اختلال خواب در کودکان انواع مختلفی دارد و شامل بد خوابی و بی خوابی کودک، کابوس در خواب ، وحشت شبانه و اختلال راه رفتن در خواب می باشد. اختلالات خواب در کودکان علل مختلفی دارد و از علل فیزیولوژیک تا مشکلات اضطرابی و خانوادگی را شامل می شود و بسته به علل ایجاد درمان اختلال خواب نیز متفاوت است. ابتدا به توضیح اختلالات خواب می پردازیم.
بدخوابی یا بی خوابی در کودک
شایعترین نوع اختلال خواب بدخوابی یا بی خوابی است و ممکن است تنها علامت ابتلا به نوروزها باشد. اختلال خواب در کودکان معمولا بی خوابی اوایل شب اتفاق می افتد و به اصطلاح بیخوابی کودکان شبانه است. به علت همین بیخوابی کودک اغلب صبح ها به سختی از خواب بیدار می شود و چنانچه او را برای رفتن به دبستان به زور بیدار کنند با بهانه گیری و کج رفتاری از رفتن به مدرسه امتناع می کند. بی خوابی صبحگاهی که تقریبا در افسردگی ها سایکوتیک دیده می شود در کودکان نادر است. بعضی از کودکان اصرار دارند که حتما نزد والدین خود بخوابند و در تنهایی به بیخوابی کودک دچار می شوند. این بی خوابی های کودک ممکن است به علت ترس یا آنکه ناشی از تظاهرات عقده ادیپ و الکترا نزد پسران و دختران باشد.
کابوس در اختلالات خواب
اختلال در خواب ممکن است به صورت کابوس ظاهر شود. در این حالت کودک به علت دیدن خواب های ترسناک با جهش یا حرکتی از خواب کاملا بیدار می شود یا بدخواب می شود و اغلب بخشی از رویایی که موجب ترس شده یا تمامی آن را به یاد دارد. این کیفیت یک یا دو دقیقه بیشتر طول نمی کشد و پس از بیدار شدن ترس و آثار آن در کودک برای مدتی باقی می ماند.در اختلال خواب کابوس دیدن با وجود توصیه و اطمینان اطرافیان ممکن است کودک یکی دو ساعتی به خواب نرود. در کابوس کودکان نسبت به اوضاع و احوال کاملا هوشیارند ، اطرافیان و اشیای خود را می شناسند. در اختلال خواب کودکان و نوجوانان تکرار خوابهای ترسناک یا بختک باعث بهم خوردن تعادل روانی می شود و اگر احیانا وجود بیماری در کودک باعث چنین حالتی شده باشد شدت بیماری افزایش می یابد. کابوس را اکثرا یک نوع واکنش هیستریک می دانند. در کابوس کودک بد خواب فقط با رویایی ترسناک مواجه است ولی توهمی ندارد. کابوس تنها مربوط به اختلال خواب در دوران کودکی نیست بلکه در بزرگسالان بخصوص افراد مضطرب و نگران نیز دیده می شود.
وحشت شبانه در اختلال خواب کودکان
این حات تقریبا همیشه منحصر به اختلال خوابدوران کودکی است و در سنین بلوغ از بین می رود بنابراین کیفیتی موقتی و گذراست. وحشت شبانه کودک را ناگهان از خواب عمیق به بیداری و شعور نسبی یا به اصطلاح به حالت خواب و بیداری می رساند. در این اختلال خواب کودک اکثرا در رختخواب خود می نشیند ولی ممکن است بدود، داد بکشد، گریه و حتی تقاضای کمک نماید.در بدخوابی به علت وحشت شبانه چشمهای کودک کاملا باز و به نقطه ای خیره می شود. کودک دستهایش را برای دفاع از حملات یک مهاجم نامرئی به طرف جلو تکان می دهد. این جریان در اختلال خواب معمولا 5 تا 10 دقیقه طول می کشد. کودک در بی خوابی با وحشت شبانه این وضع به محیط اطراف خود توجهی ندارد، اطرافیان و اشیاء را نمی شناسد عرق زیاد می کند و پس از آنکه این حالت خاتمه یافت مجددا به خواب می رود و پس از بیداری صبح روز بعد چیزی از وقایع شب گذشته را به خاطر ندارد و انگار که چنین اتفاقی نیفتاده است. ضمنا چنانچه از وقایع شب گذشته چیزی هم به خاطر داشته باشد قادر به بیان و توصیف آن نیست و به نظر می رسد کودک یک نوع توهم بینایی ترسناک داشته است.
عقیده بر این است کهاختلال خواب وحشت شبانه یک اختلال فیزیولوژیک در زمینه های روانی،هیجانی و واکنشی است که کودک البته به طور ناخودآگاه نسبت به آشفتگی و ازهم پاشیدگی محیط خانواده نشان می دهد و اکثرا نیز در کودک فعال ، باهوش و مضطرب دیده می شود. در کودکان مبتلا به اضطراب و افسردگی اختلال خواب وحشت شبانه ممکن است اتفاق افتد ولی اگر عللی برای تکرار آن پیدا نشد لازم است از بیمار الکتروانسفالوگرافی نیز به عمل آید زیرا بعضی اختلال خواب وحشت شبانه را یک نوع صرع روانی حرکتی به حساب می آورند. کم شدن قند خون ، وجود لوزه یا غدد لنفاوی بزرگ ، اختلالات تنفسی مخصوصا مسمومیت با اکسید دو کربن ، بیماری های تب دار و عفونی شدید و حتی بعضی ها مشاهده تماس جنسی والدین را توسط کودک از علل بیماری اختلال خواب به شمار می آورند. شیوع وحشت شبانه به مراتب کمتر از کابوس است.
راه رفتن در خواب
راه رفتن در خواب کودک رابعضی نوعی واکنش نوروتیک دانسته اند ولی طبق چهارمین تشخیص و آمار بیماری های روانی راه رفتن در خواب جزء اختلالات در خواب می باشد بخصوص اینکه میان راه رفتن در خواب و اختلال خواب وحشت شبانه کیفیات مشترکی وجود دارد.
اختلال خواب راه رفتن در خواب کیفیتی است که معمولا فقط چند بار در زندگی کودک اتفاق می افتد و اغلب بعد از مدتی ازبین می رود و ادامه آن درسنین بلوغ بسیار نادر است.
راه رفتن در خواب اغلب در کودکانی دیده می شود که بی قرار، حساس، عصبانی و هیجانی هستند. البته چنین اختلال خواب یا بد خوابی در مادران این کودکان نیزدیده شده است. این اختلال خواب به ندرت ممکن است نشانه ای از بیماری صرع باشد. بدون شک راه رفتن در خواب ممکن است خطرناک باشد ولی به ندرت ممکن است کسی که در خواب راه می رود به خود یا دیگران صدمه بزند. علت راه رفتن در خواب را قطع و از بین رفتن کنترل قشرمغز از اعصاب محیطی می دانند. اختلال خواب راه رفتن در خواب قشرمغز خواب است ولی اعضای محیطی فعالند و ممکن است عوامل فیزیولوژیک یا روانی حرکتی در ایجاد آن موثر باشند. در کودکان هیستریک و وابسته به مادر این حالت بد خوابی بیشتر دیده می شود و اغلب در حین راه رفتن در خواب به اتاق مادر می روند. این حالت کودک اکثرا در اطراف خود شروع به گردش می کند و فعالیت بدنی کامل دارد ولی از لحاظ شعور و درک کاملا تاریک است. معمولا کودک در حالت بدخوابی راه رفتن در خواب موانع را رد می کند ولی اغلب بعد از مدتی با مانعی برخورد کرده و بیدار می شود یا حتی ممکن است به جای خود برگردد دوباره به خواب رود. کودک روز بعد هیچ اطلاعی از راه روی شب گذشته ندارد. چون اکثر اوقات کودک در حین راه روی حالت کورمال دارد لذا حدس زده می شود که به دنبال چیزی می گردد حتی بعضی عقیده دارند افرادی که در خواب راه می روند فعالیت و جریان راه روی در خواب را به صورت رویا به خاطر داشته و آن را شرح می دهند. بعضی ها عقیده دارند که راه روی در خواب یک مکانیسم جابه جایی از آرزوهای نهفته شخصی و حتی کمبود محبت مادری است که به طور ناخودآگاه در کودک وجود داشته و کودک در خواب برای ارضای آن ها به دنبال مادرش می گردد. راه روی در خواب بعد از مشاجرات خانوادگی در کودک دیده می شود ناشی از احساس عدم امنیت به اوضاع و احوال خانه است. میان راه روی در خواب و وحشت شبانه کیفیت های مشترکی به شرح زیر دیده می شود:
درهر دو حالت هوشیاری کامل نیست و شخص کاملا خواب است.
نسبت به وقایعی که رخ داده است در هر دو حالت فراموشی وجود دارد.
چشم ها در هر دو حالت باز است.
هر دو حالت در مرحله سوم و چهارم خواب رخ می دهند.
تنها اختلافی که بین این دو نوع اختلال خواب وجود دارد آرامش درونی نسبی در راه روی در خواب و وحشت بیش از حد در وحشت شبانه است. مطالعات آزمایشگاهی و الکتروانسفالوگرافی نشان داده است که راه روی در خواب بیشتر موقعی اتفاق می افتد که شخص در رویا نیست و در پسرها بیشتر از دختر ها و اغلب با شب ادراری توأم است. این اختلال خواب در افراد مبتلا به اختلالات نوروتیک و اختلالات شخصیتی بیشتر مشاهده شده است.
مرکز روانشناسی دکتر صابر در درمان اختلالات خواب با ریشه مشکلات اضطرابی، ترس، اختلالات شخصیت و … به درمان کودکان می پردازد. بخش بازی درمانی، رفتار درمانی، ماساژ درمانی و… از خدمات مرکز روانشناسی دکتر صابر در درمان اختلالات خواب می باشد.
از آنجایی که تشخیص تحول عصبی طبیعی از غیرطبیعی به وسیله آزمون های روانشناختی در چند سال اول زندگی مشکل است، در صورت ابهام در روند تحول، کودک باید تحت معاینه نورولوژیست قرار گیرد. نورولوژیست نوع بیماری صدمه یا فرآیند های تحولی و ژنتیکی را که موجب اختلال در عملکرد های سیستم اعصاب مرکزی می‌شود، تشخیص می‌دهد آزمونهای نورولوژی معمولاً شامل موارد زیر است ۱ ارزیابی دقیق تاریخچه طبی و رشد فرد ۲ ارزیابی وضعیت روانی ۳ ارزیابی ظرفیت عملکردی سیستم اعصاب مرکزی و محیطی ۴ ارزیابی سیستم های حرکتی ۵ ارزیابی عملکرد های حسی و ۶ ارزیابی عملکرد های ارادی این ارزیابی‌ها به وسیله معاینه سفتی عضلات مختلف و واکنش های بازتابی صورت می گیرد.
تفسیر اطلاعات به دست آمده از آزمونهای نورولوژیک با توجه به سن کودک و توانایی عملکردی و هوشی وی انجام می گیرد. در اتاق معاینه ابتدا پزشک یک مصاحبه بالینی با بیمار یا والدین انجام می‌دهد. از آنجایی که کودک در طول این فرآیند حضور دارد، مصاحبه کننده می‌تواند میزان شرکت توجه و بیان کودک را مورد بررسی قرار دهد. علاوه بر این پزشک می تواند حرکات صورت کودک را از نظر تکانهای سر، باز و بسته شدن چشم، حرکات غیر ارادی اندام ها و ناهنجاری های حرکتی تحت نظر قرار دهد. همچنین رفتار کودک را از نظر میزان هیجان، وابستگی به والدین رابطه والد – کودک و سطح فعالیت مشاهده نمایند. موارد زیر در جریان ارزیابی باید در نظر گرفته شود : آیا کودک رابطه مناسبی با والد دارد؟ آیا کودک در تلاش است که والد را تحت سلطه خود در آورد؟ پاسخ ها گذرا است یا دائمی؟ رفتار والد حالت مراقبتی دارد یا خصمانه؟
غربالگری رشد حرکتی
پس از ۴ سالگی ارزیابی سرندی حرکتی انجام می‌شود. به عنوان مثال کودک در مقابل نورولوژیست می ایستد و از کودک خواسته می شود که بر روی یک پا و سپس روی پای دیگر بایستد رو به جلو و عقب راه برود بر روی پنجه های پا و سپس پاشنه های پا راه برود. علاوه بر اینها کودک باید در حالت چمباتمه در حالی که چشم هایش بسته و دستها و بازوها به حالت افقی قرار دارند. برخیزد بر روی دو پا بایستد. این تکالیف به منظور بررسی تعادل و حرکت اجرا می شوند. یکی از آزمونهای حرکتی مورد استفاده آزمون رومبرگ است. این آزمون تکلیفی است که چشم های کودک بسته است و او باید ساکن بایستد و تعادل خود را حفظ کند. بر اساس این ارزیابی‌ها، ناهنجاری هماهنگی حرکتی تعیین می‌گردد. قسمت بعدی آزمون ها شامل آزمون بازتابها است. در این قسمت بازتاب و تری یا بازتاب کشش ماهیچه ای و سایر بازتاب های متناسب با سن مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در بازتاب وتری ارزیاب با استفاده از یک چکش و در حالتی که کودک آرام نشسته است، چکش پلاستیکی را به زیر زانو کودک وتر عضله جلو ران چهار سر می زند و بازتاب زانوی وی را ارزیابی میکند. واکنش شدید، مانند انقباض ماهیچه ها که معمولاً نباید وجود داشته باشد نشانی از نقص سیستم مغزی نخاعی است. بازتاب های مذکور غالباً نتیجه ناهنجاری های حرکتی نخاع یا مخچه هستند. فعالیت مخچه ای به این ترتیب ارزیابی می شود که ابتدا از کودک می خواهند که بینی خود را لمس کرده و سپس، انگشت پزشک را در وضعیت های مختلف لمس نماید. همچنین کودک باید پاشنه خود را روی ساق پای مخالف (از مچ پا تا زانو) حرکت دهد. ناتوانی در انجام این تکالیف تا حدودی بیان گر ضعف عملکرد مخچه است .عصب های جمجه ای در مرحله بعد از ارزیابی می شوند. ناهنجاری های مادر زادی و آسیب های ضربه ای مغز می تواند علائم قابل مشاهده نورولوژیک ایجاد نماید.
سیستم حسی در مرحله بعد از ارزیابی می گردد. حس حرکت و حس وضعیت مفصل در این بخش مورد ارزیابی قرار می گیرد. عصب شناس برای ارزیابی توانایی کودک در تلفیق اطلاعات لامسه ای، نقاط مختلف بدن را به صورت یکطرفه و دوطرفه و در حالتی که چشمان کودک بسته است. لمس میکند ناتوانی در تشخیص محل لمس مربوط به اختلال قطعه آهیانه است. همچنین از کودک می خواهند که اشیاء مختلفی که در دستش گذاشته می شود، در حالتی که چشمانش بسته است، شناسایی کند اگرچه فرض بر این است که انجام این امور اطلاعاتی را در خصوص توانایی یکپارچگی قطعه آهیانه فراهم میکند، اما توجه به موضوع موجب تداخل در عملکرد می‌گردد. در ارزیابی نورولوژیک قدرت عضلانی نیز ارزیابی می گردد. در این مورد از کودک خواسته می‌شود که با دست خود با تمامی قوا دست آزمونگر را فشار دهد و یا ممکن است از او بخواهد که برخلاف نیروی آزمونگر نیروی وارد کرده و یا در حالتی که آزمونگر پاهایش را نگه داشته است بر روی دستها راه برود به محض اینکه پاهای کودک بر روی زمین قرار گرفت، از او می‌خواهند که بلند شود. ناتوانی در برخاستن بدون کمک معیاری دیگر از ضعف عضلانی به شمار می رود. برای ارزیابی راه رفتن کودک باید بتوانید رو به جلو و عقب راه بروید و بدود. مشکل در دویدن مشکل در راه رفتن را نشان می دهد و علائم تشنج یا اختلال حرکتی را نمایان می کند.
یک سوال مهم در فرآیند ارزیابی نورولوژیک این است که چه زمانی ارزیابی نورولوژیک مفید است؟ حالت های ذکر شده در ذیل نشان دهنده لزوم انجام آزمونهای نورولوژیک است :
حالت تهوع ناگهانی، بی دلیل و مکرر با تب،سر درد و بی حالی که می تواند علائم مننژیت یا آنسفالیت باشد.
پلک زدن های سریع، تجارب بینایی و شنوایی غیرمعمول، گرفتگی ماهیچه ای که ممکن است ناشی از حمله صرع ناگهانی باشد.
توهم بینایی و بویایی
اختلال ناگهانی حرکتی یا تعادل
بیماری ویروسی طولانی مدت
ضربه به سر با علائم تهوع، تیرگی دید، بیهوشی و گشادگی مردمک
اختلالات اعصاب جمجمه ای که منجر به ضعف حرکتی یک طرفه یا دوطرفه شود (آویزان شدن لب ها، چشم یا ماهیچه های صورت یا بیرون افتادگی زبان.)
کاهش ناگهانی و بی دلیل عملکرد های ادراکی، بیانی، حافظه ای یا حرکتی
لزوم تصویر برداری سیستم عصبی بر اساس معاینات نورولوژیک
علائم مثبت در آزمون های نورولوژیک ممکن است پیشنهاد کننده تصویر برداری سیستم عصبی باشد. ناهنجاری های پیشرونده عصبی در کودکان به اندازه مغز، رشد بافت، تشکیل غشا و لوله عصبی تاثیرگذار است و معمولاً نیازمند تشخیص اولیه و پیگیری‌های بعدی هستند کودک یا بزرگسال در شرایط زیر باید تحت تصویربرداری سیستم عصبی قرار گیرد :
ضربه مغزی
تومور سیستم عصبی مرکزی
آسیب های تحلیلی غلاف میلین سیستم عصبی مرکزی
ناهنجاری های پیشرونده عصبی که بر اندازه یا نحوه شکل گیری ساختار های مغزی موثر باشد (ازدیاد مایع مغزی – نخاعی)
بیماریهای عروقی مغز
ناهنجاری های پیشرونده عصبی دیگر در شرایطی که قبلاً سابقه حملات ناگهانی علائم عصبی و یا تأخیر شدید زبانی یا گفتاری وجود داشته باشد.
ارزیابی های نورولوژیک به صورت منظم بر روی کودکان دچار عارضه مغزی انجام می‌شود تا تغییرات سیستم عصبی آنها مورد سنجش قرار گیرد. در ارزیابی‌های عصب شناسی از معیارها و روش هایی استفاده می شود که وضعیت رفتاری عصبی کودکانی که از ناهنجاری های مختلف رنج می برند مشخص می گردد. درفرایند تحول تهدید هایی مانند صرع یا ضربه های مغزی می توانند علائم مشخص نورولوژیک ایجاد نماید. نورولوژیست با استفاده از آزمونهای بالینی و گاهی در مورد نیاز ابزارهای پاراکلینیکی سلامت اعصاب مغزی و نخاعی و سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) را مورد بررسی قرار می‌دهد.
سوالات متداول:
1- چه عواملی باعث ایجاد این اختلال میشوند؟
عواملی مانند سکته مغزی، بیماریهای تحلیل‌برنده مانند پارکینسون و ام‌اس، تروما، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، تومورهای مغزی و ناهنجاری‌های ژنتیکی از دلایل رایج اختلال عملکرد عصبی هستند.
2-چه نقشی کاردرمانی و گفتاردرمانی در درمان اختلال عملکرد عصبی دارند؟
کاردرمانی به بهبود تواناییهای حرکتی، عملکرد روزانه و استقلال فرد کمک میکند. گفتاردرمانی در درمان مشکلات گفتاری و بلع نقش مهمی دارد. این درمان‌ها به بازآموزی مسیرهای عصبی کمک می‌کنند.
