کاردرمانی ذهنی یکی از شاخه های اصلی کاردرمانی است که به درمان و کمتر شدن مشکلات ذهنی کودکان کمک می کند. کاردرمانی ذهنی کارکرد های اجرایی در کودکان با بهره گیری از روش های تخصصی، به آموزش مفاهیم شناختی و تقویت مهارت ها و کارکرد های اجرایی مغز در حیطه های ذهنی و درکی می پردازد. کاردرمانی در حوزه ذهنی به بهبود کارکرد شناختی، رفتاری و ارتباطی کودکان و بزرگسالانی که به اختلالات ذهنی و روانی مبتلا هستند، می پردازد. کاردرمانی ذهنی به تقویت مهارت های ذهنی و درمان مشکلات ذهنی کمک می کند. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین کاردرمانی برای کودکان، با انجام متد های تخصصی به کاردرمانی ذهنی کارکرد های اجرایی مغز در کودکان و توانبخشی شناختی کودکان می پردازد.
تیم تخصصی مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر تلاش دارد با بهرهگیری از امکانات و تجهیزات روز دنیا از حداکثر توان کودک جهت ایجاد استقلال فردی و پیشرفت تحصیلی او استفاده نموده و بهترین نتایج درمانی را برای کودکان رقم بزند.
کارکرد های اجرایی در کاردرمانی ذهنی
به طور کلی، اکثر پژوهشگران پذیرفته اند که کاردرمانی ذهنی کارکرد های اجرایی توانایی کودک را در بازداری، خود تنظیمی، برنامه ریزی، کنترل حرکتی، ادراک زمان، پیش بینی آینده، سازماندهی، حافظه کاری، حل مسأله و هدف گذاری برای انجام تکالیف و فعالیت های درسی تعیین می کنند. از لحاظ عصب شناختی، کارکرد های اجرایی در واقع به ناحیه پیشانی قشر مغز ارتباط دارند و شامل توانایی های مورد نیاز برای رفتار های هدف محور هستند. پیدایش کارکرد های اجرایی مثل برنامه ریزی، انعطاف پذیری، بازداری و خود بازبینی به این ناحیه نسبت داده می شود. کارکرد های اجرایی بین نواحی آناتومیکی زیر تقسیم شده است: پیشانی خلفی، پیشانی جانبی و پیشانی حدقه ای که تعامل عملکردی این سه ناحیه، رفتاری را که به عنوان کارکرد اجرایی شناخته می شود، تولید می کند. شواهد زیادی در ادبیات عصب روانشناختی نشان می دهد که مسیر موازی بین بلوغ قطعه پیشانی و تحول کارکرد اجرایی وجود دارد. توسعه این منطقه از مغز در اوایل زندگی آغاز و حداقل تا پایان بلوغ ادامه دارد و در این مدت در تکامل سایر توانایی های فردی نقش ایفا می کند. تحول کارکرد های اجرایی که در حافظه کاری، مهار و برنامه ریزی انعکاس می یابد، وابسته به سن است. نوزادان در ۸-۷ ماهگی شروع به نشان دادن توانایی نگه داری اطلاعات در ذهن، مهار پاسخ های شدید و نامربوط، برنامه ریزی و اجرای مجموعه ای از اعمال می کنند. این توانایی ها در طول کودکی و نوجوانی به رشد سریع خود ادامه می دهند. در دوره پیش از نوجوانی کودکان پیشرفت قابل توجهی در حافظه کاری نشان می دهند. هرگونه ناهنجاری در تحول در این دوره رشدی می تواند منجر به بروز اختلالات تحولی شود.
تحول کارکرد های اجرایی
تحول کارکرد های اجرایی، از طریق پیگیری تغییرات به وجود آمده در عملکرد کودک در کاردرمانی ذهنی در آزمون هایی که مؤلفه های مختلف اجرایی را می سنجند قابل مشاهده است. به این منظور آزمون های مختلفی طراحی شده است که از آن جمله می توان به آزمون های ویسکانسین، عملکرد مداوم، برج لندن، استروپ و سایر آزمون های مطرح شده در فصل دهم اشاره کرد که انجام موفقیت آمیز آن ها نیازمند فرایند کنترل مؤلفه های متفاوتی چون برنامه ریزی، استدلال، توجه انتخابی، کنترل تكانه، حل مسأله، حافظه کاری و توانایی تغییر انعطاف پذیر پاسخ ها است. درگیری مؤلفه های متفاوت در انجام این آزمون ها محققان را به بررسی این مسأله سوق داد که آیا کارکرد های اجرایی را باید یک مكانيزم واحد و یکپارچه دانست یا به عنوان مکانیزمی چند عاملی با زیر مجموعه های مجزا و وابسته های عصبی متفاوت در نظر گرفت. مطالعات تحلیل عاملی میاک و همکاران سه مؤلفه مهم کارکردها را مشخص نمود. حافظه کاری، تغییر توجه و مهار پاسخ. در واقع عملکرد اجرایی باید یک ساختار چند جزئی با اجزای مختلف در نظر گرفته شود که در سنین مختلف به حداکثر بلوغ می رسند. این یک واقعیت است که همه کارکرد های اجرایی الگو های مشابهی از تحول ندارند. هر مؤلفه دارای الگوی خاص خود است، که می تواند منعکس کننده دخالت نواحی خاصی از قطعه پیشانی در تحول آن باشد.
کاردرمانی ذهنی با طراحی تمرینات مختلف ذهنی وابسته به ابزار و یا به صورت ذهنی و یا در قالب بازی به تقویت کارکردهای اجرایی مغز در کودکان می پردازد و عملکرد های ذهنی کودکان را ارتقاع می بخشد تا کودک بتواند از حداکثر توان ذهنی خود در فعالیت ها استفاده نموده و نتایج بهتری را بدست آورد.
مطالعات تحول کارکرد های اجرایی
اکثر مطالعات مربوط به حوزه تحول عملکرد های اجرایی و کاردرمانی ذهنی با تمرکز بر ماهیت چند وجهی و با در نظر گرفتن مؤلفه های متفاوت آن انجام گرفته اند. هوزینگا و اسمیتس در مطالعه ای تغییرات وابسته به سن را به وسیله نسخه هلندی مقیاس درجه بندی رفتاری عملکرد اجرایی در یک گروه نمونه ۱۸-۵ ساله سنجیدند، نتایج، کاهش را در مشکلات مربوط به عملکرد اجرایی در زیر مقیاس های مختلف با افزایش سن نشان داد. در این مقیاس ها ۸-۵ ساله ها به مراتب مشکلات بیشتری نسبت به ۱۱- ۹ ساله ها و آن ها نیز مشکلات بیشتری نسبت به ۱۴-۱۲ ساله ها و و ۱۸-۱۵ ساله ها در عملکرد اجرایی نشان دادند. همچنین محققان دریافتند که ۱۱-۹ ساله ها نسبت به ۵-۸ ساله ها به شکل معناداری در حافظه کاری بهتر عمل می کنند. توانایی مهار پاسخ های شدید نیز وابسته به سن است و در 30-18 ماهگی، در دوران دبستان و در دوره بزرگسالی دوره هایی از بهبود را نشان می دهد.
سوالات متداول:
1.کارکردهای اجرایی مغز کودکان چیست؟
به طور کلی کارکرد های اجرایی به مجموعه عملکردهایی گفته می شود که توانایی کودک را در بازداری، خود تنظیمی، برنامه ریزی، کنترل حرکتی، ادراک زمان، پیش بینی آینده، سازماندهی، حافظه کاری، حل مسأله و هدف گذاری برای انجام تکالیف و فعالیت های درسی تعیین می کنند.
2. کاردرمانی ذهنی چه مهارت هایی را تقویت می کند؟
کاردرمانی ذهنی بر روی تقویت حافظه، بهبود توجه، مهارت های حل مسئله، بهبود درک و شناخت کودکان کار می کند.
عملکرد اجرایی مجموعه ای از توانایی ها و مهارت های شناختی می باشد که از بدو تولد در کودک وجود دارد که با رشد کودک این مهارت ها هم رشد می کنند، به طوری که در سن ۱۲ سالگی عملکرد اجرایی کودک مشابه عملکرد اجرایی بزرگسالان خواهد شد. عملکرد اجرایی از طریق تاثیر بر دیگر فرایند های شناختی این امکان را برای ما فراهم می کند تا افکار و اعمال خود را برای یک اقدام هدفمند تنظیم کنیم. یکی از روش های تقویت علملکرد اجرایی در کودکان، کاردرمانی ذهنی می باشد. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز کاردرمانی ذهنی کودکان در تهران، با انجام کاردرمانی کودکان در منزل به بهبود عملکرد اجرایی کودکان کمک می کند.
مفهوم عملکرد اجرایی، برای توصیف مهارت های برنامه‌ریزی، انعطاف پذیری شناختی، مهار پاسخ و حافظة کاری به کار می رود. این مهارت ها در توانایی هایی که انسان را به طور موفقیت آمیزی در اموری مانند استدلال، هدفمندی و رفتار معطوف به خود درگیر می کند، نقش دارند. عملکرد اجرایی به عنوان دانش “چه موقع و چرایی” جنبه های رفتار تعریف می شود. در حالی که عملکرد غیر اجرایی با جنبه های “چگونه و به چه اندازه” رفتار سر و کار دارد. به عبارت دیگر، عملکرد های اجرایی مهارت هایی هستند که بخش جدایی ناپذیر « نظام نظارتی» هستند. این نظام نظارتی رفتار را مورد پایش قرار می دهد و اجازه می دهد که فرد در رفتارهای هدفمند شرکت کند. علاوه بر آن، جهت کسب موفقیت جدید و یا مواجهه با یک مشکل، به دنبال کشف راهکار های مناسب و راه حل باشد. عملکرد های اجرایی مشتمل بر سازمان بندی، اولویت بندی، یادآوری تکالیف درحال انجام و انعطاف پذیری شناختی هستند و نقص در آن ها موجب ناتوانی در مشارکت و عدم رعایت نوبت در اجرای مراحل تکالیف و عدم دستیابی به پاسخ می شود.
