بعضی وقت ها گفتاردرمانگران از این که از آن ها خواسته شده تا دانش آموزان مبتلا به اختلال اوتيسم را درمان کنند، متعجب می شوند. این سوال نیز احتمال دارد برای پدر و مادر کودکان به وجود بیاید که گفتاردرمانگران چه خدماتی را می توانند به کودک شان ارائه دهند. از آن جایی که کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در ابعاد گوناگون ارتباطی همانند توانایی حرف زدن، برقراری ارتباط، بیان نیاز های اصلی خود یا شروع یک گفت و گو دارای مشکلات متفاوتی هستند، نمی توان پاسخ صحیحی به این سوال داد. امروزه با توجه به این که تعداد دانش آموزان مبتلا به اوتیسم افزایش یافته، خدمات گفتاردرمانی کودکان اوتیسم در مدرسه های خاصی انجام می پذیرد. مرکز دکتر صابر، بهترین کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم در تهران، با انجام تمرینات گفتار درمانی برای اتیسم ، گفتاردرمانی در منزل برای اوتیسم و بستن قرارداد با مدارس برای گفتاردرمانی کودکان اوتیسم در مدرسه به درمان این کودکان کمک می کند.
گفتاردرمانی کودکان اوتیسم در مدرسه و مهارت های تحصیلی
مهارت های تحصیلی در کودکان اوتیستیک متناسب با همه‌ی سطوح رشدی آن هاست. درک خواندن برای برخی از این کودکان ممکن است ارتباط ضعیفی با کدگشایی کلمات داشته باشد. برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم پدیده‌ی hyperlexia را نشان می دهند که نشانه‌ی توانایی کدگشایی است که به مهارت شناختی، اجتماعی و دیگر مهارت های زبانی اشاره دارد. خصوصیات hyperlexia عبارت اند از:
کد گشایی پیشرفته‌ی کلمه
اشتغال دائمی با خواندن حروف یا نوشتن
نجوا در کودکان دارای اکو
Pedntic speech که به الگوی غیرطبیعی زبان که بیانی متفاوت دارد و کیفیتی متفاوت را در استفاده از کلمات و سبک گفتاری منعکس می کند، اشاره دارد (مورد استفاده در اوتیسم سطح بالا)
مشکل در تفسیر معنای تن صدا مثل این که آیا یک پیام تمسخر را حمل می کند یا صمیمیت را؟!
برای تمامی افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم که دارای کلام هستند، ویژگی های فرا زنجیره ای، فرازبانی مثل تن، تکیه و بلندی باید ارزیابی شود. این کودکان در این نواحی مشکل دارند. الگوی غیر معمولی گفتاری مثل آن چیزی که در اوتیسم سطح بالا دیده می شود (Pentic speech style) باید بررسی شود و بهترین راه ارزیایی پروزودی، نمونه‌ی گفتار خود انگیخته است.
فاصله‌ی قابل مشاهده بین مهارت قوی کدگشایی، تشخیص کلمات و هجی در مقایسه با درک ضعیف خواندن
علاقهی زودهنگام نسبت به خواندن
یادگیری خواندن بدون آموزش مستقیم!
واج شناختی و تمرینات گفتاردرمانی کودکان اوتیسم
واج شناختی به سیستم صدا های زبان اشاره دارد و شامل قوانینی برای ترکیب زنجیره‌ی صدا های (همخوان ها و واکه ها) گفتاری می باشد. تولید به حرکات مسیر صوتی برای تولید صدا های گفتاری اشاره دارد که شامل جایگاه تولیدگر ها و اصلاح اندازه و شکل حفرات تشدید می باشد. همانند سایر جنبه های شکل زبان، زنجیره های واج شناختی و تولیدی معمولاً از نقاط قوت کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم می باشد. این حیطه در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم مشابه با کودکان طبیعی تکامل می یابد و در واقع همان رشد طبیعی را پی می گیرد. ولی به هر حال یک سری تولیدات غیر دقیق و مبهم در این کودکان گزارش شده است. در مراحل اولیه ارزیابگر می تواند آوا های موجود در ساختار های هجایی و وقوع فرآیند های واجی و خرابگویی های تولیدی را برای آن هایی که در سطح پیش دبستانی و فراتر از آن هستند، یادداشت برداری کند.
جنبه های گفتاردرمانی کودکان اوتیسم
جنبه های فرا زنجیره ای با نوای گفتار در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم اغلب آسیب دیده است. این جنبه های فرا زنجیره ای گفتار بهعنوان جنبه های فرازبانی هم ارجاع داده می شوند و شامل: تن صدا، تکیه و بلندی می شود. یکی از توصیف های اصلی اختلالات طیف اوتیسم شامل آسیب نوای گفتار است که یک علامت تشخیصی فوری اختلال است. مشکلات نوای گفتار در میان افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم خیلی وسیع است و نیاز به گفتاردرمانی کودکان اوتیسم در مدرسه دارد و شامل موارد زیر می شود:
آهنگ اغراق آمیز، فرکانس بالا و جیغ مانند برای یک صدای منوتن یکنواخت
جایگاه نامناسب تکیه در بزرگسالان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم سطح بالا
مشکلاتی با بلندی شامل کنترل ضعیف، نوسان غیر منتظره و بلندی بیش از حد
معلمان چگونه میتوانند به گفتاردرمانی کودک اوتیستیک کمک کنند؟
معلمان نقش کلیدی در پیشرفت گفتار و ارتباط کودکان اوتیستیک دارند. با اجرای راهکارهای ساده در محیط کلاس، میتوانند به طور مؤثری از برنامه گفتاردرمانی حمایت کنند. اولین قدم ایجاد محیطی ارتباط‌پذیر است – فضایی که کودک احساس امنیت کند و برای بیان خود تشویق شود. معلمان میتوانند از تکنیک‌های بصری در درمان اوتیسم مانند برنامه‌های تصویری روزانه، فلش‌کارت‌های احساسات و جدول‌های حمایتی استفاده کنند. در فعالیتهای گروهی، دادن زمان کافی (حداقل 10 ثانیه) برای پاسخ دادن به کودک اوتیستیک بسیار مهم است. مدلسازی گفتار با جملات کوتاه و واضح، استفاده از تکرارهای هدفمند و تبدیل دستورات پیچیده به مراحل ساده از دیگر راهکارهای مؤثر است. معلمان هوشمند با ادغام اهداف گفتاردرمانی در برنامه درسی – مثلاً استفاده از علایق خاص کودک برای تشویق به صحبت کردن – میتوانند پیشرفت چشمگیری ایجاد کنند. یادداشت‌برداری منظم از رفتارهای ارتباطی کودک و همکاری مستمر با گفتاردرمانگر نیز به شخصی‌سازی روش‌ها کمک میکند.
چگونه بین گفتاردرمانی مدرسه و جلسات کلینیک هماهنگی ایجاد کنیم؟
هماهنگی بین گفتاردرمانی مدرسه و کلینیک نیازمند برنامه‌ریزی سیستماتیک است. اولین گام، تشکیل جلسات منظم سه‌جانبه بین معلم، گفتاردرمانگر و والدین است. استفاده از دفترچه ارتباطی دیجیتال یا کاغذی که در آن اهداف هفتگی، تمرینات و پیشرفت کودک ثبت شود، بسیار کمک‌کننده است. گفتاردرمانگر میتواند ویدئوهای کوتاهی از تکنیک‌های مورد استفاده در کلینیک تهیه کند تا معلمان همان روش‌ها را در مدرسه اجرا کنند. مدارس میتوانند زمان‌بندی مشخصی را برای تمرینات گفتاردرمانی در نظر بگیرند – مثلاً 15 دقیقه قبل از ناهار یا در ساعت بازی. ایجاد کیت ابزار گفتاردرمانی مشترک شامل تصاویر، اسباب‌بازی‌های آموزشی و وسایل کمک‌ارتباطی که هم در کلینیک و هم مدرسه استفاده شود، به ثبات روش‌ها کمک میکند. ارزیابی‌های ماهانه مشترک و تنظیم اهداف کوتاه‌مدت قابل اندازه‌گیری، این همکاری را مؤثرتر میکند. نکته کلیدی این است که همه طرف‌ها از یک زبان و روش مشترک استفاده کنند تا کودک دچار سردرگمی نشود.
سوالات متداول:
1-آیا فضای شلوغ مدرسه مانع گفتاردرمانی نیست؟
با ایجاد “گوشه سکوت” در کلاس با صندلی‌های ایگو و هدفون‌های کاهش نویز می‌توان محیطی بهینه برای تمرینات حساس ایجاد کرد.
2-آیا می‌توان از فناوری‌های مدرسه مثل تخته هوشمند برای گفتاردرمانی استفاده کرد؟
قطعاً! برنامه‌هایی مثل “کلمه‌ساز” یا “داستان‌گوی تصویری” روی تخته هوشمند میتوانند انگیزه یادگیری را چندبرابر کنند.
اوتیسم یک بیماری یا بهتر بگوییم یک اختلال رشدی در کودکان می باشد که خود را با علائمی نظیر عدم برقراری ارتباط و مشکلات تعاملی، رفتارهای تکراری، در خود ماندگی، مشکلات گفتاری، اختلالات ادارکی و حسی نشان می دهد. این کودکان نیازمند خدمات توانبخشی در نزدیکترین زمان ممکن پس از تشخیص بیماری می باشند تا بتوانند استقلال خود را در زندگی بدست آورده و از حداکثر توانایی های خود در زمینه آموزش بهرمند شوند. اختلال مختلفی می تواند همراه با اوتیسم در کودک مشاهده شوند که از آن جمله می توان به صرع، عقب ماندگی ذهنی، اختلالات ژنتیکی و… اشاره نمود. تخمین زده میشود که حدود ۷۰-۸۰% کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم عقب ماندگی ذهنی هم دارند. البته افرادی هم در طیف وجود دارند که توانایی ذهنی طبیعی دارند. البته انجام تست استاندارد در این طیف بسیار مشکل است و این تخمین میتواند سؤال برانگیز باشد. سطح عملکرد هوشی افراد مبتلا به اتیسم میتواند متغیر باشد. جهت تشخیص دقیق عقب ماندگی ذهنی در کودکان اوتیسم نیاز به بررسی دقیق توسط دکتر اوتیسم و انجام تست های تشخیصی توسط گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم می باشد. مرکز اوتیسم تهران دکتر صابر در زمینه تشخیص و انجام تست های استاندارد همچنین درمان های تخصصی اوتیسم نظیر کاردرمانی و گفتاردرمانی، ماساژ درمانی، رفتاردرمانی و بازی درمانی، سنسوری روم و درمان های حسی و… به صورت کاملا حرفه ای در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
صرع و عقب ماندگی ذهنی
به تجربه‌ی تشنج‌های مکرر صرع میگویند و شرایط پزشکی است که در حدود ۳۰% از افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم اتفاق می‌افتد. این کودکان در معرض خطر توسعه‌ی تشنج در دوران رشد هستند. اوج شروع از قبل از ۵ سالگی است و برخی بعد از ۱۰ سالگی. صرع در اختلالات طیف اتیسم خیلی زیاد با عقب ماندگی ذهنی در ارتباط است.
برای ارزیابی دقیق تر مهارت های ذهنی کودکان اوتیسم نیازمند ابزار ها و روش های کمکی جهت ایجاد ارتباط مناسب و قابل درک برای کودک می باشیم.
ارتباط مکمل و جایگزین (AAC)
AAC ممکن است یک جزء ضروری برای ارزیابی ابتدایی گفتار و زبان باشد. این مراجعان ممکن است که کاندیدای استفاده از AAC باشند که در واقع استفاده از یک نماد تصویری یا یک وسیله‌ی کمکی است. برای کودکان بزرگ‌تر که کلام ندارند، AAC میتواند معانی را جهت بیان خواسته‌ها و نیازهایشان فراهم کند. AAC میتواند برای افرادی که ارتباط کلامی در آنها ترقی نمیکند مثل افراد مبتلا به فلج مغزی یا ناتوانی هوشی، آفازی و بیماری‌های پیشرونده مثل ALS (lou Gehri) مناسب باشد. در طی ارزیابی AAC ارزیابگر اطلاعاتی را از دامنه‌ی فهم افراد از ارتباط به دست می‌آورد. ارزیابی AAC برای افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم باید هم خانواده محور و هم فرد محور باشد.
نقاط قوت کودکان اتیسم
خط سیر رشدی در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم اغلب ویژگی‌های انحرافی دارد و فراتر از تأخیری است که در برخی کودکان می‌بینیم. علیرغم این
موضوع برخی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم در برخی زمینه‌ها نقاط قوتی دارند از جمله: حافظه‌ی عادتی، پردازش بینایی- فضایی.
بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم سطح بالا خرده مهارت‌هایی دارند که به صورت غیرمعمول بالاتر از حد طبیعی است مثل موسیقی، هنر، کامپیوتر، ریاضی و مکانیک. هایپرلکسیا نیز میتواند بهعنوان یک خرده مهارت در برخی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم مطرح باشد.
برخی از تستهای معرفی شده در مبحث غربالگری و تشخیص، مهارتهای ارتباطی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم را بررسی میکند. بنابراین در ادامه‌ی این بخش به معرفی سایر ابزارهای موجود پرداخته میشود.
آیا اوتیسم عقب ماندگی ذهنی است
هم ابتلایی: بسیاری از اختلالات روان پزشکی در عقب ماندگی ذهنی رایج هستند، شامل اختلالات افسردگی، اختلالات نقص توجه، اضطراب و اختلالات عصبی.
اختلال کم توجهی/ بیش فعالی: برآورد ها نشان می دهند اختلال کم توجهی/ بیش فعالی (ADHD) و نشانه های مشابه ADHD در میان کودکان با هوش کمتر از حد طبیعی، اختلالات ژنتیک، و تأخیر رشدی همچپون اوتیسم در مقایسه با جامعه به طور قابل ملاحظه ای بیشتر است.
اختلالات عصبی: اختلالات تشنجی در افراد با عقب ماندگی ذهنی بیشتر از جمعیت عادی اتفاق می افتد و نرخ شیوع تشنج با افزایش سطح شدت کم توانی ذهنی افزایش می یابد. یک مطالعه مروری که بر روی اختلالات روان پزشکی در کودکان و نوجوانان با عقب ماندگی ذهنی و تشنج انجام شده حالی از آن است که تقریباً یک سوم افراد، اختلال طیف اوتیسم را به صورت همراه با عقب ماندگی ذهنی داشتند ترکیب کم توانی ذهنی، صرح و اختلال طیف اوتیسم می تواند در 07/0 درصد جمعیت عادی اتفاق بیفتد.
