وقتی پای انتخاب بازی مناسب برای کودکان اوتیسم به زبان می آید، برخلاف آن چه عموم مردم تصور می کنند، انتخاب های زیادی داریم. باید دنبال بازی هایی باشیم که در عین جذاب بودن برای کودک اوتیسم، فواید جسمی و روحی هم برای کودکان داشته باشند. از خانه‌سازی گرفته تا بازی های روی میز، بازی های سرگرم کننده و بازی های آموزنده بسیاری هستند که به یادگیری، رشد و تفریح کودکان اوتیسم کمک می کنند. این بازی ها می توانند بر بهبود توانایی های ارتباطی، رشد مهارت های اجتماعی و تقویت هماهنگی حرکتی کودکان، تأثیرات بسیاری بگذارند. بهترین بازی مناسب برای کودکان اوتیسم آن هایی می باشند که در کاهش اضطراب، ایجاد حس موفقیت و افزایش اعتماد به نفس آن ها هم نقش دارند. مرکز اوتیسم دکتر صابر با انجام بهترین بازی درمانی برای کودکان اتیسم و انتخاب بازی مناسب برای کودکان اوتیسم به تقویت توجه این کودکان کمک می کند.
بهبود بخشیدن توجه برای کودکان اوتیسم
داشتن توجه کوتاه مدت برای کودکان غیر معمول نیست. کارکردن بر روی توجه به کودکان اوتیسم کمک می کند تا بتواند مدت زمان بیشتری روی یک فعالیت متمرکز باشد و این بهبود تمرکز منجر به بهبود یادگیری خواهد شد. افزایش مدت زمان توجه کمک می کند تا کودک در زمان محدود تر، موارد بیشتری را بیاموزد. سطوح توجه کودکان با افزایش سن تغییر می کند، مثلاً یک کودک یک ساله به راحتی توجهش منحرف می شود ولی یک کودک دو ساله ممکن است خیلی خوب توجهش را به یک بازی معطوف کند ولی نمی تواند همزمان با بازی به بزرگسالش توجه کند. در سن سه سالگی کودک منعطف تر می شود و همزمان با بازی به فرد بزرگسال نیز توجه دارد. برخی کودکان ممکن است برای حرکت از یک مرحله توجه به مرحله ی بعدی به کمک احتیاج داشته باشند.
انواع بازی مناسب برای کودکان اوتیسم
1.وسایل مورد علاقه ی کودک را انتخاب کنید.
2.با آن اشیاء به شیوه های مختلفی بازی کنید. این کار به افزایش مدت زمان توجه کمک می کند.
3.هیجان را به بازی اضافه کنید. این موضوع باعث می شود کودک با علاقه بازی کند مثلا اشیاء را پنهان کنید.
4.از رهبری کودک پیروی کنید، نشان دهید به علاقه مندی هایش توجه دارید.
5.برای بهبود مدت زمان توجه او را به تماس چشمی تشویق کنید و به او زمان بدهید تا به شما پاسخ دهد.
6.با ظرف ها بازی کنید: آن ها را بشمارید، با آن ها برج بسازید ، مخفی کنید، بر اساس رنگ جدا کنید، آن ها را در حمام ببرید و از آب پر و خالی کنید، آن ها را بشورید و ….
7.مهره های رنگی: با آن ها گردن بند، دست بند یا مار بسازید، آن ها را بر اساس شکل، رنگ یا اندازه طبقه بندی کنید، داخل یک جعبه بیندازید و تکان دهید، با آن ها برج بسازید، آن ها را مخفی کنید و ……
8.جعبه ی احساس: اشیاء مورد علاقه ی کودک را در داخل یک جعبه بریزید و سپس به آهستگی آن را باز کنید و به کودک اجازه دهید دستش را داخل جعبه کند و اشیاء داخل جعبه را احساس کند، آن ها را بیرون بیاورد و با آن ها بازی کند.
9.اگر با عروسک های کوچک (پایت) بازی می کنید، به آن ها نوشیدنی دهید، آن ها را ببوسید، روی سرش کلاه بگذارید و …..
10.یا اگر با سیب بازی می کنید آن را بشورید، دو نیم کنید، روی آن برچسب بزنید و آن ها را بشمارید، آن را پوست بکنید، آن را هل دهید، دانه هایش را در بیاورید و بكاريد و …..
11.اگر کودک با خمیر، بازی می کند با آن رول درست کنید، ببرید. توپ یا سوسیس، گربه، آدم برفی، شمع، آشیانه ی پرنده، دست بند و …. درست کنید.
12.اگر کودک مهره بر می دارد، آن ها را بگیرید و پرت کنید، آن ها را روی سر نگه دارید. داخل جعبه پرتاب کنید، آن ها را تکان دهید و یا آن ها را مخفی کنید.
13.اگر کودک پازل را بر می دارد، همه ی تکه های آن را خارج کنید و آن ها را کنار هم بگذارید و سپس با برداشتن هر تکه نام آن را بگویید و در مورد آن صحبت کنید، تکه ها را پنهان کنید و سپس از کودک بپرسید که کدام تکه گم شده و یا در داخل دستتان پنهان کنید و به کودک اجازه دهید آن را از داخل دست تان پیدا کند و بگوید در داخل کدام دست است، تکه ها را با اشیاء واقعی تطابق دهید، دور آن را خط بکشید و …
14.اگر کودک لگو بر می دارد، با آن ها برج بسازید و سپس آن ها را بریزید، قطار بسازید، با آن ها دالی بازی کنید، آن ها را به هم بکوبید، آن ها را مخفی کنید، آن ها را به لحاظ شکل، رنگ و یا اندازه طبقه بندی کنید، به آن ها الگوی خاصی بدهید: بزرگ، کوچک، بزرگ، کوچک.
15.کتاب ها و آواز: کتاب های برجسته و موزیکال می تواند توجه کودک را خیلی زیاد جلب کند، آواز خواندن به همراه انجام اعمال تکراری می تواند به کودک کمک کند تا اتفاقات را پیش بینی کند. می توانید با عروسک ها شروع به آواز خواندن کنید.
16.نقاشی کشیدن: تصویر بکشید، می توانید ابزار های مورد علاقه ی کودک را بکشید و در مورد آن ها صحبت کنید و آن ها را رنگ کنید مثلا: نقاشی خانه، ماشین، قطار، حیوانات و…
17.بادکنک را باد کنید و ناگهان آن را رها کنید احساس خروج هوا و ایجاد صدا باعث جلب توجه کودک می شود، بادکنک را پرتاب کنید، روی آن نقاشی بکشید، روی آن برچسب بچسبانید و یا روی آن با آبرنگ نقاشی بکشید و آن را فوت کنید تا خشک شود آن را بترکانید و …..
این ها تعداد کمی از انواع بازی مناسب برای کودکان اوتیسم می باشند.
نتیجه‌گیری:
بازیهای مناسب برای کودکان اوتیسم ابزاری قدرتمند در رشد مهارتهای شناختی، اجتماعی و حسی-حرکتی محسوب می‌شوند. انتخاب بازیهای هدفمند با توجه به سطح رشد و نیازهای فردی کودک میتواند تأثیرات مثبتی بر یادگیری و تعاملات اجتماعی داشته باشد. محیط بازی باید امن، قابل پیش‌بینی و متناسب با علایق کودک طراحی شود تا مشارکت او را افزایش دهد. همراهی والدین و مربیان در فرآیند بازی، نقش کلیدی در تقویت اثرات درمانی آن ایفا میکند. در نهایت، تداوم و تکرار این فعالیتها در کنار مشورت با متخصصان میتواند به پیشرفت چشمگیر کودکان اوتیسم منجر شود.
سوالات متداول:
1-آیا بازیهای دیجیتال برای کودکان اوتیسم مفیدند؟
در حد اعتدال میتوانند مفید باشند، به شرطی که آموزشی و هدفمند باشند. بهتر است بازیهای فیزیکی و تعاملی را در اولویت قرار دهید. زمان استفاده از صفحه نمایش باید محدود و کنترل‌شده باشد.
2-آیا باید در حین بازی مستقیم آموزش دهم؟
نه، بهتر است آموزش غیرمستقیم باشد. اجازه دهید کودک خودش بازی را هدایت کند. شما فقط با سوالات ساده یا پیشنهادات کوچک راهنمایی کنید.
بازی درمانی به طور معمول برای کودکان مبتلا به اوتیسم یک روش درمان کمکی در کنار کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم محسوب می شود. هرچند بازی درمانی برای اوتیسم به عنوان درمان صد در صد در نظر گرفته نمی شود، اما می توان از آن به عنوان یک روش مداخله ای موثر استفاده کرد. بازی درمانی به کودکان مبتلا به اوتیسم که به مشکلات عاطفی و یا اضطراب دچارند، کمک شایانی می کند. بازی، فعالیت طبیعی دوران کودکی همه کودکان است. از طریق بازی، کودکان دنیای خود را کشف می کنند و یاد می گیرند که چیزها چطور کار می کنند، بدن شان چطور کار می کند و ارتباطات چطور برقرار می شود. ارتباط و تعامل اجتماعی به مسئله بزرگ برای کودکان با اختلالات طیف اتیسم است. اغلب این کودکان علائق خاصی دارند و سال های متمادی روی آن تاکید دارند. درگیر کردن کودک در تجربیات خارج از علائقش فرصت هایی را برای یادگیری ایجاد می کند. کودکان ممکن است برای بازی با اسباب بازی، جنس های مختلف و افراد خارج از خواسته یا علائقش به تشویق نیاز داشته باشد. درگیری در این فعالیت ها مهارت های جدید ایجاد خواهد کرد. والدین کودک نقش بسیار حائز اهمیتی در بازی درمانی فرزند خود دارند و بسیاری از بازی درمان ها هم تکنیک های بازی درمانی ساده را به والدین آموزش می دهند تا آن ها بتوانند با فرزند خود تمرین کنند. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم، بهترین مرکز اوتیسم تهران، با سابقه بالا در زمینه اوتیسم و بازی و پیدا کردن یک بازی ساده برای تشخیص اوتیسم، به درمان اوتیسم کودکان با بازی درمانی می پردازد.
کودکان با اختلالات طیف اتیسم حتی زمانی که دیگران حضور دارند، ترجیح می دهند تنها بازی کنند. این تمایل برای کودک مشکلی ایجاد نمی کند اما فرمت های ایجاد مهارت های ارتباطی و اجتماعی را از کودک می گیرد. در بازی با مهارت ارتباطی کودک ایجاد و تمرین می شود. در زمان بازی کودک نقش های مختلف و نحوه ارتباط با دیگران و تلاش برای اینکه دیگران درکش کنند را تمرین می کند. بازی جایگاه امن و عالی برای رشد کودک است. زمانی از روز را اجازه بدهید تا کودک به تنهایی با خودش بازی کند اما به صورت تدریجی نفر دیگری را وارد بازی کنید. بازی کودک در کنار کودک با اختلالات طیف اتیسم بازی موازی گفته می شود. در کلینیک تخصصی توانبخشی دکتر صابر با انجام روش های مختلف بازی درمانی برای تشخیص اوتیسم به کودکان مبتلا به این اختلال کمک می کند.
بازی موازی و بازی درمانی برای اوتیسم
بازی موازی یعنی بازی دو کودک نزدیک همدیگر اما بدون تعامل با هم. اکثر کودکان در بازی های موازی درگیر می شوند اما نه همیشه. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است همیشه علاقه به بازی تنها داشته باشند. فعالیت های پیشنهادی می تواند کودک را تشویق به تعامل و ایجاد مهارت های اجتماعی در زمان بازی کند. برای نمونه کودک در حال ساختن لگو است. بازی را شروع کنید و بلاک ها را به کودک بدهید. چیزهایی که کودک می سازد اگر خیلی پیچیده نیست از او کپی کنید. این مسئله منجر به جلب توجه کودک به سمت شما می شود. او مشاهده خواهد کرد که شما ساختار مشابهی را می سازید. در زمان کپی کردن با کودک ارتباط برقرار کنید و بگویید که کودک چه چیز جالبی ساخته است. شما هشدار می دهید که او چیزی درست می کند. او یک اثر خلق کرده و شما آن را دیدید و درک کرده اید. هدف این است که اجازه بدهید کودک از بازی لذت ببرد و به طور اهسته و تدریجی اجازه می دهید به او که بداند دارد با شما تعامل می کند و شما کار او را می بینید. با انجام این تمرینات بازی درمانی در منزل، می توانید به کودک مبتلا به اوتیسم کمک بسزایی کنید.