عملکرد های اجرایی کودکان
عملکرد های اجرایی به طور کلی با قطعه پیشانی در ارتباط هستند. قطعه پیشانی مسئول اجراء، سازمان دهی و تنظیم رفتار است. علاوه بر آن، قطعه پیشانی نقش بسیار مهمی در حافظه کاری ایفا می کند. حافظه کاری، کارکردی است که به شخص اجازه می دهد اطلاعات را برای زمانی کوتاه در جهت انجام یک تکلیف فعال نگه دارد. توانایی مهار پاسخ نیز، مهارت بسیار مهمی است که با قطعة پیشانی در ارتباط است. برای این که یک رفتار مهار شود، شخص باید کنترل زیادی روی آن رفتار داشته باشد. این مهار به شخص اجازه می دهد که محرک های مزاحم و فرعی را برای انجام تکلیف بازداری کند. فرایند مهار موجب برجسته شدن مواردی می شود که مهم‌ترین جنبه رفتار را شکل داده و آن را کامل می کنند. به عبارت دیگر مهار و توجه انتخابی دو روی یک سکه اند، برای توجه انتخابی روی یک جزء تکلیف مهار سایر اجزاء غیر مهم تکلیف ضروری است. زمانی که این فرایند مهاری با شکست مواجه شود، حافظه کاری نیز تحت تأثیر قرار گرفته و مختل می شود. بدین ترتیب که فرد ممکن است دچار بی‌توجهی شده و فراموش کند که در حال انجام چه کاری بوده است. توانایی اجرایی رفتار هدفمند نیز با قطعه پیشانی در ارتباط است. برای اجرای یک تکلیف باید آن را به اجزای کوچک تری تقسیم نمود. افرادی که در انجام یک تکلیف موفق هستند می توانند آن را به اجزای کوچک تر تقسیم و اجزاء را براساس اولویت و اهمیت به اجرا برسانند. علاوه بر قطعة پیشانی مغز، شکنج کمربندی قدامی نیز با عملکرد های اجرایی در ارتباط است. به نحوی که جریان توجه را به مناطق مغزی مربوط هدایت می کند. ارتباط های فراوان بین شکنج کمربندی قدامی و دیگر بخش های مغز این نقش را امکان پذیر می سازد. مطالعات تصویر برداری نشان داده است که شکنج کمربندی قدامی در زمان مواجهه با مشکل تکالیف جدید، خطا و مهار تکالیف فعال است.
کاردرمانی ذهنی یکی از شاخه های اصلی در کاردرمانی می باشد که به درمان و یا کاهش اختلالات ذهنی در کودکان کمک می کند. کاردرمانی ذهنی به کودکانی که به دلیل اختلالات گوناگون در مراحل رشدی و نقاط عطف رشدی تاخیر داشته اند، کمک کرده تا حداکثر توانایی خود را کسب کرده و اختلاف سن رشدی و تقویمی خود را به کمترین مقدار ممکن برسانند. کاردرمانی ذهنی با در نظر گرفتن رابطه میان جسم و ذهن برنامه مشخصی را برای تقویت ارتباط میان این دو تعیین می کند. این حیطه از کاردرمانی به درمان کودکان مبتلا به اوتیسم، بیش فعال، نقص توجه، لکنت زبان و… کمک می کند. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز کاردرمانی اوتیسم در تهران، به انجام خدمات کاردرمانی ذهنی، گفتاردرمانی کودکان، کاردرمانی کودکان، می پردازد. از خدمات مفید در حیطه کاردرمانی ذهنی اوتیسم، تئوری ذهن می باشد که به کودکان اوتیسم در درک سخنان دیگران و تقویت قدرت استدلالشان کمک می نماید.
تحول در تئوری ذهن
مهم ترین تحوّل در شناخت اجتماعی در ابتدای کودکی، رشد تئوری ذهن است؛ یعنی هنگامی که کودک می فهمد که دیگران می توانند افکار و عواطفی متفاوت با او داشته باشند. در بررسی روند تحوّلی تئوری ذهن، برخی از محقّقان مدعی هستند که حتّی نوزادان از افکار و خواسته های دیگران آگاهند؛ در حالی که برخی دیگر بر این باورند که این فهم تا دوران کودکی و سال های پیش از دبستان، رشد نمی کند. افزون بر این، توانایی های زبانی در حال رشد کودکان، نقش مهمی در این گذار دارند. کاردرمانی ذهنی به نوزادان و کودکان در توسعه مهارت ها کمک می کند.
قدرت ذهن در ماه‌های مختلف نوزادی
نوزادان، زندگی خود را با علاقه و ترجیح محرّک های اجتماعی آغاز می کنند. صورت و صدای انسان ها، مؤثّرترین راه برای جلب توجّه یک نوزاد است. حدود 3-2 ماهگی، نوزادان قادر به مشارکت در تعاملات اجتماعی ساده با دیگران از طریق هماهنگ کردن ژست ها، صوت ها و تظاهرات چهره ای خود با سایرین هستند. در دو سال اوّل زندگی، فهم نوزادان از اهداف، قصد ها، ادراکات و هیجان ها، ترجیحات و گرایش ها بیشتر می شود. یک جنبه‌ی جدایی ناپذیر شناخت اجتماعی، توانایی تفسیر عملکرد بر اساس اهداف و قصد ها است، در حدود 6 ماهگی، نوزادان فعالیت های ساده ای مثل رساندن دست به اشیاء و گرفتن آن ها را نشان می‌دهند. اغلب کودکان هنگامی که بتوانند حالات ذهنی ابتدایی مانند آرزو را بفهمند، رشد تئوری ذهن را آغاز کرده اند. این توانایی در حدود 9 ماهگی ظاهر می شود و در مهارت هایی مانند توجّه اشتراکی نمایان می‌شود. توجّه اشتراکی، از حدود 9 ماهگی آغاز می شود. با کسب این توانایی، کودک می فهمد دیگران تجارب ادراکی متفاوتی دارند و افراد می توانند تجارب ادراکی شان را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. در شش ماه دوّم سال اوّل زندگی، کودکان هدف فعالیت های پیچیده و ترتیب فعالیت ها را تشخیص می دهند. در این سن، می توانند بین فعالیت های اتّفاقی و تعمّدی، تمایز قائل شوند و تشخیص دهند که فقط موجودات زنده دارای هدف و قصد هستند. اگر در سنین گفته نتوانند این کار ها را انجام دهند، کاردرمانی ذهنی ضروری است.
توانایی فهم این مسأله که ویژگی های فردی چگونه رفتار را متأثّر می کند نیز یکی از جنبه های مهم شناخت اجتماعی و تئوری ذهن است. بین 15-12 ماهگی، فهم گرایش ها و ترجیحات ساده، آغاز می شود. علاوه بر این، نوزادان درک می کنند که ترجیحات و گرایش ها، شخصی هستند و از فردی به فرد دیگر، می تواند متفاوت باشد. مطالعات ملتزوف نشان داده است که نوزادان 18 ماهه، می توانند استنباط کنند که فردی دیگر در حال تلاش برای انجام چه کاری است؛ حتّی اگر آن فرد، در تلاش خود ناموفّق باشد و عمل مورد نظر را آشکار نکند. این موضوع نشان می دهد که نوزادان در این سن، حس می کنند که رفتارهای دیگران، ارادی و مبتنی بر هدف است. در حدود 18 ماهگی، نوزادان می فهمند که باید خوراکی ای را به آزمایشگر بدهند که به آن واکنش خوشایند نشان داده است، نه خوراکی ای که به آن نفرت نشان داده است. حتّی اگر خود او، خوراکی دوّمی را دوست داشته باشد. این مسأله، حاکی از توانایی محدودی در استدلال غیر خود محورانه درباره‌ی امیال دیگران است که به وسیله کاردرمانی ذهنی بهبود هم پیدا می کند.
شناخت اجتماعی و کاردرمانی ذهنی
جنبه مهم دیگری از شناخت اجتماعی، تشخیص معنای فعالیت های ادراکی و تظاهرات هیجانی در تئوری ذهن است. به نظر می رسد که نوزادان تجارب ادراکی ساده را از 12-9 ماهگی می فهمند و ارزش تظاهرات هیجانی مختلف را درک می کنند. افزون بر این، نوزادان می توانند با استفاده از تظاهر هیجانی والد یا کاردرمانی ذهنی، در مورد نزدیک شدن به یک اسباب بازی جدید یا درگیر شدن در فعالیتی جدید تصمیم بگیرند. در طول نیمه‌ی دوّم سال اوّل زندگی، نوزادان در فعالیت های اشتراکی با اشیاء مثل اسباب بازی ها درگیر می شوند. آن ها می توانند در بازی های نوبتی ساده شرکت کنند، توجّه دیگران را دنبال کنند و به توجّه دیگران جهت دهند، جهت یابی عاطفی به اشیاء بر پایه‌ی هیجانی که دیگران نشان می دهند، داشته باشند و همچنین قادرند که راه های جدید درگیر شدن با اشیاء را با تقلید از دیگران یاد بگیرند. این نوع رفتارها حاکی از این است که نوزادان، نسبت به حالات روان شناختی دیگران حساس می شوند. تقلید از دیگران در سال اوّل زندگی، توانایی بازنمایی ذهنی عملکرد دیگران و اهداف یا نیّات پشت آن ها را آشکار می سازد.
ذهن کودکان در سال دوم زندگی
در طول سال دوّم، کودکان قادر به تشخیص این مسأله می شوند که دیگران ممکن است حالات روان شناختی ای را تجربه کنند که از حالات آن ها متفاوت است. در همین زمان، آن ها شواهدی از خودآگاهی (مثل تشخیص خود در آینه) را نشان می دهند. این دستاورد های رشدی منجر به تغییراتی عمیق در رفتار اجتماعی نوزادان می شود. قابل توجّه ترین نکته تئوری ذهن این است که آن ها شروع به ابراز رفتارهای همدلانه و اجتماعی در مواجهه با دیگران می کنند و توانمندی تعامل با دیگران و یادگیری مؤثّرتر از آن ها را کسب می کنند. در همین زمان، کودکان به طور فزاینده ای خود مختار، قادر و مایل به ابراز و اعمال استقلال خود می شوند. در همین سن، کودکان قادر به تمایز قائل شدن بین آرزو های خود و دیگران هستند. بر اساس مطالعات انجام شده در کاردرمانی ذهنی بر روی گفتار خود انگیخته کودکان آمریکایی، کودکان در حدود دو سالگی می توانند به درستی از واژه های خواستن و دوست داشتن استفاده کنند. در این سن، کودکان به طور آشکاری، آگاهی از تفاوت بین افکار موجود در ذهن و چیزهای موجود در دنیا را نشان می دهند. بین یک تا دو سالگی، کودک اوّلین بازی های وانمودی را نشان می دهد. در این سن، او تفاوت بین وانمود و واقعیت را تشخیص می دهد. در بازی وانمودی، کودکان نشان می دهند که می توانند بین یک شیء و افکار مربوط به آن تمایز قائل شوند.
ذهن کودکان در سال سوم زندگی
در حدود سه سالگی، کودکان نه تنها از برخی از کلمات مربوط به آرزو ها به درستی استفاده می کنند بلکه به روابط علّی ساده ای بین آرزو ها، هیجان ها و رفتارها پی می برند. برای مثال، آن ها می فهمند که افراد اگر آن چه را که می خواهند، به دست آورند، خوشحال می شوند و اگر به دست نیاورند، ناراحت می شوند. در این سن کودکان درک می کنند که ممکن است بین آن چه آن ها می خواهند و آن چه دیگران می خواهند، تفاوت وجود داشته باشد. این آگاهی رو به رشد، در زبان کودکان نیز دیده می شود. دو ساله ها درباره‌ی آن چه خود می خواهند، دوست دارند و احساس می کنند و سه ساله ها درباره آنچه دیگران فکر می کنند و می دانند، صحبت می کنند.
