بسیاری از کودکان اوتیسم در روند یادگیری دچار مشکل هستند و این امر موجب پسرفت تحصیلی یا به اجبار توقف در تحصیل آنان می گردد. یکی از دقدقه های مهم والدین بهبود روند یادگیی در کودکان اوتیسم می باشد. بسیاری از این مشکلات یادگیری به علت اختلالات توجه در این کودکان رخ می دهد. مشکلات توجه و تمرکز در کودکان اوتیسم با استفاده از تکنیک های مختلف کاردرمانی قابل درمان می باشد. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان کودکان اوتیسم به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات توجه و تمرکز برای کودکان اوتیسم در بخش های مختلف مرکز اوتیسم تهران نظیر اتاق تاریک دیداری، اتاق توجه شنیداری، سنسوری روم، کاردرمانی یکپارچگی حسی، گفتاردرمانی و… موجب بهبود توانایی های کودکان اوتیسم می گردد.
نقش بازیهای هدفمند در افزایش تمرکز کودکان اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب با چالشهای توجه و تمرکز روبهرو هستند، اما بازیهای هدفمند میتوانند به عنوان یک ابزار مؤثر در بهبود این مهارتها عمل کنند. این بازیها نهتنها جذاب و سرگرمکننده هستند، بلکه با طراحی ساختاریافته، به تقویت تمرکز، هماهنگی چشم و دست، و مهارتهای شناختی کمک میکنند. مطالعات نشان دادهاند که فعالیتهای بازیمحور، مانند پازلهای ساده، بازیهای حافظه، و فعالیتهای ترتیبی، میتوانند توجه کودکان اوتیستیک را بهطور چشمگیری افزایش دهند. یکی از مزایای بازیهای هدفمند این است که در محیطی کماسترس و انعطافپذیر اجرا میشوند، که برای کودکان اوتیسم بسیار حیاتی است. برای مثال، بازیهایی که شامل تطابق اشکال یا دنبال کردن الگوها هستند، میتوانند به تدریج مدتزمان تمرکز کودک را افزایش دهند. همچنین، استفاده از ابزارهای تعاملی مانند تبلتهای آموزشی یا اسباببازیهای سازنده (مثل لگو) میتواند در توانبخشی اوتیسم بسیار مؤثر باشد، زیرا این ابزارها بازخورد فوری ارائه میدهند و انگیزه کودک را حفظ میکنند.
علاوه بر این، بازیهای گروهی ساده با قوانین مشخص میتوانند مهارتهای اجتماعی و توجه مشترک را نیز تقویت کنند. والدین و درمانگران میتوانند با انتخاب بازیهای متناسب با سطح توانایی کودک، بهتدریج چالشها را افزایش دهند تا پیشرفت مداوم حاصل شود. در نهایت، ادغام بازیهای هدفمند در برنامههای روزمره میتواند راهکاری لذتبخش و علمی برای بهبود تمرکز و یادگیری در کودکان اوتیستیک باشد.
تمرینات توجه و تمرکز در کودکان اوتیسم
-جشن غذای مورد علاقه
مهم نیست ناگت مرغ داشته باشید یا انگور را برای جشن انتخاب کرده باشید، اغلب کودکان از غذاهای انگشتی استقبال میکنند. از کودک بخواهید سر میز مقابل شما بنشیند. یک بشقاب را جلوی او بگذارید و غذای مورد علاقهی او را در یک ردیف یا به صورت دایره در بشقاب بچینید. کودک خودبخود دستش را به سمت غذا دراز کرده و از آن خواهد خورد. در حالیکه به آرامی با کودک صحبت میکنید، دست غیرغالب او را نگه دارید و او را ترغیب به لذت بردن از غذا نمایید. همچنین میتوانید ساکت باشید و فقط از بودن در کنار هم لذت ببرید. اگر از این که دست کودک را گرفتهاید احساس خوبی ندارید، میتوانید اسباب بازی (ماشین یا کامیون) مورد علاقهاش را به دست غیرغالب او بدهید تا نگه دارد. مشاهده خواهید کرد که کودک برای برداشتن غذاها در سمت دیگر بشقاب دست خود را دراز خواهد کرد. توجه کنید که کودک بدنش را در زمان برداشتن غذا میچرخاند یا خیر. اگر بدن کودک چرخید یعنی او در برابر عبور از خط وسط بدن مقاومت میکند. او را دوباره به وضعیت اولیه برگردانید و در جهت مستقیم بنشانید. درست کردن وضعیت نشستن کودک و نگه داشتن دست غیرغالب را در روز اول، بیش از پنج دقیقه انجام ندهید. در زمانهای صرف غذا در روز، چند بار این کار را انجام دهید. این مهارت در طول زمان و با تشویق و کمک اندکی رشد خواهد کرد.
-درست کردن پازل و بهبود توجه
پازلهای جورچین مورد علاقه ی خانواده ها هستند و به رشد مهارتهای زیادی کمک میکنند. این فعالیت بسیار کمک کننده است و تفاوتی ندارد تکه های پازل پنج یا حتی پانصد عدد باشد. پازلها راه بسیار مناسبی برای رشد قابلیتهای بینایی و وضعیتی هستند و کودک را به استفاده از دست غالب تشویق میکنند. این پازلها راهی برای پرورش اجتماعی شدن کودک میباشند و در واقع الگویی برای یک کار دشوار عینی و مداوم هستند. برای تشویق کودک جهت عبور دستش از خط وسط بدن در زمان درست کردن پازل، بالا، پایین و چپ و راست تصویر را مشخص نمایید. زمانیکه کودک روی پازل کار میکند از او بخواهید یک جا ثابت بماند. کودک انتخاب میکند که روی کدام سمت پازل کار کند. او ممکن است حتی از کار کردن روی پازل در حالیکه قسمت بالای آن به سمت پایین قرار دارد لذت ببرد.
آنچه مهم است این است که زمانیکه کودک تصمیم گرفت هر وضعیتی برای جلسهی تکمیل پازل داشته باشد، در تمام جلسه در همان نقطه باقی خواهد ماند. او نباید دور میز حرکت کند تا تکهی موردنظرش را پیدا کند. دراز کردن دست به سمت دیگر، عبور از خط وسط را در کودک تشویق میکند. همانند تمام تمرینها این تمرین را نیز آهسته و گام به گام پیش بروید. کودک را تشویق نمایید که به مدت یک یا دو دقیقهی اول در سرجای اولش بماند. بعد از گذشت این زمان اگر کودک تمایل داشت میتواند دور میز حرکت کند و تکههای پازل را سرجای خودشان بگذارد. آخرین چیزی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که کودک از چنین فعالیتهای سرگرم کنندهای حوصلهاش سر برود. دلزدگی و کسلکننده بودن میتواند، کاری را که کودک از آن لذت میبرد به یک فعالیت کسلکننده تبدیل نماید. نشانههای سر رفتن حوصله کودک را بشناسید و قبل از آنکه کودک در برابر ساخت پازل مقاومت نشان دهد، چالش را متوقف نمایید. اگر کودک از ایستادن در یک نقطه دلزده و کلافه شد، به او اجازه دهید تا چند جلسه را بدون تمرکز بر عبور از خط وسط بدن بگذراند و سپس دوباره تلاش کنید.
-زمانی برای خواندن
خواندن کتاب از فعالیتهای مورد علاقه ی والدین و کودکان در هر سنی است. این کار هر روز فرصت مناسبی برای تشویق کودک جهت انجام عبور از خط وسط بدن با انگشتها و چشمها را فراهم میآورد. فعالیتی که در ادامه ذکر میشود را میتوانید هر روز با کودک انجام دهید. انگشت اشاره ی دست غالب کودک را بگیرید و تا زمانی که با شما همکاری میکند این کار را انجام دهید. انگشت او را از راست به چپ و همزمان با خواندن خود حرکت دهید. همچنین زمانی که به بخشهایی از تصاویر در تمام نقاط صفحه اشاره میکنید، انگشت کودک را همچنان نگه دارید. سعی کنید که محلهایی را که نشان میدهید در تمام جهات و در بالا و پایین صفحه باشد. اگر کودک اوتیسم جهات را میداند از او بخواهید به تمام جهات اشاره کند. هر زمان که کودک فعالانه در فعالیت شرکت نماید یادگیری بهتری در او رخ خواهد داد. پس از آنکه انگشت کودک را حرکت دادید کلمات یا بخشهای مختلف تصویر را نگاه کنید و نوبت را به او بدهید. ببینید که کودک به تنهایی، انگشتش را در عرض صفحه حرکت خواهد داد یا خیر. یادگیری و رشدی که پایدار باشد و همراه با کودک بماند زمانی رخ میدهد که او در انجام دادن کار فعال باشد و به صورت منفعلانه عمل نکند.
-زمان حمام کردن
زمان حمام کردن یک فرصت مناسب دیگر برای یادگیری و رشد مهارتها است. از کرمهای اصلاح بر روی دیوار بمالید طوریکه در محدودهی دسترسی کودک باشد. یک شکل مستطیلی با کرم بسازید تا زمانی که کودک انگشتش را داخل آن حرکت میدهد، شکل کاملاً مشخص باشد. به کودک اجازه دهید بازی کند تا بتواند ببیند و حس کند چگونه میتواند علائمی را با انگشتش با استفاده از کرم ایجاد کند. بعد از اینکه کودک کرم را لمس کرد و فهمید چگونه علائم را بسازد، یادگیری میتواند آغاز شود. یک شکل x بزرگ بکشید و از کودک بخواهید آن را کپی کند. پس از آنکه کودک قادر به کپی این شکل شد، شکل هشت انگلیسی را تمرین کنید.
-شکل هشت انگلیسی: مسیری برای سازماندهی
مسیر کلاسیک مسابقات اتومبیلرانی یک شکل هشت انگلیسی است. ماشین مسابقه در میانهی مسیر از شکل X میگذرد و در طول مسیرهای هر سمت بالا و پایین میرود. کودک معمولاً از یک بر روی زمین مسیر مسابقه
بر روی زمین استفاده میکند. ماشین را دنبال میکند و اگر ترغیب شود که از یک دستش استفاده نماید مثلاً در دست دیگرش یک ماشین دیگر نگه دارد، در واقع در حال تمرین کردن و عبور از خط وسط بدن خواهد بود. هر چه چشمها و دستهای کودک برای عبور از خط وسط میدان بینایی و خط وسط بدن بیشتر با هم کار کنند، به همان اندازه مغز او بیشتر سازماندهی خواهد شد. این به این معنی است که اطلاعات از محیط به صورت کارآمدتر درک خواهد شد. اگر مسیر مسابقه در دسترس نباشد، هر مسیر که به شکل هشت باشد کافی خواهد بود.
-راه رفتن در مسیری به شکل هشت انگلیسی
شکل هشت در فضای بسیار کوچک خواه با انگشت، خواه با کل بدن، یک تمرین ایدهآل است. این تمرین میتواند داخل منزل باشد یا در بیرون. وقتی در داخل خانه انجام شود تنها نیاز به دو شی مثل دو بالشت یا دو اسباب بازی دارید. اشیا را بر روی زمین با فاصلهی سه متر از هم قرار دهید. از وسط دو شی شروع کنید و به سمت بالا و چپ بروید و سپس از بالای بالشت دور بزنید. راه رفتن دور بالشت را تا جایی که دوباره به مرکز برسید، ادامه دهید. زمانی که به مرکز رسیدید از آن بگذرید و از بالای بالشت دیگر در سمت راست گام برداشتن را ادامه دهید. نباید تمرین به گونهای انجام شود که دو دایره در کنار هم شکل گیرد. بلکه باید از مرکز بگذرید. اگر کودک در طول مسیر شما را همراهی نمیکند میتوانید به آرامی او را از ناحیهی لگن با دستهایتان به پیش برانید که اگر این کار نیز مقدور نباشد، میتوان کودک را در طول مسیر در آغوش گرفت. در این حالت کودک احساس عبور از خط وسط را خواهد داشت و چشمهای او فرصت تمرین تعقیب بینایی در طول مسیر را به دست خواهد آورد. وقتی کودکی میتواند بزرگتری را که در یک مسیر هشت شکل راه میرود، دنبال کند راههای زیادی برای جذابتر کردن تمرین وجود دارد. از کودک بخواهید شبیه رژه رفتن راه برود و با راه رفتن او کلمات راست و چپ را با صدای بلند اعلام کنید. این کار به شناسایی دو سمت بدن نیز کمک خواهد کرد. برای ارائهی اطلاعات بیشتر از کودک بخواهید بر روی هر کدام از زانوهای خود که در طول رژه بالا میآید، با دست ضربه بزند. حرکات آهسته و ریتمیک به مغز کودک فرصت توجه به اطلاعات جدید را میدهد. این حرکات پیش از حرکات تند و سریع که در زمان اجرا نیازی به فکر کردن ندارند، برای کودک چالش به وجود میآورند. به عبارت دیگر انجام صحیح حرکات هرچند برای زمان کوتاه بهتر از حرکات بیشتر ولی نادرست است. اگر تمرین راه رفتن در الکوی هشت را در بیرون از خانه انجام دادید میتوانید گرد دو درخت یا صخرهی بزرگ تمرین کنید.
برخی از افراد که به نور و صدا حساس اند، قادرند که سوسوهای لامپهای فلوئورسنت را ببینند و بشنوند، همانطور که ولتاژ روشن و خاموش میشود. بعضی از کودکان با مشکلات پردازش حس بینایی به آسانی با تزیینات داخل کلاس حواسشان پرت می شود. رنگ های مختلف روی دیوار اتاق برای دانش آموزان با مشکل حسی آزار دهنده است. کاردرمانی حسی با استفاده از تکنیک ها و ابزار روز دنیا نظیر اتاق تاریک بینایی در بهبود علائم اختلال پردازش حس بینایی در کودکان مفید می باشد. مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی دکتر صابر در این زمینه به صورت تخصصی فعال می باشد. اتاق مهارت های شنیداری، سنسوری روم ، ماساژ درمانی همگی از درمان های تخصصی در حیطه مشکلات حسی هستند.
برخی از افراد که به نور و صدا حساس اند، قادرند که سوسوهای لامپهای فلوئورسنت را ببینند و بشنوند، همانطور که ولتاژ روشن و خاموش میشود. این مورد بیشتر در مورد وسایل قدیمیتر رایج است که در ثانیه ۶۰ بار نوسان میکنند در حالی که لامپهای جدیدتر بطور قابل توجهی سریع تر نوسان میکنند به هر حال فلوئورسنتهای جدید میتوانند باعث حواس پرتی شوند و حتی باعث خواب آلودگی، تمرکز پایین، استرس، چشم درد، سر درد و میگرن میشوند.