بسیاری از کودکان از بازی در زمان های آزاد لذت می برند، و به سمت اسباب بازی و فعالیت های مورد علاقه کشیده می شوند، چه ساختن یک ساختمان با لگو باشد، یا انجام بازی های تخیلی با دوستان، بازی با شن و یا کشیدن با گچ و ماژیک. بسیاری از دانش آموزان دچار مشکلات حسی توسط تمام منظره ها، صداها و حرکات سردرگم وغرق می شوند و در کشف هدف دار اسباب بازی ها و تجهیزات کلاس دچار مشکل می شوند. بازی درمانی حسی با استفاده از بازی های حسی حرکتی مناسب و به صورت هدفمند به درمان مشکلات حسی کودکان کمک می کند. مرکز بازی درمانی دکتر صابر با استفاده از تجهیزات پیشرفته نظیر سنسوری روم و تجربه بالای متخصصین مرکز با برنامه ریزی حرفه ای در درمان کودکان پیشرو می باشد. خدمات بازی درمانی در منزل در کنار خدمات کلینیک موجب تسریع در روند درمان می گردد.
کودکانی که به محرک ها بسیار حساسند، به تنهایی بازی کردن در گوشه ای از اتاق روی می آورند. آن ها ممکن است همان عروسک یا اسباب بازی همیشگی را بردارند و همان بازی ها را در نقطه ی ساکت اتاق انجام دهند. آن ها ممکن است در اتاق بگردند و به کارهای دیگران برای یک یا دو دقیقه نگاه کنند ، یا بطور کاملا بی هدف در محیط اتاق پرسه بزنند. آن ها ممکن است در وقت مرتب کردن اتاق از همکاری خودداری کنند چون نمی توانند جایی که این همه هرج و مرج است را تحمل کنند.
کودکانی که حساسیت کمتری به محرک ها دارند به تجسس برای حرکات و ورودی فشار عمقی روی می آورند، اجرهای اسباب بازی را برداشته و آن ها را جمع می کنند، به دیگر کودکان برخورد می کنند و اسباب بازی هارا به زمین می کوبند. ممکن است آن ها به اخطار مکرر نیاز داشته باشند که آرام باشند، دستانشان را کنترل کنند و به جایی که می روند توجه نمایند.آن ها ممکن است برای یک دقیقه با یک اسباب بازی بازی کنند و بعد به سراغ دیگری بروند. هنگام مرتب کردن اتاق، ممکن است در پیروی از دستورها مشکل داشته باشند و زیادی تحریک و هیجان زده شوند. باید کمی نظم و سازماندهی برای کودکی که نمی داند با خود در دوره های آزاد چه کار کند اعمال کرد. یک والد یا معلم می تواند به کودکی که در زمان های انتخابی “در فضا گم شده” کمک کند که کاری را که می خواهد انجام بدهد را انتخاب کند. کودک می تواند از یک لیست از فعالیت های نوشته شده سود ببرد، شاید با یک نقاشی یا عکسی از لوازمی که استفاده خواهد کرد. معلم می تواند هر مورد که استفاده شد را از لیست خط بزند. هدف این است که کودک را تا جای ممکن در فعالیت های کلاسی شرکت دهیم، نه اینکه تمام لیست را تکمیل کنیم. اگر کودک در حال لذت بردن از کاردستی درست کردن یا بازی کردن با یک ماشین اسباب بازی است، مأموریت انجام شده است. لیست تنها برای پشتیبانی و برای زمانی است که کودک تمرکزش را از دست داده است.
بازی های حسی حرکتی برای کودکان
برای کودکی که به دنبال ورودی های حسی است، لیست بازی های کوتاه مدت باید شامل چندین فعالیت نظم دهنده و تعدیل کننده باشد که اشتیاق کودک برای ورودی حس را ارضا کند تا بتواند در بازی های گروهی به طور هماهنگ نقش داشته باشد. این می تواند شامل انجام حرکات شدید و فعالیت های هوشیاری بدنی مانند پریدن روی تخته پرش یا حرکت پروانه رفتن، شنا رفتن روی زمین یا دیوار، کشش های یوگا با موضوع حیوانات باشد.
استفاده از زمان سنج ها
به خاطر داشته باشید که کودکان حس ضعیفی از زمان دارند. برای کودکانی که در حال شرکت در بازی های جذاب و آزاد هستند، زمان می تواند به سرعت بگذرد. برای کودکی که با یک بازی آزاد مشکل دارد، زمان می تواند بسیار زیاد طول بکشد. یک زمان سنج می تواند به کودک بگوید چه مقدار دیگر باید بازی کند- یا بودن در یک وضعیت خسته کننده را تحمل کند. یک زمان سنج تصویری می تواند به کودک کم سن تر کمک کند که گذر زمان را اندازه بگیرد، مانند زمان سنج که بسیار خوب برای کودکانی که هنوز نمی توانند اعداد ساعت رابخوانند و به یک تصویر سریع از زمان باقی مانده نیاز دارند کار می کند.
داشتن درکی از زمان و درک اینکه چگونه هر دقیقه اهمیت دارد می تواند به دانش آموزان بسیار کمک کند. کودک پر مشغله ای که با شروع یک تکلیف آموزشی مشکل دارد می تواند آن را با تراشیدن مداد خود، به دستشویی رفتن، نوشیدن یک لیوان آب و سپس شروع به کار کردن به تعویق بیندازد و سپس گلایه کند که وقت کافی برای اتمام کارش را نداشته است. یک زمان سنج مناسب قادر است تصویری مناسب از زمان را که وقتی در حال گذر است و دارد تمام می شود را فراهم کند، که می تواند برای امتحان دادن، نوشتن انشا درون کلاس، ارائه ی کلامی، زمان انتخابی و بیشتر بسیار مناسب باشد.
زمان سنج انتخابی عالی برای مدارس، در چندین شکل ارائه می شود: ساعت مچی برای دانش آموزان سن بالا تر، یک زمان سنج ۷ سانتی متری برای استفاده ی شخصی، یک زمان سنج ۳۵ سانتی متری که بیشتر افراد می توانند آن را در طول اتاق ببینند، برنامه ی آی پد،آی فون یا اندروید ، و نرم افزار کامپیوتر. وقتی تا یک ساعت کار گذاشته شود( یا در برنامه و نرم افزار برای مدت دلخواه بیشتر)، دیسک قرمز مخصوص زمان سنج با گذر زمان شروع به ناپدید شدن می کند و به همه کمک می کند ببینند چقدر از زمان باقی مانده است. بیشتر مدل ها زنگ هشدار صوتی نیز دارند.
یک زمان سنج بصری مناسب دیگر ،زمان سنج یاد گیری است، که شبیه یک چراغ راهنما عمل می کند و در یک نگاه به کودکان می گوید که زمان زیادی دارند( نور سبز)، باید کم کم کار خود را تمام کنند(چراغ زرد)، و یا باید توقف کنند (چراغ قرمز). برای هر نور صداهای همراه نیز وجود دارد. اگر کودکان از زنگ های هشدار ناگهانی وحشت زده نمی شوند، هشدارها بر روی آیفون ها و دیگردستگاه های گوشی می توانند با صداهای جذاب مانند صدای گیتار یا اردک یا موتورسیکلت نصب شوند.
مرکز تخصص توانبخشی اوتیسم در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم فعالیت می نماید از دیگر خدمات مرکز بازی درمانی اوتیسم دکتر صابر و رفتاردرمانی اوتیسم می باشد که توسط متخصصین مجرب مرکز ارائه می گردد. بازی درمانی گروهی در کنار بازی های حسی، درکی و شناختی موجب تسریع روند درمان کودکان اوتیسم می گردد. بخش تخصصی بازی درمانی مرکز اوتیسم با استفاده از ابزارهای ویژه ای نظیر سویچ صوتی، پگ بورد نوری، تخته وایت برد نوری و تخته تعادل مکانیکی اوتیسم و بازی های گروهی به درمان اختلالات حسی و رفتاری کودکان اوتیسم کمک می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
بازی های گروهی
گروههای بازی یکپارچه، به کودکان اوتیسم امکان مشارکت در بازی با همسالان عادی در حال رشد تواناتر در محیط طبیعی مثل خانه، مدرسه، بخشهای تفریحی یا پارک‌‌های مجاور را ارائه میکند. هر گروه شامل سه تا پنج کودکی است که مهارتهای اجتماعی شان پیشرفت کرده است (خواهر یا برادر یا همسالان) و بازیکنانی که تجربه دارند. و کودکان اوتیسمی که بازیکن تازه هستند. کودکان اوتیسم در بازی گروه ی کوچک سازماندهی شده درباره یک بازی با فعالیت مشارکت می‌کنند که با سطح رشدی شان مطابقت دارد و توسط بزرگسالی نظارت میشود.اوتیسم و بازی گروهی- بازی درمانی اوتیسم
(متخصص یا والدین) که آموزش دیده اند تا بازیهای متقابل با همسالان را بسازند؛ این تعاملات ناخواسته هستند و روی کودک اوتیسمی تأکید دارند. افرادی با خصوصیات رشدی یکسان هماهنگ می‌شوند و بعد آنها باهم جفتی یا گروهی قرار می‌گیرند تا به یادگیری همدیگر کمک کنند، که این کار منجر به رشد تعلق خاطر خیلی قوی میشود.
مدل گروههای بازی یکپارچه براساس تئوری فرهنگی اجتماعی و بر اساس اصول “راهنمایی مشاركت” است. کودکان فعالانه با راهنمایی، تأیید و دعوت همسالانشان شرکت می‌کنند که با توجه به شرایط مهارت‌‌هایشان و وضعیت اجتماعی فرق دارند. تغییرات رشدی در ابتدا در زمینه تعاملات اجتماعی با بزرگسالان و همسالان تواناتر دیگر اظهار شده است، که میتوانند کمکشان را برای تسهیل و آموزش بازیکنان تازه کار و بی تجربه تر سازگار کنند. مسلماً کودکان اتیستیک به امور عادی و ساختاری خوب پاسخ میدهند، این گروه بطور منظم دو یا سه دفعه در هفته به مدت ۳۰ دقیقه تا یک ساعت تشکیل میشود. برنامه‌‌های بصری فردی یا روزانه وجود دارد که به بازیکنان کمک میکند تا جلسه بعدی بازی را پیش بینی کنند. آدابی باید برای شروع و اتمام هر جلسه برای نمونه یک خلاصه یا برنامه کوتاه از رویدادها یا آهنگ وجود داشته باشد. اسباب بازی‌ها و فضا باید به روشی سازماندهی شوند که قابل دسترس و قابل دید باشند و طبق فعالیتها یا عناوین طبقه بندی شوند. برای سازماندهی و تعریف فعالیتها که توسط گروه انجام خواهد شد، ابتدا بزرگسالان باید مهارتهای کودک اتیستیک را به تنهایی یا با بچه‌‌های دیگر ارزیابی کنند.
استراتژی‌‌هایی که برای راهنمایی بازی بکار گرفته میشود از آشنایی (مشاهده همسالان و فعالیتها) تا معکوس کردن (تقلید فعالیتهای همسالان) ، بازی موازی (بازی بعد از کودک دیگر با استفاده از همان فضا و مواد مشابه) و در نهایت تا توجه مشترک (اشتراک گذاری و نوبت در فعالیت)، فعالیت مشترک و بازی ایفای نقش متغیر هستند.
ولفبرگ و شولر (۱۹۹۹) تاثیر این مدل روی ابعاد شناختی و اجتماعی بازی سه کودک اوتیسم را ارزیابی کردند. آنها کاهشی در بازی کلیشه ای و انفرادی و افزایش در بازی دوتائی را مشخص کردند. تغییرات مثبت در نگرش‌ها، عقاید و اطلاعات همسالان عادی در حال رشد در نتیجه مشارکت شان در یک گروه بازی یکپارچه مشاهده شد. در ابتدا، آنها خودشان را به عنوان کمک کننده ای بررسی کردند که با کودکان با نیازهای آموزشی ویژه کار می‌کنند، در حالی که بعد آنها لذت از نقش شان را شروع کردند. آنها روابط دو سویه و متعادل تری و دوستی‌‌هایی را گسترش دادند که در مدرسه، خانه و در جامعه بسط پیدا کرد. بوچر و لویس (۱۹۹۰)، چارمن و بارون کوهن (۱۹۹۷) و جارولد و همکاران (۱۹۹۶) گزارش کردند که کودکان اتیستیک میتوانند در بازی سمبلیک مشارکت و آن را درک کنند وقتی به آنها زیر ساخت‌های حمایتی اضافی داده میشود؛ اما وقتی این حمایت از محیط برداشته میشود آیا آنها میتوانند مهارتهای کسب کرده و عملکرد‌ها را بطور مؤثر تعمیم دهند؟ اگر اینطور نیست، پس کودکان به طور اساسی مستقل نیستند و آنها یاد نگرفته اند بازی کنند و از بازی لذت ببرند. همچنین باید خاطر نشان کرد که اصول این اقدام درمانی با TEACCH سازگاری دارد.
