راه های درمان اوتیسم بسیارند، اما هیچ کدام از روش های درمانی کامل نبوده و نمی توانند به طور کامل تمام چیز هایی که کودک مبتلا به اوتیسم نیاز دارد را به او ارائه دهند، به این علت که هر کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، دارای طیفی از نشانه ها می باشد که روش های درمانی نمی توانند به طور کامل این نشانه ها را پوشش دهند. اساسی ترین و کلیدی ترین نکته برای درمان و آموزش کودک مبتلا به اوتیسم شروع زود هنگام درمان است و این درمان زود هنگام نیاز به تشخیص زود هنگام دارد. هر چه فرزند مبتلا به اوتیسم در سنین کمتر تشخیص اوتیسم را دریافت کند، شانس بیشتری برای کاهش نشانه های اوتیسم دارد و در حقیقت روند اثر گذاری درمان نیز بیشتر است. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز درمان کودکان اوتیسم، با استفاده از راه های درمان اوتیسم همچون کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم و… به درمان این کودکان می پردازد.
– integration of sensor motor & speech language therapy Drugs therapy
– Applied behavior analysis (ABA)
-Music therapy
-Applied behavior analysis (ABA)
– Music therapy
– Dietary therapy
– Carl H. delacato method
– Vitamins therapy
– Psychotherapy & family therapy
توضیح راه های درمان اوتیسم
Facilitated communication
در این روش فرد را به یک ابزار ارتباطی مجهز نموده و طرز استفاده از آن را آموزش می دهند، مثلا ارتباط با استفاده از نمایش تصویر یاتایپ در کامپیوتر.
Holding therapy
این روش، به آغوش کشیدن اجباری کودک توسط مادر علی رغم مقاومت، تقلا، گریه و جیغ زدن کودک است. در این روش اعتقاد بر این است که اجرای آن در ابتدا ممکن است باعث افزایش بی قراری کودک شود ولی به تدریج مشکلات رفتاری او را حل می کند. بغل کردن کودک منجر به تحریک تولید اندورفین توسط مغز کودک می شود و محصول آن کنترل خشم و نگرانی است.
Higashi
در این روش کودکان تحت یک برنامه گروهی منظم در فعالیت های فیزیکی سخت شرکت داده می شوند بدون آن که به آن ها اجازه دهند رفتار های اوتستیک شان را بروز دهند. این برنامه از مدت زمان کم شروع شده و به چهار ساعت در روز می رسد.
Option method
دراین شیوه والدین تحت مداخله مستمر از سوی مشاوران و مربیان کارآزموده قرار می گرفتند با این هدف که بتوانند کودک شان را بپذیرند و از او لذت ببرند. در واقع دراین روش آنچه هدف قرار می گیرد، تعامل والد-کودک خواهد بود.
Auditory integration therapy
در این روش بر روی توانایی شنیدای کودک به وسیله موسیقی توسط دستگاهی به نام کینترون کار می شود. کودکان دراین روش به هدفمندی حرکات فیزیکی ازطریق مهارت های شنیداری دست می یابند.
Sensory integration therapy
در این روش با تحریکات لمسی مناسب، عادات لمسی از بین می رود. دراین روش با دو نوع تحریک مواجه هستیم:
1-تحریکاتی که باعث برانگیختگی، افزایش هوشیاری و واکنش به محیط می شود.
2-تحریکاتی که باعث آرامش، خواب آلودگی و کاهش درد و تنش می شود.
تحریکات حسی مختلف در درمان اوتیسم
-لمس فشاری:
1-لمس فشاری دو طرف ستون فقرات.
2-لمس فشاری به صورت دورانی روی پشت تنه، سینه، کف دست ها و کف پا ها.
3-لمس فشاری به صورت چنگ زدن روی اندام ها، بازو، ساعد، ران و ساق پا.
لمس مویی یا سطحی:
1-لمس مویی انگشتان روی بدن با سرعت آرام از بالا به پایین.
2-لمس مویی انگشتان روی بدن با سرعت زیاد و به طرفین.
3-خارش:خراش پوست با ناخن با سرعت های مختلف.
-ضربه زدن با نوک انگشتان
-استفاده از سرما و گرما به صورت های مختلف و با وسایل مختلف
-تحریکات تعادلی-دهلیزی: حرکت کودک به صورت خطی و چرخشی و الاکلنگی درسرعت های مختلف
-حرکت و حس عمقی مفاصل به صورت فعال و منفعل
-ارتعاش با استفاده از ویبراتور
برنامه‌ریزی مداخله ای برای درمان کودکان اوتیسم
-ارزیابی نحوه برقراری ارتباطات اجتماعی
-ارزیابی نحوه برقراری ارتباطات گفتاری
-ارزیابی تقلید حرکات و گفتار
-ارزیابی یکپارچگی حواس
-ارزیابی علائم خاص اوتیسم
-باید توجه داشت که حس لامسه و حرکت مهم ترین تاثیر را بر یکپارچگی حواس دارد.
-برای مداخله رفتار های کلیشه ای، تحریکات لمسی، حس عمقی و دهلیزی مناسب ترین تحریکات هستند.
-ترکیب تمرینات حسی با تمرینات صداسازی به افزایش مهارت های کارکردی ارتباطی و اصلاح رفتار می شود و کودک را به سمت فعالیت های هدفمند سوق می دهد.
TEACCH method ( مداخله و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم و ناتوان در برقراری ارتباط): در این روش والدین و متخصصین به عنوان مداخله گران مشترک همکاری نمایند.
جنبه های ارتباط در برنامه TEACCH
1-عملکرد های ارتباطی : دریافت منظور کلی برای برقراری ارتباط.
-جلب توجه
-بیان تقاضا
-امتناع ( رد کردن )
-درخواست اطلاعات
2-بافت های ارتباطی
-موقعیت های گوناگون برقراری ارتباط
-شروع از سطح بسیار ابتدایی با ارائه پاسخ های جزئی به محرکات
3-مقوله های معنا شناختی
4-واژه ها: ایما و اشارات
5-شکل یا ساخت ارتباط: به کارگیری راهکار هایی برای تبدیل شدن به مخاطب ارتباطی بهتر:
-هم سطح کودک قرار بگیرید(چهره به چهره)
-توجه کودک را جلب کنید(محرک شاد وجذاب)
-کودک را برای کاری که می خواهید آماده کنید (Promt)
-از اشارات و زبان بدنی معنا دار و اغراق آمیز استفاده کنید و سریع تغییر وضعیت ندهیم.
-از حمایت دیداری استفاده کنید.
-شفاف و آرام صحبت کنید.
-از حاشیه گویی بپرهیزید.
-از زمان انتظار استفاده کنید(5 -20 ثانیه)
-از راهنمایی های اشاره ای و کلامی استفاده کنید.
-تا دستیابی به پاسخ تعامل را ادامه دهید.
هفت مهارت مهم ارتباطی در درمان اوتیسم
-تقبل اجتماعی: شرکت در بازی وی.
-قصد ارتباطی :باحرکت یا صدا سازی واکنش مخاطب را تحریک کند.
-کاربرد حرکات و زبان بدنی طبیعی بسیار زیاد و با بزرگ نمایی.
-استفاده از شیوه های گوناگون ارتباطی: گفتار، نوشتار، اشارات بدنی..
-استفاده از راهکار های دیگر برای تامین خواسته ها( ابزار دیداری).
-بهبود ارتباط از طریق ابزار دیداری: کاربرد ابزار دیداری در تعاملات روزمره.
-ادامه تعامل تا دستیابی به هدف.
آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط
برنامه TEACCH که درسال 1972 توسط اریک اسکاپلر ابداع شد و بیشتر با نام Division TEACCH شناخته شده است برنامه جامعه- مداری است که مشتمل بر مجموعه ای از سیستم ها و رویکرد های جامع برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم درجهت یادیگری و تبدیل شدن به فردی مورد احترام و ارزشمند در جامعه است. در این برنامه، نوع خاصی از خدمات ارائه نمی شود، بلکه می توان گفت سازمانی چند منظوره است که طیف وسیعی از خدمات، از کمک های تشخیصی گرفته تا مداخلات مداخله ای را ارائه می دهد. این برنامه در ایالت کارولینای شمالی پایه گذاری شده و مدیریت آن در دپارتمان روان پزشکی چپل هیل-دانشگاه کارولینای شمالی مستقر است. این برنامه چندان موفق بود که مجلس قانون گذاری ایالتی، وجود آن را الزامی دانست و کل ایالت تحت پوشش آن قرار گرفتند. در واقع TEACCH در دسترس ترین برنامه مداخله ای در هر منطقه جغرافیایی در داخل کارولینای شمالی است. بسیاری ازبرنامه های جامعه نگر درمورد اونیسم در سایر ایالات، برنامه TEACCH را به منزله یک الگو قرار داده اند، اما درحال حاضر خود برنامه فقط در کارولینای شمالی اجرا می شود. افراد مبتلا به اوتیسم سال هاست درایالت کارولینای شمالی، به شکل سازمان یافته ای از این برنامه خدمات دریافت می کنند. TEACCH می تواند به عنوان الگویی برای برنامه های ملی و خارجی در آینده ای نزدیک به کار رود. از همه قابل توجه تر، پذیرش TEACCH به عنوان یک معیار ازطرف بسیاری از کارشناسان است. در کارولینای شمالی، این برنامه به TEACCH محیط اطراف فرد مبتلا را از هر لحاظ ساختار بندی می کند. این ساختار بندی طراحی مبتکرانه محل مطالعه و بازی، و تنظیم و سازمان بندی برنامه های آموزشی را شامل می شود. ازطرف دیگر TEACCH بر روی ارتباط مستقیم و واضح با فرد مبتلا به اوتیسم تمرکز می کند. در این برنامه به شدت بر روی موارد بصری تکیه و از آن ها به عنوان مشوق و وسیله ای برای یادآوری به فرد استفاده می شود تا وی از آنچه در محیط درحال رخ دادن است و انتظار اطرافیان از وی در آن شرایط، آگاهی یابد. TEACCH همانند تکنیک یکپارچگی حسی، این را هم در نظر می گیرد که بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم از انباشتگی حسی رنج می برند و سعی در تطبیق دادن آن ها با این حرکات دارند. همچنین به والدین کودکان مبتلا به اوتیسم و مراقبان آن ها کمک می کند تا درک کنند که تمام خصوصیات یک اختلال رشد، اشکال و عقب ماندگی محسوب نمی شود. درحقیقت طرفداران برنامه TEACCH از توانایی بسیار این کودکان در توجه و به خاطر سپاری- درکنار دیگر مهارت ها به شکل یک امتیاز مثبت در آموزش استفاده می کنند. هدف نهایی این برنامه، اطمینان حاصل کردن از این است که افراد دارای این اختلال در موسسات نگه داری نشوند و دانش لازم برای مشارکت و همکاری در جامعه اطراف خود را به دست آورند.
اکولالیا وضعیتی است که می تواند با اوتیسم در ارتباط باشد و به عنوان یکی از علائم اختلال طیف اوتیسم باشد. تکرار کلمات در کودکان مبتلا به اکولالیا شایع است، آن ها نمی توانند با دیگران ارتباط مناسبی داشته باشند به دلیل این که همزمان برای ارائه ی تفکرات و ارتباط شان تلاش می کنند. به عنوان مثال اگر از آن ها سوالی پرسیده شود، احتمال دارد به طور دائم سؤال را تکرار کنند تا این که بتوانند جواب سوال را بدهند. به چندین روش اختلال طیف اوتیسم می تواند سبب به وجود آمدن اکولالیا شود، برخی از کودکان این وضعیت را فقط زمانی تجربه می کنند که تحت فشار یا استرس باشند، اما برخی دیگر آن را در هر زمانی تجربه می کنند و این احتمال دارد در پایان موجب شود سکوت را انتخاب کنند چرا که نمی توانند عقاید شان را ابراز کنند. همه کودکان یک زمانی اکولالیا را تجربه می کنند که زبان گفتاری را یاد می گیرند اما در این میان، کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بیشتر در معرض ابتلا به اکولالیا می باشند. کلینیک گفتاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم در تهران، با در نظر گرفتن خدمات گفتاردرمانی کودکان اوتیسم به درمان اکولالیا اوتیسم و تکرار کلمات در کودکان می پردازد. همچنین خدمات رفتاردرمانی و بازی درمانی به ایجاد ارتباط اجتماعی مناسب در کودکان و بهبود در خود مانگی کودک کمک می نماید.