در اینجا چیزهای دیگری وجود دارند که در هنگام استفاده از نورهای فلوئورسنت باید در نظر گرفته شوند. لامپهای فلوئورسنت فشرده و دیگر لامپهای فلوئورسنت یک مقدار کمیاز جیوه در میان تیوپهای شیشه ای را شامل میشوند. هنگامیکه یک لامپ فلوئورسنت میشکند، مقداری از جیوه به عنوان بخار آزاد میشود. برای کمتر قرار گرفتن در معرض جیوه EPA مراحلی را برای تمیز کردن و دفع مواد مضر فراهم میکند. یک حقیقت ساده این است که هر لامپ کم قیمتی میتواند برای افراد حساس مشکل ساز باشد.
از یک پنکه سقفی استفاده کنید و خواهید فهمید که اثر جرقه ای ممکن است برای برخی افراد به شدت ناراحت کننده باشد و ممکن است برای افرادی که در معرض حملات واکنش به عکس قرار دارند، به عنوان یک خطر مطرح شود.
برای بهبود نوردهی برای همه دانش آموزان و معلمان لامپهایی که در بالای سر قراردارند، باید با لامپهای ترجیحا تمام طیف که مطبوع و روشن کنندهاند جایگزین شوند. اگر این امکان وجود ندارد که لامپهای فلوئورسنت جای لامپهای دیگر جایگزین شوند، در صورت لزوم از لامپهای پایه داری که قابلیت نصب شدن به دیوار را دارند استفاده کنید.
برای هر نوع کار خواندنی یا کار با رایانه های رومیزی، یک لامپ پایه داری که نور را از عقب پخش میکند میتواند بهترین انتخاب باشد. مطمئنا در اتاقهای درمان و اتاقهای بایگانی دانش آموزان باید زیر نوری کار کنند که برای یادگیری مناسب ترین باشد و حس خوبی به افراد بدهد. امکان پذیر نیست که هر تغییر و اصلاحی برای لامپهای فلوئورسنت ایجاد شود، اما مطمئن شوید که نورها تیوپهای فلوئورسنت تازه ای دارند که کمتر سوسو میکنند. برای ملایم کردن نور میتوان از منتشر کننده (پخش کننده) نور استفاده کرد. چندین پخش کننده ی نوری وجود دارد که دارای دستورالعمل جلوگیری از آتش سوزی میباشند شامل فیلترهای نوری کلاس که ارزاناند، فیلترهای نوری رنگی،گران اما جذاب مثل فیلترهای سقفی که در طرحهای شکوفههای گیاهی و آسمان آبی با ابرهای کرک مانند طراحی میشوند. پردهها، سایهها و یا پارچهها باید کل پنجره را بپوشانند که تشعشعات و تابشها را فیلتر کنند که میتوانند درجه آن را از کم تا پوشش کامل تغییر دهند.
توصیه کاردرمانی برای نصب گزینه های تارکننده برای جلوگیری از روشنایی نیز میتواند ایده آل باشد که میتوانند در جایی که نور از بیرون وارد میشود تنظیم شوند.
به دانش آموزان حساس به نور باید حق داده شود که از لنزهای رنگی در بیرون استفاده کنند در صورتی که باعث شود آنها راحت ببینند.
از نوارهای نئوپرن استفاده کنید اگر نیاز است که آنها را بیرون در جایی نگه دارید.
ملاحضات (صدا) در کودکان با اختلال حسی
به دلیل بزرگ بودن کلاسها و اجتناب از پارچههای جذب صدا از قبیل فرشها به دلیل نگرانیهای بهداشتی بسیاری از کلاسهای درسی صداهای بلندی را تولید میکنند. معلمان ممکن است متوجه شوند که نیاز است صدایشان را بلند کنند که توجه دانش آموز را جلب کنند و سروصدا را از بین ببرند.
یک کودک حساس هنگامیکه سعی میکند به آسانی بشنود ممکن است احساس کند باید مانند معلم در کلاس فریاد بزند.
در اینجا راههایی برای مدیریت صدا در کلاس وجود دارد
اگر صندلیها هنگام جابجایی روی زمین باعث صداهای ساییدن میشوند، توپهای تنیس را به شکل ضربدر برش دهید و زیر پایههای صندلی قرار دهید. شما میتوانید توپهای تنیس را از باشگاه یا مدرسه تهیه کنید.
به منظور کمک به دانش آموزان که بتوانند تمرکز کنند و جلوی صداهایی که حواسشان را پرت میکنند را بگیرند مانند صدای خط خطی کردن مداد، سرفه، عطسه و صحبت کردن،استفاده از نویز سفید برای کم کردن این صداها کمک کننده است. تنگهای ماهی، دستگاههای نویزسفید، سی دیهای نویز صورتی یا سفید میتوانند کمک کننده باشند
پخش موسیقی با صدای پایین به برخی از دانشآموزان کمک میکندکه تمرکز کنند اما ممکن است تمرکز دیگران را از بین ببرد. درکلاس درس از موسیقیهای مناسب استفاده کنید در حالی که چوپین و موزارت برای تمرکز انتخابهای کلاسیک میباشند. دیگر موسیقیها از قبیل موسیقی محیطی یا موسیقی مبتنی بر طبیعت مثل صداهای آرام را نیز در نظر بگیرید. به یاد داشته باشید که چه چیزی باعث میشود که شما یا معلم برای دانش آموزی که ممکن است برای تمرکز کردن به آرامش نیاز داشته باشد. آرامش دهنده یا برهم زننده آرامش باشد.
گزینه دیگری که به دانش آموزان اجازه میدهد که سازماندهی شوند، گوش دادن با هدفون به موسیقی ای است که آنها در طی خواندن، نقاشی کشیدن و دیگر اوقات تمرکز کردن، انتخاب میکنند. به دانش آموزان کمک کنید بفهمند هنگامیکه به موسیقی گوش میدهند و ساکت هستند در حقیقت از موقعییت سود میبرند.
به دانش آموزان اجازه دهید که از محافظت کنندههای گوش مثل هدفون استفاده کنند.
چراغهای قابل نصب در کلاس میتواند به دانش آموزان کمک کند که این دید را به دست آورند که چگونه با اینکه پر سروصدا هستند ولی میتوانند یک گروه باشند. این چراغ طوری طراحی شده است که شبیه یک چراغ ترافیکی میباشد که چراغ راهنمایی سطح صدا در کلاس را تنظیم میکند و دانش آموزان را آگاه میکند هنگامیکه صدا به یک سطح غیر قابل قبولی رسید، صدای خود را با معلم هماهنگ کنند.
ملاحظات بینایی در درمان اختلال حس بینایی
امروزه معلمها معمولا حق انتخابی ندارند که اتاقهایشان را طوری تنظیم کنند که مناسب نیازهای یادگیری دانش آموزان باشد در عوض، به آنها گفته میشود که چگونه دیوارها را تزیین کنند تا به بخشهای مورد نیازدست یابند.
معلمها میتوانند با صحبت کردن با دانش آموزان حساس، به آنها فرصت دهند از طریق این مراحل:
از دکورهای غیر ضروری بر روی دیوارها خودداری شود.
اگر یک دانش آموز با دکورهایی که لازمه یک دیوار است حواسش پرت میشود، آنها را در زمانهای حساس مانند سخنرانی و غیره با کاغذ بپوشانند.
اگر دانش آموزان با لامپهای بالای سر حواسشان پرت میشود به آنها اجازه دهید که در کلاس کلاه بپوشند.
از یک محدوده کوچک در کلاس به عنوان یک گوشه دنج استفاده کنید که نورها کم باشد و تصاویر نیز کم باشد.
یک محیط کاری تمیزی را فراهم کنید به این معنا که کاغذ یا کتاب غیر ضروری روی میز کودک نباشد.
به والدین یادآوری کنید که یک محیط کاری ساکت و روشن در خانه برای انجام مشقها ودیگر فعالیتهایی که نیازمند تمرکز است فراهم کنند.
کابینهای مطالعه فردی که حواس پرت کردن را کاهش میدهند و تمرکز را بالا میبرند فراهم کنید.
به دانش آموزان اجازه دهید تا در یک مکان جداگانه در کلاس بنویسند و امتحان بدهند.
لطفا با دقت مجددا چک کنید که پرینت دستورالعمل گرفته شده کاملا واضح و خوانا باشد زیرا در غیر این صورت کپیهای نسخهها گاهی ناخوانا میشود و خواندنش دشوارتر میگردد.
اگر کارها خیلی شلوغ است آنها را آسانترکنید، اگر لازم است از وسایل و ابزار بزرگتر استفاده نمایید.
با کاغذها و کاورهای رنگی آزمایش کنید تا تضاد و کنتراست بین کاغذ و نوشته کمتر شود و برای دانش آموز از نظر بینایی آسان تر دیده شود.
اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم دو اختلال می باشند که در بسیاری از موارد با هم همپوشانی دارند. تشخیص صحیح تفاوت های اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم کمک بسزایی به نحوه درمان و روند پیشرفت بیماری دارد. جهت تشخیص صحیح این دو اختلال در کودکان ابتدا باید به بررسی علائم هر دو به صورت مجزا پرداخت. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه تشخیص اوتیسم و اختلال پردازش حسی و درمان های اساسی توانبخشی برای این کودکان فعالیت می نماید. تجربه 18 ساله این مرکز در زمینه کاردرمانی مشکلات حسی کودکان موجب تسریع روند درمان و بهبود علائم اختلال پردازش حسی در کودکان می گردد.
نامهای دیگر اختلالات یکپارچگی حسی:
SI problems/SI disorder/SI dysfunction / Sensory processing disorder
– در مشکل یکپارچگی حسی، گیرندههای حسی سالم هستند و مشکل از ساختارهای CNS و مسیرهای عصبی مرتبط به آن است. به عبارتی مشکل مرکزی است و محیطی نیست
-در کودکان ADHD پردازش حس لامسه نسب به کودکان سالم دچار مشکل است.
-کودکان با اختلالات یادگیری نسبت به کودکان سالم در پاسخهای پاسچرال دچار مشکل هستند در حالیکه عملکرد گیرنده های محیطی طبیعی میباشند. پاسخهای پاسچرال تحت تاثیر یکپارچگی حواس وستیبولار، عمقی و بینایی هستند.
نظریههای مختلف پژوهشگران در مورد یکپارچگی حسی
نام پژوهشگران
نظریه
Bundy & Murray
مشکلات یکپارچگی حسی به دو صورت عمده خود را نشان میدهند ۱)تعدیل حسی۲) پراکسی ضعیف
Miller,Anzalone,Lane
Cermak & Osten
از واژه اختلال پردازش حسی استفاده کردند که شامل سه بخش عمده میشد:
1. اختلال تعدیل حسی (یعنی بیش پاسخی کم پاسخی و حس طلبی)
2. اختلال حرکتی مبتنی بر حس (یعنی الگوهای دو طرفه پاسچرال و دیسپراکسی)
3. اختلال تمایز حسی (مشکلات ادراکی)
Cermak & Royeen
بر پاسخدهی حسی که دارای دو طیف کم پاسخی و بیش پاسخی بود تاکید داشتند
Dunn
مدل Quadrant را مطرح کرد که پردازشهای نورونی را مورد نظر قرار داد
مشکلات SI به ۴ گروه تقسیم بندی میشوند:
1. مشکلات تعدیل حسی
2.مشکلات درک و تمایز حس
3.مشکلات عملکردی دوطرفه وستیبولار
4.مشکلات پراکسی
مشکلات حسی در کودکان اختلال پردازش حسی و اوتیسم
بیش از80% کودکانASD و کودکان نقص توجه در تعدیل حسی اختلال دارند (یا بیش حسی دارند یا کم حسی).
کم حسی و مشکلات ثبت حسی
– تعریف ثبت حسی: سازماندهی دروندادهای حسی جهت استفاده از آن را ثبت حسی می گویند. در واقع قبل از اینکه از اطلاعات حسی به صورت عملکردی استفاده کنیم باید ابتدا در CNS ثبت شوند.
– در واقع در توجه انتخابی ثبت حسی صورت می گیرد که به صورت عملکردی اطلاعات حسی در CNS ثبت شده اند.
– کاردرمانگرها اصطلاح مشکل ثبت حسی را به فردی نسبت می دهند که حواس پرت ،است نمی تواند به محرکات محیطی مهم توجه کند و محرک مرتبط را ثبت کند این مشکل در کودکان ASD دیده می شود. به عنوان مثال کودکی که از بین صدای درمانگر و صدای ماشین های درون ،ترافیک از صدای درمانگر آگاه نباشد در واقع صدای ماشین ها را ثبت حسی کرده است.
– زمانی که کودک به محرکی پاسخ نمی دهد یا متوجه آن نمی شود مهم است که مشکل آن را ادراکی یا شناختی نیز در نظر بگیریم و تنها مشکل ثبت حسی در نظر نگیریم به عنوان مثال کودکی که مشکل ادراک حس لامسه دارد ممکن است درونداد لامسه را ثبت کند اما در استرگنوزیس درک اشیا تنها با لامسه و بدون بینایی دچار مشکل باشد. در واقع درمانگر ممکن است تصور کند که کودک از وجود در ونداد لامسه آگاه نیست و او را کم حس لامسه خطاب کند. در صورتی که ممکن است از وجود محرک آگاهی داشته باشد اما قادر به درک اطلاعات پیچیده لامسه نباشد.
– کودکی که مشکل ثبت حسی دارد بازی نمادین و رشد زبانی اش محدود است به خصوص هنگامی که نتواند محرک دیداری و شنیداری را ثبت کند.
– معمولا در کودکان ASD مشاهده می شود که نسبت به محرکات بینایی و شنیداری بی توجه هستند اما نسبت به محرکات بی ربط توجه نشان می دهند و بسیار دقت می کنند. نکته کلیدی اینجاست که کودک از وجود محرکاتی که بی توجهی نشان می دهد، آگاه نیست این مفهوم مشکل ثبت حسی است.
ایمنی کودکانی که مشکلات ثبت حسی دارند باید بطور خارجی تامین شود زیرا برخی حس درد را ثبت نکرده و از موقعیت های خطرناک دوری نمی کنند و همواره نگرانی درباره امنیت آن ها وجود دارد یا ممکن است مزه ها و بوهای سمی را استشمام کنند.
– در موارد حاد مشکلات ثبت ،حسی سائق درونی و انگیزه انجام فعالیت های معمولی دوران کودکی را تحت تاثیر قرار می دهد.
بیش پاسخی
بیش پاسخی بیش حسی یا تدافع حسی ۲ بخصوص در حس لامسه منشا وراثتی دارد.
– اضطراب در کودکان بیش حس بسیار شایع است زیرا در اثر فعالیت غیر طبیعی آمیگدال بیش از حد برانگیخته هستند.
– کودکان نقص توجه و اوتیسم و کودکان با OCD اختلال وسواسی جبری بیشترین شیوع بیش حسی را به خود اختصاص می دهند
بر اساس گفته های ben-sasson و Green برای ارتباط بیش حسی و اضطراب ۳ تئوری وجود دارد:
1- اضطراب بیش حسی را به وجود می آورد
2- بیش حسی اضطراب را به وجود می آورد
3- هردو بر اثر ریسک فاکتورها به وجود آمده اند. مانند فعالیت غیر طبیعی آمیگدال
تفاوت اصلی بین SPD و اوتیسم: آیا این دو اختلال یکسان هستند؟
اختلال یکپارچگی حسی (SPD) و اوتیسم (ASD) دو شرایط مجزا هستند که گاهی به اشتباه با هم اشتباه گرفته میشوند. در حالی که هر دو میتوانند بر پردازش حسی تأثیر بگذارند، تفاوتهای کلیدی بین آنها وجود دارد.