ذهن کودکان در سال چهارم زندگی
بارش و ولمن دریافتند که تئوری ذهن کودکان، بین سه تا چهار سالگی، دستخوش تغییری کیفی می شود. این تغییر، حرکت از تئوری ذهن مبتنی بر آرزو ها به سمت تئوری ذهن مبتنی بر باورهاست. در حدود 4 سالگی، کودکان پی می‌برند که افکار موجود در ذهن ممکن است صحیح نباشند. در سن 5-4 سالگی، کودکان می فهمند که افراد بر اساس شیوه ای که به دنیا می اندیشند، صحبت و رفتار می کنند؛ حتّی هنگامی که افکار آن ها منعکس کننده شرایط واقعی نیست. بر اساس پژوهش های انجام شده، کودکان در حدود 4 سالگی از اصطلاحات مربوط به حالات درونی متعدّد مانند باور داشتن، فکر کردن و احساس کردن که عملکرد افراد را توصیف می کند، استفاده می کنند. این بدین معناست که کودکان دارای حالات ذهنی پیچیده ای می شوند که به آن ها امکان نسبت دادن بازنمایی های درونی به دیگر افراد را می دهد. سه ساله ها به راحتی باور ها را نمی فهمند یا درباره‌ی آن ها صحبت نمی کنند. درعوض، آن ها بر آرزو ها و خواسته ها تمرکز دارند. فهم آرزو ها، زودتر از فهم باور ها نمود می یابد.
سال های پیش از دبستان و ذهن کودکان
در طول سال های اوّلیه پیش از دبستان، کودکان می فهمند که یک فرد، هنگامی یک شیء را می بیند که فقط و فقط چشم های او به طرف آن شیء باشد و یک مانع دیداری بین فرد و شیء حائل نشده باشد. آن ها می توانند استنباط کنند که ممکن است چیزی را ببینند که دیگر نبیند و برعکس. در سال های بعد، کودکان تشخیص می دهند که اگر از مکان های متفاوتی به یک شیء نگریسته شود، آن شیء می تواند ظاهر متفاوتی برای دو بیننده داشته باشد. بین سنین سه تا پنج سالگی، کودکان پیشرفت قابل ملاحظه ای در تمرین‌های تئوری ذهن و کارکرد های اجرایی پیدا می کنند. افزون بر این، مطالعات متعدّدی مؤیّد همبستگی مثبت در تحوّل این دو زمینه بوده اند.
سوالات متداول:
1- آیا کودکان مبتلا به اوتیسم در تئوری ذهن مشکل دارند؟
بله، بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) در درک افکار و احساسات دیگران مشکل دارند. این مسئله به “کوری ذهنی” (Mind Blindness) معروف است. آموزش‌های مستقیم مانند داستان‌های اجتماعی (Social Stories) و تمرین‌های تشخیص حالات چهره می‌تواند کمک‌کننده باشد.
2-آیا تفاوت جنسیتی در رشد تئوری ذهن وجود دارد؟
برخی مطالعات نشان می‌دهند که دختران در سنین پایین‌تر نسبت به پسران در آزمون‌های تئوری ذهن عملکرد بهتری دارند، که ممکن است به دلیل تعاملات کلامی بیشتر باشد. اما این تفاوت در بزرگسالی معمولاً کم‌رنگ می‌شود.
نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی یا EEG به معنای ثبت فعالیت الکتریکی مغز است. این تکنیک شامل اخذ سیگنال به وسیله الکترود های سطحی، بهبود سیگنال، چاپ سیگنال روی کاغذ و آنالیز آن توسط متخصص مربوطه می شود. تشنج نوعی پدیده پزشکی است که با فعالیت الکتریکی غیر طبیعی در مغز تشخیص داده می شود و با نوار مغزی یا همان EEG تشخیص داده می شود. کاردرمانگران نقشی کلیدی در توانبخشی فیزیکی کودکان پس از تشنج دارند. مداخلات کاردرمانی کودکان نه تنها برای بهبودی کودک مبتلا به تشنج موثر است، بلکه برای رشد فیزیکی کودک نیز موثر می باشد. EEG یا همان الکتروانسفالوگرافی برای تشنج، به متخصص کمک می کند تا بهترین روش درمان تشنج و کاردرمانی را انتخاب کند. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان مبتلا به تشنج، با استفاده از روش های کاردرمانی و توانبخشی به درمان این کودکان کمک می کند.
فعالیت الکتریکی نورون ها یک میدان الکتریکی در اطراف نورون ایجاد می کند. مجموع میدان های الکتریکی نورون ها در سطح مغز قابل ثبت است. EEG یک بازنمایی گرافیکی از فعالیت الکتریکی مغز است، که اختلافات جزئی ولتاژ الکتریکی و یا «پتانسیل های الکتریکی» میان نقاط مختلف را با نقاط مرجع نشان می دهد. در EEG متعارف، ثبت تغییرات ولتاژ از طریق قرار دادن الکترود ها، مجزا یا به صورت مجموعه در کلاهک، روی جمجمه به دست می آید. ولتاژ های جمجمه به صورت مستقیم نشان‌گر فعالیت نورونی هستند. امواج از طریق مجموعه های بزرگی از نورون های قشری، هرمی ایجاد می شوند. برای اینکه این امواج مرئی شوند، آن ها را تقویت می کنند و فعالیت های الکتریکی سایر اندام ها، مثلاً قلب یا ماهیچه‌ها را فیلتر می کنند. سپس سیگنال فیلتر شده الکتروانسفالوگرافی ثبت می شود و یا در اکثر دستگاه های تحقیقاتی مدرن، از طریق یک مبدل آنالوگ به دیجیتال، دیجیتالی می شود و روی صفحه کامپیوتر به نمایش گذاشته می شود. پتانسیل سیگنال مغزی انسان بالغ، حدود ۱۰۰-۲۰ میکروولت است و وقتی که از سطح مغز ثبت می شود، حدود ۲-۱ میلی ولت است. یعنی حدود ۱۰۰ برابر قوی تر می شود. الکتروانسفالوگرافی از لحاظ بالینی برای کمک به تشخیص اختلالات مغز مانند صرع، مورد استفاده قرار می گیرد و همچنین اطلاعاتی درباره تغییرات حالت عمومی هوشیاری، مانند برانگیختگی، در اختیار قرار می دهد. تغییرات این گونه حالت ذهنی با تغییرات دامنه و بسامد EEG در ارتباط است. برای مثال، امواج مغزی آلفا با دامنه نسبتاً زیاد و ۱۲-۷ نوسان در هر ثانیه (هرتز)، مربوط به یک حالت آرام ولی هوشیار هستند در حالی که امواج بتا، ۲۰-۱۳ هرتز، دارای دامنه کوتاه هستند و مربوط به یک حالت ذهنی هوشیارتر و فعال تر هستند. امواج با فرکانس بسیار بالا، حدود ۱۰۰-۳۰ هرتز، مربوط به عملکرد های شناختی (مانند دقت و حافظه) هستند.
کاربرد EEG
امواج EEG برای بررسی بیمارانی که در معرض اختلال تشنج و فعالیت های مغزی غیر معمول حاصل از تومور های مغزی، اختلالات مادرزادی مغز، ضربه مغزی، حوادث عروقی و اغما هستند، کاربرد دارند. با این وجود، ۴۲ درصد کودکان و ۳۳ درصد جوانان سالم، EEG غیرطبیعی دارند. می توان شرایط دقیق تری را برای ثبت ناهنجاری های عصب تحولی توسط EEG فراهم نمود. این روش های عملی شامل خواب، محرومیت از خواب و عوامل دارویی هستند. این روش ها ممکن است علائم قابل‌ثبت تشنج را ایجاد نمایند. خواندن EEG به ویژه برای کودکان یک کار دشوار و پیچیده است. به همین دلیل، تنوع زیادی میان گزارش های الکتروانسفالوگرافی کودکان و خاصه نوزادان وجود دارد. تحول قشر مخ می تواند بر ثبت EEG اثر .بگذارد بنابراین توصیه می شود که سن عقلی کودک به جای سن تقویمی او برای تفسیر EEG در نظر گرفته شود. همچنین شرایطی از قبیل بیماری ها و آشفتگی های سوخت و سازی می توانند بر EEG اثر گذاشته، آن را تغییر داده یا و غیرطبیعی جلوه دهند.
پتانسیل فراخوانده و EEG
یکی دیگر از روش هایی که مبتنی بر روش EEG است، پتانسیل فراخوانده است. در EEG امواج بسیار کوچک، از چند میکرو ولت تا حدود ۱۰ میکرو ولت، وجود دارند که در ثبت اولیه قابل رؤیت نیستند ولی با تکنیک های ویژه ای از الکتروانسفالوگرافی اولیه قابل استخراج هستند. یک تکنیک رایج برای مرئی ساختن این امواج کوچک، ارائه یک تکلیف یا به اصطلاح رویداد، به آزمودنی در زمان ثبت الکتروانسفالوگرافی و تعیین تفاوت این امواج با امواج ثبت شده در حالت پایه است. تحلیل فقط در پنجره زمانی مربوط به تکلیف صورت می گیرد. در این فرایند شروع رویداد با ثبت EEG هماهنگ می شود. این عمل باعث تعیین فعالیت مغزی مربوط به تکلیف یا رویداد می شود. در حالی که الکتروانسفالوگرافی اولیه نشان گر تمامی فعالیت مغز در یک بازه زمانی خاص است، پتانسیل وابسته به رویداد قسمتی از امواج ثبت شده است که در پاسخ به یک رویداد ویژه ایجاد می شود.
