مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، در زمینه درمان کودکان اوتیسم همچنین گفتاردرمانی تخصصی برای کودکان اتیسم فعالیت می نماید. دکتر اوتیسم با بررسی علائم گفتاری کودکان اوتیسم به ارائه تمرینات گفتاردرمانی مناسب هر کودک می پردازد. باید توجه داشت که علی رغم تلاشهای مستمر گفتاردرمانگران، برخی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم هنوز در بخشی از پیش نیازهای مرتبط با رشد گفتار و زبان که شامل آواسازی و باز تولید اصوات گفتاری میشود، نیازمند تمرین بیشتری هستند. به عبارتی کودکان اتیسم نیاز به تجربه ی تولید صداهای مختلف دارند. به همین منظور در تمرینات گفتاردرمانی برای کودکان اوتیسم به تقویت صداسازی و تولید صدا ، تقلید گفتار و آواها، تقویت حرکات لب ها و تشویق کودک به تولید صدا پرداخته می شود.
چه مشکلاتی از کودکان اوتیسم را میتوان با تمرینات گفتاردرمانی برطرف کرد؟
گفتاردرمانی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کمک به کودکان اوتیستیک است و میتواند مشکلات متعددی را بهبود بخشد، از جمله:
1. تاخیر در گفتار و زبان
مشکل: بسیاری از کودکان اوتیسم دیرتر از همسالان خود شروع به صحبت میکنند.
راهکار: گفتاردرمانگران با تمرینات تقلید صدا، افزایش دایره واژگان و تحریک گفتار، به کودک کمک میکنند تا ارتباط کلامی را آغاز کند.
2. مشکلات تلفظ و تولید صدا
مشکل: برخی کودکان در تلفظ صحیح کلمات مشکل دارند.
راهکار: تمرینات حرکتی دهان، لب‌ها و زبان به بهبود تولید صداها کمک میکند.
3. دشواری در برقراری ارتباط اجتماعی
مشکل: کودکان اوتیستیک ممکن است نتوانند از زبان برای تعامل با دیگران استفاده کنند.
راهکار: آموزش مهارتهای مکالمه، نوبت‌گیری در گفتگو و درک احساسات دیگران از طریق گفتاردرمانی امکانپذیر است.
4. مشکلات درک دستورات و مفاهیم
مشکل: برخی کودکان در فهم جملات پیچیده یا سوالات مشکل دارند.
راهکار: استفاده از تصاویر، داستان‌های اجتماعی و تمرینات درک مطلب به بهبود این مهارت کمک میکند.
5. رفتارهای تکراری در گفتار (اکولالیا)
مشکل: تکرار بی‌هدف کلمات یا جملات دیگران (پژواک‌گویی).
راهکار: گفتاردرمانگران با تبدیل اکولالیا به گفتار معنادار، به کودک کمک میکنند تا از کلمات به صورت هدفمند استفاده کند.
6. مشکلات آهنگ گفتار (پروسودی)
مشکل: صدای یکنواخت یا غیرطبیعی در صحبت کردن.
راهکار: تمرینات تن صدا، تاکید روی کلمات و بیان احساسات از طریق گفتار آموزش داده میشود.
7. مشکلات بلع و جویدن
مشکل: برخی کودکان اوتیستیک در جویدن غذا یا بلع مشکل دارند.
راهکار: تمرینات حرکتی دهان و حلق به بهبود این مهارت کمک میکند.
تمرینات گفتاردرمانی برای اوتیسم
تمرینات گفتاردرمانی زیر برای اینگونه کودکان توصیه می شود:
خنداندن کودک و تشویق او به تولید صدا
افزایش آگاهی کودک نسبت به حرکات لب
کشیدن واکه ها و آواز خواندن
تغییرات بلندی صدا و تقلید از صداسازی کودک
تولید صداهای نمادین مثل صداسازی حیوانات و یا صداهای متناسب با احساسات و تشویق کودک به بازتولید آن ها
انجام بازی با اسباب بازیهای بادی
ضبط صدا
اجرای مداخلات گفتار مبنا شامل:
شکل دهی گفتار تقلیدی: افزایش آواسازی با کمک تقویت، شکل دهی صداها و در نهایت محو تقویت ها
روش جفت محرک: شکلدهی رفتار به سمت گفتار اتوماتیک
تکرار زبان: سرنخ، شکلدهی و در نهایت محو سرنخ ها
رویکرد زبان تاخیری: شامل بهره گیری از آموزش فراگیر و طبیعی مدار، توجه مشترک و تماس چشمی می باشد.
درک نخستین کلمات در تمرینات گفتاردرمانی اوتیسم
برای افزایش کلمات درکی کودک، میتوان از رویکردهای کودک محور، گفتاردرمان اوتیسم محور و مختلط بهره برد.
برای آگاهی از اولین کلمات کودکان می توانید از فرم استاندارد CDI استفاده نمائید.
خزانه واژگان کودک را تا ۵۰ کلمه افزایش دهید.
با تقویت ژست ها، اشارات و زبان بدنی، رشد واژگان را تقویت کنید.
بیان نخستین کلمات:
توجه کنید که اولین کلمات آموزشی، برای کودک، کاربردی و جذاب باشد.
ابتدا واژه های عینی در مقوله های مختلف و در موقعیت های مختلف آموزش داده شود.
کلمات را به صورت اغراق آمیز و با بیان آهنگین آموزش دهید.
فعالیت کتابخوانی مشترک، ضبط صدا و پرسیدن سؤال از تصاویر میتواند به گسترش کلمات کودک کمک نماید.
به اصلاح پروتکل دهانی – حرکتی با افزایش مهارت تقلید، حمایت تنفسی و نوای گفتار و کاهش سرعت توجه نمائید.
از سرنخ برای مشخص کردن مرز کلمات استفاده کنید.
از راهبرد drill (تکرار محرک) استفاده کنید.
افزایش کلمات بیانی:
کلمات بیانی را تا ۵۰ واژه افزایش دهید (باید دقت کرد که در طول این دوره نباید آموزش افعال مغفول واقع شود زیرا در مراحل بعدی مورد نیاز است).
بیان جفت واژگان نحوی – معنایی:
شامل استفاده از جفت واژهها می باشد. مثلاً: کتاب بابا، روی میز
بیان جملات: برنامه تحلیل، غربال سازی و مداخله زبان (LARSP ):
در این برنامه از Textural Promt& Pictural استفاده می شود.
انواع prompt
کلامی: تکمیل جمله و حاشیه گویی حول کلمه مورد نظر
متنی: ارائه محرک نوشتاری با تصویری به صورت سرنخ
غیر کلامی: لمس دهان و لب و یا تکان دادن صندلی یا اشاره کردن
مرحله اول شامل: تمرین جملات امری، گفتار اجتماعی (نه آره سلام) و کلیشه ها (تکمیل اشعار کودکانه)
مرحله دوم شامل: تمرین جملات سوالی ساده (بابا کو)، خبری (مامان رفت) و منفی (آب نیست)
برای تحریک کودک به کاربرد ساختار مورد نظر از الگو دهی استفاده می شود. مثلا برای آموزش ساختار جملات خبری بدین شکل عمل می کنیم:
با بیان جمله ای امری به شخص سومی دستور می دهیم که فعلی را اجرا کند.
پس از انجام عمل، جمله ای سوالی به کار می بریم. دقت کنید که مورد سوال در هر مرحله با توجه به محوریت هر ساختار متفاوت خواهد بود.
در نهایت الگوی مطلوب که در این جا الگویی خبری است را الگو دهی می کنیم و کودک را تشویق می نماییم که الگو را به صورت مستقل بیان نماید.
مرحلهی فعل محور:
مامان بخور
مامان چی کار کرد؟
خورد.
مرحله فاعل محور
مامان بخور
کی خورد؟
مامان خورد
مرحلهی مفعول محور:
مامان سیب بخور
مامان چی خورد؟
مامان سیب خورد
مرحلهی حرف اضافه محور:
مامان سیب رو بخور
مامان چی رو خورد؟
مامان سیب رو خورد
سایر حروف اضافه هم به همین ترتیب تمرین می شود.
مرحلهی صفت محور:
مامان سیب قرمز رو بخور
مامان چی رو خورد؟
مامان سیب قرمز رو خورد
مرحلهی تطابق فعل و فاعل:
من سیب رو خوردم
تو سیب رو خوردی
مامان سیب رو خورد.
مرحلهی حرف ربط محور:
مامان سیب و موز رو بخور
مامان چه چیزهایی رو خورد؟
مامان سیب و موز رو خورد
مرحله ی قید محور:
مامان سیب رو آروم بخور.
مامان چه جوری سیب رو خورد؟
مامان سیب رو آروم خورد.
سوالات متداول:
1-چرا بعضی کودکان اوتیستیک بعد از یادگیری کلمات، ناگهان آنها را فراموش میکنند؟
این پدیده که “از دست دادن مهارتهای زبانی” نام دارد، در اوتیسم شایع است. معمولاً به دلیل تغییرات رشدی مغز یا استرس اتفاق میافتد. با تمرینات مداوم و محیط ثابت میتوان از آن جلوگیری کرد.
2-آیا ماساژ دهان واقعاً در گفتاردرمانی اوتیسم مؤثر است؟
برای کودکانی که حساسیت دهانی دارند یا عضلات ضعیفی دارند، بله. اما باید توسط متخصص انجام شود. ماساژ نادرست ممکن است باعث حساسیت بیشتر شود.
ارتباط بین دو فرد علاوه بر صحبت کردن شامل نگاه کردن به دیگری و برقراری ارتباط چشمی می باشد. ایجاد و حفظ ارتباط چشمی خوب باعث بهبود مهارت های اجتماعی می شود. نگاه کردن به شخص گوینده باعث بهبود دریافت اطلاعات زبانی از طريق حالات چهره ای ژست ها و حالات و علایم لب ها می شود. بسیاری از کودکان دچار مشکلات ارتباطی ممکن است ارتباط چشمی محدودی داشته باشند و این باعث ایجاد شکست ارتباطی می شود چون ممکن است والدین پیامی را منتقل کنند که کودک به آن توجهی نداشته باشند. نگاه کردن به اشیاء محیط پیرامون یکی دیگر از اجزاء مهم ارتباط می باشد. کودک به شیء نگاه می کند، والدین نگاهش را دنبال می کنند و یک دیدگاه مشترک ایجاد می شود و این آغاز یک مکالمه می گردد. اوتیسم و ارتباط چشمی با همدیگر رابطه دارند اما نمی توان گفت عدم برقراری ارتباط چشمی به تنهایی نشان دهنده وجود اوتیسم در کودک است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر اوتیسم در تهران، با انجام خدمات متنوع درمانی برای کودکان اوتیسم از جمله کاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی حسی برای برقراری ارتباط چشمی کودکان اوتیسم، رضایت همیشگی مراجعان را به خود جلب می کند.
جهت ایجاد علاقه در کودک برای این که به ما نگاه کند، به تمریناتی با حالات چهره ای احتیاج داریم به عبارتی باید هیجانات خود را به شکلی اغراق آمیز در چهره نشان دهیم. وقتی به کودک نگاه می کنیم باید حالت صورت جذابی به خود گرفته و یا شیء جذابی را نزدیک صورت خود نگه داریم و سپس چهره مان را پشت آن پنهان کنیم. این کار کودک مبتلا به اوتیسم را تشویق می کند به ما نگته کند. راه های بسیار مناسبی برای بهبود ارتباط چشمی وجود دارد.
روش های بهبود ارتباط چشمی
– قبل از آب دادن به کودک می توان او را تشویق کرد که به ما نگاه کند یعنی ارتباط چشمی برقرار کند ولی دقت کنید که نباید با کودک به جدال پرداخت.
– ردگیری بینایی، کودک باید یاد بگیرد که اشیاء را با چشمانش دنبال کند، بادکنک، حباب و عروسک موارد جذابی برای کودک هستند. زمانی که در حال دمیدن در بادکنک یا حباب هستید کودک ممکن است به شما نگاه کند پس این کار را به آرامی انجام دهید تا کودک مدت زمان بیشتری نگاه کند. می توانید پشت عروسک یا ماسک پنهان شوید و منتظر بمانید تا کودک ارتباط چشمی برقرار کند.
-بازی با وسایل صدا ساز، وسیله ای را به صدا درآورید، این کودک را تشویق می کند که به شما نگاه کند. هرگاه تماس چشمی اش را با شما قطع کرد، ایجاد صدا را متوقف کنید و دوباره با نگاه کودک شیء را به صدا در آورید.
-بازی با پر های رنگی، پر ها را فوت کنید، با آن ها کودک را قلقلک دهید.
– در زیر یک پارچه رنگی جذاب پنهان شوید و کمی تکان بخورید تا توجه کودک را جلب کنید سپس آن را بر روی سر کودک رها کنید و کودک را تشویق کنید تا آن را به سمت خودش بکشد.
– دالی بازی کنید، پشت اشیاء یا دستان تان پنهان شوید. والدین می توانند این کار را هنگام لباس پوشاندن به کودک انجام دهند. ماسک های کاغذی نیز با سوراخ هایی برای چشم ها، کودک را به تماس چشمی تشویق می کند.
– از عینک آفتابی استفاده کنید، آن را روی چشمان تان بگذارید و بردارید و کودک را به نگاه کردن تشویق کنید.
– دوربین درست کنید، یک لوله مقوایی درست کنید و از داخل آن، هم دیگر را ببینید. سعی کنید آن را با کاغذ های رنگی تزیین کنید تا جذاب تر باشد.
– بازی با انگشتان، انگشت های دست تان را تکان دهید، پشت آن پنهان شوید، روی آن نقاشی بکشید.
– روی سرتان کلاه گیس بگذارید و یا پشت آن پنهان شوید .
– آواز بخوانید، دست بزنید، قلقلک بازی کنید و گاهی این کارها را متوقف کنید و به محض برقراری ارتباط چشمی ادامه بازی را انجام دهید.
– توپ بازی کنید، بازی تبادل توپ را انجام دهید و پس از عادت کردن کودک به روند بازی توپ را پیش خود نگه دارید و به محض برقراری ارتباط چشمی بازی را ادامه دهید.
– با چهره های جالب، بازی چشمک زدن را با کودک انجام دهید.
– نقاشی روی صورت، روی صورت خودتان و کودک تصاویر جذاب یا خنده دار حیوانات را بکشید.
