بازی درمانی یکی از روش های اصلی درمان در حیطه کودکان می باشد. بازی درمانی کوتاه مدت ساختاری و گروه درمانی از روش های مختلف بازی درمانی می باشد که در مرکز تخصصی بازی درمانی دکتر صابر انجام می شود. نقش بازیدر بهبود مارت های رشدی کودکان بسیار پررنگ می باشد. والدین با استفاده از تکنیک های بازی درمانی در منزل می توانند در جهت تسریع مهارت های حرکتی و ذهنی کودکان خود کوشا باشند. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در این زمینه با ارائه خدمات بازی درمانی در منزل به شما والدین عزیز کمک میکند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
بازی درمانی در منزل برای کودکان 2تا5 ساله
در اوایل کودکی (۲ تا ۵ سال) ۳ نوع بازی غالب میشود:
بازی وانمودی یا سمبولیک (symbolic & pretend play )
بازی ساختاری (Constructive play)
بازی فیزیکی یا خشن و بینظم (Physical / Rough- &- tumble play)
بازیهای کودک پیش از ۲ سالگی که توالی کوتاه داشت، پس از ۲ سالگی به نمایشنامه‌‌های طولانی تبدیل میشوند و شامل بازیگران و داستان میگردد.
بازی کودکان پیش دبستانی به سمت بازی با همسالان جهت میگیرد، به گونهای که یک یا دو تا از هم سن و سالان کودک در یک داستان قرار دارند و نقشهای گوناگون بازی کنند. هنگامیکه کودکان در سن پیش دبستانی با همسالان خود بازی می‌کنند، تعامل کردن و برقراری ارتباط با دیگران به اندازه هدف آن فعالیت مهم میشود.
در ۵ سالگی تمام بازیهای کودک جنبه اجتماعی پیدا میکند و عموماً شامل گروه کوچکی از همسالان است.
در شروع ۲ سالگی، بازی کودک سمبولیک و تخیلی است. کودک وانمود میکند که عروسک و حیوانات واقعی هستند. کودک ممکن است کارهای والدین، معلمان و همسالان خود را تقلید کند.
ویژگیهای بازی در سن ۳ الي ۴ سالگی:
بازی وانمودی کودک بیشتر انتزاعی میشود و اشیاء نشاندهنده چیز دیگری هستند (یعنی از بلوک به عنوان ماشین بازی یا تفنگ بازی استفاده میکند)
بازیهای وانمودی شامل مراحل‌های بیشتری میشود که مراحل آن به یکدیگر مربوط میشوند. کودکان نمایشنامه و داستان‌ها را اساس بازی قرار میدهد(مثلاً یکی مادر میشود و یکی پدر) که این نمایشنامه‌‌ها بر اساس زندگی واقعی است.
هنگامیکه کودک در گروه‌‌های کوچک قرار میگیرد تعامل با سایر هم سن و سالان مهمتر از هدف خود بازی میشود. به راحتی می‌توانند با پیشنهاد یکی از اعضای گروه بازی را تغییر بدهند.
بازی وانمودی در ۴ سالگی حول علایق کودک میباشد.
ویژگیهای بازی در سن 5 سالگی:
بازی تخیلی به طور غالب اجتماعی میشود، شامل گروه کوچک ۲ الی ۳ نفره که در آن همکاری وجود دارد میشود.
در این سن کودک یک سوم وقت خود را صرف بازی وانمودی میکند.
بازی وانمودی در این سن با تکیه بر زندگی واقعی و لباس پوشیدن برای رفتن به درون نقشهای جدی رخ میدهد( مانند پلیس،آتشنشان و غیره)
در این سن تعدادی از نقشهای بزرگسالان را درک میکند اما به اشتباه فرض میکند که این نقش‌ها تنها یک بعد دارند(مثلاً آتشنشان تنها یک نقش دارد و آن خاموشکردن آتش است و ممکن نیست یک آتشنشان، پدر نیز باشد)
کودک طی وانمود کردن، خلاقیت، حل مسئله و فهمیدن دیدگاه دیگران را ارتقا میدهد.
کودک در ۴ سالگی میتواند نقشهای برای ساختن برج طراحی کرده و آن را با بلوک بسازد و سپس مراحل تکمیل پروژه را انجام دهد.
کودک در ۵ سالگی میتواند با استفاده از دستورالعملها یک مدل پروژه ساده هنری طراحی کند و یا یک طرح سهبعدی خلق کند.
در ۵ سالگی۱۰ قطعه پازل را میتواند کنار هم بچیند.
محصول نهایی فعالیت در 5 سالگی مهم میشود.
برنامه ریزی و طراحی که در بازی برجسازی وجود دارد باعث تقویت مهارت ادراک فضایی و روابط بین اشیاء میشود. این فعالیتها پایهای برای عملکرد آکادمی کودک در مدرسه می‌گردند.
در سن ۲ تا ۵ سالگی کودک بسیار فعال میشود و اغلب تمایل به درگیری در بازیهای پرجست و خیز دارد، از حرکاتی که درونداد‌های حسی قوی را فراهم کنند لذت می‌برند.
بازی Rough & Thumble(خشن و پرجست و خیز) غیررقابتی است و به ندرت سازماندهی شده است و کودک در این نیز از حرکات ساده و خود به خودی لذت می‌برد.
کودک در بازی فیزیکی مشارکتی معمولاً از بودن در کنار سایر کودکان بیشتر لذت می‌برد تا هدف خود بازی.
بازی درمانی کودکان در زمینه بازی درمانی بیش فعالی و بازی درمانی اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. کودکان با اختلالاتی نظیر پرخاشگری، اضطراب، بیش قعالی و دیگر اختلالات از خدمات بازی درمانی کودکان استفاده می نمایند.
آزمون بندر- گشتالت، توسط لورتا بندر در سال 1938 برای ارزیابی سطح بالیدگی ادراکی- حرکتی کودکان طرح ریزی شد. تست هوش دیداری حرکتی، مرکب است از 9 طرح جداگانه که هر یک در یک زمینه سفید روی کارتی جداگانه چاپ شده است. این طرح ها از طرح های مورد استفاده در روان شناسی گشتالت اقتباس شده است. آزمون هوش دیداری حرکتی برای سن 5 تا 11 سال کاربرد دارد. مرکز تست هوش دکتر صابر در زمینه انجام انواع تست هوش و تفسیر دقیق آن برای کودکان فعالیت می نماید. تشخیص اختلالات کودکان و نقاط ضعف آنان موجب بهبود روند درمان در کودکان می گردد.
کاربرد آزمون بندر گشتالت
تست هوش بندر، علاوه بر کاربرد اصلی خود یعنی تشخیص آسیب مغزی، کاربردهای مهم دیگری هم دارد. در مورد جامعه کودکان، برای سنجش آمادگی کودکان برای ورود به دبستان، پیش بینی پیشرفت تحصیلی، تشخیص کودکان دچار اختلال خواندن و ناتوانی یادگیری، ارزشیابی مشکلات هیجانی، مطالعه نارساییهای رشدی و همچنین به عنوان یک آزمون هوشی غیرکلامی به کار بسته شده است. در مورد نوجوانان و بزرگسالان، آزمون بندر برای تشخیص آسیب مغزی و به عنوان یک آزمون فرافکن برای سنجش ویژگیهای شخصیتی مفید شناخته شده است.
روش اجرای آزمون هوش دیداری حرکتی
آزمایش کننده، یک برگ کاغذ A4 بی خط، یک مداد و یک مداد پاک کن در اختیار آزمودنی میگذارد. سپس کارت ها را یکی پس از دیگری روی میز مقابل آزمودنی قرار میدهد و از او روی آنها بکشد. برای این کار آزمون گر میگوید: « میخواهم که شما از روی این شکلها به هر خوبی که میتوانید بکشید. آن را هر طور که برایتان بهتر است انجام دهید. این یک امتحان نقاشی نیست، اما سعی کن شکلها را طوری بکشی که کاملا شبیه تصویر روی کارت شود»
آزمون گر، در جریان اجرای آزمون هیچ گونه راهنمایی یا اظهار نظر نمیکند و در برابر سوالهای آزمودنی نباید به او پاسخ مشخص و راهنمایی کنندهای بدهد. پرسش زیاد آزمودنی احتمالا ممکن است نشانگر گرایش وی به کمال گرایی، نیاز به جلب توجه و یا وسواس باشد. آزمودنی مجاز به چرخاندن کارتها نیست و در صورت انجام این کار، آزمایش کننده باید آن را به حالت مستقیم برگرداند و به او تذکر دهد. گرچه در ابتدا یک برگ کاغذ به ازمودنی داده میشود، اما او میتواند از هر چند برگی که لازم دارد استفاده کند. در این آزمون محدودیت زمانی وجود ندارد، اما زمان صرف شده برای تمام کردن کارتها را باید یادداشت کرد؛ زیرا ارزش تشخیصی مهمی دارد و هنگام اجرای آزمون، رفتارهایی مانند خستگی، بی توجهی، شتاب زدگی، نکته سنجی زیاد، اظهار نارضایتی ،ضعف یا هماهنگی حرکتی، چرخش تصاویر، اشکال در دیدن تصاویر و سایر رفتارهای مهم باید ثبت شوند و هنگام تغییر مورد توجه قرار گیرند.
بعضی از متخصصین بالینی، یک مرحله یادآوری نیز در این آزمون گنجانیده اند. پس از مرحله اول که فرد طرح ها را از روی کارتها میکشد، از آزمودنی میخواهند که در فاصله 45 تا 60 ثانیه هر تعداد از طرح ها را که می تواند، از حفظ بکشد. این مرحله، حافظه دیداری آزمودنی را ارزیابی میکند.
روشهای دیگری نیز وجود دارد که بر امکان فرافکنی آزمون بندر تاکید دارد و میتواند اطلاعاتی درباره سازگاری هیجانی شخص فراهم کند. این روشها عبارتند از:
از شخص خواسته میشود طرح ها را به هر شکلی که دوست دارد بکشد؛ تغییر دادن آنها، ترکیب آنها یا بسط و توسعه طرحها به دلخواه.
ارائه کارتها به شخص و پرسیدن اینکه این شکلها او را به یاد چه چیزی می اندازد.
روش نمره گذاری برای سنجش رشدی
در اینجا برای سنجش رشدی کودک از نظر تواناییهای دیداری- حرکتی به روش دکتر کوپیتز اشاره میکنیم: در این روش بر حسب اشتباه های آزمودنی در ترمیم طرحها در برابر هر اشتباه، یک نمره داده میشود. تعداد اشتباه هایی که به آنها نمره داده میشود، 30 مورد است. بنابراین دامنه تغییر نمره آزمودنیها بین 0 تا 30 خواهد بود. باید دانست فقط به اشتباههای کاملا مشخص و قطعی نمره داده میشود. در مواردی که نسبت به وجود اشتباه تردید وجود داشته باشد نمره داده نیم شود.
روش تفسیر آزمون بندر گشتالت
پس از آن که هر یک از تصاویر بر اساس ملاکهای مذکور نمره گذاری شد، مجموع نمره های وی به عنوان نمره خام بهره هوش محاسبه می شود. سپس با استفاده از ” جدول هنجار آزمون رشدی بندر” در ستون میانگین نمرهها نزدیک ترین نمره به نمره خام آزمودنی مشخص میشود. آن گاه از روی همان جدول سن مربوط به این میانگین تعیین میشود. این سن معادل سن رشدی کودک است. سپس سن رشدی و سن تقویمی آزمودنی مقایسه میشود. چنانچه این دو سن با یکدیگر مساوی بوده یا اختلاف کم تر از یک سال داشته باشند، آزمودنی از نظر رشد دیداری- حرکتی بهنجار یا نزدیک بهنجار است. چنانچه سن رشدی نزدیک به دو سال و یا بیش تر از دو سال از سن تقویمی کم تر باشد، احتمالا از نظر رشد دیداری- حرکتی تاخیر دارد. چنین کودکی ممکن است از نظر یادگیری مطالب درسی با اشکال مواجه باشد. اگر سن رشدی آزمودنی به طور قابل ملاحظه مثلا 2 سال و یا بیش تر، از سن تقویمی وی بالاتر باشد، از نظر رشدی پیشرفته است. چنین کودکی ممکن است در یادگیری مطالب درسی پیشرفت قابل توجهی از خود نشان دهد.
شاخصهای هیجانی آزمون بندر گشتالت
کوپیتز در سال 1975 برای تشخیص اختلالهای هیجانی، 12 شاخص را تدوین کرده است. پژوهش نشان داده است که 50 درصد کودکانی که در ترسیم آنان سه شاخص هیجانی وجود داشته، دارای نوعی اختلال عاطفی بوده اند و 80 درصد کودکانی که چهار شاخص و یا بیشتر داشتهاند دارای اختلال هیجانی جدی بوده اند. با وجود این، در تفسیر و نتیجه گیری شاخصهای هیجانی در مورد کودکان باید جانب احتیاط رعایت شود.
1) اغتشاش در نظم: کودک، تصاویر را به صورت نامنظم و پراکنده در جاهای مختلف کاغذ رسم میکند، بی آنکه ترتیب و نظم منطقی را رعایت کند. این شاخص نشانگر ضعف برنامه ریزی، اشکال در سازماندهی اطلاعات، اغتشاش ذهنی احتمالی و برون ریزی است. این شاخص در مورد کودکان 7-5 ساله امری عادی است، اما در مورد کودکان 8 سال به بالا نشانه احتمالی ناتوانایی یادگیری و اغتشاش ذهنی است.
2) اندازه بزرگ تصاویر: این شاخص در مورد تصاویری صدق میکند که اندازه آنها دست کم دو برابر اندازه طرح اصلی باشد. اندازه بزرگ، نشانگر برون ریزی است…..
3) قاب کردن طرحها: منظور این است که کودک پس از ترسیم طرح، دور آن یک قاب یا کادر میکشد. این شاخص نشانگر گرایشهای تکانش گری همراه با ضعف کنترل درونی است. چنین کودکی تحریک پذیر بوده و برای کنترل رفتار خود به محدودیتهای بیرونی نیاز دارد.