پتانسیل وابسته و EEG
پتانسیل وابسته به رویداد در مقایسه با الکتروانسفالوگرافی اولیه، دارای دامنه نسبتاً کوتاهی است و برای آشکارسازی یک پتانسیل وابسته به رویداد باید از الکتروانسفالوگرافی وضعیت استراحت استفاده نمود به نحوی که افتراق فعالیت EEG در زمان ارائه تکلیف از فعالیت پایه، وضعیت استراحت، پتانسیل های وابسته به رویداد را شکل می دهد. میانگین گیری امواج الکتروانسفالوگرافی پایه، ۵۰ تکرار در یک بازه زمانی، امواج نامتعارف یا نویز، که با رویداد رابطه ندارند را حذف می کند. پتانسیل وابسته به رویداد همچنین می تواند از محرک های دیداری، پتانسیل های فراخوانده دیداری، شنیداری یا پیکری، ایجاد شود. این پتانسیل ها بسیار زود، تقریبا بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلی‌ثانیه پس از ارائه محرک، ظاهر می شوند چرا که نشان گر پردازش های اولیه حسی هستند. امواجی که نهفتگی طولانی تر دارند، حدود ۲۰۰ میلی‌ثانیه نشان گر پردازش های تاخیری هستند و امواج پس از ۲۰۰ میلی‌ثانیه با پردازش های شناختی سطح بالاتر، مانند زبان یا حافظه رابطه دارند. امواج پتانسیل های وابسته به رویداد براساس قطبیت، مثبت یا منفی، نهفتگی یا تأخیر، محل ثبت روی سر و ترتیب ظهور آن‌ها پس از شروع محرک نام‌گذاری می شوند. برای مثال اِن ۴۰۰ یک موج منفی است، اِن برای منفی که حدود ۴۰۰ میلی‌ثانیه پس از شروع محرک به قله می رسد. پی سه، سومین بیشینه مثبت است، پی برای مثبت، که پس از شروع محرک ایجاد می شود.
تفاوت پتانسیل های فراخوانده و EEG
پتانسل های فراخوانده به روشی مشابه امواج EEG یا همان نوار مغزی و از همان مکان های الکترود ها ثبت می شوند. این روش، یک روش ارزان و غیر تهاجمی برای ارزیابی سلامت مسیر های حسی است. پتانسیل های فراخوانده بسامد بسیار پایینی دارند و امواج مزاحم می توانند اثرات مخرب مشخصی بر نتایج آن داشته باشند. الگو های مشخصی مربوط به پتانسیل های فراخواندۀ بینایی و شنوایی وجود دارند. پتانسیل فراخوانده شنوایی بیانگر نحوۀ فعالیت مسیر اطلاعات شنوایی از ساقه مغز تا قشر مخ در پاسخ به یک محرک شنیداری است. پتانسیل های فراخواندة شنوایی، راهی برای ارزیابی سلامت مسیر های شنوایی در نوزادان و کودکان است. مثال معمول آن، ارائه محرک شنیداری و ارزیابی پاسخ های کودک به این محرک ها است. پاسخ ها در سه بازه زمانی ظاهر می شوند؛ زود هنگام، 0-40 میلی ثانیه، متوسط؛ 41-50 میلی‌ثانیه و دیرهنگام، بیشتر از 50 میلی ثانیه. پاسخ های زود هنگام، پاسخ های فراخوانده شنوایی ساقه مغز نامیده می شود که شامل 5-7 قله است که تصور می شود به هسته های گوناگون ساقه مغز در امتداد مسیر شنوایی مرتبط می شوند. قله 6 و 7 در همه افراد مشاهده نمی شوند. 84 درصد افراد سالم قله 6 و 43 درصد قله 7 را نشان می دهند.
کارکرد های اجرایی به مجموعه ای از فرایند های شناختی گفته می شود که از زمان تولد در کودک وجود دارند و با رشد کودک نیز این نیرو رشد کرده و در سن ۱۲ سالگی، کارکرد های اجرایی کودکان عملکردی همانند عملکرد بزرگسالان دارد.کارکرد های اجرایی یکی از اصلی ترین مفاهیم شناختی مغز و حافظه می باشد.برای مثال، یک کودک با استفاده از حافظه فعال کارکرد اجرایی می تواند مراحل دستور پخت یک غذا را به یاد بیاورد. کلینیک کاردرمانی ذهنی دکتر صابر با روش های نوین کاردرمانی ذهنی و کاردرمانی توجه و تمرکز به تقویت عملکرد اجرایی در کودکان و بهبود کارکرد اجرایی می پردازد. بهبود مهارت های عملکردی مغز موجب بهبود عملکرد تحصیلی و فعالیت های ذهنی کودک می گردد.
واژه کارکرد اجرایی به لحاظ سنتی برای اشاره به کار می رود که برای درگیری در فرایند های شناختی مورد نیاز برای رفتار هدفمند استفاده می شود. برخی فرایند های رایج کارکرد اجرایی مورد استفاده در رفتار هدفمند عبارتند از حافظه کاری، آغاز تکلیف، توجه پیوسته، بازداری، انعطاف پذیری، برنامه ریزی، سازماندهی و حل مسئله. اگر شما از قبل با کارکرد های اجرایی آشنا نباشید، احتمالاً پیچیده به نظر می رسد. از دیدگاه عملی، راحت ترین روش برای توضیح آسان کارکرد اجرایی، ارائه یک مثال شفاف است. کارکرد های اجرایی در واقع شامل هر چیزیست که به صورت روزمره برای مدیریت رفتارتان به کار می برید. برای مثال، این مسئله می تواند شامل همه رفتارهایی باشد که برای رسیدن به موقع سر یک قرار انجام می دهید. اولاً، شما باید برای این قرار از قبل زمان بندی داشته باشید یعنی برنامه ریزی. باید یک وقت آزاد تعیین کنید که بتوانید به کارهای ضروری دیگرتان هم برسید؛ مثلاً زمان رانندگی و یک زمان اضافی برای کارهای ناخواسته ای که ممکن است سر راهتان برای رسیدن به این قرار روی بدهند. اگر لازم است برای یک رویداد تیپ خاصی بزنید یا لازم است وسایلی که ندارید را فراهم کنید، باید حداقل یکی دو روز قبل لباس های جدید یا چیزهایی که لازم است را خریداری کنید. شب قبل از این قرار، به کارهایی که نیاز است انجام شوند فکر کنید و بهتر است برخی از این کار ها را از قبل انجام دهید، مثلاً باک بنزین ماشین را پر کنید، لباس هایتان را اتو کرده و آماده کنید، کیف تان را از قبل بچینید یعنی سازماندهی و مشخص کنید آیا لازم است همراه خود نوشیدنی، خوراکی یا غذای کامل بردارید و کلاً چه چیزهایی همراه داشته باشید همچنین باید محاسبه کنید چه مسافتی را باید طی کنید و بسته به مدت زمان مسیر و ترافیک چه زمانی باید خانه را ترک کنید. سپس، باید زمان های لازم برای دوش گرفتن، صبحانه خوردن و برداشتن نوشیدنی ها و خوراکی ها را در نظر بگیرید تا به موقع خانه را ترک کنید. بعد از انجام این محاسبات، باید زنگ ساعت یا گوشی را تنظیم کنید تا بتوانید در زمان برنامه ریزی شده از خواب بیدار شوید مدیریت زمان. وقتی صبح زود زنگ آلارم شما را بیدار کرد برنامه آماده شدن برای خروج از خانه را شروع می کنید یعنی آغاز تکلیف. باید به یاد داشته باشید چه کارهایی باید انجام شوند یعنی حافظه کاری و روی تکالیف مربوطه متمرکز بمانید یعنی توجه پیوسته تا بتوانید خانه را در زمان مقرر ترک کنید. همچنین نباید حواس تان با چیزهایی مثل رسانه های اجتماعی و فضای مجازی تماس های تلفنی یا فعالیت های منحرف کننده ای که شما را از آماده شدن سروقت دور می کنند، پرت شود یعنی بازداری.
مثال هایی از نقص کارکرد اجرایی
وقتی شروع به رانندگی به سمت محل قرار می کنید، می بینید خروجی بزرگراهی که می خواستید از آن جا بروید بسته شده و بایستی به خروجی بعدی بروید. ممکن است در ماشین بخواهید کمی قهوه بنوشید و شاید این قهوه روی لباس سفیدتان بریزد وقتی هم به ساعت نگاه می کنید می بینید وقت کافی برای توقف و پاک کردن لکه روی لباس ندارید، بنابراین تصمیم می گیرید ژاکتی که در ماشین دارید را روی پیراهن لک شده بپوشید تا بعداً که فرصت کردید به سرویس بهداشتی بروید و لکه را تمیز کنید یعنی حل مسئله و انعطاف پذیری. شاید چند دقیقه زود به محل قرار برسید و همین باعث شود سرویس بهداشتی را پیدا کنید و تصمیم بگیرید تا جایی که می توانید لکه روی لباس تان را پاک کنید خب! حالا متوجه شدید چقدر خود مدیریتی برای شرکت در فقط یک قرار ملاقات لازم است؟ پس تعجبی ندارد وقتی پدر و مادرها می گویند از دست بچه هایشان دیوانه شده اند. آن ها نه تنها درگیر خود مدیریتی می شوند؛ بلکه چون بچه هایشان هنوز مهارت های لازم برای انجام مستقل خیلی از کارها را ندارند آن ها را نیز باید مدیریت کنند؛ بنابراین با بزرگ تر شدن بچه ها، والدین کم کم شروع می کنند بخشی از مسئولیت ها را به بچه هایشان واگذار کنند. بسیاری از بچه هایی که رشد نرمالی دارند، به تدریج مسئولیت های بیشتری کسب کنند؛ اما بعضی بچه ها به نظر نمی رسد که از مفهوم خود مدیریتی چیزی سر در بیاورند. این بچه های شلخته و بی نظم به راحتی حواس شان پرت می شود و فراموش می کنند در حال انجام چه کاری هستند، و همین باعث می شود والدین مدام برای انجام نادرست کارها و مثلاً به موقع آماده نشدن برای رفتن به مدرسه، سر آن ها نق بزنند. به دلیل همین حواس پرتی شان، چنین بچه هایی نقص کارکرد اجرایی دارند و اغلب دیر به مدرسه یا به فعالیت های فوق برنامه می رسند. آن ها مدام وسایل شخصی خود مثل پیراهن شلوار و توپ فوتبال را گم می کنند، چون فراموش می کنند وقتی به خانه می آیند آن ها را برگردانند و حتی نمی توانند به یاد بیاورند که کجا آن ها را جا گذاشته اند. حتی در خود خانه هم وسایل شخصی را گم می کنند چون هیچ چیز را سر جایش نمی گذارند. یادشان می رود کتابی را که برای انجام تکلیف لازم است بردارند و وقتی می خواهند تکلیف شان را بنویسند، نمی دانند از روی چه کتابی باید این کار را انجام دهند. کوله پشتی، میز و کمدشان طوری است که انگار بمب آن جا منفجر شده و همه چیز به هم ریخته است. آن ها لحظه ای و تکانه ای عمل می کنند و کارها را بدون فکرکردن به عواقب احتمالی آن انجام می دهند. وقتی مشکلات سر راه شان سبز می شود به راحتی گیر می کنند و انعطاف پذیری لازم برای ارائه راه حل ندارند و به راحتی احساسات شان از کنترل خارج می شود. ذهن آن ها به دلیل آشفتگی دور و برشان به هم می ریزد و نه تنها والدین، بلکه معلمین و مربیان شان نیز از این مسئله رنج می برند.