سیر و پیش آگهی در عقب ماندگی ذهنی
در اکثر موارد ابتلا به عقب ماندگی ذهنی، اختلال هوشی زمینه ای بهبود نمی یابد. هر چند میزان انطباق شخص ممکن است تحت تأثیر مثبت محیط غنی و حمایت کننده قرار گیرد. به طور کلی افراد دچار کم توانی خفیف و متوسط بیشترین انعطاف پذیری را در انطباق با شرایط گوناگون محیطی دارا هستند. همچون افراد غیر کم توان، هر چقدر اختلالات روانی بیشتری به طور همزمان وجود داشته باشد، پیش آگهی کلی بدتر است و ممکن است تفاوت اوتیسم و عقب ماندگی ذهنی به درستی احساس نشود. وقتی اختلالات روانی مشخصی به عقب ماندگی ذهنی اضافه شود، درمان های استاندارد برای اختلالات روانی همراه معمولاً مفید است. اما این بیماری پاسخ ضعیف تری به درمان نشان می دهند و بیشتر مستعد بروز عوارض دارو ها هستند.
خیر. همه کودکان اوتیستیک دچار عقب‌ماندگی ذهنی نیستند. برخی از آنها دارای هوش طبیعی یا حتی هوش بالا هستند، اما ممکن است مشکلاتی در تعاملات اجتماعی و ارتباطی داشته باشند.
2-آیا رفتارهای تکراری همیشه نشانه اوتیسم است؟
خیر. رفتارهای تکراری میتوانند در اوتیسم شایع باشند، اما ممکن است در سایر اختلالات رشدی مانند عقب‌ماندگی ذهنی نیز دیده شوند. بنابراین برای تشخیص دقیق، باید همه علائم در نظر گرفته شوند.
در نگاه اولیه، کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم احتمال دارد به دید افراد مبتلا به ناتوانی ذهنی یا اختلالات یکپارچگی حسی یا حتی مشکلات نابینایی یا ناشنوایی دیده شوند که البته احتمال دارد این موارد واقعا وجود داشته باشند و بعداً اختلال اوتیسم را شدید تر کنند. آنچه مهم است این است که تشخیص اوتیسم در کودکان و شناسایی به موقع می تواند پایه و اساسی به منظور انتخاب و ارائه حرفه ای ترین خدمات و تخصصی ترین برنامه های درمانی باشد. برای تشخیص اوتیسم در کودکان از روش هایی همچون آزمایشات ژنتیکی، غربالگری های رشدی، ارزیابی و… استفاده می کنند. کودکی که غربالگری او مثبت شود، حتما مبتلا به اوتیسم نیست. علاوه بر غربالگری، آزمایش های گوناگون دیگری توسط یک تیم پزشکی که از دکتر اوتیسم، روان شناس کودک، گفتاردرمانگر و کاردرمانگر تشکیل شده، انجام می گیرد. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر تشخیص اوتیسم در کودکان، با جمعی از متخصصین حرفه ای، در مرکز تخصصی تشخیص و درمان اوتیسم در دو شعبه فعال در تهران با استفاده از روش هایی همچون کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم، رفتاردرمانی اوتیسم و… به درمان علایم اوتیسم کودکان می پردازد.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
نقش گفتاردرمانگر ها در تشخیص اوتیسم در کودکان
هسته های اصلی اختلالات طیف اوتیسم شامل موارد زیر می باشد:
آسیب ارتباط کلامی و غیر کلامی
نقص در تعامل اجتماعی
رفتار ها و علایق محدود و تکراری
تشخیص اوتیسم بیشتر به صورت رفتاری می باشد تا این که براساس خصوصیات فیزیولوژیکال باشد. به‌طور ایده آل تشخیص اوتیسم در کودکان توسط تیم تشخیصی که شامل متخصصان مختلف است، صورت می گیرد. تیم شامل: پزشک اطفال، نورولوژیست، روان پزشک، مربی آموزش استثنایی، آسیب شناس گفتار و زبان و کاردرمانگر می باشد. گفتاردرمانگر نقش مهمی را در تشخیص تیمی ایفا می کند زیرا تخصص او در ۲ حیطه از حیطه‌ی اصلی اختلال اوتیسم می باشد؛ یعنی ارتباط و تعامل اجتماعی. معمولاً گفتاردرمانگر ها اولین متخصصینی هستند که وارد عمل می شوند زیرا در مورد مشکلات ارتباط، گفتار و زبان کودک نگرانند. گفتاردرمانگر ها دانش پایه و مهارت بالینی کافی جهت ارزیابی این هسته های نقص را دارند.
علت دشوار بودن تشخیص اوتیسم در کودکان
تشخیص اوتیسم بسیار دشوار است، زیرا به صورت انواع ناتوانی ها نشان داده می شود. از ناتوانی های شدید تا ناتوانی های بسیار خفیف که کودکان مبتلا به آن ها، تقریباً مانند کودکان سالم، مهارت های بسیار بالایی دارند و در نتیجه شناسایی علائم اوتیسم کودکان بسیار دشوار است. آن چه تشخیص اوتیسم در کودکان را پیچیده تر می سازد این است که با تغییر سن، رفتار های این افراد نیز تغییر می کند، علائم اوتیسم کودکان ممکن است با درجات مختلفی از معلولیت ذهنی نشان داده شود و اختلال اوتیسم معمولاً با سایر اختلالات هم رویدادی دارد مثلاً با نقص توجه و بیش‌فعالی و صرع. بیشتر ارزیابی های تشخیص اوتیسم در کودکان از مقیاس های ارزیابی، چک لیست ها، مصاحبه، تکمیل پرسش نامه توسط والدین یا مراقبان کودک تشکیل شده است. افرادی که ممکن است در معرض خطر اوتیسم شناسایی شوند، جهت ارزیابی تشخیصی اوتیسم هدایت می شوند. مقیاس های ارزیابی هم مشابه غربالگری از سن ۱۸ ماهگی شروع می شوند اما برخلاف آن ها تا سنین بزرگسالی هم قابل استفاده هستند. ارزیابی تشخیصی اوتیسم کودکان شامل: مشاهدهی مستقیم کودک، چک لیست، مقیاس ارزیابی و گزارش والدین است که برای غربالگری هم استفاده می شود.
روشهای تشخیص اوتیسم:
تشخیص اختلال طیف اوتیسم (ASD) فرآیندی پیچیده و چندوجهی است که نیازمند همکاری تیمهای تخصصی شامل روانپزشکان، روانشناسان، گفتاردرمانگران و کاردرمانگران است. برخلاف بسیاری از اختلالات پزشکی، هیچ آزمایش خون، تصویربرداری یا تست ژنتیکی قطعی برای تشخیص اوتیسم وجود ندارد. در عوض، تشخیص بر اساس مشاهده رفتارها، ارزیابی مهارتهای ارتباطی-اجتماعی و تحلیل تاریخچه رشدی کودک انجام میشود. در این مقاله، مراحل کلیدی و روشهای معتبر تشخیص اوتیسم را با توجه به جدیدترین پروتکلهای جهانی بررسی میکنیم.
۱. ارزیابی جامع رشدی و رفتاری
اولین گام، بررسی دقیق نقاط عطف رشدی (Developmental Milestones) کودک است. متخصصان با استفاده از پرسشنامههای استانداردشده مانند (M-CHAT (Modified Checklist for Autism in Toddlers)، رفتارهای کودک در حوزههای زیر را بررسی میکنند:
تعامل اجتماعی: تماس چشمی محدود، عدم پاسخ به نام، ناتوانی در اشاره کردن به اشیاء مورد علاقه.
ارتباط: تأخیر در گفتار، استفاده کلیشهای از کلمات، ناتوانی در شروع مکالمه.
رفتارهای تکراری: حرکات یکنواخت (بال زدن دستها)، حساسیت غیرمعمول به صداها یا نور، اصرار بر روتینهای ثابت.
این ارزیابیها معمولاً از ۱۸ ماهگی آغاز میشود، اما در مواردی که علائم شدید باشند، حتی در ۱۲ ماهگی نیز قابل انجام است.
۲. استفاده از ابزارهای تشخیصی استاندارد
دو ابزار طلایی در تشخیص اوتیسم، ADOS-2 (آزمون مشاهده تشخیصی اوتیسم) و ADI-R (مصاحبه تشخیصی اوتیسم) هستند:
ADOS-2: یک آزمون تعاملی نیمهساختاریافته است که در آن کودک طی بازیها و فعالیتهای هدفمند، توسط روانشناس آموزشدیده ارزیابی میشود. این آزمون تواناییهای اجتماعی، ارتباطی و الگوهای رفتاری را در چهار سطح شدت طبقهبندی میکند.
ADI-R: مصاحبهای عمیق با والدین است که تاریخچه رفتاری کودک از دوران نوزادی تاکنون را بررسی میکند. این ابزار بهویژه برای تشخیص موارد خفیف یا افتراق اوتیسم از اختلالات مشابه (مانند اختلال زبان) حیاتی است.
۳. بررسی‌های پزشکی برای رد سایر اختلالات
حدود ۲۰% کودکان مبتلا به اوتیسم، شرایط همزمان پزشکی مانند صرع، اختلالات متابولیک یا ناهنجاریهای ژنتیکی (مانند سندرم ایکس شکننده) دارند. بنابراین، انجام آزمایشهایی مانند EEG، MRI مغز، تستهای شنواییسنجی و پانل ژنتیک بهعنوان بخشی از فرآیند تشخیص توصیه میشود. این مرحله بهویژه زمانی ضرورت مییابد که کودک علائم غیرمعمول (مانند پسرفت ناگهانی مهارتها) نشان دهد.
۴. نقش خانواده و محیط در تشخیص
والدین و مراقبان اصلی، کلیدیترین منابع اطلاعاتی هستند. متخصصان از آنها درباره الگوهای خواب، واکنش به محرکها، تعامل با همسالان و تغییرات رفتاری در محیطهای مختلف سوال میپرسند. برای مثال، کودکی که در خانه رفتارهای تکراری نشان میدهد اما در مهدکودک تعامل طبیعی دارد، ممکن است نیاز به ارزیابی عمیقتری داشته باشد.
۵. تشخیص افتراقی: مرز باریک بین اوتیسم و اختلالات مشابه
تشخیص اوتیسم گاهی با چالشهایی همراه است، زیرا علائم آن با اختلالاتی مانند ADHD، اختلال اضطراب
1-نقش بازیهای کودک در تشخیص اوتیسم چیست؟
پاسخ: کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب بازیهای تخیلی محدود دارند. مثلاً بهجای وانمود کردن به غذا دادن به عروسک، ممکن است ساعت ها اشیا را در ردیف منظم بچینند یا فقط به بخشی از اسباببازی (مثل چرخهای ماشین) توجه کنند. همچنین، تمایل به بازی موازی (بدون تعامل با همسالان) و مقاومت در برابر تغییر قوانین بازی از نشانههای هشداردهنده است.
۷. آیا حساسیت به صدا یا نور همیشه نشاندهنده اوتیسم است؟
خیر. حساسیت حسی میتواند در کودکان بدون اوتیسم نیز دیده شود. اما در اوتیسم، این حساسیت معمولاً شدیدتر و همراه با سایر علائم است. مثلاً کودک ممکن است بهدلیل صدای سشوار دچار حمله اضطرابی شود، همزمان با حرکات تکراری دست و اجتناب از تماس چشمی. برای تشخیص، این رفتارها باید در چارچوب کلی علائم ارزیابی شوند.
اجتماعی یا اختلال پردازش حسی همپوشانی دارد. در چنین مواردی، تیم تشخیصی از ابزارهایی مانند (CARS (Childhood Autism Rating Scale) استفاده میکند که شدت علائم را در مقیاس ۱۵ تا ۶۰ امتیاز میسنجد. نمره بالای ۳۰ معمولاً نشاندهنده اوتیسم است.
سوالات متداول:
سوالات متداول:
1-آیا تست ژنتیک میتواند اوتیسم را به‌طور قطعی تشخیص دهد؟
پاسخ: خیر. تنها در ۱۰-۱۵% موارد، اوتیسم با ناهنجاریهای ژنتیکی مشخص مانند سندرم ایکس شکننده یا موزاییسم کروموزومی همراه است. تستهای ژنتیک مانند «آرایه کاریوتایپ» یا «توالییابی اگزوم» ممکن است به شناسایی این موارد کمک کنند، اما نتیجه منفی، وجود اوتیسم را رد نمیکند. این تستها بیشتر برای بررسی شرایط همزمان یا برنامه‌ریزی خانواده توصیه میشوند.
2- نقش بازیهای کودک در تشخیص اوتیسم چیست؟
پاسخ: کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب بازیهای تخیلی محدود دارند. مثلاً بهجای وانمود کردن به غذا دادن به عروسک، ممکن است ساعت ها اشیا را در ردیف منظم بچینند یا فقط به بخشی از اسباببازی (مثل چرخهای ماشین) توجه کنند. همچنین، تمایل به بازی موازی (بدون تعامل با همسالان) و مقاومت در برابر تغییر قوانین بازی از نشانههای هشداردهنده است.
علائم اوتیسم در کودکان و نوزادان در یک زمان بروز نمی کند. ممکن است نوزادی در 6 ماهگی علائم اوتیسم را بروز دهدو کودک دیگری علائم اوتیسم را در یکسالگی نشان دهد . بعضی از علایم واضح هستند مانند عدم برقراری ارتباط چشمی مناسب، عدم واکنش کودک به نام خود و رفتارهای تکراری در دست ها. پزشک متخصص اطفال شاید در اولین ارزیابی ها متوجه علائم اوتیسم در کودک نشود اما دکتر اوتیسم با بررسی دقیق علائم و تاریخچه کودک می تواند تشخیص دقیق تری دهد. زمانی که علایم اوتیسم در نوزادی بروز کند تشخیص زودهنگام به درمانگران و والدین کمک می کند تا روند درمان را سریعتر آغاز کرده و با استفاده از کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی و رفتاردرمانی کودکان اوتیسم را درمان نمایند. مرکز درمان اوتیسم دکتر صابر در زمینه تشخیص علائم اوتیسم و درمان تخصصی آن با در اختیار داشتن تیم متخصص و با تجربه در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشند.
