اختلال یادگیری، نوعی اختلال عصبی شناختی در کودکان و بزرگسالان می باشد. این اختلال، ناشی از وجود تفاوت در مغز می باشد و بر نحوه پردازش اطلاعات توسط مغز تاثیر می گذارد. کودکان مبتلا به اختلال یادگیری به اندازه هم سن و سالان خود یا حتی بیشتر از آن ها، باهوش می باشند، اما احتمال دارد در صورتی که برای درک مسئله های متفاوت تنها باشند و یا به شیوه های معمولی آموزش ببینند، در خواندن، نوشتن، به یاد آوردن و یا سازماندهی اطلاعات، دچار مشکل شوند. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر درمان اختلال یادگیری در کودکان، با ارائه روش های متنوع و موثر به درمان اختلال یادگیری خواندن، نوشتن و ریاضی در کودکان کمک می کند.
اکثر کودکانی که شکست مکرر را در مدرسه تجربه کرده اند، ممکن است که از قبل، مشکلات هیجانی و انگیزشی درباره مدرسه و یادگیری در آن ها رشد کرده باشد و به همین دلیل از توانبخشی می ترسند. تشخیص زود هنگام و مداخله قوی و فشرده، اغلب به بازده بیشتر می انجامد. در این بخش تعدادی از برنامه های توانبخشی شناختی برای درمان اختلال یادگیری در کودکان را با تأکید بر محتوا مرور می کنیم. این برنامه ها در یک راهبرد توانبخشی شناختی جبرانی سعی در بهبود مهارت های خواندن، نوشتن و یا محاسبه دارند و یا با راهبرد ترمیمی سعی در بهبود کارکرد های شناختی زیربنایی مهارت ها دارند. برنامه های توانبخشی شناختی متعددی برای بهبود مهارت خواندن و درمان اختلال یادگیری طراحی شده اند. سیستم زنگ لیندامود دربرگیرنده دستورالعمل ۴ ساعته، به صورت روزانه و برای مدت ۶ تا ۸ هفته است. اجزاء این برنامه آموزشی تمرکز بر آگاهی واج شناسی توالی واج، تکنیک های تجسم فکری و آموزش زبان وابسته به قراین دارد. علاوه براین چندین برنامه ساختارمند و چند حسی مبتنی بر روش ارتون گلینگهام وجود دارد که بر آگاهی واج شناسی، رمزگردانی و هجی کردن تأکید دارد. دو برنامه مبتنی بر این روش گوفونیکس جهت خوانندگان پایه دوم مهد کودک و سیستم خواندن ویلسون جهت خوانندگان مدرسه ای است. برنامه خواندن مسیر فست یک نظام آموزشی ۷۰ درسی برای کودکان بوده که داری بخش های آگاهی واج شناسی و راهبرد های فراشناختی برای تشخیص کلمه است.
آیا مشکلات یادگیری قابل درمان است
اصلاح نوشتاری، برای افراد نارسانویس حیطه دیگری است که مداخلات توانبخشی شناختی در آن ورود کرده اند. افراد دارای نارسانویسی، مدت زمان کمی را صرف برنامه ریزی برای نوشتن می کنند و حتی زمان کمتری را صرف بازبینی می کنند. گراهام و هاریس فرایندی را برای کودکان و نوجوانان به منظور کمک به کودک جهت بازبینی و تصحیح نوشته هایش و همچنین برای درمان اختلال یادگیری در کودکان ارائه نموده اند. این فرایند اصطلاحاً راهبرد – خود تنظیم شونده نامیده می شود. این راهبرد به دانش آموزان کمک می کند که یاد بگیرند که چگونه برای نوشتن هدف تعیین کنند، نوشته هایشان را پایش کنند، ساختار هایی درباره خودشان ارائه دهند و کوشش خود را تقویت کنند. کودک راهنمایی را به منظور افزایش میزان نوشته ها دریافت می کند .این فرایند کودکان را به ساخت یک هدف با استفاده از یک طرح کلی برای نوشته هایشان تشویق می کند و در حین نوشتن، برنامه ریزی آنچه که آن ها در حال نوشتن آن هستند را نیز ادامه می دهد. این طرح کلی، مخصوصاً در این مورد که کودک بیاموزد که نظراتش را به طور مستقیم به محتوا ارتباط دهد، مفید است. در چندین مورد، معلم باید الگوی برنامه را با صدای بلند برای دانش آموزان بگوید تا فرایند های تفکرش را به وسیله پرسش سؤالاتش مانند “من الان چه کاری انجام می دهم؟”، “من چه راهبردی را باید استفاده کنم؟” و “آیا آن برای من کار می کند؟” نشان دهد. همچنین جملات خود تقویتی “من یک کار خوب انجام دادم.” می تواند کمک کننده باشد.
اختلال یادگیری در کودکان کلاس اول
اگر فرزند کلاس اول دارید، با گذشت زمان کوتاهی از سال تحصیلی احتمال دارد متوجه این نکته شوید که او با اختلالاتی در یادگیری مواجه است. در اکثر موارد شروع اختلال یادگیری در فاصله زمانی پیش از مدرسه تا کلاس دوم ابتدایی مشخص می شود. سنین کلاس اول تا سوم، بهترین زمان برای شناسایی و درمان اختلال یادگیری در کودکان است. اختلالات یادگیری در پسرها شایع تر از دخترها می باشد. اختلالات یادگیری کودکان ابتدایی را نباید با مشکلات یادگیری کودکان ابتدایی اشتباه گرفت، چرا که اختلال یادگیری موضوع مهم تری نسبت به مشکلات یادگیری کودکان کلاس اول می باشد.
تمرینات
در برنامه درمان اختلال یادگیری در کودکان، گراهام و هاریس پنج ویژگی اصلی راهبرد های درمان اختلال یادگیری را برای عمل نوشتن، پیشنهاد کردند. برای اولین ویژگی، کودکان به طور مستقیم به شیوه های خود – تنظیمی مورد نیاز برای نوشتن می اندیشند. دوم، تعامل بین معلم و کودک در جایی که کودک یک “همدست فعال” است، در طرح تشویق می شود. سوم، کار برای نیازها و مهارت های کودک شخصیسازی شده است. چهارم، همه این مراحل تا زمانی که کودک تسلط نشان دهد، دوره و تمرین می شود. نهایتاً این برنامه، فرصتی برای معلم فراهم می آورد که تولید راهبرد های جدید را ادامه داده و در راهبرد های آموزشی قبلی تجدیدنظر کند.
درمان اختلالات یادگیری در بزرگسالان
برای توانبخشی نوشتن و درمان اختلالات یادگیری، برنامه های نرم افزاری، ویرایش هایی را هم برای جوان ترها و هم برای مسن ترها دارد که به ترتیب عبارتند از: کیداسپایریشن و ایناسپایریشن. این برنامه ها به سازماندهی و ایجاد ایده کمک می کنند. استفاده کنندگان می توانند شبکه هایی از نظرات را در قالب نمودار ها و اتصال نظرات و ایجاد ارتباطات مرتبه ای به طور نوشته یا منقوش، خلق کنند. سپس نرمافزار یک طرحی را خلق کرده و یک محیط نوشتاری حمایتی جهت انتخاب کلمات مناسب، فراهم می سازد. نرم افزار می تواند به دانش آموزان بزرگ تر در امر جمع آوری تحقیق از طریق منابع مختلف، شامل اینترنت کمک کند. برنامه های مطرح شده در این بخش بیشتر برنامه هایی بود که مهارت های خواندن و نوشتن را هم در کودکان و هم در بزرگسالان تقویت می کنند. در این قسمت برنامه های توانبخشی شناختی که کار کرد های شناختی زیربنای مهارت های خواندن و نوشتن را هدف تقویت قرار داده است، بررسی مروری شده اند.
نخستین قدم بسیاری از والدین در مواجهه با درس نخواندن کودکان و مشکل مدرسه رفتن کودکان فریاد زدن است در حالی که فریاد زدن سر کودکان به دلیل نمرات مدرسه می تواند سبب بدتر شدن اوضاع شود. برخی از کودکان با انجام فعالیت های شنیداری و کار های دستی همراه با معلمان یا حتی ترکیبی از همه این موارد، بهتر آموزش می بینند و ما هر کدام به روش های متفاوتی یاد می گیریم و سپس امتحان آن ها بسیار مهم خواهد بود. تشویق برای انجام کار های خوب در مدرسه بهتر از ترس از تنبیه شدن می باشد. وقتی کودکان بیشتر نگران تنبیه هستند، بیشتر به تلاش برای دوری از مشکل فکر می کنند تا انجام کار های خوب. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز درمان اختلال یادگیری در کودکان و بهترین مرکز تقویت حافظه کودکان دبستانی، با در نظر گرفتن روش های درمانی روز دنیا برای اختلالات یادگیری کودکان به درمان درس نخواندن کودکان و درمان توجه و تمرکز کودکان نیز کمک می کند.
همگامی یعنی در کنار یاد گیرنده بودن، همگام شدن با او در کل تکلیف برای درمان درس نخواندن و کمک به او در افزایش تحمل کلاس درس. برای مثال، فرض کنید شما دارید روی آموزش پیروی از یک برنامه یا تکلیفی مثلاً در صبح، ظهر یا شب با یاد گیرنده کار می کنید. در ابتدا، والد با درمانگر باید از این روش استفاده کند تا برای درمان درس نخواندن کودکان اطمینان حاصل شود که یاد گیرنده می تواند تکلیف را انجام دهد. همگام بودن ضرورتاً شاملِ بودن در کنار یاد گیرنده در کل فرایند تمرین است. این کار شامل استفاده و یا کمک کردن تدریجی یک سری کمک هاست که در بالا نیز توصیف شدند. برای مثال، اگر یاد گیرنده در حال یادگیری توجه پیوسته به یک تکلیف در صبح است که شامل کارهای مختلفی مثل شستن صورت، مسواک زدن، شانه کردن موها و لباس پوشیدن است، همگام شدن شامل همراهی با او برای انجام تک تک این کارها و درعین حال کمک و تذکر به او در مواقع موردنیاز است. این کار می تواند به تدریج فقط در شروع کارهای معمول روزمره انجام شود و بعد فقط به بررسی هر چند دقیقه یکبار برسد. برای مثال، ممکن است چند دقیقه اول کارهای صبح لازم باشد که شما همراه کودک باشید و بعد او را چند دقیقه تنها بگذارید تا ببینید خودش چه می کند. سپس می توانید برگردید و کنترل کنید که آیا یاد گیرنده در حال کار روی فعالیت های روزمره صبحگاهی اش هست یا نه. درس هایی که در این راهنما از روش همگامی استفاده می کنند و می توانند مفید باشند شامل، کارهای معمول صبح و شب، انجام تکالیف، توجه پیوسته، حل مسئله، سازماندهی، مدیریت زمان، برنامه ریزی، اهداف کوتاه و بلندمدت و مبحث برنامه ریزی: برنامه ها و رسانه های اجتماعی، و مهارت های مطالعه است.
کمک های غیر مستقیم برای درمان درس نخواندن
زمانی که یاد گیرنده در مرحله همگامی موفقیت نشان می دهد، می توانید به سراغ استفاده از کمک های غیرمستقیم برای درمان درس نخواندن و انجام تکلیف توسط یادگیرنده بروید. گزینه ها و وسایل مختلفی وجود دارند که می توانند برای این هدف به کار روند مثلاً گوشی های هوشمند تایمرها و اپلیکیشن ها. درس های این راهنما بر اساس وسایلی اند که می توانند؛ مثلاً برای انجام کارهای روزمره صبح و عصر تکالیف روزمره، توجه پیوسته و مدیریت زمان به کار روند. تایمرهای صدادار شمارش معکوس: یک تایمر صدادار شمارش معکوس می تواند برای نشان دادن زمانی که یاد گیرنده در اختیار دارد تا یک تکلیف یا کار معمول روزمره را انجام دهد به کار رود. در ابتدا می توانید تایمر را برای هر کار خاص تنظیم کنید تا فرصت کافی برای یادگیرنده وجود داشته باشد؛ اما زمانی که عملکرد یاد گیرنده بهتر شد، زمان اختصاص یافته به انجام همان کار را کمتر کنید تا او بتواند در مدت زمان کمتری کارهایش را انجام دهد. تایمر تصویری شمارش معکوس: تایمرهای تصویری شمارش معکوس مانند تایمر ساعتی، به رنگ قرمز نشان می دهند که چقدر زمان باقیمانده تا صدای تایمر بلند شود؛ مانند تایمر صدادار شمارش معکوس، می توانید از این تایمر برای انجام هر کار یا برای انجام بخش های مختلف یک کار یا تمرین استفاده کنید. اپلیکیشن های صدادار فاصله ای: یک گزینه دیگر که می توانید استفاده کنید استفاده از یک اپلیکیشن یا نرم افزار برای مشخصکردن یک فاصله زمانی از پیش تعیین شده است که می تواند به صورت ثانیه یا دقیقه باشد تا به یاد گیرنده یادآوری کند چه زمانی باید به سراغ انجام تکلیفش برگردد. اپلیکیشن های آموزش تمرینات می توانند برای این هدف به کار روند. نکته عالی در مورد این اپلیکیشن ها این است که می توانند صدادار شوند تا یک زمان خاص را برای برگشتن یادگیرنده به سرکارش مشخص کنند، می توانند به صورت شمارش معکوس استفاده شوند و همچنین می توانند اتمام زمان انجام یک تکلیف را مشخص کنند؛ بنابراین این گزینه شبیه به تایمر صدادار شمارش معکوس است اما می تواند شامل یک صدای بیب در هر فاصله زمانی مشخص شده نیز باشند تا بتوان یک یادآور صوتی برای برگشتن یاد گیرنده به انجام کارش بخصوص در زمانی که حواسش پرت شده ایجاد نمود. سؤالات هدایت کننده: سؤالات هدایت کننده می توانند به عنوان کمک در زمانی استفاده شوند که تلاش می کنید به یادگیرنده کمک کنید به سراغ انجام کار یا تکلیفش برگردد یعنی یک رفتار کلامی صحبت با خود که شامل کمک به فرد برای ایجاد یک واکنش جدید است. به جای این که جواب را به یاد گیرنده بدهید، با پرسیدن سؤالاتی هدایتش کنید تا بتواند با پرسیدن آن ها از خودش متوجه شود که اکنون زمان برگشتن به سر کارش است. این سؤالات می توانند انواع مختلفی باشند که خود ما نیز در حل مشکلات مان آن ها را از خودمان می پرسیم. برنامه ریزی: برنامه های اجتماعی رسانه های اجتماعی، مهارت های مطالعه، خود تنظیمی هیجان و انعطاف پذیری است. کمک تجربی
به جواب آهان فهمیدم یک کمک تجربی یا آزمایشی به یاد گیرنده امکان می دهد در یک لحظه خاص با گفتن برسد. برای مثال، فرض کنید الان سؤال هدایت کننده ای از یاد گیرنده پرسیدید تا به او کمک کنید بیان کند راه حلی که شناسایی کرده برای مشکل پیشرو مؤثر، نیست بااین وجود نباید مستقیم سراغ اصل مطلب بروید می توانید به او بگویید که ادامه بدهد و راه حل را دوباره امتحان کند یا بخشی از آن را عوض کند، به نحوی که بتواند خودش تجربه کند چرا راه حل مؤثر نیست. سپس دوباره با یک سری سؤالات هدایت کننده شروع کنید تا به او کمک شود راه حل بهتری را شناسایی کند. برای مثال فرض کنید او تصمیم گرفته یک راه حل را برای چسباندن یک پوستر بزرگ به دیوارش با استفاده از نوار چسب امتحان کند؛ اما شما می دانید که این نوع نوارچسب آن قدر قوی فکر « نیست که بتواند پوستر به این بزرگی را روی دیوار نگه دارد؛ بنابراین یک سؤال هدایت کننده می پرسید بعد شما ،» آره « و یاد گیرنده نیز احتمالاً جواب می دهد »؟ این نوارچسب آنقدر قوی هست که پوستر نیفتد با استفاده از یک کمک تجربی می گویید خب” بیا امتحان کنیم و ببینیم” در این حال یاد گیرنده پوستر را روی دیوار می زند و همان لحظه می افتد، حالا دوباره از سؤالات هدایت گر استفاده می کنید و می گویید و یاد گیرنده احتمالاً این بار می گوید فکر می کنی این نوارچسب آن قدر قوی است که پوستر را بالا نگه دارد بیا چیزی مثل پونز را برای چسباندن استفاده کنیم. در این حالت یاد گیرنده متوجه می شود که استفاده از پونز یک راه حل بهتر است و با شما هم نظر می شود.
