روش سانرایز یک رویکرد جامع و کلی می باشد که شامل بازی درمانی، توسعه روابط و اصلاح رفتار است. روش سانرایز برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم جهت توسعه مهارت های اجتماعی و ارتباطی، بالا بردن انگیزه و علاقه به یادگیری و کم کردن رفتارهای مشکل ساز طراحی شده است. یکی از مزایای مهم روش سانرایز در درمان اوتیسم، تمرکز آن بر نقاط قوت و علایق کودک است. با استفاده از فعالیت ها و موضوعات مورد علاقه کودک، روش سانرایز به ایجاد یک محیط مثبت و انگیزشی کمک می کند تا یادگیری و رشد کودک اوتیسم تقویت شود. کلینیک توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی اوتیسم در تهران، با استفاده از روش هایی همچون درمان رفتاری اتیسم، روش سانرایز در آموزش کودکان اوتیسم کاردرمانی حسی، گفتاردرمانی تخصص، اتاق تاریک، سنسوری روم و… به درمان کودکان اوتیسم کمک می کند.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
رویکرد رشدی کودک اوتیسم و روش سانرایز
روش سانرایز بر کاربرد ارتباط تاکید دارد و شامل موارد زیر می باشد:
رویکرد های کودک محور اوتیسم: تحریک غیر مستقیم زبان
با خود حرف زدن کودک اوتیسم: توصیف اعمال خود
صحبت کردن موازی: توصیف اعمال کودک
تقلید: تقلید از کودک
بسط دهی: افزودن محتوای دستوری یا معنایی به تولیدات کودک
تعمیم دهی: افزودن اطلاعاتی به گفته کودک اوتیسم
تجزیه و ترکیب: تجزیه جملات کودک به عبارت و در نهایت ترکیب آن ها
قالب بندی مجدد: تبدیل جملات کودک به قالبی دیگر مثلا منفی، سوالی
Floor time: در این روش از کودک پیروی می شود، از رفتار های او تقلید می شود و به تدریج رفتار های او به سمت اهداف درستی هدایت می شوند.
Son-Rise: در این روش، والدین با تقلید از رفتار های تکراری کودک، با او همراه می شوند و زمانی که کودک رفتار به هنجاری بروز داد او را تشویق می کنند تا آن رفتار شکل بگیرد. اگر کودک علاقه ای اجتماعی بروز داد، والدین از این فرصت جهت رشد مهارت های اجتماعی بهره می برند. در رشد مهارت های اجتماعی به موارد زیر تاکید می شود: ارتباط چشمی و غیر کلامی، ارتباط کلامی، دامنه توجه فعال و انعطاف پذیری. هر یک از این موارد دارای هستند که جهت پیشرفت اجتماعی کودک لازم است گام زیر مجموعه هایی به گام طی شوند.
More Than Words: این روش به ارتباط از هر طریق ممکن معتقد است.
ارتباط با کودک مبتلا به اوتیسم
قبل از شروع مداخه، درمانگر کودک اوتیسم باید توجه داشته باشد که بتواند به نحوی وارد دنیای کودک مبتلا به اوتیسم شود به عبارتی باید بتواند با او ارتباط برقرار کند. یکی از کارهایی که می توان در جلسات ابتدایی جهت برقراری ارتباط انجام داد اجرای روش سرنخ آزاد است. بدین صورت که در طی جلسات ابتدایی کودک را وارد اتاق بازی با انواع وسائل در مکان های مختلف اتاق می نمائیم و به دقت کودک اوتیسم را زیر نظر می گیریم تا متوجه شویم در اکثر مواقع چه وسیله ای توجه او را بیشتر جلب کرده است. فهمیدن این نکته که کودک اوتیسم بیشتر با چه وسیله ای جذب می شود، نکته ای کاربردی است که در مراحل بعدی مداخله قابل بهره برداری است! مثلا می توان از همان وسیله در جلسات بعدی به عنوان وسوسه ی ارتباطی برای وارد شدن به دنیای کودک استفاده کرد به این ترتیب که آن شی در معرض دید ولی خارج از دسترس کودک قرار داده می شود تا توجه کودک را جلب نماید، با در نظر گرفتن این که کودک اوتیسم برای رسیدن به شی مورد نظرش به چه شکلی تلاش می کند، می توان پاسخ های مطلوب را با شرطی سازی در او ایجاد و رشد داد.
عملکرد های ارتباطی در درمان رفتاری اتیسم
رفتارهای کودکان اوتیسم از تولد تا حدود هشت ماهگی حامل هیچ گونه هدفی نیست به عبارتی با رفتارهایشان هدفی را دنبال نمی کنند. اما در حدود سن نه ماهگی تحولی در رفتار های آن ها ظاهر می شود و آن ها متوجه می شوند که می توانند با رفتارهایشان محیط را کنترل کنند. در این سن کودک هنوز قادر به استفاده از زبان نیست اما مقاصد خود را با رفتارهای غیر کلامی ابراز می دارد. به تدریج با رشد کودک رفتارهای کلامی جایگزین رفتارهای غیر کلامی خواهند شد. ما می توانیم با مشاهده بازی کودک پی ببریم که آیا کودک وارد مرحلهی هدفمندی ارتباط شده است یا خیر. به این صورت که اگر به کودک اسباب بازی هایی مثل عروسک، خانه و … ارائه شود و کودک بتواند نسبت به این موضوعات معمول پاسخ نشان دهد مثلا بتواند یک بازی نمادین ساده را انجام دهد و یا نسبت به وسایل معمول شناخت داشته باشد، می توان پی برد که کودک وارد مرحله هدفمندی ارتباط شده است. اما اگر کودک این رفتارها را نشان نداد، والدین نیز به یاد نمی آورند که کودک چنین رفتارهایی را نسبت به موضوعات معمول داشته باشد و با الگو دادن به کودک باز هم چنین رفتارهایی در کودک قابل مشاهده نبود، این موضوع نشان دهنده این است که کودک هنوز در مرحله پیش قصدمندی ارتباط باقی مانده و باید به او کمک شود تا هدفمندی ارتباط را متوجه شود. در شرایطی که کودک هنوز در مرحلهی پیش قصدمندی ارتباط باقی مانده است، می توان با تمرکز بر مهارت های پیش کلامی و بهره گیری از وسوسه های ارتباطی به کودک کمک نمود تا میزان تعاملاتش افزایش یابد و آماده ی ورود به مرحله ی هدفمندی ارتباط شود. بدین منظور در ادامه به معرفی مهارت های پیش کلامی، راه های توسعه آن ها و وسوسه های ارتباطی می پردازیم. باید توجه داشت که ممکن است کودکی سنی بیش از نه ماه داشته باشد در حالی که هنوز وارد مرحله هدفمندی ارتباط نشده است. در واقع در نظر گرفتن سن ۹ ماهگی برای این مرحله از ارتباط معرف رشد طبیعی کودکان است در حالی که در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم یا سایر اختلالات زبانی تاخیر در رسیدن به این مرحله قابل پیش بینی است.
سان رایز (Sunrise) چگونه به کودکان اوتیسم کمک میکند؟
روش سان رایز (Sunrise) یکی از رویکردهای نوین در توانبخشی و بهبود کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) است که با ترکیب اصول رفتاردرمانی، بازیدرمانی و تعاملات اجتماعی طراحی شده است. این روش بر پایهی ایجاد محیطی حمایتی و جذاب برای کودک استوار است تا با کاهش اضطراب و افزایش انگیزه، مهارتهای ارتباطی، شناختی و اجتماعی او را تقویت کند.
یکی از مؤثرترین تکنیکهای مورد استفاده در این روش، بازیهای هدفمند است که به کودک کمک میکند در فضایی طبیعی و بدون فشار، تعامل با دیگران را یاد بگیرد. برخلاف برخی روشهای سنتی که ممکن است برای کودک استرسزا باشند، سان رایز با تکیه بر علایق و نقاط قوت کودک، فرآیند یادگیری را لذتبخش میکند. همچنین، این روش از تکنیکهای رفتاردرمانی کودکان اوتیسم مانند تقویت مثبت و الگوسازی استفاده میکند تا رفتارهای مطلوب را در کودک نهادینه کند.
یکی از مزایای کلیدی سان رایز، شخصیسازی برنامههای آموزشی بر اساس سطح رشد هر کودک است. درمانگران با ارزیابی دقیق نیازهای کودک، تمرینهایی را طراحی میکنند که بهتدریج چالشبرانگیزتر میشوند. این رویکرد نهتنها به بهبود مهارتهای کلامی و غیرکلامی کمک میکند، بلکه هماهنگی حرکتی، تمرکز و خودتنظیمی هیجانی را نیز تقویت مینماید.
والدین نیز نقش کلیدی در این روش دارند و با آموزشهای لازم میتوانند تکنیکهای سان رایز را در خانه اجرا کنند. این مشارکت فعال، موجب تداوم پیشرفت کودک در محیطهای مختلف میشود. در نهایت، سان رایز با ترکیب علم و مهربانی، مسیر رشد کودکان اوتیسم را هموارتر میسازد و به آنها کمک میکند تا پتانسیلهای خود را بهتر شکوفا کنند.
اگر به دنبال یک روش کماسترس و مؤثر برای حمایت از کودک مبتلا به اوتیسم هستید، سان رایز میتواند یک گزینهی امیدوارکننده باشد.