بیشتر ارزیابی های استاندارد شده ی سنتی میتواند جهت ارزیابی برخی کودکان طیف اتیسم مفید باشد به خصوص آنهایی که عملکرد بالا دارند به هر حال ارزیابگر ممکن است به اصلاح تستهای رسمی نیاز داشته باشد. این تغییرات و اصلاحات شامل تشویق، تغییر آیتمها برای حفظ علاقه ی کودک، تکرار آیتمها، دستورالعمل دادن و فراهم آوردن سرنخهای اضافی برای جلوگیری از شکست کودک می باشد. به عبارتی زمانی که کودک آیتمها را متوجه نمیشود راهنمایی هایی اضافه میشود ولی در نهایت در نتایج گزارش به آنها اشاره می شود. بیشتر تستهای استاندارد ممکن است روی صرف و نحو زبان تمرکز کنند تا این که بر مشکلات کاربرد شناختی زبان که از جمله مشکلات غالب است، متمرکز باشند، در انتخاب تستهای رسمی کاردرمانگر مقیاسهایی که کاربرد شناختی را هم در نظر بگیرد احتیاج دارد که این تستها میتواند شامل بخشی از ارزیابی زبان – ارتباط درکی باشد. این تستها بیشتر هنجار مرجع اند و دامنه ی سنی آنها از نوزادی تا بزرگسالی را در بر میگیرد. ارزیابی کودکی که در مرحله ی preintentional) ) مرحله ی پیش از ارتباط هدفمند است باید شامل آزمایش اهداف شناختی – اجتماعی، تعامل دو جانبه و توجه مشترک، مشارکت موثر، تقلید و قصدمندی باشد.
اوتیسم زیر یکسال
اهداف اجتماعی – شناختی ارتباط و زبان
تواناییهای اجتماعی و شناختی، ارتباط شفاهی و سواد آموزی را پشتیبانی میکند.
تعامل دوجانبه و مشارکت موثر
در طول ۶-۸ ماهگی کودک رفتارهای متنوعی را نشان میدهد، مثلا نگاه خیره، گریه کردن لمس کردن و لبخند زدن.
کودک با این رفتارها قصدمندی برای ارتباط ندارد ولی پاسخ بزرگسالان به آنها باعث ایجاد هدفمندی میشود. در مراحل اولیه ی پیش قصدمندی ارتباط، کودک مبتلا به اوتیسم مشکلاتی را تعامل دو جانبه مثل کودکان طبیعی دارد اما این توانایی در کودکان طبیعی در مرحله پیش کلامی، برای رشد مهارتهای اجتماعی در کودکان عملکردی می شود.
جنبه های تعامل دوجانبه در اختلالات طیف اوتیسم
احساسات یکنواخت و خودداری از نگاه خیره
تمایل برای تنها بودن
مشکل با درگیر شدن در تعامل
مشکل در پاسخ به درونداد زبانی (برخی شواهد پیشنهاد میکند که کودکان خیلی کوچک مبتلا به اوتیسم صدای مادر را جهت یابی میکنند ولی توجهی به گفتاری که متوجه آنهاست نمیکنند)
کیفیت و تکرار این رفتارهای اجتماعی بهترین ارزیابی است که از طریق مشاهدهی تعامل کودک با دیگران قابل بررسی است.
توجه مشترک
در طول نیمه ی دوم اولین سال زندگی، به طور طبیعی کودک از ترکیب ژست، صداسازی و نگاه خیره استفاده میکند. یک نکته ی چالش برانگیز ارتباط در کودکان اتیسم این است که در طول مرحله ی پیش زبانی از توجه مشترک استفاده نمایند توجه مشترک به جهت یابی و توجه به شریک اجتماعی احتیاج دارد و سپس جلب توجه فرد مقابل به شی مورد علاقه برای به اشتراک گذاری تجربه.
ارزیابگر باید به مواردی توجه کند:
آغاز توجه مشترک با دیگران (نشان دادن چیزی به والدین یا ارزیابگر)
پاسخ به پیشنهاد دیگری برای توجه مشترک (دنبال کردن اشاره ی ارزیابگر به چیزی)
توجه به ارجاعات اجتماعی (کردن حالات چهرهای ارزیابگر در موقعیت های نامطمئن اجتماعی)
قصد مندی
قصد مندی برای ارتباط معمولاً در سال اول زندگی رشد میکند (حدود سن 7 – 8 ماهگی)
تقلید
کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً در تقلید کارهایی مثل دست زدن آسیبهای را نشان میدهند. کودکان مبتلا به اوتیسم در تقلید حرکات oral-motor نیز دچار مشکلاند.
اخذ یک نمونه میتواند جهت فهم نقاط ضعف و قوت کلام کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم که به ارتباط هدفمند دست مییابند مفید باشد.
شکل زبان رمز زبان است که با محتوا و کاربرد تعامل دارد. محتوای زبان به ایده هایی که از طریق زبان بیان میشوند اشاره دارد و شامل عملکرد و بافت زبان میشود. از دیگر علایم اوتیسم درک پایین کودک می باشد. ارزیابی درک زبان و گفتار در کودکان اوتیسم که دارای کلام هستند باید شامل ارزیابی جنبه های مختلف زبان به ویژه کاربرد شناختی زبان باشد (استفاده از زبان در بافت ارتباط) جنبه های واج شناختی و آواشناختی (به خصوص واحدهای زیر زنجیرهای و پروزودی) و تولید، استفاده ی غیر معمول از شکل زبان مثل اکولیلیا و یا وارونه سازی ضمیر نیز باید بررسی گردد. جنبه های دیگر زبان شامل شكل، محتوا، (ارتباطات معنایی و صرفی – نحوی)، محاوره، روایت کردن زبان درکی و بازی میباشد.
گفتاردرمان ابتدا بر روی زبان و ارتباط کودک تمرکز می کند و بنابراین متخصصان دیگر میتوانند اطلاعات با ارزشی را در ارتباط با مشکلات اجتماعی، آسیب حرکتی، مشکلات حسی، آسیب شنوایی، ناتوانی شناختی و مسایل پزشکی مثل تشنج فراهم آورند.
الگوهای رشد واژگانی و پارامترهای محتوای زبانی
معمولا کودکان در حال رشد شروع به فهمیدن و استفاده کردن از اولین کلماتشان در بافت زندگی روزمره شان میکنند و ارتباطات نمادین خود را گسترش میدهند. اولین کلمات یکی از جنبه های محتوای زبانی هستند و معنا و تصوری است که از طریق زبان دریافت می شود رشد واژگانی در کودکان مبتلا به اتیسم ممکن است این خصوصیات را داشته باشد:
الگوهای غیر معمول رشد شامل تاخیر در اولین کلمات / توقف رشد یا پسرفت پس از اکتساب اولیه
انواع مشابه کلمات در مراحل اولیهی واژگانی رشد میکند
دفع کلماتی که انتزاعی هستند مثل /دانستن فکر کردن و کلماتی که احساسات را منتقل میکنند
تعامل محتوا و شکل زبان
گفته های کودک مبتلا به اوتیسم معمولا به لحاظ گرامری صحیح هستند زبان کودک مبتلا شاید باید به لحاظ جنبه های صرفی – نحوی بررسی شود:
نوع ساختارهای خودانگیخته استفاده شده و تنوع کلمات بیان شده توسط آنها
استفادهی کودک از تکواژهای دستوری
برای همه ی جنبه های شکل و محتوای زبان همه ی آن چیزهایی که به دست آورده شده اند یا از دست رفته اند باید در نظر گرفته شود.
پارامترهای زبان از طریق نمونه ی طبیعی زبان بهتر ارزیابی میشوند.
استفاده از کاربردشناسی زبان
مشکل در استفاده از زبان یکی از علائم بارز کودکان مبتلا به اوتیسم است همچنین در آن دسته از کودکان مبتلا که کلام دارند، نقص در محاوره و داستان گویی وجود دارد.
مشکلات حسی
بیش حسی یا کم حسی از دیگر علائم کودکان اوتیسم می باشد که منجر به بی قراری و پرخاشگری در کودک می گردد. والدین متوجه این مشکل نمی شوند و دائم از گریه های زیاد کودک شکایت می کنند.
مقاومت به تغییر محیط
کودک اوتیسم به علت مشکلات حسی از تغییر در محیط زندگی اش فراری است. او نمی تواند محیطه های پرسرو صدا یا نور مستقیم آفتاب را تحمل کند. یا از وزش باد و حرکت موهایش در باد اجتناب می کند.
مشکلات جسمی حرکتی
به علت مشکلات درکی حرکتی بسیاری از کودکان اوتیسم هماهنگی حرکتی ضعیفی دارند و در حس عمقی و لمس دچار اختلال می باشند همچنین ترس از ارتفاع در انان شایع است.
در مورد علل اوتیسم، هیچ کس دقیقاً نمی داند که علت اوتیسم در کودکان چیست. بحث در مورد علل اوتیسم بسیار مشکل است زیرا نظریه های بسیاری وجود دارد. محققان برای قابل درک کردن اختلال اوتیسم بسیار کوشیده اند و پیشرفت هایی هم به سمت شناسایی و مشخص کردن عوامل ژنتیکی آن داشته اند، اما تعیین یک علت یا مجموعه ای از علل اتیسم هنوز ممکن نیست. البته این موضوع تعجب برانگیز نیست، زیرا اوتیسم بر خلاف بسیاری از اختلالات دیگر دوران کودکی، اختلال مبهم و رمزآلودی است. اوتیسم اشکال بسیار متنوعی دارد و هر فرد مبتلا ممکن است طیفی از علایم و رفتار ها را بروز دهد که در افراد دیگر معمولاً دیده نمی شود؛ به علاوه هیچ راهی برای پیشگیری از ابتلا به اوتیسم قبل از تولد کودک یا بعد از آن وجود ندارد و این کودکان در درجه اول از میان مشاهدات و علائم تشخیص داده می شوند. فقدان اطلاعات در خصوص علل اوتیسم ناراحت کننده است، ولی با وجود بسیاری از والدین و سازمان هایی که برای یافتن پاسخ اصرار می کنند، به دست آوردن راه حل چندان دور از ذهن نیست، متأسفانه بسیاری از متخصصان خودخواه مدعی شده اند که علل اصلی بروز اتیسم و مداخله آن را یافته اند. مرکز جامع توانبخشی دکتر صابر، بهترین مرکز اوتیسم تهران، با بهترین دکتر اوتیسم به بهبود نشانه های اوتیسم در کودکان پرداخته و از روش های کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم و… استفاده می کند.
در حالی که برخی محققان ادعا می کنند واکسن ها باعث افزایش میزان اوتیسم می شوند. بیشتر متخصصان این طور فکر نمی کنند. تحقیقی در ژورنال داروسازی انگلستان به نام The lance به چاپ رسید که توسط دکتر اندرو ویک فیلد انجام شده بود و نشان داد که واکسن سه گانه MMR (سرخک، اوریون، سرخجه) امکان صدمه زدن را دارد. این نتیجه گیری غیر قابل اعتماد بوده است و بسیاری از متخصصان که روی این موضوع کار کرده بودند بسیاری از خطاها را در یافته هایشان پذیرفتند. طبق گزارش های دکتر نیل هالسی از مرکز تأمین واکسن دانشگاه جان هاپکینز مدرسه سلامت عمومی بولومبرگ، کسی که در زمینه سوال های مربوط به واکسن در رادیو نشنال پابلیک در برنامه «صحبت از ملت» در سال ۲۰۰۳ به طور کامل شرح داد که در روش مطالعه Lancet نقایص زیادی وجود داشته است. در حقیقت مطالعه ای که پس از آن در ژورنال داروسازی New England به چاپ رسیده اطلاعات مشابهی را مرور کرده و مدارک ناقصی از هرگونه رابطه مستقیم بین واکسن و اوتیسم را به دست آورده بود. دانشمندان دانمارکی در تحقیقات خود تقریباً ۴۰۰ هزار کودک را که واکسن MMR دریافت کرده بودند، بررسی کرده و با مقایسه آن ها با چند هزار کودک دیگر که این واکسن را دریافت کرده بودند، تفاوت بسیار کوچکی را در میان این دو گروه از لحاظ میزان اوتیسم مشاهده کردند. عده ی دیگری از گروه مخالف از واکسن تیمروزال که ماده ای نگهدارنده در برخی واکسن هاست را به عنوان علل اوتیسم یاد کرده اند (اما جالب اینجاست که به واکسن MMR مشکوک نیستند) آنان می گویند متیل جیوه که ماده سمی در تیمروزال است، ممکن است بچه ها را تحت تأثیر قرار دهد. سازمان نظارت بر غذا و دارو نیز به والدین در مورد در معرض جیوه قرار گرفتن کودکان هشدار داده است این سازمان توصیه می کند که خانم های باردار و کسانی که زمان زایمان آن ها فرارسیده است در دوران بارداری مقدار مصرف غذا های دریایی را محدود کنند، افزون بر آن برخی پزشکان اظهار می کنند که علایم مسمومیت با متیل جیوه مشابه اوتیسم است، اما متخصصان دیگر مخالف این عقیده اند. مقاله ای در سال ۲۰۰۴ در مجله مادر جونز چاپ شد که ارتباط میان متیل جیوه و اوتیسم را توجیه کرد و احتمالاً گام دیگری در توضیح این رابطه برداشت از طرف دیگر صرفا با وارد شدن جیوه به سیستم بدن کودک، یک زنجیره تکاملی از اتفاقات ایجاد می شود. جیوه در واکسن ها برای آن کودکانی که از قبل مشکل دفع ماده از بدن را داشته اند مصداق ضرب المثل زين حصیری کمر شتر را شکست بوده است. دانشمندانی که به این نظریه معتقدند می گویند تعدادی از کودکان که مبتلا به اوتیسم تشخیص داده شدند جیوه زیادی در خون شان داشتند و مقداری از این جیوه ممکن است با واکسن وارد بدن آنان شده باشد، آن ها نمی توانستند آن را مثل اکثر کودکان دفع کنند و در نتیجه اوتیسم ایجاد شده است. با توجه به این که هیچ تحقیق قابل اطمینان و طولانی مدتی که رابطه مستقیم میان اوتیسم و جیوه را اثبات کند، وجود ندارد پذیرفتن قاطع این فرضیه مشکل است. به عبارت دیگر این فرضیه فقط برای شمار اندکی از کودکان اوتیستیک در خور توجه است (همه کودکان اوتیستیک مشکل تجمع جیوه خارج از گردش خون را ندارند) افزون بر این در طی سال های اخیر مقدار تیمروزال در واکسن ها از سوی سازندگان آنان به صفر رسیده و یا کمتر شده است ولی میزان اوتیسم همچنان در حال افزایش است. متیل جیوه همچنین در غذا های دریایی نیز یافت شده و گفته شده است آنچه یک کودک خاص را تحت تأثیر قرار می دهد مصرف ماهی یا صدف در دوران بارداری توسط مادر یا توکسین های مملو از جیوه که زن – یا بعدها فرزندش – ممکن است ناآگاهانه در معرض آن قرار گیرند نیست، بلکه واکسن تیمروزال – لاسه است. حوادث دیگری نیز می تواند در شروع اوتیسم مؤثر باشد. تمرکز روی این موضوع که چه موقع کودک واکسینه می شود بسیار آسان تر از دنبال کردن غذایی است که کودک خورده و یا اسباب بازی است که دستکاری کرده است. بررسی دوباره گام ها موفقیت آمیز است، زیرا خطر می تواند هر جایی در کمین باشد. البته شاید هم هیچ خطر محیطی وجود نداشته باشد!