روش هایی دیگر باری درمان درس نخواندن کودکان
درس هایی از این راهنما که در آن از روش کمک تجربی استفاده شده عبارت اند از حل مسئله، تمیز کردن اتاق خواب، مرتب کردن تکالیف و وسایل مدرسه، مرتب کردن فضای شخصی، مهارت های مطالعه، خود تنظیمی هیجانی و انعطاف پذیری. کمک های تصویری بیشتر درس هایی که در این راهنما ارائه می شوند کمک های تصویری ارائه می کنند که می توانید از آن ها برای کمک به یادگیرنده برای فراگیری مهارت های جدید استفاده کنید. کمک های تصویری به شکل برگه های چکلیست، کاربرگ ها یا برگه های تحلیل تکلیف هستند که می تواند توسط یادگیرنده یا درمانگر تکمیل شوند. اگر شما از یک کمک تصویری استفاده می کنید هدف غالب این است که استفاده از کمک تصویری به تدریج کنار گذاشته شود تا یاد گیرنده بتواند گام های تکلیف را بدون کمک گرفتن از آن انجام دهد. روش های مختلفی وجود دارند که شما می توانید این کار را انجام دهید. اگر یاد گیرنده می خواهد یک چک لیست را تکمیل کند می توانید بخش زیادی از این کار را به او واگذار کنید و با استفاده از کمک های تصویری نصب شده روی دیوار ارتباط آن با انجام تکلیف را مشخص کنید. بعد از گذشت زمان و تداوم انجام موفق تکلیف توسط یاد گیرنده بدون کمک تصویری در نهایت می توانید کلاً این کمک های تصویری را حذف کنید. اگر یاد گیرنده از یک کاربرگ برای فراگیری مهارت برنامه ریزی یا حل مسئله استفاده می کند زمانی که موفقیت خوبی در تکمیل کاربرگ داشت می توانید آن را حذف کنید و در عوض از کلیدواژه هایی که روی کارت های خاصی نوشته اید استفاده کنید تا اگر یاد گیرنده گام های انجام تکلیف را فراموش کرد یک نگاه سریع به آن ها بیندازد در نهایت می توانید این کارت ها را نیز به تدریج حذف کنید طوری که کم کم گام ها یا کلیدواژه هایی که به مراحل تکلیف مربوط است را پاک کنید تا کارت ها یکی یکی خالی شوند.
در درمان لکنت زبان از روش های مختلف نظیر گفتاردرمانی و رفتاردرمانی استفاده می شود. یکی از این تکنیک ها استفاده از بازخورد توسط ولدین می باشد که در روش لیدکامب مورد استفاده قرار می گیرد. برنامه لیدکامب، یک رویکرد رفتاري است که از اصول شرط سازي کلاسیک و ابزاري براي کاهش ناروانیها استفاده می کند و در گفتاردرمانی لکنت زبان موثر است. عامل درمان در این برنامه، بازخوردهاي کلامی والدین به گفتار داراي لکنت و گفتار بدون لکنت کودك در زندگی روزمره می باشد. درمانگر به والدین نحوه ارائه بازخوردهاي کلامی را آموزش می دهد و شیوه ارایه این بازخوردها، در هر جلسه درمانی بصورت عملی تمرین می شود. در صورت مشاهده علائم لکنت زبان در کودک خود می توانید با مراجعه به مرکز گفتاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز درمان لکنت زبان تهران، از درمان های گوناگون لکنت زبان از جمله گفتاردرمانی در منزل یا گفتاردرمانی لکنت زبان یا گفتاردرمانی با روش لیدکامب در گفتاردرمانی در منزل بهره مند شوید.
بازخوردهاي کلامی والدین نباید تهدید کننده، شدید و یکنواخت باشند. زیرا در غیر این صورت نتایج درمان ناخوشایند خواهد بود. در گفتاردرمانی لکنت زبان به روش لیدکامب والدین یاد می گیرند، پس از گفتار داراي لکنت یا بدون لکنت کودك، یکی از انواع بازخوردهاي کلامی را (شامل آگاه سازي نسبت به پاسخ، تحسین پاسخ و درخواست خود اصلاحی پاسخ از کودك) ارائه دهند. بنابراین بازخوردهاي کلامی والدین، تنها عامل درمانی روش لیدکامب است و این برنامه به تغییر سرعت گفتار یا محیط زندگی کودك نمی پردازد.
گفتاردرمانی لکنت زبان با روش لیدکامب
در ادامه به توضیح انواع بازخوردهاي کلامی به گفته هاي روان یا ناروان کودك، می پردازیم. همچنین در ادامه، مراحل روش لیدکامب و معیارهاي مطلوب براي هر مرحله ذکر می شود. تحریک کلامی وابسته به پاسخ عامل اصلی درمان در روش لیدکامب تحریک کلامی وابسته به پاسخ می باشد. این اصطلاح بدین معناست که والدین پس از انجام برخی اعمال (یعنی پاسخها) توسط کودکشان عباراتی را به آن ها میگویند. در روش لیدکامب دو پاسخ اصلی تحت عنوان گفتار بدون لکنت زبان و لکنت زبان واضح وجود دارد. این پاسخها به طور جزئی تر نیز مدنظر قرار می گیرند و شامل دو پاسخ فرعی دیگر هستند که در این برنامه مایل به مشاهده آن ها می باشیم، و بروز چنین پاسخهایی را در کودك تشویق می نماییم. البته گفتنی است که این برنامه بدون وجود آن ها نیز قابل اجراست. گفتار بدون لکنت مهم ترین پاسخ در روش لیدکامب گفتار بدون لکنت است. گفتاردرمانی لکنت زبان با روش لیدکامب درست مانند همانند سایر درمان هاي حوزه آسیب شناسی گفتار باید براي کودك تجربه اي لذت بخش و مثبت را به همراه داشته باشد. این کار براي موفق شدن در روش لیدکامب امري کاملاً ضروري است. قانون عملی این کار آن است که والدین باید گفتار بدون لکنت کودك را پنج برابر بیشتر از لکنت وي مورد توجه قرار دهند. لکنت واضح در روش لیدکامب، تنها پاسخی است که والدین و درمانگران به دنبال کاهش (یا حتی ناپدید شدن) آن می باشند.
پاسخ های گوناگون روش لیدکامب
سایر پاسخها در روش لیدکامب مطلوب تلقی می شوند و جهت افزایش آن ها تلاش می شود. شاید تشخیص لکنت از برخی ناروانی ها واضح نباشد این رویدادهاي گفتاري مبهم جزء پاسخهاي روش لیدکامب نیستند و تنها موارد واضح لکنت ارائه بازخوردهاي کلامی را در پی خواهد داشت. در این جا باید خاطر نشان نمود که در این مرحله والدین نباید همه پاسخهاي داراي لکنت کودك را بازخورد دهند. در واقع موارد اندکی از لکنت در گفتار روزمره بازخورد دریافت می کند. در این بخش زبان مورد استفاده والدین در توصیف لکنت مهم است. اصطلاحاتی که در این زمینه معمولاً توسط والدین به کار می رود عبارتند از: اشتباه، کلمه اشتباه، گیر و کلمه داراي گیر و در صورت لزوم از کلمه لکنت استفاده می شود. پاسخهاي فرعی که درمانگران لیدکامب، مایل به مشاهد ه آن ها در کودك هستند، اصلاح خود انگیخته و ارزیابی گفتار توسط کودك میباشد. البته این پاسخها، پاسخهاي اصلی این درمان نیستند. زیرا درمان بدون آنها نیز اجرا می شود. با این وجود همه درمانگران لیدکامب ، معتقدند که بروز چنین پاسخهایی در کودك نشانگر پیشرفت درمان است. چرا که این پاسخها تسلط شناختی کودك بر ماهیت درمان و کوشش سرسختانه در اصلاح لکنتش را نشان می دهد. طبیعتاً از والدین خواسته می شود تا تحسین هاي ویژه اي براي خود اصلاحی هاي خود انگیخته کودك در نظر بگیرند (نظیر عالی بود، تو خودت به تنهایی آن کلمه اشتباه را درست کردي). پاسخ فرعی و مطلوب دیگري که از کودك مشاهده می نمائیم، خود ارزیابی گفتارش می باشد. درمانگر از والدین می خواهد تا خودارزیابی کودك را تحسین کنند. نوع دیگري از این پاسخها که گاهاً اتفاق می افتد و مشاهده آن از نظر بالینی جالب است، طلب کردن کودك براي ارزیابی شدن توسط والدین است. احتمالاً چنین اتفاقی در مرحله دوم درمان صورت می گیرد، زیرا در این مرحله ممکن است والد به دلیل از بین رفتن لکنت، دیگر به تشویق گفتار بدون لکنت زبان کودك نپردازند.
هدف گفتاردرمانی لکنت زبان با روش لیدکامب
انواع تحریکات کلامی وابسته به پاسخ از سوي والدین انتخاب بازخورد صحیح در زمان صحیح امر مهمی است. در مجموع چهار نوع بازخورد کلامی وجود دارد که والدین هنگام وقوع یک پاسخ در کودك می توانند انتخاب کنند. به طور خلاصه والد به محض مواجهه با گفتار بدون لکنت زبان می تواند به آگاه سازي و تحسین پاسخ کودك اقدام نماید، یا این که از کودك بخواهد تا خود به ارزیابی پاسخ بپردازد. همچنین والد به محض مواجهه با لکنت می تواند از آگاه سازي، یا درخواست براي خود اصلاحی استفاده کند. این تحریکات می توانند به طور هم زمان نیز ارائه شوند. توجه داشته باشید که والدین در روش لیدکامب از کودك نمی خواهند تا گفتار داراي لکنت خویش را مورد ارزیابی قرار دهد. دو دلیل براي این موضوع وجود دارد؛ اول آن که هدف گفتاردرمانی لکنت زبان با روش لیدکامب، گفتار بدون لکنت می باشد. دوم اینکه خود ارزیابی در روش لیدکامب ، یک پاسخ مطلوب محسوب می شود، بنابراین نباید آن را با پاسخ نامطلوب لکنت همراه نمود.
آگاه سازي نسبت به گفتار بدون لکنت و لکنت واضح آگاه سازي برخلاف تحسین با کلمات و واکنش هایی که حاکی از رضایت والد باشد همراه نیست. آنچه را که والد در این جا انجام می دهد تنها آگاه سازي کامل و سریع کودك در لحظه وقوع پاسخ می باشد، و پس از آن مکالمه ادامه می یابد. مثالهایی که از عبارات به کار رفته براي آگاه سازي “درست گفتن؛ گفتارت صحیح بود؛ فکر کنم یک کلمه را گیر داشتی؛ یک اشتباه کوچک داشتی؛ بدون اشتباه بودي”.مزیت آگاه سازي آن است که جریان گفتگو را مختل نمیکند. اما دردرخواست خود اصلاحی جریان گفتگو متوقف می شود. تحسین کودك نیز می تواند جریان گفتگو را قطع کند.
انواع بازخورد ها در روش لیدکامب
البته در روش لیدکامب ارائه چنین درون داد مثبتی بسیار مهم است. اما همین تحسین چنانچه بیش از حد صورت بگیرد، جذابیت خود را ازدست خواهد داد و حتی ممکن است براي کودك ناخوشایند شود. تحسین گفتار بدون لکنت تحسین نوعی ارزیابی مثبت است. تحسین گفتار بدون لکنت بر خلاف آگاه سازي گفتار بدون لکنت یک بازخورد کلامی خنثی محسوب نمی گردد. بدیهی است که تحسین براي گفتار بدون لکنت زبان، خودارزیابی و اصلاح خود انگیخته ارائه می شود. نمونه هایی از تحسین والدین؛ دوستداشتنی حرف زد ي، عالی بود، هیچ اشتباهی نداشت، گفتارت خیلی خوب بود، کاملاً درست و بدون اشتباه بود، تو خودت آن کلمه اشتباه رو درست کردي کارت خوب بود. درخواست خودارزیابی گفتار بدون لکنت والد تنها باید بخش هایی از گفتار بدون لکنت را جهت خود ارزیابی کودك انتخاب نماید. نمونه هایی از درخواست خودارزیابی؛ درست گفتی؟ آیا هیچ اشتباهی داشتی؟ آن کلمه را اشتباه گفتی؟ طبیعتاً چنانچه کودك ارزیابی صحیح از گفتار خود ارائه دهد (هیچ لکنتی نداشتم)، والد در پاسخ به کودك می گوید خیلی خوب بود” یا “بله درست گفتی “درخواست خود اصلاحی لکنت واضح درخواست خود اصلاحی لکنت زبان از کودك مؤثرترین عامل درمانی در روش لیدکامب است. در این حالت والد تنها با با درخواست خود اصلاحی از کودك، روش آگاه سازي کودك از لکنت را توسعه می بخشد.