هنگامی که کودک وارد مدرسه میشود، فرصت‌های او برای تمرین مهارت‌هایش جهت آرام ماندن افزایش می‌یابد. مدرسه شرایط غیرقابل پیش‌بینی متعددی را همه روزه فراهم میکند که البته برای بزرگسالان معمولاً قابل پیش‌بینی است. بهتر است که قبل از روز اول مدرسه با معلم کودک اوتیسم حرف زده شود و برخی از نیازهای خاص کودک، توضیح داده شود. معلم‌ها تمایل دارند که کلاسشان آرام و سازمان یافته باشد. بسیاری از فعالیتهای آرام کننده که میتواند به کودک اوتیسم کمک کند با همان تأثیر مثبت به همکلاسی‌های وی نیز میتواند کمک کننده باشد. یک معلم بااستعداد، مزیت برخی از این پیشنهادات را در نظر میگیرد و آنها را برای همهی دانش‌آموزان خود به کار میبرد. در واقع این فرصت مناسبی برای کودک اوتیسم جهت کنترل بیقراری در مدرسه است تا بدون تنها شدن، چیزی را که می‌خواهد به دست بیاورد. مرکز تشخیص و درمان اوتیسم به صورت تخصصی در حیطه ارائه تکنیک های رفتاردرمانی جهت کنترل بیقراری کودک فعال است. از دیگر خدمات مرکز کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم می باشد.
علل بیقراری کودکان اوتیسم در مدرسه چیست؟
بیقراری کودکان اوتیسم در مدرسه میتواند دلایل مختلفی داشته باشد که معمولاً به ترکیبی از عوامل محیطی، حسی، ارتباطی و هیجانی مربوط میشود. در اینجا مهمترین علل را برایت جمع‌بندی می‌کنم:
1-حساسیت‌های حسی:
کودکان اوتیسم ممکن است نسبت به صداهای بلند، نورهای شدید، بوی تند یا لمس دیگران حساس باشند. محیطهای شلوغ و پر سر و صدا مانند کلاس درس یا زنگ تفریح میتواند باعث تحریک بیش از حد آنها شود و بیقراری ایجاد کند.
2-مشکلات ارتباطی:
بسیاری از این کودکان در درک یا بیان نیازها و احساسات خود مشکل دارند. ناتوانی در ابراز خواسته‌ها یا فهمیدن دستورات معلم میتواند باعث ناامیدی و بیقراری شود.
3-اضطراب و استرس:
تغییر در برنامه روزانه، انتظارات آموزشی بالا، یا حتی تعاملات اجتماعی میتواند برای کودک استرس‌زا باشد و به رفتارهای بیقرار منجر شود.
4-مشکلات در درک قوانین اجتماعی:
کودکان اوتیسم ممکن است قوانین نانوشته‌ی رفتار در مدرسه (مثل نوبت گرفتن یا رعایت سکوت) را درک نکنند، که این موضوع باعث سوءتفاهم و رفتارهای پرتنش میشود.
5-عدم دریافت حمایت‌های لازم:
نبود استراتژی‌های حمایتی (مثل کمک مربی، فضاهای آرامش‌بخش یا روش‌های تدریس مناسب) میتواند مشکلات را تشدید کند.
6-نیاز به حرکت (هایپر اکتیویتی حسی):
برخی کودکان اوتیسم نیاز شدیدی به حرکت کردن دارند (مانند دویدن، تاب خوردن یا فشار دادن عضلات)، و نبود فرصت‌های کافی برای این حرکات باعث بیقراری میشود.
7-عدم توانایی در تنظیم هیجانات:
آنها ممکن است در کنترل احساسات شدید (مثل خشم، ترس یا خوشحالی زیاد) مشکل داشته باشند، که نتیجه‌ی آن رفتارهای ناگهانی و بیقرار است.
اوتیسم و کنترل بیقراری در مدرسه
تکنیک‌های زیر پیشنهاداتی هستند که در بسیاری از کلاس‌های درسی برای دانش‌آموزان در هر سنی، نتیجه داده‌اند. معلم‌ها و دستیاران باید این فعالیتها را در کلاس با کودکان اوتیسم تمرین کنند؛ بنابرین نیاز دارند در برقراری ارتباط، علاقه و شور و شوق خود را به کار گیرند.
فعالیتهای پر تحرک را پس از تمام کردن فعالیتی و رفتن به سراغ فعالیت دیگر به کار گیرید. به عنوان مثال هنگامی که موقع آن رسیده که کودکان رنگ‌آمیزی را کنار بگذارند و یک کتاب بیرون بیاورند؛ یک دقیقه صبر کنید، دانش‌آموزان موظف‌اند بایستند و تا جای ممکن، به بدنشان کش و قوس دهند. همزمان با کشش، دانش‌آموزان باید یک نفس عمیق بکشند. سپس باید دستهای خود را به سمت زمین پایین بیاورند و تمام هوایی که نفس کشیده‌اند را بیرون دهند. یک شمارش کوچک تا پنج برای هر دم و بازدم داشته باشند. سپس دانش‌آموزان باید به صندلی‌های خود بازگردند و برای درس بعدی آماده شوند. این تکنیک میتواند سه یا چهار دفعه تکرار شود و همهی دانش‌آموزان با هم خم و راست شوند.
۲. تنفس عمیق همیشه راه خوبی برای کودک در جهت احساس آرامش است. استفاده از راهنمایی‌هایی مانند ((گل‌ها را بو بکش)) یا ((شمع‌ها را فوت کن)) باعث درک کودک میشود. اینها پیشنهادات رایجی هستند که کودک میتواند به آنها ارتباط برقرار کند.
((خودتان را صمیمانه در آغوش بگیرید.)) تمامی کودکان نیاز دارند خودشان را دوست داشته باشند. هنگامی که جو متشنج است، زمان خوبی است که خودت را محکم در آغوش خودت بفشاری، کودک می‌بایست بازوهایش را دور شانه‌های خود بپیچد و محکم فشار دهد و به خودش بگوید (یا اگر به صورت گروهی انجام میدهند با صدای بلند بگوید) ((من بی نظیر هستم)). با انجام این کار کودک از آغوش عمیق و پیام مثبت بهره‌مند میشود.
حرکت شنا روی دیوار کلاس، پس از بازگشت از فعالیتی که از کلاس خارج شده بودند، فوق‌العاده است. معلم تمامی کودکان را رو به دیوار به صف میکند. کودکان حدود ۳۰ سانتی‌متر (یک فوت) از دیوار فاصله میگیرند. به کودکان اجازه دهید تا ده شماره، با تمام قدرتشان، دیوار را هل دهند. آرنج‌ها میتواند خم باشد یا نباشد، پاهایشان باید با قدرت به زمین متصل شده و حرکت نکند. از آنها بخواهید حرکت را ۳ بار تکرار کنند به این ترتیب آنها هنگام بازگشت به کلاس خسته و آرام خواهند بود.
کودک ممکن است به میزانی از تمرین در طول روز احتیاج داشته باشد. او ممکن است ترجیح دهد برخی حرکات را هنگامی که در کلاس نشسته و پشت میز است، انجام دهد. در این مواقع کودک به حالت نشسته باقی می‌ماند و میتواند دستهایش را به زیر صندلی خود برساند. سپس کودک تا جایی که میتواند خود را بالا می‌کشد. وی این حرکات را ۳ یا ۵ بار یا هر تعدادی که نیاز دارد، آرام شود، انجام میدهد. همچنین میتواند با دستها یا پاهایش به پایین فشار دهد.
یک باند کشی را اطراف قسمت پایینی صندلی کودک متصل کنید تا بعضی تمرینات آرام کننده را در حین نشستن روی صندلی انجام دهد. کودک در حالیکه نشسته است باند را با پاهای خود می‌کشد. اگر باند کشی در دسترس نباشد، کودک به سادگی پاهای خود را دور پایه‌های صندلی می‌پیچد و به هم فشار میدهد. صندلی نباید بالا برود؛ و همچنان روی زمین باقی بماند.
احساس آرامش در نشستن روی صندلی و پشت میز ممکن است برای هر کودکی چالش برانگیز باشد. مهم است که اسباب و اثاثیه‌ی مدرسه از نظر اندازه برای کودک مناسب باشد. این امر برخی از سختی‌های تحمل نشستن را کاهش میدهد. کودک وقتی روی صندلی می‌نشیند باید کف پاهایش به زمین برسد و زانوهایش ۹۰ درجه خم شده باشند. میز تحریر باید به اندازه‌ای کم ارتفاع باشد که کودک بتواند به آسانی به روی آن دسترسی داشته باشد؛ در حالیکه شانه‌هایش راحت هستند و آرنج‌ها با زاویه‌ی ۹۰ درجه خم شده‌اند. اگر در زمان نشستن پاهای کودک آویزان باشد، نشان میدهد که میز و صندلی بزرگ هستند. اگر میز و صندلی در اندازهی صحیح در دسترس نباشد، استفاده از یک جعبه‌ی محکم برای استراحت پاهای کودک به شکل صاف روی آن و یا هر گونه تطابق دیگری میتواند فکر خوبی باشد.
برنامه‌های روزانه‌ی تصویری برای کنترل بیقراری کودک اوتیسم
تا این قسمت، شما دریافته‌اید که استفاده از تصاویر در فهم ترتیب کارهای روز به کودک کمک میکند. این امر در مورد مدرسه نیز صدق میکند. حتی اگر کودک توانایی گفتاری دارد و صحبت می کند و وقتی با او حرف زده میشود، پاسخ میدهد؛ کودکان با اختلالات طیف اتیسم، معمولاً وقتی که یک تصویر یا حروف نوشته شده در انتقال پیام، مورد استفاده قرار میگیرد درک پیام برایشان آسان‌تر است. معلم‌ها میتوانند به آسانی دستورالعمل‌ها را روی تخته سیاه بنویسند تا کودک آنها را انجام دهند. استفاده از برنامه‌ی تصویری اهمیت ویژه‌ای در مدرسه دارد. کودک موارد زیادی برای یادگیری، عادت کردن و پاسخ دادن دارد.
به معلم توضیح دهید که استفاده از تصاویر یا لغات نوشته شده، همراه با لغات گفته شده، بیش از یک راه برای فهم آنچه که از کودک انتظار میرود، در اختیار او قرار میدهد. این روش تمامی امور مهم پیش‌بینی شده برای این که به احساس امنیت و آرامش کودک کمک کند را تأمین میکند. برخی کودکان زمانی عملکرد خوبی دارند که برنامه‌ی تصویری روازنه خود را روی میز تحریرشان داشته باشند. در این حالت آنها میتوانند به میزشان نگاه کنند و بدانند که فعالیت بعدی کدام است؛ بدون اینکه در کلاس به اطراف نگاه کنند و یا در تدریس معلم وقفه ایجاد کنند. انواع مختلفی از برنامه‌ی تصویری وجود دارد. نوع محبوب آن مربع‌های 5/2 سانتی‌متری (یک اینچی) هستند که تصویر یک فعالیت بر روی آنها قرار میگیرد. فعالیت با یک تصویر یا نماد و یک کلمه در زیر آن مشخص میشود. تصاویر به صورت ورقه ورقه شده و با ترتیب روی صفحه با چسپ جای میگیرند. بعد از اتمام هر فعالیت، تصویر برداشته میشود و در یک صفحه یا پاکت نامه‌ی مخصوص کارهای تمام شده، قرار میگیرد. با این روش تصویر میتواند برای روز بعدی نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
کودکان اوتیسم با استفاده از حواس‌های بسیاری یاد میگیرند
فهمیدن این موضوع که چه چیزی دارد آموزش داده میشود، به کودک اوتیسم کمک میکند تا شوق یادگیری‌اش بیشتر شود. هنگامی که کودک نسبت به مدرسه هیجان زده شود؛ شور و اشتیاقش نیز بیشتر خواهد شد. احساس خوشحالی به کودک کمک میکند که آرام باشد و یادگیری‌اش بهتر شود. برای کودکان با اختلالات طیف اتیسم استفاده از آهنگ و قافیه، بهترین روش یادگیری است. ممکن است شما متوجه شده باشید که چگونه کودک به آهنگهای مشخص و صداهای موزیکال واکنش نشان میدهد. این اولویت‌ها میتوانند با معلم مطرح شوند و به عنوان ابزار مناسبی جهت آموزش مورد استفاده قرار بگیرند. آموزش «عمل به جای گفتن» نیز یک روش مؤثر برای کودک است. به جای آموزش ریاضی به تنهایی و با کاغذ و قلم، معلم کودک را تشویق کنید که به کودک {اجازه دهد از اشیا برای به نشان دادن اعداد استفاده کند. یادگیری موضوعات مختلف در یک درس مثل ریاضی، به کودک دچار اختلال و بقیه‌ی افراد حاضر در کلاس نشان میدهد که درس مربوطه چقدر با زندگی روزمره در انطباق است. مثال دیگر زمانی است که معلم تقویم را بررسی میکند. او میتواند در مورد اعداد، رویدادهای کنونی، وضعیت آب و هوا و موارد دیگر آموزش دهد.
سوالات متداول:
1- آیا وجود یک برنامه‌ی روزانه‌ی ثابت میتواند به کاهش بیقراری فرزندم کمک کند؟
بله، داشتن برنامه‌ی روزانه‌ی منظم و قابل پیش‌بینی یکی از بهترین راه‌ها برای کاهش اضطراب و بیقراری در کودکان اوتیسم است. این کودکان به ساختار مشخص و دانستن اینکه “بعد از چه اتفاقی” میافتد نیاز دارند. بهتر است معلم و والدین با کمک تصاویر، جداول یا نمادها، این برنامه را به کودک نشان دهند.
2-در صورت بیقراری شدید فرزندم، آیا بهتر است مدرسه رفتن او را متوقف کنم یا راهکارهای حمایتی را بیشتر کنم؟
متوقف کردن مدرسه رفتن توصیه نمی‌شود مگر در شرایط بسیار ویژه. در اغلب موارد، بهتر است با افزایش راهکارهای حمایتی مانند ارائه کمک مربی، اصلاح محیط مدرسه، تنظیم برنامه‌های فردی آموزشی (IEP) و همکاری تنگاتنگ با معلم، مشکل را مدیریت کرد.
اختلال خواب و نخوابیدن در بسیاری از کودکان با علل مختلف ایجاد می شود. کشف علت اختلال در کودکان می تواند کمک بسزایی در درمان مشکلات خواب کند. یکی از مشکلات شایع کودکان اوتیسم اختلال در خواب می باشد. مرکز اوتیسم تهران در زمینه تشخیص و درمان کودکان اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. همچنین خدمات ماساژ درمانی اوتیسم، رفتاردرمانی و بازی درمانی اوتیسم می تواند در درمان اختلالات خواب در کودکان موثر باشد. کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم از درمان های توانبخشی کودکان اوتیسم است که توسط متخصصین مرکز اوتیسم تهران زیر نظر دکتر صابر ارائه می شود.