سوالات متداول:
1-والدین چگونه می توانند در خانه از این روش استفاده کنند؟
والدین می توانند با ایجاد محیطی بازی محور و استفاده از تکنیک های ساده ای مثل تقویت تعاملات چشمی، تقلید از رفتارهای کودک و ایجاد فرصت های ارتباطی طبیعی، اصول سان رایز را در خانه اجرا کنند. شرکت در کارگاه های آموزشی ویژه والدین نیز بسیار کمک کننده است.
2-آیا این روش برای کودکان بزرگتر (بالای 10 سال) هم مؤثر است؟
هرچند سان رایز معمولاً برای کودکان کوچکتر طراحی شده، اما می توان اصول آن را با تعدیلاتی برای نوجوانان و بزرگسالان اوتیسم نیز به کار برد. در این موارد بیشتر بر بهبود مهارت های اجتماعی و استقلال فردی تأکید می شود.
روش aba یکی از روش های درمانی موثر در درمان کودکان اوتیسم است که بر پایه رفتاردرمانی استوار می باشد. با توجه به داشتن نکات مثبت و منفی روش aba در درمان کودکان اوتیسم، انتخاب صحیح این روش برای کودکان مبتلا به اوتیسم حائز اهمیت می باشد. پس از ارزیابی کامل کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم توسط دکتر متخصص اوتیسم، روش های درمانی گوناگون مورد بررسی قرار گرفته می شود. شایع ترین روش مورد استفاده در شروع آموزش کودکان اوتیسم، روش aba می باشد. روش aba، نوعی روش خالص پایین به بالاست. کل فرایند این روش درمانی توسط درمانگر کنترل می شود و کودک اوتیسم به محرک های فیزیکی و کلامی که توسط درمانگر ارائه شده، پاسخ می دهد و نیازی به درک آگاهانه از سوی کودکان اوتیسم نمی باشد. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم در تهران، با استفاده از روش های درمانی مختلف کاردرمانی و گفتاردرمانی و aba در درمان کودکان اوتیسم، مربی ای بی ای، مربی ABA در منزل و… به تحلیل رفتار کاربردی کودکان اوتیسم می پردازد. همچنین با ادقام روش های درمانی مختلف رفتاردرمانی در ایجاد رفتارهای اجتماعی مناسب در کودکان کوشا می باشد.
به والدین، مراقبان و متخصصان به شدت توصیه میشود که یک شبکه یا تیمی از افراد جهت تأمین حمایتهای فنی، عملی و نیز حمایتهای کلی برای کمک به مراقبت و پرورش کودک با اختلالات طیف اتیسم ایجاد نمایند. کار کردن با هم به این روش، معمولاً تیم چند تخصصی نامیده میشود. این رویکرد تیمی باارزش است چرا که اطلاعات جدید و یافتههای تحقیقاتی قبل از آنکه در دسترس عموم قرار گیرند در مجلات تخصصی منتشر میشوند. هر فرد متخصص از لحاظ اخلاقی، موظف است خود را با آخرین تحقیقات در زمینهی تخصصی، به روز نگه دارد. در واقع افراد متخصص معمولاً از روشهای جدید درمانی، قبل از اینکه این درمانها به جزئی از فرهنگ درمانی رایج تبدیل شود، آگاه میشوند. متخصصان با استعدادتر درمانهای جدید را به محض انتشار مطالعه میکنند و هنگامی که این درمانها مناسب و به جا باشند آنها را استفاده میکنند. مطالعات تحقیقاتی بسیاری در رابطه با اختلالات طیف اتیسم در حال انجام است. آزمون و خطا جهت مناسبسازی یافته برای هر فرد، معمولاً بخشی از یافتههای تحقیقاتی میباشند. استفاده از این روش که تا اندازهایی نیز تجربی است، مستلزم ورود بسیاری از اعضای تیم تخصصی و مراقبتی است. مرکز اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز اوتیسم غرب تهران و هم چنین بهترین مرکز اوتیسم شرق تهران، با بهترین متد های تخصصی و به روز، رضایت همیشگی مراجعان را به خود جلب می کند.
چه کسی میتواند عضوی از تیم مرکز اوتیسم تهران یا این شبکه باشد؟ مطمئناً پدر و مادر، مراقبان و متخصصان باید بخشی از این تیم باشند، همچنین کودک با اختلالات طیف اتیسم نیز باید در نظر گرفته شود. یک کودک سه ساله و یا حتی خردسالتر قادر به بیان عقاید خود است. عقاید و نظرات کودک چنانچه توسط افراد حاضر در گروه مورد استفاده قرار گیرد، میتواند منجر به درمانهای خلاقانه و مختص فرد گردد. تا آنجا که امکان دارد، نگه داشتن فعال کودک در فرایند رشد و تکامل او، حضور فعال او در گامهای بعدی این فرایند را نیز به دنبال خواهد داشت. این کار میتواند درس خوبی برای یادگرفتن کودک باشد چرا که یکی از اهداف مهم ما این است که کودک تا جای ممکن مسئول موفقیتهای خود باشد. به خاطر داشته باشید که هیچ فردی در تیم همه چیز را نمیداند و اهمیت چندانی ندارد که چه درجهی تحصیلی یا چقدر اندازه تجربه داشته باشند. در زیر فقط به برخی از متخصصان و ارائه دهندگان خدمات اشاره شده است که ممکن است عضوی از چنین تیمی باشند. لیست کردن آنها از قانون خاصی تبعیت نمیکند. این متخصصان به دقت و از نزدیک با کاردرمانگر به عنوان بخشی از تیم همکاری میکنند. همانگونه که در فصلهای قبل توضیح دادیم، کاردرمانگر روی مهارتهای کارکردی و تواناییها تمرکز کرده و به پیشرفت کودکان کمک مینماید. برای کودک خردسال نقش اولیهاش نقش فرزندی و همچنین نقشهایی چون دانشآموزی، خواهر یا برادر و دوست بودن است.
انواع خدمات مرکز اوتیسم تهران
روانپزشکان
در حال حاضر هیچ علت و درمان مشخصی برای اختلالات طیف اتیسم مشخص نشده است. پزشکان و روانپزشکانی که در زمینهی اختلالات طیف اتیسم تخصص پیدا کردهاند، معمولاً بخش مهمی از تیم درمانی هستند. پزشکان میتوانند اطلاعات در مورد مدالیتههای درمانی و پیشنهادات لازم برای خانوادهها و اعضای تیم را فراهم کنند. شاید مهمترین نقش پزشکان مدیریت دارویی برای کودکان با اختلالات طیف اتیسم باشد. مدیریت دارویی یک فرایند پیچیده است. با اینکه هر پزشکی میتواند دارو تجویز کند، یک روانپزشک یا پزشکی که در زمینهی این اختلالات تخصص پیدا کرده است، میتواند گروهی از داروها را به گونهای تجویز نماید که کاملاً برای فرد مناسب باشد. داروها حتی در کودکان با تشخیص یکسان و در خانوادهی یکسان واکنشهای متفاوتی به دنبال دارند. مدیریت دارویی ممکن است گاهی از اوقات فرایند سختی برای خانوادهها، مراقبان و متخصصان باشد چرا که ممکن است کودکان واکنشهای منفی به برخی از داروها نشان دهند.
برخی داروها موجب افزایش اضطراب و افزایش وزن قابل ملاحظه میشوند در حالی که برخی دیگر این تأثیرات را ندارند. خانواده و اعضای تیم باید در مورد تأثیرات داروی جدید یا ترکیبات جدید دارویی برای درمان، با روانپزشک و پزشک مشورت کنند. داروها ممکن است همزمان با افزایش سن کودک تغییر کنند. کودکی که رشد میکند، وزنش زیاد میشود و تکامل پیدا میکند، پاسخهای متفاوتی نسبت به داروهایش خواهد داشت.
روانشناسان
روانشناسان گذشته از این که اطلاعات تشخیصی را تهیه میکنند، توصیههای تخصصی در رابطه با برنامهریزی و اجرای درمان کودکان با اختلالات طیف اتیسم را نیز ارائه میکنند. بسته به اینکه در کجا زندگی میکنید، مدارک مختلفی برای تشخیص مورد نیاز است. متخصصی که تشخیصهای اولیه را انجام میدهد، اعتبار و مدارک کافی برای انجام این کار داشته باشد، چرا که این امر میتواند بر گرفتن خدمات بیمه و نیز شانس استفاده از درمان، تأثیرگذار باشد. اطلاعات مورد نیاز در رابطه با داشتن شرایط لازم برای درمان، در مراکز دولتی یا ارائه دهندگان خدمات بیمه، موجود هستند. روانشناسان میتوانند در تدوین برنامههای رفتاری کمک نمایند که این برنامهها بخش بزرگی از نیازها را در برمیگیرند. برنامهی رفتاری زمانی بهترین کارآیی را دارد که همهی اعضای تیم با جدیت برنامه را پیگیری کنند. این امر یک پیام پایدار و ثابت را به کودک میرساند و شانس تعمیم مهارتهای جدید به سایر موقعیتها را افزایش میدهد. تعمیم دادن یکی از اهداف درمان است که نشان میدهد آنچه را که کودک یاد گرفته است میتواند به محیطهای دیگر نیز منتقل نماید. برای مثال اگر کودک آداب غذا خوردن را در منزل به خوبی یاد گرفته است، او همین آداب را در مدرسه یا منزل دوستان نیز به خوبی باید به کار خواهد گرفت.