1. تعریف و ماهیت اختلالات:
SPD: یک اختلال عصبی است که در آن مغز در دریافت و تفسیر اطلاعات حسی از محیط دچار مشکل میشود. این مشکل میتواند منجر به واکنشهای بیشازحد یا کمتر از حد به محرکهایی مانند صدا، نور یا لمس شود.
اوتیسم: یک اختلال رشدی گسترده است که بر ارتباطات اجتماعی، رفتارهای تکراری و علایق محدود تأثیر میگذارد. مشکلات حسی در اوتیسم وجود دارد، اما این تنها یکی از جنبههای آن است.
2. علائم اصلی:
در SPD، مشکلات عمدتاً حول محور پردازش حسی میچرخد (مثلاً نفرت از برخی بافتها یا حساسیت به صدا).
در اوتیسم، علاوه بر مسائل حسی، چالشهای اجتماعی (مانند مشکل در تماس چشمی یا درک احساسات دیگران) و رفتارهای تکراری نیز دیده میشود.
3. تشخیص و درمان:
SPD معمولاً توسط کاردرمانگران تشخیص داده میشود و درمان آن بر تمرینات یکپارچگی حسی متمرکز است.
اوتیسم نیاز به ارزیابی جامعتری توسط تیم متخصصان دارد و درمان آن ممکن است شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی و گاهی دارودرمانی باشد.
در حالی که SPD و اوتیسم ممکن است علائم مشترکی داشته باشند، اما شرایط متفاوتی هستند. SPD عمدتاً بر پردازش حسی تأثیر میگذارد، در حالی که اوتیسم طیف وسیعتری از چالشها را شامل میشود. تشخیص دقیق توسط متخصصان میتواند به تدوین برنامههای درمانی مؤثرتر کمک کند.
آیا اختلال یکپارچگی حسی میتواند همراه با اوتیسم باشد؟
بله، اختلال یکپارچگی حسی (SPD) میتواند همراه با اوتیسم (ASD) وجود داشته باشد. در واقع، تحقیقات نشان میدهد که تا 90% از افراد مبتلا به اوتیسم، مشکلات پردازش حسی را نیز تجربه میکنند. اما این همبودی به چه معناست؟
1. همپوشانی علائم:
بسیاری از کودکان اوتیستیک به دلیل تفاوتهای عصبی، واکنشهای غیرمعمول به محرکهای حسی نشان میدهند. این میتواند شامل:
حساسیت بیشازحد به صداها یا نورها
اجتناب از لمس یا تماس با برخی بافتها
جستجوی مداوم تحریکات حسی (مانند چرخیدن یا تکان دادن بدن)
2. تشخیص افتراقی:
تشخیص SPD در کنار اوتیسم میتواند چالشبرانگیز باشد، زیرا:
برخی علائم مشترک هستند (مثلاً پوشیدن لباسهای خاص به دلیل حساسیت لمسی)
مشکلات حسی در اوتیسم ممکن است با چالشهای اجتماعی پیچیدهتر شود
3. رویکردهای درمانی ترکیبی:
برای کودکانی که هر دو شرایط را دارند، درمان معمولاً شامل:
کاردرمانی با تمرکز بر یکپارچگی حسی
برنامههای آموزشی برای بهبود مهارتهای اجتماعی
ایجاد محیطهای سازگار با نیازهای حسی (مثل کاهش محرکهای محیطی)
سوالات متداول:
1-تفاوتهای رشدی بین کودکان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم چیست؟
کودکان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی معمولاً در مراحل رشدی اولیه تأخیر ندارند، در حالی که در اوتیسم تأخیرهای رشدی شایعتر است.
2-آیا مداخلات درمانی برای اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم متفاوت است؟
بله، اگرچه هر دو ممکن است از کاردرمانی حسی بهره ببرند، اما اوتیسم نیاز به مداخلات گستردهتری مانند گفتاردرمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی دارد.
مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در زمینه کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. خدمات گسترده این مرکز در حیطه تشخیص اوتیسم و درمان های روز دنیا نظیر رفتاردرمانی اوتیسم و بازی درمانی اوتیسم می باشد که در کنار مشاوره والدین موجب پیشرفت روز افزون کودک اوتیسم می گردد. استفاده از ابزار های نوین و تکنیک های درمانی متنوع به همراه تجربه بالای متخصصین این مرکز موجب ارتقاء سطح درمان گردیده به گونه ای که مراجعین نه تنها از سراس ایر ایران بلکه از کشورهای اروپایی و امریکایی… برای درمان کودکان خود به این مرکز مراجعه می نمایند.
کودکان در هر سنی از ساختن تصاویر با مواد غذایی خشک استقبال میکنند. مواد لازم برای این کار بسیار ساده است : کاغذ، چسب، لوبیا و پاستا. مطمئن شوید که مواد یعنی کاغذ، لوبیا و پاستا در رنگهای متفاوتی باشند. هدف در اینجا اطمینان از تضاد رنگهاست. از کودک بخواهید هر بار لوبیای کوچکی بردارد و بر روی کاغذ بچسباند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم اگر یک الگو داشته باشند، میتوانند موفق باشند. با نظر کودک یک شکل و یا یک چهره را بکشید. یک خط راست یا منحنی هم در این کار دستی مفید است. اگر کودک روی کشیدن خطوط راست یا متقاطع کار میکند از خطوط مشابه استفاده نمایید تا یادگیری را تقویت نماید. از او بخواهید لوبیاها را روی خطوطی که شما کشیدهاید با چسب بچسباند. این کار برای کودک یک فعالیت ساختار یافته توأم با راحتی را فراهم میآورد. هم زمان با این که کودک به چسباندن مشغول است میتواند میزان پیشروی خود و میزانی از کار را که باقی مانده است، ببیند. اگر فکر میکنید کامل کردن یک شکل پیچیده، بزرگ و یا تصویر یک چهره برای شروع دشوار است، از یک دایره ساده آغاز کنید. برای مثال اگر بر روی یک چهره یا کل بدن تمرکز دارید هر بار یک بخش را تکمیل کنید و روزهای بعد سراغ بخشهای باقی مانده بروید. بسیار مهم است که کودک همچنان به کار علاقمد باقی بماند. وقتی که حس کردید او دارد علاقهاش را از دست میدهد به او نشان دهید که شرایطش را درک میکنید و به کارهای روزمره خود بپردازید. اجازه دهید کودک نیز در تمیز کردن به شما کمک کند حتی اگر نمیتواند کاری را به طور کامل انجام دهد. زمانی که کودک پس از آن همه فعالیت به تمیز کردن پرداخت، در واقع او در حال یادگیری یک مهارت مهم زندگی است.
کمک در کارهای خانه و باغبانی
همهی گیاهان زمانهایی نیاز به چیدن و هرس کردن برگها و شکوفههای پژمرده دارند. مهم نیست در کجا زندگی میکنید چرا که همواره علفهای هرز برای چیدن وجود دارد. از کودک بخواهید در این کار به شما کمک کند تا فرصت آموزش یک مهارت بزرگ را در اختیار او قرار دهید و زمینهایی برای مشارکت در یک تکلیف مناسب و مورد نیاز برای او را فراهم آورید. به کودک نشان دهید که کدام یک از بخشهای گیاهان باید چیده شوند. از عبارتهای ساده مانند ” شاخههای خشک ” یا ” اونایی که قهوهای هستند “، استفاده نمایید. مثل همیشه اول به کودک نشان دهید که چه کاری میخواهید انجام دهید و سپس به او فرصت کپی کردن دهید. بهتر است در چنین مواقعی کودک را از گلها دور نگه دارید تا به اشتباه به آنها آسیبی نرشد.
استفاده از ابزار
میتوان با بستن چاپستیکهای ( چوبک غذا خوری آسیاییها ) کوچک به یکدیگر، یک وسیله در سایز کودکانه ساخت. کودک میتواند از این چوبها برای خوردن تکههای کوچک غذا استفاده نماید. نحوهی گرفتن این چوبها ( مشابه چوبهای غذا خوری ژاپنی ) میتواند به تقویت عضلات دست کمک نماید. این عضلات برای تمام تکالیف ظریف و دقیق، ضروری میباشند.
وضعیت مچ دست
توجه کردن به وضعیت مچ دست کودک در زمان استفاده از دستانش مهم است. وضعیت مناسب و قوی مچ از خستگی کودک در زمان یادگیری برای نوشتن جلوگیری میکند. وضعیت مناسب نوشتن به این شکل است که سمت انگشت کوچک در دست، روی برگه قرار میگیرد و مچ دست اندکی به عقب خم میشود. ابزارهای نوشتن در فضای بین انگشت شست و در زاویهای نزدیک به 45 درجه نسبت به کاغذ قرار میگیرند. انگشت شست و اشارهی کودک در واقع مداد را با گرفتن ظریف، نگه میدارند. در زمان نوشتن با مداد بر روی کاغذ حرکات کم انگشتان لازم است تا حروف و اعداد شکل بگیرند. هر چه دست فرد ضعیفتر باشد، حرکات بیشتری در تمام دست و بازو مشاهده میشود. کودکانی که ضعف بیشتری دارند حتی ممکن است از شانهی خود استفاده کنند و آرنج خود را در زمان نوشتن در زاویهی نامناسبی قرار دهند یا مچ دست خود را به جای عقب، به جلو خم کنند.
استفاده از سه پایه ی نقاشی
داشتن یک سه پایه برای نوشتن، طراحی، نقاشی یا کشید نقاشیهای اسفنجی، خم شدن اندک به سمت عقب در مچ دست را برای داشتن وضعیت مناسب و قوی که بعدها در نوشتن ضروری است، تقویت میکند. کودک در زمان استفاده از سه پایه در حالت ایستاده قرار میگیرد. اگر سه پایه در دسترس شما قرار نداشت، میتوانید کاغذ را به دیوار بچسبانید تا کودک در وضعیت ایستاده بر روی آن نقاشی یا طراحی کند. توجه داشته باشید که کاغذ درست مقابل کودک و در سطح شانههای او باشد که در این شرایط او میتواند بنویسد و یا تنها با اندکی خم کردن بازوی خود موفق به نوشتن خواهد شد. اگر ارتفاع کاغذ خیلی بلند باشد منجر به خستگی دستها شده و گذشته از آن وضعیت مناسب مچ برای نوشتن را نیز در پی نخواهد داشت.
فعالیتهای نشسته و کلاسور بزرگ
کاغذ طراحی یا نوشتن را به سمت ضخیمتر یک کلاسور سه حلقهای با ضخامت زیاد، وصل نمایید. بسته به سن و اندازهی بدن کودک از یک کلاسور به پهنای یک تا سه اینچ استفاده نمایید. کلاسور را روی میز به گونهای که سمت باز آن مقابل کودک باشد، قرار دهید. کاغذ را بیرون کلاسور با چسب بچسبانید. این کار سطح شیبداری را که منجر به وضعیت مناسب مچ میگردد، برای کودک فراهم میآورد. به کودک اجازه دهید تا وضعیتهای مختلف نوشتن را تجربه کند. او ممکن است بنویسد یا طراحی کند. با کپی کردن چیزهایی که او میکشد به او نشان دهید که دارد با شما ارتباط برقرار میکند. توجه داشته باشید که مچ دست کودک در حالتی راحت یعنی اندک به عقب خم شده باشد. در این حالت کودک بسیار راحت است و تمایل بیشتری برای نوشتن دارد. همچنی میتوانید از صفحههای شیبدار که در بازار هستند به این منظور استفاده نمایید.
استفاده از علائم و نشانه های برجسته
ایجاد تضاد و کانتراست بینایی بالا برای کودکان با اختلالات طیف اتیسم بسیار مهم است. برای جلب توجه این کودکان باید اطلاعات زیادی به آنها ارائه گردد. اگر کاغذی که استفاده میکنید سفید است، از رنگهای تیره برای نوشتن یا طراحی استفاده نمایید. اگر کودک دوست دارد روی کاغذهای رنگی کار کند باید جهت نوشتن رنگهایی با تضاد بالا در اختیار او قرار دهید.
راست یا چپ دست بودن ؟
تا سن سه سالگی میتوان گفت که کودک چپ یا راست دست است. او برای برداشتن اسباب بازیهای مورد علاقهی خود از دست غالبش استفاده میکند. کودک برای برداشتن آنچه میخواهد، دست غالبش را از مرکز بدن عبور میدهد و آن را بر میدارد. این کار یعنی عبور دادن دست از مرکز بدن را عبور از خط وسط میگویند. چنانچه کودک برای برداشتن وسایل در سمت راست بدن از دست راست و اشیای موجود در سمت چپ از دست چپش استفاده میکند، نشانگر این نیست که او دو دست غالب دارد بلکه حاکی از آن است که او هنوز به غلبهی طرفی دست نیافته و غلبهی دست چپ یا راست او مشخص نیست. ایجاد دست غالب یک بارزه ی رشدی بسیار مهم است که یادگیری برای خواندن و نوشتن و به طور کلی هماهنگی را حمایت میکند. داشتن دست غالب در واقع یک نشانه از رشد و نمو است.
اگر متوجه شدید که کودک برای برداشتن اشیا و یا اشاره کردن به آنها، دستش را از مرکز بدن عبور نمیدهد، میتوانید به او در رشدش کمک نمایید. عبور دادن دست از مرکز بدن به دلیل این که به ارتباط سمت چپ و راست بدن کمک میکند، بسیار مهم است. این کار به کودک کمک میکند تا بداند که کل بدن او در حال انجام چه کاری است و موجب میشود تا کودک احساس توازن بیشتری نماید.
زمان مناسب برای تشویق کودک در ایجاد دست غالب آن زمان است که او نشانه هایی از داشتن غلبه و ترجیح را در یک سمت بدن نشان میدهد اما چیزی مانع استفادهی او از دست غالب به صورت مداوم میگردد. اگر فکر میکنید کودک چپ یا راست دست است اما گاهی از دست مقابل برای برداشتن اشیا استفاده میکند در واقع نمیخواهد انرژی زیادی را صرف کند، لذا لازم است تا این فعالیتها را تمرین نمایید. هر چه کودک در طی انجام کارهای روزمره دستش را از مرکز بدن عبور دهد، به همان اندازه نیز مغز او بیشتر رشد خواهد کرد. این کار هرگز به این معنا نیست که از کودکان چپ دست به اجبار خواسته شود تا از دست راستشان استفاده نمایند. بلکه راهی برای کمک کردن به کودکان در راستای بلوغ و رشد آنها است، خواه چپ دست باشند، خواه راست دست. در این قسمت پیشنهاداتی اراده میشود که میتواند برای شما و کودک لذت بخش باشد.