واکسن ام ام ار (سرخک، اوریون ، سرخچه) و علت اوتیسم در نوزادان
آیا ممکن است واکسن سه گانه باعث علت اوتیسم شود ؟ ترس از این موضوع از سال ۱۹۹۸ پس از آنکه مقاله‌ای در مجله لانست توسط آندرو واکفیلد به چاپ رسید مطرح شد. واکفیلد و همکارانش گزارش کردند که ۱۲ کودک به بخش بیماری‌های معده و روده کودکان ارجاع شدند که دارای سابقه رشدی طبیعی بودند. اما طبق گفته والدین پس از تزریق واکسن سرخک ، اوریون ، سرخچه دچار مشکل شدهاند. ۸ نفر از آنها مهارت های زبانی خود را به تدریج از دست داده و دچار اسهال و دردهای شکمی شده بودند و ۴ نفر دیگر فقط دچار ناهنجاری های روده ای شده بودند آنها معتقد بودند که واکسن ام ام آر علت اوتیسم و اختلالات روده ای کودکان شده بود. این مقاله امنیت واکسن سه گانه را زیر سوال برد. آیا کودکانی که واکسن ام ام ار دریافت می کنند در مقایسه با آنان که این واکسن را نمی زنند بیشتر دچار اوتیسم می شوند آیا استفاده از واکسن ام ام ار نرخ شیوع اوتیسم پیشرفتی را تغییر داده است؟ آیا اوتیسم پیشرفتی پس از واکسن سه گانه شایع تر از سایر اوقات است ؟ برای پاسخ به این سوالات باید نمونه گیری های بزرگی انجام می شد. در کشورهای پیشرفته پایگاه داده هایی وجود دارد که داده های مربوط به تولد واکسن ها ، سلامتی و رشد همه شهروندان ثبت می شود. با بررسی این پایگاه های داده پاسخ سوالات فوق به این ترتیب بود : هیچ تغییری در شروع اوتیسم پس از واکسن ام ام آر رخ نداده است به علاوه نرخ شیوع اوتیسم پسرفتی نیز پس از تزریق واکسن ام ام آر شتاب نگرفته است از سویی متوقف کردن واکسن ام ام ار در برخی کشورها منجر به کاهش نرخ شیوع اوتیسم نشده است. در سال ۲۰۰۴ ده تن از همکاران واکفیلد که در مقاله ۱۹۹۸ با وی مشارکت داشتند با پس گرفتن ادعایشان نوشتند که شواهد کافی برای اثبات ارتباط علت – معلولی واکسن ام ام آر و اوتیسم وجود ندارد در سال ۲۰۰۹ واکفیلد و دو تن از همکارانش توسط شورای عمومی پزشکی انگلیسی به واسطه عدم صداقت و رفتار غیر مسئولانه در عدم افشای روش به کار گیری بیماران در پژوهشی که منجر به گمراهی جامعه شده است جریمه شدند. اما متاسفانه علیرغم اینکار همکاران واکفیلد و عدم وجود شواهد کافی داستان واکسن ام ام ار و علت اوتیسم همچنان در ذهن جامعه ادامه دارد.
اثر واکسن در اوتیسم
بسیاری از والدین معتقدند که مشکلات کودک شان به فاصله کوتاهی پس از واکسیناسیون ایجاد شده است، آن ها می گویند پیش از آن که کودک نوپای آن ها به قرار ملاقات های منظم با متخصص اطفال و دریافت موجی از تزریقات عادت کند، کودکی عادی هوشیار و کنجکاو نسبت به دنیای اطرافش بوده است؛ اگر چه احتمال کمی وجود دارد که ارتباطی بین این دو وجود داشته باشد. درست است که علایم اوتیسم در همان دوره زمانی که کودکان بخش عمده ای از تزریق را دریافت می کنند ظاهر می شود و پیامد های نامطلوبی از جمله بی اشتهایی و تب احتمال دارد ناشی از واکسیناسیون باشد اما هرگز اثبات نشده است که واکسیناسیون باعث توقف یادگیری و زبان کودکان می شود، و کودکی که در گذشته فردی اجتماعی بوده، ناگهان دچار عدم توانایی در برقراری ارتباط با دیگران شود و یا این که باعث تقویت رفتارهای وسواس گونه ای که در کودکان اوتیستیک شایع است، می شود و یا این واکسن ها عامل اوتیسم هستند. ارزش واکسن ها خیلی مهم تر از گمانی اثبات نشده در خصوص آن هاست. ده ها سال متمادی و (حتی قرن ها) بیماری های مرگ بار یا مسری مثل فلج اطفال یا دیفتری بسیاری از کودکان را می کشت و کشف واکسن ها به توقف انتشار آن ها کمک کرد و زندگی بسیاری را نجات داد، اما اگر هر کسی بشنود که واکسن ها خطرناک هستند و از آن ها اجتناب کند، بیماری هایی که تقریباً با واکسن از بین می روند، دوباره می توانند جایگاهی پیدا کنند و سلامت عمومی جامعه را به خطر بیندازند. همچنین بعضی متخصصان اطفال نسبت به واکسینه کردن کودکان در زمانی که ناخوش است یا تب دارد و یا مثلاً مبتلا به آنفولانزا است هشدار می دهند در هنگام تب کودکان نباید واکسینه شوند، زیرا در هنگام بیماری سیستم ایمنی بدن ضعیف شده است و واکنش های نامطلوب مثل تحریک پذیری و تب درجه پایین باقی می ماند پس بهتر است قرار ملاقات برای واکسیناسیون به زمان دیگری واگذار شود تا کودک کاملاً خوب شود و اگر تردید وجود دارد که کودک در اثر واکسن به این حالت دچار شده است والدین باید به برنامه های دولتی مراجعه کنند که برای فرزندشان برنامه واکسن متعادلی ارائه می کند.
اوتیسم در کودکان نارس
کودکان نارس، چون خیلی زودتر از موعد طبیعی متولد می شوند، احتمالاً بسیاری از سیستم های بدن آنان به خوبی نوزادانی که تمام دوره را طی می کنند تکامل نیافته اند و مستعد ابتلا به بسیاری از تأخیرها و نگرانی های سلامتی هستند. در حقیقت گاه نوزادانی چند هفته زودتر متولد شوند، متخصصان اطفال به همان مقدار انتظار عقب افتادن رشد و تکامل آن ها را دارند. طی ماه های آخر بارداری جنین با سرعت حیرت انگیزی رشد می کند و ریه های او تکامل می یابند. قلب و مغز او رشد می کنند و برای خارج شدن از رحم شروع به ذخیره کردن چربی می کند. وقتی فرآیند های داخلی بدن کامل نیستند، روند تکامل نیز کوتاه می شود. نوزادان نارسی که با مشکلات عصبی متولد می شوند توانایی کنترل دمای بدن شان را ندارند یا حتی اولین تنفس آن ها با کمک دستگاه انجام می شود. گفتن این که، آیا تولد زودهنگام سبب اوتیسم میشود، سخت است. اگر چه ممکن است بعضی از ناهنجاری های عصبی آن ها باعث زود به دنیا آمدن شود، ولی در بسیاری از کودکان که در چهل هفته کامل بارداری رشد یافته اند نیز احتمال مشاهده ی اختلال وجود دارد. تا کنون ارتباط مستقیمی بین اوتیسم و تولد زودرس اثبات نشده است. هر چند می توان دید که چگونه یک اثر نامطلوب روی توانایی کودک باعث می شود که دیرتر به مهارت های به خصوصی در زندگی دست یابد.
آلرژی غذایی شدید چه تاثیری بر اوتیسم دارد؟
با وجود این که بسیاری از پزشکان متخصص، عقیده ندارند که علت اوتیسم در کودکان، الرژی غذایی است هنوز هم بعضی از آن ها بر این اعتقاد اصرار دارند آنان می گویند افراد اوتیستیک با حساسیت جدی که سیستم ایمنی شان را تضعیف کرده است نمی توانند قارچ ها و باکتری ها و پروتئین های خاص در محصولات غذایی ویژه را هضم کنند اما مطالعات ذکر کردند که تقویت این شرایط واقعاً رابطه روشنی را اثبات نمی کند. اکثر آن ها نشان دادند که معمولاً شماری از کودکان اوتیستیک از آلرژی غذایی رنج می برند، در بعضی مردم آلرژی غذایی می تواند باعث ناتوانی بدن در سوزاندن مواد خاصی شود، اما هیچ تحقیقی به طور صد در صد اثبات نکرده که آلرژی می تواند باعث اوتیسم در کودکان شود. از این تحقیقات پرسش های زیادی مطرح می شود. برای مثال اگر حساسیت غذایی باعث اوتیسم می شود، چرا خیلی از بچه های این گروه به هر گونه غذایی که می خورند هیچ حساسیتی نشان نمی دهند؟ اگر آلرژی غذایی مقصر است چرا تمام کودکان با آلرژی غذایی شدید به اوتیسم مبتلا نیستند؟ بسیاری از کودکان اوتیستیک از آلرژی شدید به محصولات غذایی خاصی رنج می برند اما این شبیه اختلالی که به آن ها نسبت داده می شود نیست. به احتمال بیشتر این دو حالت با هم وجود دارند و یکی دیگری را تشدید می کند. وقتی آلرژی فردی توسعه می یابد بدن نسبت به مواد خاصی عکس العمل نشان می دهد که آلرژن نامیده می شود. آلرژن سلول ها را تحریک می کند و سپس آنتی هیستامین آزاد می کند و سپس منجر به بروز التهاب می شود. اگر فرد یک ناسازگاری برای مثال نسبت به مواد چسبنده داشته باشد و با بی توجهی این مواد را بخورد سیستم گوارشی او معذب می شود و ممکن است احساس درد در ناحیه شکم، نفخ و کلاً احساس ضعف و بیماری داشته باشد. اکنون این فرد هنوز اوتیستیک است و احساس خوبی ندارد و احساس می شود که بعضی از رفتار های او که معمولاً با اختلال رشدی اش همراه هستند، تشدید می شود. اگر او به طور طبیعی دست هایش را تکان می دهد و از صداهای بلند می ترسد. اگر آلرژی او را اذیت می کند و وقتی با صداهایی که دوست ندارد مواجه می شود ممکن است با شدت بیشتری واکنش نشان دهد. اگر دوست دارد برای کنترل بیشتر روی محیط اطرافش بدون توقف دور خودش بچرخد، وقتی احساس خوبی ندارد احتمالاً این کار را با قدرت بیشتری انجام می دهد اما این حالت حتی در اشخاص غیر اوتیستیک هم درست است هنگامی که ما بیمار هستیم معمولاً مثل همیشه فعالیت کنیم تحریک پذیر می شویم و نگرانی به آسانی در ما گسترش می یابد. همه ما می خواهیم احساس بهتری داشته باشیم.
نقش اسید فولیک در اوتیسم
برخی ها بر این که اوتیسم می تواند با میزان پذیرش اسید فولیک زنان پی جویی شود، پافشاری می کنند. اسید فولیک ماده ای طبیعی است و در بدن به ویتامین B به نام فولات تبدیل می شود. مخصوصاً در دوران بارداری و چندین دهه بود که مادران باردار اسید فولیک کافی نمی خوردند و به همین علت، هزاران کودک با نقایص مادرزادی متولد می شدند ولی امروزه این مواد غذایی در دسترس است. در بسیاری از نان های غنی شده، غلات و سبزیجاتی که توسط سازمان نظارت بر غذا و دارو توصیه شده است وجود دارد. علی رغم این، منتقدان معتقدند زنان باردار امروزه بیش از حـد این ماده را در رژیم غذایی شان دارند ولی با این حال باز هم کودکان اوتیستیک متولد می شوند. اگر چه این نظریه جالب است مانند بسیاری از فرضیه هایی که در مورد علل اوتیسم مطرح شده است ولی هیچ ارتباط مستقیمی بین اسیدفولیک و اوتیسم تا به حال اثبات نشده و تا امروز هیچ تحقیقی وجود نداشته است که این تئوری را تأیید کند. دانشمندان با این موضوع موافقند، ولی سازمان نظارت بر غذا و دارو موافق نیست، زیرا این سازمان مدعی است که در تحقیقات خود بسیار سخت کوش است و هیچ دلیلی برای تغییر توصیه های مربوط به اسیدفولیک نمی بیند. در واقع این ماده غذایی به عنوان سلاح قدرتمندی در پیشگیری از ضایعات نخاعی و آنسفالیت در کودکان اثبات شده است. به علاوه برخی متخصصان اوتیسم معتقدند که تجویز دوز بالایی از اسید فولیک روشی عملی برای مداخله کودکان اوتیستیک است، اما به هر حال این موضوع در مطالعات کنترل شده اثبات نشده است بنابراین بسیاری از متخصصان در پیروی از این مداخله هوشیارانه عمل می کنند.
رابطه میان ژنتیک و اتیسم
امروزه دانشمندان می گویند یک جزء ژنتیکی قوی باعث اختلال تکاملی می شود اما به جای اینکه یک ژن مسئول اختلالات تکاملی باشد، احتمالاً شمار معدودی از ژن ها در این اختلال شرکت دارند. برای درک دقیق این که در ژن ها چه اتفاقی و در چه زمانی رخ می دهد به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است. با این حال هنوز هم علم ژنتیک به تنهایی از توصیف علل اوتیسم عاجز است. در بسیاری از خانواده های با بیش از یک فرزند، خواهر و برادرها به بیماری دچار نمی شوند یا در نمودار تاریخچه ژنتیکی هیچ ستونی از شجره نامه کودکانی نداشته است که اوتیسم تشخیص داده شده باشند یا علایم آن را نشان دهند که بتوان اختلال را به آن نسبت داد. از این رو اکثر محققان معتقدند که نیروهای خارجی هم مقصر هستند اما این که این نیروها به طور دقیق تر چه هستند هنوز مورد بحث و بررسی است.