4) بسط و توسعه : منظور آن است که کودک برای رسم تصاویر از دو برگ کاغذ و یا بیش تر استفاده میکند. این شاخص نشانگر رفتارهای تکانشی و برون ریزی است. این کودکان احتمالا از نظر هیجانی تحریک پذیرند. این امر در کودکان کند ذهن دارای اختلال هیجانی، بیش تر دیده میشود.
5) ترسیم مجدد (بدون اصلاح تصویر قبلی): کودک تصویر را بدون کامل کردن و یا حتی پس از کامل کردن آن ها رها کرده و دوباره آن را میکشد. این شاخص در صورتی صادق است که ترسیم مجدد، لااقل درباره دو تصویر مشاهده شود. این شاخص بیانگر تکانش گری، اضطراب و تحریک پذیری هیجانی است. همچنین نشانگر آگاهی آزمودنی از نادرست بودن طرح اولیه است، اما به دلیل فقدان کنترل درونی کافی، طرح اولیه را نیمه کاره و بدون اصلاح رها کرده، به کشیدن مجدد آن می پردازد.
6) خطوط نازک: آزمودنی، خطوط طرحها را به اندازهای کم رنگ و نازک میکشد که به سختی قابل تشخیص است. این شاخص احتمالا نشان دهنده ترس، کم رویی و گوشه گیری است.
7) کارهای اضافی بدون دقت: در بعضی از تصاویر یا در بخشی از آنها خطوط ضخیم، تکراری، دوباره کاری شده و با شتاب کشیده میشود. این شاخص نشان دهنده تکانش گری، پرخاشگری، خصومت و برون ریزی است. با وجود این، دوباره کاری دقیق و پاک کردن ها همچنین ممکن است بیانگر هوش و پیشرفت سطح بالا باشد.
8) اندازه کوچک: منظور آن است که اندازه برخی از تصاویر، نصف تصاویری باشد که به وی ارائه شده است. این شاخص نشانگر اضطراب، گوشه گیری، ترسو بودن و کاهش خود انگیختگی است.
9) خطوط موج دار: این خطوط ناشی از لرزش دست یا ناهماهنگی حرکتی است. این شاخص نشانگر احتمالی اضطراب، ضعف هماهنگی حرکتی و بی ثباتی هیجانی است.
10) خط تیره به جای دایره: این شاخص در صورتی صدق میکند که حداقل نیمی از دایرههای تصویر شماره 2 به صورت خطوط تیره که طول هر یک 5/1 میلی متر یا بیش تر است رسم شده باشد. این شاخص نشانگر تکانش گری، شتاب زدگی و پرخاشگری بوده و نشان میدهد که اشتغال ذهنی آزمودنی به اندازه ای درباره مشکلات شخصی خود زیاد است که ممکن است از انجام تکالیف خود سرباز زند.
11) افزایش تدریجی اندازهها: آزمودنی تصاویر 1، 2، 3 را به تدریج افزایش میدهد به طوری که اندازه شکل شماره 3 دست کم سه برابر شکل شماره 1 کشیده می شود. این شاخص نشانگر ناتوانی در برابر تحمل ناکامی، انفجار (از کوره در رفتن) احتمالی و گرایش به رفتارهای برون ریزی است.
12) طرح های اضافی و خود ساخته: کودک علاوه بر تصاویر آزمون، تصاویر دیگری میکشد و یا تصاویر اصلی را تغییر داده و ترکیبهای تازهای به آنها می افزاید. این شاخص نشانگر ترسهای شدید، اضطراب و اشتغال ذهنی با افکار درونی است.
سوالات متداول:
1.تست هوش بندرگشتالت چه کاربردی دارد؟
علاوه بر کاربرد اصلی خود یعنی تشخیص آسیب مغزی، کاربردهای مهم دیگری هم دارد. در مورد جامعه کودکان، برای سنجش آمادگی کودکان برای ورود به دبستان، پیش بینی پیشرفت تحصیلی، تشخیص کودکان دچار اختلال خواندن و ناتوانی یادگیری، ارزشیابی مشکلات هیجانی، مطالعه نارساییهای رشدی و همچنین به عنوان یک آزمون هوشی غیرکلامی به کار بسته شده است.
2.آزمون هوش دیداری حرکتی بندرگشتالت برای چه سنی می تواند اجرا شود؟
آزمون هوش بندرگشتالت برای کودکان بین سنین 5 تا 11 سال قابل اجرا می باشد.
مرکز تست هوش دکتر صابر در زمینه انجام تست های هوش و سنجش آی کیو در کودکان فعالیت می نماید. تست های هوش برای کودکان سه سال و بالاتر انجام می شود. آزمون بندر گشتالت یکی از انواع تست های ترسیمی در زمینه روانشناسی کودکان می باشد که در مرکز تست هوش دکتر صابر انجام می شود. سنجش هوش و تشخیص مشکلات کودکان موجب بهبود روند یادگیری کودکان می گردد. انواع تست هوش کودکان در مرکز دکتر صابر، توسط متخصصین مجرب مرکز انجام و تفسیر میشود. با تفسیر صحیح تست های هوش می توان استعداد ها و نقاط ضعف کودکان را شناسایی و بهبود بخشید.
محاسن و محدودیتهای آزمون بندر گشتالت
نخستین عامل شهرت آزمون بندر گشتالت، اجرای سریع و آسان آن است. این آزمون را می توان در سه تا پنج دقيقه اجرا کرد. به علاوه این آزمون، آزمونی انعطاف پذیر است؛ زیرا می توان آن را هم به عنوان یک آزمون فرافکن شخصیت و هم به عنوان یک تکلیف دیداری – ترسیمی برای سنجش ضایعه عضوی به کار بست. همچنین آزمون بندر می تواند برای آشکار کردن سبک کلی و شیوه رویکرد فرد نسبت به دنیای خود مفید واقع شود. به عنوان مثال، بیماران شیدا (مانیک) ممکن است طرح ها را با توالی نامنظم بکشند که بازتابی از تکانش گری و نارسایی توجه آنهاست. افراد وسواس ممکن است نقاشی خود را با ساختن چارچوب راهنمای اولیه مفصل شروع کنند و اغلب برای کشیدن هر طرح سه تا پنج دقیقه وقت صرف کنند. درجه اضطرابی که شخص تجربه می کند ممکن است در اندازه نقاشی وی تاثیر بگذارد.
علیرغم وجود سوابق موفقیت آزمون بندر، کاربرد آن با برخی احتیاط ها و محدودیت ها همراه است. به عنوان مثال، با وجود آنکه آزمون بندر ابزاری برای غربال کردن آسیب مغزی است، تنها می تواند افراد مبتلا به آسیب مغزی نسبتا شدید به ویژه در نیمکره راست مغز را تشخیص دهد و برای سنجش آسیب های مغزی جزئی یا آسیب نیمکره چپ فاقد کارآیی است.
هنگامی که آزمون بندر به عنوان یک ابزار فرافکنی به کار بسته می شود، همان انتقاد کلی که به هر آزمون فرافکنی وارد شده است به تفسیر آزمون بندر نیز وارد است. این انتقادها شامل: ذهنیت گرایی در نمره گذاری، مطالعات ناکافی در مورد روایی یابی، حساسیت آزمون به متغیرهای موقعیتی و تکیه بر نظریه روان تحلیل گری اثبات نشده، می باشند.
سیک مشکل دیگر آزمون بندر این است که یک نظام نمره گذاری و تفسیر واحد که مورد پذیرش و تایید همه متخصصان باشد، برای این آزمون وجود ندارد و برای نمره گذاری آن دست کم از هشت نظام متفاوت استفاده می شود. نظام های نمره گذاری غالب، نظام های تدوین شده توسط کوپیتز، پاسکال، ساتل و هات است. برای حذف این محدودیت ها، آزمون بندر برای متخصصان بالینی به عنوان ابزاری پرطرفدار، به آسانی قابل اجرا، معتبر و اغلب روا به شمار می رود و همواره یکی از چهار یا پنج آزمونی بوده است که به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است.
مهم ترین محاسن آن اجرای سریع آزمون است و یکی از چهار آزمونی است که مورد استفادهی گسترده قرار گرفته است.
آزمون بندر ، علاوه بر کاربرد اصلی خود یعنی تشخیص آسیب مغزی، کاربردهای مهم دیگری هم دارد. در مورد جامعه کودکان، برای سنجش آمادگی کودکان برای ورود به دبستان، پیش بینی پیشرفت تحصیلی، تشخیص کودکان دچار اختلال خواندن و ناتوانی یادگیری، ارزشیابی مشکلات هیجانی، مطالعه نارسایی های رشدی و همچنین به عنوان یک آزمون هوشی غیر کلامی به کار بسته شده است. در مورد نوجوانان و بزرگسالان، آزمون بندر برای تشخیص آسیب مغزی و به عنوان یک آزمون فرافکن برای سنجش ویژگی های شخصیتی مفید شناخته شده است.
بسیاری از کودکانی که دچار محرومیت های اجتماعی هستند و در آزمون های هوشی موفقیت کمتری دارند در آزمون بندر نتایج بهتری را نشان می دهند. اجرای آن بسیار سریع و ارزان است و بصورت فردی و گروهی
میتوان آن را انجام داد. اجرای گروهی برای کودکان پیش دبستانی و دبستانی حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه و اجرای فردی آن به طور متوسط ۳ تا ۱۰ دقیقه وقت می گیرد. در عین حال تعبیر و تفسیر روانشناسی آن دشوار و مستلزم دانش و تجربه وسيع روانشناسی است. بهتر است از آزمون بندر به همراه یک آزمون مختصر کلامی به کار برده شود.
روش استاندارد اجرای آزمون بندر گشتالت
۱) نشاندن کودک پشت یک میز راحت
۲) یک ورق کاغذ سفید یک مداد پاک کن یک مداد و کاغذ سفید اضافی در اختیار کودک می گذاریم.
۳) پاکت کارت ها را به او نشان داده و می گوییم ((من این جا نه کارت دارم که روی آنها تصاویری برای تو کشیدهاند و تو باید از روی آنها ترسیم کنی)) و یا به او می گوییم: یک سری شکل های ساده به شما نشان
می دهم و شما به هر نحوی که می توانید تصاویر را بکشید. البته امتحان نقاشی نیست اما سعی کنید هر قدر که می توانید شکل ها را درست بکشید.
۴) یکی یکی کارت ها را بالای صفحهی سفید او گذاشته تا از روی آنها ترسیم کند. (دایره پشت کارت به طرف کودک باشد. (طرح ها یکی پس از دیگری و به ترتیب A – 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – 8 با اعلام آزمودنی که می گوید طرح بعد نشان بده تا آخر ادامه می دهیم.
۵) در حین اجرای آزمون و مشاهدی رفتار کودک و یا حین یادداشت برداری از رفتار او هیچ گونه توصیه خاصی نباید گردد. راهنمایی و اظهار نظر در هنگام اجرا ممنوع است. اما می توانید جمله اول خود را تکرار کنید.
۶) محدودیت زمانی وجود ندارد پس از ترسیم هر تصویر، تصویر بعدی ارائه گردد.
۷) هر گاه راجع به تعداد نقطه ها با اندازه تصاویر سئوال کرد: (طوری بکش که کاملا شبیه تصویر همین کارتی شود که جلو توست)
8) کودک را در استفاده از مداد پاک کن یا ترسیم مکرر تصاویر نه باید ترغیب کرد و نه مانع شد.
9) اگر سعی در شمردن نقطه ها کرد، ضرورتی ندارد تعداد نقطه ها یا دایره های تو کاملا به اندازه نقطه ها یا دایره های تصاویر باشد. فقط کافی است که شکل ترسیم های تو مشابه تصاویر روی کارت ها باشد. اگر اصرار ورزید: یک نشانهی تشخیصی معنی دار است یادداشت شود. اگر آزمودنی زیاد سؤال می کند یادداشت کنید. که احتمالا نشانهی کمال گرایی و شاید رگههایی از وسواس باشد. اگر آزمودنی تقاضایی کاغذ اضافی نمود به او بدهید. در مورد نقطه ها بگویید لازم نیست بشماریدشان. اما اگر آزمودنی در جریان طرح شروع به شمارش نمود به او کاری نداشته باشید و یادداشت نمایید. که نشانهی مهمی بر کمال گرایی یا وسواس است. در هنگام اجرا رفتارهای آزمودنی را یادداشت کنید (خستگی، کم توجهی، عجله کاری، بیقراری، ضعف و ناهماهنگی، چرخش تصاویر، اشکال در دیدن). در هنگامی که کارت ها را به روش دیگری یکی یکی و مانند مراحل فوق روی میز جلو آزمودنی می گذاریم.
۱۰) اگر خواست تصاویرش را بر بیش از یک صفحه بکشد کاغذ دیگری بر می دارد.
۱۱) آزمون محدودیت زمانی ندارد ولی بهتر است مدت زمان صرف شده برای تمام تصاویر را یادداشت کنیم. مدت زمان خیلی کم یا خیلی زیاد معنی دار است.
۱۲) آزمون در ابتدای جلسه گرفته شود یا زمانی که کودک خسته نباشد.
۱۳) برخی از کودکان مایلند یک بار دیگر آزمون را اجرا کنند تا تصاویر را بهتر بکشند؛ مانع نمی شویم ولی هر دو آزمون را در پرونده می گذاریم.
نمره گذاری تست بندر گشتالت
روش نمره گذاری برای سنجش رشدی که به نوعی نمرهی پایین نشان دهندهی (ld) است. و نمره بالا نشان از سطح پیشرفت خوب در مدرسه را نشان می دهد. در این روش برای اشتباههایی که آزمودنی مرتکب می شود نمره داده می شود که به در برابر هر اشتباه یک نمره داده می شود و در کل ۳۰ مورد میباشد. پس دامنهی نمرات بین ۰ تا ۳۰ است. یادآور میشود که به اشتباهات واضح و قطعی نمره داده می شود.
به هر یک یک از موارد در آزمون بندر نمره صفر یا یک میدهیم. صفر به معنی غیاب انحراف در ترسیم و یک به معنای حضور انحراف در ترسیم است. فقط به انحراف های کاملا مشخص باید نمره یک داد. مواردی که تردید داریم نمره صفر می دهیم. در مورد کودکان خردسال به علت رشد نایافته بودن مهارت های حرکتی ظریف از خطاهای کوچک صرف نظر می کنیم.
