حافظه

مشکلات حافظه در کودکان بیش‌فعال و تقویت آن

سر فصل مطالب

یکی از مشکلات شایع در کودکان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه، وجود ضعف چشمگیر  در حافظه، متناسب با سن کودک می باشد.

در این موارد کودک بیش فعال وقایع گذشته را به آسانی به یاد می آورد اما در حفظ و نگهداری اطلاعاتی که در زمان حال به آنها نیاز دارد دچار مشکل است.

در یک کودک نرمال، مهارت های حافظه کوتاه مدت به علت دریافت و انتخاب صحیح محرک های محیطی، متناسب باسن رشد می یابد اما در کودکان با مشکلات نقص توجه و بیش فعال حافظه کوتاه مدت به صورت پیوسته مورد تمرین و پرورش قرار نمی گیرد. برای درک بهتر این موضوع به توضیح روند ذخیره اطلاعات در حافظه کوتاه مدت می پردازیم.

 

مشکلات حافظه در کودکان با اختلالات بیش فعالی

انواع حافظه

– حافظه کوتاه مدت

وجود ذخیره ی حافظه کوتاه مدت ابتدا توسط آزمایشاتی که یادآوری آزاد ارقام، کلمات یا تصاویر را ثبت می کرده اند، نشان داده شده است. یک اندازه گیری سریع از حافظه کوتاه مدت تست گسترده ی واحد می باشد. یک توالی از ارقام را به صورت برعکس تکرار کند. تعداد واحدها در توالی با هر واحد در هر آزمایش افزایش می یابد.

اطلاعات حسی پس از انتقال به حافظه حسی در صورت انتخاب، استفاده و توجه وارد حافظه کوتاه مدت می شود  اگر تمایل و احساس نیاز فرد جهت دسترسی به این اطلاعات در آینده نیز وجود داشته باشد به واسطه تکرار مناسب وارد حافظه بلند مدت می گردد.

به طور معمول گفته می شود که گنجایش و ظرفیت حافظه کوتاه مدت 7 عنصر به اضافه یا منهای 2  می باشد. که این تعداد در کودک با مشکلات بیش فعالی و نقص توجه به صورت چشمگیری کاهش می یابد. راهبردهایی چون سازماندهی، تحلیل عمیق و معنا بخشیدن به اطلاعات باعث بهبود پپردازش شده و پردازش عمیق تر خود منجر به تسهیل انتقال اطلاعات به حافظه می گردد.

– حافظه فعال یا حافظه کاری

از دیگر مشکلات کودکان بیش فعال می توان به اختلالات در حافظه فعال یا حافظه کاری آنان اشاره کرد. کودک با اختلال بیش فعالی و نقص توجه وقایع گذشته را به یاد می آورد، اما در به یاد آوری جزییات وقایع دچار مشکل است. همچنین توانایی پایینی در انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت از خود نشان می دهد. کودک بیش فعال در ایجاد یک جریان فکر مناسب دچار مشکل هستند و توانایی دستکاری اطلاعات را در حافظه کوتاه مدت خود ندارند.

حافظه فعال چیست؟

حافظه فعال نقش اساسی در پردازش شناختی، استدلال و تفکر دارد. مطالعات جدید نشان می دهد که حافظه کوتاه مدت نمی تواند فقط یک محل ذخیره سازی اطلاعات با ظرفیت خاص و محدود باشد. بنابر این حافظه کوتاه مدت منفعل نبوده بلکه فعال و پویا بوده و ظرفیت پردازش این حافظه است که دارای اهمیت می باشد.

حافظه کاری چیست؟

حافظه کاری شامل اطلاعاتی است که به صورت هوشیارانه و آگاهانه مورد پردازش قرار می گیرد. این حافظه در ارتباطات کلامی، محاسبات، درک خواندن، تکالیف شناختی و حل مسائل پیچیده نقش دارد. قشر مخ پیش پیشانی که در جلوی قشر مخ حرکتی قرار می گیرد نقش مهمی در حافظه کاری دارد.

به طور کلی حافظه کاری یا فعال به عنوان یک میانجی در فعالیت های شناختی عمل می کند. بخش مهمی از مشکلات تحصیلی کودکان بیش فعال به اختلال در عملکرد حافظه کاری مربوط می شود.

تقویت و پرورش حافظه کاری در کودکان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه بر افزایش ظرفیت های پردازش اطلاعات،درک مطلب و مهارت های حل مسئله در این کودکان کمک شایانی می کند. تمرینات کاردرمانی و توانبخشی شناختی در قالب تمرینات اتاق تاریک، تمرینات حافظه حرکتی و تقویت حافظه شنیداری در درمان این کودکان موثر است.