انواع تکرار کلمات در کودکان اوتیسم
چندین ویژگی زبانی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم منعکس کننده مشکلات تعاملی شکل وکاربرد زبان می باشد. این ویژگی ها شامل: اکولالیا، زبان مخصوص به خود، تکرار کلمات در کودکان و معکوس سازی ضمایر می باشد.
اکولالیا: کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم که محدودیت در مهارت های کلامی دارند، ممکن است از اکولالیا استفاده کنند که یکی از خاموش ترین ویژگی های انحرافی زبان در اوتیسم می باشد. اکولالیا تکرار گفته قبلی است که می تواند فوری یا تأخیری باشد.
اکوی فوری: مستقیما به دنبال گفته های قبلی اتفاق می افتد و معمولاً ویژگی های زبانی و فرازبانی را به اشتراک می گذارد.
اکوی تاخیری: به تکرار چیزی که در جایی دیگر شنیده است اشاره دارد( مثلا قبلا والدینش در پاسخ به این که نباید به چیزی دست بزند به او گفته اند که « به اون دست نزن» و کودک این گفته را در جای دیگر تکرار می کند. گاهی این اکو می تواند به علت یک برنامه تلویزیونی یا فیلم باشد.
باید توجه داشت که اکوی فوری و تاخیری هر دو می توانند در عملکرد ارتباطی مورد استفاده باشند! به این صورت که می توانند به سمت گفتاری هدفمند جهت دهی شوند.
زبان مخصوص به خود: نمونه های از اکوی تاخیری می تواند معانی مخصوص به خود داشته باشد که شنونده آن را درک نمی کند مگر آن که بافت منشأ آن را بداند.
نمونه ای از کاربرد گفته های مخصوص به خود: سگ را از بالکن پرت نکن!
این گفته قبلا توسط والدین کودک استفاده شده و کودک نیز برای کنترل رفتار خود درمواقعی دیگر آن را به کار می برد.
شکل های مخصوص به خودزبان می تواند برای کودک اوتیستیک عملکرد ارتباطی داشته باشد مخصوصا برای آن هایی که بیان محدود دارند. آن ها ممکن است زمانی از آن استفاده کنند که محدودیت در درک دارند در واقع برای پر کردن مکالمه یا برای حفظ عملکرد کاربرد شناختی.
معکوس سازی ضمایر: کودکان اوتیستیک از ضمایر دوم شخص برای اول شخص استفاده می کنند: من… تو؛ که ممکن است ریشه در اکوی آن ها داشته باشد. این رفتار غیر عادی زبانی می تواند مشکل در deixis را منعکس کند ( جنبه ای از زبان که تغییر روابط بین گوینده و شنونده را تنظیم می کند). در واقع مشکل اصلی آن ها ناتوانی در معکوس سازی ضمایر است نه معکوس سازی آن ها که این موضوع می تواند ناشی از عدم انعطاف پذیری آن ها باشد. این ویژگی در همه کودکان اوتیستیک صادق نیست. شرکت در مکالمه و تولید روایت احتیاج به فهم کودک از نقش شنونده و گوینده دارد. ارزیابی این بخش شامل توجه به مهارت های مکالمه ای بچه های مبتلا به اوتیسم می شود.
علل و دلایل اکولالیا در کودکان اوتیسم
اکولالیا یا طوطی وار حرف زدن کودکان اوتیسم، پدیده‌ای شایع است که ریشه در تفاوت‌های عصبی-شناختی این کودکان دارد. یکی از اصلی‌ترین دلایل این رفتار، چالش در پردازش زبان است. کودکان اوتیستیک اغلب در درک معنی کلمات و ساخت جملات اصلی مشکل دارند، بنابراین به تکرار آنچه می‌شنوند روی می‌آورند. این رفتار ممکن است راهی برای تمرین زبان یا پاسخ به اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی باشد. از دیدگاه عصب‌شناختی، اکولالیا میتواند ناشی از تفاوت در مسیرهای مغزی مربوط به زبان و ارتباط باشد. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که کودکان اوتیستیک در استفاده از نواحی زبانی مغز (مثل ناحیه بروکا) با کودکان عادی تفاوت دارند. همچنین، حافظه شنیداری قوی این کودکان باعث میشود جملات را دقیقاً به خاطر بسپارند، بدون اینکه لزوماً معنی آنها را درک کنند. در برخی موارد، اکولالیا استراتژی ارتباطی است. کودکانی که در بیان نیازهای خود مشکل دارند، ممکن است از جملات تکرارشده به عنوان ابزاری برای تعامل استفاده کنند. به عنوان مثال، کودکی که گرسنه است، به جای گفتن “من گرسنه‌ام”، ممکن است جمله‌ای را که قبلاً در این موقعیت شنیده تکرار کند، مثل “می‌خوایم غذا بخوریم؟” شناخت این دلایل به والدین و درمانگران کمک می‌کند تا با دید بهتری به مدیریت این رفتار بپردازند و راهکارهای مؤثری برای تبدیل تکرارهای کلامی به ارتباط معنادار ارائه دهند.
تفاوت اکولالیا فوری و تأخیری در کودکان اوتیسم
اکولالیا یا تکرار طوطی‌وار گفتار دیگران در کودکان اوتیستیک به دو شکل اصلی دیده میشود: اکولالیا فوری و اکولالیا تأخیری. درک تفاوت این دو نوع برای والدین و درمانگران ضروری است، چرا که هر کدام نشانه‌های متفاوتی داشته و نیاز به راهکارهای درمانی خاص خود دارند.
اکولالیا فوری به تکرار فوری و بلافاصله کلمات یا جملات گفته شده توسط دیگران اشاره دارد. برای مثال، وقتی از کودک پرسیده میشود “اسمت چیه؟”، او هم دقیقاً همین سوال را تکرار می‌کند. این نوع اکولالیا معمولاً نشانه‌ای از تلاش کودک برای برقراری ارتباط است، حتی اگر درک کاملی از معنی کلمات نداشته باشد. در گفتاردرمانی، از این ویژگی میتوان برای آموزش پاسخ‌های مناسب استفاده کرد، مثلاً با مدل‌دادن پاسخ صحیح پس از پرسش. از طرف دیگر، اکولالیا تأخیری به تکرار کلمات یا جملات پس از گذشت مدت زمانی از شنیدن آنها اشاره دارد. این نوع اکولالیا ممکن است ساعت‌ها، روزها یا حتی ماه‌ها بعد ظاهر شود. مثلاً کودکی که دیالوگ‌های کارتون موردعلاقه‌اش را در موقعیت‌های نامربوط تکرار می‌کند. این رفتار اغلب راهکاری برای خودتنظیمی یا بیان احساسات است، اما معمولاً ارتباط مستقیمی با موقعیت فعلی ندارد. درمان این نوع اکولالیا پیچیده‌تر است و نیاز به روش‌هایی مانند آموزش جایگزین‌های ارتباطی دارد.
شناخت این تفاوت‌ها به والدین کمک می‌کند تا واکنش مناسب‌تری به رفتارهای کلامی کودک نشان دهند. در حالی که اکولالیا فوری میتواند نقطه شروعی برای آموزش ارتباط باشد، اکولالیا تأخیری اغلب نیاز به راهکارهای تخصصی‌تری دارد. گفتاردرمانگران معمولاً از هر دو نوع اکولالیا به عنوان پل ارتباطی برای رسیدن به گفتار معنادار استفاده می‌کنند. نکته مهم این است که این رفتارها را سرکوب نکنیم، بلکه آنها را هدایت کنیم تا به ارتباط مؤثر تبدیل شوند.
سوالات متداول:
1-چرا کودکان اوتیستیک دچار اکولالیا می‌شوند؟
دلایل متعددی برای اکولالیا در اوتیسم وجود دارد. از جمله میتوان به تفاوت در پردازش زبان در مغز، مشکلات درک مفاهیم انتزاعی، تلاش برای برقراری ارتباط، و استفاده از تکرار به عنوان راهی برای خودتنظیمی اشاره کرد. برخی کودکان نیز از این روش برای تمرین مهارت‌های زبانی استفاده می‌کنند.
2-بهترین روش گفتاردرمانی برای کاهش اکولالیا چیست؟
روشهای مؤثر گفتاردرمانی شامل تکنیک‌هایی مانند مدل‌سازی گفتار (ارائه الگوهای صحیح)، استفاده از تصاویر برای ارتباط، آموزش پاسخ‌های مناسب به جای تکرار، و تمرین‌های تعاملی است. درمانگران معمولاً از خود اکولالیا به عنوان پایه‌ای برای آموزش استفاده می‌کنند.
امروزه تاکید بسیار زیادی بر تشخیص و درمان زود هنگام بیماری ها و اختلالات وجود دارد. وجود این تأکید درخصوص تشخیص اختلالات طیف اوتیسم نیز مشهود است. هرچه زودتر یک اختلال تشخیص داده شود، مداخله مناسب برای آن اتخاذ شود، نتایج بهتری از آن مداخله به دست خواهد آمد. این بدان جهت است که پیدا کردن راه حل برای مشکلات، وقتی که هنوز آنقدر نهادینه نشده اند و مشکلات جدی دیگری بروز نکرده‌اند موفق تر خواهد بود. تحقیقات نشان می دهد که درمان زود هنگام جامع و شدید به میزان درخور توجهی دراین که کودکان اوتیسمی تاچه حد می توانند در مدارس عادی شرکت کنند و در کنار همکلاسی های خود که اختلالی ندارند، آموزش ببینند، موثر خواهد بود. این امر هم چنین می تواند بر میزان مهارت های رشدی که کودکان مبتلا به طیف اختلالات اوتیسم می توانند به دست آورند، از جمله برقراری ارتباط قوی با خانواده و دوستان و کسب مهارت های مورد نیاز در زندگی روزمره و محیط مدرسه اثر بگذارد. در برخی موارد کودکان آنقدر زیاد و به سرعت پیشرفت می کنند که به سختی می توان آن ها را از دیگر کسانی که مبتلا به اختلال اوتیسم نیستند، تشخیص داد. آن ها یاد می گیرند که چگونه با اختلال کنار بیایند و آن را بپذیرند. اما به همان میزان که دریافت کمک زود هنگام حائز اهمیت است، یافتن نوع درست کمک هم برای کودک مهم است. بهترین زمان درمان اوتیسم و سن طلایی درمان اوتیسم برای کودکان بسیار حائز اهمیت است تا کودکان شانس به خارج شدن از طیف اوتیسم را داشته باشند.البته باید خاطر نشان کرد که همه کودکان اوتیسم از طیف خارج نمی شوند و درمان این اختلال بسته به زمان مراجعه و شدت اختلال متفاوت است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر اوتیسم کودکان در تهران، با در نظر گرفتن بهترین درمان های اوتیسم همچون کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم، رفتار درمانی اوتیسم و…، به درمان هر چه بهتر این کودکان می پردازد.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تشخیص سن طلایی درمان اوتیسم کودکان
به هرحال برخی از کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم، به دلایلی در طی سن طلایی درمان اوتیسم تشخیص داده نمی شوند، اما هنوز هم راه های بسیاری وجود دارند تا بتوانند از انواع مداخلات رفتاری سود ببرد. بسیاری از والدین اذعان دارند که کودک شان پیش از آن که برچسب تشخیص اوتیسم را دریافت کند، تحت تعداد زیادی از آزمایش ها قرار گرفته است و بیماری های مختلفی به او نسبت داده شده است، اماپزشکان، مداخله گران و معلمانی که با این اختلال بیشتر آشنا هستند با سرعت بیشتری قادر به تشخیص آن هستند و بدین ترتیب، به بسیاری از کودکان کمک می کنند تا مداخله مناسب را هرچه زودتر از سال های نوپایی دریافت کنند. گام فوری پس از تشخیص این است که کودک مبتلا به اوتیسم در نوعی از انواع مداخلات و برنامه های آموزشی موجود قرار گیرد. فکر کردن به این موضوع که چه می شد اگر زودتر تشخیص داده می شد، کمکی به او نخواهد کرد، بلکه ممکن است تنها این احساس که چرا زودتر به تشخیص نرسیده اند، والدین کودک را آشفته تر کند، اوتیسم اختلالی است که تشخیص آن مشکل است و این حقیقتی است که بسیاری از والدین با تجربه آن را تصدیق می کنند.