سوالات متداول:
1.برای انجام تست بندرگشتالت چقدر زمان لازم است؟
به صورت معمول بین 5تا 10 دقیقه نیاز به زمان می باشد تا تست انجام شود.
2.آزمون بندرگشتالت چه کاربردهایی دارد؟
این آزمون را می توان به عنوان یک آزمون فرافکن شخصیت و هم به عنوان یک تکلیف دیداری – ترسیمی برای سنجش ضایعه عضوی به کار بست. همچنین آزمون بندر می تواند برای آشکار کردن سبک کلی و شیوه رویکرد فرد نسبت به دنیای خود مفید واقع شود.
اضطراب را میتوان به عنوان هراس از خطر و وحشت همراه با بی قراری، تنش، تاکی کاردی (افزایش ضربان قلب) و تنگی نفس که دلیل مشخصی ندارد، تعریف کرد. DSM-IV، 5 دسته اصلی را ترسیم میکند: 1. اختلالات پانیک 2. اختلالات فوبیا 3. اختلال وسواس فکری 4. اختلال استرس پس از سانحه 5. حالات اضطرابی. مرکز بازی درمانی و رفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی در اضطراب و درمان اضطراب در کودکان فعالیت می نماید. تیم تخصصی کاردرمانی گفتاردرمانی و روانشناسی در جهت بهبود کودکان اضطرابی به صورت تخصصی فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علت اضطراب بر اساس فرضیه
– روانکاوی: اضطراب، از ترسهای دوران کودکی ناشی میشود.
– یادگیری: پاسخ مشروط به محرکهای مرتبط با تنبیه یا ناشی از یک کشمکش
– یادگیری اجتماعی: ایجاد اضطراب پس از وضعیتهای مهم کودکی
– رفتار شناختی: پریشانی از الگوهای تفکر ناسازگار مانند الگوهای تفکر غیر واقعی و تفکر خود شکن خودکار
– با حملات راجعه پانیک ناگهانی مشخص میشود، که حداقل یکی از موارد زیر مشاهده میشود:
* نگرانی دائمی از داشتن حملهای دیگر
* نگرانی از عوارض حمله یا پیامدهای آن
* تغییر در رفتار در ارتباط با حملات
-حمله پانیک بازهی زمانی پراکندهای از ترس شدید (10 دقیقه) است که 4 مورد از این علامتها در آن وجود دارد: تپش، تعریق، لرزش، کوتاه شدن تنفس، احساس خفگی، درد قفسه سینه، ترس از مرگ، ترس از دست دادن کنترل، سرگیجه
الف) بدون آگرافوبیا (ترس از مکانهای شلوغ)
ب) همراه با آگرافوبیا- علائم حمله پانیک همراه با ترس شدید از قرار گرفتن در مکان عمومی یا خارج از خانه
اختلال فوبیا
– ترس مداوم که افراطی با بدون دلیل است، از حضور یا انتظار شی یا وضعیتی خاص
– قرار گرفتن در معرض محرک فوبیا پاسخ اضطراب فوری را تحریک میکند
– فرد تشخیص میدهد که ترس بی دلیل یا بیش از حد است
– با اضطراب یا پریشانی شدید از شرایط جلوگیری میشود و یا شرایط تحمل میگردد
– اجتناب، پیش بینی، یا پریشانی در وضعیت ترس با روال عادی، عملکرد شغلی یا فعالیتهای اجتماعی با ناراحتی مشخص نسبت به داشتن فوبیا، اختلال ایجاد میکند.
اختلال وسواس فکری
الف) وسواس
– افکار مکرر، تکانهها، تصاویری که در برخی از مواقع در هنگام اختلال تجربه میشوند، که ناخوانده یا نامناسب هستند و سبب اضطراب یا استرس شدید میشوند
– افکار/ تکانه/ تصاویری که بیش از حد نگران کننده نیستند/ مشکلات زندگی واقعی
– تلاشهای فردی برای نادیده گرفتن یا سرکوب فکر/ تکانه/ تصویر
– فرد تشخیص میدهد که همه اینها محصول ذهن اوست
ب) فکری
– رفتار تکراری یا عملکرد ذهنی که فرد احساس میکند به انجام آن سوق مییابد
– اقدامات با هدف جلوگیری یا کاهش پریشانی اما به روشی واقع گرایانه مرتبط نیستند
– این اقدامات افراطی یا بدون دلیل تشخیص داده میشوند
اختلال استرس پس از سانحه
– مواجهه فرد با حادثه وقتی این دو مورد مشاهده میشود:
* تجربه/ مشاهده/ روبرو شدن با رویداد واقعی/ تهدید به مرگ یا آسیب جدی
* پاسخ شامل ترس شدید، درماندگی یا وحشت
– این واقعه آسیب زا مجدداً تجربه میشود: یادآوریهای مکرر یا سرزده، رویاها، فعالیت یا احساس اینکه انگار این رویداد در حال تکرار است.
– پریشانی روانی شدید
– اجتناب مداوم از محرکهای مرتبط با تروما
– تداوم علائم افزایش برانگیختگی
حالات اضطرابی
الف) اختلال استرس حاد
– فرد در معرض یک واقعه آسیبزا یا تهدید کننده زندگی قرار گرفته است (سوء استفاده جنسی، حمله فیزیکی، آتش سوزی، سیل، زلزله، جنگ)
– علائم تجربهی فردی که باعث کاهش پاسخگویی عاطفی میشود
– رویدادهای آسیبزا ممکن است به عنوان اختلال استرس پس از سانحه مانند فلش بکها و رویاها دوباره تجربه شوند
– ممکن است فرد سعی کند از ارتباط با تروما خود داری کند
– گذشتن حداقل 2 روز و حداکثر یک ماه از رخداد تروما ممکن است منجر به تشخیص جدیتر اختلال استرس پس از سانحه شود
ب) اختلال اضطراب عمومی
– نگرانی بیش از حد برای یک دوره 6 ماهه مربوط به گذشته یا رویدادهای مورد انتظار، روابط، از دست دادنها وغیره.
– به مشکل بر میخوردن افراد برای کنترل نگرانی
– تجربه کردن بی قراری، خستگی، مشکل در توجه و تمرکز، اختلال در خواب، غذا خوردن و برانگیختگی جنسی، تحریک پذیری و فشار عضلانی
ج) اختلال اضطراب اجتماعی
– ترس از موقعیتهای اجتماعی یا اجرای عمومی
– خجالتی یکی از احساساتی است که با اضطراب عملکرد همراه است
– با شروع مداخله در عملکرد (مدرسه، کار، روابطف فعالیتها) به یک مشکل اساسی تبدیل میشود.
اتاق تعدیل حسی؛ محیط امن برای تنظیم استرسی
در کودکان مضطرب، واکنش‌های بیش‌حسی یا کم‌حسی در مواجهه با صدا، نور یا لمس شایع است. اتاق تعدیل حسی، فضایی با ابزارهایی مانند چراغ‌های آرامش‌بخش، بادکنک‌های نرم، گوی‌های رنگی و تشک‌های فشاردار ایجاد میکند تا کودک در پناه آن بتواند تحریک‌های محیطی را تنظیم کند. این فضا با کاهش تنش حسی، احساس ایمنی را تقویت کرده و از بار استرس‌آور اضطراب می‌کاهد. کاردرمانگر با هدایت کنترل‌شده در این اتاق، مهارت مدیریت هیجان کودک را رشد میدهد. افزودن عبارت «اتاق سنسوری»، «تنظیم حسی» و «کاردرمانی اضطراب» ضمن جلب کاربر، از دیدگاه سئو نیز مفید است.
مهارتهای خودتنظیمی در اضطراب
بخش دیگری از کاردرمانی در اضطراب کودکانه بر تقویت مهارتهای خودتنظیمی متمرکز است. خودتنظیمی شامل توانایی شناسایی احساسات، اجرای استراتژیهای خنثی‌سازی یا آرامش و بازگشت به تعادل هیجانی است. کاردرمانگر به کودک کمک میکند تا با روش‌هایی مانند تنفس عمیق، شمارش یا تصویرسازی، اضطراب پیش از آزمون یا مواجهه با موقعیت استرس‌زا را کاهش دهد. این مهارت در زندگی روزمره، مدرسه و ارتباطات اجتماعی بسیار مؤثر است و باعث میشود کودک مستقل‌تر عمل کند. برای سئو، کلمات کلیدی «خودتنظیمی کودک»، «کنترل اضطراب کودکان»، و «کاردرمانی هیجانی» را گنجانده‌ام.
مداخله کاردرمانی در اضطراب
مراقبت از خود
– برنامه آموزش رفتاری عملکردی برای افزایش عملکرد به وسیلهی کاهش علائم مرتبط با آن فعالیت طراحی شده است
– فعالیت درجه بندی شده/ آنالیز فعالیت
سیستم حسی
– آموزش آرامش، تنفس، ریلکس پیشرونده عضله، تجسم فکری، تمرین اتوژنیک (دستورات کلامی خود هدایت شده)
شناختی
– تغییرات آموزشی و سبک زندگی (مدیریت استرس، ورزش، حل و فصل تعارض بین فردی، افزایش مدت استراحت، کاهش مصرف محرک، تغییر نگرش به کمال گرایی، نیاز به کنترل و نیاز به رضایت)
– رویکردهای شناختی
– مدیریت زمان
روان شناختی
– آموزش جرات ورزی
– آموزش مهارتهای اجتماعی
– فعالیتهای بیانی (صنایع دستی)
– روزنامه نگاری
محیطی
– برنامهی پویایی و ورود مجدد به جامعه
سوالات متداول:
1-کاردرمانی چطور اضطراب کودکان را مدیریت میکند؟
کاردرمانی با فراهم کردن محرکهای حسی هدفمند مثل نوسان، فشار ملایم یا فعالیتهای حرکتی، به کودک کمک میکند تا پاسخهای فیزیولوژیک اضطراب را کنترل و آرامش را بازمی‌یابد.
2- نقش خانواده در انجام تمرین‌های کاردرمانی چیست؟
والدین باید پس از آموزش، تمرین‌ها را در محیط خانه ادامه دهند، شرایط مناسب برای انجام فعالیتها فراهم کنند و با بازخورد مثبت مشارکت کودک را تقویت کنند.
مرکز تست هوش دکتر صابر با انجام انواع تست هوش تخصصی نظیر تست وکسلر و تست هوش بینه، همچنین تست های تخصصی توجه و تمرکز و ادراک بینایی به ارزیابی دقیق مهارت های کودک و سنجش بهره هوش کودکان می پردازد. مرکز تست و توجه کودکان، با سنجش تست هوش و تعیین نقاط قوت و ضعف کودک در جهت درمان صحیح و دقیق مشکلات کودکان کوشا می باشد. متخصصان کارآزموده مرکز توانبخشی دکتر صابر با تجربه بالا در حیطه انجام تست ها تفسیر دقیقی از نتایج تست بعمل آورده و درمانگران را در جهت درمان دقیق تر یاری می رسانند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
آزمون ادراکی- بینایی فراستیگ
دکتر مارین فراستیگ در کتاب آزمون پیشرفته ادراکی- بینایی فراستیگ، تمرینهایی را با 5 هدف کلی ارائه مینماید که به ترتیب به شرح زیر میباشد:
1) هماهنگی حرکتی- دیداری
2) تشخیص شکل از زمینه
3) پایداری یا ثبات شکل
4) طرز قرار گرفتن شکل در فضا (ادراک فضایی)
5) ارتباط فضایی
هماهنگی دیداری- حرکتی تست فراستیگ
ترسیم خطوط مستقیم، منحنی و زاویه دار بین دو شیء مختلف و یا از نقطهای به نقطه دیگر از جمله تمرینات این بخش میباشد. در صورتی که اگر کودک در اجرای این مراحل با مشکل رو به رو شود، باید عوامل زیر مد نظر قرار گیرد:
– محیط فیزیکی
– ضعف انگشتان دست
– غلبه طرفی
– عدم هماهنگی مناسب در عملکرد کودک
تقویت این بخش باعث تقویت هماهنگی چشم و دست، تثبیت برتری طرفی و رفع نارسا نویسی میگردد.
تمریناتی مشابه تست فراستیگ
1) مانند تمرین یک فراستیگ خطوط موازیی، به صورت مستقیم، مورب، شکسته و منحنیهایی در جهات مختلف کشیده از دانش آموز بخواهیم بین آنها طوری خط بکشد که به خطوط اطراف برخورد نکند. این تمرین شاید در ابتدا برای دانش آموز مشکل باشد، اما به مرور که بین چشم و دست هماهنگی ایجاد شود و دقت وی افزایش یابد، خطوطی که بین خطها کشیده میشود، کاملا بین دو خط قرار میگیرد.
2) تعدادی از دانش آموزان، در گرفتن درست مداد مشکل دارند که در ابتدا درست گرفتن مداد، و زاویه صحیح گذاشتن دفتر یا کاغذ در مقابلشان را به آنها آموزش میدهیم، سپس میگوییم با گچ یا ماژیک (خط درشت)، ابتدا روی تخته سیاه و وایت بورد و روی کاغذ بنویسد.
3) فشار دادن توپ نرم با انگشتان و انداختن توپ در حلقه ی مینی بسکت.
4) استفاده از قلاب ماهیگیری برای این کار دو نوع وسیله بازی در بازار موجود میباشد. در نوع اول ماهیها را با دست روی زمین میچینیم. دانش آموز آنها را با قلابی که یک آهن ربا به سرش وصل است میگیرد، اما در نوع پیشرفتهتر، ماهیها درون یک صفحه چرخان هستند که دانش آموز علاوه بر هماهنگی چشم و دست، باید سرعت عمل و دقت و تمرکز نیز داشته باشد چون زمانی که صفحه میچرخد، دهان ماهیها باز و بسته میشود و دانش آموز همزمان با باز شدن دهان ماهیها باید بلافاصله آنها را بگیرد.