آسیب های سیستم اجرایی مغز در بیماری هایی نظیر سکته مغزی، ضربه های مغزی، تومور های مغزی ناحیه لوب پیشانی، اختلالات دوران کودکی مانند اوتیسم، بیش فعالی و نقص توجه و… مشاهده می شود. در این بخش به بررسی عملکرد سیستم اجرایی مغز می پردازیم. عملکردهای اجرایی (کارکردهای اجرایی) مغز، یک مجموعه از فرآیندهای شناختی هستند و به مهارت های شناختی سطح بالاتر اشاره دارند که باعث خود کنترلی، رفتار های هدفمند و تسهیل در دسترسی به اهداف می گردند. در تعریفی دیگر می توان گفت که عملکردهای اجرایی یک اصطلاح کلی برای عملکرد هایی چون برنامه ریزی، انعطاف پذیری ذهنی، حافظه کاری، مهار (بازداری) و همچنین شروع و پایش نظارت کارها یا اقدامات است. با تقویت عملکردهای اجرایی مغز می توان تواناییه ای بیماران با آسیب های مغزی را بهبود بخشید.
آناتومی سیستم اجرایی مغز
عملکرد های اجرایی در ارتباط با لوب فرونتال پیشانی مغز است که تعریف و مفهوم این سیستم در سال ۱۹۶۶ توسط الکساندر لوریا پیشنهاد گردید. مفهوم و تعریفی که لوریا از سیستم اجرایی مغز مطرح کرده بود توسط فاستر گسترش و بسط یافت. بخشی از لوب پیشانی که به عنوان ناحیه عملکردهای اجرایی شناخته می شود، قشر پیش پیشانی یا پره فرونتال می گویند. این ناحیه در جلوی مناطق حرکتی قرار دارد و بخش زیادی از لوب پیشانی را تشکیل می دهد. به قشر پیش پیشانی، قشر ارتباطی لوب پیشانی نیز گفته می شود. که ناحیه گسترش یافته اخیر از قشر مخ جدید یا نئو کورتکس است. این گسترش و توسعه یافتگی در ناحیه پیش پیشانی از مشخصه‌های نخستیان بخصوص انسان است. رشد و توسعه بسیار زیاد این ناحیه از مغز ما را از سایر موجودات متمایز می سازد. در افراد بزرگسال ناحیه پیش پیشانی در حدود یک سوم از کل نئو کورتکس را تشکیل می دهد. قشر پیش پیشانی در حافظه عملکردهای اجرایی، هوش، زبان و جستجو بینایی نقش دارد.
قشر پیش پیشانی در نخستیان (انسان یا غیر انسان) سنه ناحیه تشریحی بزرگ دارد :
تشکیلات جانبی
تشکیلات داخلی
تشکیلات کاسه چشمی – پیشانی
قشر مخ پیش پیشانی جهت سازماندهی و برنامه ریزی امور و فعالیت‌ها، کنترل و نظارت بر رفتار ها و دسترسی به اهداف با نواحی مختلفی از سیستم عصبی مرکزی در تعامل است. این قسمت از مغز با نواحی مختلفی از قشر مخ، تالاموس و زیر قشر مخ ارتباط دارد.
قشر مخ پیش پیشانی با نواحی مغزی زیر در تعامل است :
مناطق مختلف قشر مخ همچون لوب های آه یا نه گیجگاهی و پس سری
مناطق حرکتی لوب پیشانی
تالاموس
سیستم لیمبیک مانند : آمیگدال ، هیپوکامپ ، هیپوتالاموس
عقده های قاعده ای
مخچه
ساقه مغز
کورتکس پیش پیشانی در گذشته کمتر مورد توجه محققان بود و بیشتر به عنوان ناحیه ساکت یا منطقه آرام در نظر گرفته می‌شد که دلیل آن عدم تعیین عملکرد و ویژگی خاص برای این ناحیه از قشر مخ بود همچنین آسیب‌های کورتکس پیش پیشانی باید خیلی وسیع یا بزرگ باشند تا باعث ایجاد نشانه های بالینی گردند. امروزه با تحقیقات زیادی که درباره کورتکس پیش پیشانی صورت گرفته است به نقش آن در عملکردهای شناختی و فراشناختی پی برده اند. اکنون این ناحیه از قشر مخ به عنوان اسباب تمدن و آینده ساز شناخته می شود.
انواع عملکردهای اجرایی مغز
عملکردهای اجرایی مغز شامل موارد زیر است :
سازماندهی برنامه ریزی
هدف گذاری برنامه های اقدام جهت رسیدن به اهداف
کنترل و تنظیم عواطف و هیجانات شروع به کار ( شروع عمل)
تکمیل کارهای زمان بر تفکر اجتماعی
قضاوت اجتماعی مدیریت زمان
مدیریت اهداف آینده نگری و قدرت پیش‌بینی
حافظه کاری )حافظه فعال) تغییر توجه از یک چیز به چیزی دیگر
یکپارچگی ادراکی تغییر راهبرد ها
اولویت بندی اهداف و فعالیت ها پیگیری اهداف سخت و دشوار
تصویر سازی ذهنی انگیزش و هیجان
ارتباط کلامی و غیرکلامی رفتارهای اجتماعی
تصمیم گیری حل مسئله
یادگیری فراگیری قاعده
رفتارهای معطوف به هدف انتخاب اطلاعات حسی
مناسب
نظارت بر محرکهای داخلی و خارجی استدلال اخلاقی
پشتکار و تلاش مستمر کنترل تکانشی (کنترل رفتار بر اساس فکر)
توجه مستمر و جلوگیری از عواملی که باعث حواس پرتی می شوند
نظارت و پایش فعالیت ها و اهداف (ارزیابی نتایج و تصحیح اشتباهات)
به طور کلی لوب پیشانی در عملکردهای زیر نقش دارد :
شناختی مانند حافظه، حل مسئله، قضاوت و تفکر انتزاعی
رفتاری مانند شخصیت، عواطف، خلق و خوی، روابط اجتماعی و کنترل تکانه
انگیختگی مانند توجه
حرکت که شامل حرکات ارادی بدن و چشم ها، بیان زبان، برنامه ریزی حرکتی و شروع عمل است.
آسیب به سیستم اجرایی مغز
ضایعات سیستم اجرایی مغز مانند سکته مغزی، ضربه مغزی، تومور های لوب پیشانی و آسیب های مغزی در بیماری های کودکان نظیر اوتیسم یا اختلال بیش فعالی و… باعث ایجاد یک مجموعه ای از نواقص و مشکلات می گردند که شامل اختلالاتی در سازماندهی، تنظیم و نظارت انواع مختلفی از اطلاعات و رفتارها است.
آسیب به سیستم اجرایی مغز ممکن است باعث ایجاد نقص و مشکلات زیر گردند:
مشکلات در برنامه ریزی برای آینده
نقص در کنترل هیجانات و عواطف
مشکلاتی در شروع و پایان رساندن کار
اشکال در مدیریت زمان
رفتار ضد اجتماعی در ارتباط با عدم مهار (بازداری)
رفتار اجتماعی نامناسب
نقص در سازماندهی
نقص در نظارت و کنترل
اختلال در انعطاف پذیری ذهنی تغییرات شخصیتی
حواس پرتی اختلال خلق که در بیماران سکته مغزی دیده می شود
مشکل با مفاهیم انتزاعی ناتوانی در انجام چند کار
مشکل در پردازش ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات نقص در انجام تکالیف پیچیده
از دست دادن علاقه در انجام فعالیت ها افسردگی
عدم آگاهی یا انکار که رفتارشان یک مشکل است عدم ترس از افراد و حیوانات
نقص در یادآوری متن خوانده شده
نقص در یادآوری قوانین
عدم آینده نگری نسبت به پیامدهای رفتار خود
عدم بازداری (مهار) در رفتار و هیجانات
مشکل در روانی کلامی
از دست دادن مهارت های حرکتی ظریف (مانند گرفتن اشیا) به میزان بیشتر در مقایسه با مهارت های حرکتی درشت (هم مانند دویدن و پریدن)
رفتارهای ناپسند یا آسیب رسان هم مانند دروغگویی، دزدی، نزاع، بد زبانی، سوء مصرف مواد و الکل، رانندگی بی پروا، تجاوز و رفتارهای جنسی خشونت بار
به این دلیل ارتباطات دو جانبه ای که بین کورتکس پیش پیشانی با بسیاری از نواحی دیگر مغزی وجود دارد بنابراین هرگونه آسیب مستقیم به کورتکس پیش پیشانی یا نواحی مرتبط با آن در قسمت های دیگری از سیستم عصبی مرکزی به عنوان اختلال عملکرد لوب پیشانی شناخته می شود.
علائم آسیب سیستم اجرایی مغز
عملکرد اجرایی نام مجموعه ای از مهارت های فکری است که هنگام حل مشکلات، تصمیم گیری، برنامه ریزی و تکمیل وظایف و تأمل در فعالیت هایمان از آن ها استفاده می کنیم. ما روزانه به بسیاری از این مهارت های عملکرد اجرایی تکیه می کنیم، از جمله برای پختن غذا، دنبال کردن یک مکالمه، تعامل با دیگران، کار، مطالعه و برنامه ریزی روزمان، در کنار سایر فعالیت ها. مهارت های عملکرد اجرایی در بخشی از مغز به نام قشر پیش پیشانی پردازش می شوند. سایر قسمت های مغز که ارتباط نزدیکی با قشر پیش پیشانی دارند نیز درگیر هستند. متأسفانه، موقعیت قشر پیش پیشانی در مغز (در جلو، درست پشت پیشانی)، در لوب فرونتال، آن را به محل شایعی برای آسیب تبدیل می کند. لوب های فرونتال می توانند توسط هر نوع آسیب مغزی اکتسابی، مانند سکته مغزی، تومور، آنسفالیت و مننژیت آسیب ببینند. آن ها به دلیل موقعیت شان در جلوی مغز و اندازه بزرگ شان، به ویژه در برابر آسیب مغزی تروماتیک آسیب پذیر هستند. حتی ضربه به پشت سر نیز می تواند باعث آسیب لوب فرونتال شود زیرا مغز در جمجمه به جلو و عقب پرتاب می شود و لوب های فرونتال به برجستگی های استخوانی بالای چشم برخورد می کنند. اختلال در سیستم اجرایی پس از آسیب مغزی اکتسابی شایع است و تأثیر عمیقی بر بسیاری از جنبه های زندگی روزمره دارد. افرادی که به قشر پیش پیشانی آن ها آسیب وارد شده است، ممکن است در مهارت های عملکرد اجرایی خود مشکل داشته باشند – در این صورت، گفته می شود که آن ها دچار اختلال عملکرد اجرایی هستند. شایع ترین اثرات اختلال عملکرد اجرایی در زیر خلاصه شده است:
-مشکلات در انگیزه و شروع
-مشکلات در سازماندهی
-مشکلات در تفکر انعطاف پذیر
-مشکلات در حل مسئله
-تکانشگری
-مشکلات در برنامه ریزی
از آنجایی که این اثرات قابل مشاهده نیستند، گاهی اوقات برای دیگران دشوار است که آن ها را تشخیص داده یا درک کنند. اختلال عملکرد اجرایی همچنین می تواند باعث ناراحتی، شرمندگی یا ناامیدی خانواده و دوستان شود، به خصوص اگر بازمانده از پذیرش کمک برای مقابله با اثرات آن خودداری کند. ممکن است شناسایی دقیق این که کدام حوزه های اختلال عملکرد اجرایی آسیب دیده اند، دشوار باشد، و اغلب بیش از یک مهارت تحت تأثیر قرار می گیرد. علائم همچنین می توانند از اثرات ظریف، که فقط دوستان و اعضای خانواده نزدیک ممکن است متوجه شوند، تا رفتارهای شدید و مشکل ساز متغیر باشند.
بیماری ها و اختلالات لوب پیشانی
برخی از بیماری‌ها و اختلالاتی که در ارتباط با لوب پیشانی (مغز اجرایی) هستند و می توانند باعث اختلال عملکرد اجرایی گردند شامل :
1.عملکرد های اجرایی مغز به کدام قسمت از مغز مربوط می شوند؟
عملکرد های اجرایی در ارتباط با لوب فرونتال پیشانی مغز است.
2. آسیب به سیستم اجرایی مغز باعث چه مشکلاتی می شود؟
مشکلات در برنامه ریزی برای آینده، نقص در کنترل هیجانات و عواطف ،مشکلاتی در شروع و پایان رساندن کار، رفتار ضد اجتماعی در ارتباط با عدم مهار (بازداری)، نقص در سازماندهی، نقص در نظارت و کنترل، اختلال در انعطاف پذیری ذهنی
علائم اصلی اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کودکان 3 ساله شامل بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری است. الگوهای شناختی اختلال نقص توجه – بیش فعالی بر نقص در عملکرد های اجرایی و ناتوانی مهار تاکید دارند. عملکردهای اجرایی یک کارکرد واحد نیستند و منعکس کننده عملکردهای حلقه نورونی پیش پیشانی – زیر قشری هستند که در تنظیم رفتار، بی توجهی، حافظه کاری و توجه نقش دارند. توجه به عنوان یکی از محوری ترین مشکلات این کودکان در ابعاد مختلف دچار نقص است. ناتوانی معطوف حواس پرتی،اغلب برای توصیف ناتوانی در معطوف کردن توجه به یک موضوع خاص به کار می رود. طبق واحد های عملکردی لوریا ساختارهای مغزی واحد اول، تشکیلات مشبک وظیفه کنترل هشیاری پایه و توجه را بر عهده دارند و عملکرد های مهاری سطح بالاتر به وسیله شبکه‌ای از ارتباطات قشری کنترل می شود توجه در سطوح مختلف در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی دچار نقص می‌شود. این سطوح شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه و تقسیم توجه است. توجه انتخابی یکی از پایه ای ترین بخش های توجه است. توجه انتخابی و مهار دو روی یک سکه اند و برای توجه به بخشی از اطلاعات باید بخش دیگراطلاعات را مهار کرد. مشکلات مربوط به حواس پرتی، در نتیجه ضعف در برقراری و یا حفظ توجه، به هنگام انجام تکالیفی است که جذابیت یا نتیجه آنی کمتری دارند، مانند تکالیف یکنواخت و طولانی، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند احساس می کنند که کار های جایگزین دیگری وجود دارد که جالب تر بوده و در صورت انجام آنها پاداش بیشتری نصیبشان می شود به همین دلیل توجه شان از کار اصلی گرفته می شود و به کارهای جایگزین معطوف می‌شود. این مشکل ناتوانی در مهار و تکانشگری است. کودکانی که دچار اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند توانایی مدیریت یک سری محرکهای خاص را دارند، اما نمی‌توانند در مقابل محرک های جالب تر مقاومت کنند. بر این اساس مهار محرک های غیر ضروری بخشی از فرآیند توجه است. مشکلات حفظ توجه و مهار تکانه ها می تواند ناشی از مشکلات اساسی در سطح برانگیختگی، بر اساس مدل لوریا در سطح اول باشد. همچنین می تواند توضیحی برای این نکته باشد که چرا استفاده از داروهای محرک به (توجه) کمک می کند. داروهای محرک می تواند سطح برانگیختگی را در حد طبیعی نگه دارند. احتمالاً در مرحله بعدی رشد حفظ توجه برای انجام کارهای پیچیده تر، توسط قطعه پیشانی که وظیفه تنظیم رفتاری را برعهده دارند انجام می‌شود. از آنجایی که قطعه پیشانی آخرین بخش مغز در روند تحول است، ممکن است علائم بیش فعالی تا حدودی در نتیجه تاخیر در تحویل قطعه پیشانی باشد که وظیفه مهار پاسخ های حرکتی کنترل شده (قطعه پیشانی) را بر عهده دارد. توجه انتخابی رفتارهای پیچیده است که در آن ضمن حفظ یک پاسخ، از پاسخی دیگر خودداری می شود. این ساز و کار فیلتر کننده برای حذف و یا مراقبت از اطلاعات مورد پردازش ضروری است. ناکارآمدی توجه انتخابی، عملکرد کودک در محیط های آموزشی را تحت تاثیر قرار می دهد به ویژه هنگامی که اطلاعات ارائه شده پیچیده و طولانی بوده و به دقت بالا و پردازش همزمان نیاز داشته باشد. بخش دیگری از فرآیند توجه ناتوانی حفظ یک پاسخ رفتاری برای انجام یک فعالیت مستمر و مداوم است. برای این کار، مهار و مقاومت در مقابل دیگر محرک های خارجی لازم است.
اختلال بیش فعالی و نقص توجه ADHD
بیش فعالی و نقص توجه یکی از شایع ترین اختلالات کودکی است که می تواند طی دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال با مشکلاتی در توجه، پرتحرکی (بیش فعالی) و عدم بازداری( تکانشگری) مشخص می گردد. میزان شیوع آن در بین افراد، ۳ الی ۵ درصد است که پسران بیشتر از دختران درگیر می شوند. توجه فرآیندی است که در آن ذهن یک محرک حسی یا موضوعی خاص را انتخاب می کند. این فرآیند درصورت عدم هوشیاری امکان پذیر نیست. ما در بیشتر موارد برای یادگیری به مطالب و تکالیف توجه می کنیم. هرچه مطالب و تکالیف جدید دشوارتر باشند افراد نیاز به توجه بیشتر و مکرر جهت یادگیری دارند. تصمیم گیری مناسب، خلاقیت، حل مسئله، درست اندیشیدن (تفکر منطقی)، فهم مطالب بخصوص در موضوعات پیچیده و … به واسطه توجه امکان پذیر می گردد.
توجه و دقت فرآیندی است که در بهبود حافظه نقش دارد و از طریق آن می توانیم خیلی بهتر و سریع تر به اطلاعات موجود در حافظهمان دسترسی پیدا کنیم.
فرایندهای توجه در افزایش دقت، سرعت و کارایی اعمال روزمره یا فعالیت های خاص نقش دارند نکته ای که باید در نظر داشت این است که فرایندهای هوشیاری، توجه و ادراک با هم در تعامل هستند. شرایط عاطفی هیجانی و عوامل انگیزشی می توانند توجه فرد را تحت تأثیر قرار دهند. گاهی یک صدای بلند با یک حادثه دلخراش می تواند بدون خواست ما بر میزان توجه اثر گذارد. در بسیاری از موقعیتها ما دست به انتخاب میزنیم و به برخی از امور توجه می کنیم ولی در عین حال نسبت به بقیه امور بی توجه هستیم با توجه خیلی کمی داریم.
مراکز توجه در مغز
به نظر می رسد بخشهای مختلفی از مغز مسئول فرآیندهای توجه باشند و نمی توان آن را به ناحیه ویژه با خاصی از مغز نسبت داد. محققان معتقدند که احتمالا مناطق مختلف قشر مخ (بخصوص لوب پیشانی و آهیانه ای)، تالاموس و نواحی دیگری از ساختمان های زیر قشر مغز در فرآیندهای توجه نقش دارند. با این حال، توجه تحت تاثیر مناطق متفاوتی از مغز چون نواحی بینایی، شنوایی، ارتباطی و حرکتی در جریان تکالیف مختلف نیز هست. بنابراین یک ناحیه تخصصی منفرد در مغز در ارتباط با توجه وجود ندارد.
تفکیک توجه از هوشیاری
فرآیندهای ذهنی توجه و هوشیاری با هم در تعامل هستند ولی این فرایندها از یکدیگر مجزا می باشند. به عنوان مثال در توجه گزینشی (انتخابی) فرد از میان رویدادها و تکالیف مختلف دست به انتخاب میزند و این انتخاب در حالت هوشیاری اتفاق می افتد. در حقیقت فرایند توجه به هوشیاری وابسته بوده و صحبت از توجه بدون وجود هوشیاری بی معنا است. مهمترین ویژگی هوشیاری، سیال بودن است. محققین هوشیاری را به جویباری تشیبه می کند که همواره در جریان است. ما در جریان هوشیاری از طریق دقت و توجه، | تکالیف و رویدادهای خاصی را انتخاب می کنیم و به امور دیگر توجه نمی کنیم و از این طریق خود را با شرایط محیطی سازگار می کنیم.