روانشناسان همچنین میتوانند اطلاعاتی در رابطه با تطابق منزل، کلاس یا سایر محیطهایی که به موفقیت کودک کمک مینمایند، ارائه دهند. آنها همچنین میتوانند حمایت روحی لازم را برای خانوادهای که تحت فشار زیادی از استرس قرار دارد، تأمین کنند. روانشناسان میتوانند منشأ کمک به خانواده برای ایجاد یک سیستم حمایتی باشند؛ به این طریق که آنها را تشویق کنند تا با گروههای اجتماعی دوستان و اعضای خانواده در مواقع نیاز در ارتباط باشند.
معلمان آموزش عمومی
معلمان آموزش عمومی نیز باید یکی از اعضای تیم درمان باشند. آنها معمولاً فاقد اطلاعات اختصاصیای که سایر اعضای تیم در مورد اختلالات طیف اتیسم دارند، میباشند. این افراد بیشتر در جایی که بحث به آموزش، پرورش و رفتار میرسد، میتوانند کمک کننده باشند. والدین و متخصصان در زمینهی مدرسه میتوانند به معلمین آموزش عمومی در ارائهی بهترین آموزش و پرورش به کودک کمک نمایند. این همکاری به صورت فراهم نمودن اطلاعاتی در خصوص ایجاد تطابقات کمک کننده به کودک، صورت میپذیرد.
معلمان آموزش ویژه
معلمان آموزش ویژه معمولاً درکی از نیازهای آموزشی منحصر به فرد کودکان با معلولیتهای مختلف دارند. آنها همچنین باید اطلاعاتی در رابطه با یادگیری، رشد و نیازهای رفتاری داشته باشند. این معلمان معمولاً به عنوان حامی هستند اگرچه مداخله مستقیم در رابطه با اهداف خاصی را که در برنامههای آموزشی فردی وجود دارد، ندارند. ارتباط مکرر و واضح بین تمامی متخصصان در سیستم مدرسه، سازگارترین و بالاترین استانداردهای درمان کودک را تضمین میکند.
معلم کمکی
منظور از کمک معلمها افرادی هستند که در کلاس جهت فراهم آوردن کمک و یا بصورت تکنسین (افراد نیمه حرفهای) فعالیت میکنند. آنها اغلب در طول روز در مدرسه برای اطمینان از موفقیت کودک حضور دارند. توصیه میشود که آنها برای درک برخی از اصول اولیه اختلالات طیف اتیسم آموزش ببینند. این کتاب راه مناسبی برای فراهم کردن آن اطلاعات است. کمک معلمها باید تشویق شوند که در جلسات درمان و برنامههای آموزشی فردی شرکت کنند. در طی این جلسات آنها در مورد اهداف مشخص برای کودک و نتایج ارزیابی حرفهای آموزش لازم را میبینند. همه کسانی که با کودک کار میکنند باید دانش و مهارتهای لازم برای پاسخگویی به نیازهای وی را داشته باشند.
گفتار درمانگرها
مشکلات مربوط به رشد زبانی اغلب در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم دیده میشود. خواهران و برادران کودکان مبتلا به این اختلالات، شیوع بیشتری از مشکلات زبان را دارند. گفتار درمانگرها مجموعهای از خدمات را فراهم میآورند که شامل توصیه و مشاوره، ارزیابی، مداخله یک به یک {یا همان فردی} یا گفتاردرمانی گروهی میشود. گفتار درمانگرهایی که برای مدارس کار میکنند سعی دارند تا با جلوگیری از آسیبهای زبانی که به برنامهی درسی کودک لطمه میزند، به او در پیشرفت درسی کمک نمایند. درمانگران در جاهایی غیر از مدارس، میتوانند خدماتی را برای کمک به حل مشکلات گفتاری و زبان ارائه دهند کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم اغلب به یادگیری مهارتهای زبانی عملی نیاز دارند. این مهارتها شامل یادگیری نحوه تفسیر اصطلاحات، زبان عامیانه، گفتارها و شرایط اجتماعی میشود. بازی مناسب، درخواست کمک و استفاده از زبان مناسب در شرایط اجتماعی همه بخشی از زبان عملی هستند. گفتار درمانگرها و کار درمانگرها اغلب با هم در برنامههای مهارتهای کفایت اجتماعی همکاری میکنند.
فیزیوتراپیستها
مشابه کاردرمانی، فیزیوتراپیستها نیز در رابطه با حرکت که مربوط به کارکرد کودک در دنیای پیرامون است، فعالیت میکنند. مشکلات مربوط به مهارتهای حرکتی درشت در حوزهی کار فیزیوتراپیستها قرار میگیرد. کار درمانگرها و فیزیوتراپیست در رابطه با حس، تعادل هماهنگی و نیازهای یادگیری کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم با یکدیگر همکاری میکنند. فیزیوتراپیستها با بررسی سیستم عضلانی عصبی عضلانی و دیگر سیستمهای بدن به ارزیابی جنبههای رشدی میپردازند. فیزیوتراپیستها میتوانند فعالیتهای تمرینی و رژیمهای حسی و مداخلات را طرحریزی و اجرا کنند. این کار میتواند به کودکان کمک کند تا با اضطراب کنار بیایند و آرامش خود را همراه با سایر مزایای جسمانی این برنامهها تأمین نمایند.
خانواده درمانگران
خانوادههای دارای فرزندان با ناتوانی نرخ طلاق بیشتری نسبت به میانگین دارند. شکی نیست که داشتن یک کودک با اختلالات طیف اتیسم، مجموعهای از استرس، سردرگمی و کارهای اضافی را بر خانوادهها تحمیل میکند. داشتن چنین کودک میتواند گاهی بهترین و گاهی اوقات بدترین الگوهای ارتباطی را به وجود بیاورد. این امر در رابطهی میان والدین با خواهر و برادر و نیز با فرزند مبتلا به اختلالات طیف اتیسم صادق است. خانواده درمانگران میتوانند حمایت، اطلاعات و تشویق را با هدف کمک به خانوادهها در زمانهای سخت فراهم نمایند. زمانهای سخت ممکن است ماهها تا سالها طول بکشد. تنها آگاهی در مورد تشخیصها میتواند آسیبرسان باشد. احساس شدید ترس، اضطراب و احساس از دست دادن در ابتدا اغلب بیشتر از واقعیت خودنمایی میکند. یک خانواده درمانگر میتواند به خانوادهها کمک کند که تصویر درستی از آنچه اتفاق میافتد را ببینند. این درمانگر میتواند به خانواده کمک کند تا از احساسات آنی و لحظهای فراتر روند.
خدمات درمانی اوتیسم در منزل
ارائه دهندگان مراقبت در منزل در مجموعهی گستردهای از متخصصان خانواده درمانی، کمکهای رفتاری برای کودک و کمکهای مراقبتهای بهداشتی میباشند. خدمات ممکن است به کودک به طور مستقیم ارائه شوند و یا مشاوره یا حمایتهای عاطفی برای خانواده را شامل شوند.
رفتاردرمانی اوتیسم مرکز اوتیسم تهران
رفتار درمانگرها، همچنین به عنوان متخصصان رفتار شناخته میشوند و حمایت مستقیم درمانی و مشورتی را به کل تیم ارائه میدهند. آنها در ارزیابیهای رفتاری و مداخلات به تیم کمک میکنند. علاوه بر این، رفتار درمانگران میتوانند تکنیکهایی را برای کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم و خانوادهها برای کمک به مقابله با استرسها و فشارهای زندگی روزمره ارائه دهند. برای مثال، رفتار درمانگران به خانواده و سایر افراد در مورد تکنیکهای شناختی را که ابزارهایی برای سازگاری با حوادث منفی هستند، آموزش میدهند. بسیاری از متخصصان ذکر شده در بالا انواع خدمات را ارائه میدهند. به عنوان مثال، روانشناسان میتوانند در نقش خانواده درمانگر عمل نمایند. ارائه دهندگان خدمات در خانه معمولاً شامل روانشناسان یا مشاوران هستند که در خانواده درمانی تخصص دارند. آنچه برای یک تیم اهمیت دارد این است که برنامهای را تدوین نماید که برای همهی اعضای تیم قابل درک بوده و به طور مداوم انجام شود.
مرکر اوتیسم تهران با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا در زمینه تشخیص و درمان کودکان اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. توانبخشی اوتیسم شامل کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم، همچنین آموزش مهارتهای مورد نیاز برای زندگی می باشد. در مرکز اوتیسم دکتر صابر با استفاده از تکنیک های رفتاردرمانی به آموزش مهارت های اجتماعی پرداخته می شود. یکی از مشکلات والدین کودکان اوتیسم، گذراندن اوقات فراغت کودکان اوتیسم می باشد. در اینجا به ارائه راهکارهایی در این مورد پرداخته می شود.
اوقات فراغت در کودکان اوتیسم
کودکان با اختلالات طیف اوتیسم ممکن است ایدههای متفاوتی برای لذت بردن و اوقات فراغت داشته باشند. ممکن است آنها از نشستن روی پنجره و نگاه کردن به تغییرات نور محیط لذت ببرند. اجازه بدهید که این کار را انجام دهند اما در مقدار، مکان و زمان مناسب
لذت بردن و مشارکت در فعالیتهای تفریحی قسمت مهمی از رشد کودک با اختلالات طیف اتیسم است.در زیر به فعالیتهایی اشاره میشود که منجر به تطابق شده و به لذتبخش بودن تجربیات کمک میکند.