نمونه هایی از درخواست خود اصلاحی
یک کلمه را اشتباه گفتی می خواي دوباره بگی؟ ببین می تونی کلمه سگ را بدون اشتباه بگی؟ روي یک کلمه گیر کردي؟ زمانی که کودك لکنت خویش را اصلاح نمود، اکنون نوبت والد است تا به شیوه بالینی مناسبی به وي پاسخ دهد. به عنوان مثال او می گوید “خیلی خوب بود. تو بر اشتباهت غلبه کردي”، “حالا عالی شد “. البته اگر کودك موفق به اصلاح لکنت خویش نشد، والد همچنان باید از کلامی تشویق کننده و حمایتآمیز براي وي استفاده نماید. والدین در روش لیدکامب در زمان ارائه بازخوردهاي کلامی به ویژه هنگام درخواست خود اصلاحی باید از تحمل و خلق وخوي مناسبی برخوردار باشند. در واقع همیشه این خطر وجود دارد که والدین درج حالت روحی منفی قرار بگیرند و هم زمان با درخواست خود اصلاحی، اضطراب یا شتابزدگی را به کودك خود منتقل نمایند. درخواست براي اصلاح باید به شیوه اي مثبت و حمایت آمیز صورت گیرد.
والد و کودك باید اجازه داشته باشند تا با استفاده از هر 4 روش تحریک کلامی بازخوردي، شیوه مخصوص به خود را پیدا نمایند. همانگونه که پیش تر نیز ذکر شد، در این درمان براي هر کودك به طور فردي اجرا می شود. در واقع به تعداد خانواده هایی که داراي کودك پیش دبستانی لکنتی هستند، روش هایی براي اجراي گفتاردرمانی لکنت زبان با روش لیدکامب وجود دارد. این درمان به صورت کامل بر ارتباط میان کودك و والدین استوار است و از آنجا که هر کودك و والد وي افراد متفاوتی می باشند، چنین ارتباطی نیز متفاوت از بقیه روابط خواهد بود. با وجود اینکه درمانگر در همه موارد پیگیر بازخوردهاي کلامی والدین به پاسخهاي کودك در گفتگوهاي روزمره می باشد، اما باز هم شیوه ارائه این برنامه در هر فرد به گونه اي متفاوت خواهد بود.
اهداف گفتار درمانی در لکنت زبان و نوک زبانی حرف زدن کودک
ایجاد و گسترش گفتار مکالمه ای در کودک با لکنت زبان یا نوک زبانی حرف زدن که حداقل در ۹۵ درصد موارد ناروانی گفتار نداشته باشد.
در گفتار درمانی لکنت زبان حفظ روانی از طریق کاربرد دائمی راهکارهای خود-کنترلی در درمان لکنت زبان موثر است.
تقویت و ترغیب گفتار روان در موقعیت های روزمره توسط خانواده و سایر بستگان نزدیک فرد مبتلا به لکنت زبان یا نوک زبانی حرف زدن
نکات قابل توجه گفتاردرمانی لکنت زبان و گفتار درمانی در درمان نوک زبانی حرف زدن کودک
یک ارزیابی کامل گفتار-زبان با تمرکز خاص روی روانی گفتار ترتیب دهید،انواع ناروانی گفتار و نیز بسامد وقوع و شدت این ناروانی گفتار را در خواندن و مکالمه ارزیابی کنید،رفتارهای تقلایی در لکنت زبان را یادداشت نمایید (برای مثال پلک زدن, تنش سر و گردن).
اگر کودک با اختلال ناروانی طبیعی گفتار دانش آموز است،یک جلسه تفسیر اطلاعات با افراد مرتبط ترتیب دهید تا یافتههای ارزیابی به بحث گذاشته شده و برنامه مداخله ای جهت درمان نوک زبانی حرف زدن ارائه شود.
با کودک مبتلا به لکنت زبان انواع ناروانی های گفتار او را به بحث بگذارید( مانند کشیده گویی کلمات،تکرار آواها،کلمات یا عبارات،به میان اندازی،استفاده از کلمات شکسته). نوع ناروانی گفتارش را تقلید کنید و رفتارهای مختلفی که با ناروانی طبیعی گفتار ایجاد می شوند را برایش شرح دهید.
از کودک با اختلال ناروانی گفتار بخواهید تا موقعیت هایی را که در آنها لکنت زبان او زیاد میشود (مثل صحبت کردن با غریبه ها یا صحبت کردن با تلفن) و یا کم میشود یا اصلا وجود ندارد (مثل گفت و گو با دوستان نزدیک) توصیف میکند،از او بپرسید که آیا در موقعیت های گفتاری حساس اضطراب یا شرم و خجالت دارد.
سلسله مراتبی از موقعیتهای گفتاری مربوط به کودک با اختلال ناروانی طبیعی گفتار تهیه کنید،آنها را به ترتیب از کمترین شدت لکنت زبان یا نوک زبانی حرف زدن تا بیشترین شدت تنظیم نمایید.
به کودک با اختلال ناروانی گفتار شیوه های آرمیدگی پیشرونده عمیق عضلانی و تنفسی را آموزش دهید تا او تمایز بین حالت تنش عضلانی و آرامش را متوجه شود.
کودک با اختلال نوک زبانی حرف زدن را به سمت تمرینات تجسم کنترل شده،هدایت نمایید. هنگام تجسم موقعیت های گفتاری،سلسله مراتب ساده ترین تا سخت ترین موقعیت را رعایت نمایید،از او بخواهید که گفتار روان را در هر یک از سطوح مجسم کند.
موقعیت هایی را که از فهرست سلسله مراتب اضطراب کودک با اختلال ناروانی طبیعی گفتار انتخاب کردهاید به نمایش بگذارید،به تدریج مشکل را اضافه کنید،از او بخواهید تا میزان آرامش خود را در آن موقعیت بررسی نماید،حداقل به ۹۵ درصد روانی در هر سطح دست پیدا کنید.
کودک مبتلا به لکنت زبان را در موقعیت های واقعی زندگی خارج از کلینیک گفتار درمانی همراهی نمایید،با موقعیت هایی که در آن روانی به سهولت ایجاد میشود،شروع کنید (برای مثال صحبت کردن با دوستان) و سپس به سمت موقعیتهای مشکل پیش بروید (مثلاً صحبت کردن کودک مبتلا به نوک زبانی حرف زدن با فروشنده یا تماس تلفنی) از اطمینان آفرینی،رهنمودهای آرامبخش و تقویت موفقیتها استفاده نمایید.
به کودک با اختلال ناروانی طبیعی گفتار بیاموزید که دم عمیق و بازدم آهسته انجام بدهد،و مسیر هوا را باز و بدون تنش نگه دارد و این کار را چندین بار تکرار کند.
جریان هوای کنترل شده را به کار بگیرید،از کودک مبتلا به لکنت زبان بخواهید که چند بار به آرامی صدای را آوا سازی نماید
آوا سازی با شروع راحت را به کار بگیرید،از کودک با اختلال ناروانی گفتار بخواهید که هجا ها و کلماتی را که با واکه ها شروع می شوند ادا کند،سپس این کار را تا بیان عبارات کوتاه توسعه دهید.
انواع مختلف ناروانی طبیعی گفتار را الگو دهید و از کودک با اختلال گفتار نوک زبانی حرف زدن بخواهید که آنها را تقلید کند،از کودک با مشکل نوک زبانی حرف زدن بخواهید که متن های کوتاه را بخواند و تعمدا روی کلمات مشخصی ،مکث نماید و سپس کلمه هدف را به صورت روان ادا کند. (من سا-سا-سا- سالاد می خواهم).
در گفتار درمانی لکنت زبان به کودک آموزش دهید تا جایگاه تولیدی مربوط به لب ها و زبان را به آرامی ایجاد کند تا شدت فشار در تولید همخوان های انفجاری در موقعیت آغازین کلمات کمتر شود،تمرینات تولیدی گفتار درمانی در لکنت زبان را که منجر به تماس خفیف اندام های گویایی در جایگاه های تولید می شود،به کار بگیرید.
لکنت زبان ارادی و تماس خفیف اندامهای تولیدی را به کار ببرید،به کودک با اختلال ناروانی گفتار بیاموزید که به سهولت و با سرعت کم رویی هجاهای لکنت شده روش واگویی را به کار بگیرد (تو-تو- تو- توپ) زمانی که کودک مبتلا به لکنت زبان روی روش واگویی تسلط پیدا کرد،تمرین را به سطح عبارت و جمله توسعه دهید،به کودک با اختلال گفتار نوک زبانی حرف زدن بیاموزید که روش واگویی را در حالت محاوره وقتی که مشکل را پیش بینی می کند،به کار بگیرید.
به کودک با اختلال ناروانی طبیعی گفتار روش های خود – بازبینی را بیاموزید تا از این طریق تعیین نماید کدام علائم جسمانی (نظیر تنش عضلانی یا علائم غیر ارادی) لحظه شروع احتمالی لکنت زبان یا نوک زبانی حرف زدن را نشان می دهند.
نشانه هایی که منجر به پیشبینی میشوند را به کار بگیرید،به کودک مبتلا به لکنت زبان بیاموزید هنگامی که لکنتش را پیش بینی می کند (قبل از کلمه پیش بینی شده) سرعت گفتارش را کاهش دهد،شروع راحت را به کار بگیرد یا روی کلمه هدف واگویی کند،و سپس ناروانی گفتار کنترل شده را در کلمات بعدی به کار گیرد تا سرعت گفتار به حالت طبیعی برگردد.
به کودک با اختلال گفتار نوک زبانی حرف زدن روش رهایی اصلاحی را بیاموزید به این طریق که کلمه لکنت شده را در همان ابتدا متوقف کرده و سپس بقیه آن را با کاهش سرعت ناروانی گفتار ادا کند و بدون مکث کلمه را کامل کند ( غَ- غذا) .
به کودک با اختلال ناروانی گفتار بیاموزید که بعد از کلمه لکنت شده مکث کند و رفتارهای ناروانی اش را تحلیل کند،تصمیم بگیرد که چه تغییراتی ایجاد کند،سپس کلمه را با تغییرات مناسب تکرار کند (ناروانی: غَ – غَ – غَ غذا مکث : آرامش، اجرای روش حذف: غذا ) .
در درمان نوک زبانی حرف زدن بیاموزید که سرعت گفتارش را به سطحی که در آن مشکل اتفاق نمی افتد برساند و این کار را با خواندن متون با سرعت 60 کلمه در دقیقه انجام دهد،به تدریج تعداد کلمات در دقیقه را افزایش دهد،روانی را در هر سطحی حفظ کند تا به ۱۲۰ تا ۱۵۰ کلمه در دقیقه برسد.
در درمان لکنت زبان از کودک بخواهید که متن را برعکس (به سمت عقب) بخواند تا برون ده کلامی با سرعت کم را حس نماید،از او بخواهید که متن را به جلو بخواند و سرعت کند گفتارش را حفظ نماید.
بعد از تنظیم مترونوم در سرعت پایین،گفتاری با سرعت یک هجا در هر ضربه را الگو بدهید،از کودک با اختلال ناروانی گفتار بخواهید که تقلید کند. در حین انجام تمرین گفتار درمانی لکنت زبان به تدریج سرعت مترونوم را افزایش دهید،وقتی که به سرعت قابل قبول بدون لکنت زبان رسید،مترونوم را به این ترتیب حذف کنید که در ابتدا گفتار با یک ضربه (تیک) مترونوم آغاز شود و سپس آن را خاموش کنید،کودک مبتلا به لکنت زبان را ترغیب نمایید که گفتار را با همان سرعت ادامه بدهد. در مراحل آخر،قبل از شروع گفتار،سرعت را با مترونوم تثبیت نمایید،آن را خاموش کنید،و از او بخواهید که با همان سرعت صحبت کند.
از کودک با اختلال ناروانی گفتار بخواهید که فهرستی از تک کلمات را بخواند،اگر روی کلمه لکنت کرد،او را متوقف کنید،تولید صحیح کلمه را الگو بدهید،از کودک با لکنت زبان بخواهید که آن را روان بگوید و سپس ادامه بدهد،این روش را ادامه دهید،به تدریج طول گفته ها را افزایش دهید تا 90 الی 95 درصد روانی را به دست آورد.
در گفتار درمانی در ناروانی گفتار بعد از ایجاد الگوی گفتار آهسته با تولید اغراقآمیز،از کودک مبتلا به بخواهید که از این الگو در زمانی که متون کوتاه خوانده می شود و در زمان کاربرد گفتار خود انگیخته تقلید کند،روی یک نظام علامتی به توافق برسید برای مثال،بالا بردن دست که در زمان غیر قابل قبول شدن سرعت و وضوح گفتار به او نشان دهد که باید سرعت را کم کند و با دقت بیشتری صحبت کند.
به منظور آموزش کودک مبتلا به لکنت زبان جهت ایجاد مکث های اغراق آمیز بین عبارات و جملات در خواندن و گفتار خود انگیخته،از الگو دادن و تمرین گفتاردرمانی لکنت زبان استفاده نمایید،یک نظام علامتی را برای نشان دادن زمانی که مکث او کافی نیست به کار بگیرید.
در گفتار درمانی ناروانی گفتار الگو دادن و تمرین رفتاری را برای آموزش کودک با اختلال نوک زبانی حرف زدن به کار بگیرید تا با تاکید بیشتری روی هجا هایی که به طور طبیعی غیر موکد هستند، صحبت کند،جهت تفهیم آن که هنگام خواندن یا گفت و گو باید تاکید بیشتری بر هجاها داشته باشد از یک نظام علامتی استفاده کنید.
در جلسات گفتاردرمانی ناروانی گفتار از طریق ثبت موقعیت های گفتاری و ترسیم نمودار ناروانی گفتار که اتفاق میافتد،کودک مبتلا به لکنت زبان را تشویق نمایید تا مهارت های خود کنترلی را بسط و توسعه دهد،آنچه را که در دفتر روزانه قید میشود،تحلیل نمایید تا شیوه های انطباقی که در آینده باید به کار گرفته شود،تشخیص داده شوند.