عوامل مؤثر بر توجه
برخی از عواملی که فرآیندهای توجه را تحت تأثیر قرار میدهند عبارت اند از: :
ویژگی های محرک از نظر رنگ، نوع، تحرک و..
ادراک فرد
هوشیاری و آگاهی فرد
علایق و عواطف شخصی
باورهای فردی
شخصیت
انگیزه های اجتماعی همانند نیاز به پیشرفت و قدرت
تنوع فرهنگی
میزان تمرکز فردی
حرفه یا نوع شغل
شرایط محیطی
مشکلات توجه در بیش فعالی چیست؟
توجه پایدار توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می‌رود. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند. در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. کودکان نوع نقص توجه همانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال کودکان دارای نوع نقص توجه به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان میدهند. در حالی که در نوع ترکیبی این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس کودکان دارای نوع نقص توجه، به پردازش کندتر دارند و مشکلاتشان در توجه انتخابی بیشتر است. بارکلی تفاوت های میان انواع زیرمجموعه‌های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است : در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدر تقویت می‌شود. در نوع بی توجهی مشکلاتی در توجه متمرکز دیده می‌شود اما به نظر می‌رسد نقص توجه بیشتر در نتیجه یک اختلال شناختی است.
بی قراری در کودکان بیش فعالی
تکانشگری نقص در مهار، کنترل رفتار و خودتنظیمی است. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی در کنترل بی قراری، موجب راهبردهای ضعیف در حل مسئله، ضعف در سازمان بندی مهارتها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. نیگ اصطلاح کنترل شناختی را به جای عملکرد اجرایی استفاده کرد. نامبرده اظهار داشت که اختلال حافظه ممکن است بر روی عملکرد اجرایی نظیر کنترل بی قراری تاثیر بگذارد. مکانیسم های عصبی مربوط به فعالیتهای اجرایی بخشهای گسترده‌ای از مغز را در برمی‌گیرد نیگ اثبات نمود که قطعه پیش پیشانی در بسیاری از فعالیتهای اجرایی و نه همه آنها درگیر می‌شود علاوه بر این هسته های قاعده ای، تالاموس و مخچه نقش مهمی در خویشتن داری ایفا می کنند ناکارآمدی عملکرد اجرایی تاثیر عمیقی بر روی سازگاری و همزیستی کودک گذاشته و ممکن است از اثرات بیش فعالی یا بی توجهی مخرب تر باشد. ناتوانی در خودداری (مهار) تاثیر منفی بر روی توانایی یادگیری کودک در محیط کلاس دارد. از آنجایی که در این کودکان تخصیص توجه هدفمند نیست کودک هر دو نوع اطلاعات مربوط و نامربوط را دریافت می کند. بر این اساس، اثرات متقابل (بی توجهی) و (ناتوانی در مهار) تاثیری منفی بر روی قدرت پردازش اطلاعات و عملکرد کودک در مدرسه می گذارد. این نقص ممکن است بر اساس شرایط و وضعیتی باشد که کودک با آن روبه رو می‌شود. در مورد کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند مشکلات توجهی بیشتر هنگامی بروز می یابد که تکلیف تکراری باشد. در نتیجه کودک بی قرار می شود. در تکالیف جدید زود بازده که کودک نتیجه آن را بلافاصله می بیند مشکلات کمتری در (توجه) از خود بروز می دهد. همچنین ممکن است در نحوه ی واکنش به عواقب یک تکلیف و محیط تفاوت‌هایی میان انواع مختلف اختلال نقص توجه – بیش فعالی وجود داشته باشد.
مشکلات شناخت اجتماعی در کودکان بیش فعال
شناخت اجتماعی به عنوان توانایی شناسایی، پردازش و ارائه پاسخ مناسب به محرک های اجتماعی است و دارای ابعاد چون درک خود، در که دیگری، تشخیص تهدید و خودتنظیمی است. سازه هایی چون بازشناسی هیجان، تئوری ذهن و همدلی از کارکردهای شناخت اجتماعی هستند که در آسیب های مغزی ساختارهای مرتبط دچار نقص می شوند. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به سه دلیل اساسی می توانند درگیر نقایص شناخت اجتماعی شوند یکی تبعات اجتماعی نارسایی کارکردهای اجرایی به عنوان مثال عدم رعایت نوبت و یا عدم پایبندی به تشریفات اجتماعی به دلیل تکانشگری موجب آسیب به تعامل اجتماعی آنها خواهد شد دوم اهمیت بیشتر محرک های اجتماعی برای کنترل بسیاری از رفتارهای غیر اجتماعی افراد دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی ریشه در کنترل مهاری دارد. به عنوان مثال توانایی در حفظ طولانی مدت یک رابطه و روابط متعدد کوتاه مدت یک نارسایی اجتماعی است که ریشه در کارکرد اجرایی ناقص دارد و دلیل سوم، اختلالات همراه است بسیاری از مشکلات همراه اختلال نقص توجه – بیش فعالی مانند اختلال سلوک خود نقص محوری شناخت اجتماعی دارند. در مطالعه‌ای که روی توانایی ذهن خوانی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی انجام شده است نارسایی این کودکان در مقایسه با همتایان طبیعی با استفاده از آزمون ذهن خوانی از طریق تصاویر چشم نشان داده شده است. مرور مطالعات انجام شده در خصوص بازشناسی حالات هیجانی چهره، به عنوان یک کارکرد شناخت اجتماعی نشان می‌دهد کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در بازشناسایی حالت هیجانی و چهره نارسایی دارند.
مشکلات زبان در کودکان بیش فعال
کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی نسبت به همتایان با تحول طبیعی مشکلات زبانی بیشتری دارند. اگرچه مشکلات زبان یک معیار اصلی برای تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی نیستند اما مطالعات گوناگونی شیوع بالای مشکلات زبانی در این افراد را نشان داده‌اند. براک و همکاران در پژوهش خود نشان دادند که ۶۴ درصد از کودکان سوئدی دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی دچار مشکلات زبان نیز هستند مشکلات زبانی ممکن است پیش از پدید آیی و توسعه اختلال نقص توجه – بیش فعالی وجود داشته باشد و پیش درآمد اختلال باشد پترسون و همکاران به بررسی نقش توانایی های زبانی و خودتنظیمی در توسعه مشکلات رفتاری اختلال نقص توجه – بیش فعالی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که توانایی زبانی پیش بینی کننده توانایی خود تنظیمی است و خود تنظیمی به عنوان یک واسطه گر موجب تأثیر زبان بر نشانه‌های نقص توجه – بیش فعالی می‌شود. گات، هکمن، میر، اسمید و گراب در پژوهش‌های خود نشان دادند که بین اختلال نقص توجه – بیش فعالی و مهارت های زبان دریافتی و زبان بیانی ارتباط منفی وجود دارد و هرچه نشانه های نقص توجه و بیش فعالی کمتر باشد، مهارتهای زبان دریافتی و زبان بیانی بهتر است. تاخیر قابل توجه درتمام دوره های زبانی فرد زبان دریافتی مهارت معنایی و زبان کاربردی در اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشاهده می شود. همبودی اختلال زبانی ویژه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی در والدین خطر وجود مشکلات زبانی را در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی بالا می‌برد. به طور کلی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در تعدادی از ابعاد زبانی شامل زبان کاربردی خواندن روانی کلامی و نامیدن دارای نقص هستند.
علایم اوتیسم براساس آخرین یافته های روانپزشکی( دکتر صابر)
در نسخه پنجم دی اس ام اختلالات عصبی – رشدی با تغییرات انقلابی مواجه شده است. اختلال آسپرگر، اختلال فروپاشی دوران کودکی، اختلالات رت و اختلال اوتیسمحذف و همه این موارد ذیل چتری به نام اختلال طیف اوتیسم جمع شده است. علایم تشخیص اختلال طیف اوتیسم از سه دسته به دو دسته کاهش یافته است. در گروه اختلالات ارتباطی نیز برای اولین بار اختلال ارتباط اجتماعی مطرح شده است. بزرگترین تغییری که در توضیح تشخیص علایم اوتیسم در نسخه چهارم به پنجم دی اس ام انجام شده است آن است که تمام زیر گروه های تشخیصی اختلال طیف اوتیسم (اختلال اوتیسم، اختلال آسپرگر و اختلال رشدی فراگیر نامشخص PDD در قالب یک تشخیص تحت عنوان اختلال طیف اتیسم جمع شده است. در توضیح علایم اوتیسم در نسخه پنجم دی اس ام اختلالات مجزائی که در نسخه چهارم در ذیل اختلالات طیف اوتیسم می‌آمد را ذیل یک چتر تشخیصی ولی نه با نام‌های مجزا بلکه با شدت‌های مختلف مختلف آورده است.
تغییر دوم در توضیح علایم اوتیسم است که در نسخه چهارم معیارهای تشخیص سه حوزه ارتباط اجتماعی، تعامل اجتماعی و علائق و الگوهای رفتاری تکراری و محدود بود. اما در نسخه پنجم علایم اوتیسم به دو حوزه تقلیل یافته است : ۱) حوزه ارتباط اجتماعی و تعامل اجتماعی ۲) رفتارهای تکراری و محدود. به علاوه برای تشخیص علایم اختلال طیف اوتیسم وجود ۳ نوع از تاخیرهای ارتباط اجتماعی و ۲ نوع از رفتارهای تکراری و محدود لازم است. این تغییرات نشانگر آن است که رویکرد نسخه پنجم دی اس ام از رویکردی طبقه ای به رویکردی بعدی تغییر یافته است. در نسخه پنجم دی اس ام تغییراتی در مورد سن و الگوی شروع اختلال طیف اوتیسم نیز مطرح شده است. در این نسخه اگرچه تاکید شده است که علائم اوتیسم باید در مراحل اولیه رشد ظاهر شود، اما توجه به این نکته نیز مهم است که ظهور کامل برخی از علائم اوتیسم مستلزم آن است که فشار تقاضای اجتماعی به حد آستانه برسد. برای مثال، اگر کودکی هیچ خواهر و برادری نداشته باشد و به مهدکودک نرود و تعامل کمی با همسایگان و همسالانش داشته باشد، ممکن است والدین او متوجه هیچ یک از علائم نقص در تعامل اجتماعی نشوند. چرا که کودک با تقاضایی اجتماعی زیادی مواجه نیست هر چقدر تعامل کودک با سایر کودکان افزایش یابد جدیت نقایص اجتماعی اش بیشتر دیده می‌شود.
جهت تشخیص کودک اوتیسم ، کودک باید 6مورد یا بیشتر از علایم 1،2،3 را داشته باشد که دستکم 2 مورد از(1) و یک مورد از (2) و (3) در آن باشد.
1.نقص کیفی در تعامل اجتماعی که دستکم به صورت ۲ مورد از موارد زیر بروز نماید :
الف) نقض آشکار در استفاده از رفتارهای غیرکلامی مثل نگاه چشم در چشم و حالات چهره، حالات بدنی و اشارات برای تنظیم تعامل اجتماعی یکی از علایم اوتیسم است.
ب) ناتوانی در شکل دادن روابط متناسب با سطح رشد با همسالانش
پ) فقدان تلاش خود به خودی برای اشتراک گذاری لذت ها، علائق یا موفقیت ها با دیگران )مثل عدم نشان دادن، آوردن و اشاره به اشیاء مورد علاقه.)
ت) فقدان بده بستان هیجانی یا اجتماعی.
2. نقص کیفی در ارتباط که به صورت یکی از موارد زیر بروز نماید :
الف) تاخیر یا فقدان رشد زبان بیانی (بدون هیچ تلاشی برای جبران از طریق روشهای جایگزین ارتباط مثل : اشاره یا پانتومیم) که یکی از علایم شایع در اوتیسم می باشد
ب) در افرادی که دارای گفتار کافی هستند، نقص آشکار در آغاز یا تداوم گفتگو با دیگران.
پ) استفاده کلیشه ای و تکراری از زبان یا زبان عجیب و غریب
ت) فقدان بازی های ایفای نقش یا تقلید های اجتماعی خود انگیخته و متنوع متناسب با سطح رشد.( علامت شایع اوتیسم)
3.الگوهای رفتاری علائق و فعالیت های تکراری، محدود و کلیشه‌ای که به صورت یکی از موارد زیر بروز کند :
الف) اشتغال با یک یا چند الگوی کلیشه‌ای و محدود که در شدت یا تمرکز غیرعادی است.( علایم شایع اوتیسم)
ب)چسبندگی غیر منعطف آشکار به کارهای روزمره غیر عملکردی یا کلیشه‌ای
پ) حرکات تکراری و کلیشه ای (مثل تکان دادن یا چرخاندن دستان یا انگشتان یا حرکات پیچیده کل بدن.)
ت) اشتغال پایدار با بخش ها و اجزاء اشیاء.
ب) تاخیر یا عملکرد غیر عادی، دست کم در یکی از حوزه های زیر که قبل از 3 سالگی بروز نماید؛
الف) تعامل اجتماعی
ب) به کارگیری زبان در ارتباطات اجتماعی
ج) بازیهای تخیلی یا نمادین
ج) نقایص موجود با سندروم رت یا اختلال فروپاشیده دوران کودکی توجیه نشود.
نمونه هایی از علائم اختلال طیف اوتیسم در دو حوزه ( ارتباطات اجتماعی و تعامل اجتماعی ) (علائق و رفتارهای محدود و تکراری)
توضیح انواع اوتیسم با توجه به شدت علایم اوتیسم در کودک دو ساله
ارتباط اجتماعی و تعامل اجتماعی
اوتیسم خفیف : ضعف در شروع و پاسخ به تعاملات اجتماعی ، کاهش علاقه به دیگران ، ساختار جمله سالم است اما در محاوره دچار مشکل است. برای دوست یابی تلاش می کند اما به شیوه های عجیب و اغلب و نا موفق
اوتیسم متوسط : با وجود حمایت باز دچار مقایسه قابل توجهی است. آغاز گری و پاسخ های محدود به تعاملات اجتماعی گفتاری با جملات ساده و کوتاه صورت می‌گیرد. و ارتباط غیرکلامی عجیب و محدود. تعاملات اجتماعی محدود به علائق محدود و خاص می شود.
اوتیسم شدید : تعاملات اجتماعی محدود و پاسخ‌های محدود به همه، کلمات بسیار محدود به ندرت آغازگر ارتباط است و آن هم با روش های غیر معمول، تنها به تعاملات اجتماعی بسیار مستقیم پاسخ می‌دهد.
علائق و رفتارهای محدود و تکراری
اوتیسم خفیف : عدم انعطاف پذیری مشخص، مشکل در تعویض فعالیت‌ها ضعف در مهارتهای برنامه ریزی و سازماندهی به نحوی که عملکرد مستقل فرد را تحت شعاع قرار می‌دهد.
اوتیسم متوسط : انعطاف ناپذیری در رفتار، مشکل در سازگاری با تغییرات
اوتیسم شدید : انعطاف ناپذیری شدید و مشکل شدید در سازگاری با تغییرات، هنگام نیاز به تغییر در توجه و فعالیت دچار پریشانی آشکار می شود. رفتارهای تکراری و محدود که آشکارا مزاحم سایر حوزه های عملکردی است.
جهت مطالعه مطالب بیشتر درباره علایم کودکان طیف اوتیسم به لینک های زیر مراجعه فرمایید:
فهرستی که در ادامه خواهد آمد را نمی توان یک تست ارزیابی کودکان اوتیسم جامع محسوب کرد، اما شامل رایج ترین تست های تشخیص اوتیسم و تشخیص کودک اوتیسم ( Autism )می باشد. این آزمونگر( اعم از کاردرمان، روانشناس، آسیب شناس گفتار و زبان یا…) است که تعیین میکند کدام آزمون تشخیص اوتیسم تصویری دقیق تری از سطح رشد و نقاط ضعف و قوت کودک اوتیسم در حوزه های خاص (زبان بیانی، ادراکی، حل مسئله غیر کلامی، عادی بودن و…) ارائه خواهد داد. بسیار مهم است که کودک اوتیسم با ابزاری سنجیده شود که متناسب با سطح مهارت ها و نیز سن او باشد. معمولاً بهتر است آزمونگر ابزاری را برای ارزیابی کودکان اوتیسم انتخاب نماید که از سطحی پایین تر از سن کودک اوتیسم آغازشود، حتی اگر مجبور شود برای نمره دهی آن به شیوه غیر استاندارد عمل کند.در تشخیص اوتیسم در کودکان باید مراقب کم تخمینی حاصل از اجرای محدوده آزمون ها برای مثال تست هوش کوتاه کافمن یا شکل کوتاه و کسلر پیش دبستان یا تست هوش و کسلر کودکان باشید. این تست ها برای کودکان طبیعی یا کودکانی که مشکلات رشدی خفیفی دارند خوب است. اما برای پیدا کردن نقاط ضعف و قوت و سنجش کودکان اوتیسم باید مورد بررسی قرار گیرند. تشخیص کودکان اتیسم توسط تست تشخیص اوتیسم کودکان انجام نمی گیرد و این گونه تست های تشخیص اوتیسم در کودک تنها در جهت غربالگری اوتیسم توسط والدین صورت می گیرد. جهت ارزیابی اتیسم باید حتما کودک اوتیسم توسط دکتر متخصص اوتیسم مورد تست قرار گیرد و در صورت لزوم تست هوش برای کودکان اوتیسم انجام شود.
روش انجام ارزیابی کودکان اوتیسم
ارزیابی کودکان اوتیسم فرآیندی برای جمع آوری اطلاعات در مورد شما یا فرزند تان است. متخصصانی که ارزیابی را انجام می دهند، به دنبال درک طیف وسیعی از اطلاعات در مورد شما یا فرزند تان خواهند بود تا به آن ها کمک کنند به این نتیجه برسند که آیا شما یا فرزند تان به اوتیسم مبتلا هستید یا خیر. به عنوان بخشی از ارزیابی، آن ها باید نوع حمایت مورد نیاز را نیز شناسایی کنند. سوالاتی که توسط متخصصان تشخیص اوتیسم پرسیده می شود، برای کسب اطلاعات مهم است و پاسخ صحیح و غلطی وجود ندارد. تست ارزیابی اوتیسم معمولا توسط یک متخصص اوتیسم در طول یک معاینه روتین کودک سالم انجام می شود. متخصص ممکن است کودک را مشاهده کند یا از شما در مورد رفتار های او در خانه و هنگام تعامل با سایر کودکان در زمین بازی سوال بپرسد. هدف از ارزیابی اوتیسم، شناسایی علائم اولیه رایج اوتیسم در کودکان است. ارزیابی هایی که در طول معاینات کودک سالم انجام می شود، فقط برای نشان دادن این است که آیا کودک ممکن است برخی از علائم اولیه اوتیسم را نشان دهد یا خیر. این ارزیابی ها مناطقی را که نیاز به ارزیابی بیشتر دارند، شناسایی می کنند ولی جایگزین تشخیص رسمی نیستند. اگر مشکوک هستید که فرزند تان ممکن است مبتلا به اوتیسم باشد یا نه، حتما از متخصص اطفال فرزند تان بخواهید معاینات اولیه را انجام دهد یا درخواست ارجاع به یک متخصص تشخیص اوتیسم واجد شرایط را بدهید. ارزیابی اوتیسم تجربیات، نقاط قوت، چالش ها و نیاز ها را برای رسیدن به نتیجه ای در مورد این که آیا شما یا فرزند تان اوتیسم دارید یا خیر، در نظر خواهد گرفت. ارزیابی اوتیسم در دوران کودکی برای همه کودکان ضروری است و مداخله زود هنگام می تواند تأثیر فوق العاده ای بر پیش آگهی داشته باشد. تیم ارزیابی تشخیص اوتیسم ممکن است:
-از شما در مورد رشد فرزند تان، مانند زمان شروع صحبت کردن او، سوال بپرسد.