رفتن به سینما
تعداد زیادی فیلم وجود دارد که نگاه کردن به همراه سایر کودکان جالب و هیجانانگیز است. صدا در سینما زیاد است، بوهای قوی وجود دارد و تاریک هم است. این موارد منجر به بروز مشکل خواهد شد. برای کاهش صدا از هدفن کاهنده صدا استفاده کنید. در قسمت عقب سینما بنشینید زیرا نور آنجا بیشتر بوده و نیاز به گشتن برای پیدا کردن صندلی را کاهش میدهد.
بعضی از سینماها نمایشهای با شرایط خاص حسی ارائه میدهند که از نظر نور، صدا و موارد دیگر قابل پذیرش برای کودکان است. شما میتوانید این فرصت فوقالعاده را در برنامه کودک قرار دهید.
تا حد امکان از بوی پف فیل دوری کنید تا کودک تشویق به امتحان کردن غذاهای جدید بشود. میتوانید از اسنک استفاده کنید. همه از خوردن اسنک در زمان تماشای فیلم لذت میبرند.
دوچرخه سواری
دوچرخه سواری از موارد مورد علاقه خانواده بوده و است. ورزش جذاب و خوشایندی برای خانواده میباشد به خصوص در هوای تازه. کودک اگر توانست از پدال استفاده کند و دوچرخه را براند از کلاه محافظ استفاده نمایید. کودک از همان بار اول باید از کلاه ایمنی استفاده کند تا استفاده از آن تبدیل به عادت شود.
ایجاد روتین برای دوچرخه سواری مناسب است شامل ایمنی، مراقبت از دوچرخه. تهیه یک فضا و مکان برای دوچرخه کودک و کلاه ایمنی که منجر به دسترسی آسان و حس استقلال میشود. اگر کودک به طور مستقل بتواند در خیابان دوچرخه سواری کند حس اعتماد و غرور در وی ایجاد خواهد شد.
بعد از دوچرخه سواری به کودک آموزش دهید که از دوچرخه پیاده شود و در محل خود قرار دهد. ممکن است دوچرخه خاکی و گلی باشد. روش مناسب تمیز کردن را به کودک آموزش دهید که دوچرخه را برای استفاده بعدی آماده کند. اگر کودک در دوچرخه سواری تجربه کافی داشته باشد در تمیز کردن و مراقبت از آن هم مجرب خواهد شد.
بولینگ و بازارچه بازی
رفتن به بولینگ و بازارچه بازیهای کامپیوتری در خانوادهها مرسوم است. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است در این مکان مشکلاتی داشته باشند. این محیط خیلی پر سرو صدا بوده و نورهای متغیر (فلشر) و صداهای مربوط به بازی کامپیوتری در محیط وجود دارد. البته صداهای دیگری هم در محیط وجود دارد. این محیط کودک را دستپاچه و بیقرار میکند. وقتی شما به این مکان میروید شما و کودک باید لذت کافی را از آن ببرید. پیشنهادات زیر در این زمینه کمک کننده خواهند بود:
همراه با سایرین به بازارچه بازی کامپیوتری بروید.
۲. کودک را آماده کنید که مکانی که خواهد رفت صدای زیادی دارد.
اجازه بدهید وسایل مورد علاقه خود را بیاورد.
۴. با کودک به توافق برسید که زمان خاصی در آنجا خواهیم بود، همچنین زمان خاصی را تعیین کنید که از محل خارج شوید و در یک محیط آرام قرار بگیرید.
کودک را تشویق به مشارکت جزئی در بازیها بکنید. مثلا قل دادن ۱ الی ۲ بولینگ، تماشای بازی یا بازی برای ۱ الی ۲ دقیقه. به کودک نشان دهید که زمان میگذرد و چارچوب زمانی خاصی را با او به توافق برسید.
او ممکن است بخواهد یک استراحت در محیط آرام داشته باشد و به مرور زمان بیشتر در محیط بازی باشد.
اجازه بدهید که خود کودک در مورد زمان استراحت تصمیم بگیرد. اگر کودک گفت نیازی به استراحت ندارد زمان استراحت را برای دقایق دیگر تنظیم کنید.
۸. اگر کودک شما ۳ بار زمان استراحت داشت و بیشتر از آن زمان برای استراحت خواست بخندید و درخواست او را اجرا کنید.
مهمترین درس برای کودک این است که یاد خواهد گرفت که زمانیکه تجربه بدی داشت و یا مضطرب و بیقرار بود یکی از افرادی است که میتواند تصمیم بگیرد که استراحت کند. این یک تجربه خوب برای کودک شماست.
فعالیتهای مناسب برای پر کردن اوقات فراغت کودکان اوتیستیک
1. بازیهای حسی-حرکتی
کودکان اوتیستیک اغلب به تجربیات حسی پاسخ خوبی میدهند. ایجاد یک فضای بازی با فعالیتهای حسی مانند جعبههای شن، خمیر بازی، یا آببازی میتواند بسیار مفید باشد. این فعالیتها نه تنها به کودک کمک میکنند تا با محیط اطراف خود ارتباط بهتری برقرار کنند، بلکه به کاهش اضطراب و بهبود تمرکز نیز کمک میکنند. برای شروع، میتوانید از مواد غیرسمی و ایمن استفاده کنید و به تدریج، فعالیتهای جدید را به کودک معرفی کنید.
2. نقاشی و رنگآمیزی
نقاشی و رنگآمیزی فعالیتهایی هستند که به کودکان اوتیستیک اجازه میدهند احساسات خود را به شیوهای غیرکلامی بیان کنند. استفاده از ابزارهای مختلف مانند مداد رنگی، آبرنگ، یا حتی نقاشی با انگشت میتواند برای کودک جذاب باشد. این فعالیتها همچنین به بهبود هماهنگی دست و چشم و تقویت مهارتهای حرکتی ظریف کمک میکنند. برای کودکانی که ممکن است با کاغذ و مداد راحت نباشند، نقاشی روی تخته سفید یا استفاده از اپلیکیشنهای نقاشی دیجیتال نیز گزینههای مناسبی هستند.
3. موسیقی و آواز
موسیقی میتواند تأثیر شگفتانگیزی بر کودکان اوتیستیک داشته باشد. گوش دادن به موسیقی، نواختن سازهای ساده مانند طبل یا زیلوفون، یا حتی آواز خواندن میتواند به کودک کمک کند تا احساس آرامش کند و ارتباط بهتری با محیط برقرار کند. موسیقی همچنین میتواند به بهبود مهارتهای زبانی و اجتماعی کودک کمک کند. اگر کودک به موسیقی خاصی علاقه نشان میدهد، سعی کنید آن را در برنامه روزانه او بگنجانید.
4. پازل و بازیهای فکری
پازلها و بازیهای فکری مانند لگو یا مکعبهای روبیک میتوانند برای کودکان اوتیستیک بسیار مفید باشند. این فعالیتها به بهبود مهارتهای حل مسئله، تمرکز و هماهنگی دست و چشم کمک میکنند. برای شروع، میتوانید از پازلهای ساده با قطعات کم استفاده کنید و به تدریج سطح دشواری را افزایش دهید. این بازیها همچنین میتوانند به کودک کمک کنند تا درک بهتری از مفاهیم فضایی و ترتیبی پیدا کند.
5. ورزش و فعالیتهای بدنی
فعالیتهای بدنی مانند شنا، دوچرخهسواری، یا حتی پیادهروی میتوانند برای کودکان اوتیستیک بسیار مفید باشند. این فعالیتها نه تنها به بهبود سلامت جسمی کودک کمک میکنند، بلکه میتوانند به کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس نیز منجر شوند. برای کودکانی که ممکن است با ورزشهای گروهی راحت نباشند، فعالیتهای انفرادی مانند یوگا یا تمرینات تعادلی میتوانند گزینههای مناسبی باشند.
6. بازیهای تقلیدی و نقشآفرینی
بازیهای تقلیدی مانند خالهبازی یا بازی با عروسکها میتوانند به کودکان اوتیستیک کمک کنند تا مهارتهای اجتماعی و ارتباطی خود را بهبود بخشند. این بازیها به کودک اجازه میدهند تا موقعیتهای مختلف را تجربه کند و با احساسات و رفتارهای اجتماعی آشنا شود. برای شروع، میتوانید از سناریوهای ساده استفاده کنید و به تدریج پیچیدگی آنها را افزایش دهید. این فعالیتها همچنین میتوانند به کودک کمک کنند تا درک بهتری از دنیای اطراف خود پیدا کند.
این فعالیتها نه تنها به پر کردن اوقات فراغت کودک کمک میکنند، بلکه میتوانند به رشد مهارتهای مختلف او نیز منجر شوند. مهم است که والدین با توجه به علایق و نیازهای کودک، فعالیتهای مناسب را انتخاب کنند و به تدریج آنها را در برنامه روزانه او بگنجانند.
1-چگونه میتوان فعالیتهای فراغتی را به ابزار آموزشی تبدیل کرد؟
میتوانید اهداف آموزشی مانند مهارتهای حرکتی، ارتباطی یا شناختی را در قالب بازی طراحی کنید. مثلاً هنگام آببازی میتوان مفاهیم حجم و شناوری را آموزش داد یا در نقاشی، نام رنگها را تمرین کرد.
2-آیا بازیهای گروهی برای کودکان اوتیسم مناسب هستند؟
بستگی به سطح عملکرد کودک دارد. برای برخی کودکان اوتیستیک با عملکرد بالا، بازیهای گروهی ساختار یافته با قوانین ساده میتواند مفید باشد. اما برای بسیاری دیگر، فعالیتهای انفرادی یا بازی با حضور یک همراه آرامشبخشتر است.