بازی درمانی اوتیسم
همه اقدامات درمانی که اینجا ارائه شده برای مدتی اجرا شده و تا حدودی رضایت بخش آزمایش شده است. در بعضی موارد، اقدام درمانی به صورت رسمی ارزیابی شده است و نویسندگان به صورت گسترده به منافع شان، همچنین به محدودیت‌‌هایشان اشاره کرده اند. اقدامات درمانی براساس بازی کاملاً جذاب، موفق و امیدبخش هستند، اما آنها گسترده و بکار گرفته نمی‌شوند. همچنین شما باید بررسی کنید تا چه حدودی منفعت شان میتواند تعمیم داده شود و به تغییر در کودک یا اصلاح در محیط نسبت داده میشود. برای این-که بتوانید به این سوالات پاسخ دهید، باید در نظر داشته باشید که:
1. شما باید بازی که نقش آموزشی دارد را درک کنید و فقط نباید بهانه ای باشد که استراحت کند یا به کودکی راهی برای وقت گذارنی بدهد.
2. باید یک هدف هر دفعه برای هر فعالیت تنظیم کنید و کودک باید تبحر داشته باشد.
3. نباید از بازی کودکان اتیستیک با عملکرد پایین با کودکان لال مستثنی باشد.
4. در ابتدا، حداقل باید سعی کنید تا علایق کودک را در نظر بگیرید.
5. باید بازی اجتماعی، تقلیدی و نمایشی را گسترش دهید.
6. باید به کودک آموزش دهید چگونه با عروسک و عروسک نمایشی بازی کند.
7. باید به کودک آموزش دهید چگونه از دستوری پیروی کند، ارکان جدید را به تدریج اضافه کند و در نهایت دستور خودش را بسازد.
8. باید به تدریج افراد بیشتری را به بازی دعوت کند (ترجیحاً خواهر یا برادر یا همسالان)، که قبلاً آموزش دیده اند چگونه به کودک اوتیسمی نزدیک شوند و چه انتظاری از او داشته باشند (لطفا به خاطر داشته باشید همانطور که رویرز (۱۹۹۶)، نشان داد با توجه به تعمیم پذیری موفق تر خواهد بود اگر همسالان بیشتر کمک شوند تا آموزش ببینند).
9. باید مطمئن باشید که کودک میتواند خلاقانه خودش بازی کند و بازی اش را به اشیا، افراد و محیط دیگر تعمیم دهد.
اقدامات درمانی که بازی اجتماعی را تعلیم میدهند اینجا آنالیز شده اند و تنها بازی نیستند، اما تعداد کمی هستند که مطالعه شده اند. یک مشاهده کلی این است که تنها مهارتی که به نظر می‌رسد رشد داشته است مهارت تعامل اجتماعی است و زبان یا اصول پایه ارتباطات رشد نداشته است. درک این که بازی باید در همه برنامه‌‌های اموزشی یا درمانی شرکت داشته باشد مهمترین قسمت است و به عنوان یک فعالیت ساده که چیزی ارائه نمیدهد بررسی نشود. خیلی از درمانگران بازی را بکار می‌برند تا فقط کودک را سرگرم کنند در حالی که استراحت می‌کنند یا مواد برای کار بعدی شان را آماده می‌کنند. بازی کودکان اتیستیک نباید به تکرار کلیشه ی محدود باشد، اما باید یک فرصت پرفایده برای یادگیری و اجتماعی شدن باشد.
بازی درمانی یکی از روش های اصلی درمان در حیطه کودکان می باشد. بازی درمانی کوتاه مدت ساختاری و گروه درمانی از روش های مختلف بازی درمانی می باشد که در مرکز تخصصی بازی درمانی دکتر صابر انجام می شود. نقش بازیدر بهبود مارت های رشدی کودکان بسیار پررنگ می باشد. والدین با استفاده از تکنیک های بازی درمانی در منزل می توانند در جهت تسریع مهارت های حرکتی و ذهنی کودکان خود کوشا باشند. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در این زمینه با ارائه خدمات بازی درمانی در منزل به شما والدین عزیز کمک میکند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
بازی درمانی در منزل برای کودکان 2تا5 ساله
در اوایل کودکی (۲ تا ۵ سال) ۳ نوع بازی غالب میشود:
بازی وانمودی یا سمبولیک (symbolic & pretend play )
بازی ساختاری (Constructive play)
بازی فیزیکی یا خشن و بینظم (Physical / Rough- &- tumble play)
بازیهای کودک پیش از ۲ سالگی که توالی کوتاه داشت، پس از ۲ سالگی به نمایشنامه‌‌های طولانی تبدیل می‌شوند و شامل بازیگران و داستان می‌گردد.
بازی کودکان پیش دبستانی به سمت بازی با همسالان جهت میگیرد، به گونهای که یک یا دو تا از هم سن و سالان کودک در یک داستان قرار دارند و نقشهای گوناگون بازی کنند. هنگامیکه کودکان در سن پیش دبستانی با همسالان خود بازی می‌کنند، تعامل کردن و برقراری ارتباط با دیگران به اندازه هدف آن فعالیت مهم میشود.
در ۵ سالگی تمام بازیهای کودک جنبه اجتماعی پیدا میکند و عموماً شامل گروه کوچکی از همسالان است.
در شروع ۲ سالگی، بازی کودک سمبولیک و تخیلی است. کودک وانمود میکند که عروسک و حیوانات واقعی هستند. کودک ممکن است کارهای والدین، معلمان و همسالان خود را تقلید کند.
ویژگیهای بازی در سن ۳ الي ۴ سالگی:
بازی وانمودی کودک بیشتر انتزاعی میشود و اشیاء نشاندهنده چیز دیگری هستند (یعنی از بلوک به عنوان ماشین بازی یا تفنگ بازی استفاده میکند)
بازیهای وانمودی شامل مراحل‌های بیشتری میشود که مراحل آن به یکدیگر مربوط می‌شوند. کودکان نمایشنامه و داستان‌ها را اساس بازی قرار میدهد(مثلاً یکی مادر میشود و یکی پدر) که این نمایشنامهها بر اساس زندگی واقعی است.
هنگامیکه کودک در گروههای کوچک قرار میگیرد تعامل با سایر هم سن و سالان مهمتر از هدف خود بازی میشود. به راحتی میتوانند با پیشنهاد یکی از اعضای گروه بازی را تغییر بدهند.
بازی وانمودی در ۴ سالگی حول علایق کودک می‌باشد.
ویژگیهای بازی در سن 5 سالگی:
بازی تخیلی به طور غالب اجتماعی میشود، شامل گروه کوچک ۲ الی ۳ نفره که در آن همکاری وجود دارد میشود.
در این سن کودک یک سوم وقت خود را صرف بازی وانمودی میکند.
بازی وانمودی در این سن با تکیه بر زندگی واقعی و لباس پوشیدن برای رفتن به درون نقشهای جدی رخ میدهد( مانند پلیس،آتشنشان و غیره)
در این سن تعدادی از نقشهای بزرگسالان را درک میکند اما به اشتباه فرض میکند که این نقش‌ها تنها یک بعد دارند(مثلاً آتشنشان تنها یک نقش دارد و آن خاموشکردن آتش است و ممکن نیست یک آتشنشان، پدر نیز باشد)
کودک طی وانمود کردن، خلاقیت، حل مسئله و فهمیدن دیدگاه دیگران را ارتقا میدهد.
کودک در ۴ سالگی میتواند نقشهای برای ساختن برج طراحی کرده و آن را با بلوک بسازد و سپس مراحل تکمیل پروژه را انجام دهد.
کودک در ۵ سالگی میتواند با استفاده از دستورالعمل‌‌ها یک مدل پروژه ساده هنری طراحی کند و یا یک طرح سهبعدی خلق کند.
در ۵ سالگی۱۰ قطعه پازل را میتواند کنار هم بچیند.
محصول نهایی فعالیت در 5 سالگی مهم میشود.
برنامه ریزی و طراحی که در بازی برجسازی وجود دارد باعث تقویت مهارت ادراک فضایی و روابط بین اشیاء میشود. این فعالیتها پایهای برای عملکرد آکادمی کودک در مدرسه می‌گردند.
در سن ۲ تا ۵ سالگی کودک بسیار فعال میشود و اغلب تمایل به درگیری در بازیهای پرجست و خیز دارد، از حرکاتی که درونداد‌های حسی قوی را فراهم کنند لذت می‌برند.
بازی Rough & Thumble(خشن و پرجست و خیز) غیررقابتی است و به ندرت سازماندهی شده است و کودک در این نیز از حرکات ساده و خود به خودی لذت میبرد.
کودک در بازی فیزیکی مشارکتی معمولاً از بودن در کنار سایر کودکان بیشتر لذت میبرد تا هدف خود بازی.
بازی درمانی کودکان در زمینه بازی درمانی بیش فعالی و بازی درمانی اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. کودکان با اختلالاتی نظیر پرخاشگری، اضطراب، بیش قعالی و دیگر اختلالات از خدمات بازی درمانی کودکان استفاده می نمایند.
بسیاری از والدین در کنترل رفتارهای کودکان خود دچار مشکل هستند. آموزش قانون مداری به کودک و تعیین قوانین خانه برای کودکان نیازمند راهکارهایی می باشد تا توسط کودکان پذیرفته شود. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر با استفاده از تکنیک های رفتاردرمانی و بازی درمانی در حیطه بازی درمانی و آموزش قانون به کودک به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. متخصصین کاردرمان و روانشناسی کودک در بخش بازی درمانی با بهرگیری از تکنیک های بازی درمانی کوتاه مدت ساختاری و گروه درمانی و مشاوره به والدین و تمرین موقعیت های مختلف واقعی در قالب بازی به والدین و کودکان در جهت ایجاد رفتارهای مناسب اجتماعی به کودک کمک بسزایی می کنند
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
قوانین خانه برای کودکان
تکرار مداوم کلمه «نه» و مخالفت‌های همیشگی با کودک، محیطی خسته‌کننده را برای والدین و فرزندان به وجود خواهد آورد، در حالیکه تربیت و پرورش فرزند باید برای والدین و کودک جالب و لذت بخش باشد. والدین در بسیاری از موقعیت ها به طور ناخودآگاه، بر حسب عادت و به سرعت به تقاضاهای کودک « نه» می گویند. در حالی که چه بسا آن موقعیت می تواند برای کودک سرشار از یادگیری و تجربیات جدید باشد. کودکان بدون در نظر گرفتن خطرات موجود، تمایل به کنجکاوی و کشف محیط ناشناخته دارند. در چنین مواقعی والدین باید ضمن در نظر گرفتن ایمنی کودک و قوانین خانه برای کودکان با تعیین محدودیت برای او، شرایط یادگیری و تجربه جدید را برایش مهیا کنند. در آموزش قانون به کودک اگر بتوانیم بیاموزیم که از واژه «بله» بیشتر در گفتار خود استفاده کنیم، فرزندمان خوشحال تر و شادتر خواهد بود. در عین حال دیگر مجبور نیستیم مدام واژه « نه» را تکرار کنیم.
مثلاً زمانی که کودک می‌خواهد خاک بازی کند یا روی چمن ها غلت بزند، ممکن است ما به این فکر کنیم که لباسهایش کثیف می شود، دستهای آلوده می شود و… در حالی که در چنین موقعیتی می توانیم با مسئله راحت تر برخورد کنیم. ضمن در نظر گرفتن ایمنی کودک، باید « بله » گفتن به بعضی از موقعیت های جدید را یاد بگیریم. در این صورت موارد کمتری برای گفتن « نه» باقی خواهد ماند و ضمن تقویت توانایی های جسمانی کودک،اوقات خوشی برای والدین و کودک فراهم می شود.