-نحوه تعامل شما و فرزند تان و نحوه بازی فرزند تان را مشاهده کند.
-هر گونه گزارش ارسال شده توسط پزشک عمومی، مهد کودک یا مدرسه آن ها را بخواند.
-در مورد سابقه پزشکی آن ها سوال کند و یک معاینه فیزیکی انجام دهد.
ارزیابی های اوتیسم بسیار دقیق هستند و والدین اغلب از جزئیاتی که متخصصان برای تشخیص اوتیسم به آن ها توجه می کنند، شگفت زده می شوند. اما نکته مهم این است که ارزیابی را با یک متخصص واجد شرایط که در تشخیص اوتیسم آموزش دیده و با تجربه است، انجام دهید تا اطمینان حاصل شود که او تشخیص دقیقی داده است.
تست هوش در تشخیص کودکان اوتیسم
هدف از انجام تست هوش برای کودکان اوتیسم آن است که :
سطح کلی رشد ذهنی کودکان را بسنجیم
ببینیم آیا بین مهارت های کلامی و غیرکلامی فاصله‌ای وجود دارد؟
آیا بین هوش سیال و متبلور فاصله‌ای وجود دارد؟
ببینیم آیا کودک در کارکردهای اجرایی دچار مشکل می باشد؟
نمونه‌ای از تست های هوش
مقیاس رشد نوزاد بیلی ویرایش سوم
این آزمون برای ارزیابی رشد از نوزادان تا ۵/۳ سالگی مناسب می باشد.
تست هوش استنفورد – بینه ویرایش پنجم
محدوده سنی دو سالگی تا بزرگسالی
این آزمون ابزار خوبی برای ارزیابی کودکانی است که صرف نظر از سن تقویمی شان سطح عملکردشان در حد پیش دبستان است.
مقیاس توانمندی های کودکان مک کارتی
محدوده۵/۲ سالگی تا ۵/۸ سالگی
مجموعه ارزیابی های کودکان کافمن
محدوده۵/۲ سالگی تا ۵/۱۲ سالگی
آزمون هوش و کسلر پیش دبستان ، ویرایش سوم
محدوده سنی ۵/۲ سالگی تا ۷ سال و سه ماه
تست هوش و کسلر کودکان ویرایش چهارم
محدوده سنی ۶ تا ۱۶ سال و ۱۱ ماهگی
تست جامع هوش غیر کلامی
این آزمون برای سنجش هوش کودکانی طراحی شده است که مهارتهای زبانی شان به شدت آسیب دیده است، مانند تشخیص کودکان اوتیسم. محدوده سنی ۶سال تا ۱۸ سال و ۱۱ ماه
آزمون مهارت های تطابقی در تشخیص کودکان اوتیسم:
هدف از اجرای این آزمونها سنجش توانایی های روزمره کودک اوتیسم در حوزه‌هایی مثل ارتباط، مهارتهای خود مراقبتی و بازی می باشد. از آنجایی که کودکان دارای اوتیسم متوجه نمی‌شوند که از آنها انتظار می رود چه کاری انجام دهد ای تست برای کودکان اوتیسم به صورت استاندارد ارزیابی نمی‌شود. تهیه یک فهرست دقیق از مهارتهای تطابقی کودک اوتیسم توسط والدین یا مراقبین آشنا با کودک اوتیسم می‌تواند به تخمین سطح رشدی کودک اوتیسم کمک نماید. مهارتهای تطابقی تا حدی فراتر از مهارتهای شناختی هستند. لذا منعکس کننده تواناییهای هوش متبلور (کریستالی) می باشد.
مقیاس رفتارهای تطابقی واینلند در تشخیص توانایی های کودک اوتیسم
محدوده سنی تولد تا ۱۸ سالگی
مقیاس رفتار مستقل – بازبینی شده (SIB_R ) در تشخیص توانایی های کودک اوتیسم
محدوده سنی نوزادی تا بزرگسالی
سنجش رفتار در تشخیص اوتیسم
ابزارهای این حوزه برای ارزیابی جنبه های کیفی رشد کودک اوتیسم مفید می باشد حوزه‌هایی مثل خلق، همکاری، انعطاف پذیری و… گاهی بین نظرات والدین و معلم تفاوت هایی دیده می شود، این اختلال ناشی از این حقیقت باشد که وقتی کودک در مدرسه تحت فشار بیشتری از تقاضا قرار می گیرد رفتارهای منفی وی افزایش می یابد.
مقیاس ارزیابی رفتار کودک ویرایش دوم ( BASC_2 ) در کودکان اوتیسم
محدوده سنی دو سالگی تا بزرگسالی
چک لیست رفتار کودک
محدوده سنی ۴ تا ۱۸ سال
مقیاس تخمین کانر – بازبینی شده برای بیش فعالی و نقص توجه(ADHD)
محدوده سنی ۳ تا ۱۷ سال
سنجش کودکان اوتیسم
ابزار های این حوزه اختصاصا برای ارزیابی علائم اوتیسم طراحی شده اند.
فهرست مشاهده تشخیصی اوتیسم پذیرفته ترین آزمون برای اهداف پژوهشی است که بر مبنای مشاهده بالینی مهارتهای اجتماعی، زبانی و بازی کودک می باشد.
تست درجه بندی اوتیسم کودکی یک مقیاس درجه بندی گزینه‌ای از علائم غیر عادی است که این ویژگی‌ها را در۴ سطح از یک (نبود ناهنجاری) تا ۴ (شدیدا غیر عادی) درجه بندی می کند.
مقیاس درجه بندی اوتیسم گیلیام ویرایش سوم یک مصاحبه ساختار یافته ۵۸ گزینه ای از ویژگی های غیر عادی که سنین ۳ تا ۲۲ سالگی را پوشش می‌دهد. این ابزار بر اساس آخرین تغییرات تشخیص اتیسم در نسخه پنجم دی اس ام طراحی شده است. و شامل ۶ بخش می باشد : رفتار های محدود و تکراری ، تعاملات اجتماعی ، ارتباطات اجتماعی ، پاسخ های هیجانی ، وضعیت شناختی و گفتار غیر انطباقی
ارزیابی زبان در تشخیص کودک اوتیسم
تست های تشخیص اوتیسم در این حوزه برای برسی زبان بیانی و زبان ادراکی در نظر گرفته شده اند. سه مورد اول مبتنی بر ذخیره واژگان تک کلمه ای می باشد که برای برخی از کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم بسیار قوی عمل می کند. حتی وقتی مهارت های پیچیده زبان مثل، کاربردشناسی دچار تأخیر می باشد.
تست ذخیره واژگان تصویری پی بادی ذخیره واژگان ادراکی را در کودک اوتیسم بررسی می کند.
تست ذخیره واژگان ادراکی تصویری تک کلمه : تشخیص تصاویر.
تست ذخیره واژگان بیانی تصویری تک کلمه : نام گذاری تصویر در ارزیابی کودک اوتیسم
مقیاس زبانی پیش دبستان توانایی های ادراکی و بیانی زبان را در کودک اوتیسم اندازه گیری می کند و از تولد تا ۶ سال و ۱۱ ماهگی را شامل می‌شود.
تست رشد زبان ویرایش دوم توانایی های ادراکی و بیانی زبان را در کودک اوتیسم می سنجد و محدوده سنی ۴ تا ۱۲ سال را در برمی‌گیرد.
تست کاربردشناسی زبان (TOPL) به طور اختصاصی مهارتهای کاربردشناسی زبان را برای کودکان اوتیسم می سنجد.
سنجش مهارت های تحصیلی کودکان اوتیسم
نرم افزارهای این گروه تواناییهای کودک در اجرای تکالیف تحصیلی سنتی مثل خواندن و نوشتن و ریاضی را می‌سنجد.
آزمون موفقیت فردی و کسلر ویرایش سوم ( WIAT_III ) در سنجش کودکان اوتیسم
محدوده سنی ۴ سال تا ۱۹ سال و ۱۱ ماه
وود کوک جانسونIII در سنجش کودکان اوتیسم
محدوده سنی ۲ سال تا ۹۰ سال
تست موفقیت تحصیلی کافمن در سنجش کودکان اوتیسم
کلاس اول تا دوازدهم
منابع:
autism.org
www.nhs.uk
autism.org.uk
clinical-partners.co.uk
سوالات متداول:
1-آیا می‌توانم قبل از ۱۸ ماهگی کودکم را ارزیابی کنم؟
بله. برخی علائم زودهنگام مانند عدم تبسم اجتماعی تا ۶ ماهگی یا عدم اشاره تا ۱۲ ماهگی می‌توانند هشداردهنده باشند، اما تشخیص قطعی معمولاً پس از ۱۸ ماهگی انجام می‌شود.
2-آیا ارزیابی اوتیسم در دختران متفاوت است؟
بله. دختران اغلب علائم پنهان‌تر دارند (مثل تقلید اجتماعی بهتر). ابزارهای تشخیصی باید توسط متخصصان باتجربه در اوتیسم دخترانه انجام شود.
در ابتدا بهتر است مفهوم رفتار توضیح داده شود، بر اساس تعریف ارائه شده هر عملی که از ارگانیزم یا فرد سر میزند رفتار نامیده می شود. در روانشناسی رفتار، این واژه دقیق تر تعریف می شود: هر فعالیتی را که ارگانیزم انجام دهد و به وسیله موجود زنده دیگر،قابل اندازه گیری و مشاهده باشد رفتار گویند. روش های مختلف رفتار درمانی در درمان مشکلات رفتاری کودکان با اختلالات رفتاری، نظیر بیش فعالی، پرخاشگری ، اوتیسم و…. به کار می رود. در درمان کودکان اوتیسم رفتار درمانی یکی از حیطه های کاربردی می باشد که به صورت روش هایی نظیر آموزش در محیط طبیعی(NET یکی از روش های درمان کودکان اوتیسم)، آموزش پاسخ های محوری (PRT در درمان کودکان اوتیسم) و فلورتام و روش ABA در درمان اوتیسم در روند درمان کودکان اتیسم استفاده می شود.
رفتار درمانی عمدتا از طریق کارهای تاثیر گذار سه نظریه پرداز به وجود آمده است:پاول، واتسون ، اسکینر . به طور کلی رفتار درمانان در برنامه های درمانی خود به مفهوم رفتار به عنوان اصلی ترین بخش مداخله توجه می کنندو هم چنین مشکل فرد را، در قالب عملکرد های قابل مشاهده فردی بیان می کنند، و به باور آنان مشکلات فرد از دوجنبه قابل بررسی است،فزونی رفتار و کمبود رفتار.
در نظریه رفتار درمانی اسکینر به سه مفهم تقویت مثبت، تقویت منفی، تنبیه اشاره می شود. به عنوان مثال اگر بخواهیم رفتار مطلوب فرد را تقویت کرده یا افزایش دهیم از تقویت مثبت یا منفی استفاده می کنیم.تقویت مثبت: هر گاه در مقابل یک رفتار، محرک خوشایندی به محیط اضافه شود به نحوی که موجب افزایش یا تثبیت رفتار مطلوب شود،تقویت مثبت اتفاق افتاده است بنابر این محرک خوشایند محرکی است که تقویت کننده باشد و این موضوع برای تثبیت رفتار ضروری است.
علم رفتارگرایی، برچند اصل مهم و بنیادین بنا نهاده شده است:
اولین فرض رفتارگرایی، محیط گرایی است که می گوید: تمامی ارگانیزم ها از جمله انسان، تحت تاثیر محیط قرار دارند. انسان از طریق تداعی های ایجاد شده میان محرک هایی که قبلا تجربه کرده قادر به پیش بینی آینده خواهد بود. به همین علت است که رفتار انسان و حیوان در معرض پاداش ها و تنبیه ها قرار می گیرد و با استفاده از آن جهت می یابد و شکل می گیرد.
فرض دوم رفتارگرایی، آزمایشگری است که می گویند: از طریق آموزش می توان دریافت که کدام بخش ها و یا عوامل موجود در محیط موجب بروز رفتار ها شده است و چگونه می توان آن را تغییر داد.با روش آموزشی می توان تعیین کرد که چه چیزی باعث می شود که افراد، امور مختلف روزمره زندگی را انجام دهند. یعنی افراد چرا و چگونه یاد می گیرند و یا فراموش می کنند.
سومین فرض رفتاردرمانی، افزایش میزان پیش بینی سطح تغییر در فرد است. اگر فرد محصول محیط است و تمام یادگیری وی در اثر تعامل با محیط شکل می گیرد، وقتی بتوان اجزای شکل دهنده محیط فرد را به وسیله تجربه تکرار پذیر شناسایی و کشف کرد، کار بزرگی می توان انجام داد. یعنی وقتی محیط تغییر کند فرد هم تغییر می کند.
آموزش در محیط طبیعی(NET یکی از روش های درمان کودکان اوتیسم)، آموزش پاسخ های محوری (PRT در درمان کودکان اوتیسم) و فلورتام همه از روش های رفتاردرمانی در درمان کودکان اتیسم می باشد.
آموزش در محیط طبیعی(NET در درمان اوتیسم)، آموزش پاسخ های محوری (PRT در درمان اوتیسم) و فلورتام. ان ای تی و پی آر تی انشعاباتی از ABA ( از روش های شناخته شده اوتیسم) هستند. فلورتایم توسط روانپزشکی به نام استانلی گرین اسپین در درمان کودکان اوتیسم ابداع شد. مهمترین تفاوتی که بین روشهای ان ای تی و پی آر تی با فلورتایم در درمان اوتیسم وجود دارد در نوع واژگانی است که در این دو رویکرد به کار گرفته می‌شود. رفتاردرمانی NET و PRT به فرایند کشف آنچه کودک می‌خواهد، عملیات پذیرش میگویند و به تعامل رفت و برگشتی بین کودک و درمانگر، کنترل مشترک میگویند. گرین اسپن به این الگو ها (جلب توجه کودک) (تنظیم هیجانی) و (باز بستن حلقه های ارتباط) می گوید. این ها در واقع تفاوت واژگان رفتاردرمانان و روان پزشکان است ولی از منظر کودک اوتیسم هر دو روش مثل هم هستند.
رفتار درمانی اوتیسم در روش PRT و ABA
هیئت تحلیلگران رفتار دارای گواهینامه، هم بر ای بی ای( ABA ) و هم بر NET نظارت دارند. هیچ روند آموزش خاصی در درمان اوتیسم برای NET موجود نمی باشد و اگر گشتی در اینترنت بزنید هیچ سایت یا کتاب مخصوص NET پیدا نخواهید کرد. NET فقط یک تکنیک برای تحلیل گران رفتار می باشد. اما وضعیت PRT متفاوت است. PRT یک روش درمانی رفتار محور است که توسط رابرت و لین گوگل و لورا شریبمن در پردیس سانتا باربارای دانشگاه کالیفرنیا تدوین شد. رفتاردرمانان پاسخ های محوری را رفتارهایی می‌دانند که نقطه ثقل طیف وسیعی از کارکردهای مختلف است. هر گونه تغییر مثبت در این رفتارهای محوری آثار مثبت فراگیری بر رفتارهای دیگر دارد و راه موثری برای ایجاد پیشرفت منظم در رفتار کودکان دارای اتیسم است. از نظر رفتار درمانی پاسخ های محوری عبارتند از:
انگیزش برای مشارکت در تعاملات اجتماعی – ارتباطی در کودک اوتیسم
آغازگری اجتماعی به ویژه در اشتراک گذاری لذت‌ها و توجه مشترک
خودتنظیمی رفتار در کودک اوتیسم
روش های انشعابی از ABA شامل پی آر تی و ان ای تی در درمان کودکان اوتیسم می باشند. یکی از ویژگی‌هایی که PRT را از روش درمان در محیط طبیعی NET متمایز می کند، نقش فعال والدین (یا دیگر اطرافیان کودک) در امر رفتاردرمانی کودکان اوتیسم است. رفتار درمانان معتقدند به جای اینکه رفتار درمان کودک اوتیسم به جلسات رفتار درمانی مجزا محدود شود، PRT یک فرایند پیوسته است که بهتر است توسط والدین (مراقبان) کودک ارائه شود. آنها معتقدند که PRT در صورتی کارآمد خواهد بود که در محیط طبیعی و با عادات خانواده و در زندگی روزمره عجین شود. روش PRT در درمان کودک اوتیسم در کاهش ناکامی‌های کودک و بهبود ارتباط وی بسیار کارآمد است. در واقع روش پی ار تی در درمان اوتیسم یک برد – برد واقعی است. کودک اوتیسم پیشرفت میکند و والدین نسبت به توانایی شان در پیشبرد رفتار کودک مطمئن می شوند.
مدل ارتباط بر اساس تفاوت های فردی و رشدی (فلورتایم)
مدل فلورتایم ارتباط بر اساس تفاوت های فردی و رشدی به این دلیل بیشتر به فلورتایم معروف است که اکثر مداخلات آن در قالب بازی روی زمین انجام می شود. این روش توسط گرین اسپین که یک روان پزشک اطفال است، ابداع شد. برخلاف ثورندایک، واتسون، اسکینر و لواس که معتقد به رفتارهای قابل مشاهده هستند و وجود هر گونه استعداد ذهنی درونی در کودک را منکر می شوند، گرین اسپن روش فلورتایم خود را بر این باور که هیجانات امکان هرگونه یادگیری را فراهم میکند بنا نهاد وی معتقد بود که موتور رشد در درون کودک است نه در محرک ها و پاداش های بیرونی.
(من با تفاوت های فردی و سطوح رشدی کودکان کار می کنم. رمز اصلی پیشرفت کودک در آن است که تا چه حد بتوانیم به او کمک کنیم تا از هیجانات، خواسته ها و نیاتش برای هدایت رفتار و افکارش استفاده کند هیجانات زیربنای یادگیری شناختی است… این هیجانات است که تجارب موجود را دسته بندی ، سازماندهی و پیرایش می کند.)
گرین اسپن معتقد بود که مشکل اصلی در اوتیسم شکست در پیوند سیستم عاطفی (لیمبیک) با سیستم برنامه ریزی حرکتی است. این امر منجر به کلیشه های حرکتی و کلامی می شود که فاقد معنای اجتماعی است. وی معتقد بود که توسط روش فلورتایم ابتدا باید هیجانات کودک اوتیسم را تحریک نمود. وقتی هیجانات وی به اوج رسید از این انرژی هیجانی کودک اوتیسم برای فهم خود و نیات بهره برد. گرین اسپن برخلاف ادعای واتسون که می گفت هیچ چیز درونی برای رشد وجود ندارد، به عوامل درونی در درمان کودکان اوتیسم معتقد بود.