تشخیص زود هنگام و درمان اوتیسم
اگر چه تشخیص زود هنگام(سن 3سالگی و پایین‌تر از آن) ایده آل است اما با این حال کودکی که پس از این سن شناسایی می شود هم هنوز می تواند پیشرفت کند و به موفقیت دست یابد، ولی این در صورتی است که او دربرنامه ای که واقعا برایش کارآیی مطلوب داشته باشد قرار گیرد و طبیعی است که به گذاشتن وقت بیشتری نیازمند است. برنامه های مداخله ای که برای کودکان خردسال تر استفاده می شود، ممکن است در مورد او جواب ندهد و چون او بزرگ تر است ممکن است برای کنار آمدن با هدف های جدیدی که مداخلات مداخله ای تجویز می کنند، دوره ای سخت در پیش داشته باشد. پیش بینی نتایج مداخله برای کودکان مبتلا به اوتیسم و این که آن ها درطی مداخله چه روندی را طی می کنند آسان نخواهد بود. اما همین که والدین پس از تشخیص اوتیسم فرزند شان، گروهی از ارائه کنندگان خدمات مداخله ای را شناسایی کنند که به آن ها اعتماد داشته باشند و آن ها نیز در مداخله کودکان مبتلا به اوتیسم متبحر باشند، کودک حمایت های مناسب آموزشی و روحی را درمدرسه و خانواده کسب خواهد نمود و در مسیری قرار خواهد گرفت که به مطلوب ترین سطحش منتهی خواهد شد.
چالش‌های درمان اوتیسم پس از سن طلایی
درمان اوتیسم در سنین پایین (به‌ویژه قبل از ۵ سالگی) بیشترین تأثیر را دارد، زیرا مغز کودک در این دوره از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار است. با این حال، بسیاری از کودکان پس از سن طلایی تشخیص داده می‌شوند و خانواده‌ها نگران این هستند که آیا هنوز امکان بهبود وجود دارد. در حالی که مداخلات درمانی اوتیسم در سنین بالاتر نیز می‌توانند مؤثر باشند، اما چالش‌هایی مانند مقاومت به تغییر، شکل‌گیری الگوهای رفتاری تثبیت‌شده و دشواری در یادگیری مهارت‌های جدید، روند درمان را پیچیده‌تر می‌کنند. هرچند که شروع دیرهنگام درمان به معنای بی‌تأثیر بودن آن نیست، اما نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و روشهای متنوع‌تری دارد. کاردرمانی، گفتاردرمانی و روشهای رفتاردرمانی مانند ABA می‌توانند در سنین بالاتر نیز کمک‌کننده باشند، اما پیشرفت معمولاً کندتر و نیازمند تلاش بیشتری است. در ادامه به بررسی جزئیات این چالش‌ها می‌پردازیم.
آیا درمان اوتیسم بعد از ۵ سالگی امکان‌پذیر است؟
بله، درمان اوتیسم پس از ۵ سالگی امکان‌پذیر است، اما با چالش‌هایی همراه خواهد بود. تحقیقات نشان می‌دهد که مداخلات درمانی اوتیسم حتی در سنین بالاتر نیز می‌توانند بهبودهایی در مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری ایجاد کنند. با این حال، سرعت پیشرفت معمولاً کندتر از کودکانی است که در سن طلایی (۲ تا ۵ سالگی) تحت درمان قرار گرفته‌اند.
یکی از دلایل این مسئله، کمتر شدن انعطاف‌پذیری عصبی (Neuroplasticity) پس از ۵ سالگی است. مغز کودکان در سال‌های اولیه زندگی سریع‌تر تغییر می‌کند و ارتباطات عصبی جدید را شکل می‌دهد. پس از این سن، یادگیری مهارت‌های جدید نیاز به زمان و تکرار بیشتری دارد. همچنین، برخی رفتارهای نامناسب ممکن است به عادت تبدیل شده باشند و اصلاح آنها دشوارتر باشد.
با این حال، روش‌هایی مانند درمان یکپارچگی حسی، آموزش مهارت‌های اجتماعی گروهی و استفاده از فناوری‌های کمکی (مانند اپلیکیشن‌های ارتباطی) می‌توانند به کودکان بزرگتر کمک کنند. نکته کلیدی این است که برنامه درمانی باید شخصی‌سازی شده و متناسب با سطح رشد کودک باشد.
محدودیت‌های مداخله دیرهنگام در اوتیسم
مداخله دیرهنگام در اوتیسم با محدودیت‌های خاصی روبه‌رو است که میتواند روند درمان را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، تثبیت الگوهای رفتاری و مقاومت در برابر تغییر است. کودکان اوتیستیک که تا سنین بالاتر بدون درمان مانده‌اند، ممکن است در برابر یادگیری روشهای جدید ارتباطی یا اجتماعی مقاومت نشان دهند.
علاوه بر این، کاهش انعطاف‌پذیری شناختی باعث میشود که سازگاری با موقعیت‌های جدید برای آنها سخت‌تر شود. در حالی که کودکان کوچک‌تر به راحتی می‌توانند از بازیهای تقلیدی و تعاملی یاد بگیرند، کودکان بزرگتر ممکن است نیاز به روشهای ساختاریافته‌تری مانند آموزش مستقیم و استفاده از پشتیبان‌های بصری داشته باشند.
یکی دیگر از محدودیت‌های مهم، کمبود زمان برای جبران تاخیرهای رشدی است. برای مثال، اگر کودک تا ۷ سالگی در مهارت‌های گفتاری تاخیر داشته باشد، رسیدن به سطح همسالانش ممکن است سال‌ها طول بکشد. با این حال، این به معنای ناامیدی نیست—بلکه نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی درمانی باید واقع‌بینانه و متمرکز بر پیشرفت‌های تدریجی باشد.
در چنین مواردی، ترکیبی از گفتاردرمانی، رفتاردرمانی و حمایت آموزشی میتواند به کودک کمک کند تا حداکثر توانایی‌های خود را توسعه دهد. همچنین، نقش خانواده و مربیان در ایجاد محیطی حمایتی، بسیار حیاتی است.
سوالات متداول:
1-خانواده‌ها چگونه می‌توانند بهترین استفاده را از دوره طلایی درمان ببرند؟
خانواده‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در بهره‌برداری از دوره طلایی درمان دارند. اولین و مهمترین گام، پذیرش سریع تشخیص و شروع به موقع مداخلات درمانی است. مشارکت فعال والدین در جلسات درمانی و انتقال آموخته‌ها به محیط خانه ضروری است. ایجاد محیطی ساختاریافته و قابل پیش‌بینی برای کودک کمک می‌کند تا احساس امنیت کند و بهتر یاد بگیرد. استفاده از فرصت‌های روزمره مانند زمان غذا خوردن، حمام کردن یا بازی برای آموزش مهارت‌های جدید بسیار مؤثر است. ارتباط مستمر با تیم درمانی و پیگیری منظم پیشرفت کودک نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خانواده‌ها باید به خاطر داشته باشند که ثبات و پشتکار در اجرای برنامه‌های درمانی کلید موفقیت است.
2-بهترین سن برای شروع درمان اوتیسم چه زمانی است؟
تحقیقات علمی نشان می‌دهد بهترین زمان برای شروع درمان اوتیسم بین 18 ماهگی تا 5 سالگی است. این دوره به عنوان “سن طلایی درمان” شناخته میشود، زیرا مغز کودک در این سال‌ها بیشترین انعطاف‌پذیری را دارد. مداخلات درمانی در این بازه زمانی می‌توانند تا 70% بهبودی در مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودک ایجاد کنند.
کودکان با سرعت منحصر به فردی رشد می کنند و دامنه رشد طبیعی کودکان خیلی گسترده است. شناخت علائم تاخیر در رشد می تواند برای تشخیص به موقع آن کمک کننده باشد. کمتر از نیمی از کودکانی که به تاخیر رشدی دچار هستند، قبل از رفتن به مدرسه شناسایی می شوند. اگر می خواهید درباره رشد طبیعی کودک تان اطمینان داشته باشید، برای بررسی و تشخیص تاخیر در رشد عاطفی، ذهنی و فیزیکی منتظر نباشید. مداخله زود هنگام یکی از بهترین شیوه ها برای کمک و هم چنین بهبود عملکرد کودک می باشد. پرورش فرزند به طور غیر موثر، سپردن زود هنگام فرزند به مراکز نگه داری کودک، استفاده از الکل یا مسمومیت در دوران بارداری، داشتن مشکل در برنامه ریزی و هماهنگی حرکتی، مشکلات و اختلالات شنوایی، حساسیت شنوایی و… جز علت درک پایین کودک محسوب می شوند. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی اتیسم دکتر صابر با سابقه بالا در زمینه پیدا کردن علت درک پایین کودک و درمان مشکل درک کلامی کودکان اوتیسم، به درمان کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می پردازد. خدمات کاردرمانی ذهنی، گفتاردرمانی و اتاق تقویت مهارت های شنیداری و بینایی از امکانات پیشرفته این مرکز می باشند.
فهمیدن علت درک پایین کودک اوتیسم
ارزیابگر باید به حضور رفتار های غیر فعال یا متفاوت توجه کند. مشاهده رفتاری ازطریق ارزیابی به خصوص ارزیابی غیر رسمی و نمونه برداری زبانی- ارتباطی رخ می‌د هد. ارزیابگر باید توجه کند که آیا کودک به تلاشش برای جلب توجه وی پاسخ می دهد و یا زمانی که به چیزی اشاره می شود توجه می کند؟ و یا زمانی که نام او را صدا می زند توجه دارد؟ توانایی کودک برای شناسایی نام اشیاء، اعمال، شناسایی تصاویر و یا اشیاء چگونه است؟ ارزیابگر می تواند از کودک بخواهد تا دستوری را دنبال کند مثل:… رو به من بده، شناسایی آیتمی از بین 2- 3 یا 4 زمینه شناسایی اعضاء بدن در بافت بازی. اطلاعاتی راهم می توان از طریق ارزیابی های رسمی به دست آورد. ارزیابی زبان درکی برای کودکان مدرسه روی مبتلا به اوتیسم سطح بالا ممکن است برخی تسک های سطح بالای زبانی را شامل شود که ممکن است برای کودکان اسیب دیده زبانی به کار گرفته شود. مثل توانایی درک کلامی و غیر تحت الفظی. به علاوه ارزیابگر میتواند TOM کودک را از طریق تکالیف گمان اشتباه ارزیابی کند( این تکالیف توانایی پیش گویی احساس و ذهن دیگران را بررسی می کند) مثلا دختری 2 شیء را در دو ظرف می گذارد، در حالی که دختری دیگر در حال مشاهده است. بعد از این که دختر دوم رفت جای آن اشیاء تغییر داده می شود و حالا سوالی که کودک باید پاسخ دهد این است که آیا دختر دوم که اتاق را ترک کرده بود حالا می داند که آن اشیاء کجا هستند؟ بیشتر کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم این تکلیف را نادرست انجام می دهند. ارزیابگری که می خواهد در زمینه علت درک پایین کودک اوتیسم و گفتاردرمانی برای درک پایین کاوش کند می تواند براساس همین تسک فعالیت هایی را بسازد.