5) کوبیدن میخ، مچاله کردن کاغذهای باطله با انگشتان دست و درست کردن شکلهای حجم دار.
6) تیر اندازی با تفنگ پلاستیکی
7) بازی با توپ و راکت
8) استفاده از توپ چسبناک و پرتاب آن به سوی هدف معین، برای دانش آموزانِ کوچکتر و استفاده از دارت برای سنین بالاتر
9) بازی بولینگ
10) پیچاندن نخ دور قرقره
11) حمل استکان پر از آب، به شکلی که هنگام راه رفتن، آب آن نریزد.
12) حمل یک زنگوله با راه رفتن آرام و سریع، به نحوی که به صدا در نیاید.
13) چند شکل هندسی را روی کاغذ رسم کرده، از کودک بخواهیم با قیچی آنها را در آورد.
14) بازی پینگ پنگ
15) گرفتن و پرتاب کردن توپ
16) تیله بازی
17) بازی یک قل دو قل
18) اگر انگشتان و عضلات کوچک و بزرگ دست، ضعیف یا کوچک هستند، از مدادهای باریکتر (با قطر کمتر از مدادهای معمولی) استفاده شود ولی مداد خیلی کوتاه نباشد.
19) دوختن، در ابتدا با استفاده از کارتهای دوخت و بعد از ایجاد مهارت با سوزنهای درشت.
20) حروف را به صورت نقطه چین و بزرگ بنویسیم و دانش آموز آنها را با مداد دیگری پر رنگ کند.
21) حروف را به صورت درشت و تو خالی، روی برگه بنویسیم و دانش آموز با آبرنگ یا گواش و با انگشت اشاره حروف را رنگ کند.
22) حروف را به صورت درشت و تو خالی، روی برگه بنویسیم و دانش آموز، با کمک چسب و لپه، داخل آن را پر نماید.
23) حروف را به صورت درشت، با ماژیک بزرگ بنویسیم و دانش آموز آن را با قیچی در آورد.
24) از دانش آموز بخواهیم، در محلی که ماسه یا خاک نرم یا نمک قرار دادهایم با انگشت، حروف و کلماتی که از وی میخواهیم بنویسد.
25) خمیر بازی و گل رس
26) پرتاب اشیا به طرف هدف معین یا گرفتن اشیای متحرک در فضا
27) ریختن آب درون لیوان، که به تدریج، فاصله لیوان و پارچ، تا فاصله معین و نه چندان زیاد، افزوده شود.
28) طناب بازی و پریدن از روی طناب
29) انداختن لوبیا یا نخود، در داخل ظرف
30) حفظ تعادل چوب با یک انگشت: یک چوب صاف و با قطر مناسب به طول 21 تا 11 سانتی متر انتخاب کرده و از کودک خواسته شود سر چوب را روی انگشتش قرار دهد و آن را به حالت عمودی، در حال ایستاده یا راه رفتن نگه دارد.
31) بازی فوتبال دستی
32) انداختن حلقه های پلاستیکی، دور چوب عمودی
33) کشیدن ماشین با نخ، از بین موانع
34) ارائه تصویری از شخصیتهای کارتونی و مورد علاقه کودکان و درخواست از وی جهت چسباندن کاموا، با کمک چسب مایع، روی خطوط تصویر
35) استفاده از بازیهای کامپیوتری که موارد بالا در آنها باشد.
سوالات متداول:
1.آزمون فراستیگ چه کاربردی دارد؟
تست ادراک دیداری فراستیگ در زمینه سنجش مهارت های ادراک دیداری با 5 خرده آزمون انجام می شود که به ترتیب مهارت های هماهنگی حرکتی- دیداری، تشخیص شکل از زمینه، پایداری یا ثبات شکل، طرز قرار گرفتن شکل در فضا (ادراک فضایی) و ارتباط فضایی را مورد ارزیابی قرار می دهد.
2.برای بررسی مشکلات اختلال نوشتن و خواندن از چه تستی استفاده می شود؟
یکی از آزمون های مفید در زمینه تشخیص مشکلات کودکان با اختلال یادگیری مخصوصا در حیطه اختلالات نوشتن مانند معکوس نویسی، آینه نویسی و تشخیص حروف، تست ادراک دیداری فراستیگ می باشد که در مرکز تست دکتر صابر انجام می شود.
فوبیا کودکان گروهی از اختلالات اضطرابی که با ترس شدید، غیر منطقی، از موارد یا موقعیتهایی خاص مثل مارها، ارتفاعات، فضاهای محدود، آب، یا پرواز (فوبیای خاص) مشخص میشوند یا ترس شدید از تحقیر و شرمنده شدن در محیط اجتماعی (فوبیا اجتماعی)، اغلب، اضطراب و ترس با گذشت زمان کاهش مییابد یا از بین میرود، یعنی ما از ترسهای کودکی جدا میشویم. هر چند گاهی اوقات، علت اضطراب بزرگتر میشود و شیوع بیشتری پیدا میکند. اضطراب به یک هراس یا ترس شدید و مداوم تبدیل میشود. تحمل فوبیا بسیار دشوار است، به ویژه اگر دوری از عامل اضطراب سخت باشد. رفتار درمانی کودکان ترسو یکی از مهمترین درمان های فوبیا در کودکان می باشد که در مرکز بازی درمانی و رفتاردرمانی دکتر صابر انجام می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علل ترس در کودکان و تأثیر آن بر رفتار
ترس در کودکان میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد؛ از جمله تجربیات منفی، ژنتیک، یا حتی مشاهده رفتارهای ترسناک در اطرافیان.این ترسها ممکن است به صورت فوبیاهای خاص مانند ترس از تاریکی، حیوانات یا موقعیتهای اجتماعی بروز کنند.رفتاردرمانی با شناسایی و تحلیل این ترسها، به کودکان کمک میکند تا با موقعیتهای ترسناک مواجه شوند و آنها را مدیریت کنند.
انواع ترس کودکان
فوبیای اجتماعی
هراس اجتماعی ترس بیش از حد یا غیر واقعی از موقعیتها یا عملکرد اجتماعی است. موقعیتهای معمول ترسناک و یا دوری کننده توسط افرادی که هراس اجتماعی دارند، شامل مهمانیها، جلسات، غذا خوردن در مقابل دیگران، نوشتن جلوی دیگران، صحبتهای عمومی، گفتگوها، ملاقات با افراد جدید و سایر موقعیتهای مرتبط است. در هراس اجتماعی، اضطراب منحصراً مربوط به داشتن علائم بیماری پزشکی یا روانپزشکی نمیشود (بعنوان مثال، بیمار مبتلا به بیماری پارکینسون که نگران دیگران است و متوجه یک لرزش میشود، هراس اجتماعی در نظر گرفته نمیشود). علاوه بر این، ترس باید در زندگی فرد دخالت کند یا با پریشانی قابل توجهی همراه باشد.
فوبیای خاص
فوبیای خاص ترس بیش از حد یا غیر منطقی از یک شی یا وضعیت است که معمولاً با اجتناب از شی یا وضعیت همراه است. مثالها شامل فوبیای پرواز، ارتفاعات، حیوانات، تزریقات و خون است. ترس نباید یه یک اختلال دیگر مربوط شود (به عنوان مثال فردی با آگورافوبیا که به دلیل احتمال حمله هراس از پرواز خودداری میکند)، و باید با پریشانی قابل توجه یا اختلال عملکردی همراه باشد.
فاکتورهای خطر
– هراس اجتماعی: سابقه جدایی کودک، کمرویی در دوران کودکی، قرار ملاقاتهای کم، رفتار والدین (مثلاً دلسردی از معاشرت)
– فوبیا خاص: زن بودن و تجربه وقایع ضربه زننده و آسیب زا
علت ترس کودکان
علل مشابهی برای فوبیا و همچنین به طور کلی برای اختلالات اضطرابی مطرح شده است، بنابراین خواهید فهمید که علل همان مواردی ایت که برای اختلالات اضطرابی ارائه میشود)
روانکاوی: اضطراب ناشی از ترسهای کودکی است
پاسخ آموخته شده: پاسخ مشروط به محرک/ موقعیتهای مرتبط با مجازات، ناشی از موقعیتهایی که منجر به درگیری میشود
یادگیری اجتماعی: اضطراب الگویی پس از وضعیتهای مهم دوران کودکی
رفتاری شناختی: پریشانی از الگوهای تفکر ناسازگار مانند الگوهای تفکر خودکار غیر واقعی و خود شکست دهنده
** مشاهده مشتری در محیط و به دنبال گشتن علائم جسمی و روانی هنگام مواجهه با وضعیت هراس آور آنها. از بیمار بخواهید ترسها را با استفاده از مقیاس لیکرت ارزیابی کند. میتواند به عنوان یک اندازه گیری پایه استفاده شود و برای اندازه گیری تغییرات با پیشرفت درمان، تکرار شود.
مداخله رفتاردرمانی کودکان ترسو
رفتاردرمانی فوبیای اجتماعی
– مطالعات بسیاری وجود دارد که استفاده از درمان شناختی- رفتاری را برای افراد مبتلا به هراس اجتماعی حمایت میکند. استراتژیهایی که به نظر میرسد برای هراس اجتماعی موثر است شامل قرار گرفتن در معرض شرایط ترس، ایفای نقش، شناخت درمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی است. به طور کلی، درمان شناختی- رفتاری به نظر میرسد موثرتر از روان درمانی حمایتی است.
– شواهد مقدماتی نشان میدهد که درمان شناختی- رفتاری ترس کودکان حداقل به اندازه روشهای دارویی موثر است و احتمالا در طولانی مدت از داروها موثرتر است.
– اگر چه تعداد کمی از آزمایشات دارویی کنترل شده برای هراس اجتماعی وجود دارد، شواهد اولیه نشان میدهد که انواع داروهای ممکن است موثر باشد، از جمله کلونازپام، فنلزین، سرترالینو بروفارومین.
رفتار درمانی فوبیای خاص
– درمان شناختی- رفتاری یک روش موثر در کاهش ترس از انواع اشیاء و موقعیتها است.
– قرار گرفتن در معرض شرایط ترساننده. قرار گرفتن در معرض محیط (یعنی مواجهه واقعی با وضعیت ترس) انجام میشود، اگر چه قرار گرفتن در معرض تصور نیز استفاده میشود. برخی از مطالعات قرار گرفتن در معرض ریلکسیشن کاربردی را مقایسه کردهاند (رویکردی که تمرین آرامش را در معرض دید قرار داده و در معرض شرایط ترس قرار میگیرد)، هر دو موثر به نظر میرسند.
– هیچگونه مطالعات کنترل شدهای با داروها برای افرادی که معیارهای تشخیصی برای فوبیای خاص را دارند انجام نشده است.
** همچنین به درمانها “اختلالت اضطرابی” برای درمانهای اضافی که معمولا برای “فوبیا” و “اختلالات اضطرابی” رایج است مراجعه کنید.
نقش والدین در رفتاردرمانی کودکان ترسو
والدین نقش کلیدی در موفقیت رفتاردرمانی کودکان ترسو دارند.آنها باید با ایجاد محیطی امن و حمایتگر، به کودک اعتماد به نفس بدهند و او را در مواجهه با ترس‌هایش تشویق کنند.همچنین، آموزش تکنیکهای مقابله‌ای به والدین و همکاری آنها با متخصصان میتواند اثربخشی درمان را افزایش دهد.
بازی‌درمانی و تأثیر آن بر کاهش ترس در کودکان
بازی‌درمانی یکی از روشهای مؤثر در کاهش ترس و اضطراب کودکان است.این روش به کودکان امکان میدهد تا احساسات خود را از طریق بازی بیان کنند و با موقعیتهای ترسناک به صورت غیرمستقیم مواجه شوند.بازی‌درمانی به ویژه در کودکان زیر ۱۰ سال که قادر به بیان کلامی احساسات خود نیستند، بسیار مفید است.
ارزیابی و پایش پیشرفت در رفتاردرمانی کودکان ترسو
ارزیابی مداوم پیشرفت کودک در رفتاردرمانی اهمیت زیادی دارد.این ارزیابی‌ها به متخصصان کمک میکند تا اثربخشی درمان را بررسی کنند و در صورت لزوم، روشها را تنظیم کنند.پایش پیشرفت همچنین به والدین این امکان را میدهد که در فرآیند درمان مشارکت فعال داشته باشند و حمایت لازم را ارائه دهند.
سوالات مداول:
1- چه زمانی باید به رفتاردرمانی برای کودک ترسو مراجعه کرد؟
اگر ترس کودک باعث اختلال در عملکرد روزانه او شود یا با اضطراب شدید همراه باشد، مراجعه به متخصص ضروری است.
2- آیا ترسهای کودک با افزایش سن کاهش مییابد؟
در برخی موارد، ترسهای کودکان با افزایش سن کاهش مییابد، اما در مواردی که ترس شدید و مداوم باشد، نیاز به درمان دارد.
تفکر چیست؟ در لغت به معنای اندیشیدن، تعقل، تأمل و اندیشه است. تفکر یکی از موضوعات روانشناسی شناختی است که ابعاد، کیفیت و ویژگی های آن در انسان به نحو بارزی نسبت به سایر موجودات کره ی زمین متفاوت، عالی و ممتاز بوده و این خصوصیات ویژه عامل پیدایش فرهنگ ها، تمدن ها، هنر ادبیات، فلسفه ها، علم، فناوری و … فقط در میان انسان ها گردیده است. تفکر خلاق مجموعه فعالیت های ذهنی است که به واسطه ی آن تجزیه و تحلیل، استدلال، ارزیابی و قضاوت موضوعات و مسائل مختلف امکان پذیر می گردد. مرکز توانبخشی دکتر صابر در زمینه بهبود انواع تفکر و روند تفکر کودکان با استفاده از تکنیک های کاردرمانی ذهنی و روانشناسی شناختی فعالیت می نماید.