آیا والدین در بروز اتیسم کودک خود نقش دارند؟
هر مشکلی که برای کودکان پیش بیاید مهم این است که والدین همه تقصیر ها را به گردن خود نیندازند. وقتی کودکی به اوتیسم مبتلا می شود، طبیعی است که والدین به خودشان به عنوان یک فرد مسئول نگاه کنند. اگر چه خوشایند نیست چون آن ها به خودشان اجازه می دهند چیزی را که ضرورتاً یک وضعیت غیر قابل کنترل است، تا اندازه ای تحت کنترل در بیاورند اما این موضوع به آن ها اجازه می دهد که اختلال را درک کنند و باعث ایجاد سوال های زیاد و پاسخ های محدودی در ذهن شان شوند به ویژه این طبیعی است که عقایدی سراغ والدین بیایند که ادعا می کنند آن ها در بروز اوتیسم در فرزندشان مقصر بوده اند. بسیاری از این نظریه ها به اعمالی که آن ها به عنوان والدین انجام می دهند اشاره می کنند مثلاً خواب ناکافی در دوران بارداری و در پی آن امکان زایمان زود هنگام یا موافقت با پیشنهاد پزشک برای واکسیناسیون آن ها تصور می کنند اگر این کارها انجام نمی شد کودک شان به اوتیسم مبتلا نمی شد. این نظریه تفاوت زیادی با نظریات بعضی از پزشکان قدیمی در مورد مادران یخچالی ندارد. نتیجه این نظریه آن است که اگر مادری با کودک خود که در شکم دارد، ارتباط بهتری برقرار کند می تواند از بروز اوتیسم جلوگیری کند. اما امروزه می دانیم که دیگر رابطه مادر و کودک تأثیری در ابتلای کودک به اوتیسم ندارد و دانش معاصر از نظریه هایی که ادعا می کنند علل اتیسم را توضیح می دهند حمایت نمی کند. شرایط روی همه کودکان بدون توجه به نژاد، ثروت یا تحصیلات اثر می گذارد، بنابراین والدین هیچ کاری انجام نداده اند که باعث اوتیسم شود.
منشا اوتیسم و درمان
درمان های مکمل برای اوتیسم
با توجه به عدم وجود راه قطعی درمان اوتیسم همیشه درمان های مکمل برای اوتیسم مطرح بوده است. پژوهشگران بر این باورند که با وجود علاقهٔ والدین به طب جایگزین و درمان های مکمل، تاکنون هیچ درمان جایگزین گفتار درمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم نشده است.با توجه به منشا بیماری اوتیسم و ناشناخته بودن علت اوتیسم، اکسیژن درمانی در اوتیسم، سم زدایی در اوتیسم، استفاده از اسید چرب در درمان اوتیسم، دارو امگا 3 در درمان اوتیسم و … مطرح می باشد که تأثیر آن به طور قطع ثابت شده باشد، اما در نهایت برخی درمان‌های جایگزین به شکلی پذیرفته میشود. دکتر صابر متخصص در درمان کودکان اوتیسم در مرکز توانبخشی اوتیسم توصیه هایی را برای والدین مطرح می کنند. نخست آگاهی لازم را در زمینه بیماری اوتیسم و شدت اوتیسم در فرزند خود بالا ببرید، در گام دوم درمان های توانبخشی را به صورت جدی پیگیری کنید، سوم اینکه در مورد درمان های نوین و هزینه و میزان اثر گزاری آنها تحقیق کنید و با متخصصان مربوطه صحبت کنید. در آخر در صورت تمایل یک درمان مکمل را پیگیری نمایید.
سم زدایی در اوتیسم
داده های معتبر قابل توجهی برای اینکه جیوه علت اوتیسم باشد وجود ندارد. با این حال بسیاری از والدین به امید اینکه جیوه و سایر فلزات از بدن کودک شان بیرون بکشند آنها را در معرض سم زدایی قرار میدهند. هیچ مطالعه کنترل شده ای در مورد سم زدایی در اوتیسم وجود ندارد که از این فرض که سم زدایی منجر به بهبود عملکردهای کودکان دارای اوتیسم میشود، حمایت کند. به علاوه مطالعات نشان داده است که ساکسیمر محبوب ترین عامل سم زدایی خوراکی خود باعث صدمات مغزی می شود. این یک داستان فاجعه بار است چرا که والدین با این باور که ساکسیمر هیچ عارضه جانبی ندارد به مصرف ساکسیمر برای فرزندان شان ادامه می دهند. دیان استانگل و همکارانش در سال ۲۰۰۷ با بررسی فواید و مضرات ساکسیمر در سم زدایی سرب در موش ها به این باور پایان دادند. آنها در مطالعه شان به جای جیوه از سرب استفاده کردند. چرا که باور عمومی بر آن است که کودکان به طور مداوم در معرض سطوح پایین سرب می باشند و لازم است به واسطه مسمومیت با سرب سم زدایی شوند. استانگل دو گروه تشکیل داد. یک گروه موش هایی که در معرض مسمومیت سرب قرار داشتن و گروهی که مسمومیت با سرب نداشتند. سپس برای هر دو گروه ساکسیمر تجویز گردید. در گروه دارای مسومیت هرچقدر ساکسیمر مسمومیت زدایی می کرد وضعیت یادگیری موش های مسموم تیز بهتر میشد و به سطح طبیعی نزدیک تر میشد. این مشاهده با این فرضیه که سرب باعث کاهش عملکرد مغز میشود همسو است و جای تعجب ندارد. اما محققان از کشف دیگری متعجب شدند. آنها مشاهده کردند که نمرات تست هوش موش‌های گروه غیر مسموم که ساکسیمر استفاده کرده بودند، افت کرده است. پس از مصرف ساکسیمر کارایی مغزی آنان به سطح عملکرد موش های مسموم پیش از درمان افت کرده بود. به نظر می رسد که اگر ساکسیمر ، سربی در مغز پیدا نکند، خود سلول‌های مغزی را مورد حمله قرار می دهد. در نتیجه این پژوهش موسسه سلامت ملی آمریکا به خاطر خطر ضایعات مغزی ناشی از مصرف ساکسیمر پروژه درمان کودکان اوتیسم با ساکسیمر را متوقف کرد. حتی اگر این ادعا که جیوه علت اوتیسم است و سم زدایی در اوتیسم به درمان آن کمک میکند. درست باشد (هرچند در حال حاضر شواهد بسیار کمی در حمایت از آن وجود دارد) باز با نقطه عطفی مواجه خواهیم بود که از یک سوی آن خطر مسمومیت با جیوه و در سوی دیگر آن خطر صدمات مغزی ناشی از خود ساکسیمر قرار دارد. اگر سطح جیوه کودک به حد کافی بالا نباشد، ساکسیمر به جای جیوه به خود مغز حمله ور خواهد شد. هنوز هیچ کس نمی داند این نقطه عطف کجاست؟! آیا شما حاضر چنین قماری بکنید؟
اکسیژن درمانی با فشار بالا در اوتیسم
طرفداران درمان اوتیسم با اکسیژن درمانی فشار بالا بر این باورند که اگر کم خوب است بیشتر بهتر است ! متاسفانه این ضرب المثل در مورد اکسیژن درمانی در اوتیسم صدق می کند. تصور کنید جلوی یک شومینه گرم لم داده اید کسی بیاید و بگوید تو که جلوی آتش انقدر کیف می کنی میخوای تو بگذرم تو آتش بیشتر کیف کنی! ارائه اکسیژن اضافی به مغز همینطور است! اکسیژن درمانی در اوتیسم در بافت‌ها از دو راه ممکن است :
افزایش میزان اکسیژن، در هوایی که فرد تنفس میکند هوا تقریبا ۲۱ درصد اکسیژن دارد و این مقدار میتواند به ۲۵، ۳۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش یابد.
افزایش فشار، اکسیژن درمانی پرفشار عبارت است از اکسیژن در فشار اتمسفریک بالاتر از حد نرمال. حاصل هر دو روش افزایش سطح اکسیژن در بافت‌های بدن هایپر اکسیا میباشد هایپر اکسیا در موارد محدود پزشکی مثل کمک به عضلات قلبی پس از یک حمله قلبی یا ترمیم زخم ها استفاده می شود اما عموما هایپراکسیا ایده خوبی نیست چراکه:
باعث افزایش استرس اکسیداسیونی می شود.
موش هایی که در معرض سطوح بالای اکسیژن درمانی قرار می‌گیرند، سطح بالای اکسیژن از طریق استرس اکسیداسیونی منجر به بروز صدمات مغزی در آنها میشود.
یکی از هر ۱۵ کودک دارای اوتیسم دارای اختلال میتوکندری می باشد که خود با استرس‌های اکسیداسیونی همراه است. لذا اگر این کودکان اوتیسم در معرض اکسیژن درمانی با فشار بالا قرار بگیرند احتمالا صدمات شان دوچندان خواهد شد.
هایپر اکسیا باعث برانگیختن مرگ سلول ها از طریق فرآیند خزان سلولی آپوپتوز می شود.
هایپر اکسیا باعث بروز تغییرات در مغز می شود که مرتبط با بیماری آلزایمر می باشد.
وحشتناک خواهد بود که ۱۰ ، ۲۰ یا ۳۰ سال دیگر بفهمیم اکسیژن درمانی با فشار بالا در کودکان اوتیسم منجر به بیماری آلزایمر میشود! تاریخ علم پزشکی مملو از موارد مشابه می باشد. با همه آنچه در مورد خطرات اکسیژن درمانی با فشار بالا می دانیم عجیب است که باز برخی از درمانگران و والدین از این روش برای درمان اوتیسم حمایت میکنند. در اولین مطالعه تصادفی ۶۲ کودک تحت درمان اکسیژن درمانی با فشار بالا و روش پلاسبو (اتاق دارای هوای نسبتا متراکم) قرار گرفتند.
محققان برای بررسی نتایج درمان از سه مقیاس آتک ، آ ب س ، سی جی ای استفاده کردند. نتایج مطالعه نشانگر تفاوت‌هایی بین نتایج درمانی حاصل از دو روش، به نفع روش درمان با اکسیژن فشار بالا بود. این تفاوت ها مربوط به یکی از چهار خرده مقیاس آ ب س، یکی از پنج خرده مقیاس آتک و سه تا از هشت خرده مقیاس سی جی آی ای بود. اما همین فواید محدود نیز با هم سازگار نمی باشد . برای مثال در حالی که بر اساس سی جی ای به دنبال استفاده از اکسیژن با فشار بالا، تماس چشمی و زبان ادراکی شرکت کنندگان بهتر شده بود آگاهی اجتماعی، تعامل اجتماعی و گفتار شرکت کنندگان تغییر نکرده بود!
اسیدهای چرب امگا ۳ در درمان اوتیسم
اسیدهای چرب امگا ۳ که بیشتر در روغن ماهی یافت می شود آنتی اکسیدان هستند. آنتی اکسیدان ها برای کاهش استرس های اکسیداسیونی ضروری می باشند بر اساس برخی گزارش ها نشانگر های بیوشیمیایی مبین افزایش استرس اکسیداسیونی در بیماری‌های رشدی – عصبی شامل عقب ذهنی، سندروم رت، اسکیزوفرنی اضطراب و اوتیسم دیده می‌شو.د بنابراین منطقی خواهد بود که اگر فرض کنیم که هر چیزی که باعث کاهش استرس اکسیداسیونی بشود برای درمان این بیماری‌ها مفید خواهد بود. گزارش‌های زیادی از پژوهش‌هایی درمورد منشا اوتیسم نشان میدهد. اسیدهای چرب امگا ۳ برای درمان بیماری‌های مختلف مفید است چاپ شده است. دست کم دو آزمایش پلاسبو – کنترل وجود دارد که نشان میدهد مصرف این اسیدهای چرب باعث بهبود رفتار کودکان اوتیسم میشود. حدس زده میشود که این بهبودی ناشی از کاهش استرس اکسیداسیونی میباشد. ممکن هم هست که مصرف اسیدهای چرب امگا ۳ به صورت مستقیم بر انتقال عصبی اثر گذار باشد.
سوالات متداول:
1-آیا مشکلات بارداری میتواند علت اوتیسم باشد؟
برخی عوامل مانند عفونت‌های شدید در بارداری، دیابت بارداری کنترل نشده یا کمبود اکسیژن هنگام تولد ممکن است خطر را افزایش دهند، اما به تنهایی علت مستقیم نیستند.
2-آیا عوامل محیطی مثل آلودگی هوا در اوتیسم نقش دارند؟
برخی مطالعات ارتباط احتمالی بین قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های خاص و افزایش خطر اوتیسم را نشان داده‌اند، اما این فقط یکی از عوامل احتمالی در کنار زمینه ژنتیکی است.
تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم به مجموعه تمریناتی گفته می شود که سبب افزایش یا تقویت عضلات گفتاری در ساختار دهانی کودک اوتیسمی می شود و اختلالات گفتار و بلع را بهبود می بخشد. انواع تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم با ورزش های گوناگون عبارت اند از: استفاده از نی پلاستیکی یا ساز دهانی، فوت کردن با نی پلاستیکی در لیوان، لیس زدن بستنی، حرکت دادن تنقلات در دهان، بازی با اسباب بازی حباب ساز، بازی با سوت. تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم هم چنین با استفاده از تمرین هایی همچون مسواک کشیدن روی زبان، ماساژ دادن پایین فک، زدن ضربه آرام با پشت مسواک به دندان و گذاشتن یخ روی گونه کودک انجام می شود. این نوع تمرینات از نوع تمرینات قدرتی می باشند که به سبب آن، عضلات با فشار مجبور به حرکت یا مقاومت می شوند. کلینیک کاردرمانی اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم در تهران، با جمعی از متخصصین حرفه ای و مجرب، تخصصی ترین روش های تمرینات دهانی حرکتی را برای درمان کودکان اوتیسم توسط دکتر اوتیسم و حرف زدن کودک و تقویت عضلات گفتاری، کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم و… ارائه می دهد.
خیلی بازی های دمیدنی وجود دارند که می توان از آن ها به منظور بهبود کنترل برای تنفس کمک گرفت از جمله فوت کردن دستمال، فوت کردن مو یا فوت کردن بخار روی آینه یا پنجره که می تواند به کودکان کوچک کمک کند تا با احساس کردن و دیدن تنفس خود، از آن آگاه شوند. کودکان کوچک مبتلا به اوتیسم ممکن است فقط نگاه کنند اما سرانجام سعی میکنند که از شما تقلید نمایند.
ارتباط بین دو فرد علاوه بر صحبت کردن شامل نگاه کردن به دیگری و برقراری ارتباط چشمی می باشد. ایجاد و حفظ ارتباط چشمی خوب باعث بهبود مهارت های اجتماعی می شود. نگاه کردن به شخص گوینده باعث بهبود دریافت اطلاعات زبانی از طريق حالات چهره ای ژست ها و حالات و علایم لب ها می شود. بسیاری از کودکان دچار مشکلات ارتباطی ممکن است ارتباط چشمی محدودی داشته باشند و این باعث ایجاد شکست ارتباطی می شود چون ممکن است والدین پیامی را منتقل کنند که کودک به آن توجهی نداشته باشند. نگاه کردن به اشیاء محیط پیرامون یکی دیگر از اجزاء مهم ارتباط می باشد. کودک به شیء نگاه می کند، والدین نگاهش را دنبال می کنند و یک دیدگاه مشترک ایجاد می شود و این آغاز یک مکالمه می گردد. اوتیسم و ارتباط چشمی با همدیگر رابطه دارند اما نمی توان گفت عدم برقراری ارتباط چشمی به تنهایی نشان دهنده وجود اوتیسم در کودک است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر اوتیسم در تهران، با انجام خدمات متنوع درمانی برای کودکان اوتیسم از جمله کاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی حسی برای برقراری ارتباط چشمی کودکان اوتیسم، رضایت همیشگی مراجعان را به خود جلب می کند.