به خانواده کودک با اختلال ناروانی گفتار و سایر بستگان نزدیک آموزش دهید که انقطاع روانی را تشخیص بدهند و گفتار روان را از طریق همراهی کردن،الگو دادن و تقویت گفتار مناسب ترغب نمایند.
کودک مبتلا به لکنت زبان را در گردش های خارج از کلینیک گفتاردرمانی همراهی کنید تا اطمینان حاصل نمایید او گفتار روان را به موقعیت های روزمره انتقال داده و راهکارهای خود کنترلی را دائماً استفاده می کند.
در تشخیص لکنت زبان و درمان لکنت زبان همچنین درمان نوک زبانی حرف زدن، گفتاردرمانی در ناروانی گفتار موثر است.
سوالات متداول:
1آیا لکنت زبان در کودکان با بزرگسالان متفاوت است؟
بله، لکنت در کودکان معمولاً به دلیل رشد ناکافی سیستم گفتاری است و ممکن است به مرور زمان بهبود یابد. اما در بزرگسالان، لکنت اغلب پایدارتر است و نیاز به درمان تخصصی دارد.
2-آیا تمرینات خانگی برای بهبود لکنت موثر هستند؟
بله، تمرینات خانگی مانند تنفس عمیق، خواندن با صدای بلند و صحبت کردن آهسته میتوانند مفید باشند. اما این تمرینات باید تحت نظر گفتاردرمانگر انجام شوند.
یکی از انواع اختلال یادگیری اختلال نوشتن است. در اختلال نوشتن کودک توانایی به در یاد آوری فرم حروف و کلمات، املا نویسی، انشا نویسی و یا رونویسی از روی متن با مشکل مواجه می شود. کاردرمانی با توجه به نظریه های مختلف نوشتن و بررسی دقیق مشکلات کودک، بهترین درمان برای اختلال نوشتن و املا نویسی را ارائه می دهد. مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر با استفاده از امکانات روز دنیا و تجربه بالای متخصصین خود در حیطه درمان اختلال نوشتن در کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. نظریه های جاری در تدریس نوشتن تغییر عمدهای کرده و آن تأکید بر آموزش فرایند نوشتن به جای تولید نوشتن است. رویکرد سنتی تولید بر نوشتن تكليف (یا تولید) دانشآموز تأکید میکند. رویکرد فرایندی جدید به کل فرایندی میپردازد که نویسنده ضمن نوشتن از آن استفاده میکند در رویکرد سنتی تولید معلمها براساس انتظاراتی مشخص به بررسی تکلیف نوشتاری میپردازند و نمره میدهند. از دانشآموزان نیز انتظار میرود از نظر املایی کلمهها را درست بنویسند، از صفت استفاده کنند و جملههای مرتبط با موضوع بسازند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اختلال نوشتن در دانش آموزان ابتدایی
یکی از اختلالات شایع یادگیری در کودکان دبستانی، اختلال نوشتن در دانش آموزان ابتدایی می باشد. این اختلال با مشکلات شناسایی حروف، تکرار در اشتباهات نوشتاری، جا اندازی حروف و نقطه ها در نوشتن آشکار می شود. مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر با در اختیار داشتن متخصصین با تجربه و استفاده از تست های تشخیصی استاندارد در حیطه اختلالات یادگیری به تشخیص دقیق اختلال نوشتن در کودکان و دانش آموزان ابتدایی می پردازد. پس از تشخیص دقیق اختلال و نقاط ضعف و علل اختلال نوشتن در کودکان برنامه درمانی خاص هر کودک با توجه به نقاط ضعف آن طراحی می گردد. با استفاده از امکانات روز دنیا نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، سنسوری روم، اتاق تقویت مهارت شنیداری، کاردرمانی یکپارچگی حسی و بخش آموزش دبستانی در کنار تجربه بالای روانشناسان، کاردرمانان و گفتاردرمانان مرکز اختلال یادگیری تهران، می توان بسیاری از اختلالات را درمان نمود.
درمان اختلال نوشتن در کودکان
نظریههای جاری در تدریس نوشتن تغییر عمدهای کرده و آن تأکید بر آموزش فرایند نوشتن به جای تولید نوشتن است. رویکرد سنتی تولید بر نوشتن تكليف (یا تولید) دانشآموز تأکید میکند. رویکرد فرایندی جدید به کل فرایندی میپردازد که نویسنده ضمن نوشتن از آن استفاده میکند در رویکرد سنتی تولید معلمها براساس انتظاراتی مشخص به بررسی تکلیف نوشتاری میپردازند و نمره میدهند. از دانشآموزان نیز انتظار میرود از نظر املایی کلمهها را درست بنویسند، از صفت استفاده کنند و جملههای مرتبط با موضوع بسازند.
در رویکرد فرایندی بر اساس انتخاب واژه دستور زبان، سازماندهی و افکاربه دانشآموز نیز به او نمره داده میشود.سپس ورقههای تصحیح شده (غالباً با رنگ قرمز)به دانشآموز بازگردانده میشود و از دانشآموزان انتظار میرود با توجه به نمرههایی که گرفتهاند و تصحیحهایی که روی ورقههایشان صورت گرفته است، مهارتهای نوشتن را یاد بگیرند و نوشتن خود را بهبود بخشند. در این رویکرد هر قدر معلم وظیفهشناستر باشد با وجدان بیشتری ورقههای دانشآموزان را تصحیح میکند. شیوه تولیدی آموزش نوشتن دربیشتر موارد باعث انزجار فرد از نوشتن میشود.رویکرد فرایندی نوشتن، برعکس، بر فرایندهای تفکر در ضمن نوشتن تأکید میورزد. در این رویکرد معلمها ترغیب میشوند پیچیدگی فرایند نوشتن را درک کنند تا بتوانند به دانشآموزان در فکر کردن، انتخاب کردن و سازماندهی تکلیف کمک کنند. دانشآموزان تشویق میشوند که خودشان به این سؤالها پاسخ دهند: «مخاطب ما کیست؟ منظور از نوشتن چیست؟ چگونه میتوانم ایدههایی کسب کنم؟ چگونه میتوانم این ایدهها را بسط و سازمان دهم؟ چگونه میتوانم به گونهای به تفسیر و حک و اصلاح این ایدهها بپردازم که خواننده آنها را درک کند؟»
آموزش نوشتن در کاردرمانی اختلال نوشتن
نوشتن مهارتی است یادگرفتنی که میتوان آن را به صورت فعالیتی فکری با تأکید بر فرایند نوشتن در مدرسه آموزش داد. همچون همۀ فرایندهای شناختی، نوشتن نیز هم به تفکر قبلی و هم به تفکر بعدی نیاز دارد. کسانی که خوب مینویسند صرفاً نمینشینند که متنی را بنویسند. آنها در فرایند نوشتن چند مرحله ـ پیش از نوشتن، نوشتن (یا تهیه پیشنویس) تجدید نظر کردن و خواندن متن برای یک مخاطب – را پشت سر میگذارند (گریوز،۱۹۸۳،۱۹۹۴).
مرحله ۱: پیش از نوشتن. نویسنده طی مرحله نخست قبل از اینکه رسماً شروع به نوشتن کند، به جمعآوری نظریات و تصحیح آنها میپردازد. این فعالیت شامل گونهای اندیشه گشایی (سیالسازی ذهنی) نظیر صحبت کردن با بعضی از افراد صاحب نظر، برداشتن یادداشتهایی حاشیهای و ایجاد سازمانگری ترسیمی یا تهیه فهرستی از نکات اصلی است. نویسنده در خلال این مرحله همچنین مخاطب خود را نیز مشخص میکند. دانشآموزان بیشتر مایلاند موضوع نوشتنی را خودشان انتخاب کنند این موضوع ممکن است چیزهایی که میدانند، حادثهای خاص یا موضوعی دربارۀ خودشان باشد. معلمها برای کمک به کودک میتوانند از او بخواهند نام افرادی را که برایش خاص است تهیه کند.
مرحله۲ : تهیه پیش نویس. در دومین مرحلۀ فرایند نوشتن نویسنده افکار خود را روی کاغذ ثبت میکند. هرچند بسیاری از مردم این مرحله را در حکم(( نوشتن)) میدانند، اما در واقع این مرحله صرفاً یکی از مراحل نوشتن است. اصطلاح پیش نویس به جای نوشتن بر این نکته تأکید دارد که این نوشته نسخهای از آن چیزی است که سرانجام باید نوشته شود و در آن تغییراتی صورت خواهد گرفت. پیش نویس اولیه فقط به درد نویسنده میخورد و نه خواننده.
زیرا نویسنده در این مرحله واژهها، جملهها و پاراگرافهایی را با عجله مینویسد تا افکار و عقاید جدید و شیوههای کاری را که در آن لحظه به ذهنش خطور کرده است از دست ندهد. در این مرحله ممکن است افکاری بدون توجه به سازمان یا نثر، دستور زبان و املا به ذهن نویسنده خطور کند.
مرحله ۳: تجدید نظر کردن. نویسنده پس از اینکه مرحله پیش از نوشتن و تهیه پیشنویس را پشت سر گذاشت شروع به تصحیح و سازماندهی پیشنویس میکند. نویسندگان بزرگسال و پخته افکار موجود در پیشنویس اولیۀ خود را میگیرند و به سازماندهی و آرایش آنها میپردازند. آنها ممکن است چندین بار در متن تجدید نظر کنند، تغییرات گوناگونی در محتوا، شيوه بيان عقايد، واژگان، ساختار جمله و توالی نظریات بدهند. تجدیدنظر نهایی در واقع ویرایشی است شامل بررسی دستور زبان، نشانههای سجاوندی و غلطهای املایی. در این مرحله شخص باید با دیدی خیلی انتقادی کار خود را بررسی کند.
دانشآموزانِ دچار ناتوانیهای یادگیری غالباً تمایلی به تجدید نظر کردن در کار خود ندارند. چون تهیه پیش نویس برای آنها مستلزم کوشش گستردهای بوده است تجدیدنظر کردن در آن ممکن است به نظرشان بی فایده و دست و پاگیر برسد. با استفاده از رایانه و برنامههای نرم افزاری پردازشگر واژه، بازنویسی پیش نویس به میزان زیادی تسهیل میشود.
معلمها میتوانند در خلال داستانهایی که برای کودکان میگویند یا ضمن کار خودشان مسئله تجدید نظر کردن را به آنها آموزش دهند. آنها میتوانند از دانش آموزان بخواهند پیشنهادهایی برای تجدید نظر در نوشته معلم ارائه دهند و بدین ترتیب در سازماندهی نسخه تجدید نظر شده سهيم شوند.
دانشآموزان همچنین میتوانند پیشنهادهایی برای تجدید نظر کردن در پیش نویسهای همکلاسیهای خود ارائه کنند. آنچه مهم است ایجاد تجربهای مثبت در این زمینه است.باید قبل از ارائه پیشنهاد در مورد تجدید نظر در کار دانشآموز مطمئن شوید که به جنبههای خوب کار دانشآموز توجه کردهاید.
مرحله ۴: بهرهگیری از مخاطب. اهمیت مرحله چهارم در این است که برای کل فرایند نوشتن ارزش قائل میشود. این مرحله برای دانشآموزان فرصت دریافت پسخوراند را فراهم میآورد و آنها خود را در موضع مؤلفی میبینند که باید پاسخگوی مخاطبی باشد. در مرحله نهایی نویسنده با مخاطبانی روبهرو میشود که مطالب برای آنها نوشته شده است و از خود میپرسد که آیا اندیشهها و نظریات مورد نظرش کاملاً به خواننده انتقال یافته است یا نه. میزان بازنویسی به نظریات مخاطبان بستگی دارد.
مخاطب میتواند معلم، سایر دانشآموزان کلاس یا مخاطبی بزرگتر باشد که ممکن است از طریق انتشار آن نوشته به آن دست یافته باشد. مطالب جمعآوری شده از نوشتهها و نظریات همکلاسیها را میتوان به صورت کتاب یا نواری در آورد و در کتابخانه مدرسه قرار داد. به صورتهای دیگری نیز میتوان از محصول کار مشترک استفاده کرد، نظیر سخنرانی، نصب روی تابلو اعلانات یا حتی به صورت نمایش عروسکی.
اصول تدریس در اختلال نوشتن:
از اصول زیر میتوان برای برنامهریزی برای آموزش فرایند نوشتن استفاده کرد (ریچک و دیگران، ۱۹۹۶):
۱.فرایند نوشتن در مرحله پیش از نوشتن به وقت، درون داد و توجه زیاد نیاز دارد. نویسندگان نیاز به چیزی دارند که دربارۀ آن بنویسند. آنها باید آن قدر تجربه داشته باشند که باعث به وجود آمدن و تهییج افکار لازم برای نوشتن موضوعی خوب شود. تعیین کردن تکلیفی نوشتاری (نظیر نوشتن متنی یکصد واژهای دربارۀ بهار) بدون تدارک پایههای اولیه لازم برای نوشتن مسلماً به متنی غنی منتهی نمیشود. معلمها با فعالیتهایی نظیر مسافرتهای کوتاه، نقل داستانها، بحثها و فعالیتهای زبان شفاهی میتوانند تجربههای درون داد لازم را فراهم آورند. منابع الهامبخش برای نوشتن شامل خواندن، انواع هنرها، فعالیتهایی در حیطۀ مطالب درسی، فیلمها، تلویزیون، روزنامهها مسافرتهای کوتاه و تجربههای عملی و اندیشه گشایی است. مدت زمانی که صرف نوشتن میشود باید صرف پیش از نوشتن هم بشود.
فرایند نوشتن باعث میشود دانشآموز از تمرکز بیش از حد بر سازوکارهای نوشتن رها شود. دانشآموزان باید بفهمند که همۀ نویسندگان در پیش نویس اولیه خود اشتباههایی املایی و دستوری دارند. چنین اشتباههایی هر چند که سرانجام باید تصحیح شود، اما ضرورتی ندارد که در حین نوشتن تمرکز فرد را به خود اختصاص دهد. دانش آموز به جای چنین موضوعاتی در مرحله تهیه پیش نویس باید بر محتوا متمرکز شود و سپس کار را ویرایش و اصلاح کند.