مهارتهای حرکتی ظریف عبارتی است که برای شرح چگونگی کارکرد دستها مورد استفاده قرار میگیرد. تمام کودکان توالی رشدی را مشابه هم طی نمیکنند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم نیز این مهارتها را کسب خواهند کرد، ممکن است آنها در سنین بالاتری نسبت به همسالان با رشد طبیعی خود کسب کنند اما چیزی که مهم است، این است که آنها نیز قادر به کسب این مهارتها خواهند بود. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در زمینه کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات کاردرمانی دست در پیشرفت مهارت های حرکتی ظریف موثر می باشد. در این مطلب به ارائه ی پیشنهاداتی که رشد مهارتهای کارکردی را ترغیب میکند و در عین حال فضایی شاد را ایجاد کرده و موجب تعامل بیشتر میگردد می پردازیم.
درمان اوتیسم و حرکات ظریف دست
اطلاع از این که کودک به چیزهای خاصی علاقه دارد و آنها را ترجیح میدهد، بسیار مهم است. از بین پیشنهادات مختلف میتوانید موارد مورد علاقه و یا آنهایی که کودک اشتیاقی نشان نمیدهد را شناسایی کنید. توجه داشته باشید که علی رغم ارجح دانستن یک مورد از جانب کودک، لازم است که تنوع را در سرلوحه ی کار خود قرار دهید چرا که یک روز ممکن است او شما را غافلگیر کرده و یک فعالیت کاملاً متفاوتی را انتخاب نماید. گاهی به نظر میرسد مهارتهایی که کودک قبلاً داشته است، دیگر وجود ندارند و از بین رفته اند. اما واقعیت این است که آن مهارتها از بین نرفته اند بلکه در حال حاضر به اجرا در نمی آیند. کودک در زمان مناسب از این مهارتها استفاده خواهد کرد. برای مثال او دوباره قادر به گرفتن مسواک، بستن دکمه ی پیراهن و ساختن بلوکهای خانه سازی خواهد بود.
مهارتهای حرکتی ظریف عبارتی است که برای شرح چگونگی کارکرد دستها مورد استفاده قرار میگیرد. اغلب درمانگران و متخصصان پزشکی از این عبارت برای صحبت در خصوص عضلات، هماهنگی و چالاکی دستها استفاده میکنند. مشاهدهی دستها در زمان انجام کارها انجام میشود و نه در زمان استراحت. بیشتر کارهایی که ما در غالب کارهای روزمره انجام میدهیم در دستهی مهارتهای حرکتی ظریف قرار میگیرند. برخی از آنها عبارتند از لباس پوشیدن، بهداست فردی، کارهای مدرسه و کارهای دستی. کودک در طی رشد خود از دستهایش برای یادگیری دربارهی خود و جهان پیرامونش استفاده میکند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است به نا به دلایلی مانند فقدان علاقه، ضعف و یا دوست نداشتن آن شی، برای استفاده از دستهایشان بیمیل باشند. تأخیر در استفاده از دستها در این کودکان باعث کوچک شدن عضلات دست و نیز ضعیف ماندن و عدم رشد آن ها میشود. تشویق کودک به راههای مختلف برای استفاده از دستهایش به او اجازهی کشف جهان پیرامون را میدهد.
مهارتهای حرکتی ظریف در اوتیسم
کودک به شناسایی محیط پیرامونش میپردازد، در واقع در حال یادگیری است و به دستها و عضلات انگشتاش کمک میکند تا قویتر شوند. کودکانی که بعدها تشخیص اختلالات طیف اتیسم را دریافت میکنند زمانی که تشویقی نداشته باشند و تنها رها شوند، معمولاً با دستهایشان بازی نمیکنند. بازی کردن با دستها اولین کاری است که نوزادان برای رشد مهارتهای دست خود انجام میدهند. کودکان با رشد عادی دستهای خود را زمانی کشف میکنند که معمولاً یکی از دستها را بدون هدف خاصی حرکت میدهند و با دست دیگر تماس پیدا میکند و پس از آن کودک شروع به گرفتن و نگه داشتن دستهای خود میکند. همین کار منجر به رشد عضلات کوچک دست میشود. از دیگر مزایای بازی با انگشتان این است که کودک یاد میگیرد هر دست او پنج انگشت دارد که میتوانند به صورت جدا از هم حرکت نمایند. البته کودک ممکن است پیش از آن، انگشت شست خود را شناخته باشد. او دستهایش را برای کشف بیشتر به سمت دهانش میبرد و کشف اتفاق میافتد. نوزادان و کودکان کم سن و سال مرتب دستهایشان را به نزدیکی صورت خود میبرند و از آن دور میکنند. این کار راهی برای امتحان کردن بینایی را در اختیارشان قرار میدهد. کودکان با رشد عادی اغلب تا شش ماهگی علاقهی خود برای مکیدن انگشت شست را از دست میدهند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است علاقهای به مکیدن انگشت تا رسیدن به سن مدرسه نشان ندهند. این کودکان شاید به مکیدن یقهی لباس و یا مواد غیر خوراکی روی بیاورند. این افراد با انگشتان دست خود بازی نمیکنند و یا انگشت شست خود نمیمکند و لذا تا قبل از سنین پیش دبستانی و یا سن سه سالگی مهارتهای دستی آنها همچنان با تأخیر رو به رو است. اغلب شعرها و آهنگهای کودکان حرکات دست و انگشتان را دارند که به رشد حرکات ظریف کمک میکنند. این حرکات به افزایش قدرت، چالاکی و پالایش حرکات انگشتان کمک میکنند. در زمان خواندن این اشعار حرکت دادن دستان کودک منجر به حرکت انگشتان او همراه با موسیقی خواهد شد. از آهنگهای گوناگون استفاده نمایید چرا که در برخی از آنها حرکات کل دستها لازم است و در برخی دیگر حرکات انفرادی انگشتان. وقتی از کودک بخواهید که با دست خود علامت پیروزی را نشان دهد میتوانید اطلاعات بیشتری را در مورد نحوهی استفاده از دستان کودک به دست بیاورید. از کودک بخواهید به بینی خود اشاره کند و سپس توجه کنید که او از کل دست خود برای اشاره کردن استفاده میکند و یا فقط از انگشت اشاره استفاده مینماید. گاهی اوقات کودکان از این که در هر دست خود پنج انگشت دارند، بیاطلاع هستند. خواندن آوازها و استفاده از حرکاتی که لمس نوک انگشتان را با انگشت شست تشویق میکند، تمرین خوبی است. این تمرین تقابل نامیده میشود که در آن نوک انگشت شست، نوک تمام انگشتان دیگر را لمس میکند. افزایش آگاهی کودک از هر ده انگشتش و تشویق او به استفاده از آنها، اولین گام در کمک به کودک برای استفاده از دستهایش در سایر فعالیتها مانند نوشتن و بستن دکمه لباس است.
توانایی نگه داشتن و استفادهی مؤثر از یک شی مانند گرفتن مداد و یا وسایل غذاخوری پس از یادگیری و رشد قابل ملاحظهای کسب میشود. دستها نیاز دارند رشد کنند و سپس کودک یاد بگیرد به صورت مناسبی یک شی را دستکاری و از آنها به صورت هدفمند استفاده نماید. این موارد ماهیت رشد مهارت حرکتی ظریف است و دست اولین ابزار مورد استفاده میباشد. میان کودکان با اختلالات طیف اتیسم و سایر کودکان تفاوتی در این زمینه وجود ندارد. در ابتدا نوزاد به محض آن که انگشت و یا اسباب بازی را که در کف دستش احساس کند، آن را میگیرد که این عمل یک اقدام رفلکسی است. به این معنا که کودک برای انجام دادن آن نیاز به فکر کردن ندارد. کودک به مرور انگشت مادر خود را میگیرد که او را آرام میکند و فرآیند رشد حرکت ظریف آغاز میشود. کودکان با اختلالات طیف اتیسم برای رشد مهارتهای دست خود نیاز دارند که تشویق شوند. رشد مهارتهای دست و بینایی در هم تنیده است. هر چه کودک به یک شی توجه بینایی بیشتری نشان دهد به همان اندازه نیز تلاشش برای استفاده از دستهایش برای گرفتن آن شی و بازی با آن بیشتر خواهد شد. جلب کردن توجه کودک با اختلالات طیف اتیسم به گونهای که بخواهد شی را لمس کند، یک چالش بزرگ است. از اسباب بازیهایی که رنگهای بسیار تیره و یا بسیار روشن دارند استفاده نمایید و در واقع از کانتراست ( تضاد رنگا ها ) برای جلب توجه او بهره بگیرید. ترکیب رنگهای سیاه، سفید و قرمز بسیار خوب است. احتمال این که نظر کودک به سمت اسباب بازیهایی با این ترکیب رنگها جلب شود، بسیار بیشتر از رنگهای ملایم است. اگر کودک در معرض خطر اختلالات طیف اتیسم باشد به احتمال زیاد توجهی به اسباب بازیها نشان نمیدهد. از آنجایی که او برای کشف جهان با دستانش بیمیل است لذا میتوان دید که تأخیر در مهارتهای حرکتی ظریف چگونه از سنین کم آغاز میشود. از این رو لازم است که او را به استفاده از دستهایش تشویق نماییم. پیشنهادات زیر فرصتی برای افزایش استفاده از دستها در کودکان با سن کم فراهم میآورد. در ابتدا کودک به شیای که از بالای سرش آویزان است و در محدودهی دست او است، ضربه میزند. کودک از کل دست استفاده میکند و ممکن است تمام بدن او به دنبال حرکت دست و بازو به حرکت در آید. او معمولاً از هر دو دست به صورت هم زمان استفاده میکند و در نهایت شی را در ابتدا در قالب رفلکسی و سپس به صورت ارادی میگیرد.
زمانی که کودک مهارتهایی را در نگه داشتن شی کسب میکند آن را به مرکز دید خود میآورد تا بهتر ببیند و حتی ممکن است در دهانش بگذارد. کودک میبیند که زمانی که شی را حرکت میهد تولید صدا نیز دارد که اگر صدا را دوست داشته باشد، آن را مرتب تکان میدهد تا صدایش را دوباره بشنود. بعضی از کودکان با اختلالات طیف اتیسم به صدا بسیار حساس هستند. آنها ممکن است صدای یک جغجغه را به بقیه ترجیح دهند که باید به این موارد توجه نشان داد. اگر صدایی منجر به لبخند زدن کودک یا توجه بینایی او شد در صورتی که بقیه اسباب بازیها منجر به گریه کردن و یا واکنش منفی او شدند، با توجه به این واکنشها میتوان به علاقهی کودک پی برد. یادگیری تنها در زمان شنیدن صدای خوشایند در کودک رخ خواهد داد. چنانچه کودک از هیچ یک از صداها لذت نبرد باید آنها را از سبد اسباب بازیها جدا کنید، تا زمانی که او در برابر شنیدن صداها احساس خوبی داشته باشد.
گام بعد گذاشتن هدفدار شی در دهان است. وقتی کودک از این فعالیت لذت ببرد به جستجوی آن میپردازد. حرکات کودک که زمانی به صورت لمس و گرفتنهای تصادفی بود، هدفمد میشوند. شناسایی زمانی که کودک شورع به تماشای شی میکند که میتواند آن را بگیرد و در دهانش بگذارد، یک فرصت مهم برای تشویق یادگیری است. هر چه کودک در غلبه بر چالشها موفقیت کسب کند به همان میزان برای کارهای بیشتر تلاش خواهد کرد. این قاعده برای تمام سنین و در سراسر طول عمر و در تمام فعالیتها صادق است. برای ایجاد یادگیری بهتر اشیا را در نزدیکی کودک و یا در دست او نگذارید بلکه آن را در فاصلهی مناسبی قرار دهید تا کودک با اندکی تلاش بتواند شی را بگیرد. وقتی این اتفاق با موفقیت رخ داد، احساسی از توانایی در او شکل میگیرد و همین موفقیت یک محرک بسیار مؤثر خواهد بود. اگر کودک شی یا اسباب بازی را به سمت مرکز دید خود نیاورد، شما این کار را برای او انجام دهید. برای آن که چشمان کودک هماهنگ با یکدیگر کار کنند، باید به اشیا در مقابل خود و در وسط میدان دیدش نگاه کند. اسباب بازی را بالای بینی کودک در فاصلهی شش اینچی ( 15 سانتی متر ) نگه دارید و با حرکت دادن آن توجه کودک را جلب نمایید. صدا یا نور برخواسته از اسباب بازی میتواند توجه کودک را بر انگیزد. به یاد داشته باشید که اسباب بازیها با رنگهای متضاد بیشتر جلب توجه میکنند. شی را به آرامی به بالا و پایین و طرفین حرکت دهید تا کودک با چشمش آن را دنبال کند. این کر را هر بار فقط چند دقیقهی کوتاه انجام دهید. برای تشویق کودک از حداقل صداها و کلمات استفاده کنید تا کودک به واسطهی اطلاعات بیش از حد در هر بار اذیت نشود. اولین گرفتن با دست، گرفتن درشت نامیده میشود که در آن تمام دست مورد استفاده قرار میگیرد. در آغاز کودک برای خوردن بیسکویت یا گرفتن مداد شمعی از این نوع گرفتن استفاده میکند. در گام بعدی گرفتن پالایش شده و بهتر انجام میشود که به آن گرفتن انبری گفته میشود. از گرفتن انبری برای نگه داشتن زیپ لباس، برداشتن حبوبات ریز یا نگه داشتن مداد استفاده میشود. زمانی که کودک میتواند به تنهایی بنشیند، رشد دستان او نیز پیشرفت بیشتری میکند. گرفتن و رها کردن از مهارتهای پایهای هستند که رشد میکنند. نگه داشتن اشیا در اندازه و شکلهای مختلف، این رشد را تضمین کرده و پایهی محکمی را برای مهارتهای بعدی فراهم میآورد.
بیشتر کودکان با اختلالات طیف اوتیسم مهارتهای دستکاری ضعیفی دارند. مهارتهای دستکاری برای نوشتن، غذا خوردن، لباس پوشیدن و مشارکت در بسیاری از فعالیتهای اوقات فراغت مهم است. فعالیتهای زیر برای کمک به رشد چالاکی حرکات ظریف در جهت استفادهی ابزار توسط کودکان با اختلالات طیف اتیسم طراحی شده است. در تمام موارد زیر چنانچه فعالیتی منجر به استرس کودک شود باید آن را متوقف کرد و نباید کودک را مجبور کرد تا مرز خستگی در فعالیتی درگیر باشد. باید به کودک اجازه داد تا موفقیت را تجربه کند و فعالیت را در قالب بازی تا زمانی که چالشزا است و کودک به آن علاقمند است، ادامه داد. هر فعالیتی را که کودک بعد از مدتی آن را به خوبی انجام میدهد، متوقف نمایید تا به نقطههایی که عملکردش افت خواهد کرد، نرسد.