کارکرد های مغزی
هر چند به لحاظ سنتی کارکرد های اجرایی عمدتاً کارکرد های مغزی در نظر گرفته می شوند، اما قبل از این که به خواندن این کتاب ادامه دهید، نکته مهمی است که باید به یاد داشته باشید. مثلاً برای به خاطر سپردن نام یک فرد باید نام او را یکی دو بار پیش خودتان تکرار کنید، به فرد دیگری با همین نام فکر کنید، یا از فرد بخواهید نام خود را هجی کند تا بتوانید با حرف های اسم او تصویر سازی کنید. همه این کارها رفتارهایی اند که شخص به صورت یک جا درگیر عملکرد حافظه می شود. همچنین من معتقدم که رفتار می تواند یاد گرفته شود و بعد بر اساس تجربه فرد از تاریخچه و محیط یادگیری خود تقویت شود. از این رو، هر چند افراد دارای نقص کارکرد اجرایی ممکن است در درگیری رفتارهای مرتبط دچار مشکل باشند؛ اما من معتقدم حتی اگر بخش کوچکی از کارکرد اجرایی به عنوان یک رفتار اکتسابی در نظر گرفته شود ما باید بتوانیم آن را بهبود بدهیم حرف من این است که کارکرد های اجرایی یا همان رفتار نباید بر اساس انکار آنچه که مغز انسان در آن نقش دارد تفسیر شوند. بلکه چون رفتار شامل عوامل تغییر است ما باید نهایت تلاش خود را در آموزش رفتارهایی داشته باشیم که به افراد دارای نقص کارکرد اجرایی امکان دهد حداکثر مشارکت را در رفتارهای هدفمند داشته باشند؛ اما هنوز هیچ قرص یا روش جراحی وجود ندارد که بتواند مکانیزم های مغزی را بهبود دهد شاید آن ها نیز نتوانند به بهترین شکل کار کنند؛ اما یک سری اصول و روش های یادگیری و انگیزه به صورت اثبات شده وجود دارند که می توانند به یادگیری انسان ها کمک کنند. بزبان ساده، هدف این راهنما به خدمت گیری همین اصول و روش ها برای ارائه ابزارهایی به کارشناسان، مربیان و والدین است تا به یادگیرندگان کمک کنند مهارت های کارکرد اجرایی شان را بهبود ببخشند.
دارو های ضد تشنج می توانند برای جلوگیری از تشنج های پنهان در کودکان مبتلا به اوتیسم کمک کننده باشد و عموما این دارو ها برای اکثر کودکان توصیه می شود. حدودا 7 کودک از هر 10 کودک مبتلا به تشنج، ممکن است تا سن 18 سالگی دیگر به تشنج مبتلا نباشند. اگر این اتفاق رخ بدهد، احتمال دارد در بزرگسالی نیازی به دارو های ضد تشنج نباشد. کودکانی که پیش از سن 9 سالگی به تشنج پنهان دچار می شوند، نسبت به کودکانی که تشنج هایشان بعد از 10 سالگی آغاز می شود، روند بهبودی بهتری را در تجربه می کنند. برای سایر کودکان، دارو های ضد تشنج احتمال دارد طولانی مدت مورد نیاز باشد. قرص ریسپریدون برای کودکان اتیسم و هم چنین یک سری دارو های ضد تشنج، اولین داروهایی است که توسط دکتر اوتیسم برای این طیف تأیید شده است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر تشخیص اوتیسم در تهران، با در نظر گرفتن بهترین خدمات کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم، به درمان هر چه سریع تر این کودکان کمک می کند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
داروهای ضد تشنج برای اوتیسم
در برخی از موارد، دارو های ضد تشنج ممکن است برای کودک مبتلا به اوتیسم، سودمند باشند و به راستی برخی از انواع آن ها برای افراد مبتلا به اوتیسم مفیدند. بیشتر دسته های دارویی تنها یک نوع رفتار مرتبط با اوتیسم را هدف قرار می دهند و تعداد کمی از آن ها هستند که برای به حداقل رساندن تمام مشکلات رفتاری و روانی کاربرد دارند. والدین و پزشکانی که به دنبال استفاده از دارو های ضد تشنج هستند، گاهی اوقات مجموعه ای از دارو ها را به کار می برند تا بهترین مداخله ی ممکن را فراهم کنند. در زیر انواعی از دارو های ضد تشنج که معمولاً تجویز می شوند، آورده شده اند.
ضد افسردگی ها که در دسته مهارکننده های اختصاصی انتخابی بازجذب سروتونین ( به اختصار به آن SSRIs می گویند) قرار دارند. اغلب جهت کاهش رفتار های وسواسی یا خود تخریبی که در برخی از کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم مشاهده می شود، تجویز می شوند. این دسته از دارو ها با اثر گذاری بر میزان سرتونین و در نتیجه تغییر شیمیایی مغز عمل می کنند. نمونه هایی از انواع تجاری آن شامل فلوکسیتین، سلکسیب و سرترالین است. بسیاری از مداخله گران به سودمند SSRIs، تمایل به تجویز آن دارند، اما عده دیگری هم هستند که نگران خطرات احتمالی تجویز چنین دارو های قوی برای کودکان هستند، زیرا این دارو ها اساساً مخصوص بزرگسالان هستند. برخی از این دارو ها (برای مثالpaxil) با افزایش میزان خودکشی در بین جمعیت نوجوانان همراه بوده است (اگر چه مطالعات اخیر این یافته را رد کرده است). با انجام ارزیابی و پیگیری دقیق توسط یک روانشناس کار آزموده می تواند از این که تجویز دارو و استفاده از این نوع دارو ها مناسب است، اطمینان حاصل کرد.
نورولپتیک ها، گاهی اوقات به عنوان آرام بخش تجویز می شوند و میزان دوپامین و سروتونین در مغز را تنظیم می کنند. رسپیراول و آلاتراپین دو داروی تجاری هستند که معمولاً تجویز می شوند، و به نظر می رسد لحظات وقوع پرخاشگری شدید را در کودکان مبتلا به اوتیسم کاهش می دهند و این امر تا حدودی به علت خاصیت آرام بخش آن هاست. استفاده از این دسته دارویی می تواند بر میزان هوشیاری و اشتهای یک کودک تأثیر بگذارد و عوارض جانبی مانند تهوع و سرگیجه ایجاد کند. در برخی موارد، آن ها ممکن است حتی مشکلاتی در تنظیم فشار خون ایجاد کنند.
دارو های ضد تشنج، که از آن ها می توان به دارو هایی با عناوین تجاری، مانند سدیم والپورت و نورونتین اشاره کرد، رفتار های آسیب رسان و لحظات تهاجمی شدید در کودکان مبتلا به اوتیسم را کاهش می دهند. این باور وجود دارد که این دسته دارویی بر روی ناحیه ای از مغز که کنترل فعالیت ها را بر عهده دارد، اثر می گذارند، اما آسیب کبدی و برخی عوارض جدی را هم به دنبال دارند.
در کنار این دسته های بزرگ دارویی، کودکان مبتلا به اوتیسم تحت مداخله با مجموعه ای از دارو ها، مشتمل بر دارو هایی برای مداخله عوارض گوارشی و یا مقادیر مختلف از نیکوتن برای کمک به افزایش اثر نورولپتیک ها قرار می گیرند. اگر چه بسیاری از پزشکان موافقند که دارو درمانی در کل، در مداخله کودکان مبتلا به اوتیسم دارای اهمیت است، برخی منتقدان از این نگرانند که به کودکان دارو های آرام بخش داده شود، چون این کار، در مقایسه با برخی از برنامه های مداخله ای اصلاح رفتار اثبات شده که نیازمند توجه و کمک بیشتری از سوی والدین است، راه آسان تری برای کنترل رفتار های کمتر مطبوع یا کمتر قابل کنترل اختلال رشدی است.
هنوز بر سر این که به دارو و دارو درمانی به چه میزان در کل برنامه مداخله باید اهمیت داده شود، بحث و جدل ادامه دارد. یک کارشناس اوتیسم به نام خانم تمپل گرندین که خودش با این اختلال دست به گریبان است، به این موضوع اشاره کرده و تصدیق نموده است که بعضی از دارو ها واقعاً سودمند هستند، اما از پزشکان در دعوت به استفاده از دوز های کم این دارو اجتناب می کند، چرا که افراد طیف اختلال اوتیسم ممکن است نسبت به دیگران به دارو ها حساسیت بیشتری داشته باشند. بعضی از خانواده ها درباره عوارض جانبی احتمالی نگران هستند. برخی از این عوارض به همان اندازه اختلال آسیب زننده به نظر می رسند. پزشکان، معلمان و مداخله گران می توانند به شما در ارزیابی این که آیا کودک شما نامزد خوبی برای دارو درمانی است یا نه، کمک کنند. در نهایت، به هر حال، اگر کودک خردسال است، باید تمام فواید و مضرات را سنجید تا بتوان به تصمیمی اطمینان بخش رسید. همچنین باید دانست که گاهی اوقات زمان می برد تا دارو ها اثر کند.
جایگزین‌های طبیعی برای داروهای ضد تشنج در اوتیسم
در کنار دارو درمانی در اوتیسم، بسیاری از خانواده‌ها به دنبال جایگزین‌های طبیعی برای کنترل تشنج و بهبود علائم هستند. رژیم کتوژنیک یکی از گزینه‌های موردتوجه است که با کاهش کربوهیدرات و افزایش چربی‌های سالم، به تعدیل فعالیت الکتریکی مغز کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند این رژیم می‌تواند تا 50% از فراوانی تشنج‌ها را در برخی کودکان اوتیستیک کاهش دهد. البته، اجرای آن باید تحت نظر متخصص تغذیه و با نظارت دقیق باشد.
مکمل‌های طبیعی نیز گزینه دیگری هستند:
امگا-3 (DHA و EPA): کاهش التهاب عصبی و بهبود ارتباطات مغزی
منیزیم و ویتامین B6: تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی و کاهش تحریک‌پذیری
پروبیوتیک‌ها: تعدیل محور روده-مغز که در برخی کودکان با کاهش تشنج همراه بوده است
گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس (برای آرامش) و زردچوبه (به دلیل خاصیت ضدالتهابی کورکومین) نیز ممکن است مفید باشند، اما اثربخشی آن‌ها نیاز به مطالعات بیشتری دارد. نکته کلیدی این است که این روش‌ها مکمل درمان اصلی هستند و نباید بدون مشورت پزشک، داروهای تجویزی را قطع کرد. همیشه پیش از شروع هرگونه روش جایگزین، با عصبی‌اطفال یا متخصص اوتیسم مشورت کنید تا از ایمنی و تناسب آن با شرایط کودک مطمئن شوید.
سوالات متداول:
1-آیا قطع داروهای ضد تشنج برای استفاده از روش‌های طبیعی ایمن است؟
خیر، هرگونه تغییر در داروها باید تحت نظارت پزشک باشد. روش‌های طبیعی باید به عنوان مکمل استفاده شوند، نه جایگزین داروها.