 

بهبود و تقویت حافظه کودک

 

عواملی موثر در بهبود و تقویت حافظه کودکان

توجه و تمرکز نسبت به اطلاعات یا موضوع مورد نظر

  • تمرین و تکرار اطلاعات یا مرور ذهنی. مرور ذهنی شامل مرور نگهداری و مرور مشروح ( تفصیلی) است. مرور نگهداری نوعی از مرور ذهنی هوشیارانه است که به حفظ اطلاعات در حافظه کوتاه مدت یا حافظه کاری کمک میکند. مرور مشروع به نوعی از مرور ذهنی آگاهانه جهت رمز گردانی اطلاعات در حافظه بلندمدت اطلاق می شود که منجر به پردازش عمیق تر و تقویت حافظه کودک می گردد.
  • سازماندهی اطلاعات (طبقه بندی،عناوین و مقوله بندی اطلاعات)
  • بسط و گسترش معنایی اطلاعات جهت رمزگردانی عمیق تر
  • جلوگیری از تداخل مطالب و اطلاعات و تعیین فواصل زمانی و استراحت پس از یادگیری، تداخل باعث اختلال در بازیابی اطلاعات می گردد.
  • زمینه یا بافتی که اطلاعات در آن موقعیت رمزگردانی شده‌اند به بازیابی کمک می کنند. بنابراین موضوعات و مطالب در محیط شرایط و موقعیتی که یاد گرفته شده اند در همان محیط یا شرایط بهتر بازیابی می شوند. بافت را می توان به صورت ذهنی جهت یاد آوری اطلاعات تصویرسازی یا تصور کرد.
  • رمزگردانی تصویری یا تصویر سازی ذهنی در تقویت حافظه کودک سه ساله موثر است
  • روش قطعه قطعه کردن ( تقطیع) موضوعات و مطالب. به عنوان مثال 134496476692 را که یک عدد دوازده رقمی است به صورت 1344-9647-6692 بهتر می توان در حافظه کوتاه مدت حفظ کرد.
  • تمرین بازیابی از طریق طرح پرسش درباره موضوعات و مطالب مورد نظر
  • تمرینات ذهنی به خصوص جهت افزایش مهارت های حرکتی که در ارتباط با حافظه ضمنی( روندی) است.
  • تکنیک های آرام سازی و پرهیز از هیجانات منفی چون اضطراب،ترس و غمگینی
  • یادداشت برداشتن
  • انگیزش، علاقه مندی به موضوعات و هدفمندی
  • باورهای فرد از توانایی‌های حافظه‌اش
  • پیش خوانی جهت برداشت کلی از موضوعات
  • ایجاد ارتباط و پیوند بین اطلاعات جدید و اطلاعات ذخیره شده قبلی جهت یکپارچگی آنها. فرآیند یکپارچه کردن و تلفیق اطلاعات قبلی با اطلاعات جدید در حافظه طولانی مدت،تحکیم یا تثبیت گفته می شود.
  • خلاصه کردن مطالب
  • به کارگیری مطالب آموخته شده
  • خواب کافی، خواب به تحکیم حافظه کودک کمک می کند و در تبدیل حافظه جدید و بی ثبات به حافظه پایدار یا با ثبات ضروری است.

 

تقویت حافظه کودکان

 

ارتباط تقویت حافظه کودکان با میزان یادگیری

حافظه و یادگیری را فرایندهای ذهنی مرتبط به هم ولی متفاوت از یکدیگر در نظر می‌گیرند. یادگیری باعث توسعه حافظه میگردد و شامل کسب اطلاعات، مفاهیم، عقلانیت، ارزش ها، علوم و مهارت های جدید یا اصلاح آنها است. حافظه فرایندی است که باعث ذخیره اطلاعات از طریق یادگیری می‌شود و فرد به هنگام لزوم این اطلاعات را مورد استفاده قرار می دهد ( از طریق بازیابی یا بازخوانی اطلاعات).

با توجه به اینکه فرآیند حافظه شامل حافظه های حسی، کاری (کوتاه‌مدت) و طولانی مدت است و به خصوص بر اساس مطالعات جدید در ارتباط با نقش حافظه کاری در این فرآیند و در نهایت انتقال و ذخیره اطلاعات جدید در حافظه طولانی مدت و بازیابی آن به هنگام لزوم، شاید بتوان یادگیری را به عنوان بخشی از فرآیند حافظه در نظر گرفت.