تفکر چیست
جان دیویی روانشناس آمریکایی و یکی از صاحب نظران حوزه ی آموزش و پرورش بر این اعتقاد بود که هدف اصلی آموزش و پرورش، یادگیری تفکر است. روش دیویی در این ارتباط، روش حل مسئله یا همان روش پژوهش علمی بود. در جهانی زندگی می کنیم که شاهد حجم عظیمی از اطلاعات هستیم، ارتباطات و فناوری ها هرروز پیچیده تر و گسترده تر می گردند و روند توسعه ی دانش با سرعت بسیار زیادی به پیش می رود. بی شک همه ی این تغییرات و تحولات جهانی برخاسته از تفکر و مهارت های تفکر افراد، گروه ها، سازمان ها و نهادهای اجرایی در یک جامعه است. بنابراین اگر می خواهیم سهمی در این ارتباط داشته باشیم و نقش خود را ایفا نماییم لازم است با تفکر، انواع تفکر و مهارت های اندیشیدن هرچه بیشتر آشنا گردیده و از طریق آموزش، یادگیری و پرورش آن در جهت ترویج و بسط علم نظری و عملی حرکت کنیم.
انسان موجوذی است فعال با قابلیت تفکر و اندیشه که اطلاعات مختلفی را از محیط دریافت و ثبت می کند. روی آنها عملیاتی انجام داده، ذخیره سازی نموده و از این اطلاعات در شرایط و موقعیت های لازم استفاده می نماید و به این ترتیب دست به استدلال زده، تصمیم گیری نموده و در نهایت مشکلات و مسائل و پیچیدگی های زندگی خود را حل می کند.
تعاریفی از تفکر
برخی از تعاریفی که می توان از تفکر ارائه کرد
– تفکر یک فرآیند ذهنی یا شناختی است جهت استدلال، تصمیم گیری، حل مسئله، مفهوم سازی، فهم یک موضوع، یادگیری، ادراک و خلاقیت.
– تفکر یک فرآیند شناختی است جهت کسب یا تغییر اطلاعات موجود در حافظه ی طولانی مدت برای دسترسی به هدفی خاص.
– تفکر یعنی سازماندهی حرکت فکر برای کشف حقایق
تفکر عالی ترین شکل عملکرد ذهنی یا شناختی انسان در مغز است. تفکر افراد نیز تحت تأثیر عوامل مختلفی چون شرایط محیطی، بافت، توجه و دقت، علاقه مندی،مطالعات، نوع اندیشه، نگرش ها و شخصیت آنان است. بنابراین از این نظر می توان گفت که تفکر دارای سطوح و انواع مختلفی است.
تفکر به واسطه ی ادراک، قضاوت و استدلال به ما کمک می کند تا بتوانیم روابط بین پدیده های مختلف را درک کنیم. اندیشه یا تفکر یک مهارت محسوب می شود. پس می توان آن را آموخت. افراد برای رسیدن به سطح بالایی از تفکر به مهارت ها و راهبردهای خاصی نیاز دارند. در ارتباط با مهارت های تفکر می توان به مواردی چون استدلال، تحقیق، ایجاد مفاهیم، قضاوت صحیح، پرسشگری، انتقاد درست، آینده پردازی، قدرت تصمیم گیری و ارزیابی (ارزشیابی) اشاره کرد. به عنوان مثال، توانایی مطرح کردن پرسش های مناسب در یک موضوع خاص و مورد بحث یکی از قدرتمندترین ابزارهای تفکر است.
ویژگی های افراد متفکر
برخی از ویژگی هایی که افراد متفکر جهت اثرگذاری بیشتر در زندگی شخصی و اجتماعی انتظار می رود یا خصوصیاتی که در وجودشان نهادینه شده، عبارت اند از :
– حس کنجکاوی
– دارای تمرکز بالا
– نگرش وسیع تر به موضوعات نسبت به افراد عادی
– پرسشگری
– پرهیز از تعصب
– تفکر عمیق تر و پرهیز از سطحی نگری
– شک و تردید منطقی
– حقیقت جویی یا حقیقت طلبی
– در نظر گرفتن جوانب مختلف موضوع
– پایبندی به ارزش های انسانی و اخلاقی
– نظریه پردازی
– اعتماد به نفس بالا
– داشتن اهدافی مشخص
– خود-انگیزشی
– نقد پذیر و منتقد بودن
– امیدوار بودن
– تلاش برای دسترسی به جدیدترین اطلاعات و گسترش آگاهی ها
– خواهان ترقی و پیشرفت بودن و پرهیز از رکود و ایستایی
– تلاش در جهت کاربردی کردن موضوعات مورد تحقیق
– خلاقیت
– دارای عزت نفس
– برنامه ریزی امور و فعالیت ها
– انعطاف پذیری
– فعالیت و کوشش مستمر یا سخت کوشی
– قدرت تصمیم گیری
انواع تفکر
انواع مختلفی از تفکر در علوم مختلفی چون فلسفه، روانشناسی و علوم اعصاب شناختی مطرح می گردند که هریکبه جنبه های خاصی از فرآیندهای ذهنی اشاره دارند. در نظام های آموزشی دو نوع از تفکر بیشتر از بقیه مطرح بوده که شامل تفکر انتقادی و تفکر خلاق هستند. این فصل به انواع تفکر بدون بررسی دقیق ارتباط بین آن ها می پردازد. بنابراین برای درک ارتباط دقیق بین انواع تفکر بهتر است به منابع معتبر مربوطه مراجعه گردد.
تفکر انتقادی
تفکر انتقادی (تفکر نقاد یا سنجش گرانه اندیشی) نوعی مهارت است که باعث افشاء سفسطه (مغالطه) ها و استدلال های ناصحیح و غیر منطقی می گردد و همچنین به ما کمک می کند تا به کسب دانش پرداخته و استدلال ها و نظریه های خود را بهبود و ارتقاء دهیم. از دیدگاه الدر و پائول (2007) ، تفکر انتقادی یکی از توانایی های مهم شناتی و مهارت های تفکر است که در چالش کشیدن مسائل و موضوعات مختلف نقش اساسی و بنیادی دارد. این نوع تفکر از یک نوع تفکر نگاه تیزبینانه به مشکلات و مسائل مهم زندگی است.
الیس در کتاب چگونه یک دانش پژوه عالی شویم، تفکر نقاد را این گونه تفسیر نموده است (به نقل از کردرستمی) :
” متفکر نقاد فردی است که در خواندن، نوشتن، صحبت کردن، گوش دادن سعی می کند اوج تکنیک های ارتباطات را اجرا نماید، وی می تواند نقش مهمی را در تغییرات اجتماعی بازی کند، در حقیقت مدل های مناسب این نظامات محصول اندیشه متفکر نقاد است. متفکر نقاد به ما کمک می کند که بر روی خطاها سرپوش نگذاریم. متفکر نقاد از طریق گسترش نقد، آمادگی خویش را برای تغییر در نگاه و اندیشه اعلام می دارد و همواره آمادگی دارد که بگوید من نمی دانم.”
تعریف تفکر انتقادی
– تفکر انتقادی فرآیندی ذهنی است با هدف بررسی افکار و عقاید خود با دیگران جهت دستیابی به فهمی بهتر، روشن تر و عمیق تر.
– تفکر انتقادی ( اندیشه ی انتقادی یا سنجش گرانه اندیشی) یک فرآیند شناختی، فعال، هدف مند و سازماندهی شده است جهت آزمودن دقیق تفکر خود یا دیگران.
– تفکر انتقادی یعنی توانایی تفکر مستقل و اندیشیدن به شیوه ای روشن دقیق و منطقی.
تفکر انتقادی شامل فرآیندهای ذهنی چون بازشناسی ابهام، ارزیابی، تفسیر، تحلیل اطلاعات، قضاوت و تصمیم گیری آگاهانه است. این تفکر یک تفکر تحلیلی و منطقی بوده که باعث می شود افکار و اندیشه های شخص یا دیگران دقیق تر، روشن تر و قابل دفاع تر گردند.
واژه “خلاق” در لغت به معنای آفریننده، مبدع آفرینشگر بوده و واژه “خلاقیت” در لغت یعنی آفرینشگری، نوآوری، ابتکار و آفرینندگی.
تفکر خلاق یک فراورده شناختی است که باعث خلاقیت می گردد و خلاقیت یعنی به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر، رویکرد یا ایده جدید. شاید لازم باشد برای دستیابی به یک ایده جدید و خاص در ابتدا صدها ایده را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.
نکته ای که باید توجه داشت این است که خلاقیت قابل یادگیری است و مثبت اندیشی یا ذهنیت مثبت در ایجاد آن نقش دارد. شرایط محیطی و بافت مناسبت نیز از جمله عوامل مهم در ایجاد خلاقیت افراد محسوب میشوند.
نوآوری حاصل خلاقیت است. هرگاه پدیده ای نو یا ایده ای جدید ایجاد گردد و به جامعه عرضه شود نوآوری اطلاق می گردد. اندیشیدن مستقل اولین گام برای خلاقیت و نوآوری است. دو زمینه خلاقیت شامل حوزه و صنف است که اولی در ارتباط با دانش (همانند شیمی ، فیزیک و موسیقی) و دومی مرتبط با اجتماع (همانند همکاران و نهادهای عمومی) است.
مولفه ها یا عناصر اصلی خلاقیت
سه مولفه اصلی خلاقیت عبارت اند از
خبر گی ها تخصص که در ارتباط با دانش تجربه و مهارت فرد در یک حرفه یا زمینه خاص است. این مولفه پایه و اساس تمامی کارهای خلاق محسوب
می شود.
مهارت های تفکر خلاق برای رسیدن به خلاقیت و نوآوری ضروری است که فرد به مهارت های خود را در مسیر یا کار جدید به کار اندازد.
انگیزش درونی انگیزش به رفتارهای فرد نیرو و جهت می دهد. به کار و حرفه خود همراه با لذت که به عنوان عوامل انگیزشی درونی محسوب می شوند نقش بسیار مهمی در خلاقیت دارند.
خصوصیات افراد بسیار خلاق
افراد بسیار خلاق دارای ویژگی‌ها و خصوصیات خاصی هستند که آنها را از افراد غیر خلاق یا کمتر خلاق مجزا می کند.
به طور کلی برخی از خصوصیات افراد بسیار خلاق شامل :
دانش وسیع مرتبط با حوزه کاری
انتخاب دقیق و مناسب موضوعات و مسائل
خطرپذیری (ریسک پذیری)
پایبندی و تعهد
کنجکاوی
علاقه به کارهای پیچیده و مواجه شدن با ابهامات
پیش قدم شدن در رویارویی با مسائل و مشکلات
نشاط ، شوخ طبعی و شادی
استقلال فکری
سخت کوشی و پشتکار
فرصت‌طلبی
تفکر باز
میل به موفقیت و پیشرفت
باور و اطمینان زیاد به ارزش فعالیتهای خلاقانه
رضایت مندی از شغل
شک و تردید نسبت به مفروضات
خبرگی
انعطاف پذیری
آینده نگری
جسارت
انگیزش
توجه کردن به جزئیات
علاقه به آزمایش و تجربه
تمرکز و توجه
اعتماد به نفس
خود نظم دهی یا خود سامانی
در پی تجربه های جدید بودن
پذیرش خود (خود پذیرشی)
امیدوار بودن
علاقه مند بودن به کار و جذاب دیدن آن
قدر تصور و تخیل قوی
انتقاد پذیری برای بهبود کار
دوری از تفکرات مبتنی بر عادات یا تفکرات قالبی (کلیشه ای)
دقت و توجه به موضوعاتی که دیگران نسبت به آن بی‌توجه هستند
بیشتر در ارتباط با تفکر واگرا (جستجوی راه های مختلف حتی پس از کشف مطمئن ترین راه) است.
سوالات متداول:
1.تفکر خلاق چیست؟
تفکر خلاق مجموعه فعالیت های ذهنی است که به واسطه ی آن تجزیه و تحلیل، استدلال، ارزیابی و قضاوت موضوعات و مسائل مختلف امکان پذیر می گردد.
2.چطور مهارت های تفکر کودکان را تقویت کنیم؟
برای افزایش مهارت های تفکر در کودکان باید مهارت های یادگیری، درک مطلب، مهارت های تجزیه و تحلیل و قدرت تصمیم گیری را در کودکان بهبود بخشید که در مرکز کاردرمانی ذهنی دکتر صابر بر روی همه این موارد تاکید می شود.
مقیاس هوش وکسلر از انواع تست های هوش استاندارد می باشد که در مرکز تست هوش دکتر صابر انجام می شود. تست هوش وکسلر شامل 10 خرده آزمون می باشد و سه بهره هوشی ختلف را برای کودکان مشخص می کند. هوش کلامی، غیر کلامی و بهره کلی. متخصصین مرکز تست هوش کودکان دکتر صابر با استفاده ار نتایج تست هوش نقاط ضعف کودکان را مشخص و برنامه درمانی مناسب را برای آنان طراحی می کنند. نکته قابل توجه در انجام تست های هوش نحوه اجرای آنان است. تستر های با تجربه مرکز دکتر صابر با تجربه بالا در زمینه نحوه اجرای آزمون هوش وکسلر، تست هوش وکسلر را با بالاترین دقت اجرا، نمره گذاری و تفسیر می نمایند.
در سال ۱۹۹۱ مقیاس هوش وکسلر کودکان سه و در سال ۲۰۰۳ تست هوش وکسلر چهار منتشر شد. اگرچه در هر تجدید نظری سوال ها مطابق با روز تغییر می کرد و تغییرات اندک دیگری نیز ایجاد می‌شد ولی تست وکسلر کودکان چهار، فرم کاملا متفاوتی است. حتی در مفاهیم نظری نیز این تفاوت به چشم می آید. یعنی همه تست های وکسلر، سه نوع بهره هوشی به دست می دهند در حالی که از تست وکسلر کودکان چهار، پنج نوع هوشبهر استنتاج می گردد. تغییرات عمده این تست هوش باعث شده است تا بتوان از آن استفاده های زیادی در راهنمایی و مشاوره تحصیلی نمود.
اگر چه وکسلر در ۱۹۳۹ ،زمان انتشار اولین آزمون خود با بیان اینکه بیشتر آزمون های هوشی موجود برای دانش آموزان ساخته شده و استفاده از این آزمون ها برای بزرگسالان جالب نیست، سعی داشت بیشترین تلاش خود را در جهت ساخت آزمون های ویژه بزرگسالان نماید.