2-آیا CBD یا روغن شاهدانه برای تشنج اوتیسم مفید است؟
برخی مطالعات امیدوارکننده بوده‌اند، اما هنوز شواهد کافی وجود ندارد. استفاده از آن در کودکان باید با احتیاط و فقط تحت نظر پزشک باشد.
کاردرمانی ذهنی نوعی از کاردرمانی است که با هدف افزایش توانایی های ذهنی و تقویت رشد مغز در کودک انجام می گیرد. کاردرمانی ذهنی همچنین با در نظر گرفتن مهارت ها و وضعیت جسمانی و ذهنی کودکانی که به اختلالات ذهنی و بیماری های خاص دچار هستند، کمک می کند و سبب تقویت ارتباطات مغز و ذهن آن ها می شود. روش های مختلفی برای تقویت رشد مغر در کودکان وجود دارد که می تواند در منزل توسط والدین انجام شود. با آشنایی با روش کارکرد مغز و فعالیت های مغزی می توانید به راحتی تمریناتی را در منزل طراحی کنید که موجب رشد بهتر مغز در کودکان شود. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز تست هوش کودکان، با ارزیابی ای کیو و انجام خدماتی از جمله کاردرمانی ذهنی و تمرینات تقویت رشد مغز در کودک به درمان مشکلات مغزی کودک کمک می کند.
به منظور کشف رابطه میان عملکرد های اجرایی و رشد مغز، لازم است که کل شبکه مناطق عصبی مغز که در عملکرد های اجرایی دخیل هستند را مورد بررسی قرار دهیم. شبکه ای از مناطق مغزی وجود دارند که در خدمت عملکرد های اجرایی هستند. این شبکه از قشر سینگولیت قدامی، منطقه حرکتی پیش تکمیلی، DLPEC، محل اتصال پیشانی پایینی، قشر اینسولار قدامی، قشر پیش حرکتی خلفی و قشر جداری خلفی تشکیل شده است. در طی انجام تکالیات عملکرد های اجرایی تقویت رشد مغز در کودک، این مناطق در تعامل با یکدیگر هستند و پیوستگی های بالایی با یکدیگر و نه با دیگر قشر های مغز از خود نشان می دهند. تعامل این مناطق با یکدیگر است که به ما اجازه می دهد تکالیف عملکرد های اجرایی را با موفقیت انجام دهیم. فعالیت این مناطق عملکرد های اجرایی که شتری در طی انجام تکلیف بلکه در زمان استراحت هم دیده می شود. بررسی پیوستگی های میان فعالیت در مناطق مغزی در حالت استراحت تبدیل به روشی متداول برای بررسی شبکه های قشری در کودکان شده است و به آن MRI اتصال عملکردی حالت استراحت می گویند. جمع آوری اطلاعات از rs-feMRI در کودکان ساده است : این کار کمتر از ۱۰ دقیقه زمان می برد و به هیچ دستورالعمل تمرینی پیچیده ای نیاز نیست. زمان مورد نیاز کوتاه برای جمع آوری اطلاعات rs-fcMRI مشکلات مربوط به حرکت را که در جمع آوری داده با استفاده از شیوه استاندارد fMRI وجود داشت، کاهش می دهد. داده های حالت استراحت توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است زیرا چه فرد در حالت استراحت باشد و یا در یک تمرین فعالیت داشته باشد، مغز نوسانات وابسته به سطح اکسیژن خون بسیار کندی از خود نشان می دهد (BOLD) که در محدوده بین Hz0.1–0.01 قرار دارد. این نوسانات در مناطق مغز با هم در ارتباط هستند و به لحاظ عملکردی به هم پیوسته هستند و چنین فکر می شود که بیانگر تاریخچه فعالیت همزمان میان مناطق مغز و تقویت رشد مغز در کودک است.
بررسی تقویت رشد مغز در کودک
مشاهده و بررسی این شبکه، عملکرد های اجرایی حقایقی را راجع به رابطه میان رشد مغز و رشد عملکرد های اجرایی روشن می سازد. در راستای تغییرات ساختاری مغز مرتبط با سن، تغییراتی نیز در شبکه های عملکردی در طی دوران رشد رخ می دهد. یکی از یافته های ثابت در مطالعات مربوط بهrs – fcMRI رشدی این است که شبکه های مغز در کودکان به وسیله نزدیکی آناتومیک، با پیوستگی های عملکردی کوتاه برد قدرتمند، سازمان دهی می شود، در حالی که در بزرگسالان این شبکه ها به روشی توزیع شده تر در میان مغز سازماندهی می شود که نشان دهنده افزایش و گستردگی پیوند های دور – برد است. رشد این شبکه ها از یک دوره زمانی بلند مدت تبعیت می کند، که میزان این الگو های پیوستگی در جوانان چیزی بین دوران کودکی و بزرگسالی است. این الگوی رشد تغییر پیوستگی مغز آن قدر قابل اطمینان است که از داده های حاصل از rs – fcMRI می توان برای پیش بینی میزان بلوغ مغزی یک فرد استفاده کرد. به طور کلی به نظر می رسد شبکه های مغز در طی رشد تغییر پیدا می کنند، اما آیا تغییرات رشدی خاصی در شبکه عملکرد های اجرایی وجود دارد؟ به منظور بررسی این سوال، از rs – fcMRI برای مطالعه تغییرات در میزان پیوستگی بین تنها آن دسته از مناطق مغزی که در عملکرد تمرینات تقویت رشد مغز در کودک و کنترل شناختی دخیل هستند، استفاده می شود. چنین کنترلی در بزرگسالان به وسیله دو شبکه مغزی انجام می پذیرد : شبکه لب پیشانی، که برای کنترل سازگاری مهم است؛ و شبکه cingulo – opercular که عمل حفظ و نگه داری تمرین –مجموعه را انجام می دهد. زمانی که آن مناطقی از مغز که در کنترل شناختی دخیل هستند، مورد بررسی قرار می گیرند،تغییرات رشدی در هر دوی این شبکه ها دیده می شود. در طی دوران رشد، اتصال و پیوستگی های میان مناطق پیشانی و جانبی قدرتمند تر می شوند، و در نهایت منجر به شبکه کنترل لب پیشانی در بزرگسالی می شود. شبکه cingulo – opcrcular در دوران کودکی نسبتا ناکامل ( ناقص ) است یعنی بسیاری از اتصالات و پیوستگی ها در آن وجود ندارد و به تدریج و با افزایش سن ظاهر می شود. به طور کلی، الگوی دوران رشد شامل افزایش در اتصالات دور برد و یکپارچگی بین مناطق و کاهش اتصالات کوتاه برد با افزایش سن می شود که به آن اصطلاحا “تفکیک ” (Segregation) می گویند. رشد شبکه های کنترلی بزرگسالان بر این دو اصل تفکیک و یکپارچگی متکی است و این موضوع به توضیح روند طولانی مدت عملکرد رشدی در تکالیف عملکرد های اجرایی کمک می کند.
افزایش یکپارچگی در مغز
افزایش یکپارچگی با افزایش سن احتمالاً در میلین سازی آکسون های بلند دخیل است و این امکان را می دهد که اطلاعات از نورون های دور با سرعت بیشتری انتقال پیدا کنند. رشد میلین سازی ماده سفید زمانی طولانی را به خود اختصاص می دهد و این تنها در دهه دوم زندگی است که این اتصالات دوربرد در مغز نهادینه می شوند. هرس کردن سیناپس می تواند در عملیات تفکیک نقش داشته باشد و با افزایش سن رخ می دهد، و در این حین اتصالات کوتاه بردی که مزیت چندانی ندارند، از بین می روند. واضح است که قشر پیش پیشانی جانبی به تنهایی مسئول اجرای تمرین های عملکرد های اجرایی و تقویت رشد مغز در کودک نیست. در عوض، یک شبکه از مناطق مغزی با هم در تعامل هستند تا به صورت موفقیت آمیزی این تمرینات را انجام دهند. این شبکه های عملکردی در طی دوره رشد تغییرات چشمگیری خواهند داشت. بدین ترتیب، مهم است که ما تنها بر روی رشد یک منطقه مهم در عملکرد های اجرایی تمرکز نکنیم، بلکه تمرکز خود را بر روی رشد شبکه ای از مناطق که در شکل گیری عملکرد های اجرایی دخیل هستند، بگذاریم.
عملکرد های اجرایی مغز
عملکرد های اجرایی یک پروسه طولانی مدت است که در طی جوانی و کودکی رشد بیشتری دارد. درست همین پروسه زمانی برای رشد قشر پیش پیشانی نیز لازم است. تغییراتی در سیناپس، چگالی ماده خاکستری و ماده سفید با افزایش سن در مغز رخ می دهد، اما قشر پیش پیشانی آخرین منطقه مغزی است که به بلوغ می رسد. بلوغ ساختاری در این منطقه مغز تا رسیدن به دوره جوانی رخ نمی دهد، درست در همان زمانی که توانایی های عملکر دهای اجرایی به رشد کامل می رسد. مدارک حاصل از ضایعه مغزی،fMRI، و مطالعات TMS همگی به طور هماهنگ نشان دهنده اهمیت قشر پیش پیشانی جانبی در کامل شدن موفقیت آمیز تمرین های عملکرد های اجرایی و تمرین های تقویت رشد مغز در کودک است. پژوهش هایی که به بررسی تاثیر رشد قشر پیش پیشانی بر رشد توانایی های عملکرد های اجرایی پرداخته اند، بررسی تغییرات رشدی در دیگر مناطق مغز که در عملکرد های اجرایی دخیل هستند را نادیده گرفته اند. بررسی شبکه های عملکرد های اجرایی و کاردرمانی ذهنی نشان داده اند که آن ها متحمل تغییرات رشدی گسترده ای می شوند، که نشان دهنده افزایش در اتصالات دوربرد و کاهش اتصالات کوتاه برد با افزایش سن است. این احتمال وجود دارد که این تغییرات در معماری شبکه ها در رشد توانایی های ما در تمرین های عملکرد های اجرایی مشارکت دارد. اگرچه هنوز راه های پژوهشی بسیاری وجود دارد که می تواند مناطق رشدی عملکرد های اجرایی را بیشتر توضیح داده و آشکار کنند، اما مطالعه شبکه های مغز می تواند مسیر موثر و مفیدی برای بیان کمیت رابطه میان رشد مغز و بلوغ عملکرد اجرایی و رشد مغز در اختیار ما قرار دهد.