3.فرایند نوشتن به دانش آموز کمک میکند تا در کار خود تجدید نظر کند. دانش آموزان اغلب تصور میکنند که وقتی پیش نویس اولیه کارشان تکمیل شد تکلیف نوشتاری آنها پایان یافته است. اگر آنها بدانند که کار قبل از تمام شدن باید مرحله تجدید نظر کردن را بگذراند به جای تلقی نوشتن به منزله محصول آن را به صورت فرایند در نظر میگیرند.معلم میتواند نواقص موجود در پیش نویس اولیه را با نشان دادن پیش نویسهای خودش عملاً به نمایش بگذارد و به دانش آموزان نشان دهد که تمام نوشتهها نیاز به تجدیدنظر و ویرایش دارند. دانش آموزان میتوانند حتی گروههای کوچکی را تشکیل دهند و به بررسی و ویرایش کارهای یکدیگر بپردازند.
۴.از غلطگیری زیادی در کار نوشتاری دانش آموزان بپرهیزید. اگر جواب تلاشهای دانش آموزان برای بیان افکار و نظریات خود صرفاً این باشد که ورقههایشان با کلی غلطهای تصحیح شده دستوری، املایی، سجاوندی و دستخطی با قلم قرمز و جریمهای سنگین به آنها برگردانده شود دانش آموزان دلسرد میشوند و دست از تلاش میکشند. دانش آموزی گفته است: «نمره صفر وقتی با قلم قرمز داده میشود خیلی بدتر به نظر میرسد». دانش آموزان با دریافت تقویتهای منفی خیلی سریع یاد میگیرند که عقبنشینی کنند – واژگان نوشتاری خود را به واژههایی محدود میکنند که بلدند، جملههای ساده مینویسند، از افکار پیچیده و خلاق میپرهیزند و انشاهایی کوتاه تحویل میدهند.
راهبردهای نوشتن
دانش آموزانِ دچار ناتوانیهای یادگیری نوشتن را تکلیفی چالش انگیز میدانند و بنابراین معلمان آنها باید با فراهم کردن تکالیفی مناسب از لحاظ ساختاری به آنها کمک کنند. از راهبردهای نوشتاری گوناگونی برای کمک به دانش آموزان میتوان سود جست تا آنها بتوانند افکار خود را شکل دهند و روی کاغذ بیاورند، از واژگان جالب و توصیفی استفاده کنند و هدفمند بنویسند (مارتین و مانو، ۱۹۹۵؛ ماستر و پیری و اسکراگز، ۱۹۹۴؛ هریس و گراهام، ۱۹۹۲).
گفتگوهای نوشتاری. در این راهبرد دو دانش آموز با اختلال یادگیری یا دانش آموز و معلم در کنار یکدیگر مینشینند و با یکدیگر گفتگو میکنند. طرفین مذاکره حق صحبت ندارند و نوشتن تنها ارتباط با استفاده از رایانه دانش آموزان میتوانند بدون اینکه نگران دستخطشان باشند بنویسند، بدون شتابزدگی به اصلاح نوشته خود بپردازند و حذف و اضافههای لازم را انجام دهند.
مجاز بین آنهاست. اگر پیام یکی از آنها مبهم باشد طرف دیگر باید با نوشته از او بخواهد که مطلب را روشن کند. استفاده منظم از این راهبرد به دانش آموزان کمک میکند یاد بگیرند افکار خود را به صورت نوشتاری ثبت کنند. به طور مثال، برای« قرار گرفتن در جریان اخبار» معلم میتواند از دانش آموز بخواهد چگونگی جریانات را بنویسد. معلم همچنین میتواند سلام و علیک و خوشامدگویی با دانش آموز بکند و او پاسخ آن را بنویسد (ریچک و دیگران ،۱۹۹۶). یا کودک چیزی مینویسد و معلم پاسخ آن را کتبی میدهد. برای این تبادل نظر هر یک از نویسندهها میتواند از قلم یا مدادی با رنگ متفاوت استفاده کند. شکل ۳.۱۳ نمونهای از گفتگوی نوشتاری را نشان میدهد.
دفترچه خاطرات. دانش آموزان رویدادها و تجربههای شخصی خود را در دفترچهای می نویسند. با نوشتن رویدادهای روزانه زندگی و نیز ثبت احساسهای خود درباره این تجربهها دانش آموزان نوشتن را تمرین میکنند و بعداً هم میتوانند آن را بخوانند. هر دانش آموز به دفترچهای معمولاً خطدار، نیاز دارد. دانش آموزان اغلب عنوانـی هـم برای دفترچه خود ابداع میکنند و صفحه عنوان را میآرایند. زمانی( معمولاً حداقل دوره هایی یک هفتهای) برای ثبت افکار شخصی در دفترچه در نظر گرفته میشود. اگر دانش آموزان فقط از یک طرف کاغذ استفاده کنند خواندن و نوشتن مطالب آسانتر میشود( ریچک ودیگران، ۱۹۹۶).
دانش آموزان ممکن است بخشی از موضوعات دفترچههایشان را به طور مشترک بنویسند اما بهتر است ناچار به چنین کاری نشوند. اگر دانش آموزی نمیخواهد معلم دفترچه خاطرات او را بخواند میتواند صفحه را از درازا تا بزند و در این صورت معلم هم نبایدهیچ یک از صفحههایی را که تا زده شده است بخواند. معلمها همچنین باید به خاطر داشته باشند که به تصحیح خطاهای دستوری و املایی دانش آموز در دفتر خاطرات نپردازند، زیرا این کار اعتماد به نفس دانش آموز را از بین میبرد و ممکن است باعث شود که دانش آموز کمتر بنویسد. برخی از دانش آموزانِ دچار ناتوانیهای یادگیری ممکن است به دلیل نداشتن حرفی برای گفتن دفترچهای تهیه نکنند. معلمها میتوانند با نشان دادن نمونههایی از نوشتههای دفترچهها به این دانش آموزان کمک کنند. آنها میتوانند به دانش آموزانی که موضوعی برای نوشتن در دفتر خاطرات به ذهنشان نمیرسد موضوعهایی نظیر جاهای دلخواه، مردم خاص، داستانهای محبوب، کارهایی که دوست دارم انجام دهم، کارهایی که دوست ندارم انجام دهم، چیزهایی که مرا عصبانی میکند و کارهایی که خوب انجام میدهم ارائه دهند. فهرستی به نام «ایدههایی برای نوشتن» را میتوان روی تابلویی در کلاس نصب کرد یا روی صفحهای از دفترچه دانش آموز به نام صفحه «ایدهها» قرار داد.
نوشتههای الگودار. دانش آموزان در این راهبرد از کتاب پیش بینی پذیر و شیرینی سود میجویند و با الگو قرار دادن آن مطالب خود را مینویسند. این روش به دانش آموز اطمینان میدهد که یک «چارچوب» برای نوشتن پاسخ شخصی خود در اختیار دارد. یکی از الگوهای پر طرفدار خرس قهوهای، خرس قهوهای، تو چی میبینی؟ است( مارتین، ۱۹۹۲). هر صفحه از این کتاب شامل ترجیعبندی است نظیر« خرس قهوه ای، خرس قهوه ای، تو چی میبینی؟ من یک پرنده آبی میبینم که دارد به من نگاه میکند.» دانش آموزان ترجیع بندهای خود را میسازند و نوشته خود را با تصویرهایی میآرایند. پس از اتمام نوشتن دانش آموزان میتوانند نوشتههای خود را چند تا چند تا به صورت کتاب در آورند و روی میز کتابخانهای بگذارند تا دیگران بخوانند.
سازمانگرهای ترسیمی.سازمانگرهای ترسیمی نمودارهایی بصری است که به اندیشه و مفاهیم سازمان میدهد. سازمانگرهای ترسیمی کتابهای درسی به دانش آموزان در فهم مطالب خواندنی کمک میکند. پژوهشها نشان میدهد که وقتی دانش آموزان با استفاده ازسازمانگرهای ترسیمی مطالب را میخوانند بهتر آن را درک میکنند (فیشر، شومیکر و دشلر، ۱۹۹۵). در متون نوشتاری با کمک سازمانگرهای ترسیمی میتوان افکار خود را در زمینه نوشتن آماده و سازمان دهی کرد (دشلر، اليس و لنز، ۱۹۹۶).
نمودار وِن سازمانگری ترسیمی است که دو دایرۀ متقاطع دارد. این نمودار برای ایجاد آمادگی جهت «مقایسه و مقابله» تکالیف نوشتاری مفید است. به طور مثال، برای مقایسه دو نفر از نظر تاریخی میتوان مشخصات هر یک را در دایرهای نوشت و خصوصیات مشترک آنها را در قسمت متداخل دو دایره قرار داد. شکل ۴.۱۳ نمودار ون را برای مقایسۀ پرتقال و سیب نشان میدهد. در راهبرد نوشتاری کورینک و بالز (۱۹۹۶) سازمانگری ترسیمی پیشنهاد شده است که از طرحی سلسله مراتبی استفاده میکند. این راهبرد که SCORE-A نام دارد شامل مراحل زیر است ) s:موضوعی را انتخاب کن(، )C طبقه بندیهای آن را درست کن(، )O منابع را گیر بیاور(، )R آنها را بخوان و یادداشت بردار(، E( اطلاعات به دست آمده را به طور منسجم سازمان بده) و A (از روش فرایندی نوشتن استفاده کن). شکل ۵.۱۳ مثالی در مورد این راهبرد است که برای آماده کردن دانش آموز جهت نوشتن طرح در زمینه مطالعات اجتماعی به کار میرود.
سوالات متداول:
1-علائم اصلی اختلال نوشتن در کودکان چیست؟
دستخط ناخوانا، فاصلهگذاری نامنظم بین کلمات، نوشتن بسیار کند، اشتباهات املایی مکرر و مشکل در تبدیل افکار به متن منسجم.
2-آیا این اختلال با بیشفعالی (ADHD) مرتبط است؟
بله، تا ۵۰% کودکان مبتلا به ADHD همزمان اختلال نوشتن دارند بهدلیل مشکلات مشترک در توجه و عملکرد اجرایی.
دست خط مناسب یک مهارت ضروری است که دانش آموزان باید به آن دست یابند تا خواستههای مدرسه ای پایه در مدرسه ابتدایی را برآورده سازند. یک تقابل و هماهنگی مداوم بین اجزای حسی، زبانی، درکی و حرکتی باعث میشود که این یک فعالیت خیلی پیچیده باشد، که سبب میشود برخی از دانش آموزان با وجود تلاش زیاد با معلم خود در زمینه دست خط به چالش رسیده و منجر به تشخیص اختلال در نوشتن میگردد.مرکز توانبخشی دکتر صابر در زمینه درمان اختلال یادگیری و بخصوص اختلالات نوشتن به صورت حرفه ای فعالیت می نماید. خدمات گسترده مرکز از فبیل کاردرمانی حسی، اتاق تاریک بینایی، اتاق مهارت های شنیداری، سنسنوری روم، کاردرمانی دست، گفتاردرمانی اختلال یادگیری، آموزش درمان اختلالات یادگیری و… موجب بهبود مهارت های اجرایی کودکان و تسریع روند یادگیری در آنان می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
بیشتر از ۳۰ درصد وقت دانش آموزان روی فعالیت حرکات ظریف صرف میشود و رایج ترین فعالیت در دست خط است. بنابراین مهارت در دست خط یک کلید مهم برای موفقیت در مدرسه میباشد. کیفیت دست خط بستگی به خوانایی و سرعت نوشتن کلمات دارد. در همه جا از 5 تا بالای ۲۵ درصد دانش آموزان مشکلات دست خط را نشان میدهند. هنگامیکه شما اجزاء دست خط را تجزیه و تحلیل میکنید به آسانی میبینید که چرا بیشتر دانش آموزان در یادگیری نوشتن، نوشتن افکارشان روی کاغذ و یادداشت برداشتن مشکل دارند.
برای بهبود دست خط لازم است که دانش آموزان موارد زیر را دنبال کنند:
تنه، شانه، تون عضلانی بالای بازو، قدرت و ثبات که بدن را هنگامیکه مغز و دستها مشغولاند ایمن نگه دارند.
دقت بینایی و مهارتهای (چشمی– حرکتی) که چشمها را قادر میسازند تا واضح تر ببینند، خطوط را بخوانند و از نزدیک به دور تمرکز کنند و هنگام یادداشت برداری دوباره به حالت اول برگردند.
درک بینایی و مهارتهای حافظه بینایی، شکلهای دایرهای، عمودی، افقی و مورب را در ارتباط دقیق با یکدیگر در فضا درک و تولید میکنند.
توانایی و مهارت حرکات ظریف از بازخورد حس عمقی از مفاصل انگشتان و عضلات استفاده میکند تا نیروی عضلانی و فشار مفصل را درجه بندی کند.
توانایی برای یکپارچه سازی مهارتهای بینایی با مهارتهای حرکتی همانطور که نویسندهها از بینایی استفاده میکنند تا حرکات دست را هدایت کنند و حروف دقیق و خوانا را شکل دهند.
مهارتهای شناختی از قبیل این که تصمیم بگیرد چه بنویسد. سازماندهی افکار و سپس تمرکز کردن مدت دار تا اینکه فعالیت نوشتاری تکمیل شود.
آگاهی واجی که به عنوان شنیدن، تشخیص دادن و دستکاری تعریف شده اند. صداهای افراد در کلمات بیان شده واج نامیده میشوند که برای تولید کلمات و جملات در شکل نوشتاری، ضروریاند. مشکلات در پردازش حسی باعث میشود دست خط یک مورد چالش برانگیز باشد. در این خصوص ممکن است موارد زیر را شامل شود:
حساسیت بینایی به نور مخصوصا نور خیره کننده، نور اذیت کننده و نور فلوئورسنت.
فشار بیش از اندازه به بینایی که پرینتهای کم رنگ و یا خطهای نامنظم یک صفحه، شلوغی لغات صفحه و یا حساسیت کنتراست که لغات مشکی رنگ بر روی کاغذ سفید را متحرک جلوه میدهد سبب آن میگردد.
حساسیت به لمس کاغذ، ابزار نوشتن و سطح نوشتن
حساسیت شنیداری به صدای معلم، صدای نوشتن دیگر دانش آموزان و صداهای محیطی
راه های کلیدی برای یکپارچگی حسی در کودکان با اختلال نوشتن
آماده کردن بدن و مغز برای نوشتن
علاوه بر فعالیتهای حرکتی که قبلا در این مطرح شد، معلمان میتوانند دانش آموزان را از هر سنی آماده نوشتن کنند. از طریق وادار کردن آنها به نوشیدن کمیآب، خوردن چیزهای ترد، آدامس جویدن و شرکت در فعالیتهایی برای گرم کردن قسمت بالایی بدن از قبیل:
بالا انداختن شانهها: صاف بایستید،شانههایتان را به بالا بکشید به سمت گوشهایتان و سپس آنها را سمت عقب و پایین رها کنید این تمرین را ۵ مرتبه انجام دهید و درآخر شانهها را در پایین نگه دارید.