همچنین با توجه به این تعریف که تقویت حافظه شامل مراحل رمز گردانی ( کدگذاری) ذخیره سازی و بازیابی است می توان یادگیری را بخشی از حافظه دانست. از طرفی دیگر، برآیند حافظه در ارتباط با سطح پردازش و عمق آن است و هرچه سطح پردازش عمیق تر باشد احتمال بازیابی آن نیز افزایش می‌یابد. بنابراین نمی توان حافظه را که یک فرآیند بسیار پیچیده است صرفا چند انبار مجزا،منفعل و غیر پویا در نظر گرفت.

تقویت حافظه در مغز

مکانیسم های پیچیده در فرایندهای یادگیری و حافظه نقش دارند که باعث تغییرات زیست شیمیایی، ریخت شناسی (مورفولوژی) ،فیزیولوژیک درسته سیناپسی و مدارهای عصبی در مغز می گردند.

حافظه از نظر علوم اعصاب (نوروساینس) شامل تقویت سیناپس ها در نورون ها (سلول های عصبی) است و در ارتباط با نواحی مختلفی از مغز می باشد. بنابراین تشکیل حافظه و ذخیره اطلاعات، محدود و محصور به یک ناحیه خاصی از مغز نیست بلکه در مناطق متفاوتی از آن پخش و توزیع شده است.

اختلال یادگیری و مشکلات حافظه

اختلالات فراموشی ( یادزدودگی) عبارت است از اختلال حافظه های کوتاه مدت و طولانی مدت به علت آسیب مغز به نحوی که بیمار در سایر جنبه های شناختی طبیعی است. بنابراین، یادزدودگی یا فراموشی یعنی گروهی از اختلالات که شامل از دست دادن حافظه هایی که قبلا ایجاد شده بود یا از دست دادن توانایی برای ایجاد حافظه های جدید (یادگیری اطلاعات جدید )؛است.

مشکلات حافظه کوتاه مدت موجب اختلال در روند به یاد سپاری و در نتیجه اختلال یادگیری می گردد. تقویت مهارت های حافظه کودکان و بزرگسالان با آسیب حافظه می تواند روند زندگی آنان را تغییر دهد.

 

 

تمرین تقویت حافظه کودکان دبستانی

 

تقویت حافظه کودکان دبستانی

از مشکلات شایعی که ممکن است والدین در ارتباط با فرزندان خود با آن مواجه شوند، عدم تمرکز یا حافظه ضعیف در انجام کار هایی است که از آن ها خواسته می شود. در این میان والدین نقش مهمی در کمک به کودک شان برای استفاده ذهنی و فکری دارند. شایع ترین نشانه‌ های اختلال توجه و تمرکز و حافظه در کودکان، ممکن است بیش‌ فعالی و نقص توجه، حواس‌ پرتی و همچنین عدم توجه کافی به کسانی باشد که با او صحبت می کنند. با مراجعه به دکتر متخصص بیش‌فعالی ابتدا باید یک شرح حال درست از وضعیت کودک مبتلا و بروز نشانه ها ارائه دهید. سپس دکتر متخصص می‌ تواند یک یا چند مورد از راه‌ های تشخیصی را جهت بررسی وجود و یا عدم وجود این اختلال در کودکان قرار دهد و به تقویت حافظه کودکان دبستانی کمک کند. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر برای نقص توجه و حافظه کودکان، با انجام آزمون های گوناگون و بررسی آن ها به تقویت حافظه کودکان دبستانی و حافظه کاری کمک می کند.

 