ممکن است این مورد برای کودکان با اختلالات طیف اتیسم مشکلساز باشد. چنانچه شما نسبت به فعالیتهایی که کودک از آن لذت میبرد آگاه باشید میتوانید به آرامش و خواب راحت کودک کمک کنید. به کودک تکنیک‌هایی را آموزش دهید که از طریق آن خودش را آرام کند تا بتواند بخوابد. البته اینکه کودک خودش همه موارد را مدیریت کند امکانپذیر نیست بنابراین روش‌های زیر پیشنهاد میشود:
تلویزیون، کامپیوتر و… را ۳۰ دقیقه قبل از خواب خاموش کنید. نور تلویزیون یا کامپیوتر مزاحم آماده‌سازی طبیعی برای خواب میشود.
گرما غالبا آرامبخش است. گرمای طبیعی و احساس آرامش از فاکتورهای موثر خواب هستند. شاید کودک از لحافی که سنگین هست نیز لذت ببرد. به کودک اجازه بدهید از آن استفاده کند حتی اگر هوا گرم باشد.
رایحه وانیلی و ارغوانی میتواند کودک را آرام کند.
روتینهای زمان خواب را حفظ کنید. این مورد باعث میشود که کودک بداند که زمان خواب است. از این روتینها میتوان به حمام، قصه‌گویی، خاموش کردن لامپ و… اشاره کرد.
ممکن است کودک از شما بخواهد کنارش باشید تا بخوابد. شاید از نوازش سر یا پشتش لذت ببرد. این مورد میتواند خوب باشد اما حواستان باشد که کودک به این مسئله وابسته نشود.
ریلکسیشن پیشرونده یک روش است که در بعضی افراد در هر رده سنی کمک‌کننده است. کودکان با اختلالات طیف اتیسم از طبیعت متوالی بودن این روش خوششان میآید. به کودک بگویید یک قسمت از بدن خود را سفت کند و سپس شل کند. این کار از نوک انگشتان تا سر و از سر تا نوک انگشتان انجام میشود. زمان سفت نگه داشتن ۵ ثانیه است این روش در کودک احساس خستگی و شل بودن ایجاد میکند. بعد از مدتی کودک باید توالی را خودش مدیریت کند و مستقل این روش را انجام دهد.
زمان خواب و بیداری تغییر نکند حتی در پایان هفته. این مسئله به کودک در تقویت سیکل خواب و بیداری کمک خواهد کرد. کودک باید ۸ تا ۱۰ ساعت در شب بخوابد. روتینهای مربوط به قبل از خواب یک ساعت قبل از خواب شروع شود.
مسئولیت داشتن و فعالیت روزانه
داشتن فعالیت های روزانه و روتین از روش هاییست که می تواند در ایجاد عادت خوابیدن به آن ها کمک کند. همانطور که کودک باید از وسایل خود مراقبت کند، میتواند فعالیتهای روزمره ساده‌ای هم داشته باشد. مشارکت در این فعالیتها باعث میشود که کودک احساس کند قسمتی از خانواده یا گروه یا کلاس یا جامعه است و در وی احساس تعلق ایجاد میشود.
این مورد از ۳ سالگی آغاز شود. کودک ۳ ساله شما ممکن است بتواند لباسها و اسباب‌بازیها را داخل سبد بگذارد. قاشق و چنگال را روی میز غذاخوری بگذارد. این کارها را روزانه برای کودک در نظر بگیرید و به مرور زمان فعالیتها و مسئولیتهای وی را افزایش دهید.
مرکر اوتیسم تهران در زمینه تشخیص و درمان کودکان اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم از خدمات مهم در زمینه توانبخشی کودکان اوتیسم می باشد که به صورت تخصصی در کلینیک دکتر صابر اراه می شود. تمرینات کاردرمانی اوتیسم در حیطه کادرمانی جسمی، ذهنی، کاردرمانی حسی، کاردرمانی دست، سنسوری روم، ماساژ درمانی، یکپارچگی حسی، اتاق شنیداری و اتاق تاریک بینایی ارائه می گردد. در این متن به صورت خلاصه به چند تمرین کاردرمانی اوتیسم که والدین می توانند در محیط منزل انجام دهند پرداخته می شود.
تمرینات کاردرمانی اوتیسم در دست
ورق زدن یکی از مهمترین مهارتهای حرکتی ظریف است این مهارت شامل حرکات انگشتان و نیز حس لامسه است که در یک زمان تنها یک صفحه ورق میخورد برخی از کودکان با اختلالات طیف اتیسم در ورق زدن صفحات کتاب دچار مشکل هستند. مشکل میتواند ناشی از چالاکی ضعیف در انگشتان یا به دلیل عدم علاقه ی کودک برای لمس برگه با نوک انگشتانش باشد. صرف نظر از دلیل و سطح ناراحتی باید به یاد داشت که این امر یک مهارت مهم است. برای تشویق ورق زدن صفحات، از کودک بخواهید در زمانی که شما کتاب مورد علاقه اش را میخوانید، خودش صفحات را ورق بزند در این صورت کودک برای تماشای آنچه در صفحه ی بعد است، مشتاقتر خواهد بود. البته این کار شاید کمی هم باعث دردسر شود چرا که کودک شاید حواسش پرت شود و جهت رفع این حواس پرتی مدام سرک بکشد تا ببیند در صفحات بعد چه چیزی وجود دارد. کودکان توانایی شگفت انگیزی برای استفاده از ذهنشان در جهت غلبه با موانع دارند.
مهم است که کودکان با اختلالات طیف اتیسم در هر محیطی برای خودشان کاری انجام دهند. افزایش آگاهی شما از این تکالیف کوچک و نیز افزایش انتظارات از مهارتهای کودک به او کمک میکند تا مستقل تر گردد. وقتی کودک در ورق زدن بی میل میشود، استفاده از یک مداد میتواند مفید باشد. از او بخواهید مداد را طوری نگه دارد که پاک کن روی برگه باشد و با استفاده از آن صفحه را ورق بزند.
فعالیتهای روزمره برای کمک به کودک مبتلا به اتیسم
دنبال کردن متن در زمان خواندن
دنبال کردن معلم در زمانی که با صدای بلند متن را میخواند یک فعالیت معمول در کلاس درس است. این کار برای کودکان با اختلالات طیف اتیسم اطلاعات بینایی فراهم میکند که بیشتر آنها این اطلاعات را دوست دارند. اغلب این کودکان در مواقعی که اطلاعات شنوایی به آنها میرسد برای یادگیری دچار مشکل میشوند. یعنی اگر معلم اطلاعات را فقط از طریق گفتن به آنها منتقل نماید به احتمال زیاد کودک قادر به یادگیری نخواهد بود. بهتر است کودک بتواند اطلاعات را هم ببیند و هم آنها را بشنود. این کار فرصت یادگیری بیشتری را در اختیار کودک قرار میدهد. تمرین کردن در منزل و نیز سایر محیطهای خارج از مدرسه راه مناسبی برای کار کردن بر روی این مهارت است.
وقتی در خانه همراه با کودک متنی را میخوانید از او بخواهید با انگشت اشاره ی خود متن را دنبال نماید. اگر استفاده از انگشت اشاره برای او دشوار است، میتواند از یک تکه کاغذ استفاده کند و آن را زیر خطی که خوانده میشود نگه دارد. زمانی که شما به انتهای خط می رسید کودک تکه کاغذ را به پایین حرکت میدهد و خط بعدی نمودار میشود.
بهترین راه برای دانستن اینکه کودک متوجه چیزی که برایش خوانده میشود است یا نه، این است که پرسشهایی از او پرسیده شود. یک کودک با اختلالات طیف اتیسم ممکن است قادر نباشد به صورت کلامی آنچه را که یاد گرفته است را به شما بگوید. اجازه دهید در صورت نیاز تصویرش را برایتان بکشد تا اطلاعاتی را که به تازگی یاد گرفته است، نشان دهد. به کودک این فرصت را دهید تا خودش را به شیوهای که یادگیری و عزت نفش را تقویت میکند، بیان نماید. برای همهی ما مهم است که بدانیم دیگران ما را میفهمند.
نکاتی در مورد قدرت دست
با پیشرفت بیشتر تکنولوژی، کودکان ما نیز پیشرفت میکنند. یک وسیله با قابلیت صفحه ی لمسی میتواند یک راه موثر برای کمک به برقراری ارتباط، پیروی از یک برنامه ی روزانه و یا تکمیل یک تکلیف به صورت مستقل باشد و چنین چیزی باید در صورت صلاحدید مورد تشویق قرار گیرد. قدرت مورد نیاز دست و انگشتان برای تایپ کردن معمولی (دستی) ، در مقایسه با یک صفحه کلید لمسی متفاوت است. حتی با در نظر گرفتن این تفاوتها، قدرت دست همچنان از موارد مهم است.
زمانهایی خواهد بود که کودک نیاز خواهد داشت درب یک ظرف غذا را به طور مستقل باز کند برای مثال در اتاق ناهارخوری. یا مثلا او گاهی نیاز خواهد داشت سنجاقی را روی بورد کلاس، برای چسباندن کار خودش استفاده کند. در کارهای روزمره ی زندگی موارد بسیاری وجود دارد که برای کامل کردن یک تکلیف کارکردی، قدرت دست مورد نیاز میباشد. به کودک فرصت استفاده از دستهایش را بدهید و کارهای او را شما انجام ندهید. اگر او قادر به انجام کارها به تنهایی نیست برای مثال نمیتواند در بطری شیر را باز کند به او کمک کنید و بخشی از درب را باز کنید، سپس از او بپرسید که آیا میتواند آن را کامل باز کند. این کار را برای تمام بطریها و بستهها انجام دهید .
این مهارت بویژه زمانی که کودک به دور از خانه است، اهیمت دو چندانی پیدا میکند. دادن فرصت به کودک برای باز کردن در بستهها و ظروف، میتواند پیام مهمی داشته باشد. او از این تجربه یاد میگیرد که تنها خودش است که میتواند نیازهایش را برطرف نماید و این انتظار میرود که او قادر به انجام آنها باشد. صبور باشید. گاهی وقتها ممکن است نیاز به سالها تمرین باشد اما با تلاش و پشتکار کودک در این حیطه مهم زندگی، سرانجام خود خوداتکا خواهد شد.
در اغلب اوقات کودک برای کارها درخواست کمک میکند و بنابراین لذت تجربه کارهای مستقل را از دست خواهد داد. ما در آموزش کودکان دچار اختلالات طیف اتیسم برای گفتن” لطفا کمک کنید”، خوب عمل میکنیم و خوشحالیم که او نیازهایش را میگوید تا ما به تصویر بزرگتری از او برسیم. اما هرگز به او یاد نمیدهیم که میان زمانی که واقعا نیاز به کمک دارد و زمانی که باید برای انجام کار خودش تلاش کند، تفاوت قائل شود. این کار در واقع کنار نشستن و انجام ندادن کارها را به کودک میآموزد. به کودک اجازهی آزمون و خطا بدهید همهی ما باید قبل از یادگیری و رسیدن به کفایت کافی، شرایط متفاوت را تجربه نماییم.
همهی فعالیتهایی که در بالا به آنها اشاره شد، میتواند در افزایش قدرت دست موثر باشد. کلید افزایش قدرت، مقاومت فیزیکی و تکرار است. در زیر مثالهایی آورده میشود که میتواند برای کودک جذاب باشد.
تصاویر میخی
با یک تکه چوب به ضخامت یک اینچ ( 2 و نیم سانتی متر)، عرض ۱۲ اینچ (۳۰ سانتی متر) و در ازای ۱۸ اینچ (۴۵ سانتی متر ) تعدادی میخ در اندازهی دو اینچ (۵ سانتی متر) و یک چکش کوچک میتوانید طراحیهای مختلفی را انجام دهید.
با استفاده از یک گچ یا ماژیکهایی با رنگ ثابت، تصویر یک چهرهی شاد یا یک شکل هندسی ساده روی چوب بکشید.
به کودک نشان دهید که میخ را چطور سرجایش در زمان چکش زدن نگه دارد تا میخ تا نصفه در چوب فرو رود.
اگر کودک همزمان با چکش زدن نمیتواند میخ را نگه دارد خودتان کار را شروع کنید و ادامه را به او بسپارید. این کار عضلات بزرگ دست را تقویت میکند و به هماهنگی چشم و دست نیز کمک میکند.
فعالیتهای پانچ کردن
استفاده از پانجها میتواند قدرت گرفتن دست را افزایش دهد.
۲. از برگههای رنگی استفاده کنید و اجازه دهید کودک انواع طرحهایی را که میتواند با پانچ درست کند را کشف نماید.
۳. اشکال هندسی یا حروف را روی برگه بکشید تا کودک با پانچ آنها را سوراخ کند.
۴. سه یا چهار تا از تکههای کاغذ را از وسط تا کنید طوری که میخواهید یک کتاب بسازید و از کودک بخواهید سوراخهایی حدود یک دوم اینچ (۱ سانتی متر) از محل تا کردن، ایجاد کند. نخهایی را از این سوراخها رد کنید تا کار صحافی کردن را هم انجام داده باشید.
از کتابی که درست کرده‌اید برای نوشتن یا کشیدن تصاویر استفاده کنید.
بزن بریم چیزای خوب پیدا کنیم
برای این کار نیاز به خاک رس، خمیر بازی یا خمیرهای درمانی و نیز تعدادی وسایل کوچک مانند سکه، مهره و یا حبوبات دارید. هرچه گل رس سفتتر و متراکمتر باشد کار با آن سختتر خواهد بود. با موارد نرمتر شروع کنید و به تدریج با افزایش قدرت کودک، تراکم را افزایش دهید. قبل از شروع این فعالیت، خمیر یا گل رس را ورز دهید و به شکل توپ در بیاورید تا گرم شوند.
۱. از یک توپ خمیری استفاده کنید. اندازهی توپ باید مناسب کف دست کودک باشد.
۲. پنج یا ده مورد از وسایل را داخل خمیر فرو کنید.
3.به کودک اجازه دهید اشیا را ببیند.
4.از کودک بخواهید مواردی را که پنهان کردید، پیدا کند.
5.هر موردی را که کودک پیدا میکند، بشمارید. کودکان با اختلالات طیف اتیسم اغلب در زمان شمردن آرام میشوند. چون ماهیت این بازی به گونهای است که آغاز و پایان مشخصی دارد اغلب با استقبال کودکان دچار اختلالات اتیسم روبرو میشود. تمام چیزهایی را که کودک پیدا میکند در یک صف بچینید تا ببیند چه چیزهایی را پیدا کرده است.