برخی افراد اوتیسمی با عملکرد بالا نیاز به حمایت روانشناختی برای مواجهه با مشکلات زندگی روزانهشان، بعلاوه روابطشان با دیگران و خودشان دارند. کودکان و نوجوانان اوتیسمی با عملکرد بالا تنهایی (با فقط 8 درصد دوستی متقابل)، ترسهای ویژه (۴۴ درصد)، علائم افسردگی مختلف (27-17 درصد) بعلاوه ویژگیهای بی نظمی در غذا خوردن را گزارش میکنند. درمان رفتاری- شناختی CBT از دو نوع موثر روان درمانی ترکیب میشود: شناختی و رفتاری. مرکز اوتیسم تهران زیر نظر جناب آقای صابر در حیطه رفتاردرمانی شناختی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم ،گفتاردرمانی اوتیسم فعالیت می نماید. تشخیص به موقع اختلال اوتیسم توسط دکتر اوتیسم، و درمان کودکان اوتیسم به صورت تخصصی در مرکز اوتیسم دکتر صابر انجام می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
رفتاردرمانی شناختی اوتیسم CBT
برخی افراد اوتیسمی با عملکرد بالا نیاز به حمایت روانشناختی برای مواجهه با مشکلات زندگی روزانهشان، بعلاوه روابطشان با دیگران و خودشان دارند. کودکان و نوجوانان اوتیسمی با عملکرد بالا تنهایی (با فقط 8 درصد دوستی متقابل)، ترسهای ویژه (۴۴ درصد)، علائم افسردگی مختلف (27-17 درصد) بعلاوه ویژگیهای بی نظمی در غذا خوردن را گزارش میکنند. درمان رفتاری- شناختی از دو نوع موثر روان درمانی ترکیب میشود: شناختی و رفتاری. درمان رفتاری- شناختی به افرادی که روابط ضعیفی دارند و بین شرایط مشکلساز و واکنش معمولیشان مثل ترس، افسردگی، عصبانیت، خودکشی و شکست وجود دارد، کمک میکند. به افراد اجازه میدهد تا الگوهای رفتاری معین که باعث علایم ناخواسته میشود را درک کنند و در آنها احساس نگرانی، افسردگی یا عصبانیت بدون دلیل ظاهری ایجاد میکند یا او را به اشتباه میاندازد.
درمان رفتاری- شناختی با ارزیابی ماهیت و مقدار اختلال احساسی، با استفاده از خودسنجی و مصاحبههای کلینکی شروع میشود. مرحله بعدی آموزش احساسی با مباحث و تمرینهایی برای درک ارتباط بین شناخت، احساس، رفتار و راهی که مردم احساسشان را درک میکنند و موقعیتهای مختلف را میسازند، است. مرحله نهایی بازسازی شناختی، مدیریت استرس، خودبازتابی و برنامه فعالیت فردی برای آموزش مهارتهای شناختی جدید است. بازسازی شناختی، ادراکات مفهومی تحریف شده و اعتقادات ناکارآمد را تصحیح میکند. افراد تشویق میشوند تا مدارکی را تعیین و آزمایش کنند که موافق یا مخالف افکارشان است و درک جدید برای رویدادهای معین را میسازد. مدیریت استرس برای ارتقاء واکنشها استفاده میشود که با استرس یا عصبانیت منافات دارد. فعالیتهای شناخت خود به افراد در شناسایی حالت درونیشان کمک میکند، افکارشان مشاهده و بررسی میشود و خود تصویری جدید را میسازد. یک برنامه فعالیت فردی درجهبندی شده است که به فرد اجازه میدهد تا مهارتهای جدیدی را که توسط درمانگر پیشنهاد و مورد مشاهده قرار میگیرد، تمرین کند.
اوتیسم و درمان رفتار- شناختی
اختلال طیف اوتیسم اغلب با علایم افسردگی و استرس مخصوصاً در مدت نوجوانی و بزرگسالی همراه است. این مشکلات معمولا با روشی بیان میشود که افراد اوتیستیک وقتی مشکلات را تجربه میکنند واکنش نشان میدهند. آنها ممکن است مشکلی مربوط به تردید، کنترل رفتارشان و احساسشان داشته باشند و آنها ممکن است مسایلی با مصرف دارو یا الکل داشته باشند. درمانگرهای رفتاری- شناختی عقیده دارند که اگر یک فرد راه به تفکر درباره خودش و دیگران را تغییر دهد (و آنچه در گذشته اتفاق افتاده یا آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد)، پس قادر خواهد بود در زندگی روزانهاش بهتر عمل کند. افراد مبتلا به اوتیسم، درست مثل بقیه افراد، به راهی فکر میکنند که آنها را در موقعیتهای روزانه متوقف میکند، که به عنوان انحراف شناختی تعریف میشود. نمونههای انحرافات شناختی عبارتند از:
1. نوعی تفکر “همه یا هیچ چیز” (برای مثال، من باید همیشه بدون هیچ انتظاری احساس خوبی داشته باشم).
2. افکار دو قطبی (برای مثل، مردم هم بهترین دوست من یا بدترین دشمن من هستند).
3. افکار جبری (برای مثال، کارها بدتر خواهد شد مهم نیست من چکار میکنم).
4. نسبت نادرست (برای مثال، شخص دیگری همیشه مسئول مشکلات من است).
5. بیاهمیت دادن دلیل، وقتی چیزی درباره خودش تایید نمیشود (برای مثال، معلمام بد بود. من پاسخ به سوالات ریاضی بعد از همه را مدیریت میکنم).
کودکان و بزرگسالان اوتیسمی با عملکرد بالا مستعد گسترش اختلال احساسی ثانوی هستند. این مسئله با سطح آگاهی درباره مشکلات مرتبط میشود که آنها در مشارکت جامعهشان، بعلاوه شناسایی و مدیریت احساسشان با آن مواجه هستند. درمان شناختی- رفتاری میتواند راهی که یک فرد اوتیسمی با عملکرد بالا فکر و با احساس مثل عصبانیت، غمگینی یا استرس عمل میکند، تغییر دهد. درمان نقص شناختی، نابالغی، پیچیدگی و عدم تاثیرپذیری افکار و انحراف شناختی، افکار عملکرد ناقص و فرضیههای نادرست را مورد بررسی قرار میدهد.
آموزش عاطفی
فرد اوتیستیک میآموزد که احساسات در طول طیف شدت، تجربه و بیان شخصی تجربه میشود. بعد او برای یادگیری تشخیص درجه احساساش برای خودش و دیگران از علائم بیولوژیکی از طریق رفتارها راهنمایی میشود. این بعد درمانی خیلی برای افراد اوتیسمی که در تجربه طیف و استمرار تجارب احساسی و حالات مشکل دارند با ارزش است. یک برنامه آموزشی طراحی شده است که مستقیما روی یک احساس مثبت یا بعدی که زندگی روزانه را تحت تاثیر قرار می دهد تاکید دارد. درمانگران باید تعیین کنند که او و افراد اتیستیک هر لغت که استفاده شده است را درک میکنند تا موقعیت احساسی ویژه را با همان روش توصیف کنند. درمانگران میتوانند درجه احساس را استفاده کنند، جاییکه افراد اتیستیک میتوانند گزارش کنند که او لغت یا کامنتی را قرار میدهد. افراد اتیسمی ممکن است عبارات زیادی را بکار ببرند. بطور مثال من میخواهم خودم را بکشم تا سطح متوسطی از احساس بد را بیان کند. آموزش مهارتهای حس مشترک، کدهای رفتارهای اجتماعی، مهارتهای دوستی و حل مشکل آموزشی است.
سوال بحث
نوجوانان اتیستیک احتمالاً احساس یاس دارند چون نمیتوانند رابطه دوستی را شکل دهند. چگونه میتوانید درجه احساس را استفاده کنید تا به او کمک کند تا مشکلاتی را بشناسد که در ایجاد و حفظ دوستی حقیقی مواجه است؟ چه موارد دیگری کار خواهید کرد تا توانائیاش برای ایجاد دوستی را بهبود دهید؟
بازسازی شناختی
بازسازی شناختی به افراد اوتیسمی با عملکرد بالا امکان میدهد تا اشتباهات، درک و عقاید ناکارآمد و تحریفیشان را اصلاح کنند. این شیوه شامل چالشها و سوالات افکارشان با اثبات منطقی و عقلانی احساسات میشود. اولین مرحله اثبات ایجاد میشود. افراد اوتیسمی میتوانند فرضیههای نادرستی درباره موقعیت و نتایج بعلاوه اهداف دیگران ایجاد کنند. آنها تمایل دارند تا موقعیتها را لفظی اهداف دیگران ایجاد کنند. آنها تمایل دارند تا موقعیتها را لفظی تعبیر کنند و میتوانند از یک توصیه عادی تفسیر بد برداشت کنند. به طور مثال دختر نوجوان اوتیسمی که در مدرسه شنیده است برخی همسالان میگویند دختر باید لاغر باشد تا محبوب شود بعد او گرسنگی میکشد تا مقدار زیادی از وزناش را از دست بدهد و این تلاشی برای پذیرش از طرف همسالاناش است. درمانگران باید افراد اوتیسمی را تشویق کنند تا افکار قابل انعطافتری بدست آورند و با استفاده از نظرات نجات بخش مثل شوخی میکنی؟ یا من نمیفهمم منظورت چیست توضیحی بخواهند. نظرات مشابه میتواند ایجاد شود تا افراد اتیسمی که به صورت نادرستی به یک نظر واکنش نشان میدهند را حفظ کنند (برای مثال، متاسفم که شما رو اذیت کردم یا ببخشید، چکار باید بکنم؟). خیلی از افراد اتیستیک مشکلاتی با اختیار دارند، چون آنها ممکن است فقط دیگران را سرزنش کنند و نقش خودشان در یک رویداد را قبول ندارند. آنها برخی افراد را انتخاب میکنند که مسئول هر چیز که اتفاق میافتد در نظر بگیرند. آنها درک سختی از زمان دارند و همچنین در واقع گرایی هر رویداد مشارکت میکنند. از طرف دیگر، آنها میتوانند خودشان را در نظر بگیرند تا مسئول هر چیزی باشند و عزت نفس پایین، نگرانی و گناه را تجربه کنند. همچنین درمانگر میتواند به آنها کمک کند تا مجموعه واکنشهای فیزیکی و گفتاری را توسعه دهند.