جهت ایجاد علاقه در کودک برای این که به ما نگاه کند، به تمریناتی با حالات چهره ای احتیاج داریم به عبارتی باید هیجانات خود را به شکلی اغراق آمیز در چهره نشان دهیم. وقتی به کودک نگاه می کنیم باید حالت صورت جذابی به خود گرفته و یا شیء جذابی را نزدیک صورت خود نگه داریم و سپس چهره مان را پشت آن پنهان کنیم. این کار کودک مبتلا به اوتیسم را تشویق می کند به ما نگته کند. راه های بسیار مناسبی برای بهبود ارتباط چشمی وجود دارد.
روش های بهبود ارتباط چشمی
– قبل از آب دادن به کودک می توان او را تشویق کرد که به ما نگاه کند یعنی ارتباط چشمی برقرار کند ولی دقت کنید که نباید با کودک به جدال پرداخت.
– ردگیری بینایی، کودک باید یاد بگیرد که اشیاء را با چشمانش دنبال کند، بادکنک، حباب و عروسک موارد جذابی برای کودک هستند. زمانی که در حال دمیدن در بادکنک یا حباب هستید کودک ممکن است به شما نگاه کند پس این کار را به آرامی انجام دهید تا کودک مدت زمان بیشتری نگاه کند. می توانید پشت عروسک یا ماسک پنهان شوید و منتظر بمانید تا کودک ارتباط چشمی برقرار کند.
-بازی با وسایل صدا ساز، وسیله ای را به صدا درآورید، این کودک را تشویق می کند که به شما نگاه کند. هرگاه تماس چشمی اش را با شما قطع کرد، ایجاد صدا را متوقف کنید و دوباره با نگاه کودک شیء را به صدا در آورید.
-بازی با پر های رنگی، پر ها را فوت کنید، با آن ها کودک را قلقلک دهید.
– در زیر یک پارچه رنگی جذاب پنهان شوید و کمی تکان بخورید تا توجه کودک را جلب کنید سپس آن را بر روی سر کودک رها کنید و کودک را تشویق کنید تا آن را به سمت خودش بکشد.
– دالی بازی کنید، پشت اشیاء یا دستان تان پنهان شوید. والدین می توانند این کار را هنگام لباس پوشاندن به کودک انجام دهند. ماسک های کاغذی نیز با سوراخ هایی برای چشم ها، کودک را به تماس چشمی تشویق می کند.
– از عینک آفتابی استفاده کنید، آن را روی چشمان تان بگذارید و بردارید و کودک را به نگاه کردن تشویق کنید.
– دوربین درست کنید، یک لوله مقوایی درست کنید و از داخل آن، هم دیگر را ببینید. سعی کنید آن را با کاغذ های رنگی تزیین کنید تا جذاب تر باشد.
– بازی با انگشتان، انگشت های دست تان را تکان دهید، پشت آن پنهان شوید، روی آن نقاشی بکشید.
– روی سرتان کلاه گیس بگذارید و یا پشت آن پنهان شوید .
– آواز بخوانید، دست بزنید، قلقلک بازی کنید و گاهی این کارها را متوقف کنید و به محض برقراری ارتباط چشمی ادامه بازی را انجام دهید.
– توپ بازی کنید، بازی تبادل توپ را انجام دهید و پس از عادت کردن کودک به روند بازی توپ را پیش خود نگه دارید و به محض برقراری ارتباط چشمی بازی را ادامه دهید.
– با چهره های جالب، بازی چشمک زدن را با کودک انجام دهید.
– نقاشی روی صورت، روی صورت خودتان و کودک تصاویر جذاب یا خنده دار حیوانات را بکشید.
مشکلات حرکتی اوتیسم و اختلال حسی حرکتی در اوتیسم یکی از ویژگی های برجسته اختلال طیف اوتیسم می باشد. در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم، مشکلات حرکتی حداقل در طول ۲ سال اول زندگی ممکن است با توانایی و قوه ی کودک مرتبط باشد. به هر حال با سپری شدن این زمان، برخی از کودکان اتیسم چالش هایی را با مهارت های حرکت درشت و ریز پیدا می کنند که مرتبط با praxis، توانایی برنامه ریزی و اجرای هدفمند است. طبق آخرین تحقیقات منتشر شده در حوزه مشکلات حرکتی و اختلال حسی در اتیسم، مشکلات حرکتی اوتیسم و تحکیم آن در گروه اختلالات طیف اوتیسم می تواند به دلیل اختلال عملکرد نیمکره چپ باشد. کلینیک کاردرمانی حسی حرکتی اتیسم دکتر صابر تحت نظر بهترین دکتر اوتیسم در تهران با استفاده از درمان های تخصصی و به روز همچون کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم ، ماساژ درمانی و سنسوری روم به ارائه خدمات درمانی به کودکان طیف اوتیسم مشغول می باشد.
انواع مشکلات حرکتی اوتیسم
رنج مشکلات حرکتی در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم به صورت قابل توجه ی گسترده است. برای مثال مشکلات حرکتی در افراد مبتلا به سندوم رت قابل توجه است و می تواند تا حد شدید توسعه یابد. مسائل حرکتی در آسپرگر خفیف است و ویژگی های حرکتی آن ها شامل clumsy (دست و پا چلفتی!) می شود.
برخی افراد مبتلا حرکات کلیشه ای مثل تکان دادن و یا بال زدن دست ها را دارند که می تواند بازنمایی رفتار های تکراری به عنوان یکی از هسته های اصلی نقص در اوتیسم باشد.
مشکل در مهارت های حرکتی درشت که با زندگی روزمره تداخل می کند مثل بالا رفتن از پله ها.
مشکل در مهارت های بینایی – حرکتی مثل کامل کردن پازل.
آپراکسی دهانی غیر کلامی که به نقص در تقلید حرکتی اشاره دارد.
مشکلات حرکتی و حسی در اوتیسم
ارزیابگر باید به مشکلات حرکتی اتیسم توجه کند مثلا اگر فرد مبتلا به آسپرگر clumsy دارد ارزیابگر باید به فعالیت هایی مثل بالا رفتن از پله ها و مهارت های ظریفی مثل بریدن و مهارت های بینایی- حرکتی مثل کامل کردن پازل یا نوشتن و پراکسیا و یا مهارت برنامه ریزی حرکتی مثل تقلید حرکات بدنی توجه کند. سرانجام ارزیابگر باید به وجود حرکات تکراری مثل تکان دادن دست توجه نماید. پردازش حسی به راهی برای مدیریت اطلاعات حسی شامل تلفیق یکپارچه سازی و سازماندهی درونداد حسی اطلاق می شود. حدود %۴۲ تا ۸۸% از افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم با این حیطه مشکل دارند:
مشکلات برنامه ریزی حرکتی
پاسخ بیش از حد یا کمتر از حد به محرک حسی (بیش برانگیختگی یا کم برانگیختگی)
كم حسی یا بیش حسی
اشتغال زیاد با ویژگی های حسی
پاسخ متضاد به محرکات حسی
اگرچه این مشکلات در تمامی حواس شامل بینایی، شنوایی، لامسه، عمقی و دهلیزی مطرح است، اما این موضوع در خصوص حس شنوایی در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم رایج تر است. در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم سطح بالا بیش حسی نسبت به لمس و صدا گزارش شده. یکپارچگی حسی توسط کاردرمانگر انجام می شود. گفتاردرمانان اوتیسم ممکن است با کاردرمانگر برای شفاف سازی ماهیت و وسعت مسائل پردازش حسی مشورت کند.
ارزیابی اختلال حسی حرکتی در اتیسم
هایپوسنس (برانگیختی کم) / هایپرسنس (بیش برانگیختگی) به محرک
اشتغال زیاد با ویژگی های حسی محیط
پاسخ متضاد به محرک حسی
قواعد حسی
سازماندهی رفتاری
مهارتهای حرکتی درشت و ریز در کودکان اوتیسم و راهکارهای بهبود آنها
کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) اغلب در رشد مهارتهای حرکتی درشت و ریز با چالشهایی روبه‌رو هستند. مهارتهای حرکتی درشت شامل فعالیتهای بزرگ‌تر مانند دویدن، پریدن، حفظ تعادل و هماهنگی اندام‌هاست، در حالی که مهارتهای حرکتی ریز به حرکات ظریف مانند دستخط، استفاده از قیچی یا بستن دکمه‌ها مربوط میشود. اختلال در این مهارتها میتواند بر استقلال فردی، یادگیری و تعاملات اجتماعی کودکان تأثیر منفی بگذارد.
چالش‌های حرکتی در کودکان اوتیسم
بسیاری از کودکان اوتیسم با مشکلاتی مانند ضعف در هماهنگی حرکتی، تون عضلانی نامتعادل یا تاخیر در رشد حرکتی مواجه هستند. برای مثال، ممکن است کودک در پرتاب توپ یا راه رفتن روی یک خط مستقیم مشکل داشته باشد یا در انجام کارهای ظریف مانند نقاشی کردن دچار ناهماهنگی شود. این مشکلات گاهی ناشی از تفاوتهای پردازش حسی یا اختلال در برنامه‌ریزی حرکتی (دیسپراکسی) است.
راهکارهای بهبود مهارتهای حرکتی
یکی از روشهای مؤثر برای تقویت این مهارتها، کاردرمانی اوتیسم در منزل یا کلینیک است. متخصصان کاردرمانی از طریق تمرینهای هدفمند، بازیهای حرکتی و ابزارهای ویژه، به کودک کمک میکنند تا هماهنگی، قدرت عضلانی و دقت حرکتی خود را بهبود بخشد.
برای مهارتهای درشت: فعالیت‌هایی مانند تاب خوردن، بالا رفتن از وسایل بازی، پرتاب توپ و تمرینهای تعادلی مفید هستند.
برای مهارتهای ریز: تمرین‌هایی مانند نخ کردن مهره‌ها، بازی با خمیر، استفاده از قیچی و نقاشی میتوانند مؤثر واقع شوند.
با ترکیب این روش‌ها و در نظر گرفتن نیازهای حسی و شناختی کودک، می‌توان عملکرد روزمره و مشارکت او در فعالیتهای آموزشی و اجتماعی را افزایش داد. کاردرمانی نه تنها به رشد فیزیکی کمک میکند، بلکه زمینه را برای پیشرفت در سایر حوزههای رشدی نیز فراهم می‌سازد.
تمرینات حسی-حرکتی مؤثر برای کودکان اوتیسم در خانه
کودکان طیف اوتیسم اغلب نیازمند فعالیت هایی هستند که همزمان چند سیستم حسی و حرکتی را درگیر کند. این تمرینات ساده اما هدفمند می توانند به سازماندهی عصبی، بهبود توجه و خودتنظیمی کودک کمک شایانی کنند.
تمرینات یکپارچگی حسی-حرکتی:
پتو burrito (پتو بوریتو): پیچیدن ملایم کودک در پتو با فشار آرام می تواند حس عمقی را تحریک و اضطراب را کاهش دهد. اجازه دهید کودک خودش را از پتو آزاد کند تا هماهنگی حرکتی هم تقویت شود.
مسیرهای حسی: ایجاد مسیری با سطوح مختلف (فرش، فوم، سنگ ریزه) برای راه رفتن با پای برهنه. این کار علاوه بر تحریک حس لامسه، به بهبود آگاهی بدن کمک می کند.
فعالیت های سازماندهی کننده سیستم عصبی:
فعالیت های فشاری: هل دادن اجسام سنگین مثل سبد لباس یا گاری، یا بازی “دیوار را هل بده” می تواند به تنظیم سیستم عصبی کمک کند.
تمرینات تعادلی پویا: استفاده از بالشتک های تعادلی یا تشک های نرم برای ایستادن روی یک پا همراه با پرتاب توپ به دیوار.
تمرینات تقویت توجه و هماهنگی:
بازی “دنبال نور”: استفاده از چراغ قوه برای ایجاد الگوهای نوری که کودک باید با دست یا پا دنبال کند.
آهنگ های حرکتی: ساخت روتین های حرکتی ساده همراه با موسیقی ریتمیک برای بهبود توالی حرکتی.
نکات اجرایی مهم:
همیشه به نشانه های کودک توجه کنید و در صورت بروز ناراحتی، فعالیت را متوقف کنید.
محیط را ساده و بدون محرک های اضافه حفظ کنید.
از وسایل ساده خانه مانند بالش، حوله و اسباب بازی های موجود استفاده کنید.
مدت زمان فعالیت ها را کوتاه (5-10 دقیقه) و در عوض تکراری در روز نگه دارید.
این تمرینات نه تنها به بهبود پردازش حسی کمک می کنند، بلکه می توانند به کاهش رفتارهای کلیشه ای و افزایش تعاملات اجتماعی کودک نیز منجر شوند. برای دستیابی به بهترین نتایج، تمرینات را به صورت روزانه و در محیطی آرام انجام دهید.
سوالات متداول:
1-چرا کودک من در بستن دکمه و زیپ لباس مشکل دارد؟
این مشکل معمولاً به ضعف مهارتهای حرکتی ریز و برنامه‌ریزی حرکتی مربوط است. تمرین با اسباب‌بازی‌های دارای دکمه و زیپ میتواند آن را بهبود بخشد.
2-آیا راه رفتن روی پنجه پا در اوتیسم طبیعی است؟
بله، این رفتار در بسیاری از کودکان اوتیسم دیده میشود و معمولاً به حساسیت لمسی کف پا یا اختلال در حس عمقی مرتبط است. تمرینات حسی و کفش‌های مخصوص میتوانند کمک‌کننده باشند.