کارکرد های اجرایی مفهوم گسترده ای است که کارکرد های گوناگون از جمله حافظه کاری را در بر می گیرد. حافظه فعال یا حافظه کاری به شیوه های متعدد مفهوم سازی و با استفاده از روش شناسی های مختلف اندازه گیری شده است (ولف، 200۴) . حافظه فعال که به منزله توانایی کوتاه مدت نگه داری و دست کاری اطلاعات در ذهن است، توانایی کارکرد متقابل بین ادراک، توجه، حافظه و عمل را فراهم می سازد و برای فرایند های عالی شناختی تعیین کننده و اساسی است. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه تقویت حافظه کودکان و تشخیص مشکلات و نقص های موجود در حافظه کوتاه مدت و حافظه کاری آنان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. خدمات پیشرفته مرکز مانند اتاق تاریک توانایی های دیداری و اتاق بهبود مهارت های شنیداری بر روی تقویت مهارتهای حافظه بینایی و شنیداری کودکان کار می کنند. جهت یا فتن بهترین دکتر برای تقویت حافظه کودکان می توانید به یکی از شعب مرکز دکتر صابر در پاسداران یا سعادت آباد مراجعه نمایید و با ارزیابی دقیق دریابید که علت نقص در حافظه کاری کودک چیست و روش های درمانی مناسب برای آن را بیاموزید.
مدل حافظه کاری را بدلی و هیچ (۱۹۷۴) تدوین و یک مدل سه بخشی از آن را عرضه کرده اند. از دیدگاه مؤلفان، حافظه کاری از سه واحد حلقه آوایی، پیش نویس دیداری- فضایی و مجری مرکزی تشکیل شده است. سپس جزء میانجی و رویدادی به عنوان مؤلفه دیگر به مدل اضافه شد. به بیان دقیق تر، این مدل سلسله مراتبی است متشکل از سیستم مرکزی به عنوان عامل سطح بالایی که سایر عامل ها را کنترل می کند و اساس عملکرد حافظة کاری است (بدلی، 2000) .
حافظه کاری اغلب به عنوان یک کارکرد اجرایی بنیاد قلمداد شده است که زیربنای سایر کارکرد های اجرایی است. پنینگتون و همکاران (۱۹۹۶) پیشنهاد کردند که نارسایی حافظه کاری ممکن است زیرساخت نارسایی کارکرد های اجرایی باشد. همچنین مؤلفان بازاری را یک فرایند شناختی جداگانه می دانند که با حافظه کاری مرتبط است. همچنین راپورت، چانگ، شور و آیساکس (200۱) نارسایی حافظه کاری را به منزله نقص محوری یا اولیه اختلال نقص توجه- بیش فعالی دانسته اند. در این دیدگاه، حافظه کاری به عنوان فرآیندی تعریف می شود که اطلاعات را ایجاد، حفظ و دست‌کاری می کند و امکان رفتار سازمان یافته معطوف به آینده یا مهارت های حل مسئله را فراهم می سازد. در حقیقت، پاسخ ها یا رفتار های سازمان یافته، وابسته به فرایند های حافظه کاری هستند و مشکلات مربوط به مهارت های حافظه کاری به آشفتگی و نابسامانی، خستگی، بی توجهی و ناکامی منجر می شوند. فروپاشی حافظه کاری به ایجاد رفتار های تحریک جویانه، و بیش فعالی و برانگیختگی در کودکان منجر می شود. راپورت و همکاران (200۱) نیز مانند پنینگتون (۱۹۹۴) نتیجه می گیرند که نارسایی بازداری یا ناتوانی در بازداری مناسب پاسخ ها، محصول فرایند های حافظه کاری است. همانند نظریه های بازداری که نارسایی بازداری را موضوع اولیه و اصلی فرض کرده اند، برخی از نظریه های حافظه کاری نیز نارسایی های حافظه کاری را تبیین کننده اختلال کارکرد اجرایی دانسته اند.
نظریه نارسایی های چندگانه
برخلاف برخی از نظریه پردازان و پژوهشگران، مانند بارکلی که بر یکی از عناصر یا مؤلفه های کارکرد های اجرایی تأکید کرده اند و بقیه این کارکرد ها را از لحاظ اهمیت در مرتبه دوم قرار داده اند، گروهی دیگر کارکرد های اجرایی را به صورت یک مجموعه در نظر گرفته اند. در این رویکرد کارکرد اجرایی به عناصر و مؤلفه هایی تقسیم می شود که با یکدیگر تعامل و وابستگی متقابل دارند (براون، 200۶) . اگر چه در مورد تعداد و نام این مؤلفه ها در بین پژوهشگران و نظریه پردازان اتفاق نظر کامل وجود ندارد، اما در مورد برخی از آن ها اشتراک نظر نسبی دیده می شود. بازداری، انتقال، حافظه کاری، طرح ریزی، سیالی و توجه در زمره این مؤلفه ها به شمار می آیند. مدل براون (200۶) در مورد نارسایی های کارکرد های اجرایی در اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی از جمله مدل هایی است که از این رویکرد پیروی می کند.
براون (200۶)، اختلال نقص توجه – بیش فعالی را به منزله اختلالی توصیف می کند که درگیر تأخیر ها یا بد کارکردی در تحوّل کارکرد اجرایی فرد است. در این مدل، اختلال نقص توجه- بیش فعالی اساساً یک اختلال تحوّلی ساز و کار های خود تنظیمی مغز به حساب می آید. مدل براون از مصاحبه های بالینی فشرده با افراد دارای تشخیص اختلال نقص توجه- بیش فعالی و خانواده هایشان حاصل شده است و خوشه هایی که از کارکرد های شناختی مرتبط به هم را شامل می شود که از این قرارند:
– فعال سازی: سازمان دهی، اولویت بندی و فعال سازی برای کار
– تمرکز: تمرکز کردن، استمرار بخشیدن و انتقال توجه به کار ها
– تلاش: نظم بخشیدن به هشدار، استمرار بخشیدن به تلاش و سرعت پردازش
– هیجان: مدیریت ناکامی ها و نظم بخشی به هیجان ها
– حافظه: بهره گیری از حافظه کاری و دستیابی به یادآوری
– کارکرد یا عمل: نظارت کردن و خود- نظم بخشیدن به عمل
این کارکرد ها، که به طور کامل در همه زمان ها برای هر کس عمل نمی کنند، در جنبه های متعدّد زندگی روزانه همه افراد حائز اهمیت بنیادی هستند. مدل براون (200۶) برخلاف بارکلی (۱۹۹۷) ، تنها به ریخت مختلط اختلال نقص توجه- بیش فعالی محدود نیست و بازداری را به عنوان کارکرد اجرایی آغازین و اصلی که تحوّل و کارکرد سایر کارکرد های اجرایی بدان وابسته است، تلقی نمی کند. از دیدگاه وی، کارکرد های اجرایی از تعامل و وابستگی متقابل برخوردارند و اختلال کارکرد های اجرایی در همه افراد دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی، قطع نظر از نوع زیر ریخت، اساس و جوهر اختلال آن ها را تشکیل می دهد.
راه های درمان اوتیسم بسیارند، اما هیچ کدام از روش های درمانی کامل نبوده و نمی توانند به طور کامل تمام چیز هایی که کودک مبتلا به اوتیسم نیاز دارد را به او ارائه دهند، به این علت که هر کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، دارای طیفی از نشانه ها می باشد که روش های درمانی نمی توانند به طور کامل این نشانه ها را پوشش دهند. اساسی ترین و کلیدی ترین نکته برای درمان و آموزش کودک مبتلا به اوتیسم شروع زود هنگام درمان است و این درمان زود هنگام نیاز به تشخیص زود هنگام دارد. هر چه فرزند مبتلا به اوتیسم در سنین کمتر تشخیص اوتیسم را دریافت کند، شانس بیشتری برای کاهش نشانه های اوتیسم دارد و در حقیقت روند اثر گذاری درمان نیز بیشتر است. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز درمان کودکان اوتیسم، با استفاده از راه های درمان اوتیسم همچون کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم و… به درمان این کودکان می پردازد.
– integration of sensor motor & speech language therapy Drugs therapy
– Applied behavior analysis (ABA)
-Music therapy
-Applied behavior analysis (ABA)
– Music therapy
– Dietary therapy
– Carl H. delacato method
– Vitamins therapy
– Psychotherapy & family therapy
توضیح راه های درمان اوتیسم
Facilitated communication
در این روش فرد را به یک ابزار ارتباطی مجهز نموده و طرز استفاده از آن را آموزش می دهند، مثلا ارتباط با استفاده از نمایش تصویر یاتایپ در کامپیوتر.
Holding therapy
این روش، به آغوش کشیدن اجباری کودک توسط مادر علی رغم مقاومت، تقلا، گریه و جیغ زدن کودک است. در این روش اعتقاد بر این است که اجرای آن در ابتدا ممکن است باعث افزایش بی قراری کودک شود ولی به تدریج مشکلات رفتاری او را حل می کند. بغل کردن کودک منجر به تحریک تولید اندورفین توسط مغز کودک می شود و محصول آن کنترل خشم و نگرانی است.
Higashi
در این روش کودکان تحت یک برنامه گروهی منظم در فعالیت های فیزیکی سخت شرکت داده می شوند بدون آن که به آن ها اجازه دهند رفتار های اوتستیک شان را بروز دهند. این برنامه از مدت زمان کم شروع شده و به چهار ساعت در روز می رسد.
Option method
دراین شیوه والدین تحت مداخله مستمر از سوی مشاوران و مربیان کارآزموده قرار می گرفتند با این هدف که بتوانند کودک شان را بپذیرند و از او لذت ببرند. در واقع دراین روش آنچه هدف قرار می گیرد، تعامل والد-کودک خواهد بود.
Auditory integration therapy
در این روش بر روی توانایی شنیدای کودک به وسیله موسیقی توسط دستگاهی به نام کینترون کار می شود. کودکان دراین روش به هدفمندی حرکات فیزیکی ازطریق مهارت های شنیداری دست می یابند.
Sensory integration therapy
در این روش با تحریکات لمسی مناسب، عادات لمسی از بین می رود. دراین روش با دو نوع تحریک مواجه هستیم:
1-تحریکاتی که باعث برانگیختگی، افزایش هوشیاری و واکنش به محیط می شود.
2-تحریکاتی که باعث آرامش، خواب آلودگی و کاهش درد و تنش می شود.
تحریکات حسی مختلف در درمان اوتیسم
-لمس فشاری:
1-لمس فشاری دو طرف ستون فقرات.
2-لمس فشاری به صورت دورانی روی پشت تنه، سینه، کف دست ها و کف پا ها.
3-لمس فشاری به صورت چنگ زدن روی اندام ها، بازو، ساعد، ران و ساق پا.
لمس مویی یا سطحی:
1-لمس مویی انگشتان روی بدن با سرعت آرام از بالا به پایین.
2-لمس مویی انگشتان روی بدن با سرعت زیاد و به طرفین.
3-خارش:خراش پوست با ناخن با سرعت های مختلف.