آموزش قانون مداری به کودکان را تعدیل کنیم
از بیان تذکر های کلامی بیش از حد، هنگام صرف غذا خودداری کنیم
بهتر است برای خانواده در هر وعده، فقط یک نوع غذا تهیه کنید. وقتی غذا در قطعات کوچک و مناسب آماده شده باشد، کودک در صورت گرسنه بودن، آن را خواهد خورد. درباره اینکه غذا را چه کسی میخورد و چه کسی نمی خورد، حرف نزنید. به کودک برای غذا خوردن اصرار نکنید، دنبال او راه نیفتید که باید غذایت را کامل بخوری. دائم از او سوال نکنید غذا را دوست نداری و… نگران تغذیه او نباشید. اگر گرسنه باشد و بدنش به مواد غذایی نیازمند باشد، او در پی تامین نیازش برخواهد آمد.
با لحن خود منظورمان را برسانیم.
اکثر کودکان مفهوم کلمه « نه» را از روی لحن والدین فرا می گیرند. پس می توان به جای استفاده از کلمه « نه»، تنها لحن صدا را به آن شکل درآورد. همچنین میتوان از حالت نگاه کردن نیز در رسیدن به این هدف بهره برد. عبارت «من اصلاً کار تو را دوست ندارم،بهتر است تمامش کنی!» به همراه لحن صدای قاطع و نگاه گیرا بسیار تاثیر گذار خواهد بود. البته انجام این کار در صورتی درست است که او مفهوم لحن صدای ما را درک کرده باشد و گرنه پیام گنگی دریافت خواهد کرد.
کودک را با قانون آشنا کرده و قانون را اجرا کنیم
برای کنترل رفتارهای کودک می توانید از زور، اجبار، تهدید، تطمیع و رشوه استفاده کنید. اگرچه این روش ها گاهی نتیجه بخش است، اما در غیاب شما، رفتار او را کنترل نخواهد کرد. یک روش خوب برای کنترل رفتار، آشنا کردن کودک با قانون است. به او بگویید که تمام کارهای دنیا با قانون انجام می گیرد. خورشید طبق قانون صبح ها طلوع می کند، فصل های سرما و گرما مطابق قانون خاصی تنظیم می شوند. آب با قانون به طرف سراشیبی جریان پیدا می کند، سیب مطابق قانون از درخت پایین می افتد. رفتارهای آدمی نیز زمانی صحیح است که با قانون انجام شود. مثلاً در مورد پوشیدن کفش، این قانون وجود دارد که پاهایمان را داخل آن کنیم، اگر کسی دست هایش را داخل کفش ها کند و راه برود، خیلی مضحک می شود، زیرا خلاف قانون عمل کرده است. هنگام خوردن آب و غذا قانون این است که به کمک دست های خود غذا را به طرف دهانمان ببریم و اگر کسی به کمک پاهایش غذا را به طرف گوشش ببرد، خلاف قانون عمل کرده است. این گونه مثال ها کودک را به اهمیت و ضرورت اجرای قانون واقف می کند.
بهتر است مثال های ملموس زیادی برای آن نقل کنیم و پس از اینکه مطمئن شدیم واژه قانون مداری را به خوبی درک کرده است، سایر قوانین را برایش بازگو کنیم: حمایت والدین از فرزند یک قانون است، تامین مخارج زندگی و انجام کارهای خانه توسط والدین یک قانون است، خوابیدن به موقعی که قانون است، انجام تکالیف مدرسه یک قانون است.
زمانی که قوانین خانه برای کودکان به شرحی که گذشت توصیف شد، کودک در برابر انجام تکالیفی که به امید دهیم، مقاومت نخواهد کرد. اما اگر بدون توجیه قانون، کودک را وادار به انجام رفتاری بکنیم، یک رابطه عمودی، یک رابطه از بالا به پایین را احساس خواهد کرد که احساسی نامطبوع است و در نتیجه دست به مخالفت و مقاومت خواهد زد. با انجام همه اینها، اگر باز هم کودک مقاومت کرد، نباید تسلیم شویم، بلکه باید صبورانه و آرام، بی هیچگونه پرخاش، بدون چهره در هم کشیدن، بدون موعظه، سخنرانی و نصیحت، اما قاطعانه اجرای قانون را از او بخواهیم.
در بازی درمانی و آموزش قانون به کودکان، ممکن است کودک برای به تسلیم درآوردن ما گریه کند. جیغ بکشد و کارهایی از این قبیل انجام دهد. در این شرایط، با لحنی ملایم به او می گوییم که عیبی ندارد،گریه اش را بکند،جیغ بکشد،هر کاری دلش می خواهد بکند،اما قانون باید اجرا شود.
تداوم قاطعیت ما، یک الگوی رفتاری را در کودک شکل میدهد و او به انجام قانون عادت می کند. اگر در برابر مخالفت های او تسلیم شویم یا گاهی تصمیم شده و گاهی قاطع باشیم،الگوی رفتاری مناسبی ایجاد نخواهد شد، زیرا کودک شگرد تصمیم شدن ما را خواهد آموخت.
والدین و مربیان باید در نظر داشته باشند که :
چندین قانون را همزمان اجرا نکنند، زیرا ممکن است آستانه ی تحمل کودک پایین بوده و آمادگی پذیرش و اجرای همه ی قوانین را نداشته باشد و در نتیجه عصبی شده و احساس ناکامی می کند. باید یک قانون را بازگو کرد و مصرانه و قاطعانه آن را اجرا کرد و به تدریج به طرح و عملی کردن سایر قوانین پرداخت.
مقررات و قوانین باید متناسب با سن کودک باشند. انجام مقررات نباید برای کودک سخت و آزاردهنده باشد،کودکان از قوانین استقبال می کنند که رعایت آنها استان بوده و بتوانند آن را در کنند،بازگو کنند و راجع به آن توضیح دهند.
قوانین را با جملات مثبت بیان کنیم و به جای گفتن کلماتی مثل «نباید و نکن» از کلمات «باید و بکن» استفاده کنید. به جای لباس هایت را روی تخت نریز بگوییم: لباسهایت را از روی تخت جمع کن.
اگر والدین در این کار حوصله کافی به خرج داده و پشتکار داشته باشند،پس از مدتی کودک به الگوی رفتاری جدید عادت خواهد کرد و در نتیجه رفتارش تحت کنترل قرار خواهد گرفت.
یکی از قوانینی که کودکان باید یاد بگیرند،رعایت مرزهاست. مخصوصاً کودکان بیش فعال معمولاً زود برانگیخته می‌شوند و هر کاری را که میل دارند،انجام میدهند و حتی در کارهای والدین دخالت می کنند. اگر والدین به خواسته آنان مرتباً تن در دهند،کودک هر نوع مداخله ای را حق خود می‌داند و گاهی جایگاه والدین با کودک عوض میشود،یعنی کودک تصمیم می گیرد که والدین چه کارهایی انجام دهند یا انجام ندهند. در این موارد دو موضوع را باید برای آنان روشن کرد، موضوع اول این است که مشورت اعضای خانواده با هم،صرفاً برای اطلاع از نظرات یکدیگر است،اما تصمیم گیری نهایی در هر موضوعی،مربوط به فرد خاصی از خانواده است. مثلاً اعضای خانواده می توانند در مسائل مالی با هم مشورت کنند،اما اگر در بسیاری از خانواده ها پدر تامین کننده مخارج زندگی است و از میزان درآمد،بدهی و هزینه ها اطلاع کافی دارد،در نهایت او در مورد مسائل مالی حق تصمیم گیری دارد. ساعت خواب،شام خوردن و امثال آن نیز در محدوده اختیارات والدین است.کودک باید حد و مرزها را رعایت کند و به این منظور باید آموزش لازم را دریافت کند. برای سهولت یادگیری مرزها،می‌توانیم با کودک درباره پیاده رو و خیابان صحبت کنیم. پیاده رو با خیابان مرز دارد،ماشین ها باید مرز پیاده‌رو را رعایت کنند و وارد آن نشوند،پیاده ها هم نباید از عرض خیابان عبور کنند،مگر در جاهایی که با خط کشی برای عبور پیاده ها مشخص شده باشد. با بیان مثال های متعدد و طرح پرسش و پاسخ های مختلف،رعایت مرز را در فضای خانواده شرح داده و به کودک می گوییم او اختیار اتاق خودش را دارد و والدین اختیار اتاق خودشان را و نباید بدون اجازه،وارد اتاق همدیگر شوند. کودک این موارد را یاد میگیرد. پس از آن به رعایت سایر مرزها پرداخته،کارها و رفتارهایی را که در حوزه اختیارات والدین است،مشخص میکنیم و به کودک آموزش میدهیم که نباید مرزها را نادیده بگیرد. همزمان اختیارات شخصی کودک را مثل نحوه چیدن اسباب بازی هایش،نحوه انتخاب رنگ لباس و امثال آن را به او یادآوری میکنیم و نشان میدهیم که با او درباره این موضوعات مشورت خواهیم کرد،اما تصمیم نهایی را باید خودش بگیرد. با این اقدامات و آموزش ها،کودک به تدریج رعایت مرزها را به عنوان مجموعه ای از قوانین یاد خواهد گرفت.
نکته حائز اهمیت در روانشناسی کودک این است که این آموزش ها اگر همراه با عمل صحیح والدین در مورد رعایت مرزها نباشد،بی اثر خواهد بود. پدر و مادر باید مرزهای همدیگر را رعایت کنند تا کودک با مشاهده الگوهای رفتاری آنان،رعایت مرزها را یاد بگیرد.
مثلاً پدر و مادری که بدون اجازه همسر خوب داخل کیف یکدیگر را نگاه نمی کنند و یا به گوشی همراه یکدیگر سرک نمی کشند،رعایت کردن مرزها را عملاً به کودک خود آموزش میدهند. گاهی هم والدین میتوانند زمان گفت و گو با یکدیگر درباره مرزهای خودشان،به شکلی غیر مستقیم این نکات را به کودک آموزش دهند. اگر والدین در این کار موفق شوند،در واقع یک کنترل درونی در کودک ایجاد شده و از بسیاری از فعالیت های زائد یا دخالت هایی که موجب تنش و استرس بین اعضای خانواده می شود،جلوگیری خواهد شد.
اگر کودک قوانین را زیر پا گذاشت،چه کنیم؟
کودک را صدا میزنیم و از او می‌خواهیم حرفهای ما را گوش دهد،بعد مشکل را خیلی واضح و روشن برایش توضیح می دهیم و علت اینکه چرا این رفتار مشکل ایجاد کرده را هم به او می گوییم. بعد برای او توضیح میدهیم که چه کار کند و یا حتی از خودش می پرسیم که آیا پیشنهادی برای برطرف کردن مشکل دارد؟اگر می تواند مشکل را تصحیح کند او را هدایت می کنیم تا این کار را انجام دهد و ضمن کار او را تشویق میکنیم تا خطاهایش را تصحیح کند.
به عنوان مثال،به کودکی که روی دیوار نقاشی کرده است،می گوییم: روی دیوار نقاشی کشیدی،باید روی کاغذ نقاشی میکشیدی. دیوار کثیف شده و من از این کار تو ناراحت شدم. حالا دستمال را بردار،خیس کن و نقاشی روی دیوار را با دستمال پاک کن.
در چنین مواقعی می توانیم از روش شمردن استفاده کنیم. این ترتیب به کودک می گوییم تا شماره ۳ میشمارم،کارت را شروع کن. ممکن است کودک ضمن اینکه مشغول این کار است،شروع به غر زدن هم بکند و یا اینکه زیر لب ناسزا بگوید. در چنین شرایطی در واقع کودک می خواهد ضمن این که دستور شما را اجرا می کند،از خودش هم دفاع کند. اگر کودک فقط غر می‌زند و کار را انجام میدهد،بهتر است نسبت به غر زدن های او بی تفاوت باشیم،چون در نهایت دستور را اجرا کرده است. اما به محض اینکه دیگر غر نزد،باید او را تحسین کنیم. اگر بدگویی کرد و ناسزا گفت،باید برای این رفتار بدش نیز پیامد منفی در نظر گرفت.