به والدین، مراقبان و متخصصان به شدت توصیه میشود که یک شبکه یا تیمی از افراد جهت تأمین حمایت‌های فنی، عملی و نیز حمایت‌های کلی برای کمک به مراقبت و پرورش کودک با اختلالات طیف اتیسم ایجاد نمایند. کار کردن با هم به این روش، معمولاً تیم چند تخصصی نامیده میشود. این رویکرد تیمی باارزش است چرا که اطلاعات جدید و یافته‌های تحقیقاتی قبل از آنکه در دسترس عموم قرار گیرند در مجلات تخصصی منتشر میشوند. هر فرد متخصص از لحاظ اخلاقی، موظف است خود را با آخرین تحقیقات در زمینهی تخصصی، به روز نگه دارد. در واقع افراد متخصص معمولاً از روشهای جدید درمانی، قبل از اینکه این درمان‌ها به جزئی از فرهنگ درمانی رایج تبدیل شود، آگاه میشوند. متخصصان با استعدادتر درمان‌های جدید را به محض انتشار مطالعه میکنند و هنگامی که این درمان‌ها مناسب و به جا باشند آنها را استفاده میکنند. مطالعات تحقیقاتی بسیاری در رابطه با اختلالات طیف اتیسم در حال انجام است. آزمون و خطا جهت مناسب‌سازی یافته برای هر فرد، معمولاً بخشی از یافته‌های تحقیقاتی می‌باشند. استفاده از این روش که تا اندازه‌ایی نیز تجربی است، مستلزم ورود بسیاری از اعضای تیم تخصصی و مراقبتی است. مرکز اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز اوتیسم غرب تهران و هم چنین بهترین مرکز اوتیسم شرق تهران، با بهترین متد های تخصصی و به روز، رضایت همیشگی مراجعان را به خود جلب می کند.
چه کسی میتواند عضوی از تیم مرکز اوتیسم تهران یا این شبکه باشد؟ مطمئناً پدر و مادر، مراقبان و متخصصان باید بخشی از این تیم باشند، همچنین کودک با اختلالات طیف اتیسم نیز باید در نظر گرفته شود. یک کودک سه ساله و یا حتی خردسال‌تر قادر به بیان عقاید خود است. عقاید و نظرات کودک چنانچه توسط افراد حاضر در گروه مورد استفاده قرار گیرد، میتواند منجر به درمان‌های خلاقانه و مختص فرد گردد. تا آنجا که امکان دارد، نگه داشتن فعال کودک در فرایند رشد و تکامل او، حضور فعال او در گام‌های بعدی این فرایند را نیز به دنبال خواهد داشت. این کار میتواند درس خوبی برای یادگرفتن کودک باشد چرا که یکی از اهداف مهم ما این است که کودک تا جای ممکن مسئول موفقیت‌های خود باشد. به خاطر داشته باشید که هیچ فردی در تیم همه چیز را نمی‌داند و اهمیت چندانی ندارد که چه درجه‌ی تحصیلی یا چقدر اندازه تجربه داشته باشند. در زیر فقط به برخی از متخصصان و ارائه دهندگان خدمات اشاره شده است که ممکن است عضوی از چنین تیمی باشند. لیست کردن آنها از قانون خاصی تبعیت نمیکند. این متخصصان به دقت و از نزدیک با کاردرمانگر به عنوان بخشی از تیم همکاری میکنند. همانگونه که در فصل‌های قبل توضیح دادیم، کاردرمانگر روی مهارتهای کارکردی و توانایی‌ها تمرکز کرده و به پیشرفت کودکان کمک می‌نماید. برای کودک خردسال نقش اولیه‌اش نقش فرزندی و همچنین نقش‌هایی چون دانش‌آموزی، خواهر یا برادر و دوست بودن است.
انواع خدمات مرکز اوتیسم تهران
روانپزشکان
در حال حاضر هیچ علت و درمان مشخصی برای اختلالات طیف اتیسم مشخص نشده است. پزشکان و روانپزشکانی که در زمینهی اختلالات طیف اتیسم تخصص پیدا کرده‌اند، معمولاً بخش مهمی از تیم درمانی هستند. پزشکان میتوانند اطلاعات در مورد مدالیته‌های درمانی و پیشنهادات لازم برای خانواده‌ها و اعضای تیم را فراهم کنند. شاید مهمترین نقش پزشکان مدیریت دارویی برای کودکان با اختلالات طیف اتیسم باشد. مدیریت دارویی یک فرایند پیچیده است. با اینکه هر پزشکی میتواند دارو تجویز کند، یک روانپزشک یا پزشکی که در زمینهی این اختلالات تخصص پیدا کرده است، میتواند گروهی از داروها را به گونه‌ای تجویز نماید که کاملاً برای فرد مناسب باشد. داروها حتی در کودکان با تشخیص یکسان و در خانواده‌ی یکسان واکنش‌های متفاوتی به دنبال دارند. مدیریت دارویی ممکن است گاهی از اوقات فرایند سختی برای خانواده‌ها، مراقبان و متخصصان باشد چرا که ممکن است کودکان واکنش‌های منفی به برخی از داروها نشان دهند.
برخی داروها موجب افزایش اضطراب و افزایش وزن قابل ملاحظه میشوند در حالی که برخی دیگر این تأثیرات را ندارند. خانواده و اعضای تیم باید در مورد تأثیرات داروی جدید یا ترکیبات جدید دارویی برای درمان، با روانپزشک و پزشک مشورت کنند. داروها ممکن است همزمان با افزایش سن کودک تغییر کنند. کودکی که رشد میکند، وزنش زیاد میشود و تکامل پیدا میکند، پاسخ‌های متفاوتی نسبت به داروهایش خواهد داشت.
روانشناسان
روانشناسان گذشته از این که اطلاعات تشخیصی را تهیه میکنند، توصیه‌های تخصصی در رابطه با برنامه‌ریزی و اجرای درمان کودکان با اختلالات طیف اتیسم را نیز ارائه میکنند. بسته به اینکه در کجا زندگی می‌کنید، مدارک مختلفی برای تشخیص مورد نیاز است. متخصصی که تشخیص‌های اولیه را انجام میدهد، اعتبار و مدارک کافی برای انجام این کار داشته باشد، چرا که این امر میتواند بر گرفتن خدمات بیمه و نیز شانس استفاده از درمان، تأثیرگذار باشد. اطلاعات مورد نیاز در رابطه با داشتن شرایط لازم برای درمان، در مراکز دولتی یا ارائه دهندگان خدمات بیمه، موجود هستند. روانشناسان میتوانند در تدوین برنامه‌های رفتاری کمک نمایند که این برنامه‌ها بخش بزرگی از نیازها را در برمی‌گیرند. برنامه‌ی رفتاری زمانی بهترین کارآیی را دارد که همه‌ی اعضای تیم با جدیت برنامه را پیگیری کنند. این امر یک پیام پایدار و ثابت را به کودک می‌رساند و شانس تعمیم مهارتهای جدید به سایر موقعیت‌ها را افزایش میدهد. تعمیم دادن یکی از اهداف درمان است که نشان میدهد آنچه را که کودک یاد گرفته است میتواند به محیطهای دیگر نیز منتقل نماید. برای مثال اگر کودک آداب غذا خوردن را در منزل به خوبی یاد گرفته است، او همین آداب را در مدرسه یا منزل دوستان نیز به خوبی باید به کار خواهد گرفت.
روانشناسان همچنین میتوانند اطلاعاتی در رابطه با تطابق منزل، کلاس یا سایر محیط‌هایی که به موفقیت کودک کمک می‌نمایند، ارائه دهند. آنها همچنین میتوانند حمایت روحی لازم را برای خانواده‌ای که تحت فشار زیادی از استرس قرار دارد، تأمین کنند. روانشناسان میتوانند منشأ کمک به خانواده برای ایجاد یک سیستم حمایتی باشند؛ به این طریق که آنها را تشویق کنند تا با گروه‌های اجتماعی دوستان و اعضای خانواده در مواقع نیاز در ارتباط باشند.
معلمان آموزش عمومی
معلمان آموزش عمومی نیز باید یکی از اعضای تیم درمان باشند. آنها معمولاً فاقد اطلاعات اختصاصی‌ای که سایر اعضای تیم در مورد اختلالات طیف اتیسم دارند، می‌باشند. این افراد بیشتر در جایی که بحث به آموزش، پرورش و رفتار میرسد، میتوانند کمک کننده باشند. والدین و متخصصان در زمینهی مدرسه میتوانند به معلمین آموزش عمومی در ارائه‌ی بهترین آموزش و پرورش به کودک کمک نمایند. این همکاری به صورت فراهم نمودن اطلاعاتی در خصوص ایجاد تطابقات کمک کننده به کودک، صورت می‌پذیرد.
معلمان آموزش ویژه
معلمان آموزش ویژه معمولاً درکی از نیازهای آموزشی منحصر به فرد کودکان با معلولیت‌های مختلف دارند. آنها همچنین باید اطلاعاتی در رابطه با یادگیری، رشد و نیازهای رفتاری داشته باشند. این معلمان معمولاً به عنوان حامی هستند اگرچه مداخله مستقیم در رابطه با اهداف خاصی را که در برنامه‌های آموزشی فردی وجود دارد، ندارند. ارتباط مکرر و واضح بین تمامی متخصصان در سیستم مدرسه، سازگارترین و بالاترین استانداردهای درمان کودک را تضمین میکند.
معلم کمکی
منظور از کمک معلم‌ها افرادی هستند که در کلاس جهت فراهم آوردن کمک و یا بصورت تکنسین (افراد نیمه حرفه‌ای) فعالیت میکنند. آنها اغلب در طول روز در مدرسه برای اطمینان از موفقیت کودک حضور دارند. توصیه میشود که آنها برای درک برخی از اصول اولیه اختلالات طیف اتیسم آموزش ببینند. این کتاب راه مناسبی برای فراهم کردن آن اطلاعات است. کمک معلم‌ها باید تشویق شوند که در جلسات درمان و برنامه‌های آموزشی فردی شرکت کنند. در طی این جلسات آنها در مورد اهداف مشخص برای کودک و نتایج ارزیابی حرفه‌ای آموزش لازم را می‌بینند. همه کسانی که با کودک کار میکنند باید دانش و مهارتهای لازم برای پاسخگویی به نیازهای وی را داشته باشند.
گفتار درمانگرها
مشکلات مربوط به رشد زبانی اغلب در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم دیده میشود. خواهران و برادران کودکان مبتلا به این اختلالات، شیوع بیشتری از مشکلات زبان را دارند. گفتار درمانگرها مجموعه‌ای از خدمات را فراهم میآورند که شامل توصیه و مشاوره، ارزیابی، مداخله یک به یک {یا همان فردی} یا گفتاردرمانی گروهی میشود. گفتار درمانگرهایی که برای مدارس کار میکنند سعی دارند تا با جلوگیری از آسیبهای زبانی که به برنامه‌ی درسی کودک لطمه می‌زند، به او در پیشرفت درسی کمک نمایند. درمانگران در جاهایی غیر از مدارس، میتوانند خدماتی را برای کمک به حل مشکلات گفتاری و زبان ارائه دهند کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم اغلب به یادگیری مهارتهای زبانی عملی نیاز دارند. این مهارتها شامل یادگیری نحوه تفسیر اصطلاحات، زبان عامیانه، گفتارها و شرایط اجتماعی میشود. بازی مناسب، درخواست کمک و استفاده از زبان مناسب در شرایط اجتماعی همه بخشی از زبان عملی هستند. گفتار درمانگرها و کار درمانگرها اغلب با هم در برنامه‌های مهارتهای کفایت اجتماعی همکاری میکنند.
فیزیوتراپیست‌ها
مشابه کاردرمانی، فیزیوتراپیست‌ها نیز در رابطه با حرکت که مربوط به کارکرد کودک در دنیای پیرامون است، فعالیت میکنند. مشکلات مربوط به مهارتهای حرکتی درشت در حوزه‌ی کار فیزیوتراپیست‌ها قرار میگیرد. کار درمانگرها و فیزیوتراپیست در رابطه با حس، تعادل هماهنگی و نیازهای یادگیری کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم با یکدیگر همکاری میکنند. فیزیوتراپیست‌ها با بررسی سیستم عضلانی عصبی عضلانی و دیگر سیستم‌های بدن به ارزیابی جنبه‌های رشدی می‌پردازند. فیزیوتراپیست‌ها میتوانند فعالیتهای تمرینی و رژیم‌های حسی و مداخلات را طرح‌ریزی و اجرا کنند. این کار میتواند به کودکان کمک کند تا با اضطراب کنار بیایند و آرامش خود را همراه با سایر مزایای جسمانی این برنامه‌ها تأمین نمایند.
خانواده درمانگران
خانواده‌های دارای فرزندان با ناتوانی نرخ طلاق بیشتری نسبت به میانگین دارند. شکی نیست که داشتن یک کودک با اختلالات طیف اتیسم، مجموعه‌ای از استرس، سردرگمی و کارهای اضافی را بر خانواده‌ها تحمیل میکند. داشتن چنین کودک میتواند گاهی بهترین و گاهی اوقات بدترین الگوهای ارتباطی را به وجود بیاورد. این امر در رابطه‌ی میان والدین با خواهر و برادر و نیز با فرزند مبتلا به اختلالات طیف اتیسم صادق است. خانواده درمانگران میتوانند حمایت، اطلاعات و تشویق را با هدف کمک به خانواده‌ها در زمان‌های سخت فراهم نمایند. زمان‌های سخت ممکن است ماه‌ها تا سال‌ها طول بکشد. تنها آگاهی در مورد تشخیص‌ها میتواند آسیب‌رسان باشد. احساس شدید ترس، اضطراب و احساس از دست دادن در ابتدا اغلب بیشتر از واقعیت خودنمایی میکند. یک خانواده درمانگر میتواند به خانواده‌ها کمک کند که تصویر درستی از آنچه اتفاق می‌افتد را ببینند. این درمانگر میتواند به خانواده کمک کند تا از احساسات آنی و لحظه‌ای فراتر روند.
خدمات درمانی اوتیسم در منزل
ارائه دهندگان مراقبت در منزل در مجموعه‌ی گسترده‌ای از متخصصان خانواده درمانی، کمک‌های رفتاری برای کودک و کمک‌های مراقبت‌های بهداشتی می‌باشند. خدمات ممکن است به کودک به طور مستقیم ارائه شوند و یا مشاوره یا حمایت‌های عاطفی برای خانواده را شامل شوند.
رفتاردرمانی اوتیسم مرکز اوتیسم تهران
رفتار درمانگرها، همچنین به عنوان متخصصان رفتار شناخته میشوند و حمایت مستقیم درمانی و مشورتی را به کل تیم ارائه میدهند. آنها در ارزیابی‌های رفتاری و مداخلات به تیم کمک میکنند. علاوه بر این، رفتار درمانگران میتوانند تکنیک‌هایی را برای کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم و خانواده‌ها برای کمک به مقابله با استرس‌ها و فشارهای زندگی روزمره ارائه دهند. برای مثال، رفتار درمانگران به خانواده و سایر افراد در مورد تکنیک‌های شناختی را که ابزارهایی برای سازگاری با حوادث منفی هستند، آموزش میدهند. بسیاری از متخصصان ذکر شده در بالا انواع خدمات را ارائه میدهند. به عنوان مثال، روانشناسان میتوانند در نقش خانواده درمانگر عمل نمایند. ارائه دهندگان خدمات در خانه معمولاً شامل روانشناسان یا مشاوران هستند که در خانواده درمانی تخصص دارند. آنچه برای یک تیم اهمیت دارد این است که برنامه‌ای را تدوین نماید که برای همه‌ی اعضای تیم قابل درک بوده و به طور مداوم انجام شود.