تکنیکهای آرامش کلاسیک میتواند استفاده شود تا به کودکان در مدیریت استرس کمک کند. بزرگترین منبع استرس معمولا اجتماعی شدن است و درمانگر باید با کمک کودک موقعیتهای اجتماعی را که فکر میکند آسیب پذیر است، مشخص کند. منبع رایج استرس در زمان استراحت است، جاییکه کودک ممکن است به کتابخانه پناه ببرد تا نقاشی کند یا در فعالیتی مشارکت کند که او را خوشحال میکند و اجتماعی شدناش را بهبود نمیدهد. کودکان اوتیسمی زمان بیشتری برای توضیحات فرایند شناختی و استراتژیهای جدید نیاز دارند. آنها یک شیوه ساختاری واضح کوتاهتر اما تکرر درمان و جلسات آموزشی نیاز دارند. توصیه میشود نکات اصلی چاپ شده یا کتبی برای کودک ایجاد شود که بتواند ببیند، تمرین کند و در شروع هر جلسه جدید بررسی شود. درمانگر باید در تماس منظم با کودک باشد تا درستی و اعتبار توصیه رویدادها و استراتژیهایی که به کار برده است را تضمین کند.
هار (1997) گزارش کردکه فرد اتیستیک 26 ساله که افسردگی شدید و رفتار خودآزاری داشت در 15 جلسه درمانی شرکت کرد. بعد از پایان درمان آنها کاهش سطح افسردگی و خودزنی را مشاهده کردند. هر چند، مشخص نیست که ابعاد مداخله منجر به بهبود مشاهده شده، گردیده است. ریون و هپبورن (2003) VBT را برای یک دختر 7ساله اوتیسمی اعمال کردند که علایم وسواس فکری عملی داشت و شش ماه بعد از پایان درمان بهبود چشمگیری پیدا کرد. یافتههای مشابهی برای دختر 12 ساله اوتیستیک و اختلال وسواس فکری عملی (OCD) گزارش شده است. تقریبا دو سوم گروه کودکان اتیستیک و اختلالات اضطرابی در یک برنامه CBT خانوادده محور شرکت کردند و معیارهای تشخیص اختلال اضطراب بعد از سه ماه در آنها دیده نشد. کاهش سطح اضطراب بعد از CBT هم توسط ریوان و وود گزارش شده است. تغییرات در توانائی رفتارهای ویژه اجتماعی کودکان اتیستیک برای مثال، به اشتراکگذاری (و مهارتهای اجتماعی) برای مثال، مشارکت گروهی (را بروز میدهد که بعد از CBT ثبت شده است).
TEACCH در برنامهاش با CBT ترکیب و ادغام میشود، چون لکنت زبان ناگهانی کودکان در ارتباط با اختلالات احساسی خیلی موثر در نظر گرفته میشود وقتی با آموزش درست و درمانگران حساس اجرا شود.
سوالات متداول:
1-چگونه CBT اضطراب اجتماعی در نوجوانان اوتیسم را درمان میکند؟
با استفاده از نقشآفرینی، تمرین مهارتهای اجتماعی در محیط امن و به چالش کشیدن افکار منفی درباره موقعیتهای اجتماعی. درمانگر به تدریج مواجهههای کنترل شده با موقعیتهای اجتماعی را ترتیب میدهد.
2-آیا میتوان CBT را با روشهای دیگر مانند ABA ترکیب کرد؟
بله، ترکیب این دو روش بسیار مؤثر است. ABA برای آموزش مهارتهای پایه و CBT برای کار بر روی افکار و احساسات پیچیدهتر استفاده میشود. این ترکیب به ویژه برای نوجوانان اوتیسم مفید است.
مرکز اوتیسم تهران در زمینه انواع درمان کودکان اوتیسم فعالیت می نماید. از خدمات مهم این مرکز تشخیص دقیق و تخصصی کودکان اوتیسم توسط دکتر اوتیسم، کاردرمانی اوتیسم ،گفتاردرمانی اوتیسم، رفتاردرمانی و بازی درمانی کودکان اوتیسم، سنسوری روم، اتاق تاریک، اتاق تقویت مهارت های شنیداری،ماساژ درمانی و… می باشد. مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم زیر نظر دکتر صابر به کودکان اوتیسم کمک می کند تا از حداکثر توان خود در تطبیق با محیط و ایجاد ارتباط اجتماعی استفاده نمایند. روش فلورتایم یکی از روشهای موثر رفتاردرمانی در کودکان اوتیسم است که در این مرکز انجام می شود. در زیر به توضیح این روش پرداخته می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
20 سال پیش، دکتر استنلی گرین سپن و همکاراش مقالات متعددی درباره تئوریهای رشد کودکان منتشر کردند. گرین سپن و وایدر (2000) با کودکان 1-10 ساله کار کردند که چندین اختلال داشتند و یک شیوه رشدی برای اقدام درمانی اولیه ایجاد کردند، که اصلا توسط محققان مستقل مطالعه نشده بود.
روش فلورتایم در درمان اوتیسم
روش فلورتایم براساس شش مرحله مهم عملکردی بود که پیش نیاز موفقیت در یادگیری و رشد هستند:
1. توانائی دو گانه کودک برای ابراز علاقه به مناظر، صداها و احساس به دنیا تا خودش را آرام کند.
2. توانائی ارتباط احساسی با افراد دیگر را داشته باشد.
3. توانائی ارتباط دوگانه با اشارات را داشته باشد.
4. توانائی ایجاد اشارات پیچیده و ترکیب یک سری کارهای عمدی برای حل مشکل داشته باشد.
5. توانائی ایدهپردازی را داشته باشد.
6. توانائی ارائه ایدههای واقعی و منطقی را داشته باشد.
در روش گرین سپن تجارب تعاملی نقش داشتند، که کودک را هدف قرار داده بودند و در محیطی با محرکهای کمی به مدت دو تا پنج ساعت هر روز صورت گرفت. مشارکت با همسالان در محیط پیش دبستانی را هم مورد بررسی قرار دادند.
گرین سپن نوشت که بازی تعاملی جایی که بزرگسال از رهبری کودک پیروی میکند، کودک را تشویق به ارتباط با دنیای بیرون میکند. برنامه درمانی باید تا حد ممکن زود شروع شود، طوری که کودکان و والدینشان بتوانند در تعاملات احساسی که بروز پیدا میکنند اما کاملاً رشد پیدا نکردهاند مثل مهارتهای ارتباطی کودکان شرکت کنند (در ابتدا اغلب علایم بیشتر زبانی لست). کودکان زمان بیشتری بدون برقراری ارتباط سپری میکنند و زمان کمتری والدین برای پیوند با کودکانشان صرف میکنند، بعداً بیشتر جدا میشوند و رفتارهای خود تحریکی از بین میرود.
اقدام درمانی باید بی علاقگی را به تعاملات تبدیل کند، طوری که کودک بتواند هدفی را بدست آورد و تقلید علایم، صداها و بازیها را یاد بگیرد. گرین سپن خودش گزارش کرد که با بسیاری از کودکان اوتیسمی بین سن 18 تا 30 ماهه کار کرده است که حالا میتوانند کاملا با استفاده از جملات پیچیده ارتباط برقرار کنند و خلاق، خونگرم، حساس و شاد هستند. سولومون و همکاران استدلال کردند که فلورتایم یک اقدام درمانی مقرون به صرفه برای کودکان اتیستیک کم سن است. هر چند، تحقیقات علمی مستقلتری لازم است تا تاثیرپذیری درمان را تایید کند.
مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر در حیطه کاردرمانی و گفتاردرمانی کودکان اوتیسم فعالیت می نماید. تجهیزات و امکانات پیشرفته مرکز نظیر رفتاردرمانی اوتیسم، بازی درمانی و… توسط مربی اوتیسم مرکز ارائه می شود. مربی اوتیسم در حیطه aba و تمرینات حسی به کودکان اوتیسم کمک می کند. بخش های فعال مرکز شامل سنسوری روم، اتاق تاریک جهت تمرینات توجه بینایی، اتاق توجه شنیداری، کاردرمانی حسی، کاردرمانی ذهنی و کاردرمانی جسمی، ماساژ درمانی، بازی درمانی و… می باشد. در این مطلب به توضیحاتی در زمینه فعالیت مربی aba اوتیسم پرداخته می شود.