برای شکل دادن به یک رفتار،می‌توانیم از جدول رفتارهای خوب استفاده کنیم. برای رفتارهای مانند عادات خوابیدن،مسواک زدن و جمع و جور کردن اسباب بازی ها،پاداشی را در نظر بگیرید که برای او لذت بخش است. پاداش های خوب میتوانند از این دست باشند: خواندن یک داستان اضافی قبل از خواب،به تاخیر انداختن زمان خواب کودک به مدت نیم ساعت،تهیه یک غذای حاضری که بچه دوست دارد. برای کودکان بزرگتر می توانید امتیازاتی بدهید تا بتوانند از آن امتیازات جهت تهیه اسباب بازی های مورد علاقه خود استفاده کنند. این امتیازات میتوانند پرداخت مبلغ کمی پول یا هر چیز دیگری باشد که مناسب شرایط کودک شماست. علت پاداش دادن و اینکه چه رفتاری را از کودک خود انتظار دارید به او توضیح دهید.
روزهای هفته را در یک جدول مشخص میکنیم و یک فضای خالی برای چسباندن برچسب در نظر میگیریم. هر روز که کودک رفتار موردنظر ما را انجام داد،یک برچسب دریافت می کند و آن را در خانه مربوط به آن روز می چسباند. کودک می گوییم که اگر تعداد برچسب ها به حد خاصی رسید،به او جایزه خواهیم داد. اوایل کار تعداد روزهای کمتری را برای دریافت جایزه در نظر میگیریم و به تدریج،مدت زمان را طولانی تر می کنیم. به عنوان مثال به کودک می‌گوییم اگر ساعت ۹ به رختخواب برود یک ستاره دریافت می کند و زمانیکه سه ستاره داشته باشد،جایزه خواهد گرفت.
بازی یکی از راه ها ی ایجاد ارتباط و رشد روانی در کودکان است. در کودکان اوتیسم به علت عدم تمایل کودک در ایجاد ارتباط بازی ها بسیار ابتدایی و منفرد می باشد. بازی درمانی در کودکان اوتیسم نقش مهمی را در آموزش راه های ارتباطی مناسب، دوست یابی، تقویت قدرت استدلال و درک مفاهیم بین فردی و درمان اوتیسم ایفا می کند. مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر در این زمینه با در اختیار داشتن روانشناسان ، کاردرمانی ذهنی و گفتاردرمانان با تجربه در حیطه بازی درمانی کودک اوتیسم به صورت تیمی عمل می نماید. دکتر اوتیسم با بررسی دقیق بهترین روش های بازی درمانی برای کودکان اوتیسم انتخاب می کند. تاثیر بازی درمانی بر اوتیسم کاملا مشخص می باشد. بازی درمانی با کودکان اوتیسم موجب بهبود ارتباط، تسهیل روند آموزش و تقویت مهارت های کارکردی مغز مانند توجه و تمرکز، حافظه و… می گردد. مرکز بازی درمانی اوتیسم با استفاده از امکانات پیشرفته و تجربه بالای متخصصین خود به تقویت مهارت های کودکان اوتیسم و درمان آنان می پردازد.
بازی درمانی برای کودکان اوتیسم
برای اینکه بازی درمانی اوتیسم موفقیت آمیز باشد، چندین اصل را باید رعایت کرد: اول قوانین گروه باید پایه ریزی شوند. مشارکت دادن کودکان اوتیسم در پایه گذاری قوانین بازی ساختاری مهم است. میتوان گفت که بهتر است کودکان اوتیسم نقش‌ها را پیشنهاد کنند و کنترل قوانین را به دست گیرند. به طور مثال یکی از کودکان اوتیسم در گروه بازی درمانی کودک اوتیسم برای برنامه دانشگاه محلی ممکن است پیشنهاد کند هیچ تفریحی در گروه نباشد. در اینجا باید به او گفته شود که وجود تفریح باعث ایجاد مشکلی در گذشته نشده و فعلا نیاز به این قانون نیست و اگر تفریح تبدیل به مشکل شود، ما این قانون را اضافه خواهیم کرد در زیر مثال از قوانین پایه ریزی شده برای یک گروه از کودکان ۱۱ – ۹ ساله مبتلا به اوتیسم آمده است :
قبل از اینکه حرف بزنی دستت را بالا بیاور.
تماس چشمی خوبی داشته باش.
وقتی که دیگر صحبت می‌کنند گوش بده.
زمانی که می خواهی درباره موضوع مورد علاقه ات صحبت کنی، نوبت را رعایت کن.
از صدای درونت استفاده کن.
روی خط و داخل ساختمان راه برو.
اصل دوم که موفقیت بازی درمانی برای کودکان اوتیسم را تسهیل میکند، استفاده از موضوع هایی مشخص برای هدایت جریان کارگروه است. به کارگیری موضوع های ثابت از یک جلسه تا جلسه ی دیگر باعث افزایش تکرار مفاهیم بیان شده میشود. کودکان اوتیسم به تکرار برای پیشبرد آموخته هایشان نیاز دارند. موضوعاتی که می توان در بازی درمانی با کودکان اوتیسم استفاده کرد ممکن است شامل : مسافرت دور دنیا، حل مسائل المپیک ،علم، تاریخ، روزهای تعطیل، باغ اسرارآمیز، یک روز در کنار ساحل، کتاب های خواندنی و خدمات اجتماعی و… باشد.
مهارت های کلامی و تاثیر بازی درمانی بر اوتیسم
مهارتهای کلامی سومین اصل مداخلات بازی درمانی برای کودکان اوتیسم است. لازم است فرصت‌هایی ایجاد شود که مکالمه به صورت فعال وارد فضای گروه شود. باید حال و احوال پرسی یکی از اهداف گروه باشد. کودکان اوتیسم اغلب برای احوالپرسی وهمچنین خاتمه دادن به ارتباطات اجتماعی با ضعف مواجه هستند. علاوه بر این، معلم باید معیار مشخصی برای نوبت گرفتن جهت مکالمات داشته باشد. زمانی که این معیار مشخص شد معلم می تواند تعداد نوبت مکالماتی را که متناسب با هر یک از کودک است ترتیب دهد. باید نوبت مکالمه ی کودکان اوتیسمی که عادت دارند در مورد موضوع مورد علاقه شان بیش از اندازه در گروه صحبت کنند، محدود شود. این کودکان از اینکه در زمینه مورد علاقه شان اطلاعاتی جمع آوری کنند لذت می برند، اما اغلب در شرکت دادن مخاطب خود در گفت‌وگو با مشکل روبه رو می‌شوند. وقت ناهار، از اوقات مورد علاقه این کودکان است و ظاهرا فرصت مناسبی است برای تسهیل ارتباط کلامی بین آنها.
حل مسئله در بازی درمانی در اتیسم
هدف هر جلسه بازی درمانی در کودکان اوتیسم باید شامل فعالیت هایی در جهت ایجاد توانایی حل مسئله در گروه باشد. لازم است در هر جلسه بازی درمانی اوتیسم برای هر یک از شرکت کنندگان یک نقش یا موضوع در نظر گرفته شود و بهتر است در صورت امکان محصول نهایی در هر جلسه به معرض نمایش گذاشته شده و مورد تشویق قرار گیرد. این کار به تسهیل پیشرفت کودک در انجام مستقل فعالیت کمک میکند. تاثیر بازی درمانی بر اوتیسم در حیطه آموزش مهارت های حل مسئله بسیار مهم و موثر می باشد.
بازی های مناسب در بازی درمانی اوتیسم
(گاهی تو بازی می‌بریم، گاهی تو بازی می بازیم، بازی یک جور شادیه) این شعری است که در حین بازی تکرار میشود. کودکان اوتیسم اغلب در حین بازی، وقت را تلف می‌کنند بدون اینکه این وقت صرف افزایش دوستی و ارتباط دوستانه شود. رفع این مشکل هدف هر جلسه بازی درمانی کودک اوتیسم است. در جلسات بازی درمانی اوتیسم بازی‌ها میتوانند شامل بازی های رومیزی و بازی های کارتی باشند. تاثیر بازی درمانی بر کودکان اوتیسم پس از چند جلسه درمانی کاملا واضح می باشد.
بازی نقش ها
در جلسات بازی درمانی با کودکان اوتیسم برای کودکان اوتیسم فعالیت‌هایی که شامل نقش بازی کردن است، میتواند مفید باشد. بازی نقشه‌ها امکان قرار گرفتن در موقعیت های مختلف را در اختیار کودک اوتیسم قرار میدهد و این فرصتی است که به آسانی برای کودک اوتیسم به دست نمی‌آید. این فعالیت ها می تواند شامل نوشتن یک نقش و یا اجرای آن باشد. بهتر است کودکان اوتیسم دفترچه یادداشتی برای نوشتن گزارش داشته باشند. در جلسات بازی درمانی برای کودکان اوتیسم به هر کودک اوتیسم یک موضوع برای گزارش بدهید (نقش گزارشگر) گروه می تواند یک روزنامه تهیه کند (نقش گروه انتشاراتی) ممکن است کودک اوتیسم بخواهد بیشتر شبیه یک دانشمند، تاریخ نویس یا یک رمان نویس عمل نماید. استعدادهای خاص کودکان و علایق آنها باید مورد توجه قرار گیرند.
پاداش دهی
برای جایزه دادن نیاز به تدارک دیدن چیزی نیست. در مورد خیلی از کودکان عکس برگردان ها به عنوان جایزه کفایت می‌کنند. کودکان اوتیسم بزرگ تر تمایل به جمع آوری امتیاز دارند. تنها موضوع مهم توافق بر سر جایزه نهایی و زمان آن در همان شروع جلسه بازی درمانی در کودکان اوتیسم است. اعضای گروه میتوانند در مورد جایزه های نهایی که یک مهمانی، ساعت کامپیوتر یا حتی یک عصرانه باشد، رای گیری به این دلیل اهمیت دارد که به کودکان اوتیسم این فرصت را می دهد تا بدانند آنها همیشه جایزه انتخابی خود را نمی‌گیرند، بلکه آنچه را که اکثریت تصمیم می‌گیرند، دریافت می‌کنند، درست مانند آنچه که در جهان واقعی اتفاق می‌افتد.
اصول گروه درمانی در کودکان اوتیسم
یکی از شاخه های بازی درمانی با کودکان اوتیسم،گروه درمانی است. در زیر یک مثال از سازماندهی یک جلسه ی گروهی عادی آورده شده است که در ابتدا در آن اطلاعات شخصی مربوط به کودک در نظر گرفته نمی‌شود. تاثیر بازی درمانی گروهی بر اوتیسم در جلسات گروهی بسیار بیشتر می گردد، مخصوصا اگر موضوع جلسات بازی درمانی کودک اوتیسم ایجاد ارتباط باشد.
1. مشارکت مشارکت در اطلاعات و تجارت شخصی
این بخش یکی از مهمترین بخشهای جلسات بازی درمانی است و به شرکت کننده ها اجازه می دهد که در طی وقت تعیین شده در مورد مسائل مختلف و اطلاعاتی که دارند صحبت کنند. باید مدت زمان صحبت کودکان کنترل شود چون کودکان اوتیسم عادت دارند از صحبت ها و اطلاعات نامربوط استفاده کنند. صحبت ها می تواند پیرامون موارد زیر باشد :
وقایع به خصوص وقایع قریب الوقوع
فعالیت های آخر هفته
چیزهای مورد علاقه
آرزوها
تلویزیون و فیلم ها
2. حل مسئله به صورت گروهی
این قسمت یکی از بخش های مهم جلسه بازی درمانی اوتیسم است. چون مستلزم این است که کودکان مبتلا به اوتیسم به صورت جمعی یک مسئله را حل کنند. این گونه کودکان اغلب ترجیح می دهند که یا به صورت مستقل کار کرده، یا تلاش می‌کنند فعالیت حل مسئله را کنترل کنند. این تمرین می تواند شامل خانه سازی یا ساختن چیزهای دیگر به صورت مشترک باشد. هم چنین فعالیت حل مسئله میتواند شامل پیدا کردن راه حل های عملی برای مواقع دشوار باشد. بهتر است اعضا گروه یک هدف در ذهن داشته باشند. در صورت امکان ارائه تصویری از محصول نهایی به آنها، میتواند مفید باشد. این که هر یک از اعضای گروه یک نقش کلی در تکمیل فعالیت داشته باشند، حائز اهمیت است. در مورد پازل هایی که باید توسط اعضای گروه کامل شود، میتوان از عکس یا تصویری برای راهنمایی اعضای گروه در رسیدن به شکل نهایی استفاده کرد. مواد و وسایل مورد نیاز برای کامل کردن فعالیت توسط رهبر گروه یا یکی از اعضای گروه که این مسئولیت را پذیرفته در اختیار هر عضو قرار داده میشود. اعضای گروه باید یاد بگیرند که چطور به صورت موثر در ارتباط با یکدیگر یک وظیفه را به صورت موفقیت آمیز به انجام برسانند. این که هر یک از اعضای گروه یک نقش کلی در تکمیل فعالیت داشته باشد مهم است.