سوالات متداول:
1-آیا کاردرمانی میتواند به بهبود حرکات ظریف دست در کودکان اوتیسم کمک کند؟ چه مدت طول میکشد تا نتیجه بگیریم؟
بله، کاردرمانی یکی از مؤثرترین روشها برای بهبود حرکات ظریف دست است. متخصصان کاردرمانی از تمرینات خاص، ابزارهای تطابقی و بازیهای درمانی استفاده میکنند. مدت زمان مشاهده نتایج بستگی به سطح توانایی کودک، تداوم تمرینات و شدت چالشها دارد، اما معمولاً پس از ۳ تا ۶ ماه تمرین منظم، پیشرفت قابل توجهی دیده میشود.
2-آیا مشکلات حرکات ظریف دست در کودکان اوتیسم با افزایش سن بهتر میشود؟
در بسیاری از موارد، با تمرینات مداوم، کاردرمانی و رشد طبیعی کودک، مهارتهای حرکتی ظریف بهبود مییابند. اما اگر این مشکلات درمان نشوند، ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کنند. مداخله زودهنگام (قبل از ۵ سالگی) بهترین نتایج را دارد، اما حتی در سنین بالاتر نیز میتوان پیشرفت ایجاد کرد.
کودکان با اختلالات طیف اتیسم معمولاً در تصمیم این که در هر زمان به کدام یک از اطلاعات توجه نشان دهند، مشکل دارند. در زمانی که معلم و سایر دانش آموزان همراه با یکدیگر در حال خواندن سرود صبحگاهی هستند و یا میخواهند نقاشی انگشتی بکشند و در کار تزئین کلاس کمک کنند، این کودکان ممکن است به آرام کردن خود برای داشتن احساس راحتی در کلاس مشغول باشند. تمرینات ذهنی اوتیسم در کاردرمانی ذهنی کودکان موجب بهبود مهارت های ذهنی کودکان اوتیسم و درمان اوتیسم و ایجاد ارتباط اجتماعی صحیح در کودک می گردد. مرکز اوتیسم دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا در حیطه توانبخشی اوتیسم فعالیت می نماید. سنسوری روم، اتاق شنیداری، اتاق تاریک، گفتاردرمانی اوتیسم، رفتاردرمانی اوتیسم و … از دیگر امکانات این مرکز می باشد.
تمرینات ذهنی در اوتیسم
-برنامه ریزی برای یک فعالیت مفرح
برنامه های پیش دبستانی فعالیتهای حرکتی ظریف زیادی را در بر دارند. این برنامه ها فرصتی برای کودکان جهت شرکت کردن در آهنگها با حرکات انگشتان و دستها، ساختن بلوکها، نخ کردن مهرهها و استفاده از جنسهای مختلف مانند شن، آب و یا کرم ریش ترشی را فراهم می آورند. در این برنامه ها ابزارهای مختلف ترسیم و نوشتن زیادی در دسترس کودک قرار میگیرد مانند رنگ انگشتی، مداد، قلمو و ماژیکهای مختلف. او برای استفاه از ابزارهای دیگری مانند قیچی و انبر همراه با وسایل لازم برای خوردن غذا و آشپزی ترغیب میشود. کودکان در پیش دبستانها حتی ممکن است یاد بگیرند چگونه از حیوانات مراقبت کنند مثلاً چگونه به ماهی ها غذا بدهند یا چگونه با میخ و چکش برای پرندگان لانه بسازند. در مواقعی آنها ممکن است صداهای ایجاد شده به واسطه ی لمس ابزارهای موسیقی مختلف با حرکات انگشتانشان یا با نواختن گیتار را کشف کنند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است چنین فرصتهایی نداشته باشند. آنها دستورات کلامی را درک نمیکنند و همچنین ممکن است از بودن نزدیکی همکلاسیهای خود و یا دریافت یک بارهی اطلاعات بیش از حد، احساس ناراحتی کنند.
کودکان با اختلالات طیف اتیسم معمولاً در تصمیم این که در هر زمان به کدام یک از اطلاعات توجه نشان دهند، مشکل دارند. در زمانی که معلم و سایر دانش آموزان همراه با یکدیگر در حال خواندن سرود صبحگاهی هستند و یا میخواهند نقاشی انگشتی بکشند و در کار تزئین کلاس کمک کنند، این کودکان ممکن است به آرام کردن خود برای داشتن احساس راحتی در کلاس مشغول باشند. فعالیتهای زیر یک راه ساختار یافته برای ارائهی فعالیتهای مربوط به مهارتهای دستی جهت کودکان با اختلالات طیف اتیسم است. این فعالیتها حرکتهای پیچیدهی دست را موجب میشوند و راهی برای چگونگی ارائهی راهنماها نشان میدهند. به طور کلی اگر فعالیت یک کار دستی باشد، داشتن یک نمونهی تکمیل شده از آن خوب است اما ضرورت زیادی هم ندارد.
کودکان با اختلالات طیف اتیسم به طور کلی زمانی که بتوانند فعالیت یا حرکتی را کپی کنند از پس کار به خوبی بر میآیند. بنابراین لازم است که فضای شاد و مفرحی ایجاد کنید و به خاطر داشته باشید که این فعالیتها یک فرایند هستند و نه تولید یک محصول نهایی. لازم است که دیدگاه کودک مبتلا به اختلالات طیف اتیسم را درک کنید. ممکن است شما از نشان دادن محصول نهایی لذت ببرید اما این نشان دادن برای کودک معنای متفاوتی داشته باشد. برای کودک تنها ممکن است تجربهی تولید کردن و ساختن جذاب باشد در صورتی که محصول نهایی برای او هیچ جذابیتی نداشته باشد. زمانی که با کودکی که اختلال طیف اتیسم کار میکنید به محیط کاملاً مسلط باشید. در این فعالیتها کار کردن بر روی مهارتهای دست کافی است. در بحث دربارهی مهارتدهی ارتباطی به جزئیات محیط پرداخته خواهد شد. در زما انجام فعالیتها، رادیو یا تلویزیون نباید روشن باشد و تکالیف چدگانه به کودک داده نشود. ده تا بیست دقیقه روی مهارت وقت صرف کنید و حواستان به کودک باشد و این که او چه چیزی را در آن لحظه میخواهد انجام دهد.
-تمرینات گرفتن ظریف
تاکنون به این فکر کرده اید که در طول روز چند مرتبه انگشت شست و اشاره ی خود را با هم حرکت میدهید ؟ در زمان برداشتن خودکار، بستن دکمه لباس یا در زمان برداشتن یک شی از جعبه این کار را انجام میدهید. این کار یکی از مهمترین و متداولترین حرکات دست است. کودکان برای گرفتن ظریف ابتدا از تمام انگشتانشان استفاده میکند و سپس با رشد و پیشرفت به دو انگشت میرسند. برای کمک به کودکان در جهت رشد این مهارت، اشیایی از بزرگ تا کوچک را برای او تدارک ببینید. اشیای بزرگ میتوانند به بزرگی یک توپ تنیس یا بلوکهای یک اینچی ( 5 / 2 سانتی متری ) باشند و موارد ریز نیز به کوچکی یک نخود فرنگی یا حتی کوچکتر باشند. سعی کنید اشیای ریز خوراکی باشند تا اگر کودک به دهان خود برد مسئلهای پیش نیاید و یا حداقل از مواد سمی تهیه نشده باشند.
فعالیتهایی که در آنها اندکی مقاومت نهفته است برای رشد عضلات کوچک دست، بسیار مناسب هستند. این عضلات در رشد چالاکی انگشتان دست نقش مهمی دارد. یک فعالیت خوب برای رشد قدرت عضلات دست و گرفتن ظریف، ساخت تصاویر با باندهای کشی پلاستیکی است. بر روی یک صفحه که روی آن میخ کوبیده شده است، باندهی کشی پلاستیکی را بکشید و با گیر دادن به میخها، تصاویر را بسازید. نتیجهی نهایی کار مهم نیست همین که باند را از یک میخ به دیگری بکشید کافی است. کودک ممکن است تصویری بسازد که برای خودش زیبا است اما برای شما بیمعی و نا آشنا باشد. به کودک فرصت بیان و ابراز احساساتش را بدهید. در اینجا مثالهای دیگری نیز آورده شده است که میتوانند سرگرم کننده باشد. این فعالیتها اغلب با وسایل معمولی خانه قابل انجام هستند.
-تمرین تصویر برجسته
مواد لازم برای این فعالیت شامل موارد زیر است :
کاغذهای رنگی
کاغذ روغنی
چسب
رنگ نقاشی ( 2 یا 3 رنگ )
توپهای کتانی ( یا تکهای از کتان )، فیبرهای طبیعی برای ترکیب مناسبتر هستند مانند پلی ستر.
یک کاغذ رنگی در ابعاد 5 / 8 در 11 اینچ ( برگهی آ چهار ) تهیه نمایید که زمینهی کار شما را تشکیل ؟ خواهد داد
رنگهای مختلف را روی کاغذ روغنی بگذارید
یک توپ کتانی را بردارید و آن را بین انگشتان شست و اشاره هر دو دست خود بگیرید. توپ را از دو ؟ طرف بکشید. اگر کودک در مرحلهایی است که از تعداد انگشتان بیشتری استفاده میکند، مشکلی ؟ نیست. به مرور و با رشد، او خواهد توانست گرفت ظریف را انجام دهد.
زمانی که توپ کتانی به خوبی کش آمد، آن را به چسب آغشته کرده و روی بخشی از کاغذ زمینه که به رنگ متضاد آن است، قرار دهید.این کار را برای ساختن اشکال متنوع با استفاده از توپهای کتانی ادامه دهید.
وقتی طرح شما کامل شد، توپ دیگری بردارید و دوباره میان دو انگشت شست و اشاره خود بگیرید. سپس آن را در رنگ دلخواه خود بر روی کاغذ روغنی، فرو برده و توپ کتانی را که قبلاً به کاغذ چسبیده شده است، رنگ آمیزی کنید. این رنگ آمیزی میتواند با رنگ کردن با توپ کتانی و یا با یک تکه پارچهی معمولی انجام شود. توپ کتانی رنگی، میتواند به عنوان قلمو برای افزودن رنگ بر روی کاغذ به کار رود. از توپهای کتانی مختلف برای هر رنگ استفاده کنید. تعدادی از اشکال کرکدار ممکن است بدون رنگ نیز رها شوند.
صبر کنید تا کار خشک شود و سپس بالا بگیرید تا همه آن را ببینند. این فعالیت یک کار بسیار مناسب برای کودکان با اختلالات طیف اوتیسم و همچنین یک کار سرگرم کننده برای سایر کودکان است. این فعالیت توالی را به کودک آموزش میدهد، تجربهی درک جنسهای مختلف را فراهم میآورد و فرصتی به کودک میدهد تا با نشان دان چیزی که ساخته است، به خود افتخار کند.
استفاده از رنگها با تضاد بالا، کودکان با اختلالات طیف اتیسم را برای مدت طولانی تری علاقمند نگه میدارد ( برای زمان طولانی تری توجه آنها را جلب میکند ). از رنگهای ملایم مانند نیلی گیاهی و یا رنگهای کم رنگ مانند قرمز، آبی و زرد کم رنگ استفاده نکنید.
-پیش به سوی تهیه ی شام
حتی کودکان بسیار کم سن نیز میتوانند در آماده کردن غذا برای خانه یا غذای خودشان مشارکت کنند.
در این قسمت مواردی پیشنهاد میشود که هر فردی میتواند از آن لذت ببرد.
مواردی که نیاز خواهید داشت :
خمیر پیتزا
ظرف شیرینی نچسب
چاشنی و ادویه جات : نمک، پودر سیر، پونه، فلفل، شکر و دارچین به اندازهی کافی. از این مواد به صورتی که برای کودک خوشایند باشد، استفاده نمایید.
دستورالعمل :
مقدار کمی از خمیر را بین دو انگشت شست و اشاره بگیرد
خمیر را درون مخلوطی از ادویهها فرو برید
توپهای خمیری را درون ظرف شیرینی با فاصلهی یک اینچ ( 5 / 2 سانتی متر ) بگذارید
طبق دستور العمل روی پاکت خمیر، آن را بپزید.
کودک به خاطر مشارکت در تهیه ی شام بسیار خوشحال خواهد بود. اگر شکلهای به دست آمده از خمیرها ناهمگون شد، هیچ اشکالی ندارد. چنانچه کودک خواست تا شکلهای خمیری گردی داشته باشد، از او بخواهید خمیر را به شکل توپ ورز دهد. برخی دیگر از کارهایی که به رشد گرفتن ظریف در آشپزخانه کمک میکند شامل مواردی مانند پوست کندن لوبیا سبز، جدا کردن کاهو یا کندن پوست مرکبات است.
راهنمای جامع تمرینات ذهنی برای والدین کودکان طیف اوتیسم (ASD)
تمرینات ذهنی برای کودکان طیف اوتیسم یکی از مؤثرترین روشها برای بهبود مهارتهای شناختی، توجه و حافظه است. این تمرینات با هدف تقویت عملکردهای اجرایی مغز طراحی شدهاند و میتوانند به کودکان در حل مسائل، برنامهریزی و کنترل تکانهها کمک کنند. فعالیتهایی مانند پازلهای تصویری، بازیهای حافظه و تمرینات طبقهبندی میتوانند تأثیر قابلتوجهی بر رشد شناختی کودک داشته باشند. والدین میتوانند با استفاده از ابزارهای ساده مانند کارتهای آموزشی، اپلیکیشنهای ویژه و بازیهای فکری، این تمرینات را در خانه اجرا کنند. نکته کلیدی این است که تمرینات باید متناسب با سطح توانایی کودک و به صورت گامبهگام طراحی شوند تا هم برای کودک جذاب باشند و هم فشار بیش از حد به او وارد نکنند. اوتیسم و تمرینات توجه و تمرکز کودکان موضوعی است که تحقیقات زیادی روی آن انجام شده و نشان داده است این تمرینات میتوانند بهبودهای قابلملاحظهای در عملکرد روزمره کودک ایجاد کنند.
برای دستیابی به بهترین نتایج، توصیه میشود تمرینات ذهنی به صورت منظم و در محیطی آرام و بدون حواسپرتی انجام شوند. ترکیب این تمرینات با فعالیتهای حرکتی مانند یوگا یا ورزشهای تعادلی میتواند اثربخشی آنها را افزایش دهد. والدین باید صبور باشند و پیشرفتهای کوچک را نیز تشویق کنند، چرا که این کار انگیزه کودک را برای ادامه تمرینات حفظ میکند. همکاری با متخصصان کاردرمانی و روانشناسان کودک نیز میتواند به طراحی برنامهای شخصیسازی شده کمک کند. تحقیقات نشان دادهاند که کودکان اوتیستیک که به طور منظم تمرینات ذهنی انجام میدهند، در مهارتهای اجتماعی، ارتباطی و یادگیری پیشرفتهای چشمگیری داشتهاند. این تمرینات نه تنها بر عملکرد شناختی، بلکه بر کیفیت کلی زندگی کودک و خانواده تأثیر مثبت میگذارند.