ارزیابی مشکل درک کلامی کودکان اوتیسم
هسته ارزیابی درک کلامی و علت درک پایین کودک اوتیسم، نمونه زبانی است. اگرچه به صورت اولیه تمرکز برروی زبان بیانی است اما ارزیابگر می تواند اطلاعات زبان درکی را از طریق مشاهده و یادداشت برداری از پاسخ کودک به زبان کسب کند. علاوه بر درک زبان این رویه مشاهده طبیعی می تواند به عنوان یک فرصت عالی برای ارزیابگر باشد تا حضور دیگر نقایص هسته ای اوتیسم را مشاهده کند. برای مثال مشکلاتی در تعامل اجتماعی و علایق و رفتار های تکراری و سرانجام این نمونه می تواند به عنوان اساسی برای تحلیل بازی به کار گرفته شود. نمونه باید ضبط ویدئویی شود تا بتوان بافت غیر زبانی را هم مثل بیانات غیر کلامی، جهت گیری بدن، ژست ها، صداسازی ها را مشاهده نمود. ارزیابگر باید در بخشی از نمونه با کودک تعامل داشته باشد اما با اهمیت تر این است که این تعامل شامل تعامل والد-کودک نیز باشد. نمونه باید با تعامل کودک-کودک نیز ترکیب شود ( یک کودک هم سال یا اگر ممکن است یک کودک دبستانی) حتی زمانی که یک هم سال در دسترس نیست می توان از خواهر یا برادر برای به دست آوردن تعامل استفاده کرد. ارزیابگر می تواند یادداشت کند که کودک چگونه با شرکای ارتباطی مختلف تعامل برقرار کرد( هرگونه تعدیل درشکل زبان به عنوان یک تفاوت عملکرد با توجه به مخاطب). بسته به هدف ارزیابی علاوه بر منطق عملی نمونه باید در مکان های مختلف مثل خانه، کلینیک، مدرسه به دست آورده شود. زمان لازم برای این کار می تواند متنوع باشد ولی معمولا 30 دقیقه زمان خوبی است. ارزیابگر باید نمونه ای را به دست آورد که کمتر ساخت مند باشد مثل بازی آزاد، کتابخوانی، خوردن و .. به طور خاص بافت هایی که ارزیابگر انتخاب می کند بستگی به سن، سطح رشدی و علایق کودک دارد.
چرا کودکان اوتیسم در درک مفاهیم انتزاعی مشکل دارند؟
کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) اغلب با درک مفاهیم انتزاعی مانند طنز، استعاره، احساسات پیچیده یا موقعیت‌های اجتماعی نامحسوس دچار مشکل می‌شوند. این چالش ریشه در تفاوت‌های عصبی-شناختی این کودکان دارد که بر پردازش اطلاعات در مغز آنها تأثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد مغز افراد اوتیستیک تمایل بیشتری به پردازش اطلاعات به صورت جزءنگر و عینی دارد، در حالی که درک مفاهیم انتزاعی نیاز به تفکر کلی‌نگر و انعطاف‌پذیر دارد. یکی از دلایل اصلی این مشکل، اختلال در «نظریه ذهن» است – یعنی توانایی درک اینکه دیگران افکار، باورها و نیات مستقل از خود فرد دارند. کودکان عادی تا سن ۴-۵ سالگی این مهارت را کسب می‌کنند، اما برای بسیاری از کودکان اوتیسم، توسعه این توانایی با تأخیر یا مشکل مواجه میشود. مثلاً وقتی از اصطلاحی مثل «دلش شکست» استفاده می‌کنیم، کودک اوتیستیک ممکن است به دنبال ترک خوردگی فیزیکی در ناحیه قلب بگردد. علاوه بر این، سیستم عصبی کودکان اوتیسم اغلب در یکپارچه‌سازی اطلاعات حسی مختلف دچار مشکل است. این موضوع باعث میشود درک مفاهیمی که نیاز به ترکیب نشانه‌های کلامی، لحن صدا، حالات چهره و زبان بدن دارند، برایشان دشوار باشد. برای مثال، تشخیص طعنه یا شوخی که نیاز به تفسیر همزمان چندین نشانه دارد، ممکن است برای آنها غیرممکن به نظر برسد.
خبر امیدوارکننده این است که با مداخلات هدفمند مانند آموزش مهارت‌های اجتماعی، بازیهای نقش‌آفرینی و استفاده از ابزارهای تصویری میتوان به این کودکان کمک کرد تا درک بهتری از مفاهیم انتزاعی پیدا کنند. روش‌هایی مانند «داستان‌های اجتماعی» که موقعیت‌های مختلف را به صورت عینی و مرحله‌به‌مرحله توضیح می‌دهند، می‌توانند بسیار مؤثر باشند. نکته کلیدی این است که به یاد داشته باشیم این کودکان جهان را متفاوت می‌بینند و درک می‌کنند – نه غلط یا ناقص.
سوالات متداول:
1-آیا بازیهای خاصی برای تقویت درک کودکان اوتیسم وجود دارد؟
بله، بازیهای نقش‌آفرینی، داستان‌گویی با تصاویر و پازل‌های اجتماعی می‌توانند به درک بهتر موقعیت‌ها کمک کنند.
2-چطور بفهمم کودکم واقعاً متوجه حرف‌هایم شده یا فقط تظاهر می‌کند؟
از او بخواهید با اشاره یا انجام یک کار ساده (مثل “لیوان را به من بده”) فهمش را نشان دهد، نه فقط با گفتن “بله” یا “نه”.
وقتی پای انتخاب بازی مناسب برای کودکان اوتیسم به زبان می آید، برخلاف آن چه عموم مردم تصور می کنند، انتخاب های زیادی داریم. باید دنبال بازی هایی باشیم که در عین جذاب بودن برای کودک اوتیسم، فواید جسمی و روحی هم برای کودکان داشته باشند. از خانه‌سازی گرفته تا بازی های روی میز، بازی های سرگرم کننده و بازی های آموزنده بسیاری هستند که به یادگیری، رشد و تفریح کودکان اوتیسم کمک می کنند. این بازی ها می توانند بر بهبود توانایی های ارتباطی، رشد مهارت های اجتماعی و تقویت هماهنگی حرکتی کودکان، تأثیرات بسیاری بگذارند. بهترین بازی مناسب برای کودکان اوتیسم آن هایی می باشند که در کاهش اضطراب، ایجاد حس موفقیت و افزایش اعتماد به نفس آن ها هم نقش دارند. مرکز اوتیسم دکتر صابر با انجام بهترین بازی درمانی برای کودکان اتیسم و انتخاب بازی مناسب برای کودکان اوتیسم به تقویت توجه این کودکان کمک می کند.
بهبود بخشیدن توجه برای کودکان اوتیسم
داشتن توجه کوتاه مدت برای کودکان غیر معمول نیست. کارکردن بر روی توجه به کودکان اوتیسم کمک می کند تا بتواند مدت زمان بیشتری روی یک فعالیت متمرکز باشد و این بهبود تمرکز منجر به بهبود یادگیری خواهد شد. افزایش مدت زمان توجه کمک می کند تا کودک در زمان محدود تر، موارد بیشتری را بیاموزد. سطوح توجه کودکان با افزایش سن تغییر می کند، مثلاً یک کودک یک ساله به راحتی توجهش منحرف می شود ولی یک کودک دو ساله ممکن است خیلی خوب توجهش را به یک بازی معطوف کند ولی نمی تواند همزمان با بازی به بزرگسالش توجه کند. در سن سه سالگی کودک منعطف تر می شود و همزمان با بازی به فرد بزرگسال نیز توجه دارد. برخی کودکان ممکن است برای حرکت از یک مرحله توجه به مرحله ی بعدی به کمک احتیاج داشته باشند.
انواع بازی مناسب برای کودکان اوتیسم
1.وسایل مورد علاقه ی کودک را انتخاب کنید.
2.با آن اشیاء به شیوه های مختلفی بازی کنید. این کار به افزایش مدت زمان توجه کمک می کند.
3.هیجان را به بازی اضافه کنید. این موضوع باعث می شود کودک با علاقه بازی کند مثلا اشیاء را پنهان کنید.
4.از رهبری کودک پیروی کنید، نشان دهید به علاقه مندی هایش توجه دارید.
5.برای بهبود مدت زمان توجه او را به تماس چشمی تشویق کنید و به او زمان بدهید تا به شما پاسخ دهد.
6.با ظرف ها بازی کنید: آن ها را بشمارید، با آن ها برج بسازید ، مخفی کنید، بر اساس رنگ جدا کنید، آن ها را در حمام ببرید و از آب پر و خالی کنید، آن ها را بشورید و ….
7.مهره های رنگی: با آن ها گردن بند، دست بند یا مار بسازید، آن ها را بر اساس شکل، رنگ یا اندازه طبقه بندی کنید، داخل یک جعبه بیندازید و تکان دهید، با آن ها برج بسازید، آن ها را مخفی کنید و ……
8.جعبه ی احساس: اشیاء مورد علاقه ی کودک را در داخل یک جعبه بریزید و سپس به آهستگی آن را باز کنید و به کودک اجازه دهید دستش را داخل جعبه کند و اشیاء داخل جعبه را احساس کند، آن ها را بیرون بیاورد و با آن ها بازی کند.
9.اگر با عروسک های کوچک (پایت) بازی می کنید، به آن ها نوشیدنی دهید، آن ها را ببوسید، روی سرش کلاه بگذارید و …..
10.یا اگر با سیب بازی می کنید آن را بشورید، دو نیم کنید، روی آن برچسب بزنید و آن ها را بشمارید، آن را پوست بکنید، آن را هل دهید، دانه هایش را در بیاورید و بكاريد و …..
11.اگر کودک با خمیر، بازی می کند با آن رول درست کنید، ببرید. توپ یا سوسیس، گربه، آدم برفی، شمع، آشیانه ی پرنده، دست بند و …. درست کنید.
12.اگر کودک مهره بر می دارد، آن ها را بگیرید و پرت کنید، آن ها را روی سر نگه دارید. داخل جعبه پرتاب کنید، آن ها را تکان دهید و یا آن ها را مخفی کنید.
13.اگر کودک پازل را بر می دارد، همه ی تکه های آن را خارج کنید و آن ها را کنار هم بگذارید و سپس با برداشتن هر تکه نام آن را بگویید و در مورد آن صحبت کنید، تکه ها را پنهان کنید و سپس از کودک بپرسید که کدام تکه گم شده و یا در داخل دستتان پنهان کنید و به کودک اجازه دهید آن را از داخل دست تان پیدا کند و بگوید در داخل کدام دست است، تکه ها را با اشیاء واقعی تطابق دهید، دور آن را خط بکشید و …
14.اگر کودک لگو بر می دارد، با آن ها برج بسازید و سپس آن ها را بریزید، قطار بسازید، با آن ها دالی بازی کنید، آن ها را به هم بکوبید، آن ها را مخفی کنید، آن ها را به لحاظ شکل، رنگ و یا اندازه طبقه بندی کنید، به آن ها الگوی خاصی بدهید: بزرگ، کوچک، بزرگ، کوچک.
15.کتاب ها و آواز: کتاب های برجسته و موزیکال می تواند توجه کودک را خیلی زیاد جلب کند، آواز خواندن به همراه انجام اعمال تکراری می تواند به کودک کمک کند تا اتفاقات را پیش بینی کند. می توانید با عروسک ها شروع به آواز خواندن کنید.