3. نوشتن و بازی کردن نقش ها
در بازی درمانی برای کودکان اوتیسم داستان های اجتماعی و اینگونه نوشته ها برای رشد مهارتهای ارتباطی و اجتماعی مناسب در کودکان اوتیسم دارای اهمیت هستند. معلم میتواند از نمایشنامهها و داستان های موجود و داستان‌هایی که با کمک گروه تهیه شده‌اند، استفاده کند. با راهنمایی معلم، گروه میتواند موقعیت هایی را که در آن با چالش روبرو میشود وهمچنین پاسخ مناسب با آنها را تشخیص میدهد. گروه میتواند یک بازی کوتاه بنویسد و مهارتهای اجتماعی را در قالب بازی تمرین کند. در مرکز بازی درمانی دکتر صابر به بازی درمانی تخصصی برای اختلالات یادگیری نیز پرداخته می شود.
سوالات متداول:
1-چرا بازی درمانی برای کودکان اوتیسم مؤثر است؟
بازی درمانی در اوتیسم مؤثر است چون زبان طبیعی کودکان است. این روش اضطراب را کاهش داده و انگیزه یادگیری را افزایش میدهد.
2-آیا والدین میتوانند بازی درمانی اوتیسم را در خانه انجام دهند؟
بله، والدین میتوانند با یادگیری اصول اولیه بازی درمانی برای اوتیسم، بسیاری از فعالیتها را در خانه اجرا کنند.
بازی درمانی برای کودکان اوتیسم یکی از مؤثرترین روش‌های غیردارویی است که با ترکیب بازیهای هدفمند و تکنیک‌های تخصصی، به بهبود مهارتهای ارتباطی، اجتماعی و حسی-حرکتی کمک میکند. این روش با ایجاد محیطی امن و جذاب، انگیزه یادگیری را افزایش داده و چالش‌های رفتاری را کاهش میدهد. برای دستیابی به بهترین نتایج، ترکیب بازی درمانی با سایر روش‌های توانبخشی و همراهی مستمر خانواده‌ها ضروری است.
رفتاردرمانی یک روش درمانی در جهت اصلاح رفتار کودکان دچار مشکلات اضطرابی، ترس، فوبیا، استرس و اختلالات وسواس می باشد. همچنین اختلالات پرخاشگری، خشم یا خود کم بینی، اختلال دو قطبی توسط تکنیک های رفتار درمانی کودکان اصلاح می گردد. مشکلات رفتاری کودکان اوتیسم، بیش فعال و اختلال یادگیری توسط رفتاردرمانی و بازی درمانی بهبود می یابد. کلینیک رفتار درمانی تهران با استفاده از روش های رفتاردرمانی کودک به بیمار کمک می کند تا با روشی جدید اندیشیده و با استفاده از روش های جدید حل مسئله ی با رفتارهای سالم تر و درست تری در برابر حوادث ناخواسته و ناگوار برخورد کند. بهترین مرکز رفتار درمانی تهران در دو شعبه رفتار درمانی غرب و رفتار درمانی شرق تهران با در اختیار داشتن 35 نیروی متخصص در زمینه کودکان به اصلاح مشکلات رفتاری کودک می پردازد. تجهیزات پیشرفته روانشناسی کودک مرکز در زمینه رفتار درمانی و بازی درمانی ما را در رسیدن به بهترین نتیجه درمانی یاری می کنند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
دیدگاه فلسفی بنیادین رفتار درمانی، پدیدار شناختی است. این دیدگاه بر این فرضیه استوار است که ادراک و تفسیر فرد از موقعیت،پاسخ هیجانی و رفتاری او را به موقعیت تعیین میکند. رفتار درمانی مبتنی بر این دیدگاه است که آسیب شناسی روانی نتیجه خطای سیستماتیک ،سوگیری و تحریف در ادراک و تعبیر و تفسیر رویداد هاست. این عوامل شناختی منجر به پاسخ های ناکارآمد به روی داده ها می شوند که به نوبه خود موجب تداوم و پایداری شناخت های ناکارآمد می گردند. از لحاظ نظری تاکید بر تعامل بین فرد و محیط است نه بر فرد یا محیط به طور جداگانه تفسیر فرد از رویدادها نقش مهمی در بسیاری از آسیب‌های روانی ایفا میکند و این تفسیر محصول تعامل ویژگی های فرد و ماهیت رویدادهایی است که فرد با آن مواجه است. رفتار درمانی بر پایه بازی به شرح زیر مورد بررسی قرار میدهد.
نظریه شخصیت در رفتار درمانی کودکان
کنل ۱۹۹۸ اظهار داشت هیچ نظریه شخصیتی وجود ندارد که مستقیماً زیر بنای نظریه رفتاری شناختی را تشکیل دهد.بلکه کانون توجه بیشتر بر آسیب‌شناسی روانی متمرکز بوده تا بر رشد شخصیت و نظریه شخصیت،بنا به نظر بک و امری درمان شناختی اختلالات هیجانی مستلزم تعامل بین شناخت،هیجان،رفتار و فیزیولوژی است. درمان شناختی بر این فرضیه استوار است که عاطفه و رفتار افراد تا حد زیادی به واسطه روشی که آنها بر اساس آن،جهان را تفسیر می کنند،تعیین می‌گردند. این مدل توضیح میدهد که رفتار از طریق فرایندهای کلامی پا به میان می‌گذارد و اختلالات هیجانی رفتار در حکم تجلی تفکر نامعقول به شمار می‌روند. سه موضوع مهم در درمان شناختی عبارتند از:
تاثیر افکار بر هیجانات و رفتارهای فرد در پاسخ به رویدادها
شکل‌گیری ادراکات و تفسیر رویدادها توسط عقاید و فرضیات فرد
متداول بودن خطا در تحریفات منطقی یا شناختی در افرادی که مشکلات روانی را تجربه می‌کنند.
گرچه مدل شناختی صرفاً یک نظریه شخصیتی نیست اما در این مدل،از تحریفات شناختی به عنوان پایه رفتار و اندیشه بشری به ویژه تحریفات مربوط به رشد آسیب شناسی روانی،سخن به میان می‌آید.این تحریف ها برای کودکان اغلب به صورت تحریف‌های ناسازگارانه است،اما الزاماً نامعقول به حساب نمی‌آیند.این مسئله به ویژه در مورد کودکان بسیار کم سن و سال که اغلب مواقع تفکرشان بر اساس تحریف غیرمنطقی،خودمحور و عینی است،صدق میکند.
مرکز رفتار درمانی شناختی در کودکان
رفتار درمانی کودکان بر پایه بازی درمانی،بر نظریه‌های رفتاری و شناختی رشد هیجان،آسیب شناسی روانی بنیز بر مبنای مداخله‌های ناشی از چنین نظراتی،استوار است. رفتار درمانی کودکان بر پای بازی مداخله های رفتاری و شناختی را به درون یک الگوی بازی درمانی جذب می کند.فعالیتهای بازی به صورت ارتباط کلامی و غیرکلامی مورد استفاده قرار می‌گیرند. رفتار درمانی کودک بر پایه بازی،یک چارچوب نظری مبتنی بر اصول رفتاری شناختی فراهم می آورد و این چارچوب این اصول را به لحاظ رشدی با یکدیگر تلفیق می کند.
از آنجا که درمان شناختی بر نظریه کلی و گسترده آسیب شناسی روانی استوار است،تعامل دو جانبه و پیچیده بین شناخت ها، هیجانات، رفتار و محیط را مورد توجه قرار میدهد. درمان شناختی متشکل از مجموعه ای از تکنیک های درمانی است که هدف آن تخفیف نشانه‌های پریشانی روانی است و از طریق اصلاح تقسیم تصورات ناسازگارانه صورت می‌پذیرد.
رفتار درمان کودک از یک رویکرد (پدیدار نگر) استفاده میکند. رفتار درمان کودک به غیر از آنکه تجارب بیمار را به عنوان «پرده ای» مد نظر قرار میدهد. که در پشت آن معنای ناخودآگاه مهمتری نهفته است (مانند کار روان تحلیلگر) ،از گزارش بیمار به عنوان داده های پایه برای توسعه یک طرح درمان استفاده می نماید. مفهوم سازی او بر مبنای شکل بندی های میدان پدیداری بیمار بدون اشاره به مکانیسم های دفاعی یا تعارضات ناخودآگاه قرار دارد. افکار بیمار از طریق سوالات متمرکز و درون نگری دقیق آشکار میشود. رفتار درمان کودکان نه تنها به دنبال تخفیف علائم است بلکه در جستجوی تغییر نگرش ها،عقاید و انتظارات می باشد. نخستین هدف رفتاردرمانی کودک،شناسایی و تغییر افکار ناسازگاری است که با نشانه های بیماری همراه می باشد.بک بیان میکند که اصطلاح «افکار ناسازگار» برای اندیشه پردازی هایی به کار برده میشود که با توانایی فرد برای فائق آمدن بر این تجربیات تداخل می نماید. امکان دارد چنین افکاری باعث اختلال و از هم گسیختگی هماهنگی درونی شوند و عکس العمل های هیجانی دردناک،نامناسب و یا مفرطی را به وجود آورند.
رفتار درمانی کودکان بر پایه بازی،یک انطباق حساس (از نظر رشدی) از درمانهای شناختی و رفتاری است. درمان را میتوان به طور غیر مستقیم و با استفاده از فعالیتهای بازی برای کودکان انجام داد به عنوان مثال،می توان عروسک های خیمه شب بازی و حیوانات توخالی را برای طرح ریزی راهبردهای شناختی نظیر مقابله با عقاید ناسازگار و به خود گویی مثبت مورد استفاده قرار داد. رفتار درمانی کودکان بر پایه بازی برای درمان کودکانی که تشخیص های ویژه ازقبیل لالی انتخابی بی اختیاری دفع،و ترس ها در مورد آنها داده شده و نیز کودکانی که رویدادها یا آسیب های زندگی نظیر طلاق و سوء استفاده جنسی را تجربه کرده‌اند،به کار می‌رود.رفتار درمانی کودکان بر پایه بازی بر درگیری کودک در درمان و نیز مشارکت او از طریق سخن گفتن در مورد موضوعاتی راجع به کنترل،تسلط و مسئولیت برای تغییر رفتار خود فرد،تاکید فراوان دارد. کودک با ترکیب مولفه های شناختی میتواند به یک شرکت کننده فعال در این تغییر بدل گردد. به عنوان مثال میتوان از طریق کمک به کودکان در شناسایی و تغییر عقایدی که بالقوه ناسازگارند،قدرت فردی را تجربه نمود.ممکن است اتحاد میان مداخله های شناختی و رفتاری حاکی از تغییرات ویژگی های مرکب تمامی رویکردها باشد که به صورت دیگری قابل دسترسی نیستند.
رفتار درمانی کودک بر مبنای مدل شناختی برای درمان کودکان دارای اختلالات هیجانی است. رفتار درمانی کودکان و بازی درمانی کوتاه مدت،محدود به زمان،دارای ساخت رهنمودی و مشکل مدار است و به رابطه درمانی بی عیب و نقصی وابسته است که در آن یکی از نقشهای درمان،نقش آموزشی آن است. فرایند رفتار درمانی کودکان مستلزم همکاری است.هرچند که ماهیت همکاری بین کودک و درمانگر با همکاری بین درمانگر و فرد بزرگسال تفاوت دارد. هر دو روش استقرایی (یا قیاسی) و سقراطی حائز اهمیت هستند و در رفتار درمانی در کودکان و بزرگسالان نقش متفاوتی را بازی می کنند. رفتار درمانی کودکان بر پایه بازی متکی بر یک رابطه درمانی مثبت از جمله تفاهم،به اعتماد و احساس امنیت و استفاده از فعالیتهای بازی به عنوان وسیله ارتباط بین درمانگر و کودک استوار است و با سایر بازی درمانی ها شباهت دارد،اما از بابت فلسفه مربوط به تشکیل اهداف،انتخاب مواد و فعالیتهای بازی،کاربرد درمان به منظور آموزش و بهره گیری از تحسین و تفسیرات با سایرین فرق دارد و این نوع بازی درمانی در حکم یک مداخله فعال است که در آن کودک و درمانگر جهت تشکیل اهداف و انتخاب مواد و فعالیتهای بازی با هم کار می‌کنند. رفتار درمانگر کودک بر پایه بازی برخلاف سایرین،ممکن است «مربی» باشد که مهارتهای جدید به کودک آموزش می دهد. و بلاخره برای یاری رساندن به کودک در جهت اکتساب رفتار ها و مهارت های جدید و نائل شدن به درک،تحسین و تنبیه به کار میبرد.