راههای زیادی وجود دارد تا کودکان با کمک دستهایشان خودشان را نشان دهند. چیزی که باید به خاطر بسپارید این است که هر کودکی راه خاص خودش را برای بیان کردن دارد. آنچه را که کودکان با اختلالات طیف اتیسم میسازند، راه آنها برای بیان خودشان است. اجازه دهید از بیان خود لذت ببرند و همزمان مهارتها را کسب نمایند. از این طریق شما میتوانید اطلاعاتی دربارهی اینکه آنها دنیا را چطور میبینند نیز به دست بیاورید.
تمرینات کاردرمانی اوتیسم
یادگیری به واسطه حرکت کردن و پاسخ دادن رخ میدهد. پاسخ‌های شکل گرفتها ز تجربیاتی که شما به کودک پیشنهاد میدهید به او کمک خواهند کرد تا یاد بگیرد و درک کند که بدنش چگونه کار میکند. او همچنین درک بهتری از جهان پیرامون و چگونگی حرکت در محیط را کسب خواهد کرد. یکی از فعالیتهایی که زمان زیادی از کودک میگیرد، یادگیری این است که او یک بدن دارد، اجزای بدنش چه کارهایی انجام میدهند و چگونه حرکت میکنند. نوزادان معمولاً در سنین بسیار کم یاد می‌گیریند که از دنیای اطراف خود جا هستند. کودکان با رشد عادی این درک را به واسطه بازی کردن به دست میآورند.
یک کودک با اختلالات طیف اوتیسم معمولاً نمیتواند در فعالیتهای بازی شرکت کند و به درک مشابهی برسد لذا نیاز به تشویق و کمک دارد. کودک نیاز دارد که در طول روز به وضعیت‌های مختلفی حرکت کند. انطباق بدن خود با فضاها و جاها و نیز تنظیم وضعیت بدن و بینایی راهی برای رشد طبیعی این حواس است. این کودک با اختلالات طیف اوتیسم ممکن است برای گذراندن بخشی از زمان بیداری خود در صندلی ماشین یا صندلی مخصوص کودک در اتومبیل، بسیار آرام و راضی باشد و بتواند خودش را سرگرم نماید. لازم است که کودک را زمانی که به مقصد رسیدید، از صندلی اتومبیل حرکت دهید. اگر چه راحت است که کودک را همراه با صندلی‌اش از ماشین بیرون بیاورید و در کالسکه کودک قرار دهید، اما این کار به ویژه زمانی که کودک مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم است توصیه نمی‌شود. برداشتن کودک حتی اگر به منظور قرار دادن او در یک صندلی دستی باشد بسیار مفید است، چرا که به او فرصتی می دهد تا عضلات گردن و چشم‌هایش را تمرین دهد و با وضعیت جدید خود را وفق دهد. انطباق یافتن با حرکات در زمان بلند کردن، به کودک کمک میکند تا به واسطه تمرین عضلات گردنش را تمرین دهد و در نهایت بتواند سر خود را بالا و صاف نگه دارد. سر شل و افتاده، بردن سر به سمت عقب است که در کودکانی که سرشان در زمان بلند کردن حمایت لازم را ندارد، انجام میگیرد. تمام کودکان در سنین بسیار پاییت این حرکت را دارند و لذا باید آنها را در زمان بلند کردن از پشت سر حمایت کرد. در کودکان با رشد عادی در 3 ماهگی عضلات گردن به اندازه کافی قدرتمند می شوند و در زمان بلند کردن کودک، سر را نگه می‌دارند تا به عقب نیفتد. در حالی که در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم در مقایسه با همسالانشان، معمولاً مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا این توانایی را به دست آورند. دلیل این امر نیز عدم نگاه کردن به اطراف و کشف محیط در این کودکان است که سبب میشود فرصت تمرین دادن به عضلات گردن را از دست بدهند. از این رو والدین و مراقبان کودک باید تا جای ممکن شرایط تماشای چیزهای جدید را برای کودم فراهم نمایند. دیدن صحنه‌های جدید و جذاب کودک را به تماشای اطراف و تمرین طبیعی تشویق میکند.
از سوی دیگر اگر کودک همراه با صندلی مخصوص کودک از اتومبیل بیرون آورده شود، او نخواهد توانست با استفاده از بینایی از این واقعیت آگاه شود که اتفاق تازه‌ای در حال رخ دادن است و سیستم عصبی او فعال نخواهد شد. کودک به نگاه کردن در یک جهت یعنی به سمت جلو ادامه خواهد داد و در صورتی که بخواهد به اطراف نگاه کند در واقع نکاهش به صندلی برخورد خواهد کرد. چنان چه این تجربه بارها تکرار شود در واقع کودک در طول عمر کوتاه خود بارها صحنه‌های تکراری را خواهد دید و مانند این است که او چشم‌بند به چشم دارد.
در آغوش گرفتن در هنگام پیاده شدن از اتومبیل نوعی احساس شگفت‌انگیز را به کودک میدهد که احساس بودن میکند. این احساس را نداشته باشید که با وجود کودک، نمی‌توانید خرید خوبی داشته باشید. هر جا لازم باشد او را در صندلی‌شا بگذارید. کودک را برای دقایقی نزدیک خود نگه دارید و مرتب او را به صورت خود نزدیک یا دور نمایید و مناظر را به او نشان دهید. همین چند دقیقه در روز، میتواند تغییرات زیادی در رشد کودک به وجود آورد و در واقع نوعی تمرین کردن و فرصت جدیدی برای یادگیری او ایجاد کند. تاب دادن و بالا و پایین انداختن معمولی نیز روش‌های بسیار مفیدی برای تشویق حرکت در اغلب کودکان کم سن و سال است. آنچه اهمیت دارد این است که به کودکان فرصت تجربه کردن حرکمات مختلف در طول داده شود.
راه دیگری برای ایجاد فرصت‌های حرکتی در نوزادان ایجاد شرایطی در جهت قرار گرفتن آنها بر روی شکم است. در این حالت نوزاد انرژی زیادی برای صاف نگه داشتن سر خود صرف میکند و قدرت گردن، شانه و قسمت فوقانی تنه در او رشد میکند. این حرکت برای ایجاد ثبات مهم است و زمانی که کودک به وضعیت نشسته برسد، خواهد توانست از دستها و انگشتانش بدون نیاز به حرکت دادن کل بازوها استفاده نماید. همراه با کودک روی پتویی بنشینید. با کودک به صورت چهره به چهره قرار بگیرید و اجازه دهید تا صورت شما را لمس کند. به این ترتیب فرصت یادگیری زیادی برای او فراهم خواهدی کرد. کودک از این تجربه برای یادگیری بهره خواهد برد. او در ابتدا معمولاً اشیاء را به صورت تصادفی لمس میکند اما به تدریج و با کسب تسلط بیشتر بر حرکات خود، سراغ افراد و اشیای جدید می رود چرا که انجام این کار برای او لذت‌بخش است. کودکان از صدای شما در زمان لمس صورتتان و همچنین از احساس خوبی که از فشار دادن اسباب بازیهایی که میتوانند آنها را بگیرند، لذت میبرند. گرفتن هدفمند اشیا یکی از بارزه‌های مهم رشدی است. کودک یاد میگیرد که میتواند حرکات 30 ثانیه هم طول بکشد. این کار به کودک اجازه خواهد داد تا بفهمد که صدای شما را شنیده است که نامش را گفته‌اید و آن صدا برای کودک معنا خواهد داشت. وقتی کودک این درک را به دست میآورد، با نگاه کردن به شما در واقع پاسخ شما را خواهد داد. پس از آنکه کودک به شما نگاه کرد ممکن است دستش را به سمت صورت شما یا اسباب باری‌ها دراز کند. اگر به گفتن نام او ادامه دهید و صبر نکنید، کودک هر باز که نام خود را می‌شنود نیاز دارد فرآیند درک آنچه را که می‌شنود، مجدداً ز اول آغاز کند. کودک ممکن است احساس ناامیدی کند چرا که او حس میکند چیزهای زیادی از او خواسته شده است یا با ناامیدی پاسخ دهد و ناراحت شود. به یاد داشته باشید که به کودک فرصت دهید، نفس عمیق بکشید و آزامش خودتان را حفظ کنید.
سوالات متداول:
1-تمرینات کاردرمانی دست برای کودکان اوتیسم چه فوایدی دارد؟
تمرینات کاردرمانی دست برای کودکان اوتیسم فواید متعددی دارد که از مهمترین آنها میتوان به تقویت عضلات کوچک دست، بهبود هماهنگی چشم و دست، افزایش دقت حرکات ظریف و توسعه مهارتهای خودیاری اشاره کرد. این تمرینات به کودک کمک میکند تا مهارتهای ضروری مانند نوشتن، استفاده از قاشق و چنگال، بستن دکمه‌ها و سایر فعالیتهای روزمره را بهتر انجام دهد. طراحی این تمرینات به گونهای است که ضمن هدفمند بودن، برای کودک جذاب و شادی‌آور باشند تا انگیزه مشارکت در آنها را حفظ کند.
2-آیا کاردرمانی میتواند به بهبود مهارتهای اجتماعی کودکان اوتیسم کمک کند؟
کاردرمانی میتواند سهم قابل توجهی در بهبود مهارتهای اجتماعی کودکان اوتیسم داشته باشد. کاردرمانگران از روش‌های مختلفی مانند بازیهای گروهی، تمرینات نقش‌آفرینی و فعالیتهای تعاملی برای تقویت این مهارتها استفاده میکنند. این تمرینات به کودک کمک میکند تا مفاهیمی مانند نوبت‌گیری، تماس چشمی، فاصله اجتماعی مناسب و درک احساسات دیگران را یاد بگیرد. همچنین کاردرمانی میتواند به کودک در درک قوانین اجتماعی و توسعه دوستی‌ها کمک کند
مرکر اوتیسم تهران با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا در زمینه تشخیص و درمان کودکان اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. کاردرمانی حسی از درمان های مفید در حیطه توانبخشی اوتیسم می باشد. که موجب بهبود مشکلات حسی کودکان و کاهش بدخلقی و حرکات کلیشه ای کودکان اوتیسم می گردد. کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم در کنار خدمات بازی درمانی و رفتاردرمانی ، سنسوری روم، ماساژ درمانی ، اتاق تاریک و اتاق شنیداری موجب پیشرفت روند درمان کودکان اوتیسم و تسهیل بهبود در کودکان می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
آموزش مهارت دستشویی رفتن به کودک اوتیسم
1.کودکان با نگاه کردن یاد میگیرند. خجالت نکشید و اجازه بدهید کودک شما را در زمان توالت مشاهده کند. در مورد اینکه چطور حرکت میکنید و بدن خود را لمس میکنید به کودک توضیح دهید. اطمینان حاصل کنید که کودک قادر به مشاهده تمام مراحل این فرآیند میباشد. اگر دستان شما خارج از دید کودک باشد، کودک هر آنچه شما انجام میدهید را درک نخواهد کرد. نشان دادن به جای گفتن در فرآیند یادگیری خیلی اهمیت دارد.
2.صدای فلاش تانک ممکن است تمرکز کودک را به هم بزند. در صورت امکان بهتر است سرپوش آن بسته شود. این کار ممکن است بعضی از صداها را کاهش دهد اما نمیتواند آن را قطع کند. اگر صدا مشکلساز بود بعد از خروج کودک سیفون را بکشید.
وقتی در حال آموزش کودک برای شستن با لیف هستید اطمینان حاصل کنید که دست کودک کاملاً داخل لیف قرار دارد. میتوانید با نوار پیچ یا باند پیچ کردن دست کاری کنید که لیف جابجا نشود. این مورد از بروز مشکل در کودکی که هنوز مهارت حرکتی دستش کاملاً رشد نیافته مفید خواهد بود.
4.مطمئن شوید که کودک فعالیت را به طور کامل انجام دهد در غیر این صورت با دستمال مرطوب قسمتهای مانده را تمیز کنید.
شستن دستهای کودک اوتیسم در دستشویی
این فعالیت برای سلامتی کودکان اوتیسم بسیار ضروری است. مراحل زیر پیشنهاد میشود.
۱.آب را باز کنید.
۲.از یک پمپ برای مایع دستشویی استفاده کنید که بغل سینک نصب شود. اگر کودک به جنس و بو حساس است از مایعهای مشابه استفاده کنید تا وقتی که مایع مورد پذیرش کودک یافت شود.
۳. دست کودک را برای چند لحظه زیر آب قرار دهید. بعد از کودک بخواهید آب و مایع را با هم مخلط کند و دستش را بشوید. در این هنگام آواز بخوانید. اگر کودک به کمک نیاز داشت به او کمک کنید. کف دست و پشت دست را تا مچ بمالید تا کف ایجاد شود. مطمئن شوید که مایع به تمام قسمتهای دست رفته باشد. سپس نوک ۵ انگشت را روی کف دست مقابل بکشید و همین طور بالعکس تا ناخنها و نوک انگشتان نیز تمیر شود.
۴. بعد از اتمام آواز دست کودک را زیر شیر آب قرار دهید و آنقدر بمالید تا تمام مایع از طریق آب از دست خارج شود.
۵. از حولهای که اطراف سینک است برای خشک کردن دستهایش استفاده کنید. مطمئن شوید که کودک بین انگشتان را نیز خشک کند. در موارد ضروری او را کمک کنید.
راهکارهای کاهش اضطراب کودک اوتیستیک هنگام آموزش توالت رفتن
آموزش توالت رفتن به کودکان اوتیستیک میتواند چالش‌برانگیز باشد، چرا که این کودکان اغلب با تغییرات در روال عادی زندگی مشکل دارند و ممکن است نسبت به محیط دستشویی حساسیت نشان دهند. برای کاهش اضطراب در این فرآیند، اولین قدم ایجاد یک محیط امن و قابل پیش‌بینی است. بهتر است فضای دستشویی را با نورپردازی مناسب، دمای مطلوب و وسایل آشنا برای کودک آماده کنید. استفاده از یک صندلی توالت کودکانه که ثبات دارد و احساس ایمنی ایجاد میکند، میتواند کمک کننده باشد. بسیاری از کودکان اوتیستیک به بافت‌های خاصی حساسیت دارند، بنابراین انتخاب لباس‌های راحت که به راحتی درآورده شوند و نشستن روی توالت را آسان‌تر کنند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق یا استفاده از موسیقی ملایم میتوانند قبل از شروع فرآیند آموزش به کودک کمک کنند تا اضطراب کمتری داشته باشد. بهتر است آموزش را در زمانی شروع کنید که کودک در آرامش است و تحت فشار زمانی نیستید. استفاده از تقویت مثبت بلافاصله پس از هر موفقیت کوچک، حتی اگر فقط نشستن روی توالت باشد، میتواند انگیزه کودک را افزایش دهد. به خاطر داشته باشید که هر کودک منحصر به فرد است و ممکن است به زمان بیشتری برای سازگاری با این تغییر نیاز داشته باشد. صبر و شکیبایی والدین در این فرآیند نقش کلیدی دارد. اگر کودک مقاومت نشان میدهد، بهتر است آموزش را متوقف کرده و بعداً در فرصتی دیگر دوباره امتحان کنید.