سنجش های تقویت حافظه کودکان دبستانی

حافظه کاری در نوزادان ۶ ماهه ارزیابی می‌ شود. در ۲4 ماهگی می‌ توان حافظه کاری گفتاری را با استفاده از تمرین‌ های دهانی مورد ارزیابی قرار داد. کودکان هر چه بزرگتر می‌ شوند موارد بیشتری را می‌ توانند در ذهن خود نگه داری کنند. نگه داری جیزی در ذهن با تاخیر بعد از دوران کودکی تغییر نمی‌ کند. برای تقویت حافظه کودکان دبستانی، کودکان را می‌ توان بر اساس تمرین‌ های حافظه کاری شامل بروزرسانی و دست کاری اطلاعات، مورد آزمون قرار داد. کودکان در طی دوران کودکی در این تمرینات بهبودی و ارتقا از خود نشان می‌ دهند و توانایی کامل حافظه‌ کاری را می‌ توان در اواخر دوران جوانی ارزیابی کرد. برنامه ریزی حرکتی را می‌ توان در دوران نوزادی مورد ارزیابی قرار داد. در سن پیش دبستانی، کودکان می‌ توانند تمرین‌ های ساده برنامه ریزی را برای تقویت حافظه انجام دهند، تمرین‌ هایی که به توانایی جستجو نیازی ندارد. در طی دوران مهد کودک، این توانایی افزایش پیدا می‌ کند که به موجب آن یک کودک ۵ ساله می‌ تواند به هنگام انجام تمرین، عملیات جستجو را نیز انجام دهد مثل آزمون برج لندن. فرض بر این است که این تغییر با رشد کنترل بازدارندگی و حافظه کاری رخ می‌ دهد. توانایی برنامه ریزی می‌ تواند در اواخر جوانی و در بزرگسالی به بلوغ خود برسد. متوجه شده‌ ایم که کودکانی که حدود یک سال و نیم سن دارند می‌ توانند تمرین‌ های ساده تغییر موضع را با خطا های کم انجام دهند. ولی توانایی انجام تمرین‌ های پیچیده‌ تر ( مثلا با قوانین پیچیده‌ تر ) تا اوایل دوران پیش از دبستان و زمانی که کودکان شروع به نشان دادن انعطاف پذیری شناختی می‌ کنند، ظاهر نمی‌ شود. پیشرفت‌ های بیشتر در این توانایی بعد از مهد کودک ظاهر می‌ شوند و این پیشرفت‌ ها تا اوایل دوران جوانی تا بزرگسانی ادامه پیدا می‌ کنند. سنجش‌ های تقویت حافظه کودکان دبستانی در رابطه با کنترل بازدارندگی در کودکان نوپا از تمرین‌ های ساده جابجایی، تاخیر و انطابق در رابطه با دیگر جنبه‌ های زندگی استفاده کرده است. از اوایل دوران کودکی تا اوایل بزرگسالی، توانایی‌ های مربوط به کنترل بازدارندگی به روند افزایشی خود ادامه می‌ دهند و می‌ توان با تمرین‌ هایی همچون سرکوب مداخله و مهار واکنش آن ها را ارزیابی کرد.

 

 

چالش‌ های مقابل ارزیابی تقویت حافظه کودکان

در ارزیابی عملکرد های اجرایی چالش‌ های بی‌ شماری شناسایی شده‌ اند و به این چالش‌ ها به طور خلاصه در ادامه پرداخته خواهند شد. لازم است تا این چالش‌ ها و محدودیت را در ذهن نگه داریم زیرا هر دوی آن ها حاوی مفاهیم عملی و نظری برای ارزیابی و تفسیر نتایج حاصل از ارزیابی هستند.

الف) یک مشکل ناخالصی در سنجش‌ های عملکرد های اجرایی وجود دارد. تمرین‌ های طراحی شده برای اندازه‌ گیری عملکرد های اجرایی عموما پیچیده هستند و از چندین فرآیند شناختی زیربنایی تشکیل شده‌ اند. از این رو پیچیدگی در بعضی تمرینات تقویت حافظه کودکان ممکن است بیانگر نقص در عملکرد اجرایی کودک نباشد بلکه نشان‌ دهنده مشکلاتی در رابطه با جنبه‌ های شناختی تمرین، غیر از جنبه‌ های عملکرد های اجرایی، باشد. احتمال نمی‌ رود که این مشکل ناخالصی ماهیت یکپارچه‌ عملکرد های اجرایی مورد نظر را حل کند.

ب ) به طور کلی رابطه‌ ضعیفی میان سنجش‌ های مینتی بر عملکرد و رتبه بندی عملکرد های اجرایی با افزایش سن وجود دارد. تاپلک و همکاران این رابطه و در میان مطالعاتی که هم سنجش‌ های مبتنی بر عملکرد و هم مقیاس‌ های رتبه بندی عملکرد های اجرایی را مورد تحقیق قرار داده‌ اند، بررسی کرده‌ اند که مطابقت بسیار کمی در آن ها نشان داده شده است. آن ها نتیجه گفتند که سنجش‌ های مبتنی بر عملکرد و رتبه‌ بندی عملکرد های اجرایی ساخت‌ های ذهنی زیربنایی مختلفی را مورد ارزیابی قرار داده‌ اند و بنابراین نباید آن ها را قابل تعویض و تغییر در نظر گرفت.

