از نظر برنامه ریزان آموزشی برای کودکان اوتیسم مهم ترین ویژگی هایی که افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم را از سایرین جدا می سازد این است که اوتیسم مشکلی عصب شناختی است و مشکلات رشد و شیوه های خاص یادگیری ریشه در این واقعیت دارد. بر همین اساس این افراد دارای تفاوت در رشد و الگوهای رشدی هستند، الگوهای رشد آنان تخریب نشده است بلکه متفاوت از سایر افراد است. این الگوی متفاوت باعث ایجاد فرهنگی خاص برای این گروه از افراد شده که به “فرهنگ اتیسم” مشهور شده است. در مرکز اوتیسم تهران با در نظر گرفتن الگوهای رشدی کودکان اوتیسم به طراحی روش آموزشی در اوتیسم جهت درمان کودکان اوتیسم پرداخته شده است. دکتر صابر با گردآوری تجهیزات پیشرفته درمانی و متخصصین مجرب در حیطه کاردرمانی اوتیسم ، گفتاردرمانی و روانشناسی نحوه آموزش به کودکان اوتیسم را به صورت متفاوتی ارائه می کنند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
روش آموزشی در اوتیسم
درک فرهنگ اوتیسم و اثر آن بر روی رفتار و شیوه های یادگیری باعث می شود که تفاوت ها و شباهت های آنان با سایر افراد مشخص شود. به منظور شناسایی این تفاوت ها و مشابهت ها همکاری میان والدین و متخصصان از اولویت برخوردار است و باعث می شود که بیشترین میزان بهره مداخلات درمانی به افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم برسد، آموزش مناسب به ارزیابی رشدی صحیح وابسته است .دلیل استفاده از این روش این است که بررسی های انجام شده بر روی نحوه ادراک افراد قرار گرفته در طیف اختلالات اوتیسم نشان می دهد که آنان محیط را به صورت قطعات مختلف و مجزا از هم درک می کنند. سازمان دهی رفتار حول زمینه های ویژه (مجموعه رفتارهای که در ارتباط با یک محرک یا شرایط خاص در افراد شکل می گیرد) برای آنان دشوار است و به دلیل وجود اختلالات حسی مدیریت محرک های حسی و جداسازی و طبقه بندی آنها برایشان دشوار است بنابراین واکنش های مناسب در برابر هریک از آنها برای شان اغلب غیر ممکن است. برای جبران این ناتوانی ها روش آموزشی در اوتیسم شیوه آموزش ساخت دار است که تأکیدی است بر :
- سازماندهی محیط فیزیکی : شیوه ای از چیدمان که مبلمان و ابزارهای موجود در کلاس به گونه ای سازمان دهی شوند که معنی و با زمینه مشخصی را به محیط و فضای کلاس اضافه کند. این کار به دو دلیل انجام می شود نخست ایجاد موانع مشخص فیزیکی و بصری؛ مشخص کردن مسیرهایی که افراد را به مکان های مشخص شده انجام فعالیت هدایت می کند .
- استفاده از برنامه های انفرادی : به منظور افزایش امکان پیش بینی محرک های محیطی برای فرد انجام می شود.
- ارتقاء سطح مهارت های مستقل
- تعدیل و انطباق مواد و محتواهای آموزشی و شیوه هایی که بر اساس آنها اطلاعات به صورت بصری به فرد ارائه می شود .
نحوه آموزش ساخت دار نوعی برنامه آموزشی نیست، بلکه نوعی چار چوب است. چارچوبی برای تفکر درباره نیاز های کودکان دارای اوتیسم و راهنمایی که با استفاده از آن می توان هر برنامه آموزشی را برای اوتیسم در هر سطحی آموزش داد .