استفاده از وسایل کمک آموزشی برای تسهیل فرآیند یادگیری دستشویی رفتن
وسایل کمک آموزشی میتوانند نقش مهمی در تسهیل فرآیند یادگیری دستشویی رفتن برای کودکان اوتیستیک ایفا کنند. یکی از مؤثرترین ابزارها، داستان‌های اجتماعی است که با تصاویر واضح و جملات ساده، مراحل مختلف توالت رفتن را توضیح میدهد. این داستان‌ها به کودک کمک میکنند تا بداند چه انتظاری باید داشته باشد و چگونه باید رفتار کند. استفاده از جدول تصویری که مراحل مختلف را به ترتیب نشان میدهد نیز میتواند برای کودک راهنمای خوبی باشد. این جدول میتواند شامل تصاویر شستن دستها، کشیدن سیفون و سایر مراحل مربوطه باشد.
ابزارهای حسی نیز میتوانند بسیار کمک کننده باشند. برای مثال، برخی کودکان ممکن است از صدای سیفون بترسند. در این موارد میتوان از هدفون‌های کاهش دهنده صدا استفاده کرد یا ابتدا سیفون را زمانی که کودک در دستشویی نیست روشن کرد تا به تدریج به صدا عادت کند. برای کودکانی که به بافت کاغذ توالت حساس هستند، میتوان انواع مختلف کاغذ توالت را امتحان کرد تا نوع مناسب پیدا شود. استفاده از اسباب‌بازی‌های خاص فقط برای زمان دستشویی رفتن میتواند این تجربه را برای کودک لذت‌بخش‌تر کند. همچنین، تایمرهای بصری میتوانند به کودک کمک کنند تا مدت زمان مناسب برای نشستن روی توالت را درک کند. این وسایل به مرور زمان میتوانند استقلال کودک را در انجام این مهارت مهم زندگی افزایش دهند.
سوالات متداول:
1-کودک فقط در توالت خاصی (مثل خانه) قبول میکند دستشویی کند. چاره چیست؟
این مشکل تعمیم دهی است. راهکار: عکس‌های همان توالت خانگی را به همراه داشته باشید، یا حتی بخشی از کاشی‌های آشنا را (در صورت امکان) در توالت جدید شبیه‌سازی کنید. کم‌کم محیطهای جدید را معرفی کنید.
2-آیا استفاده از پوشک در شب برای کودک اوتیسم اشکال دارد؟
نه. بسیاری از کودکان اوتیسم دیرتر کنترل مثانه در شب را کسب میکنند. تا زمانی که آمادگی عصبی-عضلانی وجود ندارد، میتوان از پوشک شبانه استفاده کرد. کم‌کم مصرف مایعات قبل خواب را تنظیم کنید.
بسیاری از کودکان اوتیسم در روند یادگیری دچار مشکل هستند و این امر موجب پسرفت تحصیلی یا به اجبار توقف در تحصیل آنان می گردد. یکی از دقدقه های مهم والدین بهبود روند یادگیی در کودکان اوتیسم می باشد. بسیاری از این مشکلات یادگیری به علت اختلالات توجه در این کودکان رخ می دهد. مشکلات توجه و تمرکز در کودکان اوتیسم با استفاده از تکنیک های مختلف کاردرمانی قابل درمان می باشد. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان کودکان اوتیسم به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات توجه و تمرکز برای کودکان اوتیسم در بخش های مختلف مرکز اوتیسم تهران نظیر اتاق تاریک دیداری، اتاق توجه شنیداری، سنسوری روم، کاردرمانی یکپارچگی حسی، گفتاردرمانی و… موجب بهبود توانایی های کودکان اوتیسم می گردد.
نقش بازیهای هدفمند در افزایش تمرکز کودکان اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب با چالش‌های توجه و تمرکز روبه‌رو هستند، اما بازیهای هدفمند میتوانند به عنوان یک ابزار مؤثر در بهبود این مهارتها عمل کنند. این بازیها نه‌تنها جذاب و سرگرم‌کننده هستند، بلکه با طراحی ساختاریافته، به تقویت تمرکز، هماهنگی چشم و دست، و مهارتهای شناختی کمک میکنند. مطالعات نشان داده‌اند که فعالیتهای بازی‌محور، مانند پازلهای ساده، بازیهای حافظه، و فعالیتهای ترتیبی، میتوانند توجه کودکان اوتیستیک را به‌طور چشمگیری افزایش دهند. یکی از مزایای بازیهای هدفمند این است که در محیطی کم‌استرس و انعطاف‌پذیر اجرا میشوند، که برای کودکان اوتیسم بسیار حیاتی است. برای مثال، بازیهایی که شامل تطابق اشکال یا دنبال کردن الگوها هستند، میتوانند به تدریج مدت‌زمان تمرکز کودک را افزایش دهند. همچنین، استفاده از ابزارهای تعاملی مانند تبلت‌های آموزشی یا اسباب‌بازی‌های سازنده (مثل لگو) میتواند در توانبخشی اوتیسم بسیار مؤثر باشد، زیرا این ابزارها بازخورد فوری ارائه میدهند و انگیزه کودک را حفظ میکنند.
علاوه بر این، بازیهای گروهی ساده با قوانین مشخص میتوانند مهارتهای اجتماعی و توجه مشترک را نیز تقویت کنند. والدین و درمانگران میتوانند با انتخاب بازیهای متناسب با سطح توانایی کودک، به‌تدریج چالشها را افزایش دهند تا پیشرفت مداوم حاصل شود. در نهایت، ادغام بازیهای هدفمند در برنامه‌های روزمره میتواند راهکاری لذت‌بخش و علمی برای بهبود تمرکز و یادگیری در کودکان اوتیستیک باشد.
تمرینات توجه و تمرکز در کودکان اوتیسم
-جشن غذای مورد علاقه
مهم نیست ناگت مرغ داشته باشید یا انگور را برای جشن انتخاب کرده باشید، اغلب کودکان از غذاهای انگشتی استقبال میکنند. از کودک بخواهید سر میز مقابل شما بنشیند. یک بشقاب را جلوی او بگذارید و غذای مورد علاقهی او را در یک ردیف یا به صورت دایره در بشقاب بچینید. کودک خودبخود دستش را به سمت غذا دراز کرده و از آن خواهد خورد. در حالیکه به آرامی با کودک صحبت میکنید، دست غیرغالب او را نگه دارید و او را ترغیب به لذت بردن از غذا نمایید. همچنین میتوانید ساکت باشید و فقط از بودن در کنار هم لذت ببرید. اگر از این که دست کودک را گرفتهاید احساس خوبی ندارید، میتوانید اسباب بازی (ماشین یا کامیون) مورد علاقهاش را به دست غیرغالب او بدهید تا نگه دارد. مشاهده خواهید کرد که کودک برای برداشتن غذاها در سمت دیگر بشقاب دست خود را دراز خواهد کرد. توجه کنید که کودک بدنش را در زمان برداشتن غذا میچرخاند یا خیر. اگر بدن کودک چرخید یعنی او در برابر عبور از خط وسط بدن مقاومت میکند. او را دوباره به وضعیت اولیه برگردانید و در جهت مستقیم بنشانید. درست کردن وضعیت نشستن کودک و نگه داشتن دست غیرغالب را در روز اول، بیش از پنج دقیقه انجام ندهید. در زمانهای صرف غذا در روز، چند بار این کار را انجام دهید. این مهارت در طول زمان و با تشویق و کمک اندکی رشد خواهد کرد.
-درست کردن پازل و بهبود توجه
پازلهای جورچین مورد علاقه ی خانواده ها هستند و به رشد مهارتهای زیادی کمک میکنند. این فعالیت بسیار کمک کننده است و تفاوتی ندارد تکه های پازل پنج یا حتی پانصد عدد باشد. پازلها راه بسیار مناسبی برای رشد قابلیتهای بینایی و وضعیتی هستند و کودک را به استفاده از دست غالب تشویق میکنند. این پازلها راهی برای پرورش اجتماعی شدن کودک میباشند و در واقع الگویی برای یک کار دشوار عینی و مداوم هستند. برای تشویق کودک جهت عبور دستش از خط وسط بدن در زمان درست کردن پازل، بالا، پایین و چپ و راست تصویر را مشخص نمایید. زمانیکه کودک روی پازل کار میکند از او بخواهید یک جا ثابت بماند. کودک انتخاب میکند که روی کدام سمت پازل کار کند. او ممکن است حتی از کار کردن روی پازل در حالیکه قسمت بالای آن به سمت پایین قرار دارد لذت ببرد.
آنچه مهم است این است که زمانیکه کودک تصمیم گرفت هر وضعیتی برای جلسهی تکمیل پازل داشته باشد، در تمام جلسه در همان نقطه باقی خواهد ماند. او نباید دور میز حرکت کند تا تکهی موردنظرش را پیدا کند. دراز کردن دست به سمت دیگر، عبور از خط وسط را در کودک تشویق میکند. همانند تمام تمرینها این تمرین را نیز آهسته و گام به گام پیش بروید. کودک را تشویق نمایید که به مدت یک یا دو دقیقهی اول در سرجای اولش بماند. بعد از گذشت این زمان اگر کودک تمایل داشت میتواند دور میز حرکت کند و تکههای پازل را سرجای خودشان بگذارد. آخرین چیزی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که کودک از چنین فعالیتهای سرگرم کنندهای حوصلهاش سر برود. دلزدگی و کسلکننده بودن میتواند، کاری را که کودک از آن لذت میبرد به یک فعالیت کسلکننده تبدیل نماید. نشانههای سر رفتن حوصله کودک را بشناسید و قبل از آنکه کودک در برابر ساخت پازل مقاومت نشان دهد، چالش را متوقف نمایید. اگر کودک از ایستادن در یک نقطه دلزده و کلافه شد، به او اجازه دهید تا چند جلسه را بدون تمرکز بر عبور از خط وسط بدن بگذراند و سپس دوباره تلاش کنید.
-زمانی برای خواندن
خواندن کتاب از فعالیتهای مورد علاقه ی والدین و کودکان در هر سنی است. این کار هر روز فرصت مناسبی برای تشویق کودک جهت انجام عبور از خط وسط بدن با انگشتها و چشمها را فراهم میآورد. فعالیتی که در ادامه ذکر میشود را میتوانید هر روز با کودک انجام دهید. انگشت اشاره ی دست غالب کودک را بگیرید و تا زمانی که با شما همکاری میکند این کار را انجام دهید. انگشت او را از راست به چپ و همزمان با خواندن خود حرکت دهید. همچنین زمانی که به بخشهایی از تصاویر در تمام نقاط صفحه اشاره میکنید، انگشت کودک را همچنان نگه دارید. سعی کنید که محلهایی را که نشان میدهید در تمام جهات و در بالا و پایین صفحه باشد. اگر کودک اوتیسم جهات را میداند از او بخواهید به تمام جهات اشاره کند. هر زمان که کودک فعالانه در فعالیت شرکت نماید یادگیری بهتری در او رخ خواهد داد. پس از آنکه انگشت کودک را حرکت دادید کلمات یا بخشهای مختلف تصویر را نگاه کنید و نوبت را به او بدهید. ببینید که کودک به تنهایی، انگشتش را در عرض صفحه حرکت خواهد داد یا خیر. یادگیری و رشدی که پایدار باشد و همراه با کودک بماند زمانی رخ میدهد که او در انجام دادن کار فعال باشد و به صورت منفعلانه عمل نکند.
-زمان حمام کردن
زمان حمام کردن یک فرصت مناسب دیگر برای یادگیری و رشد مهارتها است. از کرمهای اصلاح بر روی دیوار بمالید طوریکه در محدودهی دسترسی کودک باشد. یک شکل مستطیلی با کرم بسازید تا زمانی که کودک انگشتش را داخل آن حرکت میدهد، شکل کاملاً مشخص باشد. به کودک اجازه دهید بازی کند تا بتواند ببیند و حس کند چگونه میتواند علائمی را با انگشتش با استفاده از کرم ایجاد کند. بعد از اینکه کودک کرم را لمس کرد و فهمید چگونه علائم را بسازد، یادگیری میتواند آغاز شود. یک شکل x بزرگ بکشید و از کودک بخواهید آن را کپی کند. پس از آنکه کودک قادر به کپی این شکل شد، شکل هشت انگلیسی را تمرین کنید.
-شکل هشت انگلیسی: مسیری برای سازماندهی
مسیر کلاسیک مسابقات اتومبیلرانی یک شکل هشت انگلیسی است. ماشین مسابقه در میانهی مسیر از شکل X میگذرد و در طول مسیرهای هر سمت بالا و پایین میرود. کودک معمولاً از یک بر روی زمین مسیر مسابقه
بر روی زمین استفاده میکند. ماشین را دنبال میکند و اگر ترغیب شود که از یک دستش استفاده نماید مثلاً در دست دیگرش یک ماشین دیگر نگه دارد، در واقع در حال تمرین کردن و عبور از خط وسط بدن خواهد بود. هر چه چشمها و دستهای کودک برای عبور از خط وسط میدان بینایی و خط وسط بدن بیشتر با هم کار کنند، به همان اندازه مغز او بیشتر سازماندهی خواهد شد. این به این معنی است که اطلاعات از محیط به صورت کارآمدتر درک خواهد شد. اگر مسیر مسابقه در دسترس نباشد، هر مسیر که به شکل هشت باشد کافی خواهد بود.