16.نقاشی کشیدن: تصویر بکشید، می توانید ابزار های مورد علاقه ی کودک را بکشید و در مورد آن ها صحبت کنید و آن ها را رنگ کنید مثلا: نقاشی خانه، ماشین، قطار، حیوانات و…
17.بادکنک را باد کنید و ناگهان آن را رها کنید احساس خروج هوا و ایجاد صدا باعث جلب توجه کودک می شود، بادکنک را پرتاب کنید، روی آن نقاشی بکشید، روی آن برچسب بچسبانید و یا روی آن با آبرنگ نقاشی بکشید و آن را فوت کنید تا خشک شود آن را بترکانید و …..
این ها تعداد کمی از انواع بازی مناسب برای کودکان اوتیسم می باشند.
نتیجه‌گیری:
بازیهای مناسب برای کودکان اوتیسم ابزاری قدرتمند در رشد مهارت‌های شناختی، اجتماعی و حسی-حرکتی محسوب می‌شوند. انتخاب بازیهای هدفمند با توجه به سطح رشد و نیازهای فردی کودک میتواند تأثیرات مثبتی بر یادگیری و تعاملات اجتماعی داشته باشد. محیط بازی باید امن، قابل پیش‌بینی و متناسب با علایق کودک طراحی شود تا مشارکت او را افزایش دهد. همراهی والدین و مربیان در فرآیند بازی، نقش کلیدی در تقویت اثرات درمانی آن ایفا می‌کند. در نهایت، تداوم و تکرار این فعالیت‌ها در کنار مشورت با متخصصان میتواند به پیشرفت چشمگیر کودکان اوتیسم منجر شود.
سوالات متداول:
1-آیا بازیهای دیجیتال برای کودکان اوتیسم مفیدند؟
در حد اعتدال می‌توانند مفید باشند، به شرطی که آموزشی و هدفمند باشند. بهتر است بازیهای فیزیکی و تعاملی را در اولویت قرار دهید. زمان استفاده از صفحه نمایش باید محدود و کنترل‌شده باشد.
2-آیا باید در حین بازی مستقیم آموزش دهم؟
نه، بهتر است آموزش غیرمستقیم باشد. اجازه دهید کودک خودش بازی را هدایت کند. شما فقط با سوالات ساده یا پیشنهادات کوچک راهنمایی کنید.
کودکان مبتلا به اوتیسم توانایی تقلید کردن از دیگران را دارند ولی احتمال دارد این کار برای آن ها نسبت به دیگر کودکان سخت تر باشد. این دنیا مکانی جدید برای نوزادان و کودکان نوپا بوده و آن ها چیز های زیادی را باید از همدیگر یاد بگیرند. کودکان برای درک محیط اطراف و تناسب بین اشیای موجود در محیط به راهنمایی های بزرگ تر ها نیاز دارند. برای کودکان عادی، درک محیط اطراف همچون تقلید کردن از کار های پدر و مادر یا مراقبان آسان است ولی این شیوه احتمال دارد برای یک کودک مبتلا به اوتیسم سخت باشد. کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در برقراری ارتباط، ابراز احساسات با حالت های مختلف چهره و وانمود کردن هم دچار مشکل می شوند. یک کودک اوتیسم احتمال دارد نسبت به افراد اطراف خود بی میلی نیز نشان دهد، به این معنا که ممکن است اعمال و رفتار دیگر افراد را درک نکند. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، تحت نظر بهترین دکتر تشخیص اوتیسم با پیدا کردن علت تقلید نکردن کودک و علل اوتیسم به درمان اوتیسم و تقلید کودکان و درمان علائم اوتیسم پرداخته و به این کودکان و والدین آن ها خدمات رسانی می کند.
تقلید مهارت مهمی برای یادگیری است چون شامل همکاری و تعامل بین دو نفر می شود که برای ارتباط ضروری است. بچه ها زبان را به وسیله ی تقلید کردن آنچه که می بینند و می شنوند یاد می گیرند. ارتباط اولیه بین والد و کودک از تقلید والد از صدا ها یا شکلک هایی که کودک می سازد شروع می شود. سپس معنادار می شود. بازی هایی که تقلید کودک را تشویق می کند، باید به بهبود مشاهده و تقلید مهارت هایی که برای یادگیری گفتار و زبان یا صدا ها ضروری هستند، کمک کند. به بازی کودک مبتلا به اوتیسم ملحق شوید و او را به تقلید کردن از کار های خودتان تشویق کنید. صدا ها، ژست ها و بیانات چهره ای کودک اوتیسم را تقلید کنید، آن ها را گسترش بدهید و سپس معنا دار کنید. گاهی اوقات کودکان آنقدر در بازی خودشان مجذوب شده اند که از کار شما تقلید نمی کنند اما بازی شما در کنار کودک به گسترش افکارشان کمک می کند. به والدین آگاهی دهید تا فرصت های مناسبی برای کودک شان فراهم کنند تا از روتین های هر روز تقلید کنند برای مثال به آن ها اجازه بدهند که یک پارچه داشته باشد و به والدین برای خشک کردن میز، کمک کنند.
روش های تقویت تقلید در کودک اوتیسم
1.تقلیدات اولیه
ابزار های ساختمانی: با کپی کردن از آنچه که کودک اوتیسم انجام می دهد، شروع کنید. برای مثال اگر او اسباب بازی ها را محکم به هم می زند، شما هم همان کار را کنید. دستانش را به یکدیگر نزدیک کنید و به او کمک کنید تا اسباب بازی ها را محکم به هم بکوبد و سپس سعی کنید بازی را توسعه دهید و منتظر بمانید تا تقلید کند.
2.بازی های وانمودی اولیه
ابتدا بازی کودک مبتلا به اوتیسم را تقلید کنید. اگر او یک کلاه می گذارد شما هم همان کار را کنید سپس منتظر بمانید تا کودک عمل شما را تقلید کند. برای مثال نوشیدن وانمودی از یک فنجان یا قرار دادن عینک آفتابی.
3.تقلید شکلک و صدا
شکلک های جالب در آینه در بیاورید و کودک اوتیسم را برای تقلید تشویق کنید و هر شکلک را که او در می آورد، تقلید کنید. صدا های جالب تولید کنید. واکه ها و همخوان هایی مثل او / آ / ماما / بابا برای شروع آسان ترین هستند. سعی کنید صدا هایی را پیدا کنید که برای کودک سرگرم کننده باشد. به صدا هایی که کودک می سازد پاسخ بدهید و آن ها را تقلید کنید.
4. عروسک بازی
راه های زیادی برای تشویق به تقلید به وسیله ی بازی با عروسک ها وجود دارد. شما می توانید هر کدام یک عروسک داشته باشید و بعد با آن ها با روش های مختلف بازی کنید:
– وانمود کنید که دارید به آن غذا و یا نوشیدنی می دهید.
– آن را پرت کنید، معلق کنید.
– لباس بپوشانید / لباسش را در آورید، آن را روی تخت بگذارید.
– دندان هایش را مسواک بزنید.
– حمامش کنید.
– ببوسید، در آغوش بگیرید.
– سوار ماشین کنید.
– آن را مخفی کنید.
5.حلقه ی لاستیکی کوچک یا حلقه ی پلاستیکی:
– حلقه را بغلتانید.
– روی دست خود با تعادل نگه دارید.
– آن را روی مچ / بازو / قوزک پا / یا پا بگذارید.
– وانمود کنید که آن یک فرمان است و شما در حال راندن یک ماشین هستید.
6.دانه ها، میخ ها یا آجر ها:
– الگویی را تقلید کنید: آبی / قرمز / آبی / قرمز
– الگوی ساختمان ها یا پله ها را تقلید کنید.
– شکل ها و یا رنگ ها را تطابق دهید.
– الگو های لگوی ساده با ترکیبات دو تایی را تقلید کنید.
7.تقلید اعمال را تشویق کنید برای مثال:
– دست بزن
– دستاتو بلرزون
– دستتو تکون بده
– دست بزن به بینی
– زبونت رو بیرون بیار (البته لازم است به این اعمال ملحق شوید تا کودک بتواند تقلید کند.)
8.پیروی از رهبری من:
این بازی با بیش از یک کودک در یک محوطه ی بزرگ، آسان تر خواهد بود؛ همه باید عملی را دنبال کنند برای مثال:
– گام نظامی برداشتن
– لی لی کردن
– پریدن
– قدم زدن با دست ها روی سر
بچه ها می توانند گام نظامی را با یک الگوی آهنگین اجرا کنند.
9.آهنگ ها و ریتم ها:
با آهنگ و ریتم کودک را به تقلید تشویق نمایید.
نقش تقلید صدا در گفتار کودکان اوتیستیک
تقلید صدا یکی از مهارت‌های پایه‌ای در رشد گفتار و زبان است که در کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب با چالش‌هایی همراه می‌باشد. این مهارت نه تنها در یادگیری تولید کلمات، بلکه در رشد ارتباط اجتماعی و تعاملات روزمره نیز نقش حیاتی ایفا می‌کند. کودکان طیف اوتیسم ممکن است در تقلید صداها، کلمات و حتی حرکات دهان مشکل داشته باشند که این مسئله میتواند تأثیر مستقیمی بر رشد گفتار آنها بگذارد.
تحقیقات نشان می‌دهند که تقلید صدا اساس یادگیری زبان است. وقتی کودک بتواند صداهای اطراف خود را تکرار کند، به تدریج میتواند کلمات و جملات ساده را نیز تولید نماید. در کودکان اوتیستیک، این فرآیند ممکن است به دلایلی مانند تفاوت در پردازش حسی، مشکلات توجه مشترک یا دشواری در درک تقلید به عنوان یک رفتار اجتماعی، با تأخیر همراه باشد.
برای بهبود این مهارت، روشهای مختلفی وجود دارد:
استفاده از بازیهای تقلیدی مانند تکرار صداهای حیوانات یا وسایل نقلیه
به کارگیری تقویت مثبت هنگام تلاش کودک برای تقلید صداها
تمرینات چهره‌به‌چهره برای جلب توجه کودک به حرکات دهان
استفاده از ابزارهای بصری مانند تصاویر همراه با صداهای مربوطه
درمانگران معمولاً از تکنیک‌هایی مانند «تقلید متقابل» استفاده می‌کنند، یعنی ابتدا خودشان صدای کودک را تقلید می‌کنند تا او را به پاسخ‌دهی تشویق نمایند. این روش‌ها در قالب بازی و در محیطی طبیعی می‌توانند به مرور زمان مهارت تقلید صدا را در کودکان اوتیستیک بهبود بخشند.
بهبود توانایی تقلید صدا نه تنها به رشد گفتار کمک می‌کند، بلکه میتواند پایه‌ای برای توسعه مهارت‌های ارتباطی پیچیده‌تر باشد. با این حال، باید توجه داشت که پیشرفت در این حوزه معمولاً تدریجی است و به صبر و تمرین مداوم نیاز دارد.
سوالات متداول:
1-چه بازی‌هایی برای تقویت تقلید صدا مفید هستند؟
بازی‌هایی مانند تکرار صداهای حیوانات، وسایل نقلیه یا آواهای ساده می‌توانند مؤثر باشند. استفاده از اسباب‌بازی‌های صدادار نیز کمک‌کننده است.
2-آیا مشکلات تقلید صدا در همه کودکان اوتیستیک یکسان است؟
خیر، این مشکلات میتواند از بسیار خفیف تا شدید متفاوت باشد. هر کودک نیاز به برنامه‌ریزی آموزشی متناسب با سطح خود دارد.