جلسات رفتاردرمانی کودکان
جلسات درمانی در رفتار درمانی کودک فرصتی را در اختیار بیماران قرار می دهد تا واقعیت شناختهای کلامی یا تصویری را که به طور اتفاقی به عواطف شان مربوط می شود، تجربه کنند و بیازمایند. بیماران، ایده های تحریف شده را بررسی می‌کنند و برای تمایز قائل شدن بین ایده های معقول و نامعقول،«واقعیت عینی»و «آراستگی درونی» را آموزش می بینند. بنابراین،از طریق این فرایند،فرد در می یابد چه ایده های او نامعقولند. یکی از مکانیسم های مشخص در درمان شناختی تغییر یا جابجایی سیستم فکری بیمار است. همانطور که مفاهیم نامعقول، خود را از دست میدهند،آسیب روانی ممکن است عود کند.
بررسی وضعیت کودک در کلینیک رفتار درمانی تهران
تاریخچه زندگی کودک نشان میدهد که وقایع استرس زای زندگی چگونه و تا چه حد بر او اثرات مخرب داشته است. از بین آنها نگرانی‌های طلاق والدینش،درگیری‌های بین والدین،افسردگی مادر،و مسائل خواهر و برادر با کارلا مهمترین بودند.
در مرکز رفتار درمانی تهران عقاید و نگرش‌های والدین در سیاهه رفتاری کودکان جمع آوری شده و با داده های نرم سنی و استاندارد مقایسه می‌شوند. نیمرخ سیاهه رفتاری کودکان به وسیله هر یک از والدین جداگانه تکمیل میشود،هر دو والد به سهم خود در روشن نمودن موضوع نقش چشمگیری دارند.
رفتارگرایان کودک معمولاً بر روش های فرافکن تکیه نمی کنند زیرا در این قسمت منطق نظری چنین روش‌هایی به خاطر ویژگیهای روان سنجی شان زیر سوال است. به هر حال روش های فرافکن مبتنی بر این فرض هستند که ادراکات و تفسیرهای یک فرد از موضوعات بدون ساختار،فرافکنی شخصیت فرد هستند،که می تواند یک ابزار ارزشمندی برای رفتار درمانگر بر پایه بازی باشد. این داده ها می تواند اطلاعاتی را در مورد تعارض ها،سبک های مقابله ای،سبک سازماندهی اطلاعات،و نگاه به زندگی کودک نشان دهد. این داده ها معمولا مبهم و بدون ساختار هستند. گرچه کنل استدلال میکند که آزمون‌های فرافکن ممکن است ساختاری را برای کودک بسیار خردسال فراهم کند که در مصاحبه‌های شفاهی قابل دسترسی نیستند. این ساختار اغلب به شکل نمایش های تصویری و عینی هستند که کودک بتواند پاسخ دهد. علاوه بر این،ابزار فرافکن برخی از تمرکز ها را از فرد برمی دارد و به او اجازه میدهد اطلاعات را به شکلی آماده کند که به نظر نرسد به طور خاص مربوط به کودک باشد.
اهداف درمانی در مرکز رفتار درمانی کودک
بالا بردن توانایی کودک در بیان احساساتش و بیان کلامی را جایگزین رفتارهای ناسازگارانه اش کند. باید احساسش را در مورد موقعیت های خاص خود،بیان کنند برای مثال:
طلاق والدین،و تنظیم زندگی فعلی با هر والد (مثل نصف کردن زمان برای پدر و مادر)
ارتباط مادر با دو کودک به صورت متفاوت و مسائل خواهر و به ویژه کارلا
فقدان دسترسی به مادر در موقع افسردگی
کشف احساسات ناسازگارانه (مثل نقش علی که او ممکن است حس کند در طلاق والدین دارد) و تسهیل توسعه افکار ناسازگارانه تر و نظر واقع بینانه تر در مورد موقعیت (مثل والدین با هم برنمی گردند). قسمتی از این هدف،طبیعی کردن تجربه طلاق برای کودک خواهد بود.
رشد و افزایش استفاده از به خودگویی های سازگارانه مثبت برای افزایش عزت نفس،خویشتنداری،و کنترل تکانه.
افزایش فعالیتهای مناسب گروه همسالان
افزایش مهارتهای حل مسئله،شامل تجربه موقعیت‌هایی که او را از عصبانی می سازد.
اهداف برای والدین
بحث بین دو والد پیرامون ناهماهنگی در رسیدگی به کودک،برقراری مجموعه قوانین روشن تر در هر خانه،و تشویق او به منظور درک احساس او،احترام گذاشتن والدین به قوانینی که در منزل والد دیگر وجود دارد.
نشان دادن تعامل والدین با یکدیگر،تسهیل ارتباط آزاد و تعامل‌های مثبت در جلوی کودکان،کاهش استفاده از کودکان به عنوان رابط بین دو والد.
افزایش توانایی ما در جهت مقابله با سوگیری های روزانه،اما و بررسی و رسیدگی به مسئله روان درمانی فردی برای او.
توصیف روند درمان در رفتار درمانی
موقعیت/مواد
رفتار درمانی کودک بر پایه بازی میتواند در اتاق بازی درمانی با وسایل مرتب شده ای که معمولاً در دسترس هستند،انجام شود. به طور کلی،تکنیک های مستقیم تر در رفتار درمانی کودکان بر پایه بازی به برنامه‌ریزی و دوراندیشی مربوط به انتخاب مواد نیاز دارد. از بین وسایل،آنهایی که غالباً استفاده می شوند،عروسک های خیمه شب بازی یا تصاویر،وسایل هنری،و سایر اسباب بازی ها هستند این وسایل معمولاً بهترین وسایلی هستند که در دسترس قرار دارد،در حالی که کودک حق انتخاب داشته باشد.
شما می‌توانید وسایلی را بخرید و با هر موقعیت درمانی ممکن جور کنید،اما نه ضروری است و نه مطلوب. انعطاف پذیری درمانگر،کودک را تشویق می کند که خلاق باشد،ولی درمانگر نباید برای هر کودک اسباب‌بازی‌های خواص بخرد.
برای کار با کودک،بازی محور بودن و کار با وسایل در مقابل کلام محور بودن،ضروری بود،به ویژه موقعی که او به موضوعاتی می‌پرداخت که بار عاطفی بیشتری داشت. ارزیابی نشان داد موقعی که مصاحبه متمرکز بر مشکلات می شد،او عموما غیر کلامی می شد،به ویژه موقعی که نحوه پاسخگویی کودک نسبت به موضوعات مورد توجه قرار می‌گرفت و او تشویق می شد خودش را از طریق بازی،نقاشی،و دیگر وسایل غیر کلامی تر بیان کند.رفتار درمان کودک باید و حضور می‌یافت تا سازماندهی بیشتری برای کودک در آزمون فرض هایش و پرداختن به روش‌های مختلف مقابله از طریق وسایل بازی،فراهم کند.
وسایل مواد بازی شامل لوازم هنری و اسباب‌بازی‌هایی بود که در دسترس کودک قرار داشتند و یا توسط رفتار درمان انتخاب می شدند به راحتی برای هدایت کودک به کار می‌رفتند.
برای مثال،کودک به صورت منفی به نقاشی ها پاسخ داد اما همینکه رفتار درمان عروسک ها را به کار می برد،جز عروسک ها شد سپس درمان به سمت استفاده وسیع و بیشتر از عروسک ها حرکت کرد تا مجدداً از طریق ترسیم ارتباط برقرار سازد.
رفتاردرمانی در شرق تهران(پاسداران)
مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر در منطقه پاسداران با بیش از 16 سال سابقه به ارائه خدمات رفتاردرمانی کودکان و بازی درمانی تخصصی ، گروه درمانی و… می پردازد و در این زمینه با در اختیار داشتن امکانات مختلف درمانی و کادر با تجربه در حیطه کودکان در منطقه شمال و شرق تهران پیشرو بوده و توانسته است تمامی نیازهای درمانی مراجعین را به بهترین نحو ممکن برطرف نماید.
رفتاردرمانی در غرب تهران(سعادت آباد)
کلینیک توانبخشی غرب تهران با مساحتی بالغ بر 350 متر مربع و با امکانات مختلف درمانی نظیر گفتاردرمانی، کاردرمانی، بازی درمانی، رفتاردرمانی ، اتاق تاریک، اتاق شنیداری، اتاق سنسوری روم، ماساژ درمانی و دیگر امکانات پیشرفته به درمان کودکان با اختلالات رفتاری مانند اختلالات وسواسی، اختلالات اضطرابی، پرخاشگری، کودکان اوتیسم و… می پردازد.
حتما تا حالا تارهای به هم تافته عنکبوت را دیده اید، اگر تعداد تارها یکی دوتا یا ده بیست تا باشد قادر به شکار حشره نخواهد بود. اما چنان چه صدها و هزارها تار را در هم تنیده باشد میتواند حشره را در داخل آن گرفتار کند. مغز انسان پوسته ای خاکستری دارد که به آن قشر مخ یا مغزنو یا کرتکس می‌گویند. که از میلیاردها یاخته عصبی تشکیل شده است و مرکز توانمندی های ذهنی آدمی است. از قبیل دیدن، شنیدن، یاد گرفتن، یاد آوری تصویرها، صداها و امثال آن، اما زمانی این توانمندی‌ها بروز می کنند که عملکرد و ارتباط بین سلول ها برقرار باشد. هر ارتباطی یک تغییر الکتروشیمیایی است. حالا می توانید شبکه‌های این ارتباطات را با تارهای به هم پیوسته عنکبوت مقایسه کنید، هر اندازه تعداد این ارتباط ها بیشتر شود، مغز از قدرت بیشتری برای تشکیل فرآیندهای ذهنی برخوردار خواهد بود. تعداد این ارتباطات نیز می تواند به میلیاردها برسد. وقتی می بینیم، می شنویم، فکر می کنیم به حل مسئله و اختراع و اکتشاف می‌پردازیم، این ارتباطات شکل می‌گیرند. هر چقدر ذهن ما با جهان بیرون بیشتر درگیر میشود، توانمندی‌های مغز افزایش می‌یابد، این که کدام بخش مغز درگیر میشود، تعیین میکند که در کدام فرایند ذهنی نتایج بهتری به دست بیاوریم. هر قدر تعداد این بخش ها بیشتر باشد باز هم به توانمندی‌های ذهن ما افزوده خواهد شد، به ویژه زمانی که فرد فعالیت های مختلف را با ذوق و شوق و لذت انجام میدهد، یادگیری ها سریع تر و ساده تر خواهد بود.
روی بیست یا سی کارت مقوایی یک کلمه بنویس چشمانت را ببند و به طور اتفاقی ۴ کارت را بردار، چشمانت را باز کن و به آن ۴ کارت با دقت نگاه کن و به خاطر بسپار دوباره چشمانت را ببند و بگو چه کلمه هایی روی آن ۴ کارت نوشته شده بود.
همان بازی بالا را انجام بده با این تفاوت که کلمه هایی را که روی آن چهار کارت بوده روی کاغذ بنویس به تدریج می توانید پنج یا شش کارت را برداری
روی ۱۰ کارتن مقوایی کلمه بنویس و بعد به آن ها نگاه کن و آن ها را به خاطر بسپار سپس آنها را پشت و رو کرده و حدس بزن پشت هر کارت چه کلمه ای نوشته شده.
با احتیاط و با کمک فردی شمعی را روشن کن و به طور عمودی روی بشقاب قرار بده سپس شعله ی شمع را طوری فوت کن که خاموش نشود و فقط کمی حرکت کند.