تغییراتی که در تست وکسلر کودکان سه نسبت به تست هوش وکسلر کودکان تجدید نظر شده انجام شده بود، عبارت بودند از:
خرده آزمون نمادیابی به خرده آزمون های عملی اضافه شده و همراه با مازها، خرد آزمون انتخابی محسوب می شدند. یعنی در واقع تعداد خرد آزمون ها،از 12 به 13 خرده آزمون افزایش یافته بود.
خرده آزمون واژگان،تغییر یافته بود یعنی واژگان منسوخ حذف شده و واژگان جدید اضافه شده بودند.
ظاهر آزمون تا حدی جذاب تر شده بود. مثلاً تصاویر گرافیکی اضافه شده و کتابچه طراحی با مکعب ها و آزمون تکمیل تصاویر،جذاب تر شده بود.
تغییراتی که در تست هوس وکسلر کودکان چهار نسبت به وکسلر کودکان سه انجام شده است بسیار زیاد و کیفی است و عبارتند از:
سه خرده آزمون تنظیم تصاویر،الحاق قطعات و مازها حذف شده‌اند.
پنج خرده آزمون جدید اضافه شده که عبارتند از: مفاهیم تصویری، توالی حرف و عدد، استدلال تصویری، خط زنی و استدلال کلامی.
برخی ماده های خرده آزمون های طراحی با مکعب ها، شباهت ها، واژگان درک مطلب، نمادیابی، تکمیل تصاویر، اطلاعات عمومی و حساب تغییر کرد.
از اجرای تست هوش وکسلر کودکان چهار، پنج نوع هوشبهر حاصل می شود: هوشبهر درک مطلب کلامی، هوشبهر استدلال ادراکی، هوشبهر حافظه فعال، هوشبهر سرعت پردازش و هوشبهر کل
به منظور انطباق و هنجاریابی این تست هوش برای جامعه ی ایران، طی یک طرح پژوهشی به سفارش سازمان آموزش و پرورش استان چهارمحال و بختیاری و نظارت دانشگاه اصفهان،آزمون از شرکت روانشناسی خریداری و پس از ترجمه، سوال های آن با فرهنگ ایرانی و خصوصاً فرهنگ بومی استان چهارمحال و بختیاری انطباق داده شد. به این ترتیب فرم فارسی آزمون تهیه و طی یک مطالعه مقدماتی روی صد نفر از سنین مختلف،درجه دشواری سوال ها تعیین گردید. آزمون نهایی فراهم آمده، در ۱۶ منطقه استان چهارمحال و بختیاری روی بیش از ۹۰۰ نفر اجرا شد ولی به دلیل مخدوش بودن برخی پاسخنامه ها از پاسخنامه ۸۷۲ نفر جهت تهیه جدول هنجار استفاده شد،در طول انجام مطالعه اصلی،نمونه هایی نیز جهت تعیین پایایی و روایی آزمون انتخاب شد و به طور کلی در بررسی نهایی به جز ۲ خرداد آزمون طراحی با مکعب ها و رمز نویسی، سایر خرده آزمون ها در شکل،محتوا و ترتیب سوال ها دچار تغییراتی شدند.
هنجاریابی: با استفاده از نمرات ۸۷۲ نفر در ۹ گروه سنی، جدول تبدیل نمرات خام به نمرات معیار تهیه شد. برای تهیه این جدولها نمرات خام ۱۵ مقیاس با تبدیل غیر خطی به نمرات ( z ) تبدیل شد و نمرات ( z ) به نمره های معیار با میانگین ۱۰ و انحراف معیار سه تبدیل شد. سرانجام این نمرات به پنج هوشبهر با میانگین ۱۰۰ و انحراف معیار ۱۵ تبدیل گردید. این پنج هوشبهر عبارتند از: هوشبهر درک مطلب کلامی، استدلال ادراکی، حافظه فعال، سرعت پردازش و هوشبهر کل. گزارش کامل ۳ سال فعالیت پژوهشی در خصوص ترجمه،انطباق،تعیین روایی و پایایی و تهیه جدول هنجار برای تست هوشی وکسلر کودکان چهار در معاونت پژوهشی دانشگاه اصفهان موجود است. آنچه در این نوشتار ارائه می گردد، شیوه اجرا، نمره گذاری و تعیین هوشبهر کودکان 6-16) ) ساله می باشد. امید است آزمونگران با مطالعه دقیق این راهنما به توانند ارزیابی دقیقی از هوشبهر کودکان داشته باشند و از این نمرات علاوه بر سنجش هوش در راهنمایی تحصیلی نیز استفاده نمایند.
جهت آشنایی بیشتر والدین با نحوه اجرای آزمون هوش وکسلر، در این مطلب به صورت خلاصه به نحوه اجرای چند خرده آزمون تست وکسلر و تعیین بهره هوشی پرداخته می شود:
نحوه اجرای تست هوش وکسلر
شروع تست هوش وکسلر
خرده آزمون ها به ترتیب اجرا آمده است، قبل از شروع، از آماده بودن مواد مربوط به هر خرد آزمون به همین ترتیب، اطمینان حاصل کنید. به آزمودنی اطمینان دهید که در حین اجرا می تواند استراحت کند و هر وقت نیاز به استراحت داشت شما را مطلع سازد. وقتی احساس کردید که به سطح خوبی از رابطه با آزمودنی رسیده اید و اشتیاق آزمودنی در حد مناسبی است، اجرای تست وکسلر را آغاز کنید.
معرفی تست هوش وکسلر
قبل از شروع کل آزمون، این توضیح را بدهید.
من از تو می خواهم کارهای زیادی انجام دهی. مثلاً از تو سوال هایی می پرسم و یا می خواهم با مکعب ها کار کنی. برخی از این کارها واقعا آسان است ولی برخی نیز ممکن است سخت باشد. بیشتر افراد به همه سوال ها پاسخ درست نمی دهند و یا همه تکالیف را تمام نمیکنند ولی من از تو خواهش می کنم در همه موارد تمام سعی و تلاش خودت را بکنی،آیا سوالی داری؟
در مورد میزان توضیح مورد نیاز در ابتدای اجرای آزمون، بین آزمودنی ها تفاوت وجود دارد. اگر آزمودنی شما متوجه نشده است و یا نگران است،به روشی دقیق و غیر تهدید کننده برایش توضیحات بیشتری بدهید. از به کار بردن واژه هوش اجتناب کنید چرا که باعث ایجاد اضطراب میشود. در عوض می توانید در مورد هدف تست اشاراتی داشته باشید و تاکید کنید که این آزمون معین می کند کدام تکلیف برای شما آسان و کدام تکلیف برای شما سخت است ولی در مورد هدف اصلی آزمون دروغ نگویید، همواره حقیقت را بگویید. نمونه ای از نحوه اجرای خرده آزمون های تست هوش وکسلر در زیر آمده است:
طراحی با مکعب ها ( اصلی)
در این خرده آزمون، آزمودنی با دیدن الگو یا تصویر در کتابچه سوال ها، با استفاده از مکعب های قرمز و سفید در یک زمان مشخص به بازسازی آن الگو یا تصویر می‌پردازد.
مواد آزمون
راهنمای اجرا و نمره گذاری( همین دفترچه)
برگه ی ثبت پاسخ ها
کتابچه ی سوال ها
مکعب ها
ساعت یا کرنومتر
شروع
برای آزمودنی های ۶ تا ۷ سال از سوال یک، برای آزمودنی های ۸ تا ۱۶ ساله از سوال سه و برای آزمودنی هایی که حدس زده می شود مشکل هوشی دارند از سوال یک.
اجرای معکوس
اگر آزمودنی های ۸ تا ۱۶ ساله نتوانند نمره کامل را در هر کدام از دو سوال اول و دوم کسب کنند، تست هوش را به طور معکوس اجرا کنید تا جایی که بتوانند در دو سوال متوالی نمره کامل کسب کنند.
توقف
متوقف کردن آزمون بعد از کسب سه نمره صفر متوالی.
زمان گیری
برای هر آزمودنی زمان از موقع ادای آخرین کلمه سوال محسوب می گردد. پایان زمان وقتی است که آزمودنی کارش را تمام کرده است و یا از حال و هوایش پیداست که کار دیگری ندارد. اگر مطمئن نیست، از او بپرسید تمام شد یا نه. اگر نگران ایجاد اضطراب در آزمودنی هستید، چند ثانیه بیشتر به او فرصت دهید تا کارش را تمام کند ولی به آنچه در این ثانیه ها انجام می دهد امتیاز ندهید. زمان اجرای هر سوال در برگه ثبت پاسخ ها آمده است.
شیوه نشستن
آزمودنی و آزمونگر روبروی هم می نشینند، اگر آزمودنی راست دست است دفترچه ی سوال کمی به سمت چپ او متمایل می شود و اگر چپ دست است به سمت راست او و اگر نمی دانیم چپ دست یا راست دست است دفترچه سوال را در جلوی صورت او قرار دهید. فاصله دفترچه از لبه میز ۱۸ سانتی متر باشد.
شیوه اجرا
در ابتدا به آزمودنی دو مکعب نشان دهید و بگویید: « به این مکعب ها نگاه کن دو طرفشان قرمز، دو طرفشان سفید و دو طرفشان سفید و قرمز است. همه شبیه هم هستند، ما با اینها شکل می سازیم. آنگاه سوال یک و دو را به عنوان الگو برای آزمودنی جلوی چشمان وی بسازید و مطمئن شوید الگوی شما ۱۸ سانتی متر با لبه میز فاصله دارد و سپس با اشاره به الگو از آزمودنی بخواهید عین الگوی شما را بسازد. لازم به ذکر است برای سوال یک تنها دو مکعب لازم است بنابراین دو مکعب در اختیار کودک قرار دهید. اگر کودک توانست در زمان معین عین الگو را بسازد به سوال ۲ بروید در غیر این صورت یک بار دیگر از او بخواهید عین الگوی شما را بسازد. اگر در بار دوم هم نتوانست،به سراغ سوال ۲ بروید. در مورد سوال ۲ نیز عین سوال یک عمل کنید با این تفاوت که در این سوال چهار مکعب در اختیار آزمودنی قرار دهید.
در سوال ۳،در بار اول از روی تصویر عین شکل را بسازید،سپس آن را به هم بریزید و از آزمودنی بخواهید عین شکل را بسازد. در مورد این سوال نیز اگر در بار اول کودک نتوانست در زمان معین این تصویر را بسازد یکبار دیگر به او مهلت دهید. از سوال ۴ تا ۱۴ تصویر را ارائه کنید و از آزمودنی بخواهید این تصاویر را هرچه سریعتر بسازد. از سوال ۴ تا ۱۰،چهار مکعب و از سوال ۱۱ تا ۱۴ نه مکعب در اختیار آزمودنی قرار دهید. یکی از مشکل هایی که معمولاً پیش می آید،چرخش دفترچه سوال ها توسط آزمودنی است. اگر آزمودنی این کار را کرد دفترچه را به حالت اولیه خود برگردانید و از او بخواهید از چرخش دفترچه خودداری کند. در صورتی که آزمودنی مکعب ها را می چرخاند،تنها در بار اول کار او را تصحیح کنید و بگویید: «باید مکعب های شما به این صورت باشد (صورت اصلی بدون چرخش).» در سایر موارد در برگه ثبت پاسخ ها،میزان چرخش هر شکل را یادداشت کنید.
نکته مهم: در سوال های یک و دو ممکن است آزمودنی بخواهد شکلی کاملاً شبیه به الگوی آزمونگر ایجاد کند لبه ها و کناره های آن هم مشابه باشد، در این موارد تذکر دهید که تنها باید روی مکعب ها الگو قرار گیرد نه کناره های آن.
نمره گذاری
نمره صفر: اگر طرحی که آزمودنی ساخته است غلط باشد، 30 درجه یا بیشتر چرخش داشته باشد و یا خارج از زمان تعیین شده باشد، به او نمره صفربدهید.
نمره یک: در سوال های یک تا سه چنانچه آزمودنی در بار دوم و زمان مقرر موفق به ساخت الگو شد،نمره یک به او بدهید.
نمره دو: در سوالهای یک تا سه چنانچه آزمودنی در بار اول و زمان مقرر موفق به ساخت الگو شد،نمره دو به او بدهید.
نمره چهار: در سوالهای ۴ تا ۸ چنانچه آزمودنی در زمان مقرر موفق به ساخت الگو شد،نمره ۴ به او بدهید.
نمره پنج و شش و هفت: سوال های ۹ تا ۱۴ با توجه به زمان اجرا، نمره ی پنج و شش و یا هفت داده میشود که این امتیاز در سوال های مختلف متفاوت است.
خرده آزمون رمزنویسی (اصلی)
در این خرده آزمون تست وکسلر، آزمونی به رونویسی نمادهایی می‌پردازند که همراه با اشکال هندسی ساده یا ارقام آمده‌اند.
مواد آزمون
راهنمای اجرا و نمره‌گذاری (همین دفترچه)
برگ ثبت پاسخ‌ها
دفترچه پاسخ شماره (۱)
دو مداد بدون پاک‌کن
زمان‌سنج (ساعت یا کرنومتر)
شروع
برای آزمودنیهای ۶ تا ۷ در رمزنویسی A ابتدا سؤالهای نمونه و سپس سؤالهای خرده آزمون اجرا شود.
برای آزمودنیهای ۸ تا ۱۶ سال در رمزنویسی B ابتدا سؤالهای نمونه و سپس سؤالهای خرده آزمون اجرا شود.
در مورد آزمودنی‌هایی که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند باید از سؤال‌هایی استفاده شود که مناسب با سن تقویمی آنهاست.
توقف
متوقف کردن آزمون بعد از ۱۲۰ ثانیه
زمان‌گیری
دقت در زمان خیلی مهم است. بعد از گفتن آخرین کلمه‌ی راهنمایی، زمان آغاز میشود و وقتی آزمودنی همه‌ی فرم را تکمیل کرد یا ۱۲۰ ثانیه بعد، آزمون را متوقف کنید.