-راه رفتن در مسیری به شکل هشت انگلیسی
شکل هشت در فضای بسیار کوچک خواه با انگشت، خواه با کل بدن، یک تمرین ایدهآل است. این تمرین میتواند داخل منزل باشد یا در بیرون. وقتی در داخل خانه انجام شود تنها نیاز به دو شی مثل دو بالشت یا دو اسباب بازی دارید. اشیا را بر روی زمین با فاصلهی سه متر از هم قرار دهید. از وسط دو شی شروع کنید و به سمت بالا و چپ بروید و سپس از بالای بالشت دور بزنید. راه رفتن دور بالشت را تا جایی که دوباره به مرکز برسید، ادامه دهید. زمانی که به مرکز رسیدید از آن بگذرید و از بالای بالشت دیگر در سمت راست گام برداشتن را ادامه دهید. نباید تمرین به گونهای انجام شود که دو دایره در کنار هم شکل گیرد. بلکه باید از مرکز بگذرید. اگر کودک در طول مسیر شما را همراهی نمیکند میتوانید به آرامی او را از ناحیهی لگن با دستهایتان به پیش برانید که اگر این کار نیز مقدور نباشد، میتوان کودک را در طول مسیر در آغوش گرفت. در این حالت کودک احساس عبور از خط وسط را خواهد داشت و چشمهای او فرصت تمرین تعقیب بینایی در طول مسیر را به دست خواهد آورد. وقتی کودکی میتواند بزرگتری را که در یک مسیر هشت شکل راه میرود، دنبال کند راههای زیادی برای جذابتر کردن تمرین وجود دارد. از کودک بخواهید شبیه رژه رفتن راه برود و با راه رفتن او کلمات راست و چپ را با صدای بلند اعلام کنید. این کار به شناسایی دو سمت بدن نیز کمک خواهد کرد. برای ارائهی اطلاعات بیشتر از کودک بخواهید بر روی هر کدام از زانوهای خود که در طول رژه بالا میآید، با دست ضربه بزند. حرکات آهسته و ریتمیک به مغز کودک فرصت توجه به اطلاعات جدید را میدهد. این حرکات پیش از حرکات تند و سریع که در زمان اجرا نیازی به فکر کردن ندارند، برای کودک چالش به وجود میآورند. به عبارت دیگر انجام صحیح حرکات هرچند برای زمان کوتاه بهتر از حرکات بیشتر ولی نادرست است. اگر تمرین راه رفتن در الکوی هشت را در بیرون از خانه انجام دادید میتوانید گرد دو درخت یا صخرهی بزرگ تمرین کنید.
مهارتهای حرکتی ظریف عبارتی است که برای شرح چگونگی کارکرد دستها مورد استفاده قرار میگیرد. تمام کودکان توالی رشدی را مشابه هم طی نمیکنند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم نیز این مهارتها را کسب خواهند کرد، ممکن است آنها در سنین بالاتری نسبت به همسالان با رشد طبیعی خود کسب کنند اما چیزی که مهم است، این است که آنها نیز قادر به کسب این مهارتها خواهند بود. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در زمینه کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات کاردرمانی دست در پیشرفت مهارت های حرکتی ظریف موثر می باشد. در این مطلب به ارائه ی پیشنهاداتی که رشد مهارتهای کارکردی را ترغیب میکند و در عین حال فضایی شاد را ایجاد کرده و موجب تعامل بیشتر میگردد می پردازیم.
درمان اوتیسم و حرکات ظریف دست
اطلاع از این که کودک به چیزهای خاصی علاقه دارد و آنها را ترجیح میدهد، بسیار مهم است. از بین پیشنهادات مختلف میتوانید موارد مورد علاقه و یا آنهایی که کودک اشتیاقی نشان نمیدهد را شناسایی کنید. توجه داشته باشید که علی رغم ارجح دانستن یک مورد از جانب کودک، لازم است که تنوع را در سرلوحه ی کار خود قرار دهید چرا که یک روز ممکن است او شما را غافلگیر کرده و یک فعالیت کاملاً متفاوتی را انتخاب نماید. گاهی به نظر میرسد مهارتهایی که کودک قبلاً داشته است، دیگر وجود ندارند و از بین رفته اند. اما واقعیت این است که آن مهارتها از بین نرفته اند بلکه در حال حاضر به اجرا در نمی آیند. کودک در زمان مناسب از این مهارتها استفاده خواهد کرد. برای مثال او دوباره قادر به گرفتن مسواک، بستن دکمه ی پیراهن و ساختن بلوکهای خانه سازی خواهد بود.
مهارتهای حرکتی ظریف عبارتی است که برای شرح چگونگی کارکرد دستها مورد استفاده قرار میگیرد. اغلب درمانگران و متخصصان پزشکی از این عبارت برای صحبت در خصوص عضلات، هماهنگی و چالاکی دستها استفاده میکنند. مشاهدهی دستها در زمان انجام کارها انجام میشود و نه در زمان استراحت. بیشتر کارهایی که ما در غالب کارهای روزمره انجام میدهیم در دستهی مهارتهای حرکتی ظریف قرار میگیرند. برخی از آنها عبارتند از لباس پوشیدن، بهداست فردی، کارهای مدرسه و کارهای دستی. کودک در طی رشد خود از دستهایش برای یادگیری دربارهی خود و جهان پیرامونش استفاده میکند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است به نا به دلایلی مانند فقدان علاقه، ضعف و یا دوست نداشتن آن شی، برای استفاده از دستهایشان بیمیل باشند. تأخیر در استفاده از دستها در این کودکان باعث کوچک شدن عضلات دست و نیز ضعیف ماندن و عدم رشد آن ها میشود. تشویق کودک به راههای مختلف برای استفاده از دستهایش به او اجازهی کشف جهان پیرامون را میدهد.
مهارتهای حرکتی ظریف در اوتیسم
کودک به شناسایی محیط پیرامونش میپردازد، در واقع در حال یادگیری است و به دستها و عضلات انگشتاش کمک میکند تا قویتر شوند. کودکانی که بعدها تشخیص اختلالات طیف اتیسم را دریافت میکنند زمانی که تشویقی نداشته باشند و تنها رها شوند، معمولاً با دستهایشان بازی نمیکنند. بازی کردن با دستها اولین کاری است که نوزادان برای رشد مهارتهای دست خود انجام میدهند. کودکان با رشد عادی دستهای خود را زمانی کشف میکنند که معمولاً یکی از دستها را بدون هدف خاصی حرکت میدهند و با دست دیگر تماس پیدا میکند و پس از آن کودک شروع به گرفتن و نگه داشتن دستهای خود میکند. همین کار منجر به رشد عضلات کوچک دست میشود. از دیگر مزایای بازی با انگشتان این است که کودک یاد میگیرد هر دست او پنج انگشت دارد که میتوانند به صورت جدا از هم حرکت نمایند. البته کودک ممکن است پیش از آن، انگشت شست خود را شناخته باشد. او دستهایش را برای کشف بیشتر به سمت دهانش میبرد و کشف اتفاق میافتد. نوزادان و کودکان کم سن و سال مرتب دستهایشان را به نزدیکی صورت خود میبرند و از آن دور میکنند. این کار راهی برای امتحان کردن بینایی را در اختیارشان قرار میدهد. کودکان با رشد عادی اغلب تا شش ماهگی علاقهی خود برای مکیدن انگشت شست را از دست میدهند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است علاقهای به مکیدن انگشت تا رسیدن به سن مدرسه نشان ندهند. این کودکان شاید به مکیدن یقهی لباس و یا مواد غیر خوراکی روی بیاورند. این افراد با انگشتان دست خود بازی نمیکنند و یا انگشت شست خود نمیمکند و لذا تا قبل از سنین پیش دبستانی و یا سن سه سالگی مهارتهای دستی آنها همچنان با تأخیر رو به رو است. اغلب شعرها و آهنگهای کودکان حرکات دست و انگشتان را دارند که به رشد حرکات ظریف کمک میکنند. این حرکات به افزایش قدرت، چالاکی و پالایش حرکات انگشتان کمک میکنند. در زمان خواندن این اشعار حرکت دادن دستان کودک منجر به حرکت انگشتان او همراه با موسیقی خواهد شد. از آهنگهای گوناگون استفاده نمایید چرا که در برخی از آنها حرکات کل دستها لازم است و در برخی دیگر حرکات انفرادی انگشتان. وقتی از کودک بخواهید که با دست خود علامت پیروزی را نشان دهد میتوانید اطلاعات بیشتری را در مورد نحوهی استفاده از دستان کودک به دست بیاورید. از کودک بخواهید به بینی خود اشاره کند و سپس توجه کنید که او از کل دست خود برای اشاره کردن استفاده میکند و یا فقط از انگشت اشاره استفاده مینماید. گاهی اوقات کودکان از این که در هر دست خود پنج انگشت دارند، بیاطلاع هستند. خواندن آوازها و استفاده از حرکاتی که لمس نوک انگشتان را با انگشت شست تشویق میکند، تمرین خوبی است. این تمرین تقابل نامیده میشود که در آن نوک انگشت شست، نوک تمام انگشتان دیگر را لمس میکند. افزایش آگاهی کودک از هر ده انگشتش و تشویق او به استفاده از آنها، اولین گام در کمک به کودک برای استفاده از دستهایش در سایر فعالیتها مانند نوشتن و بستن دکمه لباس است.
توانایی نگه داشتن و استفادهی مؤثر از یک شی مانند گرفتن مداد و یا وسایل غذاخوری پس از یادگیری و رشد قابل ملاحظهای کسب میشود. دستها نیاز دارند رشد کنند و سپس کودک یاد بگیرد به صورت مناسبی یک شی را دستکاری و از آنها به صورت هدفمند استفاده نماید. این موارد ماهیت رشد مهارت حرکتی ظریف است و دست اولین ابزار مورد استفاده میباشد. میان کودکان با اختلالات طیف اتیسم و سایر کودکان تفاوتی در این زمینه وجود ندارد. در ابتدا نوزاد به محض آن که انگشت و یا اسباب بازی را که در کف دستش احساس کند، آن را میگیرد که این عمل یک اقدام رفلکسی است. به این معنا که کودک برای انجام دادن آن نیاز به فکر کردن ندارد. کودک به مرور انگشت مادر خود را میگیرد که او را آرام میکند و فرآیند رشد حرکت ظریف آغاز میشود. کودکان با اختلالات طیف اتیسم برای رشد مهارتهای دست خود نیاز دارند که تشویق شوند. رشد مهارتهای دست و بینایی در هم تنیده است. هر چه کودک به یک شی توجه بینایی بیشتری نشان دهد به همان اندازه نیز تلاشش برای استفاده از دستهایش برای گرفتن آن شی و بازی با آن بیشتر خواهد شد. جلب کردن توجه کودک با اختلالات طیف اتیسم به گونهای که بخواهد شی را لمس کند، یک چالش بزرگ است. از اسباب بازیهایی که رنگهای بسیار تیره و یا بسیار روشن دارند استفاده نمایید و در واقع از کانتراست ( تضاد رنگا ها ) برای جلب توجه او بهره بگیرید. ترکیب رنگهای سیاه، سفید و قرمز بسیار خوب است. احتمال این که نظر کودک به سمت اسباب بازیهایی با این ترکیب رنگها جلب شود، بسیار بیشتر از رنگهای ملایم است. اگر کودک در معرض خطر اختلالات طیف اتیسم باشد به احتمال زیاد توجهی به اسباب بازیها نشان نمیدهد. از آنجایی که او برای کشف جهان با دستانش بیمیل است لذا میتوان دید که تأخیر در مهارتهای حرکتی ظریف چگونه از سنین کم آغاز میشود. از این رو لازم است که او را به استفاده از دستهایش تشویق نماییم. پیشنهادات زیر فرصتی برای افزایش استفاده از دستها در کودکان با سن کم فراهم میآورد. در ابتدا کودک به شیای که از بالای سرش آویزان است و در محدودهی دست او است، ضربه میزند. کودک از کل دست استفاده میکند و ممکن است تمام بدن او به دنبال حرکت دست و بازو به حرکت در آید. او معمولاً از هر دو دست به صورت هم زمان استفاده میکند و در نهایت شی را در ابتدا در قالب رفلکسی و سپس به صورت ارادی میگیرد.
زمانی که کودک مهارتهایی را در نگه داشتن شی کسب میکند آن را به مرکز دید خود میآورد تا بهتر ببیند و حتی ممکن است در دهانش بگذارد. کودک میبیند که زمانی که شی را حرکت میهد تولید صدا نیز دارد که اگر صدا را دوست داشته باشد، آن را مرتب تکان میدهد تا صدایش را دوباره بشنود. بعضی از کودکان با اختلالات طیف اتیسم به صدا بسیار حساس هستند. آنها ممکن است صدای یک جغجغه را به بقیه ترجیح دهند که باید به این موارد توجه نشان داد. اگر صدایی منجر به لبخند زدن کودک یا توجه بینایی او شد در صورتی که بقیه اسباب بازیها منجر به گریه کردن و یا واکنش منفی او شدند، با توجه به این واکنشها میتوان به علاقهی کودک پی برد. یادگیری تنها در زمان شنیدن صدای خوشایند در کودک رخ خواهد داد. چنانچه کودک از هیچ یک از صداها لذت نبرد باید آنها را از سبد اسباب بازیها جدا کنید، تا زمانی که او در برابر شنیدن صداها احساس خوبی داشته باشد.
گام بعد گذاشتن هدفدار شی در دهان است. وقتی کودک از این فعالیت لذت ببرد به جستجوی آن میپردازد. حرکات کودک که زمانی به صورت لمس و گرفتنهای تصادفی بود، هدفمد میشوند. شناسایی زمانی که کودک شورع به تماشای شی میکند که میتواند آن را بگیرد و در دهانش بگذارد، یک فرصت مهم برای تشویق یادگیری است. هر چه کودک در غلبه بر چالشها موفقیت کسب کند به همان میزان برای کارهای بیشتر تلاش خواهد کرد. این قاعده برای تمام سنین و در سراسر طول عمر و در تمام فعالیتها صادق است. برای ایجاد یادگیری بهتر اشیا را در نزدیکی کودک و یا در دست او نگذارید بلکه آن را در فاصلهی مناسبی قرار دهید تا کودک با اندکی تلاش بتواند شی را بگیرد. وقتی این اتفاق با موفقیت رخ داد، احساسی از توانایی در او شکل میگیرد و همین موفقیت یک محرک بسیار مؤثر خواهد بود. اگر کودک شی یا اسباب بازی را به سمت مرکز دید خود نیاورد، شما این کار را برای او انجام دهید. برای آن که چشمان کودک هماهنگ با یکدیگر کار کنند، باید به اشیا در مقابل خود و در وسط میدان دیدش نگاه کند. اسباب بازی را بالای بینی کودک در فاصلهی شش اینچی ( 15 سانتی متر ) نگه دارید و با حرکت دادن آن توجه کودک را جلب نمایید. صدا یا نور برخواسته از اسباب بازی میتواند توجه کودک را بر انگیزد. به یاد داشته باشید که اسباب بازیها با رنگهای متضاد بیشتر جلب توجه میکنند. شی را به آرامی به بالا و پایین و طرفین حرکت دهید تا کودک با چشمش آن را دنبال کند. این کر را هر بار فقط چند دقیقهی کوتاه انجام دهید. برای تشویق کودک از حداقل صداها و کلمات استفاده کنید تا کودک به واسطهی اطلاعات بیش از حد در هر بار اذیت نشود. اولین گرفتن با دست، گرفتن درشت نامیده میشود که در آن تمام دست مورد استفاده قرار میگیرد. در آغاز کودک برای خوردن بیسکویت یا گرفتن مداد شمعی از این نوع گرفتن استفاده میکند. در گام بعدی گرفتن پالایش شده و بهتر انجام میشود که به آن گرفتن انبری گفته میشود. از گرفتن انبری برای نگه داشتن زیپ لباس، برداشتن حبوبات ریز یا نگه داشتن مداد استفاده میشود. زمانی که کودک میتواند به تنهایی بنشیند، رشد دستان او نیز پیشرفت بیشتری میکند. گرفتن و رها کردن از مهارتهای پایهای هستند که رشد میکنند. نگه داشتن اشیا در اندازه و شکلهای مختلف، این رشد را تضمین کرده و پایهی محکمی را برای مهارتهای بعدی فراهم میآورد.