-ضربه زدن با نوک انگشتان
-استفاده از سرما و گرما به صورت های مختلف و با وسایل مختلف
-تحریکات تعادلی-دهلیزی: حرکت کودک به صورت خطی و چرخشی و الاکلنگی درسرعت های مختلف
-حرکت و حس عمقی مفاصل به صورت فعال و منفعل
-ارتعاش با استفاده از ویبراتور
برنامه‌ریزی مداخله ای برای درمان کودکان اوتیسم
-ارزیابی نحوه برقراری ارتباطات اجتماعی
-ارزیابی نحوه برقراری ارتباطات گفتاری
-ارزیابی تقلید حرکات و گفتار
-ارزیابی یکپارچگی حواس
-ارزیابی علائم خاص اوتیسم
-باید توجه داشت که حس لامسه و حرکت مهم ترین تاثیر را بر یکپارچگی حواس دارد.
-برای مداخله رفتار های کلیشه ای، تحریکات لمسی، حس عمقی و دهلیزی مناسب ترین تحریکات هستند.
-ترکیب تمرینات حسی با تمرینات صداسازی به افزایش مهارت های کارکردی ارتباطی و اصلاح رفتار می شود و کودک را به سمت فعالیت های هدفمند سوق می دهد.
TEACCH method ( مداخله و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم و ناتوان در برقراری ارتباط): در این روش والدین و متخصصین به عنوان مداخله گران مشترک همکاری نمایند.
جنبه های ارتباط در برنامه TEACCH
1-عملکرد های ارتباطی : دریافت منظور کلی برای برقراری ارتباط.
-جلب توجه
-بیان تقاضا
-امتناع ( رد کردن )
-درخواست اطلاعات
2-بافت های ارتباطی
-موقعیت های گوناگون برقراری ارتباط
-شروع از سطح بسیار ابتدایی با ارائه پاسخ های جزئی به محرکات
3-مقوله های معنا شناختی
4-واژه ها: ایما و اشارات
5-شکل یا ساخت ارتباط: به کارگیری راهکار هایی برای تبدیل شدن به مخاطب ارتباطی بهتر:
-هم سطح کودک قرار بگیرید(چهره به چهره)
-توجه کودک را جلب کنید(محرک شاد وجذاب)
-کودک را برای کاری که می خواهید آماده کنید (Promt)
-از اشارات و زبان بدنی معنا دار و اغراق آمیز استفاده کنید و سریع تغییر وضعیت ندهیم.
-از حمایت دیداری استفاده کنید.
-شفاف و آرام صحبت کنید.
-از حاشیه گویی بپرهیزید.
-از زمان انتظار استفاده کنید(5 -20 ثانیه)
-از راهنمایی های اشاره ای و کلامی استفاده کنید.
-تا دستیابی به پاسخ تعامل را ادامه دهید.
هفت مهارت مهم ارتباطی در درمان اوتیسم
-تقبل اجتماعی: شرکت در بازی وی.
-قصد ارتباطی :باحرکت یا صدا سازی واکنش مخاطب را تحریک کند.
-کاربرد حرکات و زبان بدنی طبیعی بسیار زیاد و با بزرگ نمایی.
-استفاده از شیوه های گوناگون ارتباطی: گفتار، نوشتار، اشارات بدنی..
-استفاده از راهکار های دیگر برای تامین خواسته ها( ابزار دیداری).
-بهبود ارتباط از طریق ابزار دیداری: کاربرد ابزار دیداری در تعاملات روزمره.
-ادامه تعامل تا دستیابی به هدف.
آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط
برنامه TEACCH که درسال 1972 توسط اریک اسکاپلر ابداع شد و بیشتر با نام Division TEACCH شناخته شده است برنامه جامعه- مداری است که مشتمل بر مجموعه ای از سیستم ها و رویکرد های جامع برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم درجهت یادیگری و تبدیل شدن به فردی مورد احترام و ارزشمند در جامعه است. در این برنامه، نوع خاصی از خدمات ارائه نمی شود، بلکه می توان گفت سازمانی چند منظوره است که طیف وسیعی از خدمات، از کمک های تشخیصی گرفته تا مداخلات مداخله ای را ارائه می دهد. این برنامه در ایالت کارولینای شمالی پایه گذاری شده و مدیریت آن در دپارتمان روان پزشکی چپل هیل-دانشگاه کارولینای شمالی مستقر است. این برنامه چندان موفق بود که مجلس قانون گذاری ایالتی، وجود آن را الزامی دانست و کل ایالت تحت پوشش آن قرار گرفتند. در واقع TEACCH در دسترس ترین برنامه مداخله ای در هر منطقه جغرافیایی در داخل کارولینای شمالی است. بسیاری ازبرنامه های جامعه نگر درمورد اونیسم در سایر ایالات، برنامه TEACCH را به منزله یک الگو قرار داده اند، اما درحال حاضر خود برنامه فقط در کارولینای شمالی اجرا می شود. افراد مبتلا به اوتیسم سال هاست درایالت کارولینای شمالی، به شکل سازمان یافته ای از این برنامه خدمات دریافت می کنند. TEACCH می تواند به عنوان الگویی برای برنامه های ملی و خارجی در آینده ای نزدیک به کار رود. از همه قابل توجه تر، پذیرش TEACCH به عنوان یک معیار ازطرف بسیاری از کارشناسان است. در کارولینای شمالی، این برنامه به TEACCH محیط اطراف فرد مبتلا را از هر لحاظ ساختار بندی می کند. این ساختار بندی طراحی مبتکرانه محل مطالعه و بازی، و تنظیم و سازمان بندی برنامه های آموزشی را شامل می شود. ازطرف دیگر TEACCH بر روی ارتباط مستقیم و واضح با فرد مبتلا به اوتیسم تمرکز می کند. در این برنامه به شدت بر روی موارد بصری تکیه و از آن ها به عنوان مشوق و وسیله ای برای یادآوری به فرد استفاده می شود تا وی از آنچه در محیط درحال رخ دادن است و انتظار اطرافیان از وی در آن شرایط، آگاهی یابد. TEACCH همانند تکنیک یکپارچگی حسی، این را هم در نظر می گیرد که بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم از انباشتگی حسی رنج می برند و سعی در تطبیق دادن آن ها با این حرکات دارند. همچنین به والدین کودکان مبتلا به اوتیسم و مراقبان آن ها کمک می کند تا درک کنند که تمام خصوصیات یک اختلال رشد، اشکال و عقب ماندگی محسوب نمی شود. درحقیقت طرفداران برنامه TEACCH از توانایی بسیار این کودکان در توجه و به خاطر سپاری- درکنار دیگر مهارت ها به شکل یک امتیاز مثبت در آموزش استفاده می کنند. هدف نهایی این برنامه، اطمینان حاصل کردن از این است که افراد دارای این اختلال در موسسات نگه داری نشوند و دانش لازم برای مشارکت و همکاری در جامعه اطراف خود را به دست آورند.
توجه پایدار در کودکان به توانایی کودک در نگه داشتن توجه و تمرکز خود بر روی یک فعالیت بازی یا کاردستی گفته می شود. کودکان توسط بازی کردن می آموزند و نیاز این آموختن استفاده از توجه پایدار در آنان است. متاسفانه با پیشرفت تکنولوژی روزانه با کودکانی مواجه می شویم که به علت اختلال در توجه نمی توانند اطلاعات لازم را از محیط آموزشی دریافت نمایند و در آموزش دچار مشکل می شوند .استفاده زیاد از موبایل، تلویزیون و تبلت یکی از عوامل مهم در مشکلات کمبود توجه و بیش فعالی در کودکان می باشد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر با استفاده از تجهیزات روز دنیا نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق مهارتهای شنیداری و سنسوری روم در درمان توجه و تمرکز کودکان به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات کاردرمانی ذهنی در تقویت توجه کودکان بسیار موثر می باشد و با ارائه برنامه دقیق درمانی می توان توانانیی های توجهی کودکان را بهبود بخشید.
طی سال های پیش دبستانی کودکان با موقعیت های متنوع تری مواجه می شوند در عین حال باید در وقایعی شرکت داشته باشند که غیر جذاب و خسته کننده اند، در این شرایط سطوح بالاتری از توجه پایدار را نیاز دارند. در این سن، توانایی برنامه ریزی و درگیر شدن در فعالیت های پیچیده گسترش می یابد. هنگامی که تقاضا های محیط بیرون از کودک بیشتر می شود، توجه پایدار بیشتری نیاز است، در طول سال های دبستان نیز این فرایند ادامه یافته و باعث تحول و گسترش توجه پایدار می شود .
یک آزمون بسیار معتبر در سنجش کارکرد توجه پایدار آزمون عملکرد مداوم است. این آزمون در سال ۱۹۵۶ توسط رازولد و همکاران طراحی شد. این آزمون نیازمند مهار پاسخ های ناخواسته و پایش مداوم پاسخ های هدف است. در این آزمون فرد باید به محرک هدف در یک رشته محرک های ارائه شدۀ هدف و غیر هدف، پاسخ دهد. خروجی های این آزمون عبارتند از؛ میانگین زمان پاسخ های صحیح، پاسخ غلط به محرک غیرهدف (خطای ارتکاب)، عدم پاسخ به محرک هدف (خطای در جاماندگی).
بر اساس مطالعه ترنر و استنفورد میانگین زمان واکنش در آزمون عملکرد مداوم بین 12-5 سال بهبود می یابد. کمترین عملکرد بین سنین ۵ و ۷ سال و عملکرد بهینه در سال های میانی کودکی گزارش شده است. گرینبرگ و کراسبی گزارش کردند که میزان خطاها و زمان واکنش برای گروه 4-5 ساله بالا است. بعد از ۵ سالگی میزان خطا و زمان واکنش با توجه به سن تا سال های میانی نوجوانی کاهش یافته و پس از آن تقریباً در سال های اولیه جوانی ثابت می ماند.
مطالعات نشان می دهند که تأثیرات سن بر آزمون عملکرد مداوم گنبدی شکل است. از کودکی تا نوجوانی عملکرد بهتر و بعد از ۴۵ سالگی عملکرد مقدار کمی کاهش یافته و در واقع زمان واکنش افزایش می یابد. بر اساس مطالعه پیگیری ترنر و استنفورد در نتیجه افزایش سن، بعد از بزرگسالی میانگین زمان واکنش و خطای حذف و خطای ارتکاب افزایش می یابد. این کاهش در عملکرد توسط سایر مطالعات نیز گزارش شده است .
دو مطالعه که با استفاده از آزمون عملکرد مداوم و آزمون ثبت توجه به بررسی سیر تحولی عملکرد توجه پایدار در دانش آموزان دبستانی ایرانی پرداخته اند نشان دادند که با افزایش سن، عملکرد توجه پایدار بهبود می یابد. این بهبود در زمان واکنش و خطای حذف معنی دار است و در خطای ارتکاب معنی دار نیست.