روش DIR هم مثل PRT و NET (بر علائق طبیعی کودک و استفاده از آنها به منظور بسیج توجه، مشارکت، تعامل، ارتباط و تفکر) متکی است. DIR ممکن است با تقلید رفتار درمانگر از رفتار کودک من جمله کلیشه های وی آغاز شود. اگر کودک بال بال می زند،رفتار درمان هم همان کار را انجام می دهد سپس در این میان، موقعیت هایی برای یادگیری کودک خلق میکند. به عبارت دیگر رفتاردرمان با تخریب بازی گونه فعالیت های کودک اتیسم او را وادار به واکنش میکند. برای مثال اگر کودک بال بال می زند، رفتاردرمانگر دست خود را به بازوی کودک گیر می دهد. حالا کودک گیر افتاده است و تا به رفتار درمانگر توجه نکند نخواهد توانست به کارش ادامه دهد. گرین اسپن توصیه می کند که کودک از ۸ جلسه ۲۰ دقیقه ای فلورتایم در طول روز جهت درمان برخوردار شود و اینکه یک سوم تا نصف وقت کودک اوتیسم در خانه صرف تعاملات خود انگیخته شود. از نظر گرین اسپن فلورتایم چیزی بیش از مجموعه‌ای از تمرین های درونی است؛ بلکه یک فلسفه است. (هر بار که در طول روز با کودک کار می کنید و با او تعامل می کنید توانایی تفکر منطقی را در او تقویت می کنید. هر بار که به او لباس می پوشانید و او در می آورد و شما دوباره می پوشانید هر بار که با اشاره به کودک می فهمانید که تلویزیون را روشن کند قدری بر قصدمندی، هویت، مفید بودن و توان ارتباطی کودک افزوده می‌شود. از طریق تعاملات دو سویه به کودک کمک می کنید تا مهارت های شناختی، حرکتی، هیجانی و اجتماعی خود را شکل داده و تقویت کند و به خودآگاهی برسد. گرین اسپن ۶ مهارت رشدی که کودکان هنجار برای رسیدن به اهدافشان مورد استفاده قرار میدهند و کودکان دارای اوتیسم در آنها ضعف دارند و روش فلورتایم را برمبنای آن پایه گذاری کرده است،به شرح ذیل بر می شمارد :
1. خودتنظیمی و ابراز علاقه به دنیا ۳ ماهگی : توانایی آرام کردن خود و پس از آن علاقه نشان دادن به مناظر، صداها و حواس مختلف حاصل از تجربه دنیا
2. مشارکت ۵ ماهگی : توانایی شرکت در ارتباط دوسویه با دیگران. بر اساس نظر گرین اسپن تسلط بر این مرحله رشدی مهارت های حرکتی، شناختی و زبانی را با هم یکپارچه می کند.
3. ارتباط دو سویه قصدمند ۹ ماهگی : کودک به طور ارادی و فعال انجام کاری را انتخاب می کند و می داند که عملش چه نتیجه ای به بار خواهد آورد.
4. حل مسئله پیچیده، اشارات، آگاهی پیش کلامی از خود تا ۱۸ ماهگی : گرین اسپن معتقد است که توانایی فهم الگوهای موجود در رفتارها مثل انجام مجموعه از اشارات یا اعمال متوالی برای حل یک مسئله، پیش نیاز به گفتار است. برای مثال کودک اول به بطری شیر نگاه میکند سپس به مادرش نگاه میکند، سپس در حالی که همچنان ملتمسانه به مادرش نگاه میکند برای رسیدن به بطری تلاش میکند. این الگو پیش از کسب اولین کلمات برای ابراز خواسته دیده می شود.
5. ایده های هیجانی – توانایی تصور تا ۳۰ ماهگی : گرین اسپن بر اهمیت بازی تاکید می ورزد. توانایی کودکان در شکل دادن ایده اول در بازی رشد می کند، بعدا به کودک به کمک والدینش روی احساسات، آرزوها و نیاتش اثر می‌گذارد. در بازی کودک احساسات خود و دیگران را می گوید: (من خوشحالم.
ناراحتی؟ مامان.)
6. تفکر هیجانی – پل زدن بین ایده ها
۴۲ تا ۴۸ ماهگی : برای مثال کودکی که قبلاً با حالات هیجانی غم و عصبانیت آشنا شده است در مرحله ۶ می تواند بین آنها ارتباط برقرار کند. لذا به مادرش می‌گوید (وقتی از دست من عصبانی می شی من غصه میخورم !) مراحل خودتنظیمی، مشارکت و ارتباط دو سویه قصدمند گرین اسپن همان پاسخ های محوری گوگل ها می باشد یعنی (خودتنظیمی رفتار، انگیزه برای مشارکت در تعاملات ارتباطی – اجتماعی اشتراک لذت‌ها و توجه مشترک) لذا علیرغم اینکه دنیای رفتارگرایان و شناخت گرایان جدا از هم است اما این جا هر دو بر روی یک هدف متمرکز هستند. فقط یکی بر دنیای درون و حالات هیجانی کودک تکیه می کند و دیگری (رفتارگرایان) بر روی رفتارهای قابل مشاهده مقدمه و نتیجه.
DIR و PRT وNET در درمان اوتسیم با به کارگیری تقویت های هیجانی در محیط طبیعی فراتر از ABA عمل می کنند. هر چند همچنان تجارب آموزشی توسط درمانگر (بزرگسال) مدیریت می شود. درمانگر با تدوین سناریوهای کوتاهی از علاقه کودک در جهت رشد وی بهره می گیرد. هدف اصلی DIR , PRT , NET در اوتیسم آن است که کودک کمتر به ترغیب درمانگر وابسته باشد، آغازگری از سوی کودک، تشویق شود و در نهایت نتایج طبیعی عمل (دسترسی به شی یا عمل مورد علاقه) جایگزین پاداش های رفتاردرمان (بغل، قلقلک، خوراکی و تشویق کلامی) شود. NET, PRT, DIR در درمان کودک اوتیسم فقط وقتی قابل استفاده است که کودک به مرحله توجه به حضور درمانگر یا دیگران رسیده باشد.
روش های رایج رفتاردرمانی
تکنیک های رفتاردرمانی کودک متناسب با نیازهای خانواده شما تنظیم خواهد شد و یک درمانگر حرفه ای می تواند به شما در انتخاب بهترین برنامه درمانی کمک کند. در اینجا چند مورد از تکنیک های رفتاردرمانی آورده شده است:
– درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری نوعی گفتاردرمانی است که به افراد کمک می کند الگوهای فکری و رفتاری منفی را تغییر دهند. با CBT فرزند شما می تواند یاد بگیرد که افکار منفی را با افکار مثبت تر جایگزین کند و تأثیر اعمال خود را بر خود و دیگران درک کند. CBT برای کودکانی که می توانند خود اندیشی کنند و در مورد چالش های خود صحبت کنند، بهترین عملکرد را دارد.
– درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT)
DBT به کودکان کمک می کند تا یاد بگیرند چگونه احساسات شدید را مدیریت کنند، رفتار را تنظیم کنند و روابط معناداری با دیگران ایجاد کنند. این روش به ویژه در کمک به کودکانی که طغیان های انفجاری دارند یا در مدیریت احساسات شدید مانند غم یا خشم مشکل دارند، موفق است.
– درمان فعال سازی رفتاری (BAT)
BAT ابزاری عالی برای کودکانی است که با افسردگی یا اضطراب دست و پنجه نرم می کنند. این روش بر این نظریه استوار است که اگر کسی از نظر عاطفی مشکل دارد، شرکت در فعالیت های مثبت می تواند به بهبود طرز فکر او کمک کند. BAT معمولاً زمانی مؤثرتر است که فعالیت ها با ارزش های کودک همسو باشند.
– بازی درمانی کودک محور
بازی درمانی برای کودکان کوچک تر که ممکن است هنوز نتوانند احساسات خود را با کلمات بیان کنند، بهترین است. با بازی درمانی، فرزند شما از اسباب بازی ها برای ایفای صحنه هایی از زندگی روزمره خود استفاده می کند. این به آن ها اجازه می دهد تا مهارت های مقابله ای سالم را تمرین کنند و حس کنترل بر احساسات خود را ایجاد کنند.
– خانواده درمانی
خانواده درمانی به کل خانواده کمک می کند تا با هم کار کنند و یک محیط خانگی سالم برای فرزند شما ایجاد کنند. این روش می تواند به والدین کمک کند تا تکنیک های فرزند پروری بهتری را بیاموزند، از خواهر و برادر کودکان دارای مشکلات رفتاری حمایت کنند و به همه اعضای خانواده اجازه دهند نیازهای خود را به روشی ایمن و حمایتی بیان کنند.
– رفتاردرمانی (ABA)
ABA با هدف کمک به کودکان برای توسعه مهارت های زندگی روزمره، ارتباطات و خود مدیریتی است تا بتوانند شادتر، سالم تر و مستقل تر باشند. یک درمانگر ABA به آنچه قبل و بعد از یک رفتار مشکل ساز اتفاق می افتد، توجه زیادی می کند و برای رسیدگی به عواملی که آن را تحریک و تقویت می کنند، تلاش می کند.
کدام روش درمان برای کودک اوتیسم من مناسب است؟
روش های رفتاردرمانی در درمان کودکان اوتیسم ،ارائه شده شامل فلورتایم، پی آر تی، ای بی ای و… که در این مطلب مطرح شد از روش های رایج درمان رفتاردرمانی در کودکان اتیسم است یکی دیگر از روش های با پایه رفتاردرمانی که در ایجاد ارتباط کودکان اوتیسم به کار می رود روش تیچ می باشد که در مقاله های پیشین به توضیح مفصل آن پرداخته شد. نکته قابل تعمل در درمان کودکان اوتیسم توجه به استفاده از روش های درمانی متناسب با سطح درک و پیشرفت کودک است. با توجه به رشد شناختی و روانی کودک در سال های ابتدایی زندگی و تایم طلایی درمان در کودکان اوتیسم (سنین 2 تا 6 سال) تشخیص روش درمانی مناسب با سطح رشدی کودک بسیار حائز اهمیت است. جناب آقای دکتر صابر با سابقه بالا در زمینه تشخیص و درمان کودکان اوتیسم می تواند بهترین روش درمان کودکان اتیسم را به شما ارائه دهد. به نظر می رسد بهترین روش درمان در کودکان اتیسم تلفیقی از درمان های شناختی، توانبخشی( کاردرمانی و گفتاردرمانی) و یکپارچگی حسی و رفتاردرمانی می باشد، که بسته به شرایط کودک اوتیسم با تقدم و تاخر خاصی ارائه می گردد. کلینیک توانبخشی غرب تهران و مرکز پایا با دارا بودن تیم درمانی تخصصی در زمینه اتیسم شامل کاردرمانان، گفتاردرمانان و روانشناسان متخصص در زمینه رفتاردرمانی به ارائه درمان های جامع در زمینه کودکان اوتیسم می پردازد. رضایت و همراهی مراجعین ما در سال های متمادی نشانه اعتماد آنان به روش های نوین درمانی ما می باشد.
1- آیا می‌توان ABA، PRT و فلورتایم را همزمان استفاده کرد؟
بله، ترکیب این روش‌ها ممکن است. مثلاً از ABA برای مهارتهای پایه، PRT برای تعمیم یادگیری و فلورتایم برای رشد هیجانی استفاده شود. اما نیاز به هماهنگی تیم درمان دارد.
2-آیا فلورتایم برای کودکان بزرگتر هم مؤثر است؟
بله، اما نیاز به تعدیل دارد. برای کودکان بزرگتر می‌توان از فعالیتهای پیچیده‌تر و موضوعات مورد علاقه آنها استفاده کرد. این روش در تمام سنین قابل اجراست.
کارکردهای اجرایی مفهوم گسترده‌ای است که کارکردهای گوناگون از جمله حافظه کاری را در برمی‌گیرد حافظه کاری به شیوه های متعدد مفهوم سازی با استفاده از روش شناسی های مختلف اندازه گیری شده است.
این حافظه که به منزله توانایی کوتاه مدت نگهداری و دستکاری اطلاعات در ذهن است توانایی کارکرد متقابل بین ادراک، توجه، حافظه و عمل را فراهم می سازد و برای فرآیندهای عالی شناختی تعیین کننده و اساسی است.
مدل حافظه کاری را بدلی و هیچ تدوین و یک مدل سه بخشی از آن را عرضه کرده اند. از دیدگاه این مولفان، حافظه کاری از سه واحد حلقه آوایی، پیش نویس دیداری – فضایی و ماجری مرکزی تشکیل شده است.
سپس جز میانجی و رویدادی به عنوان مولفه دیگر به مدل اضافه شد به بیان دقیق تر این مدل سلسله مراتبی است که متشکل از سیستم مرکزی به عنوان عامل سطح بالایی که سایر عامل ها را کنترل می کند و اساس عملکرد حافظه کاری است.
عوارض بیش فعالی و نقص توجه بر حافظه کودکان
حافظه کاری اغلب به عنوان یک کارکرد اجرایی بنیادی قلمداد شده است که زیربنای سایر کارکردهای اجرایی است. پنینگتون و همکاران پیشنهاد کرده‌اند که نارسایی حافظه کاریممکن است زیرساخت نارسایی کارکرد های اجرایی باشد.
همچنین این مولفان بازداری را یک فرایند شناختی جداگانه می‌دانند که با حافظه کاری مرتبط است. همچنین راپورت، چانگ، شور و آیساکس نارسایی حافظه کاری را به منزله نقص محوری یا اولیه اختلال نقص توجه – بیش فعالی دانسته اند.
در این دیدگاه، حافظه کاری به عنوان فرآیندی تعریف می‌شود که اطلاعات را ایجاد، حفظ و دستکاری می کند و امکان رفتار سازمان یافته معطوف به آینده یا مهارتهای حل مسئله را فراهم می‌سازد.
در حقیقت پاسخ‌ها یا رفتارهای سازمان یافته، وابسته به فرایندهای حافظه کاری هستند و مشکلات مربوط به مهارت های حافظه کاری به آشفتگی و نابسامانی، خستگی، بی توجهی و ناکامی منجر می‌شود فروپاشی حافظه کاری به ایجاد رفتارهای تحریک جویانه بیش فعالی و برانگیختگی در کودکان منجر میشوند راپورت و همکاران نیز مانند پنینگتون نتیجه می گیرند که نارسایی بازداری یا ناتوانی در باز داری مناسب پاسخ ها، محصول فرآیندهای حافظه کاری است. همانند نظریه های بازداری که نارسایی بازداری را موضوع اولیه و اصلی فرض کرده‌اند، برخی از نظریه های حافظه کاری نیز نارسایی های حافظه کاری را تبیین کننده اختلال کارکرد اجرایی دانسته اند.
بیش فعالی در کودکان و مشکلات تمرکز و کنترل هیجانات
برخلاف برخی از نظریه پردازان و پژوهشگران مانند بارکلی که بر یکی از عناصر و مولفه های کارکرد های اجرایی تاکید کرده‌اند و بقیه این کارکردها را از لحاظ اهمیت در مرتبه دوم قرار داده‌اند، گروهی دیگر از کارکردهای اجرایی را به صورت یک مجموعه درنظر گرفته اند، در این رویکرد کارکرد اجرایی به عناصر و مولفه هایی تقسیم می‌شود که با یکدیگر تعامل و وابستگی متقابل دارند اگرچه در مورد تعداد و نام این مولفه‌ها در بین پژوهشگران و نظریه پردازان اتفاق نظر کامل وجود ندارد اما در مورد برخی از آنها اشتراک نظر نسبی دیده می‌شود.
بازداری، انتقال، حافظه کاری، طرح ریزی، سیالی و توجه در زمره این مولفه ها به شمار می آید مدل براون در مورد نارسایی های کارکردهای اجرایی در اختلال نقص توجه – بیش فعالی از جمله مدل هایی است که از این رویکرد پیروی می کند.
براون اختلال نقص توجه – بیش فعالی را به منزله اختلالی توصیف میکند که درگیر تاخیرها یا بد کارکردی در تحول کارکرد اجرایی فرد است. در این مدل اختلال نقص توجه – بیش فعالی اساساً یک اختلال تحولی ساز و کارهای خود تنظیمی مغز به حساب می آید مدل براون از مصاحبه های بالینی فشرده با افراد دارای تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی و خانواده هایشان حاصل شده است و خوشه هایی از کارکردهای شناختی و مرتبط به هم را شامل می‌شود که از این قرارند :
فعال سازی : سازماندهی، اولویت بندی و فعال سازی برای کار
تمرکز : تمرکز کردن، استمرار بخشیدن و انتقال توجه به کارها
تلاش : نظم بخشیدن به هشدار، استمرار بخشیدن به تلاش و سرعت پردازش
هیجان : مدیریت ناکامی ها و نظم بخشی به هیجان ها
حافظه : بهره گیری از حافظه کاری و دستیابی به یادآوری
کارکرد یا عمل : نظارت کردن و خود نظم بخشیدن به عمل
این کارکردها، که به طور کامل در همه زمان‌ها برای هرکس عمل نمی کنند در جنبه های متعدد زندگی روزانه همه افراد حائز اهمیت بنیادی هستند مدل براون برخلاف بارکلی تنها به ریخت مختلط اختلال نقص توجه – بیش فعالی محدود نیست و بازداری را به عنوان کارکرد اجرایی آغازین و اصلی که تحول و کارکرد سایر کارکردهای اجرایی بدان واسته است تلقی نمی کند از دیدگاه وی کارکردهای اجرایی از تعامل و وابستگی متقابل برخوردارند اختلال کارکردهای اجرایی در همه افراد دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی، قطع نظر از نوع زیر ریخت، اساس و جوهراختلال آنها را تشکیل می دهد.
تقویت حافظه کودکان بیش فعال
کلینیک تخصصی توانبخشی کودکان بیش فعال دکتر صابر در زمینه تقویت حافظه کودکان با مشکلات بیش فعالی و نقص توجه به ارائه خدمات درمانی و آموزشی مختلفی نظیر اتاق تقویت حافظه شنیداری، اتاق تقویت حافظه بینایی، کاردرمانی در یکپارچگی حسی و…. می پردازد.
بعضی از کودکان( به طور خاص کودکان طیف اتیسم یا با ناتوانی های شناختی) در رفتارهای خود تحریکی (dtimming) درگیر میشوند مثل جنباندن و چرخیدن و ضربه به دست در پاسخ به تقاضاهای پردازش حسی مقاومت ناپذیر. این مهم است که تشخیص دهیم که رفتارهای خود تحریکی به طور مستمر انجام می شود. در حقیقت همه رفتارهای خود تحریکی ما از یک زمان تا زمان دیگر به عنوان مکانیسم آرام بخش است. شما ممکن است وقتی که نیاز دارید هوشیار باشید، آدامس بجوید یا قهوه بنوشید یا با تکان دادن پاهایتان یا کشیدن موهایتان و پاک کردن گوشتان و یا درگیر شدن در هر چیزی که به شما کمک بکند تا احساس و عملکرد بهتری را داشته باشید. ما می دانیم که این تحریکات به اندازه کافی برای کمک به ما مفید هستند و از نظر اجتماعی نیز مورد پذیرش واقع شده اند میزان دقیق رفتار های خروجی بایستی مورد قبول جامعه واقع شود. کودکی که مشکلات حسی قابل توجهی دارد ممکن است با خود تحریکی های ناهنجار در کشمکش باشد که موجب آشفته شدن دیگران می شود. در این موارد مداخلات کاردرمانی حسی و یکپارچگی حسی کمک کننده می باشد. کاردرمانگران با تجربه در حیطه اختلال پردازش حسی در کودکان تمرینات مناسب را در زمینه رفتارهای خود تحریکی ارائه می نماید.
همانطور که گفته شد بیشتر استیمینگ‌ها یا رفتارهای خود تحریکی بی‌ضرر هستند، اما برخی از رفتارها می‌توانند خطرناک باشند. سر کوبیدن، ضربه زدن و گاز گرفتن از اشکال استیمینگ هستند که معمولاً از احساسات شدید غرق شدن، خشم و ناامیدی ناشی میشوند. اینها نشانه‌هایی هستند که فرد در پریشانی است و نیاز به کمک دارد، زیرا ممکن است به خود یا دیگران آسیب برساند، حتی اگر قصد آن را نداشته باشد.