اصول کلی
دو فرم برای این خرده آزمون وجود دارد، مطمئن شوید که فرم مناسب را برای هر
آزمودنی اجرا کنی، فرم A را برای کودکان ۷-۶ ساله و فرم B را برای آزمودنیهای ۱۶- ۸ ساله اجرا کنید.
¤ به آزمودنی پاک‌کن ندهید، اگر آزمودنی پرسید: در صورت اشتباه چه کنم به او بگویید: «هرچه مینویسید خوب است فقط سعی کنید هر چه سریع پاسخ دهید.»
¤ اگر آزمودنی سؤال را حذف میکند یا به‌طور معکوس ردیف‌ها را تکمیل میکند به او بگویید: «به ترتیب انجام دهید، و هیچ‌کدام را جا نگذارید»،
ولی کمک دیگری به آزمودنی نکنید.
خرده آزمون واژگان (اصلی) در تست هوش وکسلر
چهار تصویر در کتابچه‌ی سؤال‌ها ارائه میگردد و از آزمودنی خواسته میشود نام آنها را بگوید. بقیه واژه‌ها توسط آزمونگر با صدای بلند خوانده میشود و از آزمودنی خواسته میشود تعریف آن واژه‌ها را بگوید.
مواد آزمون هوش وکسلر
راهنمایی اجرا و نمره.گذاری
برگه ثبت پاسخ‌ها
کتابچه سؤال‌ها
شروع
برای آزمودنیهای ۸ -۶ ساله از سال ۵، آزمودنیهای ۱۱-۹ ساله از سؤال ۷، آزمودنیهای ۱۶ -۱۲ ساله از سال ۹ و برای آزمودنی‌هایی که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند، از سؤال ۵ شروع کنید.
اجرای معکوس
اگر آزمودنیهای ۱۶- ۶ ساله نتوانند نمرهی کامل را از هر کدام از دو سال اول و دوم کسب کند.
توقف
متوقف کردن آزمون بعد از کسب پنج نمرهی صفر متوالی
اصول کلی
در قسمت سؤالهای تصویری، چهار نوع پاسخ ممکن است توسط آزمودنی داده شود که باید توسط آزمونگر بررسی بیشتری در مورد آنها صورت گیرد، یعنی از آزمودنی خواسته شود که دقیق‌تر پاسخ دهد. این چهار نوع پاسخ عبارتند از باسخ‌های حاشیه‌ای، پاسخهای عملکردی و پاسخهای ژستی. در پاسخهای فرعی
ممکن است آزمودنی به یک موضوع حاشیه‌ای مربوط به واژه اشاره کند. مثلاً در مورد قطار بگوید، موتور. در این موارد آزمونگر باید بگوید: «بله، به آن چه چیز دیگری هم می‌گویند».
در پاسخهای کلی اگر آزمودنی در پاسخش به یک طبقه‌ی کلی اشاره کرد، مثلاً در مورد گل بگوید: گیاه، آزمونگر باید بگوید: «بله، ولی چه نوعی از آن؟»
در مورد پاسخهای عملکردی اگر آزمودنی به یک عملکرد شکل اشاره کرد، آزمونگر باید بگوید: «بله، ولی نام آن چیست؟»
در مورد پاسخهای ژستی اگر آزمودنی از حرکات بدنش برای توضیح یک سؤال استفاده کرد آزمونگر باید بگوید: «بله ولی نام آن چیست؟»
¤ در مورد سایر واژگان: واژه باید کلمه به کلمه خوانده شود، تا حدی که نیاز است میتوان واژه را تکرار کرد ولی به‌هیچ‌عنوان نباید آن را تغییر داد.
¤ در مورد آزمودنی‌هایی ۸-۶ سال، از کتابچه سؤال‌ها استفاده نشود.
¤ در مورد آزمودنیهای ۱۶-۹ سال به شکل کلمه در دفترچه‌ی سؤال‌ها، هم زمان با تلفظ آن اشاره شود.
¤ اگر پاسخ آزمودنی مبهم است یا روشن نیست بگویید: «منظورت چیست؟ یا بیشتر برایم بگو».
¤ اگر آزمودنی واژه‌ای را اشتباه شنید، به او بگویید: «به دقت گوش کن، معنی واژه‌ی…چیست؟»
¤ اگر آزمودنی در فضای اتاق در پاسخ به سؤال شما به شیئی خاص اشاره کرد، نمره‌ای نمی‌گیرد بلکه باید از او خواسته شود که منظورش را به صورت کلامی بگوید.
¤ سؤالهای ۵ و ۶ جهت آموزش‌‌اند. اگر آزمودنی نمره (۲) نگرفت، جواب درست را به او بگویید ولی کمک دیگری به او نکنید.
نحوه اجرای آزمون هوش وکسلر بخش توالی حروف و عدد
برای آزمونی در یک سلسله از اعداد و حروف خوانده میشود و او اعداد را با نظم صعودی و کلمات را با نظم الفبایی تکرار میکند.
مواد آزمون هوش وکسلر
راهنمای اجرا و نمره‌گذاری
برگه ثبت پاسخ‌ها
شروع
برای آزمودنیهای ۷ – ۶ سال سؤالهای تشخیصی، سؤال نمونه و سپس سؤال یک آزمودنیهای ۱۶- ۸ سال سؤال نمونه و سپس سؤال یک و در مورد افرادی که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند، با سؤالهای تشخیصی شروع کنید.
توقف
متوقف کردن آزمون اگر آزمودنی در سؤالهای تشخیصی ناموفق بود یا در هر سه کوشش مربوط به یک سؤال نمرهی صفر گرفت، آزمون را متوقف کنید.
اصول کلی
¤ برای کودکان ۶-۷ سال از سؤالهای تشخیصی استفاده کنید تا معلوم شود که شمارش و الفبا را می‌دانند.
¤اگر آزمودنی نمی‌تواند تا ۳ بشمارد یا تا «پ» نمی‌تواند الفبا را بگوید، این آزمون را در مورد وی نباید اجرا کرد.
¤ اگر آزمودنی به هر دو کوشش‌های سؤال نمونه پاسخ غلط داد فوراً پاسخ او را تصحیح کنید و دوباره این سؤال‌ها را از وی بپرسید. حتی اگر آزمودنی در هر دو کوشش سؤال نمونه ناموفق بود باز هم آزمون را اجرا کنید.
¤ در سؤالهای ۱،۴و۵ باید پاسخهای خاصی را تقویت کنید. بنابراین از جمله‌هایی که زیر این سؤال‌ها در برگه ثبت پاسخ‌ها آمده است، استفاده کنید ولی چنانچه بعد از تقویت شما آزمودنی پاسخ داد به او نمره ندهید.
¤ هر سؤال از سه کوشش تشکیل شده است، هر کوشش را اجرا کنید.
¤ هر کوشش را کلمه به کلمه با نظم هر کلمه یا حرف در یک ثانیه بخوانید و همان‌طور که به آخر سلسله عدد- حرف می‌رسید، سعی کنید صدایتان بیفتد،
¤ هیچ سؤال یا کوششی را تکرار نکنید. اگر آزمودنی از شما خواست که کوششی را تکرار کنید، بگویید: «بهترین حدست را بگو.»
نمره.گذاری
¤ در مورد سؤالهای تشخیصی، دور بله خط بکشید.
¤ اگر در سؤالهای ۵،۴،۱ از تقویت استفاده کردید، در پاسخنامه کلمه‌ی «ت» را بنویسید که نشان دهد از این روش استفاده کرده‌اید.
¤ اگر آزمودنی اعداد و کلمات را به ترتیب گفت، یک نمره برای او در نظر بگیرید حتی اگر کلمات را قبل از اعداد بگوید.
شیوه‌های اجرا
سؤالهای تشخیصی ویژه کودکان ۷ -۶ سال
شمارش
بگویید: «بیاید کار دیگری انجام دهیم، برایم تا ۵ را بلند بشمار.»
اگر آزمودنی متوجه نشد، بگویید: به شمار مثلاً ۱ و ۲ و… بین اعداد توقف کنید. سپس بگویید: «خوب، حالابگو»
اگر آزمودنی پاسخ درست داد و حداقل تا ۳ شمرد، سراغ الفبا بروید.
اگر پاسخ غلط داد، انجام این خرده آزمون را متوقف کنید ولی حتماً حساب را انجام دهید.
الفبا
«خوب حالا حروف الفبا را برایم بگو»
اگر کودک نفهمید بگویید: «الف، ب،... (بین هر حرف توقف کنید) و سپس بگویید: «خوب بگو»
سوالات متداول:
1. خرده آزمون های تست وکسلر چه مواردیست؟
تست هوش وکسلر شامل 10 خرده آزمون می باشد و سه بهره هوشی ختلف را برای کودکان مشخص می کند. هوش کلامی، غیر کلامی و بهره کلی.
خرده آزمون های این تست شامل، شباهت ها، توالی اعداد، تکمیل تصاویر، طراحی با مکعب ها و رمزگردانی و غیره می باشد.
2.برای انجام تست وکسلر کودکان چقدر زمان لازم است؟
انجام کامل و دقیق این تست بسته به وضعیت و توانایی های کودک دارد و در بعضی موارد آزمونگر مجبور می شود از خرده آزمون های جایگزین برای کودک استفاده کند. اما به صورت تقریبی بین 1 تا یک و نیم ساعت زمان برای انجام این تست مورد نیاز می باشد.
از آنجایی که تعریفی از هوش که مورد توافق همه محققان و پژوهشگران باشد وجود ندارد، بنابراین ارائه یک تعریف مشخص و مورد توافق همه از هوش مصنوعی نیز مشکل است. امروزه استفاده از تکنولوژی های پیشرفته و کاربرد هوش مصنوعی در درمان کودکان با اختلالات خاص کاربرد فراوانی دارد. مرکز تست هوش دکتر صابر با انجام تست های تخصصی هوش و تعیین نقاط قوت و نقص کودکان و طراحی برنامه های مختلف درمانی به کمک هوش مصنوعی توانسته است به بهترین نتیجه درمانی در پیشرفت کودکان با نیازهای ویژه دست یابند.
تعاریفی از هوش مصنوعی
در اینجا به تعاریفی از هوش مصنوعی اشاره می گردد:
* هوش مصنوعی عبارت است از ساخت ماشین ها با سیستم هایی که مانند انسان فکر یا رفتار می کنند.
* هوش مصنوعی یعنی دانش ساخت ماشین ها با برنامه های هوشمند
* هوش مصنوعی عبارت است از ایجاد سیستم های هوشمند الکترونیکی با رایانه هایی که دارای رفتارها و عملکردهایی مشابه انسان هستند.
اصطلاح “هوش مصنوعی در سال ۱۹۵۶ توسط جان مکارتی مطرح شد. وی هوش مصنوعی را با دانش و مهندسی ساخت ماشین های هوشمند تعریف کرد.
بیشتر سیستم های هوشمند که اکنون استفاده می شوند برنامه های رایانه ای هستند. بازی های رایانه ای ، رایانه های شطرنج باز و انواع ربات ها نمونه هایی هستند که از خود هوش مصنوعی نشان می دهند.
هوش مصنوعی با رشته های مختلفی مرتبط است که برخی از این رشته ها عبارت اند از:
علوم رایانه (کامپیوتر) • ریاضیات
فلسفه • روانشناسی
زبان شناسی • منطق
عصب شناسی • مهندسی کنترل
بررسی کاربرد هوش مصنوعی
آلن تورینگ در سال ۱۹۵۰ آزمونی را جهت تعیین میزان هوشمندی در یک ماشین هوشمند یا برنامه رایانه ای مطرح کرد. تورینگ که از پیشگامان هوش مصنوعی است هوش را مختص به انسان نمی دانست و معتقد بود که محققان و دانشمندان برای درک هوش نباید به تعاریف نظری پیچیده و گیج کننده روی آورند. از نظر وی تعریف مشخصی برای تفکر وجود ندارد و توصیه اش بر تعریف رفتاری از هوشمندی بود.
در آزمون تورینگ یک سؤال کننده به عنوان قاضی همراه با یک رایانه و یک انسان پاسخ ده مشارکت دارند. ارتباط فرد سؤال کننده با رایانه و انسان پاسخگو از طریق تایپ متنی (چت) به جای صوت انجام می گیرد. در صورتی که فرد سؤال کننده نتواند ماشین را از انسان پاسخ دهنده تشخیص دهد آن ماشین هوشمند بوده و رایانه آزمون تورینگ را گذرانده است. بنابراین، موفقيت در این آزمون به این معنا است که ماشین به علت هوشمندی توانسته است انسان سؤال کننده بفریبد و وی را متقاعد ساخته که یک انسان است.
جان سرل و اتاق چینی
جان سرل فیلسوف آمریکایی معتقد است که هوشمندی در ماشین های هوش مصنوعی برخلاف انسان، واقعی نبوده ولی در ظاهر هوشمند به نظر می رسند. آنچه در رایانه ها اتفاق می افتد چیزی جز مجموعه ای از قواعد و اصول از قبل برنامه ریزی شده نیست. بنابراین ماشین ها یا برنامه های رایانه ای فاقد فهم و ادراک واقعی هستند.
سرل در این ارتباط در سال ۱۹۸۰ بحث یا استدلال “اتاق چینی” را مطرح می کند. او همچنین این پرسش را طرح کرد که اگر یک ماشین بتواند مکالمه هوشمندی را شبیه سازی اند (به عنوان مثال یک برنامه هوشمند مترجم رایانه ای از زبان چینی به انگلیسی) آیا ضرورتی دارد که حتما آن را بفهمد؟
ویژگی های هوشمندی
برخی از خصوصیات و ویژگی هایی که میتوان به هوشمندی نسبت داد یا از یک سیستم هوشمند انتظار می رود عبارت اند از:
* توانایی یادگیری * قدرت ادراک
* توانایی برقراری ارتباط * توانایی های حرکتی و فیزیکی
* توانایی استفاده از تجربیات قبلی * توانایی حسی
* توانایی کلامی * توانایی استدلال
* ابراز احساسات همراه با تغییر حالات فیزیکی * آگاهی از خود و احساسات خود
* قدرت محاسبه
سیستم های خبره (سامانه های خبره)
یک سیستم خبره عبارت است از طراحی برنامه ای رایانه ای با هدف کاربرد آن در یک حوزه محدود و خاص.