ج ) نیاز های تمرینی سنجش‌ های مختلف عملکرد های اجرایی با توجه به روند رشد متفاوت است و سنجش‌ های استاندارد شده نسبتا کمی از عملکرد های اجرایی برای کودکان کوچک تر وجود دارد. تمرین‌ های مبتنی بر عملکرد عمده تلاش دارند تا به پردازش‌ های نوین، پیچیده و یکپارچه دست پیدا کنند. با توجه به وجود تنوع در رشد، کودکان می‌ توانند از انواع مختلف اطلاعات در مراحل مختلف رشد استفاده کنند. به عنوان مثال، معمولا از تست قدم زنی برای ارزیابی توجه گزینشی یا کنترل بازدارندگی استفاده می‌ شود. این تست بر اساس یک اثر تداخلی بر زمان واکنش زمانی که از آزمایش شوندگان خواسته می‌ شود که یک رنگ را بر اساس نام آن و نه بر اساس رنگی که دارد بگویند، می‌ باشد ( زمانی که کلمه‌ ” قرمز ” به رنگ آبی چاپ شده است ). این اثر داخلی زمانی اتفاق می‌ افتد که خوانش نسبتا اتوماتیک رخ دهد. وگرنه، اثر تداخلی نشان دهنده کنترل بازدارندگی مشاهده نخواهد شد، اما نمی‌ توان نتیجه گرفت که کودکی که پیشرفت کمی در شناسایی کلمه دارد، کنترل بازدارندگی بهتری دارد. از این رو گسترش‌ های رو به پایین آزمایشات که برای کودکانی با سنین بالاتر با بزرگسالان طراحی شده است را نباید چنین قرض کرد که همان ساخت را در میان گروه‌ های سنی اندازه گیری می‌ کند. آزمایش‌ هایی که به طور ویژه برای کودکان کوچک تر طراحی شده‌ اند معمولا جالب‌ تر هستند و به لحاظ توسعه‌ ای مناسب‌ تر می‌ باشند. از این رو آن ها معمولا فاقد داده‌ های اصولی مورد نیاز برای تفسیر های مناسب بالینی هستند.

د ) متوجه شده‌ ایم که سنجش‌ های مبتنی بر عملکرد های اجرایی دارای اعتبار زیست محیطی مشکوکی هستند. تفاوت میان سنجش‌ های عملکردی بر روی عملکرد های اجرایی و رفتار در زندگی واقعی توسط بسیاری از پژوهشگران مورد سوال واقع شده است. تا اندازه‌ ای، این تفاوت می‌ تواند بیانگر منحصر به فرد بودن موقعیت ازمایش باشد که در آن کودک عمدتا در یک اتاق ساکت ارزیایی می‌ شود و در تعاملات یک به یک با یک فرد بزرگسال که سعی دارد به عملکرد بهینه کودک دست پیدا کند، مشارکت می‌ کند. این فرد بزرگسال معمولا از کودک پشتیبانی و او را تشویق می‌ کند و زمانی که به نظر می‌ رسد کودک خسته شده و یا تمرکز خود را از دست داده، تمرین‌ ها را قطع می‌ کند. در واقع، نبود هماهنگی میان سنجش‌ های مبتنی بر عملکرد و سنجش‌ های رتبه بندی عملکرد های اجرایی که پیش از این توضیح داده شد از این دیدگاه حمایت می‌ کند. از این رو کودکانی که در آزمون تقویت حافظه کودکان دبستانی عملکرد بهتری نسبت به آنچه در سنجش‌ های رتبه بندی پیش بینی می‌ شود، نشان می‌ دهند، ممکن است به عنوان مثال آن هایی باشند که از حمایت‌ های اضافی در مدرسه بهره می‌ برند. به هر حال، این احتمال می‌ بایست به صورت تجربی نیز نشان داده شود.

ه ) اعتبار پیش بینی نتایج تست پیش دبستانی عملکرد های اجرایی واضح نیست. یک بررسی که اخیرا صورت گرفته است نشان داده است که اعتبار آزمون مجدد برای تکالیف حافظه کاری و برنامه ریزی بهتر از تمرین‌ های مهار واکنش است. از همه مهم تر این که، هنوز مشخص نیست که آیا سنجش‌ های پیش دبستانی عملکرد های اجرایی برای دوران کودکی پیش بینی کننده هست یا نه، چه برسد برای بزرگسالی. در مقابل میاکه و فریدمن ثبانی را در یک نمونه دوقلو در طول دوره رشد گزارش داده‌ اند. از این رو، اهمیت مفهومی عملکرد ضعیف در تکالیف عملکرد های تقویت حافظه کودکان کوچک تر هنوز مشخص و واضح نیست.

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.