اوتیسم و رفتارهای خود تحریکی
اکثریت قریب به اتفاق افراد در طیف اوتیسم، ورودی‌های حسی را متفاوت از افراد نوروتیپیک و بدون معلولیت تجربه می‌کنند. این بدان معناست که آنها چیزها را شدیدتر یا متفاوت‌تر از افراد نوروتیپیک می‌بینند، می‌شنوند، احساس می‌کنند، می‌چشند و بو می‌کنند. به همین دلیل، تقریباً نیمی از افراد اوتیستیک به طور منظم به نوعی از رفتارهای خود تحریکی مشغول هستند. از بیرون، برخی از انواع این رفتارها ممکن است «عجیب» یا مختل‌کننده به نظر برسند، اما برای بسیاری از افراد نورودایورجنت یک مکانیسم حیاتی برای مقابله است. در حالی که اغلب در مورد کودکان صحبت می‌شود، استیمینگ اوتیستیک در بزرگسالان در حال عادی‌تر شدن، پذیرفته شدن و درک بهتر مزایای متعدد آن است.
با این حال، رفتارهای رفتارهای خود تحریکی مختص اوتیسم نیست. در واقع، همه افراد به درجات مختلفی درگیر استیمینگ هستند. بسیاری از افراد، هم اوتیستیک و هم غیر اوتیستیک، از رفتارهای خود تحریکی برای کمک به تنظیم سیستم عصبی خود استفاده می‌کنند. افراد مبتلا به ADHD و اختلال پردازش حسی نیز احتمالاً بیشتر از افراد نوروتیپیک «استیم» می‌کنند.
انواع مختلف رفتارهای خود تحریکی
رفتار خود تحریکی، یک رفتار بسیار شخصی است. فهرست کردن هر رفتار استیمینگ فردی که هر کسی تا به حال انجام داده است، غیرممکن خواهد بود، اما هر استیمی که باشد، همه آنها بسته به حواس درگیر، در دسته‌های خاصی قرار می‌گیرند.
رفتارهای شنیداری
کسی که استیمینگ شنیداری انجام می‌دهد، صداها، آهنگ‌ها، کلمات یا مجموعه‌ای از صداها را بارها و بارها گوش می‌دهد. برخی از رفتارهای رایج استیمینگ شنیداری عبارتند از:
کلیک کردن یا ضربه زدن به اشیاء برای ایجاد صدا
دست زدن یا بشکن زدن
زمزمه کردن یا خواندن یک آهنگ تکراری
پخش یک آهنگ به صورت تکراری
گوش دادن به نویز سفید، مانند صدای باران
گوش دادن به قسمت تکراری یک ویدئو یا فیلم
استیمینگ دهانی و بویایی
چشایی و بویایی دو حس حیاتی ما هستند و با توجه به موقعیت آنها، جای تعجب نیست که به هم مرتبط هستند. طعم‌ها و بوهای قوی، جویدن، بو کشیدن و گاز گرفتن توجه مغز را جلب می‌کنند و می‌توانند حس آرامش و تمرکز را فراهم کنند. رفتارهای استیمینگ دهانی و بویایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
بو کشیدن مکرر اشیاء
جستجوی بوهای قوی مانند ماژیک، بنزین، سرکه یا عطر
جویدن ناخن یا سایر اشیاء
جویدن یا مکیدن چیزهایی مانند خودکار، جواهرات، آستین و یقه پیراهن
مکیدن گونه، زبان، لب یا انگشتان
انجام حرکات تکراری دهان، مانند فوت کردن
جستجوی غذا با بافت‌های خاص مانند ترد، جویدنی یا نرم
خود تحریکی لمسی
استیمینگ لمسی طیف وسیعی از رفتارهای مرتبط با لمس، بافت و فشار را پوشش می‌دهد. حس لمس فیزیکی ما بسیار مهم است و بافت‌های مختلف می‌توانند احساسات متفاوتی را القا کنند. نمونه‌هایی از استیمینگ لمسی عبارتند از:
مالیدن دستها به هم یا روی سطوح
نوازش یا بازی با مو
مچاله کردن کاغذ
بازی با اسباب‌بازی‌های استیمینگ
پیچاندن چیزهایی مانند بند هودی، بند کفش یا تکه‌های پارچه
فشار دادن دستها به بدن یا سطوح مختلف
استفاده از پتوهای سنگین یا لباس‌های فشاری
درخواست آغوش محکم یا فشردن بالش
استیمینگ دهلیزی و عمقی
اینها از رایج‌ترین اشکال استیمینگ در اوتیسم هستند. «دهلیزی» به حس تعادل ما مربوط می‌شود، در حالی که «عمقی» به جهت‌گیری ما در فضای اطرافمان مربوط است. این حواس به ما کمک می‌کنند تا در محیط خود احساس ثبات، پایداری و امنیت کنیم. استیمینگ عمقی و دهلیزی معمولاً شامل موارد زیر است:
تکان خوردن به جلو و عقب
تاب خوردن،مانند تاب حسی
چرخیدن در دایره‌ها
پریدن یا بالا و پایین پریدن
قدم زدن یا دویدن به جلو و عقب
راه رفتن روی نوک پا
تحریک بصری
این نوع تحریک به بینایی متکی است. افرادی که از تحریک بصری استفاده می‌کنند، اغلب نورپردازی حسی و جلوه‌های بصری خاص را آرامش‌بخش می‌یابند. این شامل حرکات فیزیکی چشم، و همچنین تماشای نورها، رنگ‌ها و جلوه‌ها می‌شود. برخی از رفتارها عبارتند از:
تماشای حرکات تکراری، مانند پنکه سقفی، محافظ صفحه نمایش، یا اسپینر
خیره شدن به اشیاء خاص برای مدت طولانی
خیره شدن به نورهای رنگارنگ، روشن و چشمک‌زن
حرکت دادن چشم‌ها به جلو و عقب
پلک زدن سریع
چشمک زدن و باز کردن چشم‌ها
تمرکز بر الگوها، رنگ‌ها یا طرح‌های پیچیده
تحریک صوتی
این شبیه به تحریک شنیداری است، اما بیان حسی بیشتر در مورد صداهای تولید شده و احساس آنها است تا نحوه صدای آنها. تحریک صوتی و کلامی طیف وسیعی از رفتارهای مبتنی بر صدا را پوشش می‌دهد، از جمله:
ایجاد صداهای پاپ یا سوت
زمزمه کردن یا آواز خواندن
غرغر کردن، ناله کردن و سایر صداهای گلو
ایجاد صداهای بلند ناگهانی، مانند فریاد زدن یا جیغ کشیدن
زمزمه کردن یا زیر لب حرف زدن
تکرار صداهای حیوانات
تکرار یک کلمه یا عبارت یکسان
تقلید صدای دیگران
صحبت کردن با صدای آهنگین
رفتارهای خود تحریکی منجر به این موارد می شود :
ناتوانی یک سیستم عصبی غیر فعال در فرد، در هنگام بی حوصلگی و حین پایین بودن میزان تحریک
خود تنظیمی در برابر یک سیستم عصبی مقاومت ناپذیر
انسداد داده های حسی
احساس بهتر به دلیل رفتارهای خود آزاری و خود تحریکی باهم و رها شدن دوپامین و مواد شیمیایی درون بدن
مشکلات پردازش حسی می تواند سبب آشفتگی و به طور کلی برای افراد که تجربه ناخوشایند دارند دردناک باشد. آنها در تلاش هستند تا به کودکان خود کمک کنند. همه و یا اغلب پدر و مادرها یا معلم ها اگر تلاششان را بیشتر کنند کنترل بیشتری روی رفتار کودکشان به دست خواهند آورد و بسیاری از مشکلات از قبیل تنبلی، افسردگی، عصبانیت و نقایص شناختی را به خوبی مدیریت می کنند.
تفاوت بیولوژیکال کودک سالم با کودک اختلال پردازش حسی
یک منبع بر اساس شواهد نشان داد که کودکان با اختلال پردازش حسی تفاوت‌های بیولوژیکال با بچه ای سالم دارند که منجر به پردازش چند حسی می‌شود و بنابراین هر روز واکنش های رفتاری و هیجانی بسیار فراتر از فهم دارد که شامل تفاوت‌هایی در ساختار ماده سفید و پاسخ های سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک و عادت های ضعیف برای محرکات حسی است.
یک مطالعه کوچک اما پیشگام از تصویربرداری تنسور انتشار یافت و یک ام ار ای پیشرفته به منظور حرکت مولکول های آب در مغز آزمودنی های جنس مذکر بین سن ۸ تا ۱۱ سال به منظور معاینه میسر و یکپارچگی فیبرهای ماده سفید که به درک و یادگیری و فکرکردن کمک میکند انجام شد.
این مطالعه ۲۴ پسر در حال رشد را با ۱۶ پسر با تشخیص اختلال پردازش حسی را بدون هیچ تشخیص اتیسم یا نارس بودن با هم مقایسه کرد و آنها را از نظر سن ، جنس ، بهره هوشی و برتری دست با هم هماهنگ کردند. در این مطالعه ساختارهای میکروسکوپ غیر نرمال در رشته های جسم سفید در پسرهای اختلال پردازش حسی در پشت مغز پیدا شد این رشته های مغزی خلفی به عنوان رابط های اطلاعات لامسه و بینایی و شنیداری عمل می‌کنند و پردازش حسی لازم و ضروری را انجام میدهند.
در این مطالعه کاهش یکپارچگی جسم سفید در سرعت انتشار و شرایط مسیرها که نشان دهنده تغییر در زمان بندی انتقالات عصبی می باشد مشاهده گردید و بنابراین نشان‌دهنده ی در هم گسیختگی در یکپارچه سازی اطلاعات حسی در سراسر حس های چندگانه می باشد این رشته هایی هستند که نشان دهنده فردی دارای مشکلات در پردازش حسی است. این را دکتر پارا تیک نویسنده ارشد مطالعه گفته است. رشته های قدامی تر جسم سفید معمولاً در کودکانی که تنها تشخیص بیش فعالی یا اختلال طیف اتیسم دارند درگیر میشوند.
علائم غیر نرمالی که ما پیدا کردیم در یک ناحیه متفاوت مغز متمرکز شده بود و نشان می دهند این است که کودک دارای اختلال پردازش حسی ممکن است به طور نورو آناتومیکی متمایز باشد. مشخصاً مطالعات آینده تضمین می‌کنند که یافته‌ها به دختران، گروه‌های سنی متفاوت و افراد با بهره هوشی متفاوت تعمیم یابد.
پروتکل چالش‌های حسی برای شماری از مطالعات استفاده شد که یک پروسه آزمایشگاهی می باشد و واکنش های فیزیولوژیکی به محروک حسی را اندازه گیری میکند. در طی این روش غیر تهاجمی، کودکان وانمود کردند که فضانورد هستند و به الکترود های اندازه گیری و پاسخ های الکترودرمال وصل شدند و یک شاخص پذیرفته شده موافق با فعالیت سیستم عصبی نیز وجود داشت.
سپس آنها در معرض یک مجموعه ای از ده محرک حسی قرار گرفتند که در هرکدام پنج مدالیته های حسی وجود داشت :
شنیداری (صدای صوت)
بینایی (نور های چشمک زن)
بویایی (نوعی گیاه)
لامسه (لمس خفیف به وسیله یک پر روی چانه)
وستیبولار (عقب کشیدن صندلی به آرامی)
هر بار که کودک دارای اختلال پردازش حسبی با محرکهای حسی روبرو می‌شدند واکنش های قوی فیزیولوژیکی را نشان می دادند در حالی که کودکان نوروتیبیکال در آغاز واکنش های فیزیولوژیک قابل توجهی را نشان دادند اما خیلی زود با کمترین میزان واکنش نسبت به محرک های ثانویه عادی شدند.
یک مطالعه آزمایشی توسط اسکاف ، میلر ، سول و اکاف در رابطه با نقش سیستم عصبی پاراسمپاتیک با استفاده از تون عضلات قلبی که یک شاخص استرسی فیزیولوژی پذیرفته شده است انجام شد دوباره کودک دارای اختلال پردازش حسی تفاوت های فیزیولوژیکی را در شرایط وابسته به استرس نشان دادند همان طور که با نقطه مقابل مقایسه می شدند.
یک مطالعه دیگر ارتباط بین عملکرد مغزی و وجود اختلال پردازش حسی را با استفاده از نوار مغز بررسی کرد. این مطالعات نشان داده که کودکان دارای اختلال پردازش حسی ورودی کمتری را نشان میدهند که در آن مکانیسم مغز محرک نامربوط را مکررا سرکوب میکند. این مطالعات بین فعالیت مغزی کودکان در حال رشد و کودکان دارای اختلال پردازش حسی با ٪۸۶ درستی تفاوت قائل شد در همه این مطالعات اگر سیستم عصبی کودک نوروتیبیکال بگوید که : آنجا باش ، آن را انجام بده ، بدون تکرار آن. در حالی که سیستم عصبی کودک با مشکلات حسی می‌گوید : وای آن چیست؟ (پشت سر هم) برای اکثر ما بسیار مشکل است که تشابه آن ها را دریابیم.
منابع:
https://neuronav.org
سوالات متداول:
1.رفتارهای خود تحریکی در کودکان چیست؟
رفتارهای خود تحریکی مثل جنباندن و چرخیدن و ضربه به دست در پاسخ به تقاضاهای پردازش حسی مقاومت ناپذیر انجام میشوند. در واقع بعضی از این رفتارها به عنوان یک مکانیسم آرامبخش هستند که افراد از آن استفاده می نمایند. این مهم است که تشخیص دهیم که رفتارهای خود تحریکی به طور مستمر انجام می شود یا خیر. بسیاری از افراد، هم اوتیستیک و هم غیر اوتیستیک، از رفتارهای خود تحریکی برای کمک به تنظیم سیستم عصبی خود استفاده می‌کنند. افراد مبتلا به ADHD و اختلال پردازش حسی نیز احتمالاً بیشتر از افراد نوروتیپیک «استیم» می‌کنند.
2.آیا همه رفتارهای خود تحریکی غیر عادی است؟
خیر. همه افراد به درجات مختلفی درگیر رفتارهای خود تحریکی هستند. بسیاری از افراد، هم اوتیستیک و هم غیر اوتیستیک، از رفتارهای خود تحریکی برای کمک به تنظیم سیستم عصبی خود استفاده می‌کنند. اما این رفتارها در کودکان اوتیسم و کودکان با مشکلات پردازش حسی بیشتر دیده می شود و تکرار بیشتری دارد.
کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران و مرکز توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد از بهترین مراکز توانبخشی اوتیسم (اتیسم) در تهران می باشند. این دو مرکز درمان اتیسم در تهران تحت نظر جناب آقای دکتر صابر که یکی از بهترین متخصصان در زمینه تشخیص اوتیسم می باشند، اداره می شود. در بهترین مرکز درمان اوتیسم تحت نظر جناب آقای دکتر صابر بالغ بر 43 نیروی کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم و روانشناسی در زمینه اوتیسم در کلینیک توانبخشی اوتیسم (اوتیسم) پایا در پاسداران و 36 کادر درمانی در زمینه کاردرمانی اتیسم، گفتار درمانی اوتیسم و روانشناسی اوتیسم در کلینیک توانبخشی اوتیسم غرب تهران به آموزش کودکان اتیسم می پردازد. خدمات توانبخشی در منزل از دیگر امکانات متفاوت مرکز اوتیزم تهران می باشد که توسط درمانگران دوره دیده مرکز به صورت پیشرفته ارائه می گردد
بهترین مرکز تشخیص اوتیسم در تهران
مرکز تخصصی تشخیص و درمان کودکان اوتیسم در تهران زیر نظر دکتر صابر به تشخیص دقیق طیف اوتیسم در کودک توسط تست های تشخیصی معتبر و ارزیابی بالینی متخصص اوتیسم می پردازد. پس از تشخیص اختلال و تعیین شدت آن توسط تست های تخصصی یک برنامه درمانی جامع شامل خدمات گفتاردرمانی، کاردرمانی و روانشناسی بسته به نیاز کودک توسط دکتر صابر برنامه ریزی می گردد. افراد اوتیسم علائم و رفتارهای گوناگونی از خود نشان می دهند که بسته به هر یک از آنها درکان های ویژه ای نیاز دارند. مرکز تشخیص و درمان اوتیسم دکتر صابر با جمع آوری تمامی خدمات توانبخشی حیطه اوتیسم یک مرکز جامع را برای درمان این کودکان فراهم آورده است که والدین را از سرگردانی میان کلینیک های کاردرمانی و گفتاردرمانی سطح شهر بی نیاز می نماید. خدماتی نظیر کاردرمانی ذهنی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم، کاردرمانی مهارتهای دست نویسی، کاردرمانی درکی حرکتی و تعادل، SI ، سنسوری روم، اتاق مهارت های شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی، بازی درمانی، رفتاردرمانی، گروه درمانی، آموزش پیش دبستانی، ماساژ درمانی و حساسیت زدایی حسی و دیگر خدمات جانبی از جمله امکانات مرکز اوتیسم تهران زیر نظر دکتر صابر می باشد. استفاده از تیم تخصصی و با تجربه و نظارت مستقیم دکتر صابر بر روند درمان و ارزیابی دوره ای پیشرفت مراجعین موجب رضایت والدین از روند درمان و تسهیل بهبودی در کراجعین گردیده است. مرکز تشخیص و درمان اختلال اوتیسم در کنار خدمات ارائه شده در کلینیک تشخیص اوتیسم خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی و بازی درمانی در منزل نیز ارائه می دهد که برای مراجعینی که امکان حضور در مرکز را ندارند و همچنین به صورت درمان تکمیلی در کنار جلسات حضوری در مرکز انتخاب مناسبی است و موجب تسهیل روند درمان در کودکان طیف اوتیسم می گردد. کلینیک دکتر با دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران آماده ارائه خدمات به شما عزیزان است.
شایع ترین درمان رشدی برای افراد مبتلا به اوتیسم، گفتاردرمانی است. گفتاردرمانی به بهبود درک و استفاده از گفتار و زبان کمک می کند. برخی از افراد مبتلا به اوتیسم به صورت کلامی ارتباط برقرار می کنند، برخی هم با استفاده از علائم، حرکات، تصاویر یا اشاره ارتباط برقرار می کنند. پس گفتاردرمانی برای این افراد بسیار موثر است. در گفتاردرمانی کودکان اوتیسم از رفتاردرمانی نیز استفاده می شود، رویکرد های رفتاری که در درمان اوتیسم موثرند، بر تغییر رفتار ها تمرکز دارند. رویکرد های رفتاری بیشترین شواهد را برای درمان علائم اوتیسم دارند. این رویکرد ها به طور گسترده ای توسط مربیان و متخصصان مراقبت های بهداشتی پذیرفته شده اند و در بسیاری از کلینیک های درمانی استفاده می شوند. یکی از این درمان های رفتاری ABA (تحلیل رفتار کاربردی) است که رفتارهای مطلوب را تشویق کرده و رفتارهای نامطلوب را کمتر می کند تا مهارت های درست را بهبود ببخشد و پیشرفت چشم گیری را حاصل کند. در ABA به دنبال کاهش علائمی هستند که در عملکرد روزانه و کیفیت زندگی اختلال ایجاد می کنند. تحلیلی رفتار کاربردی می تواند با ایجاد انگیزه از طریق پاداش، به کودکان کمک کند تا مهارت های جدیدی بیاموزند و این مهارت ها را در موقعیت های مختلف به کار گیرند. این درمان ها می توانند در محیط های آموزشی، خانگی، مراکز درمانی یا کلینیک های خصوصی و دولتی تحت نظر متخصصان انجام شوند. با ترک نوجوانی و ورود به بزرگسالی، خدمات ABA می توانند به بهبود سلامت و عملکرد روزانه و تسهیل مشارکت اجتماعی و جامعه ای کمک کنند. علاوه بر رویکرد های رفتاری، رویکرد های رشدی نیز بر بهبود مهارت های رشدی همچون مهارت های زبانی یا مهارت های فیزیکی یا برخی دیگر از توانایی های رشدی تمرکز دارند. بسیاری از برنامه های درمانی اوتیسم به درمان طیف وسیعی از مشکلات اجتماعی، زبانی و رفتاری می پردازند. برخی از برنامه ها بر کاهش رفتارهای چالش برانگیز و آموزش مهارت های جدید تمرکز دارند. برخی دیگر هم بر آموزش نحوه درست رفتار در موقعیت های اجتماعی و برقراری ارتباط بهتر تمرکز دارند. علاوه بر درمان های نامبرده، والدین و سایر اعضای خانواده می توانند یاد بگیرند که چگونه با کودکانی که اوتیسم دارند، بازی کنند یا با آن ها تعامل داشته باشند، مهارت های اجتماعی شان را تقویت کنند، رفتارهای چالش برانگیز را کنترل کنند و مهارت های زندگی روزمره را به آن ها آموزش دهند. بسته به نیاز های کودک شما، گفتاردرمانی برای بهبود مهارت های ارتباطی، کاردرمانی برای آموزش فعالیت های زندگی روزمره و توانبخشی برای بهبود حرکت ممکن است کمک کننده باشد.