آن دوران گذشته است که کودکستانها تنها مکانی برای بازی بودند و زمان صرف بازی خیالی در یک فضای بسته میشد یا تنها زمانی را برای نقاشی انگشتی اختصاص میدادند. امروزه این انتظار می رود که کودکان با برخی مهارتهای مربوط به مدرسه وارد کودکستان شود. این مهارتهای حرکتی ظریف دربرگیرنده نوشتن نام، حروف الفبا و اعداد است. تا پایان پیش دبستانی، کودکان باید بتوانند برخی جملات ساده را بنویسند و این جملات باید بر روی خط باشد و تمام حروف تقریباً در یک اندازه ی مشابه باشند. این کار برای کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم چالش بزرگی است. این کودکان به احتمال زیاد نمیتوانند مهارتهای حرکتی ظریف را برای نگهداشتن درست مداد کسب کنند و یا قادر نخواهند بود به خطوط روی کاغذ توجه نشان دهند. در کلاسهای درس عادی اغلب آموزشها به صورت کلامی ارائه میشود. معلم به دانش آموزان میگوید که چه کاری انجام دهند و این انتظار میرود که آنها نیز دستورات را انجام دهند. برای بسیاری از کودکان با اختلالات طیف اتیسم استفاده از دستورات کلامی یک چالش بزرگ است. همه این مشکلات موجب می شود کودک اوتیسم و مدرسه عادی به چالش بزرگ والدین تبدیل گردد. مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر در زمینه آموزش مهارت های پیش دیستانی اوتیسم و بهبود مهارت های بینایی و شنوایی و گفتاری این کودکان از طریق کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم به شما کمک می نمایند.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کودکان اوتیسم و مدرسه عادی
در درمان کودکان با اختلالات طیف اتیسم معمولاً زمانی که دستورات بینایی دریافت میکنند، کارکرد بهتری دارند. این به این معنا است که معلم نیاز دارد قبل از انجام هر مرحله از کار آن را به کودک نشان دهد. معلمین همچنین ممکن است مجموعه ای از تصاویر و جداول مربوط به فعالیتهای هر روز را داشته باشند. این کارهای ساده میتواند موفقیت یا شکست را در یک کلاس با کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم تعیین کند. زمانی که کودک مشارکتش در مدرسه را افزایش میدهد، انتظارات مربوط به حرکات ظریف نیز دشوارتر می شوند. فعالیتها اغلب شامل گام های مختلف و استفاده از ابزار است. در زیر فعالیتهای جالبی آمده است که زمانیکه در کلاس ارائه شوند، تجربیات مشابه مدرسه را برای کودک ایجاد میکنند.
با این تمرینهای ذکر شده، کودک تا حدودی با این فعالیتها و نیز سطحی از مهارتهای مربوط به آنها آشنا میشود.
قیچی کردن
استفاده از قیچی در زمانیکه کودک به سن مدرسه میرسد، یکی از تکالیف مهم محسوب میشود. استفاده از وضعیت “انگشت شست به بالا” گام اول در استفادهی مناسب از قیچی است. مفهوم اولیه ی باز و بسته کردن قیچیها باید پیش از آنکه بریدن موفق رخ دهد، توسط کودک به خوبی درک گردد.
قیچیهای اصلاح شدهی زیادی وجود دارند. مثلاً بعضی از آنها به صورت خودکار باز میشوند و فقط کافی است کودک مشت کردن ساده را انجام دهد تا عمل بریدن در طول خط انجام گردد. بعضی دیگر از قیچیها به شکلی هستند که یک فرد بزرگسال میتواند با قرار دادن دستش در سوراخ اضافهایی که تعبیه شده است در باز و بسته کردن قیچی به کودک کمک کند و کودک راحتتر کار را انجام دهد.
یکی از کاربردهای اصلی قیچی توجه به دست غالب و دست کمکی است. دستی که از قیچی استفاده نمیکند برای انجام این کار بسیار کمک کننده است. کودک باید تشویق گردد تا کارت یا کاغذی را که قرار است ببرد، با دست کمکیاش بگیرد تا ثابت باقی بماند. وقتی کودک مهارت قیچی کردن را کسب کرد، دست کمکی کاغذ را میچرخاند و دستی که قیچی را گرفته است میتواند در وضعیت درست، به مسیرش ادامه دهد. مراحل رشد مهارت بریدن به شکل زیر است:
بریدن لبههای یک برگه یا کارت ضخیم
شروع بریدن از لبهی یک کارت و بریدن در یک مسیر مستقیم که تنها نیاز به دو یا سه برش دارد.
شروع بریدن از لبهی یک کارت و بریدن یک خط منحنی و سپس یک خط با دو یا سه انحنا و خطی با لبههایی شبیه به دندانههای شانه.
بریدن یک سه گوش مربع و دایره.
در یک کودک با اختلالات طیف اتیسم اطمینان حاصل کنید که خطوطی که باید بریده شوند تضاد رنگی زیادی مثلاً به رنگ سیاه، نسبت به کاغذ داشته باشند. بریدن کاغذهای متفاوت مثل کاغذ ضخیم پوشه و یا برگههای نازک میتواند این مهارت را افزایش دهد.
بریدن وچسباندن
فعالیتهای بریدن و چسباندن نشانگر آگاهی از موادی است که در اختیار فرد قرار داده شده است. اغلب اوقات تکههای بریده شده از همان کاغذی هستند که قرار است ها در آن جاگذاری شوند. لذا در کودکان با اختلالات طیف اتیسم این حالت تضاد رنگی زیادی برای دیدن تفاوتهای میان تکههای بریده شده و محل هدف که باید چسبانده شوند، فراهم نمیآورد.
بهترین کار این است که کاغذهایی با رنگهای متضاد و دارای تضاد رنگی انتخاب شوند. شکلها و حروف با رنگهای تیره، تضاد رنگی مناسبی را فراهم میآورند. این کار موجب میشود کودک شانس موفقیت بیشتری را برای انجام فعالیت خواسته شده داشته باشد. ساختن کلاژ در خانه یا مدرسه نیز از فعالیتهای مفرح است. کلاژها به کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم شانس یادگیری و رشد یک مهارت مهم را میدهند در حالی که امکان لذت بردن از علائقشان را نیز فراهم میکنند. بهتر است مراحل زیر را در نظر گرفت:
یک بخش از یک کاغذ تیره (سیاه) را بعنوان زمینهی کلاژ در نظر بگیرید.
مجله‌هایی که دارای عکسهای جذاب و مطابق علائق کودکان است فراهم نمایید (ماشینها قطارها و غیره).
از کودک بخواهید عکس مورد نظرش را انتخاب کند.
دور عکس را خط تیرهی ضخیمی بکشید.
اگر کودک مهارت را دارد از او بخواهید دور عکس مد نظرش دایره یا هر شکل دیگری را بکشد.
از او بخواهید عکس مشخص شده را ببرد.
به کودک اجازه دهید عکسهای بریده شده را همانطور که دوست دارد بر روی کاغذ سیاه بچیند.
وقتی عکسها آماده شد از کودک بخواهید چسب را به عکسهای بریده شده بزند و آنها را یکی یکی به زمینه بچسباند.
وقتی کودک اعلام کرد که کارش تمام شده است، کار او را به سایرین نشان دهید.
رنگآمیزی شکلها و فضاها
یکی از پرکاربردترین جملات در کلاسهای سراسر جهان این است که مدام میگویند داخل خطوط را رنگ بزن. سعی و تلاش بر این نیست که همه چیز ایدهآل باشد اما گاهی اوقات، رنگآمیزی داخل خطوط مهم است. وقتی کودکی فضای خاصی را رنگ میکند در واقع نشان میدهد که میداند فضاها و اشکال خاص در کجا آغاز و کجا تمام میشوند. وقتی او بتواند با موفقیت آن فضا را پر کند در واقع بیانگر این است که او خطوط را هم به خوبی دیده است و گذشته از آن دستهایش به صورت هماهنگ با دستوراتی که از مغز میرسند کار میکنند. برای کمک به کودکان دچار اختلالات طیف اتیسم در دیدن فضاها فعالیت زیر توصیه میشود:
تهیهی یک شکل با کناره‌های تیره و رنگی متضاد
لبههای برجستهای را بسازید که درون آن با واکس یا نخ رنگآمیزی یا پر شود. یک طرف نخها را قبلا آغشته به چسب نمایید. همچنین میتوانید از استنسیلهای پلاستیکی برای این منظور استفاده نمایید.
دنبال کردن اشکال راه مناسبی برای آگاهی کودک از اشکال خاص است. وقتی کودک دستش را روی برگهی کاغذ میگذارد میتوانید دور دست او را با مداد مشخص نمایید تا به این ترتیب به او در دیدن شکل اشیا در محیط و نیز آگاهی از بخشهای مختلف بدنش کمک نمایید. میتوانید علاوه بر دست از سایر اشیا نیز استفاده کنید. فنجان مورد علاقهی کودک، جعبهی مداد یا اسباب بازیها نیز میتوانند مورد استفاده قرار گیرند. دیدن شکل اشیای آشنا مسلماً برای کودکان جذاب خواهد بود.
نوشتن خوانا روی خط
از آنجایی که در دنیای ما ارتباط نوشتاری در حال افزایش است، لذا دستخط مناسب یک مهارت مهم است که کودکان باید یاد بگیرند. انتخابهای زیادی برای ابزارهای نوشتاری وجود دارد. در فصل چهار بحث خواهد شد که براساس حواس، کودکان ممکن است نوع خاصی را انتخاب نمایند. به این منظور اشکال، اندازه‌ها و جنس‌های مختلف مداد و مداد شمعیها را امتحان کنید تا برسید به آنچه کودک ترجیح میدهد. برای خوانا نوشتن کودک نیاز دارد روی خط بنویسد و حروف به نحو صحیحی شکل داده شوند. همچنین حروفی که درست نوشته میشوند باید اندازهی یکسانی داشته باشند.
کودک همچنین نیاز دارد میزان مناسبی از فشار را به ابزار نوشتن خود وارد نماید تا حروف قابل دیدن باشند و نیز نوک مداد دچار شکستگی نگردد. مهارتهای زیادی در فرایند نوشتن دخیل هستند. برای کمک به کودک میتوانید روند زیر را دنبال کنید:
ابتدا از کودک بخواهید خطوط شکلها، حروف و اعداد را که به شکل نقطه چین نوشته شدهاند به هم وصل کند و سپس از روی آنها کپیبرداری نماید (مشابه همانها را بنویسد).
با خطوط عمودی و افقی شروع کنید. سپس سراغ خطوط، ضربدری، مربع و سه گوش و در نهایت دایره، حرف ایکس و کشیدن شکلی شبیه یک الماس با خطوط مورب بروید.
زمانی که کودک با موفقیت توانست اشکالی را که شما به صورت طراحی شده نشانش دادهاید، کپی کند به سراغ حروف بروید.
در انگلیسی از حروف بزرگ شروع کنید چون خطوط راست بیشتری دارند، و به سمت حروف کوچک بروید.
اولین کلمهای که کودک یاد میگیرد بنویسد، نام خودش است.
برای تشویق کودک جهت نوشتن بر روی خط مطمئن باشید که خطوط تیره هستند یا حتی در صورت امکان از خطوط برجسته استفاده نمایید تا کودک تشویق شود در زمان نوشتن روی خط بماند و به این ترتیب هر وقت به صورت ناگهانی از خط هم خارج شود، متوجه خواهد شد. برای نوشتن الفبا راههای زیادی وجود دارد. بهتر است با مدرسه کودک در ارتباط باشید تا شما نیز جهت تمرین کردن از همان روشی که مدرسه به کار میبرد، استفاده نمایید.
شرایط لازم برای موفقیت کودک اوتیسم در مدرسه عادی
موفقیت کودکان اوتیسم در مدارس عادی نیازمند فراهم‌آوردن شرایط ویژه و حمایت‌های هدفمند است. نخستین شرط، آمادگی محیط آموزشی است که شامل اصلاحات حسی (تنظیم نور و صدا)، ایجاد فضای آرامش‌بخش و در نظر گرفتن محل استراحت موقت میشود. دومین عامل کلیدی، تیم حمایتی مجهز متشکل از معلمان آموزشدیده، مربی همراه و کارشناسان حوزه اوتیسم است که باید با روشهای تدریس کودکان اوتیسم آشنا باشند. برنامه‌ریزی آموزشی فردی (IEP) به عنوان نقشه راه یادگیری، باید به دقت طراحی و اجرا شود و شامل اهداف کوتاه‌مدت، راهکارهای انطباقی و سیستم پاداش باشد. از سوی دیگر، آمادگی خود کودک از نظر مهارتهای پایه، توانایی تطابق با تغییرات جزئی و سطح تحمل محیطهای شلوغ نیز باید ارزیابی شود. همکاری مستمر والدین با مدرسه، آموزش همکلاسی‌ها برای ایجاد محیطی پذیرا و استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی بصری از دیگر ارکان این موفقیت هستند. با رعایت این شرایط و ارائه حمایت‌های هدفمند، بسیاری از کودکان اوتیسم میتوانند تجربه آموزشی موفق‌آمیزی در مدارس عادی داشته باشند.
سوالات متداول:
1-چگونه می‌توان زنگ تفریح را برای کودک اوتیسم در مدرسه عادی مدیریت کرد؟
زنگ تفریح میتواند برای کودک اوتیسم بسیار چالش‌برانگیز باشد زیرا ساختار مشخصی ندارد. راهکارها شامل تعیین “دوستان حامی”، ایجاد فعالیتهای ساختاریافته در حیاط مدرسه، و در نظر گرفتن فضای آرام برای استراحت در صورت نیاز است. بهتر است برنامه‌ای منظم برای زنگ تفریح طراحی شود تا کودک بداند در هر زمان چه انتظاری داشته باشد.
2-چگونه می‌توان در مدرسه عادی به کودک اوتیسم کمک کرد تا دوست پیدا کند بدون اینکه احساس “تفاوت” کند؟
ایجاد دوستی‌های طبیعی نیازمند برنامه‌ریزی هوشمندانه است. فعالیتهای گروهی کوچک حول علایق مشترک کودک (مثل کلوب کتاب یا گروه بازیهای فکری) میتواند زمینه‌ساز دوستی باشد. آموزش نامحسوس مهارتهای اجتماعی در قالب بازی و استفاده از “سیستم دوستان” که به صورت چرخشی دانش‌آموزان را به هم مرتبط میکند، مؤثر است. مهم است این فرآیند طبیعی جلوه کند و کودک احساس نکند تحت نظر است.