دایره کشیدن: شانهها را پایین نگه دارید، دستها را مستقیم به اطراف بدن ببرید تصور کنید که شما دو تا قلم مو با رنگ مورد علاقهتان را در دست نگه داشتهاید و در دو طرف اتاق دایره نقاشی کنید. این کار را در جهت عقربههای ساعت ۵ تا ۱۰ بار انجام دهید و سپس ۵ تا ۱۰ بار در خلاف جهت عقربههای ساعت انجام دهید (5 بار برای کودکان کوچکتر و ۱۰ بار برای دانش آموزان بزرگتر)
ضربه های انگشت کاراته به منظور قوی کردن دستها و بازوها و آگاه سازی بدن، دستها را بطور مستقیم بکشید کف دستها به سمت پایین باشد به صورت تناوبی و یکی در میان مشت کنید و بطور کامل انگشتها را باز کنید ۱۰ بار و سریع انجام دهید سپس کف دستها را به سمت بالا برگردانید و ۱۰ بار انجام دهید. به عنوان فعالیت قبل از نوشتن عالی است.
نوارهای حبابی را با نوک انگشت بترکانید یا نوارهای بزرگتری را به دیوار بزنید و از دانش آموز بخواهید که با هل دادن آنها حبابها را بترکاند. کودکان همچنین میتوانند حبابها را با پا روی زمین بترکانند.
مدلهای خمیربازی و گل خمیر نقاشی برای وارد کردن ورودی های حس عمقی و لامسه به انگشتها، مچها و بازوها در کودکان کوچکتر بسیار عالی میباشند.
خمیرهای خوب و مستحکم مقاومتهای بیشتر و ورودی حسی مناسب تری را برای دانش آموزان بزرگتر پیشنهاد میکنند.
ترکاندن مهره ها و ضربه های ناگهانی به اسباب بازی ها مخصوص پیشنهاد میشود والدین مهرهها را برای ترکاندن تهیه کنند. پازل دوخت و ترکاندن مهره های پارچهای و فعالیت هایی برای دانش آموزان بزرگتر از قبیل مهرههای ترکاندنی DNA مناسب میباشد.
دیگر اسباب بازیهای عالی که آمادگی حرکتی خوبی برای کودکان اختلال یادگیری را فراهم میکنند شامل:
توپ کششی و پازل دوخت بازی سوزنی، مهرههای جاسازی، چوب غذا خوری چینی به شکل حیوانات،چوب ماهیگیری و دیگر اسباب بازیهای مرتبط با برداشتن اشیا کوچک شامل:
نخ و مهره دوز بازی، مازها، میلههای قلاب بافی، میخ و چکش، (ماژیکها یا مدادرنگیها)، جواهرات وصل کردنی برای مهارتهای قیچی کردن و خیلی چیزهای دیگر
بکارگیری یک رویکرد چند حسی در کودکان اختلال نوشتن:
بیشتر دانش آموزان مهارتهای دست خط را با کمیتمرین از طریق ماژیکها، مدادها، مدادرنگی و کاغذ کسب میکنند. دیگر کودکان از یک رویکرد چند حسی و بیشتر تمرینی استفاده میکنند به منظور تشکیل شکل حروف از خمیر بازی استفاده کنید. ترسیم حروف و نوشتن آنها با یک انگشت در پودینگ، ترسیم آنها روی فرش یا نوشتن آنها با یک چوب روی گل، همگی سرگرم کننده میباشند که روشهای لامسهای هستند که شکل دهی حروف را آموزش میدهند. برنامههای ساختاریافته دست خط، میتوانند یک تفاوت بزرگ ایجاد کنند که یکی از بهترین و محبوبترین آنها نوشتن بدون گریه نامیده میشود.این برنامه آموزش ساده یادگیری، فعالیتهای مربوط به دست و بکارگیری درسها ازکلاس پنجم را شامل میشودو توسط تعداد زیادی از سیستمهای مدرسهای اجرا شده است. این برنامه با آهنگها و شکلهای چوبی برای تشکیل حروف بدون نیاز به مهارتهای پیشرفته حرکتی ظریف، آغاز میشود و سپس به سمت آسان نوشتن، نوشتن عمودی حروف با گچ و سپس آشنایی با مدادها و بکارگیری آنها در کتابهای کار برای هر سطح از مهارت پیش میرود.
سوالات متداول:
1-مداخلات یکپارچگی حسی چگونه به نوشتن کمک میکند؟
کاهش حساسیتهای لمسی (مثل تحمل بافت مداد)، بهبود درک فشار مناسب ابزار و تنظیم سیستم وستیبولار برای وضعیت نشستن.
2-ارتباط بین بدخطی و مشکلات حسی چیست؟
ناتوانی در پردازش اطلاعات بینایی-فضایی و هماهنگی حرکتی منجر به اشتباه در اندازهگیری فاصله حروف و خطوط میشود. تمرینات تعقیب چشمی و کپیبرداری ضروری است.
بسیاری از دانش آموزانِ دچار ناتوانی های یادگیری وقتی به کلاسهای بالاتر دوره ی ابتدایی میرسند یا وارد دبیرستان میشوند تجربه ی اندکی درباره ی نوشتن متن دارند. آموزش فشرده برای بهبود ضعفهای خواندن اغلب آموزش نوشتن را نیز تحت الشعال قرار میدهد. یادگیری نوشتن مستلزم زمان زیاد و داشتن فرصت هایی برای انواع مختلف نوشتن است. درمان اختلال انشانویسی با استفاده از خدمات کاردرمانی اختلال یادگیری و گفتاردرمانی اختلال یادگیری انجام می شود. تمرینات درک مطلب، استدلال سیال و حافظه فعال به کودکان در بهبود توانایی انشا نویسی کمک میکند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
بهبود اختلال انشا نویسی
آموزش فرایند نوشتن اصولی دارد. اصول زیر راهنمای تدریس نوشتن است:
فرصت هایی برای تقویت نوشتن تدارک ببینید. دانش آموزی که قرار است بنویسد به زمان کافی برای تفکر، تعمق، نوشتن و بازنویسی نیاز دارد. حقیقت این است که بسیاری از دانش آموزانِ دچار ناتوانیهای یادگیری روزانه کمتر از ده دقیقه وقت صرف نوشتن انشا میکنند. توصیه میشود که زمان انشا به پنجاه دقیقه در هر روز و چهار روز در هفته افزایش یابد. در مورد برخی از دانش آموزان بهتر است زمان نوشتن به چند بخش کوچکتر تقسیم شود.
کانونی برای نوشتن تأسیس کنید. جوّ کلاس انشا باید پرورش دهندهی فعالیتهای ویژهی نوشتن باشد و همکاری در تکالیف نوشتاری را ترغیب کند. معلمهای مرجع (حل مشکل) میتوانند پروندههایی برای مطالب نوشتاری تنظیم کنند و طرحهای دانشآموزان را برای نوشتن، فهرست قطعههای نوشتهشده، نظریات دربارهی موضوعهای آینده و وسایل کمک نوشتاری نظیر واژهنامهها را در آنها قرار دهند. مطالب درسی و کتابها را در مکانی قرار دهید که دانشآموزان بتوانند بدون درخواست کمک از معلم از آنها استفاده کنند.
اجازه بدهید دانشآموزان موضوعها را در خودشان انتخاب کنند. موفقترین طرحهای نوشتاری طرحهایی است که دانشآموزان به موضوع آن علاقهی شخصی دارند. نیازهای کودکان به اطلاعات بیشتر، خواندن و دیگر منابع درسی باید به سهولت در اختیارشان قرار گیرد.
الگوهایی برای فرایند نوشتن و تفکر راهبردی در اختیار دانشآموزان قرار دهید. عمل نوشتن زمانی به سهولت انجام میگیرد که الگوی معلمها یا همالان از فرایندهای شناختی در نوشتن به کار گرفته شود. به طور مثال، معلم میتواند برای الگودهی به مراحل نوشتن نظریاتش را بر زبان آورد: «من میخواهم موقعیتی مرموز در داستانم خلق کنم، چطور است دربارهی خانهی دیوها بنویسم؟ بعد باید در مورد قهرمانان این داستان فکر کنم…» (انگلهارت و رافائل، 1988).
ژرفاندیشی و حسی از مخاطب بودن را در دانشآموز رشد دهید. دانشآموزان در برنامهی درسی سنتی نوشتن برای معلم مینوشتند و فکر میکردند نوشتهها باید با معیارهای «تصحیح» معلم هماهنگ باشد. معلمها میتوانند حس شنونده بودن را در دانشآموزان از طریق ترغیب آنها به همکاری با همالان، مشاوره با یکدیگر، کارهای گروهی و تهیه و انتشار نشریه گسترش دهند. دانشآموزان باید فرصتهایی برای بحث دربارهی فرایند نوشتن با همالان مبتدی همسطح خودشان داشته باشند. پس از پایان طرحهای نوشتهشده دانشآموزان میتوانند مطالبشان را برای شنوندگان همال خود بخوانند و دربارهی آن بحث کنند.
هدایت و کنترل امر نوشتن را به خود دانشآموزان محول کنید. هدف از فرایند نوشتن این است که خود نویسنده هدایت و کنترل نوشته را به عهده داشته باشد. برای اینکه دانشآموزان راهبردهایی را که به آنها آموزش داده شده است درونسازی کنند باید به تدریج مسئولیت بیشتری در نوشتن مطالب به آنها محول کرد تا قادر شوند بدون راهنمایی معلم کارکنند.
از علائق موجود دانشآموز سود جویید. معلمها باید از علائق دانشآموزان آگاه باشند و به رویدادهایی که ممکن است موضوعی مناسب برای نوشتن باشد، توجه داشته باشند. ورزش، مدرسه، اخبار محلی و ملی، سفرهای کوتاه، مرخصیهای خانوادگی یا تعطیلات را میتوان موضوع انشا قرار داد. یکی از معلمها با توجه به این مسئله که عروسکهای کوچولو با چهرههای زشت مثل جن و موهای رنگارنگ مجدداً از اسباببازیهای رایج بازار شده و بسیاری از دانشآموزان آنها را با خودشان به مدرسه میآوردهاند از دانشآموزان میخواهد هر روز فقط یکی از این عروسکها را به مدرسه بیاورند. بعد از دانشآموزان درخواست میکند طرح غولها یا جنهایی را بکشند و با نوشتن داستانهایی دربارهی آنها استدلال کنند که چرا صاحبان کارخانههای عروسکسازی بهتر است طرح غولهایی را که آنها کشیدهاند بپذیرند. با آنکه معلم از دانشآموزان خواسته بود یک داستان در این مورد بنویسند، بچهها بیشتر اوقات فراغت خود را صرف نوشتن داستان کردند و بعضی حدود بیست داستان نوشتند (الکساندر، 1992).
از نمرهگذاری تنبیهی بپرهیزید. نگذارید نمره گذاری به دلسردی دانشآموزان منتهی شود. به اندیشهها نمره بدهید و نه به شکل فنی نوشتهها. گاهی میتوان برای بعضی از تکالیف دو نمره – یکی برای اندیشهها و دیگری برای مهارتهای فنی – در نظر گرفت. اگر دانشآموزی در حیطههای زیادی دچار مشکل است و اشتباهات فاحش دارد باید فقط به اصلاح یکی از مهارتها نظیر رعایت حروف بزرگ در انگلیسی بپردازید. وقتی دانشآموز در آن مهارت تسلط پیدا کرد میتوان بر حیطهی دیگری متمرکز شد.
بین نوشتهی شخصی و کاربردی تمایز قائل شوید. درسهای نوشتاری شخصی و کاربردی هدفهای متفاوتی دارند و دانشآموزان باید بفهمند که به مهارتهای متفاوتی نیاز دارند. در نوشتهی شخصی معمولاً هدف این است که اندیشهها رشد یابد و به شکل نوشتاری بیان شود، در نتیجه نیاز به تخصص فنی کمتر است. در مقابل، یکی از هدفهای نوشتن کاربردی یادگیری شکل نوشتن (برونداد) است. این محصول، مثلاً یک نامهی تجاری، نهایتاً مستلزم یادگیری معیارها و ساختار معینی است. با تفکیک این دو هدف معلم میتواند انواع مختلف مهارتهای نوشتاری را در هر فرد ایجاد کند.
دروندادهای فراوان ارائه کنید. دانشآموزان باید موضوعی داشته باشند که دربارهی آن بنویسند. پیش از آنکه از دانشآموزان بخواهید شروع به نوشتن کنند باید مطمئن شوید که در عمل به اندازهی کافی موضوعهایی نظیر سفرهای کوتاه، فعالیتهای خلاق، نمایشهای تلویزیونی، سینما و رویدادهای ورزشی را تجربه کردهاند تا بتوانند از آنها برای نوشتن مطالب بهره بگیرند. افزون بر این صحبت کردن دربارهی این تجربهها نیز مفید است.
برنامههای نوشتاری فراوانی تهیه کنید. دانشآموزان برای رشد مهارتهای نوشتاری باید به طور مکرر بنویسند. میتوان هر هفته صفحاتی از دفترچهی خاطرات را معین کرد و از دانشآموزان خواست به منزلهی تکلیف نوستن آن صفحات را پر کنند. میتوان به آنها گفت که قرار نیست این تکالیف تصحیح یا حتی خوانده شود. این روش امکان تمرین لازم را برای دانشآموزان فراهم میکند و کیفیت نوشتن آنها را بهبود میبخشد.
از شیوهی بستن استفاده کنید. از شیوهی بستن (که در فصل 12 توصیف شد) نیز میتوان برای تدریس انشا سود جست. میتوان جملهای را که کلمهای از آن حذف شده است نوشت و از دانشآموزان خواست انواع کلماتی را که میتوان به جای آن گذاشت، بنویسند. به طرو مثال، «جان توپ —» جملهها را میتوان از مطالب خواندنی انتخاب کرد.
سوالات متداول:
1-تأثیر اختلال توجه بر انشا نویسی چیست؟
حواسپرتی مداوم باعث گسست زنجیره افکار و ناتمام ماندن نوشته میشود.