آگاهی محققان و پژوهشگران از این مسئله که هر متخصص از تعدادی قواعد و اصول خاص در رشته خود استفاده می کند، زمینه ایجاد سامانه های خبره را فراهم کرد. به عنوان مثال نرم افزار MYCIN جهت تشخیص برخی از بیماریهای عفونی و برنامه DENDRAL در زمینه شیمی مولکولی جهت تعیین ساختار ترکیبات آلی طراحی گردیدند. به طور کلی، می توان گفت که کاربردی نمودن هوش مصنوعی باعث پیشرفت های بسیاری در این رشته شده است.
شبکه عصبی مصنوعی
شبکه عصبی مصنوعی (شبکه نورونی مصنوعی) یکی از شاخه ها و کاربردهای هوش مصنوعی است که با الهام از ساختار شبکه ای نورون های مغز انسان طراحی می گردد و همانند مغز به پردازش اطلاعات می پردازد. از ویژگیهای مهم شبکه عصبی مصنوعی، توانایی یادگیری، قابلیت حل مسئله و غیرقابل پیش بینی بودن عملکرد آن است.
در مغز انسان دو نوع سلول وجود دارد:
سلول عصبی که نورون نامیده می شود
سلول غير عصبی به نام نوروگلیا
عملکردهای عالی سیستم عصبی از طریق نورونها یا سلول های عصبی صورت می گیرد. هر نورون که واحد عملکردی سیستم عصبی محسوب می شود شامل یک جسم سلولی (پريکاريون)، چندین دندریت و یک آکسون است.
پیامهای عصبی از طریق دندریته ا به طرف جسم سلولی نورون هدایت می گردند و اکسون در دور کردن پیام عصبی از جسم سلولی نقش دارد. به ناحیه ارتباط یک نورون با نورون دیگر سیناپس گفته می شود. حدود ۸۰ درصد سیناپس ها در سیستم عصبی از نوع آکسونودندریتیک (سيناپس بین آکسون نورون پیش سیناپسی و دندریت نورون پس سیناپسی) هستند.
ارتباط نورون ها در مغز به گونه ای است که باعث ایجاد شبکه های عصبی می گردند. در سیستم عصبی زیستی، فعالیت یک نورون می تواند نورون های مرتبط با آن شبکه را نیز تحریک کند
شبکه عصبی مصنوعی دارای چند لایه نورون به هم پیوسته بوده که در هماهنگی با یکدیگر عمل می کنند.این شبکه همانند مغز انسان دارای توانایی پردازش اطلاعات به صورت موازی و توزیع شده است. در شبکه عصبی مصنوعی، قابلیت یادگیری شبیه مغز به جای برنامه ریزی از قبل آماده شده وجو دارد (یادگیری از طریق تجربه)، همچنین یادگیری در این سیستم درنتیجه فعالیت در کل شبکه است.
برخلاف سیستم های خبره که از شاخه های مهم هوش مصنوعی سمبولیک (نمادین) محسوب می شوند، شبکه های عصبی مصنوعی (از شاخه های هوش مصنوعی پیوندگرا) بر منطق استقرایی اتکا دارند و بر اساس رویکرد آموزش یا بهبود سیستم از طریق تکرار عمل می کنند. این مجموعه قوانین را از طریق تجربه کشف می کند.
کاربرد شبکه های عصبی مصنوعی
برخی از کاربردهای شبکه های عصبی مصنوعی شامل موارد زیر است:
1.آیا می توان از هوش مصنوعی در درمان مشکلات توجه کودک استفاده نمود؟
بله، با کمک هوش مصنوعی می توان برنامه های مختلف تقویت توجه را به صورت تخصصی و طبقه بندی شده طراحی و برای کودکان با اختلالات توجه اجرا نمود.
2.هوش مصنوعی چه استفاده هایی در توانبخشی دارد؟
توانبخشی کودکان با استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی موجب پیشرفت درمان و افزایش همکاری کودک در روند درمان می گردد، کودکان با اختلالاتی مانند اوتیسم، اختلال یادگیری، بیش فعالی و … می توانند از این تکنولوژی استفاده نمایند.
افراد دارای اوتیسم اغلب با چالشهایی در زمینه توجه، حافظه، و پردازش اطلاعات به دلیل اختلال در مهارت های کارکرد اجرایی مواجه می شوند. نواقص کارکرد اجرایی متداول در این افراد شامل مشکلاتی در برنامه ریزی، مشکل در تفکر آینده گرا، چالشهایی در سازماندهی اطلاعات، و مشکل در مدیریت وظایف متعدد و حل مسأله انتزاعی می باشد. مرکز توانبخشی اوتیسم تهران زیر نظر دکتر صابر در حیطه روانشناسی شناختی کودکان اوتیسم، کاردرمانی اوتیسم ، گفتاردرمانی اوتیسم و توسط تکنولوژی های نوین دنیا فعالیت می نماید. پس از ارزیابی دقیق علائم اوتیسم توسط دکتر اوتیسم، تیم تخصصی مرکز با ارائه خدمات پیشرفته درمانی نظیر نظریه شناختی اوتیسم موجب پیشرفت کودک اوتیسم در همه حیطه های ذهنی، کلامی، اجتماعی و جسمی می گردد. از جمله این خدمات روانشناسی شناختی می باشد که در زیر توضیح داده می شود.
اهمیت روانشناسی شناختی در اوتیسم
تکالیف آموزشی در محیط کلاس درس نیازمند کارکرد اجرایی متناسب با سن جهت موفقیت تحصیلی است. اگر کارکرد اجرایی تاخیر یا نقصی داشته باشد مانند موارد دارای اوتیسم، پشتیبان کمکی روانشناسی شناختی برای موفقیت کودکان اوتیسم لازم است. این نواقص در حوزه سنتی کارکرد اجرایی قرار می گیرد: برنامه ریزی، سازماندهی، مدیریت زمان، حافظه فعال و فرا شناخت . دیده شده است که افراد دارای اوتیسم، دارای عملکرد پایین تر در انجام تکالیفی هستند که نیاز به شناخت روان، برنامه ریزی، تنظیم. هدف و انتقال توجه دارند. از استراتژیهای تکنولوژی پیشرفته بینایی می توان برای پشتیبانی دانش آموزان دارای اوتیسم در محیط کلاس درس استفاده کرد. این استراتژیهای بینایی نیاز مند این هستند که دانش آموزان به درستی برنامه ریزی کنند مدیریت زمانی داشته باشند و اهداف خرد و کلان را برای خود نظارتی و انتقال توجه و شناخت بین چندین تکلیف داشته باشند. هر زمان که معلم استراتژیهایی حمایتی یا بهبود نواقص کارکرد اجرایی را توسط نظریه شناختی اوتیسم به کار می برد، دانش آموزان دارای اوتیسم دسترسی بهتری به برنامه درسی داشته اند. تکنیکهای استفاده از راهبردهای فناوری پیشرفته بینایی جهت پشتیبانی از موفقیت تحصیلی و کارکرد اجرایی در این بخش مورد بحث قرار خواهند گرفت.
استفاده از نقطه قوت بینایی در روانشناسی شناختی کودکان اوتیسم
پژوهش ها نشان داده است بسیاری از افراد دارای اوتیسم دارای نقاط قوت در درک اطلاعات بینایی هستند. بنابراین جمعیت دارای اوتیسم، اطلاعات را زمانی که همراه پشتیبانی بینایی باشد حفظ کرده و یاد می گیرند. بریان و گست ( ۲۰۰۰ ) این فرضیه را مطرح کردند که جوانان دارای اتیسم بهتر به یادگیری دیداری پاسخ می دهند زیرا آن ها گاهی مشکلاتی در درک و توجه به محرکهای شنیداری دارند. هنگامی که دانش آموز دارای اوتیسم در حال تقلا با تکالیف آموزشی است، اضافه کردن پشتیبانی های بینایی به آموزش سنتی به دانش آموز کمک می کند تا بهتر به اطلاعات دسترسی پیدا کند.
کلوث و دارموندی لاثام ( ۲۰۰۳ ) دریافتند که آموزش مبتنی بر بینایی (مانند دیاگرام ها، برنامه های گرافیکی، و فلوچارتها) هنگام همراهی با آموزشهای کلامی از استراتژیهای مؤثر آموزشی می باشد. برخی از افراد دارای اوتیسم مشکلاتی در دیدن کل تصویر ( دید گشتالتی ) دارند و در عوض بر جزئیات، گاهی در سطح عالی تری تمرکز می کنند. این خصوصیات را می توان همراه با پشتیبان های بینایی برای کمک به یادگیرنده دارای اوتیسم برای موفقیت در انجام تکالیف دشوار مانند درک مفاهیم انتزاعی و تفکر انتقادی استفاده کرد.
استفاده از فناوری در روانشناسی شناختی اوتیسم
پیشرفت در فناوری و قیمت دستگاه ها برای تولید مداخلات مبتنی بر بینایی، مثل مدل سازی ویدیویی و برنامه های فعالیت، تهیه پشتیبان های بینایی را در کلاس درس راحت تر کرده است. به عنوان مثال ، هم اکنون امکان بارگیری چندین ویدیوی مداخله و سایر و اپلیکیشن ها، بدون در نظر گرفتن تنظیمات، روی یک دستگاه کوچک قابل حمل که سرتاسر روز مورد استفاده است وجود دارد. دانش آموزان روزانه با دستگاه های اجتماعی قابل قبول و پیچیده ارتباط برقرار می کنند که می توانند آموزش مبتنی بر بینایی و یادآورها را در حالی ارائه دهند که با برخی مختصات تعاملی منحصر به فرد ادغام می شود. دانش آموزان در تمام سنین، شامل دانش آموزان پیش دبستانی ، معمولا از دستگاه های الکترونیکی دستی مانند آی پاد، آی پد، تبلت ها، تلفن همراه و کامپیوتر برای سرگرمی استفاده می کنند. بیشتر دانش آموزان باید قادر به استفاده از یکی از این دستگاه ها باشند تا به راحتی تماشای یک مداخله مدل سازی ویدیویی، مراجعه به چک لیست، یا مشاوره با یک نقشه بینایی، را ثبت کنند، و بتوانند این کار را در محیط¬های مختلف انجام دهند. تکنولوژی و دستگاه های الکترونیکی برای افراد دارای اوتیسم قطعاً جذاب خواهد بود و پژوهش ها نشان داده است این دستگاه ها موجب افزایش سطوح مهارتی می شوند . دستگاه های الکترونیکی می توانند اطلاعات زیادی را ذخیره کنند، قابل حمل و قابل اشتراک گذاری هستند و به راحتی بروز رسانی می شوند. این دستگاه ها انعطاف پذیرند وافراد می توانند به مداخلات در خانه، مدرسه و در جامعه دسترسی داشته باشند. الحاق مداخلات مبتنی بر شواهد با استراتژیهای تکنولوژیک (که نشان دادند جذاب می باشند)، از متدهای مؤثر افزایش مهارت ها در افراد دارای اوتیسم است.
روانشناسی شناختی به زبان ساده: چگونه به کودک اوتیستیک کمک کنیم؟
کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب با چالش‌های شناختی مانند مشکل در توجه، حافظه، برنامه‌ریزی و درک احساسات دیگران روبه‌رو هستند. اما خبر خوب این است که با درک این مشکلات و استفاده از راهکارهای ساده روانشناسی شناختی، میتوانید به رشد مهارتهای فرزندتان کمک کنید.
مهمترین مشکلات شناختی در اوتیسم:
تئوری ذهن ضعیف (درک نکردن دیدگاه دیگران)
اختلال در عملکردهای اجرایی (برنامه‌ریزی، سازماندهی)
مشکلات حافظه کاری (به‌خاطر سپردن دستورالعملها)
تمرکز بیش‌ازحد روی جزئیات (عدم درک کلیات)
راهکارهای عملی برای والدین اوتیسم
۱. تقویت تئوری ذهن با بازیهای ساده:
از کودک بپرسید: «فکر می‌کنی الان دوستت چه احساسی دارد؟» بعد از مشاهده یک فیلم کوتاه.
با عروسک‌ها موقعیتهای اجتماعی مختلف را نمایش دهید.
۲. بهبود عملکردهای اجرایی با برنامه‌ریزی تصویری:
از تصاویر یا نمودارهای بصری برای برنامه‌ریزی روزانه استفاده کنید (مثلاً مراحل مسواک زدن).
بازیهای ساختنی مثل لگو به تقویت برنامه‌ریزی کمک می‌کنند.
۳. تقویت حافظه کاری با تمرین‌های روزمره:
دستورالعمل‌های کوتاه و پله‌پله بدهید: «اول توپ را بردار، بعد آن را به من بده».
از بازیهای تطابقی (مثل کارتهای حافظه) استفاده کنید.
۴. افزایش انعطاف‌پذیری شناختی:
اگر کودک به یک روال خاص وابسته است، تغییرات کوچک ایجاد کنید (مثلاً مسیر متفاوتی برای برگشت از مدرسه انتخاب کنید).
نقش محیط در بهبود شناخت کودک:
یک محیط درمان اوتیسم مناسب باید ساختارمند، قابل پیش‌بینی و غنی از محرکهای حسی-حرکتی باشد. در خانه هم میتوان با رعایت این اصول، فضایی امن برای رشد شناختی کودک ایجاد کرد.
سوالات متداول:
1-آیا بازیهای کامپیوتری برای بهبود عملکرد اجرایی اوتیسم مفیدند؟
فقط بازیهای خاصی که هدفشان تقویت برنامه‌ریزی و حل مسئله است (مثل پازل‌های دیجیتال) با محدودیت 20 دقیقه در روز مفیدند. بازیهای اکشن نتیجه عکس دارند.
2-چگونه بفهمم کودک اوتیستیکم مشکل تئوری ذهن دارد؟
اگر کودک در درک احساسات دیگران (مثلاً وقتی شما ناراحت هستید) مشکل دارد، نمی‌تواند خود را جای دیگران بگذارد یا در بازیهای تخیلی مشارکت نمیکند، ممکن است ضعف در تئوری ذهن داشته باشد.