یکی از مسائل با اهمیت در درمان اوتیسم، توجه به رژیم غذایی اوتیسم است. چرا که مشکلات این کودکان فقط مربوط به رفتار های آن ها نبوده و احتمال دارد درگیر عوارض هایی شوند. رژیم غذایی اوتیسم باید فاقد غذاهای مضر مانند کازئین و گلوتین باشد. به این دلیل که ترکیبات قندی سبب به وجود آمدن حواس پرتی کودکان و رفتار های بیش فعالانه در آن ها میشود. همچنین رژیم غذایی اوتیسم باید حاوی مقادیر مناسبی از اسید های چرب امگا ۳ باشد، به این علت که بدن کودک برای رشد طبیعی اش به اسید های چرب احتیاج دارد. در رژیم غذایی اوتیسم باید مواد غذایی حاوی قزل‌آلا، ماهی سالمون و… باشد. کلینیک توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز تشخیص و درمان کودکان اوتیسم در تهران، تحت نظر دکتر متخصص اوتیسم علاوه بر کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم در حیطه رژیم غذایی اوتیسم، آموزش غذاهای مضر برای اوتیسم و غذاهای مفید برای اوتیسم فعالیت می کند.
رژیم غذایی فاقد گلوتن و کازئین هر گونه غذایی را که حاوی این دو نوع پروتئین است، در رژیم غذایی کودک مبتلا به اوتیسم به شدت حذف یا محدود می کند. گلوتن مشتق از گندم و سایر فرآورده های غلات است و کازئین از فرآورده های لبنی به دست می آید. تصور بر این است بسیاری از کودکان مبتلا به اختلالات رشدی، اختلالی دارند که برخی متخصصان آن را با واژه «روده نشت دهنده» توصیف می کنند؛ به این معنی که پوشش روده، آسیب دیده است و با منافذ کوچکی سوراخ شده است که مانع از جذب غذای هضم شده می شود. دیگران آن را یک آلرژی می دانند. وقتی کودکی غذایی حاوی گلوتن و کازئین را می خورد، ظاهراً این مواد به پروتئین ها تجزیه شده، از منافذ موجود در روده وارد جریان خون می شوند و سبب ناراحتی فرد و شروع مشکلات رفتاری می شوند. برخی مطالعات از این نظریه حمایت می کنند و نشان می دهند که تعدادی از کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم بیش از حد معمول در ادرار خود پروتئین دارند. با توجه به این مکانیسم، منطقی است که وقتی کودک مبتلا به اوتیسم احساس راحتی می کند – در این مورد اگر در واقع، به گلوتن و کازئین حساسیت داشته باشد، وقتی رژیم غذایی کودک اوتیسم از این موارد عاری شود – دوره های رفتار نابهنجار او کاهش خواهد یافت. اصولاً، وقتی شخص احساس خوبی ندارد، نمی تواند حداکثر کارایی خود را داشته باشد. به هر حال، اگرچه برخی از والدین گزارش کرده اند که با اعمال رژیم فاقد گلوتن و کازئین، کودک شان در رفتارش پیشرفت داشته و روند رشد وی افزایش یافته است، کارایی آن به عنوان یک روش مداخله ای برای تمام کودکان مبتلا به اوتیسم، طبق مطالعه ای که در شماره ۲۰۰۲ مجله نورولوژی به چاپ رسیده، تأیید نشده است. به طور خلاصه، رژیم غذایی فاقد گلوتن و کازئین یک روش مداخله ای غیر علمی است.
حذف گلوتن و کازئین از رژیم غذایی
حذف گلوتن و کازئین از رژیم غذایی اوتیسم خطر بزرگی برای او دربر دارد. این کار، رژیم غذایی او را به شدت محدود ساخته و باعث می شود او نتواند بسیاری از انواع غذا ها را بخورد. این کار حذف شدیدی در رژیم غذایی کودک ایجاد می کند به خصوص برای آن هایی که به علت اختلالات حسی قبلاً هم نمی توانستند بسیاری از انواع غذا ها را تجربه کنند و این موضوع می تواند سبب شود کودک با کمبود تغذیه مواجه شود که نمی توان آن را با تجویز ویتامین جبران کرد و اساساً هم نباید چنین کاری را انجام داد. هنگامی که کودک در حال رشد است، به انواع مختلفی از غذا ها نیاز دارد، تا تندرست و قوی و بزرگ شود و متخصصان تغذیه مخالف اعمال آن دسته از رژیم های غذایی که مصرف مواد غذایی الزامی و گروه های مهم غذایی را محدود می سازند. کربوهیدارت ها که منبع اصلی گلوتن هستند، برای انرژی ضروری بوده، به عملکرد خوب مغز کمک می کنند. فرآورده های لبنی بهترین منبع کلسیم هستند و سلامت استخوان ها را تضمین می کنند. حذف این گروه های غذایی، به ویژه از رژیم غذایی کودکان مطلوب نیست. در حقیقت، معتقدان به رژیم فاقد گلوتن و کازئین، حذف تدریجی این غذا ها را توصیه می کنند، زیرا حذف یکباره غذا ها ممکن است سبب نوسان شدید در رفتار کودک اوتیسم شود.
مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، در زمینه درمان کودکان اوتیسم همچنین گفتاردرمانی تخصصی برای کودکان اتیسم فعالیت می نماید. دکتر اوتیسم با بررسی علائم گفتاری کودکان اوتیسم به ارائه تمرینات گفتاردرمانی مناسب هر کودک می پردازد. باید توجه داشت که علی رغم تلاشهای مستمر گفتاردرمانگران، برخی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم هنوز در بخشی از پیش نیازهای مرتبط با رشد گفتار و زبان که شامل آواسازی و باز تولید اصوات گفتاری میشود، نیازمند تمرین بیشتری هستند. به عبارتی کودکان اتیسم نیاز به تجربه ی تولید صداهای مختلف دارند. به همین منظور در تمرینات گفتاردرمانی برای کودکان اوتیسم به تقویت صداسازی و تولید صدا ، تقلید گفتار و آواها، تقویت حرکات لب ها و تشویق کودک به تولید صدا پرداخته می شود.
چه مشکلاتی از کودکان اوتیسم را میتوان با تمرینات گفتاردرمانی برطرف کرد؟
گفتاردرمانی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کمک به کودکان اوتیستیک است و میتواند مشکلات متعددی را بهبود بخشد، از جمله:
1. تاخیر در گفتار و زبان
مشکل: بسیاری از کودکان اوتیسم دیرتر از همسالان خود شروع به صحبت می‌کنند.
راهکار: گفتاردرمانگران با تمرینات تقلید صدا، افزایش دایره واژگان و تحریک گفتار، به کودک کمک می‌کنند تا ارتباط کلامی را آغاز کند.
2. مشکلات تلفظ و تولید صدا
مشکل: برخی کودکان در تلفظ صحیح کلمات مشکل دارند.
راهکار: تمرینات حرکتی دهان، لب‌ها و زبان به بهبود تولید صداها کمک می‌کند.
3. دشواری در برقراری ارتباط اجتماعی
مشکل: کودکان اوتیستیک ممکن است نتوانند از زبان برای تعامل با دیگران استفاده کنند.
راهکار: آموزش مهارت‌های مکالمه، نوبت‌گیری در گفتگو و درک احساسات دیگران از طریق گفتاردرمانی امکان‌پذیر است.
4. مشکلات درک دستورات و مفاهیم
مشکل: برخی کودکان در فهم جملات پیچیده یا سوالات مشکل دارند.
راهکار: استفاده از تصاویر، داستان‌های اجتماعی و تمرینات درک مطلب به بهبود این مهارت کمک می‌کند.
5. رفتارهای تکراری در گفتار (اکولالیا)
مشکل: تکرار بی‌هدف کلمات یا جملات دیگران (پژواک‌گویی).
راهکار: گفتاردرمانگران با تبدیل اکولالیا به گفتار معنادار، به کودک کمک می‌کنند تا از کلمات به صورت هدفمند استفاده کند.
6. مشکلات آهنگ گفتار (پروسودی)
مشکل: صدای یکنواخت یا غیرطبیعی در صحبت کردن.
راهکار: تمرینات تن صدا، تاکید روی کلمات و بیان احساسات از طریق گفتار آموزش داده میشود.
7. مشکلات بلع و جویدن
مشکل: برخی کودکان اوتیستیک در جویدن غذا یا بلع مشکل دارند.
راهکار: تمرینات حرکتی دهان و حلق به بهبود این مهارت کمک می‌کند.
تمرینات گفتاردرمانی برای اوتیسم
تمرینات گفتاردرمانی زیر برای اینگونه کودکان توصیه می شود:
خنداندن کودک و تشویق او به تولید صدا
افزایش آگاهی کودک نسبت به حرکات لب
کشیدن واکه ها و آواز خواندن
تغییرات بلندی صدا و تقلید از صداسازی کودک
تولید صداهای نمادین مثل صداسازی حیوانات و یا صداهای متناسب با احساسات و تشویق کودک به بازتولید آن ها
انجام بازی با اسباب بازیهای بادی
ضبط صدا
اجرای مداخلات گفتار مبنا شامل:
شکل دهی گفتار تقلیدی: افزایش آواسازی با کمک تقویت، شکل دهی صداها و در نهایت محو تقویت ها
روش جفت محرک: شکلدهی رفتار به سمت گفتار اتوماتیک
تکرار زبان: سرنخ، شکلدهی و در نهایت محو سرنخ ها
رویکرد زبان تاخیری: شامل بهره گیری از آموزش فراگیر و طبیعی مدار، توجه مشترک و تماس چشمی می باشد.
درک نخستین کلمات در تمرینات گفتاردرمانی اوتیسم
برای افزایش کلمات درکی کودک، میتوان از رویکردهای کودک محور، گفتاردرمان اوتیسم محور و مختلط بهره برد.
برای آگاهی از اولین کلمات کودکان می توانید از فرم استاندارد CDI استفاده نمائید.
خزانه واژگان کودک را تا ۵۰ کلمه افزایش دهید.
با تقویت ژست ها، اشارات و زبان بدنی، رشد واژگان را تقویت کنید.
بیان نخستین کلمات:
توجه کنید که اولین کلمات آموزشی، برای کودک، کاربردی و جذاب باشد.
ابتدا واژه های عینی در مقوله های مختلف و در موقعیت های مختلف آموزش داده شود.
کلمات را به صورت اغراق آمیز و با بیان آهنگین آموزش دهید.
فعالیت کتابخوانی مشترک، ضبط صدا و پرسیدن سؤال از تصاویر میتواند به گسترش کلمات کودک کمک نماید.
به اصلاح پروتکل دهانی – حرکتی با افزایش مهارت تقلید، حمایت تنفسی و نوای گفتار و کاهش سرعت توجه نمائید.
از سرنخ برای مشخص کردن مرز کلمات استفاده کنید.
از راهبرد drill (تکرار محرک) استفاده کنید.
افزایش کلمات بیانی:
کلمات بیانی را تا ۵۰ واژه افزایش دهید (باید دقت کرد که در طول این دوره نباید آموزش افعال مغفول واقع شود زیرا در مراحل بعدی مورد نیاز است).
بیان جفت واژگان نحوی – معنایی:
شامل استفاده از جفت واژهها می باشد. مثلاً: کتاب بابا، روی میز
بیان جملات: برنامه تحلیل، غربال سازی و مداخله زبان (LARSP ):
در این برنامه از Textural Promt& Pictural استفاده می شود.
انواع prompt
کلامی: تکمیل جمله و حاشیه گویی حول کلمه مورد نظر
متنی: ارائه محرک نوشتاری با تصویری به صورت سرنخ
غیر کلامی: لمس دهان و لب و یا تکان دادن صندلی یا اشاره کردن
مرحله اول شامل: تمرین جملات امری، گفتار اجتماعی (نه آره سلام) و کلیشه ها (تکمیل اشعار کودکانه)
مرحله دوم شامل: تمرین جملات سوالی ساده (بابا کو)، خبری (مامان رفت) و منفی (آب نیست)
برای تحریک کودک به کاربرد ساختار مورد نظر از الگو دهی استفاده می شود. مثلا برای آموزش ساختار جملات خبری بدین شکل عمل می کنیم:
با بیان جمله ای امری به شخص سومی دستور می دهیم که فعلی را اجرا کند.