سوالات متداول:
1-هر جلسه تمرین ذهنی چقدر باید طول بکشد؟
برای کودکان زیر 5 سال: 10-15 دقیقه. 5-8 سال: 20-25 دقیقه. بالای 8 سال: 30-40 دقیقه. بهتر است کوتاه اما منظم باشد.
2-تفاوت تمرینات ذهنی برای اوتیسم خفیف و شدید چیست؟
در اوتیسم خفیف روی مهارت های پیچیده تر مثل حل مسئله تمرکز می شود. در موارد شدید، بر ارتباط ساده و توجه پایه ای کار می شود.
ادراکها یا راههایی که به وسیله آنها جهان را میفهمیم، نتیجه حرکت و تجربه هستند. حرکت میتواند غیر ارادی (مانند رفلکسها)، یا به وسیله دیگران و یا به صورت ارادی ایجاد شده باشد. حرکات گاهی بدون فکر و برنامهریزی قبلی هستند و در زمانهای دیگر با فکر زیاد و حتی تجسم حرکت از جانب فرد رخ میدهند. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم دنیا را مشابه کودکان با رشد عادی تجربه نمیکند. این کودکان آگاهی بدنی و بینشی را که لازمه درک محیط اطرافشان است، از طریق حرکات بدنشان به دست نمیآورند. فعالیت های کاردرمانی اوتیسم خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر می باشد که به این کودکان کمک می کند تا درک درستی از محیط بدست آورند. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم، بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم و ماساژ درمانی، سنسوری روم و…. به صورت تخصصی فعالیت می نماید. تشخیص اوتیسم و درمان به موقع آن موجب پیشرفت این کودکان و استقلال کودک می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
ادراکها یا راههایی که به وسیله آنها جهان را میفهمیم، نتیجه حرکت و تجربه هستند. حرکت میتواند غیر ارادی (مانند رفلکسها)، یا به وسیله دیگران و یا به صورت ارادی ایجاد شده باشد. حرکات گاهی بدون فکر و برنامهریزی قبلی هستند و در زمانهای دیگر با فکر زیاد و حتی تجسم حرکت از جانب فرد رخ میدهند. حرکت کردن ما بیشتر به این دلیل است که از جایی که بدنمان قرار گرفته است، احساس ناراحتی میکنیم. گاهی لازم است تا تغییرات یا تنظیماتی انجام دهیم تا به فضای دیگران تجاوز نکنیم.
این کار به صورت خود به خود در طول روز انجام میشود. اگر فیلمهای قدیمی را دیده باشید خواهید دید که مردمی که در یک کنسرت نشستهاند، بر روی صندلی خود چه میزان جابجا میشوند. مردم حتی در خواب هم کالری میسوزانند که به دلیل ادامه حرکت در رختخواب است. یکی از مثالهایی که نشان میدهد ما از وضعیت بدنمان در فضا آگاهیم، زمانی است که بر روی لبه صندلی نشستهایم. در چنین موافعی لازم است که به عقل برویم تا در وضعیت ایمنتری قرار بگیریم. انی احساس و عقل رفتن در صندلی به دلیل یام صحیحی است که بدنمان در اختیار ما قرار میدهد. اگر کودکی چنین پیامی را به درستی دریافت نکند، ممکن است از صندلی بر روی زمین بیفتد و یا به نظر سایر افراد، دست و پاچلفتی به باشد. شما ممکن است کودکان را دیده باشید که مدام در حال تعادل هستند و اشیا و افرادی را که در نزدیکی آنها قرار دارند لمس میکنند. این کار به علت عدم درک درست کودک، از دنیای فیزیکی اطرافش است. کودک با حرکات مداوم در واقع به دنبال یافتن فضایی است که در آن راحت باشند.
کودکان با اختلالات طیف اوتیسم دنیا را مشابه کودکان با رشد عادی تجربه نمیکند. این کودکان آگاهی بدنی و بینشی را که لازمه درک محیط اطرافشان است، از طریق حرکات بدنشان به دست نمیآورند. به احتمال بسیار زیاد این کودکان تجربیات حرکتی را که سایر کودکان داشتهاند، ندارند و بنابراین درک درونی لازم از آگاهی بدنی را کسب نخواهند کرد. ما میتوانیم با تشویق این کودکان به تجربیات حرکتی، به ایجاد این درک درونی کمک نماییم.
تمرینات کاردرمانی اوتیسم
یادگیری به واسطه حرکت کردن و پاسخ دادن رخ میدهد. پاسخهای شکل گرفتها ز تجربیاتی که شما به کودک پیشنهاد میدهید به او کمک خواهند کرد تا یاد بگیرد و درک کند که بدنش چگونه کار میکند. او همچنین درک بهتری از جهان پیرامون و چگونگی حرکت در محیط را کسب خواهد کرد. یکی از فعالیتهایی که زمان زیادی از کودک میگیرد، یادگیری این است که او یک بدن دارد، اجزای بدنش چه کارهایی انجام میدهند و چگونه حرکت میکنند. نوزادان معمولاً در سنین بسیار کم یاد میگیریند که از دنیای اطراف خود جا هستند. کودکان با رشد عادی این درک را به واسطه بازی کردن به دست میآورند.
یک کودک با اختلالات طیف اوتیسم معمولاً نمیتواند در فعالیتهای بازی شرکت کند و به درک مشابهی برسد لذا نیاز به تشویق و کمک دارد. کودک نیاز دارد که در طول روز به وضعیتهای مختلفی حرکت کند. انطباق بدن خود با فضاها و جاها و نیز تنظیم وضعیت بدن و بینایی راهی برای رشد طبیعی این حواس است. این کودک با اختلالات طیف اوتیسم ممکن است برای گذراندن بخشی از زمان بیداری خود در صندلی ماشین یا صندلی مخصوص کودک در اتومبیل، بسیار آرام و راضی باشد و بتواند خودش را سرگرم نماید. لازم است که کودک را زمانی که به مقصد رسیدید، از صندلی اتومبیل حرکت دهید. اگر چه راحت است که کودک را همراه با صندلیاش از ماشین بیرون بیاورید و در کالسکه کودک قرار دهید، اما این کار به ویژه زمانی که کودک مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم است توصیه نمیشود. برداشتن کودک حتی اگر به منظور قرار دادن او در یک صندلی دستی باشد بسیار مفید است، چرا که به او فرصتی می دهد تا عضلات گردن و چشمهایش را تمرین دهد و با وضعیت جدید خود را وفق دهد. انطباق یافتن با حرکات در زمان بلند کردن، به کودک کمک میکند تا به واسطه تمرین عضلات گردنش را تمرین دهد و در نهایت بتواند سر خود را بالا و صاف نگه دارد. سر شل و افتاده، بردن سر به سمت عقب است که در کودکانی که سرشان در زمان بلند کردن حمایت لازم را ندارد، انجام میگیرد. تمام کودکان در سنین بسیار پاییت این حرکت را دارند و لذا باید آنها را در زمان بلند کردن از پشت سر حمایت کرد. در کودکان با رشد عادی در 3 ماهگی عضلات گردن به اندازه کافی قدرتمند می شوند و در زمان بلند کردن کودک، سر را نگه میدارند تا به عقب نیفتد. در حالی که در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم در مقایسه با همسالانشان، معمولاً مدت زمان بیشتری طول میکشد تا این توانایی را به دست آورند. دلیل این امر نیز عدم نگاه کردن به اطراف و کشف محیط در این کودکان است که سبب میشود فرصت تمرین دادن به عضلات گردن را از دست بدهند. از این رو والدین و مراقبان کودک باید تا جای ممکن شرایط تماشای چیزهای جدید را برای کودم فراهم نمایند. دیدن صحنههای جدید و جذاب کودک را به تماشای اطراف و تمرین طبیعی تشویق میکند.
از سوی دیگر اگر کودک همراه با صندلی مخصوص کودک از اتومبیل بیرون آورده شود، او نخواهد توانست با استفاده از بینایی از این واقعیت آگاه شود که اتفاق تازهای در حال رخ دادن است و سیستم عصبی او فعال نخواهد شد. کودک به نگاه کردن در یک جهت یعنی به سمت جلو ادامه خواهد داد و در صورتی که بخواهد به اطراف نگاه کند در واقع نکاهش به صندلی برخورد خواهد کرد. چنان چه این تجربه بارها تکرار شود در واقع کودک در طول عمر کوتاه خود بارها صحنههای تکراری را خواهد دید و مانند این است که او چشمبند به چشم دارد.
در آغوش گرفتن در هنگام پیاده شدن از اتومبیل نوعی احساس شگفتانگیز را به کودک میدهد که احساس بودن میکند. این احساس را نداشته باشید که با وجود کودک، نمیتوانید خرید خوبی داشته باشید. هر جا لازم باشد او را در صندلیشا بگذارید. کودک را برای دقایقی نزدیک خود نگه دارید و مرتب او را به صورت خود نزدیک یا دور نمایید و مناظر را به او نشان دهید. همین چند دقیقه در روز، میتواند تغییرات زیادی در رشد کودک به وجود آورد و در واقع نوعی تمرین کردن و فرصت جدیدی برای یادگیری او ایجاد کند. تاب دادن و بالا و پایین انداختن معمولی نیز روشهای بسیار مفیدی برای تشویق حرکت در اغلب کودکان کم سن و سال است. آنچه اهمیت دارد این است که به کودکان فرصت تجربه کردن حرکمات مختلف در طول داده شود.
راه دیگری برای ایجاد فرصتهای حرکتی در نوزادان ایجاد شرایطی در جهت قرار گرفتن آنها بر روی شکم است. در این حالت نوزاد انرژی زیادی برای صاف نگه داشتن سر خود صرف میکند و قدرت گردن، شانه و قسمت فوقانی تنه در او رشد میکند. این حرکت برای ایجاد ثبات مهم است و زمانی که کودک به وضعیت نشسته برسد، خواهد توانست از دستها و انگشتانش بدون نیاز به حرکت دادن کل بازوها استفاده نماید. همراه با کودک روی پتویی بنشینید. با کودک به صورت چهره به چهره قرار بگیرید و اجازه دهید تا صورت شما را لمس کند. به این ترتیب فرصت یادگیری زیادی برای او فراهم خواهدی کرد. کودک از این تجربه برای یادگیری بهره خواهد برد. او در ابتدا معمولاً اشیاء را به صورت تصادفی لمس میکند اما به تدریج و با کسب تسلط بیشتر بر حرکات خود، سراغ افراد و اشیای جدید می رود چرا که انجام این کار برای او لذتبخش است. کودکان از صدای شما در زمان لمس صورتتان و همچنین از احساس خوبی که از فشار دادن اسباب بازیهایی که میتوانند آنها را بگیرند، لذت میبرند. گرفتن هدفمند اشیا یکی از بارزههای مهم رشدی است. کودک یاد میگیرد که میتواند حرکات 30 ثانیه هم طول بکشد. این کار به کودک اجازه خواهد داد تا بفهمد که صدای شما را شنیده است که نامش را گفتهاید و آن صدا برای کودک معنا خواهد داشت. وقتی کودک این درک را به دست میآورد، با نگاه کردن به شما در واقع پاسخ شما را خواهد داد. پس از آنکه کودک به شما نگاه کرد ممکن است دستش را به سمت صورت شما یا اسباب باریها دراز کند. اگر به گفتن نام او ادامه دهید و صبر نکنید، کودک هر باز که نام خود را میشنود نیاز دارد فرآیند درک آنچه را که میشنود، مجدداً ز اول آغاز کند. کودک ممکن است احساس ناامیدی کند چرا که او حس میکند چیزهای زیادی از او خواسته شده است یا با ناامیدی پاسخ دهد و ناراحت شود. به یاد داشته باشید که به کودک فرصت دهید، نفس عمیق بکشید و آزامش خودتان را حفظ کنید.
اختلالات طیف اوتیسم گروهی از اختلالات رشدی است که دارای چند ویژگی اصلی آسیب در تعاملات اجتماعی، اختلال در ارتباطات کلامی و غیر کلامی و نیز رفتارها، علائق و فعالیتهای کلیشهای میباشد. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم برخی دیگر از مشکلات همانند کژکاریهای حسی، مشکلات مربوط به خواب و نیز مشکلات رفتاری را از خود نشان میدهند. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم فعالیت می نماید. از دیگر خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم و ماساژ درمانی، سنسوری روم و…. است. پس از تشخیص اوتیسم بهترین روش درمان خدمات توانبخشی می باشد که در مرکز اوتیسم دکتر صابر به صورت تخصصی انجام می گیرد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تشخیص اوتیسم
اختلالات طیف اوتیسم گروهی از اختلالات رشدی است که دارای چند ویژگی اصلی آسیب در تعاملات اجتماعی، اختلال در ارتباطات کلامی و غیر کلامی و نیز رفتارها، علائق و فعالیتهای کلیشهای میباشد. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم برخی دیگر از مشکلات همانند کژکاریهای حسی، مشکلات مربوط به خواب و نیز مشکلات رفتاری را از خود نشان میدهند. این اختلالات، اختلالات روانی نیستند بلکه اختلالات پزشکی هستند که بر رشد جسمانی و اجتماعی تأثیر میگذارند و مواد شیمیایی و عصبی – شیمیایی درون مغز و ارتباطات آنها را تغییر میدهند. تا کنون دلیل اصلی این اختلالات و نیز درمان قطعی برای آنها پیدا نشده است. داروها در کاهش برخی از علائم اختلالات طیف اوتیسم کمک کننده هستند، همانطور که کاردرمانگران، فیزیوتراپیستها، گفتار درمانگران و سایر متخصصان مرتبط، میتوانند به کاهش علائم کمک مینمایند. رویکردهای درمانی زیادی برای کمک به رشد جسمانی و اجتماعی این کودکان مورد بررسی قرار گرفتهاند.
کاردرمانی اوتیسم در منزل
کاردرمانی در کاهش علائم و بهبود فرایندهای رشدی کودکان دچار اختلالات مختلف پزشکی و نیز ناتوانیهای رشدی موفقیتهای زیادی داشته است. در اغلب موارد افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم، همزمان ناتوانیهای مربوط به رشد جسمانی را نیز تجربه میکنند. خواهر و برادرهای افراد مبتلا به این اختلالات نیز در معرض خطر بیشتری برای ابتلا قرار دارند. پژوهشهای اخیر نشان میدهد که شناسایی زود هنگام اختلالات طیف اوتیسم در کودکان، هنوز یک چالش بزرگ محسوب میشود. والدین اغلب مسائلی را در کودکان خود، وقتی حتی آنها کمتر از دو سال دارند، گزارش میکنند. برخی از این مشکلات شامل تأخیر در رشد زبان و گفتار، نبود پاسخ دهی مناسب، مشکلات رفتاری در ارتباطات اجتماعی و مشکل در خوابیدن و غذا خوردن است. اختلالات زیادی وجود دارد که رشد جسمانی رادرگیر کرده و بر کودکان تأثیر میگذارند و میتوانند بر رشد کودکان با اختلالات طیف اوتیسم نیز به شدت تأثیر بگذارند. کار درمانگران عضو کلیدی در تیم درمان هستند و خدماتی را برای کودکان و بزرگسالان فراهم میآورند. هدف این کتاب، فراهم آوردن اطلاعات جامع و در دسترس درباره تکنیکهای کار درمانی جهت کمک به والدین، مراقبان، متخصصان و سایر اعضای تیم درمان است. در واقع این کتاب یک راهنمای شخصی است. خواننده میتواند موضوع خاصی را انتخاب کرده و مطالعه نماید. امیدواریم این کتاب برخی پرسشهای بیشمار افراد را پاسخ دهد.