تمرینات ABA
ABA در اواخر قرن بیستم تمایل داشت تا صورت انحصاری برای بچههای مبتلا به اوتیسم بکار گرفته شود. وزارت بهداشت نیویورک (۱۹۹۹، در سایت ذکر شده) راهنماییهایی برای درمان کلینیکی اوتیسم منتشر کرده است که در این وبسایت این درمان مورد تأیید قرار گرفته است. نکته مهمی است که بین اجرای یک برنامه کامل رفتاری و سایر مداخلاتی که برای درمان برخی مشکلات مرتبط با اوتیسم و سایر اختلالات رشدی مانند آسیب به خود استفاده میشود، تمایز قائل شویم حتی اگر مطالعه اصلی لواس (۱۹۸۷) محدودیتهای روانشناختی نداشته باشد، حمایت از این استدلال کافی نیست که ABA میتواند اوتیسم را درمان کند. همچنین مجدداً تاکید میشود کودکانی که ABA را دریافت میکنند با مشکل اساسی در تعمیمپذیری مهارتها، توانائیها و اطلاعات مواجه هستند.
مطالعات متعددی ارائه شده است که به تأثیرپذیری ABA مربوط میشود، در اینجا نکاتی درباره این درمان جامع ذکر خواهیم کرد تا نتایج مطلوبی به دست آید:
١. شما باید تاکید زیادی روی رشد رفتارهای مطلوب داشته باشید. همانطور که قبلاً ذکر کردهام، این مسئله میتواند با تقویت رفتارهای مناسب و پاداشهای مناسب به دست آید.
۲. خانواده باید فعالانه در درمان شرکت کند. بدون مشارکت خانواده، دستاوردهایی که در محیطهای حرفهای مشاهده میشوند مانند برنامههای آموزشی ویژه، درمانگاهها و بیمارستانها بهندرت به دلیل عدم توانایی تعمیمدادن؛ به عملکرد بهتر در خانه منجر میشود. در حقیقت، هاستینگ (۲۰۰۳) گزارش کرد که ABA هم میتواند برای تسهیل عملکرد کودکان مبتلا به اوتیسم بکار رود.
٣. نسبت درمان گر – کودک یک به یک است. برای شش ماه اول درمان، آموزش باید انفرادی باشد و در سطح گروهی نباشد، چون کودکان در ابتدای کار به شیوه فردی بهتر واکنش نشان میدهند، درمان نهتنها توسط متخصصین میتواند اجرا شود بلکه توسط دانشجویان با اعضای خانوادهای که آموزش مناسب دریافت کردهاند هم صورت میگیرد
۴. کودک مبتلا به اوتیسم باید وارد جامعه شود. هنگامی که یک کودک قادر به تبدیلشدن به بخشی از یک گروه باشد، ترکیب گروه باید تاحدامکان متعادل باشد. عملکرد کودکان مبتلا به اوتیسم وقتی در محیطی با کودکان عادی قرار میگیرند به نسبت برخورد با کودکان ناتوان رشدی، خیلی بهتر است. هرچند، لازم نیست که کودکان مبتلا به اوتیسم بهسادگی با کودکان عادی درحالرشد با هم زندگی کنند؛ کودکان اوتیسمی نیاز به آموزش رسمی با تسهیلکنندههای آموزشدیده دارند تا به طور مؤثری با همسالانشان تعامل داشته باشند، همانطور که بعداً خواهید خواند.
5. کودک مبتلا به اوتیسم باید ارتباطات را درک کند، چون این کودکان رفتارهای مناسب کمتری بروز میدهند، رفتارهای جدید باید یکبهیک آموزش داده شوند. این اتفاق میافتد، زیرا رفتار آموزش شده بهندرت منجر به ظهور رفتارهای مرتبط دیگری میشود که آموزش داده نشده است. مثال، آموزش مهارتهای زبانی – مستقیماً منجر به ظهور مهارتهای زبانی دیگر باانگیزه برای ارتباطات نمیشود.
۶ . شما باید مدت و شدت درمان را تعیین کنید. اجرای موفق نیاز به ۴۰ ساعت هر هفته دارد؛ ۱۰ یا 20 ساعت کافی نیست. بزرگترین قسمت از ۴۰ ساعت شش ماه اول باید به توانبخشی زبانی و کلامی اختصاص داده شود. وقتی کودک نمیتواند شفاهی ارتباط برقرار کند باید یاد بگیرد به شکلهای دیگر ارتباط برقرار کند. بعدها جلسات بین یکپارچگی همسالان و بهبود نقص شناختی و ارتباطی تقسیم میشود. هرچند، تازهترین دادهها نشان میدهد که ۴۰ ساعت برنامه در هر هفته کاملاً اختیاری و ۱۵ ساعت در هر هفته کافی است.
وظیفه مربی ABA اوتیسم
تاکنون مطالعات متعددی ارائه کردهام که در آن شرح داده است ABA میتواند به طور مؤثری با برخی از علایم کودکان مبتلا به اوتیسم موقعی که در ترکیب با شیوههای مؤثر دیگر بکار میرود مربوط شود. هرچند، به این معنا نیست که نقاط ضعفی که توسط محققان تعریف شده است نادیده انگاشته گردد. اگر از این نقاط ضعف مطلع شوید و بر آنها غلبه کنید، پس شما بهبود اقدام درمانی را کنترل خواهید کرد. به طور خاص، سؤالاتی وجود دارد که هواداران ABA باید در حل آن کار کنند:
١. مناسبترین و مؤثرترین شکلهای ABA کدامیک هستند؟ مطالعات بیشتری نیاز است تا ABA با اقدامات درمانی دیگر بهمنظور آزمایش تأثیرپذیریشان مقایسه شده. تا زمانی که تحقیقات بیشتری اجرا شود، توصیه میشود ادعا نکنید که منافع ABA منحصر است و با اقدامات درمانی دیگر نمیتواند به دست آید.
2. انتظارات منطقی برای پیشرفت کودکانی که ABA را دریافت میکنند چیست؟ پیشنیاز انتظارات واقعی؛ شناسایی و تحقق فواید و مضرات روش و همچنین سؤالاتی پیرامون خصوصیات درمانی، میباشد.
3. آیا ABA وقتی جدا یا در ترکیب با استراتژیهای مؤثر دیگر اجرا میشود مؤثرتر است؟ هیچ اقدام درمانی تکی وجود ندارد که همه مشکلات و سختیهای کودکان مبتلا به اوتیسم را حل کند. مؤثرترین برنامهها آنهایی هستند که شیوههای مختلف را بکار میبرند و بهصورت سیستماتیک و مستمر همه اقدامات درمانی و روشهایی که آنها بکار بردهاند را ارزیابی میکنند.
۴. چه افرادی برای اجرای مؤثر ABA نیاز هستند؟ متخصصینی که بچههای مبتلا به اوتیسم را آموزش میدهند باید اطلاعات و مهارتهای لازم برای طراحی، اجرا و ارزیابی برنامههای ABA را داشته باشند ازاینرو نقش درمانگر خیلی مهم است، ایجاد حمایت مناسب برای آنها مهم است تا خودکارآمدیشان را افزایش دهند و احتمال کار زیاد به دلیل فرسودگی را کاهش دهند. بحثهایی در خصوص استفاده از معلمین برای هماهنگی این برنامهها وجود دارد. ثابت شده است که نسبت مطلوب درمان گر – کودک یکبهیک است، اما این در صورتی است که متخصص بهدرستی آموزشدیده باشد؛ در غیر این صورت نتایج ممکن است برای کودک مخرب باشد. بعلاوه حفظ این نسبت در محیط مدرسه جایی که معمولاً یک یا دو معلم برای کل کلاس هستند دشوار میباشد. حتی در کلاسهای ورودی، از یک معلم خواسته میشود تا به کودکان زیادی درس بدهد که اغلب نیازهای آموزشی ویژه گوناگونی دارند.
5 . مطالعات در مورد اثربخشی ABA گسترده هستند و به طور قابلتوجهی به توسعه بسیاری از تکنیکهای آموزشی که برای کودکان اوتیستیک در خانه و یا در مدرسه مورداستفاده قرار میگرفته است کمک کرده است، مهمترین نکته این شیوه واقعیتی است که اگر کودکی اقدام درمانی را زودتر شروع میکند، فرصت بیشتری برای پوشش شکافهای رشدی دارد تا به خانواده، مدرسه یا محیطهای اجتماعی بپیوندد. مسئلهای که خیلی از درمان گران و خانوادهها باید به آن توجه داشته باشند این مورد میباشد که چقدر زمان لازم است تا به کودک مبتلا به اوتیسم داده شود تا حداکثر فایده لازم را از آموزشها ببرد. در بسیاری از مطالعات ساعات درمان از ۱۵ تا ۴۰ یا بیشتر در هر هفته متغیر هستند تنها مطالعهای که تأثیرپذیری میزان زمان اقدام درمانی را مقایسه کرده است مطالعه لواس (۱۹۸۷) بود که به نتیجهگیری ناموجهی رسید که ۴۰ ساعت در هفته برای موفقیت درمان کودکان مبتلا به اوتیسم ضروری است.