2. نقش حافظه فعال در انشا نویسی چیست؟
ضعف در نگهداری ایدهها در حافظه کوتاهمدت باعث فراموشی مفاهیم قبل از ثبت آنها میشود.
اختلال خواندناز انواع اختلالات یادگیریمی باشد که خود را با علائمی نظیر مشکلات در تشخیص حروف، روان خوانی، مشکلات پردازش بینایی و عدم تشخیص خطوط و… نشان می دهد. اختلال پردازش حسی از مشکلاتیست که موجب اختلال در خواندن در کودکان می گردد.کاردرمانی حسیو گفتاردرمانی از درمان های مفید و اساسی در حیطه اختلال خواندن می باشد که در مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر انجام می شود. درمان اختلال خواندننیازمند تخصص و تجربه بالای درمانگران در حیطه استفاده از روش های مفید درمانی در کنار بهره گیری از تجهیزات پیشرفته مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر است.
تعداد قابل توجهی دانشآموزان با مشکلات حسی و توجه، مشکلات پردازش بینایی و یا ضعف شدید بینایی تشخیص داده نشده دارند. نشانهای آنها شامل: دوبینی، آبریزش از چشمها، پلک زدن، پوشیده شدن یک چشم، کج کردن سر هنگامی که به کتاب یا دیگر اشیای نزدیک نگاه میکنند، شکایات مکرر سر درد، خستگی یا کلافه شدن به هنگام خواندن است.
اگر هر نگرانی درباره بینایی کودک وجود دارد، خصوصا اگر کودک در خواندن دچار مشکل است، باید یک معاینه کامل بینایی از طریق یک فراهمکننده مراقبتهای بینایی انجام شود. این کار باید از طریق یک اپتومتریست یا چشم پزشک اطفال انجام شود. چشم پزشک اطفال کسی است که در رشد عملکردهای بینایی کودکان که فقط با بیماریها و جراحی چشمها در ارتباط است، تخصص دارد. تمیز بینایی که توسط والدین، پرستار مدرسه یاحتی یک متخصص اطفال انجام میشود، یک معاینه درکی بینایی نیست. البته، دانشآموزان با مشکلات شدید بینایی، باید از عینکهای مخصوص خواندن استفاده کنند، در صورتی که برایشان تجویز شده باشد.
عینکها همچنین ممکن است برای راحتی عضلات چشمها تجویز شود، در صورتی که کودک با همگرایی ناکافی یا همگرایی شدید مشکل داشته باشد. معلم باید استفاده از عینک را به همان صورتی که پیشنهاد شده تقویت کند و به طور مکرر لنزهای عینک را چک کند که تمیز باشند و لکه نداشته باشند.
روشنایی خوب خیلی مهم است که کودک یاد میگیرد بخواند و با دقت متنها را برای ساعتها ببیند. حتی با جود بینایی خیلی خوب، برخی از دانشآموزان که از نظر بینایی حساس هستند ممکن است با تضاد بین کاغذ و خطوط مشکل داشته باشند. در واقع، چشمها و مغز آنها نمیتواند با کنتراست شدید بین کاغذ سفید و خطوط سیاه کنار بیاید. کنتراست را کم کنید و چشمها را آرام کنید، تا دانشآموزان تقویت شوند که بهتر بخوانند. در حالی که از کودکان انتظار میرود که قادر باشند صفحه نوشته شده را به آسانی از چپ به راست، کلمه به کلمه اسکن کنند و به سمت چپ خط بعدی بروند، ولی بعضی از دانشآموزان کمی حمایت نیاز دارند تا این کار را انجام دهند.
نکاتی درباره اختلال خواندن
برای این خوانندهها، بهتر است از انگشت برای نگه داشتتن خط هر کلمه، استفاده کنند. برای بقیه، یک قطعه مقوای ساده یا یک خطکش برای خط بردن میتوانند کمککننده باشند و یک کودک به طور موثرتر میتواند بخواند و احتمال اینکه دیگر خطوط باعث حواس پرتی او شوند، کاهش مییابد.
اگر نیاز است، دانشآموزان با اختلال یادگیری خواندن میتوانند از یک t جداکننده لغت با اندازه دهای متفاوت که همه لغات به جز آنهایی که قادر است خوانده شود را میپو شاند، استفاده کنند.
جداکننده لغت را میتوانید از یک کاتالوک درمانی و یا هر جای دیگر به صورت آنلاین خریداری کنید یا با دقت یک مقوا و یا یک کاغذ ضخیم را برش دهید. به کودکان آموزش دهید تا از ماژیکهای مشخصکننده یا نوارها استفاده کنند که به توجه بینایی روی برجستهترین نکات در نوشتهها کمک میشود. این کار توجه بینایی را افزایش میدهد و باعث میشود که نوشتهها برای امتحانها به آسانی مرور شوند. کودکانی که در خواندن مشکل دارند، هنگام خواندن با صدای بلند در کلاس خجالت میکشند زیرا ممکن است آنها هنوز هم به صدای خواندن با صدای بلند نیاز داشته باشند، که این کمک میکند مطمئن شوند همکلاسیها آنها را قضاوت نمیکنند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد typoscope در google جستجو کنید.
برنامه خواندن Tail Wagg in Tutors از Therapy Dogs International یک راه حل عالی است.
وقت صرف کردن با یک درمان ملایم خواندن با یک دوست یا یک حیوان خانگی، نوازش کردن او و خواندن برای او باعث میشود هنگامی که در حال ساختن عزت نفس خود است، برایش سرگرمکننده و خوشایندتر باشد و به دانشآموزان این انگیزه را میدهدکه بدون ترس از قضاوت شدن توسط دیگران، بخوانند.
اختلال نوشتن یک از اختلالات یادگیری می باشد که موجب اختلال در روند نوشتن کودکان می گردد. مشکلات دست خط، مشکل گرفتن مداد، کند نویسی و … از جمله اختلالات نوشتن می باشد. کاردرمانی دکتر صابر در حیطه درمان اختلال نوشتن و درمان اختلال دیکته نویسی به صورت تخصصی فعالیت می نماید. مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر با استفاده از تکنیک های مختلف درمانی و تخصص کاردرمانان مرکز به بهبود کودکان با مشکلات یادگیری می پرازد. خدمات توانبخشی در منزل موجب تسهیل در روند درمان کودکان اختلال یادگیری می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
درمان اختلال نوشتن
تقویت کردن دست خط: چندین اصلاحیه برای تجربه دست خط وجود دارد که می توانند کمک کننده باشند، اعم از ابزارهای نوشتاری تطابق یافته برای سطوح نوشتاری. البته، کودکانی که نمی توانند کارهای دست خطی تولید کنند باید از طریق IDEA تکنولوژی های کمکی دریافت کنند.
رشد گرفتن مداد: کار درمانگرها بطور مکرر مشاوره می دهند تا نحوه گرفتن صحیح مداد توسط دانش آموزان را آموزش دهند. گرفتن با مهارت مداد مناسب به شکلی است که فقط انگشت ها و مچ به جای کل شانه و بازو حرکت کنند. این کار دانش آموزان را قادر می سازد تا بطور صحیح حرکات مداد را برای نوشتن و نقاشی کردن کنترل کنند. کف دست برای نگه داشتن چیزهای گرد مثل یک توپ عالی است. در حالی که برای سنین ۱۲ تا ۱۸ ماه عادی است که به شدت از کف دست و اغلب با خم کردن مچ برای گرفتن استفاده کنند، اما برای کودکان در سن مدرسه قابل قبول نیست که اشیاء نوشتاری را از این طریق در دست نگه دارند.
مرحله بعدی در رشد کرفتن معمولا پرونیتد گرسپ است که در سنین ۲ تا ۳ سالگی دیده می شود که کودک مداد را با انگشتان راست و کشیده و با خم شدن مچ به سمت پایین به طرف کاغذ، نگه می دارد. سپس کودک کل دست یا بازو را به منظور نوشتن یا خط خطی کردن حرکت می دهد. این الگوی گرفتن ناقص برای کودکان سن مدرسه به خوبی جواب نمی دهد.
بعد از سن ۳ سالگی کودک یاد می گیرد تا کم کم انگشتانش را خم کند، معمولا ۴ انگشت را، که مداد را با حرکت دست (بازو) نگه دارد. این مرحله گرفتن چهار تایی نامیده می شود.
بین 3/5 تا 4 سالگی کودک به طور ایده آل یاد می گیرد که فقط از ۳ انگشت در ثابت، استفاده کند. در هر دو الگوی گرفتن، فضای بین انگشت شست و انگشت سبابه ناچیز است یا بطور کامل به هم چسبیده اند. به دلیل حرکت کل بازو(دست) به جای حرکت مفاصل انگشتان، یک گرفتن مناسب تر برای خط خطی کردن، خط کشیدن و منحنی کشیدن است ولی برای حرکات جزئی مورد نیاز برای نوشتن و ماهرانه نقاشی کردن، گرفتن مناسبی نیست.
در مرحله بعد، کودک باید یاد بگیرد که نوک انگشتانش را به سمت نوک ابزار نوشتاری ببرد، فضای بین انگشت شست و انگشت سبابه را باز کند و یادبگیرد که به صورت فعال به جای حرکت کل بازو فقط انگشتان را حرکت دهد.
بین سنین 4/5 تا 6 سالگی کودک باید بطور ایده آل گرفتن سه تایی فعال را توسعه دهد. در این مرحله کودک مداد را به سمت سر آن توسط شست، سبابه و انگشت میانی با یک فضای گرد شده نگه دارد و از عضلات داخلی دست برای حرکات ریز، برای ایجاد علائم کنترل شده، جزئی و کوچک استفاده کند. تثبیت وضعیت به کودک این اجازه را می دهد که ساعدش را استراحت بدهد و روی میز ثابت نگه دارد، طوری که انگشتان بتوانند کارشان را بدون خستگی انجام بدهند.
کاردرمانی اختلال نوشتن کودکان
توانایی در نوشتن متن های طولانی با افزایش سرعت و خوانا بودن از اینجا منشا می گیرد. برخی از دانش آموزان در مراحل مختلف رشد گرفتن به دلایلی از قبیل ضعف عضلات دست و پردازش عمقی ضعیف در مفاصل انتهایی فوقانی، خصوصا در بین انگشتان، گیر می کنند.
در یک نقطه خاص، والدین، درمانگران و معلمان باید در نظر بگیرند که آیا تلاش های بی نهایتشان برای تغییر گرفتن یک کودک نتیجه عکس دارد؟ که در این صورت کودک از هر عملی که با دست خطش انجام می دهد، خشمگین میشود.هنگامی که شما به اطراف نگاه می کنید که بزرگسالانی در حال نوشتن می باشند، چندین الگوی گرفتن را مشاهده خواهید کرد که بطور موثری توسط همکارانتان، دوستانتان، والدینتان یا حتی پیشخدمت رستوران مورد علاقه تان، استفاده می شوند.
یک گرفتن چهارتایی فعال که در آن مدادتوسط تمام انگشتان به جز انگشت کوچک حمایت می شود ، باید قابل قبول واقع شود. حتی گرفتن با حمایت شست که در آن انگشت شست جلوی مداد را می گیرد ممکن است مورد قبول باشد، اگرچه باعث کشش بیش از حد برخی از عضلات دست می شود که منجر به خستگی می گردد. در برخی کشورهای آسیایی نگه داشتن مداد بین انگشتان میانی و سبابه با حمایت انگشت شست در زیر برای کنترل حرکات، ایده آل است و در حقیقت این متعادل ترین گرفتن از نقطه نظر بیومکانیکی میباشد.
قانون و قاعده انگشت شست این است که عضلات دست و مچ در یک وضعیت می باشند که فرد می تواند از عضلاتش برای کنترل مداد با کمترین تغییرات بدون خستگی در طول زمان، استفاده کند. در ضمن اصلاحات و تطابقات زیادی وجود دارد که می توانند نوشتن را آسان تر کنند. قبل تر، این مورد به دانش آموزان معرفی شده است. پیش دبستانی بهترین زمان انجام این تغییرات است، اگرچه دانش آموزان مدارس ابتدایی بالاتر، وقتی که این تطابقات به آنها معرفی گردد. خیلی خوشحال و سپاسگزارمی شوند.
تقویت حرکات ظریف: از مدادگیری تا استقامت
ضعف در حرکات ظریف دست، چالشی اساسی برای کودکان مبتلا به اختلال نوشتن است. این ضعف نه تنها در مدادگیری نادرست (مانند گرفتن مشتی یا فشار بیشازحد) نمود مییابد، بلکه به خستگی زودرس، ناتوانی در تکمیل تکالیف و حتی اجتناب از نوشتن منجر میشود. در کلینیک دکتر صابر، این چالش با سه گام ساختاریافته هدفگیری میشود:
۱. بنیانسازی عضلانی
تمرینات مبتنی بر شواهد در مرکز دکتر صابر، ابتدا بر تقویت عضلات ذاتی دست تمرکز دارد:
فعالیتهایی مثل فشردن اسفنج با نوک انگشتان، چرخاندن مهره بین شست و سبابه و استفاده از پنسهای درمانی برای برداشتن ریزمحصولات.
این تمرینات طبق پژوهشهای نوروموتور، پایهای برای کنترل حرکتی ظریف ایجاد میکند.
۲. اصلاح الگوی مدادگیری
“اصلاح بدون فشار مستقیم، کلید پذیرش کودک است.”
از این رو از راهکارهای غیرمستقیم استفاده میشود:
ابزار تطبیقی: مدادهای مثلثی یا فومی که شکل صحیح سهانگشتی را القا میکنند.
فعالیتهای جذاب: نقاشی روی سطوح عمودی با گچ، که ثبات شانه و انعطاف مچ را بهبود میبخشد.
۳. افزایش استقامت نوشتاری
کودکان در کلینیک دکتر صابر، استقامت عملکردی را از طریق پروتکلهای گامبهگام کسب میکنند:
شروع با نوشتن کلمات کوتاه در بازههای ۲ دقیقهای و افزایش تدریجی زمان.
ادغام خمیربازی غنیشده (مثل خمیرهای مقاوم) در جلسات برای تقویت همزمان قدرت و تحمل.
سوالات متداول:
1- نشانههای هشداردهنده اختلال نوشتن در کودکان چیست؟
خطوط ناخوانا، فشار نامتناسب مداد روی کاغذ، خستگی سریع دست، اجتناب از فعالیتهای نوشتاری و رشد ناکافی مهارتهای پیشنیاز.