چراغ قوه کوچیکی را روشن کن و نور آن را روی دیوار روبه رویت بینداز سپس آهسته چراغ قوه را به جهت های مختلف حرکت بده بدون آنکه سرت حرکت کند با چشمانت نور چراغ قوه را دنبال کن. می توانی از فرد دیگری کمک بگیری تا او چراغ قوه را حرکت دهد و خودت فقط نور آن را دنبال کن.
به شکل های زیر و عدد های داخل آن نگاه کن و به خاطر بسپار.
حالا دستت را روی آنها بگذارد تا دیده نشوند بگو عددهای فرد داخل کدام شکل ها بود ؟ عدد های زوج داخل کدام شکل ها بود؟
به شکل های زیر و عدد های داخل آن ها نگاه کن و به خاطر بسپار.
حالا یک کاغذ روی شکل ها بگذار تا دیده نشوند و در شکل های پایین عدد مربوط به هر کدام را بنویس.
به کلمه هایی که داخل مربع نوشته شده نگاه کن آن ها را به خاطر بسپار حالا چشمانت را ببند و به سوالات زیر جواب بده.
کدام کلمه ها دو حرف دارند؟
چند کلمه حرف اولشان (م) است؟ آنها را نام ببر.
چند کلمه فقط سه حرف داشتند؟ آنها را بنویس.
با دقت به مدت ۳۰ ثانیه به شکل زیر نگاه کن :
حالا یک کاغذ روی شکل بالا بگذار تا نتوانیم آن را ببینی شکل زیر را مانند شکل بالا کامل کن.
به شکل های زیر نگاه کن و عدد های داخل آن ها را به خاطر بسپار.
حالا چشمانت را ببند و بگو :
اگر از سمت چپ مثلث ومربع را کنار هم بگذاری چه عددی ساخته می شود؟
اگر دایره و ستاره کنار هم باشند چه عددی درست میشود؟
اگرمربع و مثلث کنار هم قرار گیرند چه عددی ساخته می شود؟
به شکل زیر با دقت نگاه کن
حالا روی شکل بالا را با دستت بپوشان و شکل زیر را مانند شکل بالا کامل کن.
مزایای بازی‌درمانی برای کودکان با اختلال یادگیری
بازی‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر و علمی در بهبود مهارتهای شناختی، عاطفی و اجتماعی کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری است. این روش با ایجاد محیطی امن و غیرمستقیم، به کودک اجازه میدهد احساسات، ترس‌ها و دغدغه‌هایش را بدون اضطراب و فشار ابراز کند. برخلاف آموزش مستقیم که ممکن است در کودکان مبتلا به اختلال یادگیری مقاومت یا بی‌علاقگی ایجاد کند، بازی‌درمانی با استفاده از ابزارهایی چون بازیهای ساختاریافته، داستان‌گویی، نقاشی و اسباب‌بازی، ارتباط طبیعی کودک با محیط اطراف را تقویت میکند.
از مهمترین مزایای بازی‌درمانی میتوان به افزایش تمرکز، بهبود توجه، کاهش اضطراب، تقویت اعتماد به نفس و رشد مهارتهای اجتماعی اشاره کرد. کودکی که از طریق بازی یاد میگیرد، بدون آنکه احساس شکست یا فشار کند، تجربه موفقیت را درک کرده و با انگیزه بیشتری برای یادگیری تلاش میکند. به عنوان مثال، در بازی‌هایی که نیاز به دنبال کردن دستورالعمل دارند، کودک به طور غیرمستقیم مهارتهای شنیداری و پردازش اطلاعات را تقویت میکند.
بازی‌درمانی همچنین در تقویت هماهنگی حرکتی، مهارتهای دست‌ورزی و حتی گفتار مؤثر است. این مزایا به صورت جامع روی عملکرد تحصیلی، رفتارهای روزمره و ارتباط با همسالان تأثیر می‌گذارد. در واقع، بازی‌درمانی نوعی آموزش پنهان و لذت‌بخش است که هم جنبه درمانی دارد و هم تقویتی، بدون اینکه کودک احساس بیماری یا نقص داشته باشد. از همین رو بسیاری از مراکز کاردرمانی و گفتاردرمانی، بازی‌درمانی را به عنوان ابزار اصلی در مداخلات خود برای کودکان با اختلالات یادگیری استفاده می‌کنند.
چگونه بازی‌درمانی به بهبود مهارتهای تحصیلی کمک میکند؟
بازی‌درمانی با بهره‌گیری از تکنیک‌های تعاملی و هدفمند، نقش قابل‌توجهی در بهبود مهارتهای تحصیلی کودکان دارای اختلال یادگیری دارد. کودکان در طول بازی، مفاهیم مختلف را بدون آنکه متوجه فرایند یادگیری شوند، تجربه می‌کنند و این تجربه عملی، بسیار مؤثرتر از آموزش صرفاً تئوریک است. بازی‌هایی مانند پازل، دومینو، جورچین‌های عددی یا بازیهای حافظه، میتوانند در بهبود مهارت‌هایی چون خواندن، نوشتن، ریاضی، دقت و حافظه کاری نقش‌آفرین باشند.
یکی از ویژگیهای مهم بازی‌درمانی، انطباق آن با نیازهای خاص هر کودک است. درمانگر میتواند با ارزیابی دقیق، بازی‌هایی را انتخاب کند که متناسب با ضعف‌ها و توانمندی‌های تحصیلی کودک باشند. به عنوان مثال، کودکانی که در تشخیص حروف مشکل دارند، از طریق بازیهای تصویری با حروف، یادگیری آسان‌تری را تجربه می‌کنند. همچنین کودکانی که دچار ضعف در درک مطلب هستند، با بازیهای داستانی یا نقش‌آفرینی، مهارتهای درک متنی و استنباطی را تقویت می‌کنند.
بازی‌درمانی نه تنها یادگیری را لذت‌بخش میکند، بلکه اضطراب مرتبط با آموزش را کاهش داده و باعث تداوم انگیزه در کودک میشود. وقتی کودک از طریق بازی به موفقیت‌های کوچک دست می‌یابد، باور به توانمندی‌هایش تقویت شده و برای حل مسائل تحصیلی با انگیزه بیشتری تلاش میکند. این اثر انگیزشی یکی از مهمترین عوامل پیشرفت تحصیلی در کودکان مبتلا به اختلال یادگیری است.
سوالات متداول:
1-بازی‌درمانی برای کدام نوع اختلال یادگیری مؤثرتر است؟
برای اختلال در خواندن، نوشتن، ریاضی و توجه مفید است و در تمام آنها کاربرد دارد.
2-آیا بازی‌درمانی با گفتاردرمانی تفاوت دارد؟
بله، اما گاهی مکمل هم هستند. گفتاردرمانی روی مهارتهای زبانی تمرکز دارد و بازی‌درمانی روی مهارتهای شناختی و رفتاری.
در زمینه نیازهای تحولی کودک، بازی به اندازه غذا، گرما و محافظت مهم است. بازی فرصت ایجاد و گسترش مهارتهای حرکتی درشت و ظریف و حفظ سلامت جسمانی را فراهم می کند. هنگامی که کودک به بازی میپردازد، حرکت و پویایی او منجر به فعال شدن اجزای مختلف بدن و ایجاد هماهنگی بین اعضای بدن و رشد و پرورش مهارتهای حرکتی او میشود.
از آنجا که رشد عضلات در رشد بدنی اهمیت بسزایی دارد، در بازی عضلات فرصت می یابند تا سریع تر رشد کرده و قوی تر شوند و مهارتهای لازم جهت انجام کارهای متفاوت را به دست آورند.
درنتیجه تمام فعالیت ها منجر به قوی ترشدن کودک از نظر جسمی میشود.
علاوه بر تاثیر بازی بر رشد فیزیکی بازی در رشد اجتماعی کودک تاثیر بسزایی دارد زیرا بازی کودکان که در بدو امر به صورت انفرادی است، کودک رفته رفته با بزرگ شدن به سوی بازیهای دسته جمعی گرایش پیدا میکند.
در بازی های گروهی، کودک شیوه همکاری و تبادل با دیگران را رعایت حقوق دیگران را می آموزد. او می آموزد که چه گونه در برابر کمک دیگران پاسخگو باشد و صحبت آنان را به هر وسیله ممکن قدر شناسد و به هنگام مشکلات در بازی بردبار و به هنگام پیروزی در آن فروتن باشد. از سوی دیگر عواطف نقش مهمی در زندگی کودک بازی میکند.
عواطف فعالیتهای روزانه کودک را لذت بخش می سازد. البته تاثیر عواطف بر زندگی و فعالیت های کودک همیشه مفید نیست بلکه گاهی عواطف اثر منفی بر جای می گذارد طوری که کودک در اثر تحریکات عاطفی بسیار شدید و مداوم، توانایی سازگاری و اجتماعی را از دست میدهد و ممکن است دچار رنج و اندوه شود و احساس کهتری و بی لیاقتی در او به وجود آید. در نتیجه موفقیت و شکست فرد تحت تاثیر حالت های عاطفی دوران کودکی قرار می گیرد. از این رو بازی به کودک امکان بروز احساسات را می دهد و از این طریق تعادل روانی – عصبی خود را باز می یابد.
علاوه بر جنبه های مختلف رشد و تحول، رشد و تکامل شناختی کودک بیش از سایر جنبه‌ها مورد توجه همگان است زیرا قسمت عمده رفتار انسان از یادگیری نشأت میگیرد و یادگیری خود به یک فرآیند شناختی است طوری که کودک به هنگام بازی از راه درستکاری اشیا و تماس با محسوسات، حقایق را شخصا کشف کرده و از این رو راه تجربه می آموزد.
برخورد او با واقعیت او را به تفکر و تعقل وا می دارد و وسعت فکر، توانایی، و دقت در او حاصل می شود. بازی وسیله ای طبیعی برای بیان و اظهار وجودکودک است.کودکان از طریق بازی احساسات, ناکامی ها و اضطراب های خود را بیان می دارند. اما علیرغم بروزآشکار کودک، بزرگسالان در بسیاری از مواقع قادر به درک احساسات و پاسخگویی موثر به آنها نمی باشند.
بنابراین شکاف ارتباطی بین کودک و بزرگسال عمیق میشود. در اینجاست که بازی میتواند به منظور برقرار ساختن ارتباط درمانی به کار رود و بزرگسالان میتوانند از اين طریق به دنیای درونی کودک راه یابند و با شناخت بهتر و بیشتر به مشکلات آنها پی ببرند. و بدین وسیله نه تنها می توان کودک را د رکاهش علایم بالینی کمک نمود بلکه میتوان موانع رشد کودک رامرتفع ساخت.
بازی درمانی یک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در بازی در جستجوی راه هایی برای کاهش آشفتگی های هیجانی کودک است.
به طوری که کودک در طی تعاملات بین فردی با درمانگر، پذیرش تخلیه هیجانی، کاهش اثرات رنج آور، جهت دهی مجدد تکانه ها و تجربه هیجانی تصحیح شده را تجربه میکند.
بازی درمانی، رویکرد فعالی است که میتوان آن را به صورت انفرادی یا گروهی به کار برد، به گونه ای که به کودک اجازه می دهد تا به واسطه بازی، احساسات هوشیار و ناهشیار شان را آشکار سازند. نظریه هایی که به تبیین بازی کودکان می‌پردازند، از لحاظ نوع تبیین بسیار متفاوتند.
اگرچه افراد مختلف ممکن است درباره علت بازی کردن کودکان اختلاف نظر داشته باشند ولی با این نکته موافقند که بازی از مولفه های ضروری زندگی کودکان است چرا که آنها به هنگام بازی معمولاً در طبیعی ترین و راحت ترین وضعیت هستند و به همان راحتی که بزرگسالان احساساتشان را از طریق گفتار ابراز می‌کنند آنها نیز همین کار را به وسیله بازی انجام می دهند.
بنابراین بازی وسیله فوق العاده کارآمد و موثری است که با کمک آن می توان وارد دنیای درونی کودکان شد. کلینیک توانبخشی غرب تهران و کلینیک پایا به سرپرستی جناب آقای دکتر صابر در زمینه بازی درمانی و درمان اختلالات رفتاری، بیش فعالی و نقص توجه و مشکلات ارتباطی کودکان فعال بوده و خدمات درمانی را توسط کادر درمانی مجرب ارائه میکند.
کدام کلمه ها دو حرف دارند؟