کاردرمانی
کاردرمانی اوتیسم از فعالیتها برای بهبود کیفیت زندگی افراد بهره میگیرد. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم اغلب دچار تأخیرات رشدی در حوزة مهارتهای جسمانی، یادگیری و رشد اجتماعی هستند. فعالیتهای ارائه شده در این کتاب، منطبق با زندگی خانوادگی است که کودکان با اختلالات طیف اوتیسم، اعضای خانواده و سایرین میتوانند از آنها بهرهمند گردند. وقتی شخصی در کاری فعال باشد، مغز بر آن کار توجه نشان میدهد و فرصت برای نمو مهیاتر میگردد.
سنجش کارکردی
توصیههای ارائه شده در کتاب بر الزامات جسمانی، اجتماعی، حرکتی و شناختی هر فعالیت، تعامل اجتماعی و یا محیطی متمرکز است. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم ممکن است در کسب مهارتهای روزمره زندگی با مشکل مواجه شوند. هر مهارت به اجزای آن تفکیک میشود تا کودک متناسب با توانایی خود آن را به تدریج به دست آورد.
سنجش مهارت
برخی از فعالیتهای متناسب با سن کودک پیشنهاد شدهاند که البته تنها در حد پیشنهاد هستند. مهارتها باید هماهنگ با مرحلة رشدی کودک ارائه شوند و هر کودک میتواند پس از آن، به مرحلة بعدی برود و لذا سن او چندان اهمیتی در طرح یک فعالیت خاص ندارد.
پردازش حسی
در کنار حواس پنجگانه، یعنی لامسه، چشایی، بویایی، شنوایی و بینایی دریافتهای دیگری شامل فضای شخصی، حرکت، آگاهی در فضا و حرکت کل یا بخشی از بدن نیز وجود دارد. بیشتر کودکان با اختلالات طیف اوتیسم، اطلاعاتی را که از بدن با محیطشان میآید، به درستی تفسیر نمیکنند و یا آنها را نادیده گرفته و از دست میدهند. این کودکان و برخی اختلالات پردازش حسی همچنین ممکن است به برخی اطلاعات کم اهمیت مانند رنگ تخته پاککن، توجه بیش از حد نشان دهند و لذا اطلاعات مهم همانند تکلیف در کلاس را از دست بدهند.
مهارتهای بینایی / حرکتی
این مهارتها چشمها و دستها را قادر میسازند تا در تفسیر اطلاعات و سرنخهای بینایی و اجیاد کنش مناسب نسبت به آنها، به صورت هماهنگ کار کنند. این توانایی در خواندن و نوشتن اهمیت زیادی دارد. مهارتهای بینایی / حرکتی همچنین در زمان قرار دادن ظروف بر روی میز، انجام تکالیف منزل و نیز شوت کردن توپ مورد استفاده قرار میگیرند.
مهارتهای مراقبت از خود
این مهارتها همچنین با نام فعالیتهای روزمرة زندگی یا مهارتهای انطباقی نیز خوانده میشوند. این فعالیتها در واقع تکالیفی هستند که به ما کمک میکنند تا از خودمان مراقبت کرده و با جهان پیرامونمان ارتباط برقرار کنیم. بادگیری مهارتهای مراقبت از خود در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم نیاز به توجهات ویژهای دارد.
یکی از چالش های کودکان اوتیسم محیط حمام و حمام کردن است. بسیاری از کودکان اوتیسم به علت مشکلات حسی فراونی که دارند تجربه ناخوشایندی در زمان حمام رفتن دارند و برای حمام مقاومت می کنند. آموزش راه هایی جهت بهبود این وضعیت به والدین کمک بسزایی می کند. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم فعالیت می نماید. از دیگر خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم و ماساژ درمانی است. پس از تشخیص اوتیسم در کودکان بررسی وضعیت حسی کودک و طرح برنامه درمانی مناسب جهت تعدیل حسی موجب بهبود رشد ذهنی و جسمی کودکان می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اوتیسم و مشکلات حمام کردن کودکان
حمام کردن یک راه بسیار عالی جهت فراهم آوردن اطلاعات کافی برای نوزاد یا کودک است تا آگاهی بدنی او بهتر گردد. در زمان شستشوی هر بخش از بدن، نام آن بخش را بگویید. در کودکان بزرگتر میتوانید اطلاعات بیشتری نیز بدهید. برای مثال، به کودک بگویید «این دست راست تو است و برای برداشتن اسباب بازی و نگه داشتن قاشق از آن استفاده میکنی.» برای گفتن این حرفها و شروع این فرایند، هرگز زود نیست چرا که کودکان با اختلالات طیف اوتیسم از طریق تکرار است که یاد میگیرند. هرگز از این که یک روز ببینید کودک شما نام بخشهایی از بدنش را میبرد، متعجب نشوید، او آن نامها را قبلاً یاد گرفته است. پس از حمام کردن کودک، یک حوله بزرگ را دور او بپیچید. این کار همراه با خشک کردن بدن کودک به او اطلاعات بسیار زیادی در خصوص اینکه بخشهای مختلف بدنش کجا آغاز و کجا پایان می پذیرند، فراهم میکند.
در واقع این کار یک روش بسیار مفید برای فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم است چرا که این کودکان اغلب حس پایینی از اینکه بدنشان در فضا چگونه قرار گرفته است، دارند و نیازمند اطلاعات بیشتری جهت ایجاد مرزها شخصی هست میباشد. حس فضا و وضعیت شخصی، چیزی است که ما دربارة فکر نمیکنیم اما به ما اجازه میدهد بدانیم بدنمان در کجا قرار دارد و بدون نگاه کردن بفهمیم در چه وضعیتی قرار گرفتهایم. پیچاندن حوله و خشک کردن نسبتاً محکم کودک، برای او بسیار آرامبخش است و میتواند یک کار روزمره در زمان خواب کودک در شب باشد. اگر شما احساس کردید که کودک از این کار لذت میبرد، میتونید آن را در زمانهای دیگر نیز ادامه دهید. لباسهایی طراحی شدهاند که میتوانند همین احساس را در کودک به وجود آورند. این لباسها خیلی تنگ نیستند اما احساس فشار ملایمی را ایجاد میکنند و در طرح و رنگهای مختلفی مانند لباس قهرمانان و یا به صورت ساده وجود دارند. این نوع از طراحیهای «حساسیت حسی» در لباسها به وفور در بازار موجود میباشد. شما ممکن است ببینید کودک زمانی که از طرف بدن خودش احساس راحتی دارد، نسبت به زمانهای دیگر آرامتر و از نظر هیجانی در شرایط بهتری است.
مالش محکم بدن کودک راهی برای بیدار کردن حواس او است. بیشتر اطلاعاتی که ما میگیریم از طریق پوست بدنمان است. راههای زیادی برای انجام این کار در قالب کارهای روزمره خانواده وجود دارد. اگر چه هدف این کتاب این نیست که خانواده به عنوان یک درمانگر عمل کند، اما تلاش میکند فرصتهای درمانی را برای خانواده و در طی یک روز عادی فراهم آورد. استفاده از لوسیون یا پماد ضد آفتاب پیش از رفتن به بازی راه دیگری برای ارائه اطلاعات از طریق پوست کودک است. توجه داشته باشید که کودک چه واکنشی به این نوع لمس شدن از خود نشان میدهد. اگر از این کار لذت ببرد در واقع شما یک راه برای آرام کردن او یافتهاید. در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم، هدف این است که آنها چیزهایی را که برای راحت بودن نیاز دارند، یاد بگیرند. وقتی درباره نیازهای ویژة خود یاد گرفتند، میدانند چطور به خودشان توجه کنند و به سمت استقلال پیش بروند. اما اگر کودک از این نوع لمس شدن، ناراضی باشد باید آن را تغییر داد. در واقع کودک با پاسخ خود به شما میگوید که لمس شما بیش از اندازه محکم یا آرام است. باید با امتحان کردن میزانهای متفاوتی از فشار به میزان دلخواه کودک دست یافت.
همچنین کودک ممکن است از لمس شدن برخی از بخش های بدنش خوشش بیاید و از بعضی قسمتها آزرده شود. برای نمونه قسمت پشت بدن برای ایجاد مالشهای محکم، بسیار مناسب است. در حالی که کف پا ممکن است چنین احساسی را در او ایجاد نکند. نشان دادن اینکه شما به دنبال چیزی هستید که کودک از آن لذت میبرد، میتواند موجب ایجاد علاقه بین شما و کودک نیز گردد. گاهی ممکن است خود کودک لوسیون را برای شما بیاورد که میتواند به دلیل تقاضای ماساژ و یا حتی بوی لوسیون باشد. در این ارتباط موفق با کودک شرکت کنید چرا که شما از طریق لمس توانستید به کودک برسید و او در حال دستیابی به شما است. ارتباطات بیشتری میتواند بر مبنای این پایة قوی، شکل بگیرد. همزمان با رشد کودک انجام فعالیتهایی که در برگیرنده وسایل مربوط به کارهای دستی و استفاده از ابزاری مشابه ابزار مدرسه، میتواند در رشد و آگاهی بدنی مفید باشد. استفاده مناسب و کارآمد از این وسایل در خانه، میتواند در رشد مهارتها و نیز موفقیت در مدرسه کمک کننده باشد. در اینجا یک مثال از یک کاردستی که میتواند برای آگاهی بدنی در کودکان سن مدرسه مؤثر باشد، آورده شده است.
شامپو زدن بدون اشک! چگونه حساسیت لمسی سر کودک اوتیسم را مدیریت کنیم؟
برای بسیاری از کودکان اوتیسم، شامپو زدن میتواند به یک نبرد روزانه تبدیل شود. حساسیت لمسی شدید، ترس از ریزش آب روی صورت، یا حتی بوی شامپو ممکن است باعث مقاومت، گریه یا حتی حملات عصبی شود. اما با درک دلایل این چالشها و استفاده از راهکارهای ساده اما مؤثر، میتوانید این تجربه را برای کودک و خودتان آرامتر کنید.
۱. درک حساسیتهای لمسی
کودکان اوتیسم اغلب حساسیت بیشازحد به لمس دارند. مالش دست یا شامپو روی سر ممکن است برای آنها مانند «ساییدن سمباده» باشد! برخی نیز به فشار عمیق واکنش بهتری نشان میدهند تا لمس سطحی.
راهکار:
قبل از شستوشو، با یک ماساژ ملایم با حوله یا برس نرم، پوست سر کودک را آماده کنید.
از حرکات فشار محکم اما آرام (نه مالش سریع) استفاده کنید.
۲. انتخاب شامپوی مناسب
شامپوی بدون سوزش چشم: حتی اگر آب وارد چشم نشود، ترس از سوزش ممکن است اضطراب ایجاد کند.
بوی خنثی: برخی عطرهای تند محرک هستند. شامپوهای بدون رایحه یا با رایحههای ملایم (مثل وانیل) را امتحان کنید.
نسخه فوم: شامپوهای کفدار (فوم) نیاز به مالش کمتر دارند و ملایمترند.
۳. کنترل آب و دما
دمای آب: نه داغ باشد، نه سرد. بسیاری از کودکان اوتیسم به تغییر دما حساسند. از دماسنج استفاده کنید (حدود ۳۷ درجه مناسب است).
ریزش آب روی صورت:
از کلاه حمام با لبه جلو برای جلوگیری از ریزش آب روی صورت استفاده کنید.
کودک را به پشت بخوابانید و سرش را کمی به عقب متمایل کنید (مانند سالنهای آرایشگاه).
۴. حواسپرتی مثبت
اسباببازیهای ضدآب: حبابساز، عروسکهای مخصوص حمام یا حتی یک آینه کوچک میتواند توجه کودک را از شامپو زدن منحرف کند.
موسیقی یا قصه: یک آهنگ موردعلاقه یا داستان صوتی پخش کنید تا اضطراب کاهش یابد.
۵. جایزه و تقویت مثبت
پس از هر بار همکاری (حتی اگر ناقص)، کودک را با یک فعالیت موردعلاقه (مثل بازی با حباب یا تماشای کارتون) تشویق کنید.
از برنامههای تصویری استفاده کنید: عکسهای مراحل شامپو زدن را به ترتیب روی دیوار حمام بچسبانید تا کودک پیشبینی کند چه اتفاقی میافتد.
۶. روشهای جایگزین
اگر کودک به هیچوجه تحمل نمیکند:
پاککنندههای خشک (Dry Shampoo): برای روزهای بحرانی.
شستوشوی موها با لیف نرم و آب بدون شامپو (مثلاً هفتهای یک بار شامپو بزنید).
سوالات متداول:
1-اگر کودک فقط در حالت خوابیده به پشت اجازه میدهد موهایش شسته شود، چه کار کنم؟
این حالت کمک به احساس کنترل میکند. از یک تکیهگاه نرم زیر گردن استفاده کنید و کمکم او را به حالت نشسته عادت دهید.
2-آیا نوع شانه یا برس مو در حساسیت لمسی تأثیر دارد؟
بله! از برسهای نرم با نوک سیلیکونی استفاده کنید. برسهای فلزی یا دندانه ریز ممکن است باعث درد شوند.
مرکز تخصص توانبخشی اوتیسم دکتر صابر با سابقه بالغ بر 18 سال در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم به درمان کودکان اوتیسم به صورت تخصصی می پردازد. از دیگر خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم می باشد که در کنار خدمات توانبخشی به بهبود این کودکان کمک می کند. تشخیص اوتیسم در اولین سال زندگی کودک و درمان های حسی، ماساژ درمانی کاردرمانی ذهنی و حسی، گفتاردرمانی می تواند این کودکان را برای داشتن یک زندگی عادی آماده سازد. خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم در منزل به همراه تجهیزات تخصصی مرکز نظیر سنسوری روم و اتاق تاریک در درمان کودکان اوتیسم موثر می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کاردرمانی حرکتی اوتیسم
یادگیری راه رفتن یکی از تواناییهای طبیعی کودک همزمان با رشد توانایی او در حفظ توازن بر روی پاها میباشد. داشتن توازن مناسب یکی از مهمترین بخشهای داشتن یک احساس خوب در جهان پیرامون است. توازن تنها متکی بر عضلات تنه نیست و عضلات پا نیز مهم هستند. در ایجاد توازن، قدرت عضلات مرکزی یا عضلات شکم و پشت نیز اهمینی برابر با عضلات پا دارند. مغز و چشمها نیز نقش بزرگی در رشد مهارتهای توازن بازی میکنند. وقتی کودکی راه میرود در واقع دارد نگاه میکند که دارد کجا میرود و برای هر گام پیش روی خود برنامهریزی میکند. زماین که زمین سفت، نرم، خیس، خشک و یا لغزنده باشد، هر یک سازگاریهای متفاوتی میطلبند. وقتی سطح زمین ناهموار است و یا کودک از پلهها بالا میرود، نیاز به سازگاری بیشتری احساس می شود. این برنامهریزی در کودکان عادی در زمانی که برخلاف جاذبه کار میکنند تا راه رفتن را یاد بگیرند، به صورت خودکار رخ میدهد.