2-مداخلات یکپارچگی حسی چگونه به نوشتن کمک میکند؟
کاهش حساسیتهای لمسی (مثل تحمل بافت مداد)، بهبود درک فشار مناسب ابزار و تنظیم سیستم وستیبولار برای وضعیت نشستن.
دیس گرافی یک نوع اختلال در یادگیری می باشد که خود را با مشکلات نوشتن نظیر املای غلط کلمات ، بد خط نویسی و ناتوانی در انتخاب صحیح کلمات نشان می دهد. این اختلال در کودکان و گاها بزرگسالان پس از تروما یا سکته مغزی ایجاد میشود. دیس گرافیا در سنین مختلف علام متفاوتی دارد. مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر در زمینه تشخیص و درمان اختلالات یادگیری با استفاده از ابزارها و تکنیک های روز دنیا به صورت تخصصی فعالیت می نماید. اتاق تاریک، اتاق مهارت های شنیداری، سنسوری روم و… از تجهیزات مفید در حیطه بهبود مهارت های یادگیری در کودکان می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
انواع دیسگرافی یا اختلال نوشتن
دیسگرافی نارساخوانی
در این نوع اختلال فرد توانایی هجی کردن کلمات را ندارد اما توانایی کپی کردن کلمات را دارا می باشد.
دیسگرافی حرکتی
در این نوع اختلال فرد در مهارت های حرکتی ظریف دچار اختلال است. کپی کردن و مهارت های نقاشی کودک دچار مشکل می باشد.اما در هجی کردن عملکرد طبیعی دارد.
دیسگرافی فضایی
در این نوع اختلال کودک در درک فضایی دچار مشکل می باشد. رعایت خطوط و فاصله ها برای این افراد مشکل می باشد. دستخط ناخوانا و بد خط نویسی از مشکلات این کودکان می باشد.
علائم دیسگرافیا شامل موارد زیر است:
مدرسه
ناتوانی در کپی کردن از روی تخته سیاه
مشکل در ریاضیات
خودداری از تکمیل کردن تکلیف
عملکرد کلی ضعیف در مدرسه
نوشتار
مشکل در هجی کردن صحیح کلمات و اختلال دیکته نویسی
باز بینی مکرر حروف و شماره ها
فاصله نامناسب بین حروف و کلمات
اندازه و شکل غیر معمول حروف و کلمات
فاصله نامناسب نوشته از حاشیه
شیوه اشتباه گرفتن قلم
صحبت کردن با خود هنگام نوشتن
گفتار
تاخیر در گفتار
مشکل در جستجوی (بازیابی) کلمات صحیح برای ساختن جمله
حافظه
مشکل در نامیدن افراد یا پدیده های آشنا
مشکل در یادآوری
تمرکز پایین
ناتوانی در گفتن الفبا به ترتیب
ناتوانی در دنبال کردن جهت های مختلف
نشانههای کمترشناخته دیسگرافیا
شناخت دیسگرافیا فراتر از تشخیص دستخط بد است. بسیاری از نشانههای این اختلال در پس رفتارهای روزمره پنهان میشوند و به اشتباه به تنبلی یا بیعلاقگی تعبیر میشوند. یکی از نشانههای کلیدی تفاوت فاحش بین بیان شفاهی و نوشتاری است. کودکی که میتواند داستانی پیچیده را با جزئیات تعریف کند، اما هنگام نوشتن همان داستان تنها چند جمله ساده و پراشکال مینویسد، احتمالاً با دیسگرافیا دستوپنجه نرم میکند.
اجتناب از فعالیتهای ظریف هنری نیز سرنخ مهمی است. این کودکان اغلب از نقاشی، کاردستی یا هر فعالیتی که نیاز به هماهنگی دست دارد طفره میروند. حتی ممکن است مداد را بهگونهای غیرعادی در مشت بگیرند یا فشار زیادی به کاغذ وارد کنند. جالب آنکه برخی از آنان در تایپ کردن مشکلی ندارند، چرا که این مهارت نیاز به هماهنگی حرکتی ظریف ندارد.
نشانه دیگر خستگی سریع هنگام نوشتن است. پس از چند دقیقه نوشتن ممکن است شکایت از درد دست، سردرد یا بیقراری کنند. این واکنش فیزیولوژیک بهدلیل تلاش مغز برای جبران ناکارآمدی مسیرهای عصبی است. همچنین به نوسان کیفیت نوشته توجه کنید: ممکن است در یک خط حروف خوانا و در خط بعدی کاملاً ناخوانا باشند. این بیثباتی از ویژگیهای عصبی دیسگرافیا است.
یک نشانه غافلگیرکننده مشکل در کپیکردن از تخته سیاه است. کودک بهظاهر متن را میخواند، اما هنگام انتقال به دفتر، حروف جا میافتد یا کلمات را ناقص مینویسد. این چالش ناشی از اختلال در حافظه کاری دیداری-فضایی است که برای نگهداری موقت اطلاعات ضروری است. شناسایی این نشانههای پنهان اولین قدم برای مداخله معنادار است.
تأثیر دیسگرافیا بر یادگیری ریاضی
دیسگرافیا تنها به مشکلات دستخط محدود نمیشود. این اختلال عصبی-رشدی میتواند یادگیری ریاضی را به چالشی عمیق تبدیل کند، حتی زمانی که کودک مفاهیم عددی را بهخوبی درک میکند. مشکل اصلی در هماهنگی دیداری-حرکتی و سازماندهی فضایی نهفته است. دانشآموز مبتلا ممکن است قادر به حل مسائل ذهنی باشد، اما هنگام انتقال محاسبات به کاغذ با موانع جدی روبرو شود.
یکی از بارزترین مشکلات، نوشتن نادرست ارقام است. کودک ممکن است عدد “۶” را به شکل “۹” بنویسد یا جایگاه اعداد در عملیات جمع و تفریق را بهدرستی رعایت نکند. این خطاهای ظاهری اغلب به اشتباه به عنوان “بیدقتی” تفسیر میشوند، درحالی که منشا عصبی دارند. همچنین، ترازبندی ستونها در تقسیم طولانی یا ضرب چندرقمی برای این کودکان کابوسی واقعی است. فضای محدود کاغذ و نیاز به حفظ نظم هندسی، انرژی شناختی آنها را تخلیه میکند.
جنبه کمترشناختهتر، مشکل در نمایش مراحل حل مسئله است. بسیاری از معلمان برای نمرهدهی، نوشتن راهحل را الزامی میدانند. کودک مبتلا به دیسگرافیا اگرچه ممکن است پاسخ نهایی را بداند، اما بهدلیل دشواری در نوشتن سریع و منسجم، قادر به نمایش فرآیند ذهنی خود نیست. این موضوع منجر به از دست دادن نمره میشود. تأثیر روانی این وضعیت ویرانگر است: کودکانی که از نظر درک مفاهیم ریاضی توانمندند، خود را “کندذهن” میپندارند.
راهکار کلیدی؟ تطبیقهای هدفمند. استفاده از کاغذهای شطرنجی برای ترازبندی، اجازه استفاده از ماشینحساب برای محاسبات ساده، یا پاسخدهی شفاهی به جای نوشتن راهحل میتواند بازی را تغییر دهد. هدف باید تمرکز بر سواد ریاضی به جای مهارت نوشتاری باشد.
دیسگرافیا چه تاثیری بر اعتماد به نفس کودک داره؟
دیسگرافیا میتواند اعتمادبهنفس کودک را مانند موجی خزنده و بیصدا تحلیل ببرد، نه از طریق یک رویداد فاجعهبار، بلکه با خُرد کردن روزانه عزتنفس در سنگزیرین تجربیات کوچک و مکرر. هر بار که معلم برگهاش را با قرمزی خطخطی میکند، هر بار که همکلاسیها هنگام خواندن دستنوشتهاش میخندند، و هر بار که والدین ناخواسته با جملههایی مانند «بیشتر تلاش کن» یا «دقتت را بالا ببر» ناتوانی عصبی او را به تنبلی نسبت میدهند، لایهای از شرم و تردید به وجودش میچسبد. مشکل اینجاست که کودک میداند چه میخواهد بنویسد، مغزش ایدهها را پردازش میکند، اما دستانش مانند پلی قطعشده میان ذهن و کاغذ عمل میکنند. این گسست به اشتباه به عنوان کمهوشی یا بیمسئولیتی تفسیر میشود، حتی زمانی که همان کودک در گفتگو یا حل مسئله بهوضوح باهوش و خلاق است. تأثیر این ناسازگاری بر هویت تحصیلی ویرانگر است. کودکی که در کلاس درس مدام میشنود «نوشتهات نامرتب است»، «کلمات را نصفه رها کردهای»، یا «چرا مثل بقیه سریع نمینویسی؟» بهتدریج باور میکند که ناتوان است. این باور به حوزههای دیگر زندگی نشت میکند: او از مشارکت در فعالیتهای گروهی که نیاز به نوشتن دارد اجتناب میکند، سوال پرسیدن در کلاس را متوقف میکند (از ترس اینکه مبادا مجبور به نوشتن پاسخ شود)، و حتی استعدادهای واقعی خود در هنر یا علوم را پنهان میکند زیرا کلیت «دانشآموز بودن» برایش مترادف با شکست شده است. نشانههای اضطراب همیشه آشکار نیستند: شاید شبها دیرتر بخوابد تا تکالیفش را پنهان کند، شاید دلدردهای صبحگاهی قبل از مدرسه پیدا کند، یا شاید دفترش را مملو از پاککنهای سوراخسوراخ شده کند از بس میخواهد «بیعیب» به نظر برسد. راه نجات در بازتعریف موفقیت نهفته است. وقتی والدین و معلمان به جای تمرکز بر چگونگی نوشتن (سرعت، نظم ظاهری) بر محتوای فکری تأکید کنند («چه ایده جالبی! بیا آن را ضبط کنیم تا بعداً تایپش کنیم»)، وقتی به کودک اجازه داده شود با ابزارهای جایگزین (صدابرداری، نرمافزار تبدیل گفتار به متن، پاسخهای شفاهی) دانش خود را ثابت کند، و وقتی اشتباهات نوشتاری نه به عنوان «بیدقتی» بلکه به عنوان نشانهای از تفاوت عصبی طبیعیسازی شود، آنگاه کودک میآموزد که دیسگرافیا بخشی از وجود اوست، نه تعریفکننده تمام هویت او. این تغییر نگرش، بار سنگین شرم را از دوشش برمیدارد و فضایی میسازد تا اعتمادبهنفسِ زخمی، دوباره جوانه بزند.
نهایتاً، حمایت عاطفی پایدار مهمتر از هر مداخله آموزشی است. گفتن جملاتی مانند: «میدانم چقدر سخت است، و تو شجاعی که هر روز تلاش میکنی» یا «مغز تو به شکل منحصربهفردی کار میکند و این زیباست» به کودک میفهماند که ارزش او وابسته به توانایی نگارشش نیست. این پذیرش بیقیدوشرط، کلید تبدیل آسیبپذیری به تابآوری است.
سوالات متداول:
1-نقش ژنتیک در بروز دیسگرافیا چقدر است؟
۴۵-۶۰% موارد ریشه ارثی دارند و جهش در ژنهای مرتبط با رشد عصبی (مثل DYX1C1) موثر است.
2-آیا دیسگرافیا با اختلال پردازش حسی (SPD) مرتبط است؟
بله؛ ۳۵% مبتلایان مشکلات یکپارچگی حسی (مانند حساسیت لمسی یا ضعف آگاهی بدن) دارند.
اختلال یادگیری، اختلال در یک یا چند فرآیند روانی پایه در درک یا استفاده از زبان شفاهی یا کتبی میباشد و میتواند به شکل علائم عدم توانایی کامل در گوش کردن، فکر کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن یا انجام محاسبه های ریاضی نمایان شود. این اصطلاح شرایطی چون مشکلات ادراکی، آسیبهای مغزی، نقص جزئی در کار مغز، دیس لکسی یا نارسا خوانی و آفازیای رشدی را شامل می شود. از سوی دیگر، اصطلاح یاد شده، آن عده را که اصولا به واسطه ناتوانی های دیداری، شنیداری یا حرکتی و همچنین عقب ماندگی ذهنی یا محرومیت های محیطی، فرهنگی یا اقتصادی به مشکلات یادگیری دچار شده اند را شامل نمی شود. مرکز کاردرمانی اختلال یادگیری در حیطه درمان اختلالات یادگیری به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
پژوهش های مختلف تاثیر عوامل زیر در بروز این اختلالات را مورد تائید قرار داده اند. هر چند همواره تاثیر متقابل عوامل مورد نظر بوده است.
– عوامل فیزیولوژیک
– عوامل ژنتیکی
– عوامل بیوشیمیایی
– عوامل قبل از تولد و هنگام تولد و بعد از تولد:
کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری ممکن است در یکی یا چند مورد از این زمینه ها دچار مشکل باشند: اختلال خواندن، اختلال نوشتن و اختلال در حساب. از جمله مشکلات ثانویه کودکان مبتلا به اختلال یادگیری، میتوان موارد زیر را نام برد:
– اختلالات حرکتی
– اختلالات اجتماعی- عاطفی
– اختلالات ادراکی
– اختلالات نمادسازی
– اختلالات توجه
– اختلالات حافظه
– اختلالات زبانی
به منظور ارزیابی و تشخیص اختلال یادگیری، مراحل مختلفی طی میشود که شامل تاریخچه گیری و مصاحبه، مشاهدات بالینی و برگزاری آزمونهای رسمی می باشد. پس از انجام ارزیابی های مناسب و تشخیص مشکلی که سبب ایجاد ناتوانی های یادگیری در کودک گردیده است، درمان این کودکان آغاز می شود.
به طور کلی، مداخلات کاردرمانی برای این اختلال شامل استفاده از فعالیتها و بازی های حسی، حرکتی و ادراکی می باشد که کمک می کند تا سیستم های حسی، ادراکی و حرکتی آن ها باز آموزی و تنظیم شوند. همچنین هدف آن است که یادگیری ها و پاسخ های مناسب حاصل از آن به محیط های خارج از کلینیک از جمله منزل، مدرسه و هر حیطه دیگری در زندگی کودک تعمیم یابد. نکته دیگر آن است که مداخلات زمانی موثرتر است که درمانگران با دادن آگاهی کافی به والدین، آنها را در فرآیند درمان وارد کرده و با آموزش آن ها، تکرار این فعالیت ها در خارج از کلینیک را تکلیف و تشویق کنند.