خدمات بهترین مرکز درمان اوتیسم غرب تهران و مرکز اوتیسم شرق تهران شامل کاردرمانی ذهنی کودکان اوتیسم، کاردرمانی حسی – حرکتی( SI ) در اتیسم – ماساژ درمانی در کودکان اوتیسم – آب درمانی در اوتیسم – سنسوری روم در درمان اوتیسم – اتاق شنیداری برای درمان کودکان اوتیسم – اتاق تاریک برای بهبود ارتباط چشمی در کودکان اوتیسم – بازی درمانی در کودکان اوتیسم – کاردرمانی دست در کودکان اوتیسم – اتاق درمان اختلال یکپارچگی حسی در کودکان اوتیسم، روش ای بی ای در درمان اوتیسم می باشد. همچنین در زمینه گفتاری با بهترین گفتار درمانی اوتیسم و استفاده از تکنیک های تیچ ، پکس، ABA و PRT به درمان مشکلات گفتاری کودکان اوتیسم در بهترین مرکز درمان اوتیسم در تهران پرداخته می شود.
گفتاردرمانی در اوتیسم یکی از بهترین قسمت های درمان اتیسم در مرکز توانبخشی اوتیسم تهران،جهت ایجاد ارتباط مناسب کودکان اوتیسم و بهبود تغذیه کودک اتیسم توسط تکنیک های گفتار درمانی اوتیسم شامل تحریکات حسی و ماساژهای داخل دهانی می باشد.
جهت آشنایی با بخش های مختلف بهترین مرکز درمانی اتیسم تهران(اوتیسم) جناب آقای دکتر صابر به لینک زیر مراجعه فرمایید. (گفتار درمانی و کاردرمانی دکتر صابر شمال تهران)
مرکز توانبخشی اوتیسم غرب تهران
مرکز درمان اوتیسم غرب تهران یکی از شعب مرکز توانبخشی اوتیسم تهران زیر نظر دکتر صابر می باشد که در منطقه سعادت آباد مشغول به فعالیت است. این مرکز با بیش از 19 سال سابقه در حیطه تشخیص و درمان اختلالات طیف اوتیسم در کودکان به یک مرکز شناخته شده در سطح تهران و منطقه غرب تهران تبدیل شده است متخصصین با تجربه این مرکز در زمینه درمان کودکان اوتیسم با بهره گیری از دانش روز دنیا و تجهیزات پیشرفته مرکز به درمان کودکان اوتیسم مشغول می باشند مرکز اوتیسم غرب تهران در سه طبقه مجزا و بیش از 20 بخش درمانی در مساحتی بالغ بر 450 متر مربع درحال ارائه خدمات توانبخشی به کودکان اوتیسم می باشد. خدمات ارائه شده در این مرکز شامل کاردرمانی ذهنی، کاردرمانی جسمی، کاردرمانی حسی، اتاق تاریک جهت تقویت توجه بینایی، اتاق بهبود مهارت های شنیداری، سنسوری روم، بازی درمانی، رفتاردرمانی و گروه درمانی، ماساژ درمانی، اتاق آموزش پیش دبستانی، کاردرمانی در مهارتهای نوشتاری و…. می باشد که توسط درمانگران با تجربه مرکز در قالب طرح های درمانی متفاوت بسته به نیاز و توانایی مراجعین برنامه ریزی و ارائه می گردد. مشاوره والدین به صورت پیوسته جهت اطلاع از روند درمان و اهداف درمانی مشخص شده برای کودکشان همچنین کمک در جهت یافتن بهترین روش های مواجهه با چالش های رفتاری کودکان اوتیسم در مرکز انجام می گیرد.
کاردرمانی در اوتیسم
کاردرمانی در اوتیسم یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بهبود تواناییهای حرکتی، شناختی و اجتماعی کودکان مبتلا به این اختلال است. این روش با استفاده از تمرینات هدفمند و برنامه‌های فردی، به تقویت مهارتهای ارتباطی، هماهنگی حرکتی و مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز کمک میکند. کاردرمانگران با ارزیابی دقیق نیازهای هر کودک، برنامه‌ای متناسب با توانایی‌ها و اهداف او طراحی می‌کنند. استفاده از ابزارهای تخصصی و محیط‌های آموزشی مناسب، تأثیرگذاری این روش را افزایش می‌دهد. در ادامه به انواع کاردرمانی در اوتیسم و نقش آنها در بهبود کیفیت زندگی کودکان مبتلا می‌پردازیم
-کاردرمانی ذهنی در مرکز توانبخشی اوتیسم تهران
کاردمانی ذهنی که به درمان در کودکان اوتیسم ، کم توانی مانی ذهنی در بهترین مرکز کاردرمانی در تهران می پردازد. در مرکز درمان اوتیسم سعادت آباد و پاسداران پس از تشخیص مشکلات کودک توسط جناب آقای دکتر صابر،سطح کودک اوتیسم (خفیف- شدید و متوسط) مشخص می شود و بر همین اساس برنامه درمانی در بهترین مرکز درمان اوتیسم در تهران مشخص می شود. در مورد عقب مانده ذهنی نیز مطالعه کنید.
اهداف کاردرمانی ذهنی شامل:
بهبود دستور پذیری کودک
بالا بردن مهارت های شناختی کودک شامل شناخت اشیا ،حیوانات، وسایل نقلیه و…. در کودک اوتیسم
بهبود درک کودکان اوتیسم در زمینه بادی ایمیج، درک از محیط، درک روابط اشیاء و…
بالا بردن تحمل کاری با انجام کاردرمانی ذهنی
تقویت مهارت های توجه و تمرکز کودکان اوتیسم
-کاردرمانی جسمی در بهترین مرکز درمان اوتیسم در تهران
تکنیک های درمانی در زمینه کاردرمانی حرکتی و جسمی در کودکان اوتیسم در مرکز درمان اوتیسم تهران به شرح زیر است
ارزیابی قدرت عضلانی و بررسی کوتاهی عضلات ناشی از نوک پنجه ای راه رفتن کودکان اوتیسم
تقویت مهارت های تعادلی در وضعیت نشسته، چهار دست و پا، دو زانو، ایستاده و… در بیماران زیر نظر دکتر صابر
استفاده از ابزار های مختلف مکانوتراپی در جهت افزایش قدرت عضلانی
ارتقاع سطح عملکردهای حرکتی کودکان اوتیسم
افزایش دامنه حرکتی در اندامهای کودک اوتیسم با انجام تمرینات کششی
کنترل رفلکس های پاتولوژیک
-کاردرمانی یکپارچگی حسی ( SI ) در مرکز توانبخشی اوتیسم در تهران
در حیطه مشکلات هماهنگی حرکتی و یکپارچگی حسی در ابتدا ارزیابی های لازم توسط آقای دکتر صابر در کلینیک کاردرمانی انجام می شود و اهداف درمانی در زمینه یکپارچگی حسی مشخص می گردد.
تقویت حس وستیبولار در کودکان اوتیسم
بهبود هماهنگی چشم و دست در کودکان اوتیسم
تقویت هماهنگی دو اندام فوقانی و تحتانی کودکان اوتیسم با انجام تمرینات همزمان
انجام تمرینات کلامی و حرکتی همزمان برای تقویت سرعت پردازش ذهنی در کودکان واتیسم
ایجاد یکپارچگی حسی
بهبود نا امنی جاذبه ای و ترس از ارتفاع کودکان اوتیسم با تمرینات یکپارچگی حسی
افزایش حس عمقی در اندام های کودک
بهبود مهارت عبور از خط وسط بدن و تقویت ارتباط دو نیمکره مغز کودک اوتیسم
تقویت ادراک بینایی جهت درمان اوتیسم
ادراک بینایی و توجه دیداری با استفاده از تجهیزات بهترین مرکز تشخیص و درمان اوتیسم به ارائه خدمات زیر می پردازد.
تقویت ارتباط چشمی در کودکان اوتیسم
تقویت حرکات چشمی و کاهش حرکات اضافه در کودک اوتیسم
بهبود توجه کودک اوتیسم در زمینه توجه انتخابی، توجه پایدار و توجه انتقالی در زمینه بینایی
انجام تمرینات ادراک بینایی در تشخیص شکل از زمینه، تکمیل دیداری، ثبات شکل و…
ارتقاع سرعت پردازش بینایی کودکان اوتیسم
افزایش حافظه دیداری متناسب با سن تقویمی کودک اوتیسم
بهبود مهارت های هماهنگی چشم و دست در کودک اوتیسم
بهبود حساسیت شنیداری اوتیسم در مرکز توانبخشی اوتیسم
بهبود درک شنیداری در کودکان اوتیسم
تقویت توجه و تمرکز شنیداری
بهبود تمییز شنیداری در کودک اوتیسم
بهبود حساسیت شنیداری
تقویت حافظه کوتاه مدت و تاخیری شنیداری در کودک
بهبود درک مطلب شنیداری در کودک اوتیسم
تقویت مهارت های هماهنگی بینایی و شنیداری
بالا بردن سرعت پردازش شنیداری با تمرینات اتاق شنیداری
سنسوری روم در کلینیک تخصصی تشخیص اوتیسم
از بخش های کاردرمانی در کودکان اوتیسم که موجب تمایز مرکز تشخیص و درمان اوتیسم در تهران از دیگر مراکز اوتیسم تهران می شود اتاق سنسوری روم می باشد. ابزار های مجهز و ابداعی در درمان کودکان مشکلات حسی نظیر اوتیسم، اختلال پردازش حسی، بیش فعالی و نقص توجه در سنسوری روم مرکز کاردرمانی دکتر صابر با اهداف زیر استفاده می شوند:
بالا بردن سرعت پردازش ذهنی و کلامی در کودکان اوتیسم
بهبود تحمل کاری و دستورپذیری
افزایش سطح مهارت های توجه حرکتی در کودکان اوتیسم
آموزش کنترل هیجانات به کودکان اوتیسم
افزایش یکپارچگی حسی در اوتیسم
-کاردرمانی حسی با بهترین مرکز درمان اوتیسم تهران
ارزیابی اولیه توسط جناب آقای دکتر صابر انجام و بیش حسی و کم حسی در کودک اوتیسم مشخص می گردد. اهداف کاردرمانی حسی مرکز اوتیسم شامل
افزایش سطح هوشیاری کودک اوتیسم
کنترل حرکات اضافه
تعدیل حساسیت لمسی و تدافع لمسی کودکان اوتیسم
تقویت حس عمقی اندام های کودکان اوتیسم
تعدیل حس بویایی کودکان اوتیسم
آب درمانی در مرکز درمان و توانبخشی اوتیسم تهران
مرکز آب درمانی کلینیک تخصصی درمان اوتیسم با تجهیزات تخصصی آب درمانی مانند تردمیل در آب و تخته تعادل داخل آب به بهبود مهارت های زیر می پردازد.
تمرینات حس عمقی
تقویت حس وستیبولار و تعادلی در آب
کاهش رفتار های کلیشه ای کودک اوتیسم به علت ایجاد ریلکسیشن در کودک اوتیسم
کنترل حرکات اضافه در کودک اوتیسم
ریلکسیشن و کاهش بیقراری کودک اوتیسم
بهبود آگاهی از بدن در کودک اوتیسم
ماساژ درمانی در بهترین مرکز درمان اوتیسم در تهران
ماساژ درمانی در کودکان اوتیسم با اهداف متفاوتی انجام می شود.
ریلکسیشن در کودکان اوتیسم
کاهش پرخاشگری و حرکات اضافه در کودک اوتیسم
افزایش شناخت از بدن و حس عمقی در کودکان اوتیسم
بهبود سطح هوشیاری و توجه و تمرکز کودک اوتیسم
تقویت حس لامسه و درمان مشکلات بیش حسی و کم حسی در حواس کودک اوتیسم
بازی درمانی در مرکز تخصصی درمان اوتیسم در تهران
یکی از مجهز ترین مراکز بازی درمانی در تهران، کلینیک درمان اوتیسم تهران می باشد که به بازی درمانی در اختلالات کودکان مخصوصا در حیطه اوتیسم مشغول می باشد
ایجاد مهارت های ارتباطی و دوست یابی در کودک اوتیسم
ایجاد مهارت های اجتماعی
کنترل اضطراب و ترس های کودک
افزایش تحمل کاری در اختلالات رفتاری کودکان اوتیسم
کاهش خشم و پرخاشگری کودک اوتیسم
انجام بازی های ساختار یافته برای کودکان اوتیسم
بازی های حسی جهت درمان رفتارهای وسواس گونه کودکان اوتیسم
کاردرمانی دست در بهترین مرکز درمان اوتیسم تهران
مرکز تخصصی درمان اوتیسم به صورت تخصصی به کاردرمانی دست می پردازد. درمان در مرکز کاردرمانی در زمینه های زیر انجام می شود
تقویت حس عمقی در دست ها در کودک اوتیسم
تقویت عضلات در اندام فوقانی اوتیسم
بهبود هماهنگی دو دست در کودکان اوتیسم
تقویت مهارت های ریز انگشتی و دست ورزی در اوتیسم
بهبود مهارت های پیش نوشتاری و مهارت های نوشتن
انجام تمرینات آموزش فعالیت های روزمره مانند پوشیدن لباس و بهداشت فرد
تست های تخصصی هوش در مرکز تخصصی درمان اوتیسم در تهران
جهت آمادگی برای ورود به مدرسه و آموزش تحصیلی تست های تشخیصی شامل موارد زیر است
انجام تست هوش بینه که برای کودکان 3 سال به بالا
انجام آزمون هوش وکسلر جهت ارزیابی بهره هوش کلامی و غیر کلامی کودکان از 6 سال به بالا . همچنین ارزیابی و غربالگری زود هنگام مشکلات یادگیری
تست ادراک بینایی فراستیگ و TVPS جهت تشخیص مشکلات ادراک بینایی
تست تشخیص شنیداری وبمن جهت سنجش تمییز شنیداری در کودکان اوتیسم
بخش آموزش در بهترین مرکز تشخیص و درمان اوتیسم در تهران
آموزش های خاص پیش دبستانی جهت پذیرش برای تست ورود دبستان
آموزش کمک درسی در حیطه کودکان اوتیسم
تشخیص اوتیسم به صورت آنلاین و درمان اوتیسم به صورت آنلاین
با پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات امکان دسترسی به امکانات درمانی به صورت آنلاین در سرار دنیا فراهم آمده است. جستجو در وبسایت ها و شبکه های مجازی برای یافتن پاسخ سوالات والدین در مورد مشکلات کودکان و تشخیص اختلالات شایع نظیر اوتیسم همواره یکی از راه های اولیه مورد استفاده بوده است. اما نکته قابل توجه این است که نباید به هر مطلب یا تست تشخیصی غیر تخصصی در سایت های مختلف اعتماد نمود. مقوله تشخیص اختلال اوتیسم یکی از مهم ترین مسائل در روند درمان و پیشرفت این کودکان است که تنها با انجام یک پرسشنامه تشخیصی آنلاین امکان پذیر نمی باشد.
مرکز تشخیص و درمان اوتیسم دکتر صابر با دانش پیشرفته در زمینه تشخیص، درمان و اطلاع رسانی در زمینه کودکان اوتیسم، بخش ارزیابی تشخیصی اوتیسم به صورت آنلاین را زیر نظر جناب آقای دکتر صابر طراحی نموده اند. مراجعین محترم از سرار نقاط کشور و خارج از کشور با تماس با شماره تلفن 09029123536 می توانند جهت ویزیت تشخیصی توسط دکتر صابر به صورت ویدئو کال اقدام نمایند. شایان ذکر است حضور کودک و والدین در جلسه ارزیابی تصویری جهت برسی دقیق و تشخیصی کودک الزامی می باشد. همچنین خدمات درمانی آنلاین شامل کاردرمانی آنلاین اوتیسم و گفتار درمانی آنلاین اوتیسم در بهترین مرکز درمان اوتیسم تهران ارائه می گردد.
درمان کودکان اوتیسم
ملاک های تشخیص اختلال اوتیسم و علائم اوتیسم در کودکان
وجود دست کم 8 مورد از 16مورد زیر به نحوی که دست کم دو مورد از ملاک (الف) و یکی از ملاک (ب) و یک مورد از ملاک (ج) را دربر گیرد :
الف) از بارزترین علائم اوتیسم نقص کیفی در تعامل اجتماعی دوطرفه:
فقدان آگاهی از حضور یا احساسات دیگران (با دیگران به نحوی رفتار می کند که گویی آنها یک ابزار و یا وسیله اند متوجه استرس دیگران نیست مشخصا هیچ مفهومی از نیاز دیگران به حریم خصوصی ندارد.)
جستجوی غیرعادی یا فقدان جستجوی تسلی و راحتی (دلداری) در زمان استرس و تنیدگی( حتی وقتی بیمار زخمی یا خسته است به دنبال تسلی نیست، به دنبال راحتی از طریق کلیشه‌ها ست مثلا وقتی صدمه دیده است می گوید پنیر پنیر پنیر
فقدان تقلید یا تقلید معیوب( با تکان دادن دست بای بای نمی‌کند از کارهای روزمره مادر تقلید نمی‌کند.)
فقدان یا بازی های اجتماعی معیوب( به طور فعال در بازیهای ساده شرکت نمی‌کند ترجیح می‌دهد تنها بازی کند دیگران را فقط به عنوان یک ابزار مکانیکی در بازی‌ها تخیل می کند.)
نقص برجسته در برقراری ارتباط دوستانه( علی الرغم تمایل به داشتن دوست قادر به دوست یابی نیست درکی از آداب تعامل اجتماعی مثلاً علی الرغم تمایل نداشتن همسالان دفتر تلفن را برای آنها می خواند.)
ب)یکی از مهم ترین علایم کودکان اوتیسم نقص کیفی در ارتباط کلامی و غیرکلامی و فعالیتهای تخیلی می باشد:
هیچ شکلی از ارتباط را ندارد مثل تان و تون، حالات چهره، اشارات، میمیک یا گفتار
ارتباط غیر کلامی غیر عادی آشکار، مثل استفاده از نگاه چشم به چشم، حالات چهره، حالات بدنی یا اشارات برای شروع یا تنظیم تعاملات اجتماعی (برای مثال بغل شدن را نمی‌تواند پیش‌بینی کند، وقتی بغل می شود خود را سفت میکند، هنگام تعامل اجتماعی به مخاطب نگاه نمی کند یا لبخند نمیزند، با والدین یا مهمانان خوش و بش و احوالپرسی نمی‌کند در موقعیت‌های اجتماعی، نگاه خیره ای دارد.
فقدان فعالیت های تخیلی مثل ایفای نقش بزرگسالان، شخصیت های تخیلی یا حیوانات، فقدان علاقه داستان‌هایی که در مورد رخدادهای تخیلی است.
نقص آشکار در تولید گفتار، اعم از بلندی، زیر و بمی و نوای سرعت گفتار (؟؟؟یکنواخت، آهنگ پرشی یا صدای زیر.)