بیشتر کودکان با اختلالات طیف اوتیسم مهارتهای دستکاری ضعیفی دارند. مهارتهای دستکاری برای نوشتن، غذا خوردن، لباس پوشیدن و مشارکت در بسیاری از فعالیتهای اوقات فراغت مهم است. فعالیتهای زیر برای کمک به رشد چالاکی حرکات ظریف در جهت استفادهی ابزار توسط کودکان با اختلالات طیف اتیسم طراحی شده است. در تمام موارد زیر چنانچه فعالیتی منجر به استرس کودک شود باید آن را متوقف کرد و نباید کودک را مجبور کرد تا مرز خستگی در فعالیتی درگیر باشد. باید به کودک اجازه داد تا موفقیت را تجربه کند و فعالیت را در قالب بازی تا زمانی که چالشزا است و کودک به آن علاقمند است، ادامه داد. هر فعالیتی را که کودک بعد از مدتی آن را به خوبی انجام میدهد، متوقف نمایید تا به نقطه‌هایی که عملکردش افت خواهد کرد، نرسد.
سوالات متداول:
1-آیا کاردرمانی میتواند به بهبود حرکات ظریف دست در کودکان اوتیسم کمک کند؟ چه مدت طول می‌کشد تا نتیجه بگیریم؟
بله، کاردرمانی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بهبود حرکات ظریف دست است. متخصصان کاردرمانی از تمرینات خاص، ابزارهای تطابقی و بازیهای درمانی استفاده میکنند. مدت زمان مشاهده نتایج بستگی به سطح توانایی کودک، تداوم تمرینات و شدت چالشها دارد، اما معمولاً پس از ۳ تا ۶ ماه تمرین منظم، پیشرفت قابل توجهی دیده میشود.
2-آیا مشکلات حرکات ظریف دست در کودکان اوتیسم با افزایش سن بهتر میشود؟
در بسیاری از موارد، با تمرینات مداوم، کاردرمانی و رشد طبیعی کودک، مهارتهای حرکتی ظریف بهبود می‌یابند. اما اگر این مشکلات درمان نشوند، ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کنند. مداخله زودهنگام (قبل از ۵ سالگی) بهترین نتایج را دارد، اما حتی در سنین بالاتر نیز میتوان پیشرفت ایجاد کرد.
یکی از چالش های کودکان اوتیسم محیط حمام و حمام کردن است. بسیاری از کودکان اوتیسم به علت مشکلات حسی فراونی که دارند تجربه ناخوشایندی در زمان حمام رفتن دارند و برای حمام مقاومت می کنند. آموزش راه هایی جهت بهبود این وضعیت به والدین کمک بسزایی می کند. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم فعالیت می نماید. از دیگر خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم و ماساژ درمانی است. پس از تشخیص اوتیسم در کودکان بررسی وضعیت حسی کودک و طرح برنامه درمانی مناسب جهت تعدیل حسی موجب بهبود رشد ذهنی و جسمی کودکان می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اوتیسم و مشکلات حمام کردن کودکان
حمام کردن یک راه بسیار عالی جهت فراهم آوردن اطلاعات کافی برای نوزاد یا کودک است تا آگاهی بدنی او بهتر گردد. در زمان شستشوی هر بخش از بدن، نام آن بخش را بگویید. در کودکان بزرگتر میتوانید اطلاعات بیشتری نیز بدهید. برای مثال، به کودک بگویید «این دست راست تو است و برای برداشتن اسباب بازی و نگه داشتن قاشق از آن استفاده می‌کنی.» برای گفتن این حرف‌ها و شروع این فرایند، هرگز زود نیست چرا که کودکان با اختلالات طیف اوتیسم از طریق تکرار است که یاد میگیرند. هرگز از این که یک روز ببینید کودک شما نام بخشهایی از بدنش را میبرد، متعجب نشوید، او آن نام‌ها را قبلاً یاد گرفته است. پس از حمام کردن کودک، یک حوله بزرگ را دور او بپیچید. این کار همراه با خشک کردن بدن کودک به او اطلاعات بسیار زیادی در خصوص اینکه بخشهای مختلف بدنش کجا آغاز و کجا پایان می پذیرند، فراهم میکند.
در واقع این کار یک روش بسیار مفید برای فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم است چرا که این کودکان اغلب حس پایینی از اینکه بدنشان در فضا چگونه قرار گرفته است، دارند و نیازمند اطلاعات بیشتری جهت ایجاد مرزها شخصی هست میباشد. حس فضا و وضعیت شخصی، چیزی است که ما دربارة فکر نمی‌کنیم اما به ما اجازه میدهد بدانیم بدنمان در کجا قرار دارد و بدون نگاه کردن بفهمیم در چه وضعیتی قرار گرفته‌ایم. پیچاندن حوله و خشک کردن نسبتاً محکم کودک، برای او بسیار آرامبخش است و میتواند یک کار روزمره در زمان خواب کودک در شب باشد. اگر شما احساس کردید که کودک از این کار لذت میبرد، می‌تونید آن را در زمانهای دیگر نیز ادامه دهید. لباس‌هایی طراحی شده‌اند که میتوانند همین احساس را در کودک به وجود آورند. این لباسها خیلی تنگ نیستند اما احساس فشار ملایمی را ایجاد میکنند و در طرح و رنگهای مختلفی مانند لباس قهرمانان و یا به صورت ساده وجود دارند. این نوع از طراحیهای «حساسیت حسی» در لباسها به وفور در بازار موجود میباشد. شما ممکن است ببینید کودک زمانی که از طرف بدن خودش احساس راحتی دارد، نسبت به زمانهای دیگر آرام‌تر و از نظر هیجانی در شرایط بهتری است.
مالش محکم بدن کودک راهی برای بیدار کردن حواس او است. بیشتر اطلاعاتی که ما می‌گیریم از طریق پوست بدنمان است. راههای زیادی برای انجام این کار در قالب کارهای روزمره خانواده وجود دارد. اگر چه هدف این کتاب این نیست که خانواده به عنوان یک درمانگر عمل کند، اما تلاش میکند فرصت‌های درمانی را برای خانواده و در طی یک روز عادی فراهم آورد. استفاده از لوسیون یا پماد ضد آفتاب پیش از رفتن به بازی راه دیگری برای ارائه اطلاعات از طریق پوست کودک است. توجه داشته باشید که کودک چه واکنشی به این نوع لمس شدن از خود نشان میدهد. اگر از این کار لذت ببرد در واقع شما یک راه برای آرام کردن او یافته‌اید. در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم، هدف این است که آنها چیزهایی را که برای راحت بودن نیاز دارند، یاد بگیرند. وقتی درباره نیازهای ویژة خود یاد گرفتند، می‌دانند چطور به خودشان توجه کنند و به سمت استقلال پیش بروند. اما اگر کودک از این نوع لمس شدن، ناراضی باشد باید آن را تغییر داد. در واقع کودک با پاسخ خود به شما میگوید که لمس شما بیش از اندازه محکم یا آرام است. باید با امتحان کردن میزان‌های متفاوتی از فشار به میزان دلخواه کودک دست یافت.
همچنین کودک ممکن است از لمس شدن برخی از بخش های بدنش خوشش بیاید و از بعضی قسمت‌ها آزرده شود. برای نمونه قسمت پشت بدن برای ایجاد مالش‌های محکم، بسیار مناسب است. در حالی که کف پا ممکن است چنین احساسی را در او ایجاد نکند. نشان دادن اینکه شما به دنبال چیزی هستید که کودک از آن لذت میبرد، میتواند موجب ایجاد علاقه بین شما و کودک نیز گردد. گاهی ممکن است خود کودک لوسیون را برای شما بیاورد که میتواند به دلیل تقاضای ماساژ و یا حتی بوی لوسیون باشد. در این ارتباط موفق با کودک شرکت کنید چرا که شما از طریق لمس توانستید به کودک برسید و او در حال دستیابی به شما است. ارتباطات بیشتری میتواند بر مبنای این پایة قوی، شکل بگیرد. همزمان با رشد کودک انجام فعالیتهایی که در برگیرنده وسایل مربوط به کارهای دستی و استفاده از ابزاری مشابه ابزار مدرسه، میتواند در رشد و آگاهی بدنی مفید باشد. استفاده مناسب و کارآمد از این وسایل در خانه، میتواند در رشد مهارتها و نیز موفقیت در مدرسه کمک کننده باشد. در اینجا یک مثال از یک کاردستی که میتواند برای آگاهی بدنی در کودکان سن مدرسه مؤثر باشد، آورده شده است.
شامپو زدن بدون اشک! چگونه حساسیت لمسی سر کودک اوتیسم را مدیریت کنیم؟
برای بسیاری از کودکان اوتیسم، شامپو زدن میتواند به یک نبرد روزانه تبدیل شود. حساسیت لمسی شدید، ترس از ریزش آب روی صورت، یا حتی بوی شامپو ممکن است باعث مقاومت، گریه یا حتی حملات عصبی شود. اما با درک دلایل این چالشها و استفاده از راهکارهای ساده اما مؤثر، میتوانید این تجربه را برای کودک و خودتان آرام‌تر کنید.
۱. درک حساسیت‌های لمسی
کودکان اوتیسم اغلب حساسیت بیش‌ازحد به لمس دارند. مالش دست یا شامپو روی سر ممکن است برای آنها مانند «ساییدن سمباده» باشد! برخی نیز به فشار عمیق واکنش بهتری نشان میدهند تا لمس سطحی.
راهکار:
قبل از شست‌وشو، با یک ماساژ ملایم با حوله یا برس نرم، پوست سر کودک را آماده کنید.
از حرکات فشار محکم اما آرام (نه مالش سریع) استفاده کنید.
۲. انتخاب شامپوی مناسب
شامپوی بدون سوزش چشم: حتی اگر آب وارد چشم نشود، ترس از سوزش ممکن است اضطراب ایجاد کند.
بوی خنثی: برخی عطرهای تند محرک هستند. شامپوهای بدون رایحه یا با رایحه‌های ملایم (مثل وانیل) را امتحان کنید.
نسخه فوم: شامپوهای کف‌دار (فوم) نیاز به مالش کمتر دارند و ملایم‌ترند.
۳. کنترل آب و دما
دمای آب: نه داغ باشد، نه سرد. بسیاری از کودکان اوتیسم به تغییر دما حساسند. از دماسنج استفاده کنید (حدود ۳۷ درجه مناسب است).
ریزش آب روی صورت:
از کلاه حمام با لبه جلو برای جلوگیری از ریزش آب روی صورت استفاده کنید.
کودک را به پشت بخوابانید و سرش را کمی به عقب متمایل کنید (مانند سالن‌های آرایشگاه).
۴. حواسپرتی مثبت
اسباب‌بازی‌های ضدآب: حباب‌ساز، عروسک‌های مخصوص حمام یا حتی یک آینه کوچک میتواند توجه کودک را از شامپو زدن منحرف کند.
موسیقی یا قصه: یک آهنگ موردعلاقه یا داستان صوتی پخش کنید تا اضطراب کاهش یابد.
۵. جایزه و تقویت مثبت
پس از هر بار همکاری (حتی اگر ناقص)، کودک را با یک فعالیت موردعلاقه (مثل بازی با حباب یا تماشای کارتون) تشویق کنید.
از برنامه‌های تصویری استفاده کنید: عکس‌های مراحل شامپو زدن را به ترتیب روی دیوار حمام بچسبانید تا کودک پیش‌بینی کند چه اتفاقی میافتد.
۶. روش‌های جایگزین
اگر کودک به هیچ‌وجه تحمل نمیکند:
پاک‌کننده‌های خشک (Dry Shampoo): برای روزهای بحرانی.
شست‌وشوی موها با لیف نرم و آب بدون شامپو (مثلاً هفته‌ای یک بار شامپو بزنید).
سوالات متداول:
1-اگر کودک فقط در حالت خوابیده به پشت اجازه میدهد موهایش شسته شود، چه کار کنم؟
این حالت کمک به احساس کنترل میکند. از یک تکیه‌گاه نرم زیر گردن استفاده کنید و کم‌کم او را به حالت نشسته عادت دهید.
2-آیا نوع شانه یا برس مو در حساسیت لمسی تأثیر دارد؟
بله! از برس‌های نرم با نوک سیلیکونی استفاده کنید. برس‌های فلزی یا دندانه ریز ممکن است باعث درد شوند.
مرکز تخصص توانبخشی اوتیسم دکتر صابر با سابقه بالغ بر 18 سال در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم به درمان کودکان اوتیسم به صورت تخصصی می پردازد. از دیگر خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم می باشد که در کنار خدمات توانبخشی به بهبود این کودکان کمک می کند. تشخیص اوتیسم در اولین سال زندگی کودک و درمان های حسی، ماساژ درمانی کاردرمانی ذهنی و حسی، گفتاردرمانی می تواند این کودکان را برای داشتن یک زندگی عادی آماده سازد. خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم در منزل به همراه تجهیزات تخصصی مرکز نظیر سنسوری روم و اتاق تاریک در درمان کودکان اوتیسم موثر می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کاردرمانی حرکتی اوتیسم
یادگیری راه رفتن یکی از توانایی‌های طبیعی کودک همزمان با رشد توانایی او در حفظ توازن بر روی پاها میباشد. داشتن توازن مناسب یکی از مهمترین بخشهای داشتن یک احساس خوب در جهان پیرامون است. توازن تنها متکی بر عضلات تنه نیست و عضلات پا نیز مهم هستند. در ایجاد توازن، قدرت عضلات مرکزی یا عضلات شکم و پشت نیز اهمینی برابر با عضلات پا دارند. مغز و چشمها نیز نقش بزرگی در رشد مهارتهای توازن بازی میکنند. وقتی کودکی راه میرود در واقع دارد نگاه میکند که دارد کجا میرود و برای هر گام پیش روی خود برنامه‌ریزی میکند. زماین که زمین سفت، نرم، خیس، خشک و یا لغزنده باشد، هر یک سازگاری‌های متفاوتی می‌طلبند. وقتی سطح زمین ناهموار است و یا کودک از پله‌ها بالا میرود، نیاز به سازگاری بیشتری احساس می شود. این برنامه‌ریزی در کودکان عادی در زمانی که برخلاف جاذبه کار میکنند تا راه رفتن را یاد بگیرند، به صورت خودکار رخ میدهد.