پس از انجام عمل، جمله ای سوالی به کار می بریم. دقت کنید که مورد سوال در هر مرحله با توجه به محوریت هر ساختار متفاوت خواهد بود.
در نهایت الگوی مطلوب که در این جا الگویی خبری است را الگو دهی می کنیم و کودک را تشویق می نماییم که الگو را به صورت مستقل بیان نماید.
مرحلهی فعل محور:
مامان بخور
مامان چی کار کرد؟
خورد.
مرحله فاعل محور
مامان بخور
کی خورد؟
مامان خورد
مرحلهی مفعول محور:
مامان سیب بخور
مامان چی خورد؟
مامان سیب خورد
مرحلهی حرف اضافه محور:
مامان سیب رو بخور
مامان چی رو خورد؟
مامان سیب رو خورد
سایر حروف اضافه هم به همین ترتیب تمرین می شود.
مرحلهی صفت محور:
مامان سیب قرمز رو بخور
مامان چی رو خورد؟
مامان سیب قرمز رو خورد
مرحلهی تطابق فعل و فاعل:
من سیب رو خوردم
تو سیب رو خوردی
مامان سیب رو خورد.
مرحلهی حرف ربط محور:
مامان سیب و موز رو بخور
مامان چه چیزهایی رو خورد؟
مامان سیب و موز رو خورد
مرحله ی قید محور:
مامان سیب رو آروم بخور.
مامان چه جوری سیب رو خورد؟
مامان سیب رو آروم خورد.
سوالات متداول:
1-چرا بعضی کودکان اوتیستیک بعد از یادگیری کلمات، ناگهان آنها را فراموش می‌کنند؟
این پدیده که “از دست دادن مهارت‌های زبانی” نام دارد، در اوتیسم شایع است. معمولاً به دلیل تغییرات رشدی مغز یا استرس اتفاق می‌افتد. با تمرینات مداوم و محیط ثابت میتوان از آن جلوگیری کرد.
2-آیا ماساژ دهان واقعاً در گفتاردرمانی اوتیسم مؤثر است؟
برای کودکانی که حساسیت دهانی دارند یا عضلات ضعیفی دارند، بله. اما باید توسط متخصص انجام شود. ماساژ نادرست ممکن است باعث حساسیت بیشتر شود.
یکی از علائم اصلی در کودکان مبتلا به اتیسم اختلال در گفتار و تاخیر کلام می باشد. باید توجه داشت که علی رغم تلاشهای مستمر گفتاردرمانگران، برخی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم هنوز در بخشی از پیش نیازهای مرتبط با رشد گفتار و زبان که شامل آواسازی و باز تولید اصوات گفتاری میشود، نیازمند تمرین گفتاردرمانی بیشتری هستند. به عبارتی کودکان اتیسم نیاز به تجربه ی تولید صداهای مختلف دارند. به همین منظور در آموزش گفتار درمانی برای کودک اوتیسم به تقویت صداسازی و تولید صدا ، تقلید گفتار و آواها، تقویت حرکات لب ها و تشویق کودک به تولید صدا پرداخته می شود. دکتر اوتیسم با بررسی مشکلات گفتاری و علل تاخیر گفتار در کودکان اوتیسم به ارائه راهبردهایی جهت درمان کودکان اوتیسم در مرکز اوتیسم تهران می پردازد.
در گفتار درمانی کودکان اوتیسم توجه به مشکلات رنج علایم کودکان اوتیسم یکی از روش های مفید برای طراحی روش های گفتاردرمانی مناسب برای هر کودک اوتیسم آوانگاری است. آموزش گفتار درمانی برای کودکان اوتیسم با جمع آوری یک نمونه مناسب از توانایی های گفتاری کودک آغاز می شود . پس از آن تمرینات گفتاردرمانی مناسب هر کودک اوتیسم ارائه می شود. آوانگاری نمونه زمان بر است ولی ارزش صرف کوشش و دقت را دارد و میتواند اطلاعات ارزشمندی را در مورد رفتارهای زبانی و غیر زبانی کودک فراهم آورد. سطح آوانگاری مثلا آوایی یا واژگانی و درون داد زبانی بزرگسال بسته به هدف ارزیابی (مثلا توصیف قوانین کودک یا مداخله بازی) دارد.
سرانجام گفتاردرمان باید یا یک سری علایم دستی را برای رمزگردانی انتخاب کند و یا از نرم افزار استفاده کند. مثل:
Child language data exchange system(CHLDES)
Systemic analysis of language transcribt (SALT)
اگر گفتاردرمان تصمیم بگیرد از سیستم استفاده کند باید به جنبه های رفتاری کودک نظیر تقسیم توجه، توجه موثر، تقابل و تقسیم علاقه که برای کودکان طیف اتیسم چالش برانگیز است، نیز توجه داشته باشد در رمز گردانی چه با دست و چه با کامپیوتر گفتاردرمان باید شکل های فرازبانی و زبانی را یادداشت کند که آیا کودک تقلید کرده، سرنخ دهی شده بوده و یا خودانگیخته بوده.
حیطه های انتخاب شده برای رمزگردانی به سطح رشدی زبانی کودک بستگی دارد. برای کودکی در مرحله ی Preintentional پاسخگویی به ورودی زبانی و توانایی کاربرد تعامل موثر اجتماعی، نگاه خیره و جهت یابی بدن می تواند از طریق مشاهده ی تعامل کودک اوتیسم با دیگران یادداشت شود. گفتاردرمانان برای کودکانی که به قصدمندی می توانند در مورد به کارگیری موثر کودک، عمل متقابل و معانی به اشتراک گذاشته شده نظر بدهند و رنج مقاصد ارتباطی و شکل هایی که آنها بیان می کنند را باید یادداشت کنند، برای مثال گفتاردرمان یادداشت می کند که کودک برای بیان مقاصد خود اشاره می کند، صداسازی می کند یا از زبان استفاده می کند. می تواند کودک را برای تقلید تحریک کند و اگر کودک می تواند یادداشت کند.
توصیه هایی برای آموزش گفتار درمانی
در آموزش گفتار درمانی برای کودک اوتیسم نمونه گفتاری ثیت شده باید چندبار تحلیل شود و انواع شکل های تولید شده، رنج بیانات مرتبط معنایی و تنوع شکل ها برای بیان مقولات بافتی بررسی شود. گفتاردرمان باید حضور هرگونه شکل قابل توجه، استفاده از تعامل مثل کلمات غیر مرسوم منحصر به خود، تقلیدهای فوری یا تاخیری و وارونه سازی ضمایر را یادداشت کند. گفتاردرمانگر ممکن است از چک لیست برای دامنه ی علایق ارتباطی و شکل های بیانی استفاده کند.
تحلیل نمونه ی محاوره
برای کودکانی که مکالمه ی توسعه یافته به کار میبرند، نمونه می تواند برای مهارت های مکالمه ای مختلفی تحلیل شود. گفتاردرمان می تواند شواهدی درباره ی مهارت های مکالمه ای از طریق یک نمونه ی زبانی به دست آورد و می تواند از بافت هایی مثل تکالیف ارتباط ارجاعی برای ارزیابی این مهارت ها استفاده کند. برای اطلاعات بیشتر به (1989)Rotherford(2000) Lahey(1988) Geiler مراجعه شود.
تحلیل نمونه ی روایت
نمونه ی روایت زبانی می تواند پارامترهای زیر را ارزیابی کند:
جنبه های کاربرد شناختی مثل انطباق با نیازهای شنونده
ساختارهای بزرگ شامل تمام سطوح مهارت های ساختاری مثل
– (1978) Applebees مهارت روایت کودکان را توصیف می کند مثل روایت های اولیه ی کودکان ۳-۴ ساله و روایت کودکان ۶-۷ ساله
– Stein: and Glenn’s story grammer مدل های ابتدایی دنبال شده برای داستان در آوردن در سال های اول مدرسه
ساختارهای کوچک مثل انواع عبارت هایی که برای ساخت روایت های مرتبط و انواع تمهیدات زبانی که ارتباط ایجاد می کند استفاده می شود.
در تحلیل همبستگی ارزیابگر می تواند مواردی مثل استفاده از فرم هایی مثل ضمایر ،شخصی گفتار معلوم (استفاده از حرف تعریف) برای وصل کردن گفته هایش به آنچه که قبلاً گفته را یادداشت کند.
گفتاردرمانی خودانگیخته: چگونه کودک اوتیستیک را به حرف زدن ترغیب کنیم؟
گفتاردرمانی خودانگیخته یکی از مؤثرترین روش‌ها برای تشویق کودکان اوتیستیک به ارتباط کلامی است. گفتاردرمانی کودکان اوتیسم در مدرسه و خانه نیازمند روشهای خلاقانه و انگیزشی است. برخلاف تمرینات ساختاریافته، این روش بر ایجاد انگیزه درونی در کودک تمرکز دارد تا به طور طبیعی تمایل به صحبت کردن پیدا کند. کلید موفقیت در این روش، پیوند دادن گفتار به نیازها و علایق کودک است. برای مثال، اگر کودک به اسباب‌بازی خاصی علاقه دارد، به جای دادن مستقیم آن، از او بخواهید نامش را بگوید یا با اشاره درخواست کند.
چگونه این روش را در خانه اجرا کنیم؟
از موقعیت‌های روزمره استفاده کنید: هنگام غذا خوردن، بازی یا حمام کردن، با پرسش‌های ساده (“می‌خوای آبمیوه بخوری؟”) کودک را به پاسخ‌دهی تشویق کنید.
انتظار ارتباطی ایجاد کنید: اگر کودک چیزی می‌خواهد، بلافاصله آن را در اختیارش نگذارید. با مکث و نگاه منتظرانه، به او فرصت دهید تا تلاش کند.
علایق کودک را دستاویز قرار دهید: اگر به ماشین‌ها علاقه دارد، با صداهای ماشین (“بیم بیییم!”) شروع کنید و کم‌کم به کلمات واقعی برسید.
از تقویت مثبت استفاده کنید: هر تلاش کودک (حتی ناقص) را با تشویق کلامی (“آفرین! خوب گفتی”) یا یک آغوش پاداش دهید.
گفتاردرمانی کودکان اوتیسم در مدرسه نیز میتواند از این روش استفاده کند، اما موفقیت آن در گرو هماهنگی بین خانه، مدرسه و درمانگر است. والدین باید صبور باشند و بدانند که پیشرفت در گفتار خودانگیخته ممکن است ماه‌ها طول بکشد، اما نتایج آن ماندگارتر و طبیعی‌تر خواهد بود.
سوالات متداول:
1- چرا بعضی کودکان اوتیستیک در آموزش گفتاردرمانی مقاومت نشان می‌دهند؟
ممکن است به دلیل حساسیت‌های حسی، اضطراب یا عدم درک هدف تمرینات باشد. استفاده از روشهای بازی‌محور و کوتاه کردن جلسات تمرین میتواند کمک کند.
2-چطور بفهمیم آموزش گفتاردرمانی که انجام می‌دهیم مؤثر است؟
نشانه‌های پیشرفت شامل افزایش تماس چشمی، تلاش برای تقلید صداها، استفاده از کلمات جدید و کاهش رفتارهای ارتباطی نامناسب (مثل گریه یا پرخاش) است.