بسیاری از کودکان با اختلالات طیف اوتیسم مشکلاتی را در توازن دارند. آنها ممکن است بلغزند، زمین بخورند یا از فعالیتهایی که نیاز به بالا و پایین رفتن دارد اجتناب کنند. وقتی ما دانستیم توازن چگونه رشد میکند، میتوانیم به این کودکان در جهت رشد مهارتهایشان کمک نماییم. زمانی که کودک توازن خوبی دارد، در مجموع احساس اعتماد به نفس بیشتری میکند. توازن در حالت نشسته و ایستاده، مهارتهای مهمی هستند که باید رشد کنند. وقتی یک کودک قادر به ایستادن و یا نشستن است، در واقع نشان میدهد که توازن خوبی دارد. اگر کودک همچنان نیاز داشته باشد تا بدنش را جابجا کند تا سازگار شود، بیانگر این است که او راحت نیست و دارد برای ایجاد توازن تقلا میکند. تصور کنید که شما همیشه در حال راه رفتن روی یک زمین لغزنده یخی یا زمین ناهموار با یک کفش چرمی نرم هستید. در این حالت باید انرژی زیادی صرف کنید و حرکات زیادی برای حفظ وضعیت ایستاده خود داشته باشید. دوچرخه سواری موفقیتآمیز نتیجة داشتن یک توازن خوب است. برای راندن یک دوچرخه کودک باید قادر باشد صاف بنشیند، فرمان دوچرخه را بگیرد و پاهایش را روی پدال قرار دهد. زمانی که کودک در این حالت است و نگاه میکند تا میر راندنش را مشخص کند رواقع عضلات شکم و پشت، او را در وضعیت صاف نگه میدارند. حتی زمانی که کودک در یک مسیر مستقیم یمراند تغییراتی لازم است تا دوچرخه به سمت جلو و در جهت صحیح رانده شود. برای داشتن و حفظ حرکت، حفظ سرعت مناسب نیز ضروری است. این بازیهای مفرح را برای تمرین مهارتهای لازم برای دوچرخه سواری انجام دهید.
ایجاد مهارتهای دوچرخه سواری
1- کودک به پشت دراز بکشد و پاهایش را بالا ببرد. در این حالت کودک حمایت زیادی دارد و تنها نیاز است تا بر حرکت پاهایش تمرکز کند.
2- کودکان به طور غریزی هیپ و زانوهایشان را خم میکنند. پاهای کودک را محکم بگیرید و به آرامی یکی از پاها را صاف و همزمان پای دیگر را خم کنید.
3- خم کردن یک پا و صاف کردن دیگری را به صورت آرام، روان و ریتمیک ادامه دهید.
4- این کار را «پاهای دوچرخهای» بنامید و یا هر اسم دیگری که برای شما و کودک معنی داشته بشد.
5- وقتی کودک با این حرکات احساس راحتی کرد به او اجازه دهید تا خودش ادامه دهد. زمانی که او توانست خودش خم و راست کردن پاها را پشت سر هم انجام دهد در واقع زمان گام بعدی رسیده است.
6- اگر کودک خواهر، برادر و یا دوست همراهی دارد از آنها بخواهید به پشت بخوابند و کف پای یکدیگر را روی هم بگذارند. مثل زمانی که در حال دوچرخه سواری هستند.
7- یک سه چرخه به کودک اجازه میدهد تا مهارتهای حرکتی متناوب و متقابل برای راندن را به دست آورد. در این حالت کودک نیاز به تلاش اضافی برای صاف نگه داشتن خود ندارد. سه چرخه را زمانی که پاهای کودک روی پدالها است، آرام از پشت سر هل دهید. این کار با وجود اینکه توسط کودک ایجاد نمیشود ولی به او حس حرکت را میدهد و او را تشویق میکند تا به طور مستقل پدال بزند.
8- سه چرخه هم نیاز دارد که مودک وضعیت صاف بدنش را حفظ کند. برخی از سه چرخهها یک پشتی برای حمایت بیشتر دارد و در صورت نیاز میتوان از آنها استفاده کرد. کودک میتواند از تجربه احساس حرکت و الگوی متناوب در حرکت پایش بهرهمند گردد. احساس قدرتی که مودک در زمان جلو رفتن حس میکند، خارقالعاده است.
9- وقتی کودک در سه چرخه مهارت را به دست آورد زمان آن است که دوچرخه و با چرخهای کمکی را امتحان کند. تمریناتی که قدرت عضلات مرکزی بدن را افزایش میدهند نیز برای مهارت دوچرخه سواری مفید خواهند بود.
دلیل دیگری که کودکان با اختلالات طیف اوتیسم در توازن مشکل دارند، درک کمتر آنها از بارخوردهای لامسه و حرکت است. در فصول بعدی به این موارد اشاره خواهد شد. در این قسمت بعضی بازیهای مفرح که میتوان با همراهی کودک انجام داد و به او در رشد مهارتهای توازنیاش کمک کرد آورده شده است.
بازی در درمان کودکان اوتیسم
این بازی توازن کودک را تقویت خواهد کرد و خود به خود منجر به واکنش توازنی خواهد شد. این بازی در واقع بر روی مهارتهای برنامهریزی که بخش مهمی از توازن مناسب است و نیز آگاهی بینایی تأثیر دارد. برای افزایش تصور و خیال در این باری، داستانی درباره اینکه روی بالشت یک دریاچه است و شما سعی دارید خیس نشوید بسازید. داستان را هر طور که دوست دارید تصویرسازی کنید. برای مثال از کتابهایی که اخیراً با همراهی کودک خواندهاید و او دوست داشت، استفاده کنید.
1- تعدادی بالشت یا کوسن را روی زمین به شکل خط مستقیم یا دایرهای بگذارید. اگر بالشتها دارای سفتی متفاوتی باشند، بهتر است چرا که فرصت سازگاری و تنظیم برای حسهای متفاوت را همزمان با پیشروی در بازی فراهم میآورد.
2- به کودک نشان دهید که چگونه پاها را بر روی زمین نمیگذارید و بر روی بالشتها راه میروید. نشان دادن نحوه بازی در واقع بهترین راه برای برقراری ارتباط و ارائه دستورالعملها است.
3- راه رفتن را در یک مسیر مستقیم شروع کنید و سپس دایرهای و در نهایت در الگوی هشت انگلیسی امتحان کنید.
4- در ابتدا کودک را با گرفتن دستش حمایت کنید.
5- این کار میتواند زمانی که زشما اولین تلاش را میکنید، بکار بیاید. «پایت را بگذار، بایست و حالا قدم بردار.» طبق میل کودک عمل کنید و همیشه به سطح استرس او توجه کنید. یادگیری، زمانی رخ میدهد که کودک آسوده است و احساس خوبی دارد و نه در زمان استرس.
6- به کودک اجازه دهید کفشهایش را درآورد چرا که این کار به او اجازه تجربة حس لامسة بیشتری را از بافتهای متفاوت بالشتها خواهد داد.
بازی هدفگیری در توانبخشی اوتیسم
در این بازی به چالش کشیدن توازن همراه با یک مهارت بینایی وجود دارد.
1- از کودک بخواهید روی بالشت بایستد. اگر قادر به ایستادن نبود، برای شروع روی زمین باشد.
2- یک سطح یا کاسة بزرگ را در مقابل او بگذارید.
3- این سطل را در جایی قرار دهید که شانس کودک برای نداختن چیزی که میخواهد در داخل سطل بیندازد، زیاد باشد.
4- از اسباب بازی نرم و توپها استفاده کنید و از کودک بخواهید درون سطل یا کاسه پرتاب کند.
5- با پیشرفت کودک چالش را بیشتر کنید. هدف را دورتر کرده و یا آن از از سطح زمین بالاتر بگذارید.
6- برای افزایش چالش توازن از کودک بخواهید روی دو کوسن بایستد. همچنین توازن کودک میتواند با ایستادن او روز یک پا و انداختن شیء به سمت هدف به چالش کشیده شود.
بازی ایستادن روی زانوها برای توانبخشی در اوتیسم
ایستادن و نشستن روی زانوها یک روش خوب برای افزایش قدرت عضلات شکم و پشت (عضلات مرکزی) است و توازن را بهبود میبخشد.
1- روی زمین زانوهای خود را خم کرده و وضعیت صاف را حفظ نمایید. این روش و نشان دادن آن به کودک، بهترین راه آموزش است.
2- به کودک برای گرفتن وضعیت مورد نظر کمک کنید.
3- دو زانو بنشینید و سپس در حالی که تنها روی زانوهایتان هستید از جا برخیزید.
4- در بتدا شاید حفظ این وضعیت برای یک دقیقه یا حتی ثانیههایی کوتاه، دشوار باشد. به کودک اجازه دهید یا خم کردن پاها و نشستن دو زانو خستگیاش را کم کند. نشستن دو زانو وضعیت راحتتری برای کودک است. بعد از استراحت از او بخواهید تا بلند شود و وضعیت صاف را برای زمان طولانیتری حفظ کند.
5- آواز خواندن در این وضعیت راه مناسبی برای کمک به گذر زمان است و تمرین خوبی برای تقویت عضلات و توازن است. چرا که آواز خواندن کمک میکند کودک مدت زمان بیشتری را در وضعیت تمرین بماند.
6- وقتی کودک در این وضعیت احساس راحتی بیشتری کرد میتواند آن را برای زمان بیشتری حفظ کند و نیازی به کمک بزرگترها نیست.
7- از کودک بخواهید زمانی که برایش داستان میخوانید در همین وضعیت بنشیند.
8- برای افزودن چالش بیشتر در حال یکه کودک روی زانوهایش است با او توپ بازی کنید.
حرکت و جابجایی در توانبشی کودکان اوتیسم
راه رفتن نتیجة طبیعی رشد عضلات و غلیة آنها بر جاذبه است. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم ممکن است در زمان راه رفتن متفاوت از بقیه به نظر برسند. دستهایشان به گونهای حرکت کند که گویی هیچ هماهنگی با گامهایشان ندارد. این کودکان ممکن است گامهای بسیار کوتاهی بردارند و یا در زمان راه رفتن پاهایشام از هم فاصلة زیادی داشته باشد. به نظر میرسد زانوهایشان را خم نمیکنند و برای راه رفتن روی خط مستقیم مشکل دارند. این راه رفتن ناشیانه میتواند ناشی از توازن ضعیف، ضعف عضلات مرکزی یا نیاز برای دانستن اینکه در کجای فضا هستند و چگونه حرکت میکنند باشد. اینکه دلیل کدام مورد است تفاوتی ندارد و خوب است که کودک الگوی راه رفتن نرم و متوازن را به مرور کسب کند. برای ایجاد الگوی راه رفتن متقابل، زمانی که راه میروید تکان دادن دستهایتان را به صورت اغراقآمیز نشان دهید. بازوی راست را همزمان با جلو بردن پای چپ به سمت جلو تکاه دهید و الی آخر. بلند کردن پاها مانند آنچه در رژة نظامی انجام میدهند میتواند به نعطافپذیری زانو و هیپ کمک نماید. خواندن یک آواز با ریتم قوی و یا تصور اینکه در یک دستة نظامی هستید، این نوع راه رفتن را تشویق میکند. باید مطمئن باشید که کفشهای کودک راحت و ایمن هستند. اگر کفشها مناسب پا نباشد یا احساس لغزیدن به کودک دهد، منجر به حواسپرتی کودک در زمان راه رفتن خواهد شد. در این مواقع کودک به صورت ناخودآگاه زمان و انرژی زیادی برای نگه داشتن کفشها در پایش صرف خواهد کرد. شناخت یک کودک مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم در واقع یک سفر چالشزا و غنی است. تجلیل از آگاهی و تشویق کودک زمانی که او به شناختی از خودش نائل میشود، میتواند یکی از تجربیات ارزشمند زندگی باشد.
هماهنگی عبارت است از استفاده از بخشهای مختلف بدن با یکدیگر برای رسیدن به یک هدف معنادار. در این فصل در مورد استفاده از چشمها و دستها جهت بازی کردن و انجام راحت کارهای دیگر صحبت میشود. داشتن هماهنگی خوب فرصت رشد مهارت در حرکت و استفاده از ابزار را فراهم میآورد.
بهترین مراکز توانبخشی اوتیسم
مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر یکی از بهترین مراکز تخصصی در این حوزه است که با بهرهگیری از مربیان باتجربه و برنامههای درمانی پیشرفته، خدمات جامع به کودکان اوتیسم ارائه میدهد. در این مرکز، هر کودک با توجه به نیازهای فردی خود تحت حمایت و آموزش قرار میگیرد. تیم متخصص دکتر صابر با روشهای نوین گفتاردرمانی و کاردرمانی، به بهبود مهارتهای ارتباطی و اجتماعی کودکان کمک میکند. اگر به دنبال بهترین مرکز توانبخشی اوتیسم با مربیان حرفهای هستید، مرکز دکتر صابر انتخابی ایدهآل است.
سوالات متداول:
1- آیا توانبخشی اوتیسم فقط برای کودکان است؟
خیر، توانبخشی در اوتیسم محدود به کودکان نیست. بزرگسالان مبتلا به اوتیسم نیز میتوانند از برنامههای توانبخشی بهرهمند شوند. این برنامهها ممکن است شامل آموزش مهارتهای اجتماعی، مدیریت استرس، آمادهسازی برای اشتغال و استقلال در زندگی روزمره باشد. هدف اصلی توانبخشی در هر سنی، ارتقای کیفیت زندگی و افزایش سطح استقلال فرد است.
2-چه مدت زمانی برای مشاهده نتایج توانبخشی در اوتیسم لازم است؟
مدت زمان مورد نیاز برای مشاهده نتایج توانبخشی در اوتیسم به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله شدت اختلال، سن شروع درمان، میزان همکاری خانواده و کیفیت برنامههای توانبخشی. در برخی کودکان، پیشرفتهای اولیه طی چند ماه قابل مشاهده است، اما برای دستیابی به نتایج پایدار و بلندمدت معمولاً نیاز به چندین سال تلاش مستمر وجود دارد. توانبخشی فرآیندی زمانبر اما اثربخش است.