برای شروع برنامه حمایت های بصری موارد زیر را در نظر گیرید :
نخست به این سئوال پاسخ دهید که حمایت های بصری قرار است چه نوع کمکی به فرد بکند؟ پاسخ می تواند موارد زیر باشد :
- فراهم آوری امکان انتخاب
- ارائه اطلاعات در مورد پیش بینی فعالیت های آینده و با محل قرار گیری و بافتن سایر افراد (کارگاه، کلاس درس، زمین بازی و …)
- راهنمای انجام فعالیت و یا انتقال از محلی به محل دیگر
- کمک به تکمیل یک کار که از مراحل مختلفی تشکیل شده است
پیش از آنکه وقت و انرژی خود را وقف انتخاب و استفاده از شیوه ای از حمایت بصری برای یک فرد کنید، با پستی در مورد اینکه کدام ویژگی این حمایت ها برای فرد مناسب است اطلاعاتی به دست آورید. اگر فرد جدید به گروه شما اضافه شده است و هنوز به خوبی وی را نمی شناسید باید زمانی را صرف این موضوع کنید که واکنش های وی را به تصاویر، اندازه، رنگ ها و شکل های مختلف مشاهده کنید. وقتی که فرد چگونگی استفاده از یک حمایت بصری خاص را یاد گرفت باید استفاده از یک محرک بصری را آغاز کنید و سپس به طور سازمان یافته تعداد روش های مناسب و مورد نظر خود را به سطح مورد نیاز برسانید. مثلا اگر از یک برنامه مربوط به جدول تصویری برای افزایش میزان استقلال در ضمن انجام بازی استفاده می کنید، اول از یک تصویر استفاده کنید. وقتی فرد یاد گرفت که به آن تصویر واکنش نشان دهد، یک تصویر دیگر اضافه کنید. هر گاه اطمینان حاصل کردید که فرد قادر است هر دو فعالیت را به طور مستقل انجام دهد، تصویر سوم را اضافه کنید و این کار را ادامه دهید تا زمانی که فرد قادر خواهد بود که تمامی فعالیت در نظر گرفته برای وی را متناسب با سن و سطح رشد خود به طور مستقل انجام دهد. برای در نظر گیری سطح رشد و سن فرد، گاه لازم است که فرد هم سن وی را که دارای رشد عادی است مشاهده کنید تا بدانید که قادر به انجام مستقل کدامین فعالیت ها است. در این صورت هدف در نظر گرفته شده شما به واقعیت نزدیک تر خواهد بود.
هانن، در نظر گیری هر اشاره با علامتی از جانب فرد به عنوان وسیله ای برای برقراری ارتباط با دیگران امری است کاملا مورد توجه و اهمیت و توصیه می شود که مربی در نحوه آموزش به کودکان اوتیسم، مراقبان و اطرافیان براساس وضعیت کودک اوتیسم و زمینه ای که درخواست در آن صورت می گیرد از خود واکنش نشان دهند و در صدد رفع نیاز و برآوری خواسته های او برآیند. به عنوان مثال، کودک به سمت شیر آب حرکت می کند، می توانید به عنوان یک مراقب با بزرگتر کلمه “آب” را بر زبان آورده و جمله “پس آب می خواهی” را بر زبان بیاورید. این شیوه از برقراری ارتباط و واکنش نشان دادن به حرکت و فعالیت های او می تواند سرنخی برای برقراری ارتباط با دیگران با استفاده از حرکت به سمت اشیاء مورد نظر، در اختیار وی قرار دهد. در این روش از صدا و کلمات با توجه به علائق فرد استفاده می شود. یعنی موضوع یا شی مورد علاقه فرد در مرکز برنامه ارتباطی قرار دارد و فرد برای انجام یک تعامل دو جانبه تشویق می شود. تقلید حرکت فرد در ضمن رفتن به سمت شی مورد نظر می تواند سرنخ دیگری در مورد انجام فعالیت دوجانبه در اختیار وی قرار دهد. مراقب فرد با والدین نیز فرصتی به دست خواهند آورد تا فعالیت های دیگری (با کلماتی دیگر) را به عملکردهای فرد اضافه کرده و فرصتی برای تقلید حرکت و با کلمه جدید برای او فراهم کنند. چنین روشی به عنوان یکی از فعالیت های فرد محور در نظر گرفته می شود که معمولا فشارها و اضطراب های معمول برنامه های مداخله ای را با خود به همراه ندارد.
نحوه آموزش به کودکان اوتیسم
در برنامه “بیش از کلام ” هانت به منظور توسعه مهارت های گفتاری و ارتباطی فرد، پیشنهاد می شود که والدین و مراقبان کودک به فعالیت های آنان بپیوندند، حتی اگر انجام این کار در مراحل نخست دشوار باشد و کودک از چنین فعالیتی چندان استقبال نکند. پیوستن به فعالیت های کودک اوتیسم در زمانی که وی مایل به پیوستن دیگران به فعالیت هایش نیست امری دشوار است، به ویژه زمانی که کودک اوتیسم از انجام فعالیت های انفرادی با خود لذت می برد، تمامی این وضعیت ها نشانگر این موضوع است که فرد فاقد مهارت های مربوط به انجام تعاملات اجتماعی در عملکردهای روزانه و بازی های خود است. در هر حال اغلب ورود آرام و تدریجی به دنیای کودک و ارائه فرصت های متعدد برای عادت کردن وی به حضور فردی دیگر در کنارش از جمله راهکارهای مناسب تقویت سطح ارتباطی به شمار می آید.