بسیاری از کودکان با اختلالات طیف اوتیسم مشکلاتی را در توازن دارند. آنها ممکن است بلغزند، زمین بخورند یا از فعالیتهایی که نیاز به بالا و پایین رفتن دارد اجتناب کنند. وقتی ما دانستیم توازن چگونه رشد میکند، می‌توانیم به این کودکان در جهت رشد مهارت‌هایشان کمک نماییم. زمانی که کودک توازن خوبی دارد، در مجموع احساس اعتماد به نفس بیشتری میکند. توازن در حالت نشسته و ایستاده، مهارتهای مهمی هستند که باید رشد کنند. وقتی یک کودک قادر به ایستادن و یا نشستن است، در واقع نشان میدهد که توازن خوبی دارد. اگر کودک همچنان نیاز داشته باشد تا بدنش را جابجا کند تا سازگار شود، بیانگر این است که او راحت نیست و دارد برای ایجاد توازن تقلا میکند. تصور کنید که شما همیشه در حال راه رفتن روی یک زمین لغزنده یخی یا زمین ناهموار با یک کفش چرمی نرم هستید. در این حالت باید انرژی زیادی صرف کنید و حرکات زیادی برای حفظ وضعیت ایستاده خود داشته باشید. دوچرخه سواری موفقیت‌آمیز نتیجة داشتن یک توازن خوب است. برای راندن یک دوچرخه کودک باید قادر باشد صاف بنشیند، فرمان دوچرخه را بگیرد و پاهایش را روی پدال قرار دهد. زمانی که کودک در این حالت است و نگاه میکند تا میر راندنش را مشخص کند رواقع عضلات شکم و پشت، او را در وضعیت صاف نگه می‌دارند. حتی زمانی که کودک در یک مسیر مستقیم یم‌راند تغییراتی لازم است تا دوچرخه به سمت جلو و در جهت صحیح رانده شود. برای داشتن و حفظ حرکت، حفظ سرعت مناسب نیز ضروری است. این بازیهای مفرح را برای تمرین مهارتهای لازم برای دوچرخه سواری انجام دهید.
ایجاد مهارتهای دوچرخه سواری
1- کودک به پشت دراز بکشد و پاهایش را بالا ببرد. در این حالت کودک حمایت زیادی دارد و تنها نیاز است تا بر حرکت پاهایش تمرکز کند.
2- کودکان به طور غریزی هیپ و زانوهایشان را خم میکنند. پاهای کودک را محکم بگیرید و به آرامی یکی از پاها را صاف و همزمان پای دیگر را خم کنید.
3- خم کردن یک پا و صاف کردن دیگری را به صورت آرام، روان و ریتمیک ادامه دهید.
4- این کار را «پاهای دوچرخه‌ای» بنامید و یا هر اسم دیگری که برای شما و کودک معنی داشته بشد.
5- وقتی کودک با این حرکات احساس راحتی کرد به او اجازه دهید تا خودش ادامه دهد. زمانی که او توانست خودش خم و راست کردن پاها را پشت سر هم انجام دهد در واقع زمان گام بعدی رسیده است.
6- اگر کودک خواهر، برادر و یا دوست همراهی دارد از آنها بخواهید به پشت بخوابند و کف پای یکدیگر را روی هم بگذارند. مثل زمانی که در حال دوچرخه سواری هستند.
7- یک سه چرخه به کودک اجازه میدهد تا مهارتهای حرکتی متناوب و متقابل برای راندن را به دست آورد. در این حالت کودک نیاز به تلاش اضافی برای صاف نگه داشتن خود ندارد. سه چرخه را زمانی که پاهای کودک روی پدال‌ها است، آرام از پشت سر هل دهید. این کار با وجود اینکه توسط کودک ایجاد نمی‌شود ولی به او حس حرکت را میدهد و او را تشویق میکند تا به طور مستقل پدال بزند.
8- سه چرخه هم نیاز دارد که مودک وضعیت صاف بدنش را حفظ کند. برخی از سه چرخه‌ها یک پشتی برای حمایت بیشتر دارد و در صورت نیاز میتوان از آنها استفاده کرد. کودک میتواند از تجربه احساس حرکت و الگوی متناوب در حرکت پایش بهره‌مند گردد. احساس قدرتی که مودک در زمان جلو رفتن حس میکند، خارق‌العاده است.
9- وقتی کودک در سه چرخه مهارت را به دست آورد زمان آن است که دوچرخه و با چرخ‌های کمکی را امتحان کند. تمریناتی که قدرت عضلات مرکزی بدن را افزایش میدهند نیز برای مهارت دوچرخه سواری مفید خواهند بود.
دلیل دیگری که کودکان با اختلالات طیف اوتیسم در توازن مشکل دارند، درک کمتر آنها از بارخوردهای لامسه و حرکت است. در فصول بعدی به این موارد اشاره خواهد شد. در این قسمت بعضی بازیهای مفرح که میتوان با همراهی کودک انجام داد و به او در رشد مهارتهای توازنی‌اش کمک کرد آورده شده است.
بازی در درمان کودکان اوتیسم
این بازی توازن کودک را تقویت خواهد کرد و خود به خود منجر به واکنش توازنی خواهد شد. این بازی در واقع بر روی مهارتهای برنامه‌ریزی که بخش مهمی از توازن مناسب است و نیز آگاهی بینایی تأثیر دارد. برای افزایش تصور و خیال در این باری، داستانی درباره اینکه روی بالشت یک دریاچه است و شما سعی دارید خیس نشوید بسازید. داستان را هر طور که دوست دارید تصویرسازی کنید. برای مثال از کتاب‌هایی که اخیراً با همراهی کودک خوانده‌اید و او دوست داشت، استفاده کنید.
1- تعدادی بالشت یا کوسن را روی زمین به شکل خط مستقیم یا دایره‌ای بگذارید. اگر بالشت‌ها دارای سفتی متفاوتی باشند، بهتر است چرا که فرصت سازگاری و تنظیم برای حس‌های متفاوت را همزمان با پیشروی در بازی فراهم میآورد.
2- به کودک نشان دهید که چگونه پاها را بر روی زمین نمی‌گذارید و بر روی بالشت‌ها راه می‌روید. نشان دادن نحوه بازی در واقع بهترین راه برای برقراری ارتباط و ارائه دستورالعمل‌ها است.
3- راه رفتن را در یک مسیر مستقیم شروع کنید و سپس دایره‌ای و در نهایت در الگوی هشت انگلیسی امتحان کنید.
4- در ابتدا کودک را با گرفتن دستش حمایت کنید.
5- این کار میتواند زمانی که زشما اولین تلاش را میکنید، بکار بیاید. «پایت را بگذار، بایست و حالا قدم بردار.» طبق میل کودک عمل کنید و همیشه به سطح استرس او توجه کنید. یادگیری، زمانی رخ میدهد که کودک آسوده است و احساس خوبی دارد و نه در زمان استرس.
6- به کودک اجازه دهید کفش‌هایش را درآورد چرا که این کار به او اجازه تجربة حس لامسة بیشتری را از بافت‌های متفاوت بالشت‌ها خواهد داد.
بازی هدفگیری در توانبخشی اوتیسم
در این بازی به چالش کشیدن توازن همراه با یک مهارت بینایی وجود دارد.
1- از کودک بخواهید روی بالشت بایستد. اگر قادر به ایستادن نبود، برای شروع روی زمین باشد.
2- یک سطح یا کاسة بزرگ را در مقابل او بگذارید.
3- این سطل را در جایی قرار دهید که شانس کودک برای نداختن چیزی که می‌خواهد در داخل سطل بیندازد، زیاد باشد.
4- از اسباب بازی نرم و توپ‌ها استفاده کنید و از کودک بخواهید درون سطل یا کاسه پرتاب کند.
5- با پیشرفت کودک چالش را بیشتر کنید. هدف را دورتر کرده و یا آن از از سطح زمین بالاتر بگذارید.
6- برای افزایش چالش توازن از کودک بخواهید روی دو کوسن بایستد. همچنین توازن کودک میتواند با ایستادن او روز یک پا و انداختن شیء به سمت هدف به چالش کشیده شود.
بازی ایستادن روی زانوها برای توانبخشی در اوتیسم
ایستادن و نشستن روی زانوها یک روش خوب برای افزایش قدرت عضلات شکم و پشت (عضلات مرکزی) است و توازن را بهبود می‌بخشد.
1- روی زمین زانوهای خود را خم کرده و وضعیت صاف را حفظ نمایید. این روش و نشان دادن آن به کودک، بهترین راه آموزش است.
2- به کودک برای گرفتن وضعیت مورد نظر کمک کنید.
3- دو زانو بنشینید و سپس در حالی که تنها روی زانوهایتان هستید از جا برخیزید.
4- در بتدا شاید حفظ این وضعیت برای یک دقیقه یا حتی ثانیه‌هایی کوتاه، دشوار باشد. به کودک اجازه دهید یا خم کردن پاها و نشستن دو زانو خستگی‌اش را کم کند. نشستن دو زانو وضعیت راحت‌تری برای کودک است. بعد از استراحت از او بخواهید تا بلند شود و وضعیت صاف را برای زمان طولانی‌تری حفظ کند.
5- آواز خواندن در این وضعیت راه مناسبی برای کمک به گذر زمان است و تمرین خوبی برای تقویت عضلات و توازن است. چرا که آواز خواندن کمک میکند کودک مدت زمان بیشتری را در وضعیت تمرین بماند.
6- وقتی کودک در این وضعیت احساس راحتی بیشتری کرد میتواند آن را برای زمان بیشتری حفظ کند و نیازی به کمک بزرگترها نیست.
7- از کودک بخواهید زمانی که برایش داستان میخوانید در همین وضعیت بنشیند.
8- برای افزودن چالش بیشتر در حال یکه کودک روی زانوهایش است با او توپ بازی کنید.
حرکت و جابجایی در توانبشی کودکان اوتیسم
راه رفتن نتیجة طبیعی رشد عضلات و غلیة آنها بر جاذبه است. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم ممکن است در زمان راه رفتن متفاوت از بقیه به نظر برسند. دستهایشان به گونهای حرکت کند که گویی هیچ هماهنگی با گام‌هایشان ندارد. این کودکان ممکن است گام‌های بسیار کوتاهی بردارند و یا در زمان راه رفتن پاهایشام از هم فاصلة زیادی داشته باشد. به نظر میرسد زانوهایشان را خم نمیکنند و برای راه رفتن روی خط مستقیم مشکل دارند. این راه رفتن ناشیانه میتواند ناشی از توازن ضعیف، ضعف عضلات مرکزی یا نیاز برای دانستن اینکه در کجای فضا هستند و چگونه حرکت میکنند باشد. اینکه دلیل کدام مورد است تفاوتی ندارد و خوب است که کودک الگوی راه رفتن نرم و متوازن را به مرور کسب کند. برای ایجاد الگوی راه رفتن متقابل، زمانی که راه می‌روید تکان دادن دستهایتان را به صورت اغراق‌آمیز نشان دهید. بازوی راست را همزمان با جلو بردن پای چپ به سمت جلو تکاه دهید و الی آخر. بلند کردن پاها مانند آنچه در رژة نظامی انجام میدهند میتواند به نعطاف‌پذیری زانو و هیپ کمک نماید. خواندن یک آواز با ریتم قوی و یا تصور اینکه در یک دستة نظامی هستید، این نوع راه رفتن را تشویق میکند. باید مطمئن باشید که کفش‌های کودک راحت و ایمن هستند. اگر کفش‌ها مناسب پا نباشد یا احساس لغزیدن به کودک دهد، منجر به حواسپرتی کودک در زمان راه رفتن خواهد شد. در این مواقع کودک به صورت ناخودآگاه زمان و انرژی زیادی برای نگه داشتن کفش‌ها در پایش صرف خواهد کرد. شناخت یک کودک مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم در واقع یک سفر چالشزا و غنی است. تجلیل از آگاهی و تشویق کودک زمانی که او به شناختی از خودش نائل میشود، میتواند یکی از تجربیات ارزشمند زندگی باشد.
هماهنگی عبارت است از استفاده از بخشهای مختلف بدن با یکدیگر برای رسیدن به یک هدف معنادار. در این فصل در مورد استفاده از چشمها و دستها جهت بازی کردن و انجام راحت کارهای دیگر صحبت میشود. داشتن هماهنگی خوب فرصت رشد مهارت در حرکت و استفاده از ابزار را فراهم میآورد.
بهترین مراکز توانبخشی اوتیسم
مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر یکی از بهترین مراکز تخصصی در این حوزه است که با بهره‌گیری از مربیان باتجربه و برنامه‌های درمانی پیشرفته، خدمات جامع به کودکان اوتیسم ارائه میدهد. در این مرکز، هر کودک با توجه به نیازهای فردی خود تحت حمایت و آموزش قرار میگیرد. تیم متخصص دکتر صابر با روش‌های نوین گفتاردرمانی و کاردرمانی، به بهبود مهارتهای ارتباطی و اجتماعی کودکان کمک میکند. اگر به دنبال بهترین مرکز توانبخشی اوتیسم با مربیان حرفه‌ای هستید، مرکز دکتر صابر انتخابی ایدهآل است.
سوالات متداول:
1- آیا توانبخشی اوتیسم فقط برای کودکان است؟
خیر، توانبخشی در اوتیسم محدود به کودکان نیست. بزرگسالان مبتلا به اوتیسم نیز میتوانند از برنامه‌های توانبخشی بهره‌مند شوند. این برنامه‌ها ممکن است شامل آموزش مهارتهای اجتماعی، مدیریت استرس، آماده‌سازی برای اشتغال و استقلال در زندگی روزمره باشد. هدف اصلی توانبخشی در هر سنی، ارتقای کیفیت زندگی و افزایش سطح استقلال فرد است.
2-چه مدت زمانی برای مشاهده نتایج توانبخشی در اوتیسم لازم است؟
مدت زمان مورد نیاز برای مشاهده نتایج توانبخشی در اوتیسم به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله شدت اختلال، سن شروع درمان، میزان همکاری خانواده و کیفیت برنامه‌های توانبخشی. در برخی کودکان، پیشرفت‌های اولیه طی چند ماه قابل مشاهده است، اما برای دستیابی به نتایج پایدار و بلندمدت معمولاً نیاز به چندین سال تلاش مستمر وجود دارد. توانبخشی فرآیندی زمان‌بر اما اثربخش است.