نقص آشکار در شکل و محتوا گفتار مثل استفاده تکراری و کلیشه‌ای از گفتار (مثل پژواک گویی آنی، تکرار پیزود های تلویزیونی! معکوس سازی ضمایر (استفاده از تو به جای من به جای اینکه بگوید آب می خوام می گوید آب میخوای استفاده بی معنی از کلمات و عبارات (مثل به جای اینکه بگوید می خوام تاب بازی می کنم می گوید حرص سوار شو یا اظهار نظرهای بی ربط فراوان (مثلاً در میانه صحبت درباره مسابقه فوتبال، در مورد جدول زمانی حرکت قطارها حرف میزند.)
نقص برجسته در شروع یا تداوم یک گفتگو با دیگران (مثل مونولوگ های طولانی در مورد یک موضوع غیر مرتبط(.
ج) علایق و فعالیتهای محدود و تکراری از دیگر علائم کودکان اوتیسم :
حرکات بدنی کلیشه‌ای (مثل تکان دادن دست، چرخاندن دست، چرخیدن، ضربه زدن با سر، حرکات کل بدن.)
اشتغال دائمی با اجزاء اشیا (چرخاندن چرخ های اسباب بازی ها، بوئیدن اشیاء و …) یا چسبیدن غیر عادی به اشیاء (مثلا اصرار بر همراه داشتن یک لوگو یا زنجیر.)
اضطراب آشکار هنگام بروز تغییرات جزئی در محیط (مثلاً جابجایی گلدان از جای همیشگی‌اش.)
اصرار غیرمنطقی بر پیروی از عادات با تکیه بر جزئیات امور (مثلاً اصرار بر اینکه هر روز از یک مسیر خاص به مغازه برود.)
محدود بودن گستره علائق و اشتغال با گستره باریکی از علائق (مثلاً علاقه به ردیف کردن اشیا، انبوهی از اطلاعات درباره یک موضوع خاص با یک شخصیت تخیلی.)
اختلال پردازش حسی چیست :
اختلال پردازش حسی یک اختلال عصب زاد است که باعث ایجاد اختلال در پنج حس بینایی ، لامسه ، شنیداری ، چشایی ، بویایی و به اضافه حس حرکت (جنبشی) و حس وضعیتی (عمیقی) می شود.
در مواردی مانند نابینایی کامل و ناشنوایی مطلق اطلاعات حسی بینایی و یا شنیداری توسط مغز دریافت نمی‌شوند ولی در اختلال پردازش حسی اطلاعات مختلف حسی توسط مغز دریافت میشوند اما بد پردازش میشوند که باعث ایجاد اضطراب ، نگرانی ، بی قراری ، مشکلات حسی حرکتی دهانی و… می‌شود
اختلال پردازش حسی و اتیسم
درصد زیادی از کودکان طیف اتیسم( بیشتر از ۹۰ درصد) ممکن است اختلال پردازش حسی داشته باشند. هر فردی که اختلال پردازش حسی دارد الزاماً طیف اتیسم نیست ممکن است افرادی خارج از طیف افراد دارای اتیسم باشد ولی در پردازش حس ها دچار مشکل باشند.
انسان‌ها با کمک حواسشان دنیا را می‌شناسند و با اطراف ارتباط برقرار می‌کنند از در افراد دارای اتیسم که در پردازش حواس خود دارای مشکل می باشند با مشکلاتی در زندگی خود مانند مشکل در ارتباط و تعامل آگاهی از خود محافظت از خود مواجه هستند.
علایم کودک اوتیسم و اختلال پردازش حسی
حساسیت بیش از حد
حساسیت کمتر از حد
ابتلا به حواس پرتی
مشکلات اجتماعی و هیجانی
سطح فعالیت خیلی کم یا زیاد
دست و پا چلفتی
تکانشگری
بی قراری
تاخیر گفتار
مشکلات پردازش حسی در نوزادان
آرام نمی شود.
نوزاد وقتی توسط مراقبین در آغوش گرفته می‌شود با کش و قوس دادن خود از آنها اجتناب میکند
هنگام تکان دادن کودک جیغ می زند.
تنهایی در گهواره را ترجیح می دهد
مشکلات مکیدن و تغذیه دارد
واکنش طبیعی به درد آمپول ندارند.
از لباس بیزار است.
از ماساژ بیزار است
علائم کودکان اوتیسم در مشکلات بویایی و چشایی
ترجیح دادن غذا های خاص
حساسیت زیاد به بوها
تمرکز زیاد روی بوها
یکپارچگی حسی در اوتیسم
یکارچگی حسی به عنوان یکی از روش های برگرفته از علوم اعصاب مطرح شده است. کاربرد علوم عصبی در چند دهه گذشته بسیار گسترده و وسیع بوده است. یکارچگی حسی عبارت است از سازمان دهی درون داد های حسی به منظور استفاده از آنها. این استفاده ممکن است شکل های مختلفی داشته باشد.
مواردی مانند ادراک از بدن و یا جهان پیرامون، فرایند یادگیری، رشد و ایجاد عملکردهای عصبی. از طریق انسجام حسی است که بسیاری از اعصاب بدن با یکدیگر همکاری می کنند تا شخص بتواند با محیط به شیوه ای کارا ارتباط برقرار نماید و تجربه کسب کند.
در یک توصیف کلی از روش یکپارچگی حسی می توان چنین استدلال کرد، فرد در دوره نوزادی برای انجام عملکردهای خود از درون دادهای بسیار اولیه و پایه ای استفاده می کند. فعالیت های حسی وی در این دوره عبارت است از بوییدن، مزه کردن، لمس کردن، ادراک وضعیت بدن، احساس تقابل با جاذبه زمین( نا امنی جاذبه ای) و این روشی برای ادراک محیط پیرامون و زیستن است. با افزایش سن، این نظام ها( نظام لمس کردن، نظام ماهیچه های بدن، حرکات بدن، تاثیر بر جاذبه، سیستم وستیبولار)، بایستی به نظام های خود مختاری تبدیل شوند که سیستم عصبی را آزاد و رها کند تا بتواند انسجام یافته و عملکردهای بالاتر و برتر قشر مغز را برای یادگیری و انجام امور و فعالیت های شناختی ضروری است، ممکن سازد.
کودکی که به تازگی راه افتاده و به اصطلاح تاتی تاتی میکند، تمام انرژی و توان خود را صرف کسب مهارت بر این توانایی می کند. اما به زودی مهارت راه رفتن باید به اندازه ای خودکار انجام شود که فرد نیازمند تمرکز بر روی آن نباشد. در اغلب افراد دارای و افرادی که دارای مشکلات ذهنی هستند، این مهارت های حسی هیچگاه به مرحله خودمختار واتوماتیک نمی رسد. در درمان کودکان اوتیسم یکی از نکات قابل توجه مشکلات یکپارچگی حسی می باشد. کلینیک کاردرمانی جناب آقای دکتر صابر در زمینه درمان کودکان با مشکلات یکپارچگی حسی فعالیت می کند.
بنابر این در هر بار انجام این مهارت ها ی پایه ای باید بر روی آنها تمرکز کرده و انرژی مورد نیاز برای انجام فعالیت های دیگر را صرف آن نمایند. فرایند یکپارچگی حسی فرایندی است که به شکل اتوماتیک انجام می شود و در افراد دارای مشکلات رشدی این فرایند به طور خودکار انجام نمی شود و نیازمند مداخله و حمایت است. فرد دارای اتیسم به عنوان فردی که فاقد نظام منسجم و یکپارچه ای از حواس موجود است، نسبت به محرک های موجود در محیط واکنش های مختلف و متفاوتی از خود نشان می دهد. مثلا در برابر نام برده شدن و شنیدن اسم خود واکنشی از خود نشان نمی دهد اما نسبت به صدای خاصی مانند تهویه دستشویی و یا کولر و مخلوط کن واکنشی بسیار غیر معمول از خود بروز می دهد.
این امر می تواند دلیلی برای وجود نوعی ناهماهنگی حسی در حس شنوایی فرد باشد. در این اختلال نظام دریافت پیام ها و محرک های محیطی به روشی متفاوت از سایر افراد عمل می کند و محرک ها را متفاوت تر از آنچه که هستند دریافت میکند. یکپارچگی حسی نوعی توانمندی است که به فرد کمک می کند تا اطلاعات به دست آمده از حواس مختلف را به شیوه ای دریافت و پردازش کند تا در برابر آنها واکنش مناسب و معادل از خود نشان دهد. برای رسیدن به چنین یکپارچگی در حواس مختلف روش هایی وجود دارند که در قالب یک برنامه منسجم به فرد ارائه می شود.
روش یکپارچگی حسی را می توان به افراد دارای مشکلات حسی و رشدی مختلف از جمله افراد دارای اوتیسم ارائه کرد تا به بهبودی علایم اختلال آنها کمک کند. یکپارچگی حسی زیربخشی از علوم اعصاب است و برای تمامی درمانگران که قصد کمک به کودکان طیف اوتیسم را دارند لازم می باشد.
در دیدگاه علوم اعصاب، اختلالات ایجاد شده در مغز فرد را می توان از طریق تغییر شرایط جسمانی مغز و گیرنده های آن تغییر داد، این تغییر شرایط را می توان از طریق روش یکپارچگی حسی که شیوه ای برگرفته از علوم اعصاب می باشد و در کاردرمانی کاربرد ویژه ای دارد، انجام داد.تحقیقات نشان داده است انجام بازی های خاص و فعالیت های جسمی و حرکتی می تواند اثر درمانی بسیار قابل توجهی در اختلالات مختلف روانی و جسمی داشته باشد. این فعالیت ها بخش هایی از سیستم اعصاب مرکزی را به فعالیت وامی دارد که اطلاعات حسی را مورد پردازش و سازماندهی قرار می دهند.
در روش یکپارچگی حسی ابتدا سطح عملکرد فعلی کودک را به صورت دقیق ارزیابی می شود سپس به طراحی فعالیت هایی پرداخته می شود تا با تعدیل سازی محیط، کودک با استفاده از تعدیل ها تا آنجا که می تواند از خود فعالیت نشان دهد. کاردرمانگران متخصص در زمینه یکپارچگی حسی تحت نظر جناب آقای صابر، با تلاش در طراحی فعالیت های مختلف بر پایه روش یکپارچگی حسی به ایجاد تعدیلات حسی و انسجام حسی در کودکان طیف اوتیسم کمک می کنند.
بهترین مرکز آموزش کودکان اتیسم(اوتیسم)
در بخش آموزش کودکان اتیسم مرکز توانبخشی اوتیسم جناب آقای دکتر صابر به آموزش کودکان اتیسم در زمینه آموزش پیش دبستانی و تست ورود به مدرسه، همچنین آموزش کودکان اوتیسم در زمینه اختلال یادگیری در سنین مدرسه و افزایش توجه و تمرکز کودکان اوتیسم پرداخته می شود.
ذهن های تک رشته ای به چه معناست؟
معمولا افرادی که دچار اوتیسم خفیف یا سندروم اسپرگر هستند، در بعضی زمینه ها توانایی خارق العاده ای را از خود نشان میدهند و در حین داشتن عملکرد بالا در این زمینه ها در موارد دیگر بسیار ضعیف عمل می‌کنند. والدین و مربیان باید کودکان را تشویق کنند تا از استعدادهای خود در مهارت های کاربردی در مشاغل و علائق خود بهره جویند. هدف اصلی، آموزش مهارت هایی است که علایق بر این کودکان را در بر گیرد و در طول زندگی شان نیز موجبات رضایت آنها را فراهم نماید. شاد ترین افراد این طیف آنهایی هستند که دوستانی با علایق مشترک دارند. بیشتر معاشران من از علاقمندان به بحث حیوانات و رفتارشان هستند. زندگی من با حرف ام پیوند خورده است و در حال حاضر استاد یار رشته علوم حیوانات در دانشگاه کلرادو هستم، و نیمی از گله های گاو موجود در ایالات متحده آمریکا و کانادا از طریق وسایلی که من طراحی کردم ام جابه جا میشوند.
انسان ها را از نظر شیوه اندیشیدن می‌توان در دو طبقه جای داد : تفکر بصری و تفکر تربیتی در سال‌های متمادی با افراد مختلف در مورد نحوه تفکرشان مصاحبه کردم و به این نتیجه رسیدم که انسان ها دارای است الگوی تفکرند : تفکر بصری، تفکر موسیقی و ریاضی و تفکر منطق کلامی و گاهی نیز ترکیبی از آن سه الگو متصور است. تفکر بصری در افراد اوتیستیک بسیار معمول است. تفکر منطق کلامی در افراد با اسپرگر خفیف (برخلاف نحوه تفکر من) که البته این موارد در خصوص کسانی صادق است که دچار تاخیر تکامل گفتار نیستند. آن هایی که دارای تفکر منطق کلامی هستند در ترسیم بسیار
ضعیف و در یادگیری زبانهای خارجی موفق اند. هر یک از الگوهای تفکر خواصی منحصر به خود دارد. بر این اساس، برخی از مهارت ها تقویت می‌شود، در حالی که برخی دیگر ضعیف اند یا حتی به مرحله ظهور نمی رسند. تغییر دادن این الگوها کاری بسیار دشوار است و وظیفه مربیان ایجاد انعطاف پذیری این الگوها از طریق آموزش‌های مستمر و پی گیر است. یکی از راههای استفاده از بازیهای خاصی است که مبنای آن ها دسته بندی و جلب توجه کودک به نحوه تغییر این دو دسته بندی ها است. به طور مثال اگر شش مورد را روی یک میز بگذاریم (خودکار، چسب ، کلاه ، یا نوار ویدیویی) یک کودک اوتیستیک به راحتی اشیای قرمز را جدا میکند، اما نانی مینشو در تحقیقات خود در دانشگاه ملون نشان داده است که برای همین کودک بسیار سخت است که الگوی دسته بندی خود را تغییر دهد و اشیاء پلاستیکی را از دیگر اشیا جدا کند. همچنین باید به این کودکان آموزش داد که بعضی از طبقه بندی ها بر مبنای مصرف تعریف میشوند و بستگی به این دارد که مصرف کننده از وسیله ای به منظور کار یا بازی استفاده کند. یک کلاه می‌تواند در محل کار استفاده خاصی داشته باشد، در حالی که از همین کلاه توسط فرد دیگری در حین بازی استفاده می‌شود.
سندروم اسپرگر
سندروم اسپرگر که گونه ای ضعیف تری از اوتیسم است، ناشناخته بود. پس از تشخیص این سندروم اکنون کودکان طبیعی‌تری که فاقد علائم بارز معلولیت اند در طیف اوتیسم دیده می شوند. این کودکان ضمن داشتن مشکلات ارتباطی طیف اوتیسم دارای هوش خارق العاده‌ای هستند. امروز این طیف از اوتیسم افراد فارغ گفتار تا دانشمندانی برجسته را شامل می‌شود، و این خود معضل بزرگی در تشخیص این سندروم به شمار می رود. آلبرت اینشتین ، کارل سیگن ، ولفگانگ آمادئوس موتسارت ، ونسان ون گوگ و بسیاری از دانشمندان، محققان و هنرمندان نامی جهان نشانه‌هایی از این سندروم داشته اند. از زمان شناسایی این سندروم در ایالات متحد، با افراد بسیاری در زندگی حرفه ای خود برخورد کرده ام که به نوعی دچار سندروم اسپرگر نهفته اند. این افراد شامل مهندسان برجسته، طراحان ابزارهای مختلف، نقشه کش ها و تعمیرکاران وسایل مختلف میشوند و در صنعت دام کشور جزء افراد موفق و فعال اند. افراد زیادی را نیز با چنین علائمی در صنایع کامپیوتری دیده ام. هیچ مرز قابل تشخیصی بین نخبگان کامپیوتر و مبتلایان به سندروم اسپرگر نمی توان ترسیم کرد. سایمن بارون – کوهن محقق انگلیسی، در مطالعات خود درباره طیف اوتیسم اظهار می‌دارد در خانواده هایی که تاریخچه ابتلا به این سندرم وجود دارد، شمار فارغ التحصیلان رشته های مهندسی دو و نیم برابر بیشتر از خانواده‌های معمولی است.
افراد موفق بسیاری را در صنعت دامی دیده‌ام که دارای سندرم اسپرگر بوده اند، اما این توفیق را داشته‌اند که استعدادهای خود را به مهارت هایی با ارزش و فراگیر تبدیل کنند. برای آنهایی که دارای تفکر بصری هستند، طراحی، هنرهای گرافیکی، عکاسی، مراقبت از حیوانات عیب زدایی، شبکه های کامپیوتری، تعمیرات کامپیوتر، تعمیرات وسائل نقلیه، طراحی ابزار آلات صنعتی و تحقیقات علمی، مشاغل مناسبی به شمار می روند. ذهن های ریاضی و موسیقی در موسیقی، ریاضی، مهندسی، فیزیک، شیمی و دیگر رشته های فنی فوق خواهند بود. کسانی که دارای تفکر منطق کلامی هستند. به عنوان روزنامه نگار، کتابدار، گفتاردرمان و مربیان آموزش‌های خاص فوق العاده خواهند بود.
منابع:
cdc.gov/autism
mayoclinic.org
سوالات متداول:
1- خدمات اصلی ارائه شده در یک مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در تهران معمولاً شامل چه مواردی است؟
خدمات جامع در یک مرکز تخصصی برتر معمولاً شامل این موارد است: ارزیابی جامع تشخیصی و عملکردی (با استفاده از ابزارهای استاندارد مانند ADOS-2، ADI-R، PEP-3)، گفتاردرمانی تخصصی اوتیسم (تقویت ارتباط کلامی/غیرکلامی، مهارتهای مکالمه، درک زبان، استفاده از AAC)، کاردرمانی ذهنی (تقویت مهارتهای بازی، شناخت، پردازش حسی، مهارتهای حرکتی ظریف و درشت، خودیاری)، کاردرمانی جسمی (در صورت نیاز به تمرینات حرکتی خاص)، رفتاردرمانی (ABA و سایر رویکردها) (مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز، آموزش مهارتهای جایگزین، تقویت مهارتهای اجتماعی و خودیاری)، گروه‌های مهارتهای اجتماعی، مشاوره و حمایت روانشناختی برای کودک و خانواده، آموزش و توانمندسازی والدین، مداخلات یکپارچه‌سازی حسی، و همکاری با مدارس و سایر محیط‌های مرتبط با کودک.
2-پردازش حسی (Sensory Processing) در اوتیسم چیست و مراکز توانبخشی چگونه به آن می‌پردازند؟
بسیاری از افراد در طیف اتیسم تفاوت‌هایی در پردازش اطلاعات حسی (بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی، چشایی، حرکتی/دهلیزی، عمقی) دارند. این می‌تواند منجر به حساسیت بیش‌ازحد (مثل پوشاندن گوش‌ها در برابر صداهای معمول)، حساسیت کمتر‌ازحد (مثل نیاز به حرکات شدید یا فشار عمیق)، یا جستجوی حسی (مثل چرخیدن یا لمس مداوم اشیا) شود. مراکز تخصصی با کاردرمانگران متخصص در یکپارچگی حسی به این چالش‌ها می‌پردازند. این شامل ارزیابی دقیق پروفایل حسی کودک، طراحی برنامه‌های فردی یکپارچگی حسی (استفاده از تجهیزات خاص مانند تاب، ترامپولین، تونل‌ها، مواد لمسی متنوع)، آموزش راهبردهای تعدیل حسی به کودک و خانواده (مثل استفاده از وزنه، جلیقه فشار، هدفون کاهش صدا)، و اصلاح محیط برای کاهش عوامل استرس‌زای حسی است تا به کودک کمک کند حالت برانگیختگی بهینه را برای یادگیری و تعامل حفظ کند.
مناسب