مهارت های اجتماعی به توانایی برقراری ارتباط با دیگران گفته می شود که از طریق روش های مناسب بهبود پیدا می کند. هنگامی که یک کودک توانایی برقراری مهارت های اجتماعی و همچنین برقراری ارتباط چشمی داشته باشد، می تواند دوست پیدا کند یا با دیگر افراد گفت و گوهای معمولی داشته باشد. این یک تصور اشتباه است که کودکان مبتلا به اتیسم دوست ندارند با دیگران ارتباط برقرار کنند به دلیل این که آن ها در مهارت های اجتماعی ضعف دارند. وقتی یک شخص مبتلا به اوتیسم ضعف در مهارت های اجتماعی داشته باشد یعنی که او رفتار قابل پیش بینی را با سایر دوستان نداشته و دوست پیدا کردن در آن ها دشوار تر است. آموزش مهارت های اجتماعی به یک کودک مبتلا به اوتیسم یک نوع چالش قلمداد می شود به این علت که یکی از علائم اصلی در کودکان مبتلا به اتیسم نبود یا تأخیر در مهارت های اجتماعی است. کودکان مبتلا به اوتیسم نیاز دارند تا مهارت های اجتماعی را همانند همسالان خود یاد بگیرند. مهارت های اجتماعی برای کودکان و همچنین کودکان اوتیسم مهم است چرا که اعتماد به نفس را در فرد افزایش داده و سبب می شود راحت تر دوست پیدا کند. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، تحت نظر بهترین دکتر اوتیسم تهران، در حوزه اوتیسم و مهارت های اجتماعی در کودکان و تقویت ارتباط اجتماعی فعالیت می کند و به درمان کودکان اوتیسم می پردازد.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
مهارت های کودکان اوتیسم
کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت بازی، مدت زمان بازی و انعکاس ظرفیت شان برای استفاده ی نمادین دچار آسیب اند. بازی های آن ها کمتر متنوع است، کمتر خود انگیخته است و متناسب با سطح رشدی کودک هم نیست. سایر ویژگی ها:
بیشتر تکراری است
کمتر خلاقانه است
تنوع کم الگو
بیشتر به صورت انفرادی است
کمتر به صورت موازی است / کمتر مشارکتی و کمتر سمبلیک است و خلاقیت کمی دارد.
محدود با الگوی خاصی (الگوی محدود بازی) مثل حرکت یک ماشین به جلو و عقب، علاقه ی زیاد به اجزاء ظریف
علایق حسی غیر معمول در بازی جسمی (حرکتی) نمود می یابد
نقص در ارتباط با اهمیت بازی سمبلیک در ارتباط با TOM (کودک مبتلا برخلاف احساس و میل دیگران عمل می کند)
ارزیابی مهارت های اجتماعی
علاوه بر مشکلات گفتار و زبان و ارتباط، کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در حیطه های دیگری هم دچار چالش اند. این حیطه یک نقص هسته ای در اتیسم است که مجزا از حیطه ی کاربرد شناختی زبان و بازی نقصی ادراکی محسوب می شود. رفتار های مورد انتظار در مهارت های اجتماعی خیلی با اهمیت هستند برای مثال دوست داشتن، نگاه خیره، جهت یابی بدن و همزمان آواسازی رفتار هایی هستند که در طول نوزادی به آن توجه می شود. یک کودک در سن پیش از دبستان باید به همسالان علاقه مند باشد و بتواند با آن ها در بازی تصوری و تعاونی شرکت کند. در طول سال های مدرسه شکل دادن روابط دوستانه و شاد کردن دیگران رفتار های اجتماعی مناسب مورد توجه هستند. در طول بزرگسالی مهارت های اجتماعی مناسبی شامل عادت کردن به همکاران، حفظ مهارت های اجتماعی مناسب بین خود و دیگران می باشد. نقص در TOM با تعامل اجتماعی کودکان بزرگتر و بزرگسالان تداخل می کند. روش های ارزیابی مهارت های اجتماعی اوتیسم عبارت اند از:
انطباق مناسب و موثر با دیگران و نیز مشارکت با دیگران
تعامل با همسالان
شکل دادن روابط دوستانه
عادت کردن و به دست آوردن همکار
سایر روابط بین فردی
اوتیسم و تعاملات اجتماعی:
مشکلی که میتوان مشاهده کرد این است که خیلی از کودکان عادی در حال رشد که در حلقه مشارکت نمی‌کنند ممکن است عدم رضایتشان را ابراز کنند و بپرسند چرا آنها نمی‌توانند اعضای فعال گروه باشند. برخی از آنها ممکن است احساس عدم پذیرش را ابراز کنند و مصراً بخواهند در کلاس بمانند و جلسه را مشاهده کنند. این مشکل میتواند با ایجاد یک حلقه موازی که در طی ساعات مدرسه بدون ورود کودک اوتیستیک، حل شود؛ یا شما می‌توانید کودکان طبیعی را که اعضای حلقه هستند را به نوبت مشارکت دهید طوری که همه آنها بتوانند فرصت شناخت کودکان اتیستیک را داشته باشند. همچنین، بهبود رفتار محرک کودک اتیستیک مسئولیت گروه کوچکی از همسالان نیست بلکه مسئولیت کل کلاس است. هر چند، مهم است که با کودکان اتیستیک که به صورت منفی به تغیییرات واکنش نشان می‌دهند خیلی دقیق و محتاط باشیم و نمی‌توانیم آنها را به آسانی قضاوت کنیم. ذکر این مسئله قابل اهمیت است که کودکان عادی در حال رشد به نظر از تعامل با کودکان اتیستیک و کودکانی که با اختلالات دیگر سود میبرند، از این رو آنها یاد می‌گیرند تا آنها را بپذیرند و حمایت کنند. کودکان طبیعی فهمیدند که کودکان اتیستیک معمولاً مسئول رفتارهای نادرست‌شان که به نظر خارج از کنترل‌شان می‌رسد نیستند. فردریکسون و تورنر (2003) ادعا کردند که حلقه دوستان وقتی به درستی اجرا شود، توجه را از کودک اوتیسمی دور می‌کند، بنابراین خطر بدنامی و نگرانی که توسط شوتون (1998) بیان شده، کاهش پیدا می‌کند. همچنین این نکته قابل تأکید است که موفقیت این مداخله و نیز بیشتر شیوه‌هایی که در این کتاب ارائه شده است به خاطر علاقه و فداکاری معلمان و کودکان در حال رشد شکل گرفته است. بهتر است پسران و دخترانی برای عضویت در حلقه انتخاب شوند که توانایی‌های مختلفی دارند، طوری که کودک اتیستیک برجسته نباشد.
علاوه بر این، کودکان اتیستیک وقتی آنها در فعالیت‌هایی مشارکت می‌کنند که با آن آشنا هستند و به توجه کمتری نیاز دارد بهتر ارتباط برقرار می‌کنند. بنابراین، زمانی که هدف این حلقه آموزش مهارت‌های جدید نیست بلکه تمرین ارتباط با همسالان است لازم است تا فعالیت‌هایی پیشنهاد شود که برای کودک اتیستیک آشنا است. این مسئله چالش خیلی مهمی برای معلم است، که به صورت گسترده پذیرفته شده است که کودکان اتیستیک به آسانی تحریک نمی‌شوند و نمی‌توانند توجه‌شان را برای یک مدت طولانی حفظ کنند. بنابراین، بهتر است کودک اوتیسمی تشویق به انتخاب اسباب بازی‌هایی بشود که استفاده خواهد کرد یا فعالیت‌هایی که در مدت اقدام درمانی انجام خواهد داد. این مسئله تا حدی حالت مثبت‌شان و مشارکت فعال‌شان در حلقه را تضمین خواهد کرد.
فواید تعاملات اجتماعی کودک اوتیسم
کالابرس و همکاران (2007) با معیارهای کیفی فواید حلقه دوستان برای مشارکت اجتماعی دانش آموزان ناتوان را بررسی کردند و از والدین و متخصصین جستجو کردند و فهمیدند که:
(1) از خود بیگانگی و ناهمبستگی بین والدین کودکان ناتوان کاهش یافته بود؛
(2) شرکت کنندگان گزارش کردند که مشارکت افزایش پیدا کرده که در تجربه قابل تغییر طبقه‌بندی شد؛
(3) اقدام درمانی شرایط اکولوژیکی برای مشارکت اجتماعی دانش آموزان ناتوان ایجاد کرد؛
(4) منابع اضافی حلقه دوستان ممکن است واقعاً کنترل شود تا قدرت نفوذ را افزایش دهد.
مسئله‌ای که توجه خاصی را طلب می‌کند این موضوع است که کودکان اتیستیک اغلب ارتباط با همسالان را آغاز نمی‌کنند، حتی وقتی آنها عملکرد بالا دارند و می‌توانند به طور مؤثر ارتباط برقرار کنند. آنها برای نزدیک شدن به همسالان و حفظ تعامل مشکل دارند. بنابراین احتمال دارد که حلقه دوستان برای این کودکان چارچوبی را نشان دهد که آنها برای آغاز و ارتباط با فرد دیگر به آن نیاز دارند. ساختار حلقه ممکن است امنیت و محیط قابل پیش‌بینی را نشان دهد، جایی که به کودکان اتیستیک فرصتی داده میشود تا مشاهده کنند و رفتار همسالانشان را تقلید کنند و به عنوان مدل‌های رفتاری عمل کنند. هر چند، ضروری است مطمئن شویم که مهارت‌های مورد نیاز به افراد و محیط‌های دیگر تعمیم داده میشود.
همچنین این نگرانی توسط سمپون – شوین و همکاران (1998) بیان شده است، که بیان می‌کنند تکنیک‌هایی مثل حلقه دوستان به اندازه کافی نقص‌های اجتماعی کودکان اتیستیک را بررسی نکرده است. رابطه‌هایی که ایجاد می‌شوند متقابل نیستند، از این رو کودکان اتیستیک حمایت دائمی و کمک از طرف همسالانشان دریافت می‌کنند، بنابراین توجه کافی به چارچوب کلی آموزشی نمی‌شود. همچنین شما نیاز به بررسی دارید که آیا همسالانشان در حال رشد معمولی که قسمتی از حلقه هستند یاد گرفته‌اند به صورت مؤثری با کودکان اوتیسم تعامل برقرار کنند؛ همسالان دیگر هنوز نمی‌دانند چگونه رفتار کنند.
پارامتر مهم دیگر که باید بیان کنم این است که توجه کودکان اتیستیک ممکن است بهم بریزد اگر حلقه همان طور که ناگهان شروع شده متوقف شود. آنها ممکن است احساس کنند که به خاطر کار اشتباهی که انجام داده‌اند تنبیه شده‌اند و همه دوستانی که به تازگی پیدا کرده‌اند را از دست داده‌اند. بنابراین، معلم یا درمانگر که مسئول اقدام درمانی است باید به کودک توضیح دهد که چرا حلقه باید متوقف شود و دوباره به او اطمینان بدهد که او فرصت خواهد داست با دوستان‌اش در محیط‌های دیگر برای مثال در مدت زمان حلقه یا در مدت تفریح تعامل برقرار کند. وقفه ناگهانی و غیرقابل توضیح یک کار روتین ممکن است برای کودکان اتیسمی که وابسته به پیش‌بینی محیط پیرامون هستند خیلی مشکل‌ساز باشد.
سوالات متداول:
1-چگونه میتوان به یک کودک اوتیستیک کمک کرد تا دوست پیدا کند؟
استفاده از گروه‌های اجتماعی ساختاریافته، آموزش گام‌به‌گام مهارت‌هایی مثل نوبت‌گیری، و تشویق تعاملات کوتاه در محیط‌های کنترل‌شده میتواند مؤثر باشد.
2-نقش گفتاردرمانی در بهبود تعاملات اجتماعی اوتیسم چیست؟
گفتاردرمانی به درک زبان بدن، لحن صدا و مکالمه دوطرفه کمک می‌کند و مهارت‌های کاربردی ارتباطی را تقویت می‌نماید.