هرچند، ساعات توصیه شده درمان همیشه ممکن نیستند چون چنین اقدام درمانی میتواند از نظر را برای خیلی از خانوادهها که هیچ پولی دریافت نمیکنند و باید از ذخیره خودشان پرداخت کنند، غیرقابلتحمل باشد. بعلاوه، بعضی از کودکان ممکن است توانائی شرکت در یک برنامه ساختاری برای چنین دوره طولانی را نداشته باشند. همچنین شما ممکن است تعجب کنید که آیا برای کودکان واقعی و قابلقبول است که همهوقت خود را در محیط ساختمند داخل خانه صرف کنند درحالیکه آنها باید در بیرون بازی کنند و جهان پیرامونشان را کشف کنند. بااینحال، مشکل این است که بسیاری از آنها هیچ کاری انجام نمیدهند و یا وقتی تنها هستند، رفتارهای نامطلوب را انجام نمیدهند.
یک پارامتر مهمتر که باید در ملاحظات جدی در نظر داشته باشید این است که اگر کودکان همه زمانشان را با درمان گر صرف کنند، تعامل مؤثر با اعضای خانوادهشان را یاد نمیگیرند – مگر اینکه که درمان گران و خانواده با هم کار کنند؛ بنابراین شما گاهگاهی مشاهده میکنید والدینی که کودکانشان در مداخله رفتاری شرکت میکنند نسبت به مهارتهای فرزندپروری احساس ناامنی میکنند، آنها فکر میکنند که بدون کمک یک متخصص نمیتوانند رفتار فرزندشان را کنترل کنند و بنابراین گاهی اوقات حتی در آخر هفته نیز جلسات درمانی را برگزار میکنند، زیرا میخواهند مدت زمانی را که مجبورند با کودکشان “تنها” باشند، محدود کنند. این مسئله یک فاکتور اساسی است که شما باید در نظر داشته باشید وقتی تصمیم میگیرید آیا والدین باید فعالانه در درمان کودکانشان شرکت کنند. والدین باید درک کنند که درمان گران نباید آنها را جایگزین کنند، بلکه به آنها یاد میدهند چگونه به طور مؤثر و معنادار با کودکانشان تعامل برقرار کنند؛ بنابراین برخی استدلال کردند که والدین باید بهعنوان درمان گر کودکانشان آموزش ببینند تا احساس توانایی بیشتری برای ارتباط با آنها یا کنترل رفتارهای نامطلوب یا حتی خطرناک داشته باشند. هرچند، برخی والدین هستند که نیرو و توانائی کار با کودکانشان را ندارند و محدودیتهایی دارند که باید مهارتهای جدید را به آنها آموزش داد. در این مورد بهتر است که از والدین خواسته نشود وظایف جدید را کاهش دهند بلکه روی حفظ و تعمیمپذیری مهارتهایی که کودکانشان تبحر دارند، تاکید کنند، بنابراین، چالش درمان گران برنامهریزی برخی فعالیتها است که کل خانواده میتوانند مشارکت کنند تا رابطه بین آنها را تقویت کنند و والدین را قوی کنند. چنین وظایفی اگر به طور قابلتوجه ای محدود شود ممکن است زندگی اجتماعی خیلی از خانوادهها را بهتر کند چون آنها میترسند یا خجالت میکشند خانههایشان را ترک کنند.
بسیاری از والدین با نتایج مهیج که لواس و همکاران اش امیدوار بودند متحیر شدند و ABA را پذیرفتند اما بعد از اجرای برنامه پیشرفتهایی که انتظارش را داشتند ندیدند. این مسئله میتواند با خصوصیات مختلف کودکانی که در مطالعات شرکت کردند، مدت و تکرار درمان، سن شروع، سطح مشارکت خانواده یا درستی نحوه اجرا توضیح داده شود.
ازاینرو مدارک کافی وجود ندارد تا توجیه کند چرا برخی کودکان پیشرفت قابلتوجه ای داشتند و برخی نداشتند، شما باید خیلی دقیق باشید که تعمیمپذیری بیش از حد ایجاد نکنید. بهعلاوه، شما باید در نظر داشته باشید که بیشتر کودکان در پروژه اوتیسم جوان ضعیف عمل کردند نه خوب. شایانذکر است که برخی نتایج حتی اگر مثبت باشند مثل کاهش رفتارهای ناخواسته، اگر تدارک مناسبی وجود نداشته باشد مدت طولانی دوام ندارد و تعمیم نمییابند؛ بنابراین هدف مداخله نهتنها تغییر رفتار کودک بلکه تغییر محیط نیز است. برخی از نقاط دیگر برنامه که توجه بیشتری را به خود جلب میکند این است که ABA ممکن است بهشدت مورداستفاده قرار گیرد و به نیازهای فردی هر کودک پاسخگو نباشد. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است خیلی وابسته به پاداشها و تقویتها شوند و از خود فعالیت لذتی نبرند، بلکه فقط از نتایج مثبتش لذت ببرند. تاکید بر توسعه شناختی است که با مشارکت مدرسه ارتباط دارد، درحالیکه باید بیشتر توجه به مهارتهای اجتماعی و بازی و نیز مشکلات احساسی و روانی که عمدتاً ناشناخته باقی میمانند، اختصاص یابد. هرچند، برخلاف نقایصی که ذکر شد، اقدامات درمانی ABA که بهدرستی طراحی و اجرا شده است بهصورت ابزاری در بهبود رفتار و مهارتهای کودکان مبتلا به اوتیسم در سراسر دنیا ثابت شده است.
سوالات متداول:
1-مربی ABA چگونه میتواند به بهبود مهارتهای گفتاری کودک کمک کند؟
اگرچه مربی ABA گفتاردرمانگر نیست، اما از تکنیکهای تقویت ارتباط (مثل PECS یا تقویت تلاشهای کلامی) استفاده میکند. بهترین نتایج زمانی حاصل میشود که مربی ABA با گفتاردرمانگر همکاری نزدیک داشته باشد.
2-آیا مربی ABA باید در جلسات اولیه ارزیابی خاصی انجام دهد؟
بله، یک مربی حرفهای قبل از شروع درمان، باید ارزیابی جامعی از مهارتها، چالشها و علایق کودک انجام دهد. این ارزیابی شامل مشاهده رفتار، مصاحبه با والدین و احتمالاً استفاده از ابزارهای استاندارد سنجش است. بدون این مرحله، برنامهریزی مؤثر ممکن نیست.
رفتاردرمانی از تکنیک های مورد استفاده در ایجاد و اصلاح رفتار در کودکان اوتیسم می باشد که در سالهای اخیر پیشرفت بسزایی نموده است. مرکز رفتاردرمانی کودکان اوتیسم زیر نظر دکتر صابر در جهت بهبود رفتار کودکان اوتیسم و ایجاد رفتارهای اجتماعی مناسب در کودکان اوتیسم به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. بهترین رفتاردرمان اوتیسم با تاکید بر تکنیک های روز رفتاردرمانی در اوتیسم و استفاده از تکنولوژی های پیشرفته به بهترین نتیجه درمانی در کودکان دست پیدا می کنند. در مرکز توانبخشی اوتیسم استفاده از ابزار های دیجیتالی در کنار تکنیک های رفتاردرمانی این امکان را برای رفتاردرمان اوتیسم فراهم می کند که کودک را در روند درمان اوتیسم فعال نگه داشته و بیشترین همکاری را از کودک دریافت نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
روش های درمانی اوتیسم و رفتاردرمانی
استراتژیهای رفتاری مکمل که از یادآوریهای بینایی و حمایتهای رفتاری مثبت مشابه در کودکان اوتیسم استفاده میکنند اغلب در خانه و محیط مدرسه مورد استفاده قرار میگیرند. استفاده از تکنولوژی در خلق، اجرا و برقراری ارتباط با این یادآورها بستگی به دستگاه مورد استفاده، برنامههای در دسترس و تونایی کودک اوتیسم در دریافت، ادراک و پیگیری فرایند آموزش دارد.
از آنجا که فعالیتهای مربوط به تکنولوژی اغلب توسط افراد برای اوقات فراغت ترجیح داده میشود، این علاقه، طبیعتاً باعث تقویت استفاده از تکنولوژی و انگیزه بخش است. استفاده از تکنولوژی در شیوههای مبتنی بر شواهد، مثل مداخلات رفتاری تقویت، باعث افزایش میزان عملکرد در فعالیتهای غیرارجح میشود. اصل پریمک در رفتاردرمانی بر این فرض ساخته شده است که همراه کردن یک فعالیت غیرارجح با یک فعالیت ارجح منجر به افزایش رفتار مطلوب میشود. افراد ممکن است این اصل را بر اساس استفاده از روش بینایی «اول، سپس» دنبال کنند که فرد اوتیسم در آن بعد از تکمیل کار میتواند فعالیتی را انتخاب کند. اغلب، این انتخاب مربوط به استفاده از یک کامپیوتر یا دستگاه تکنولوژی یا یک فعالیت مرتبط به استفاده از تکنولوژی است. افراد ممکن است همچنین از سیستم اقتصادی ژتونی روی دستگاه استفاده کنند که یک تقویت کننده جایزه نمادین میدهد و بعداً با یک پاداش واقعی انتخابی عوض میشود.
استراتژی دیگر در مدیریت رفتار آموزش شیوه خود مدیریتی است. با خودمدیریتی افراد میآموزند چگونه خودشان بر رفتارهایشان به منظور افزایش رفتارهای مطلوب و یا کاهش رفتارهای مزاحم نظارت کنند. به منظور خودنظارتی بر رفتارهایشان، آنها باید از متد موجود استفاده کنند تا عملکردشان را ثبت کنند و سپس نوعی از تقویت را برای دستیابی به هدف عملکرد دریافت کنند.
مهم است کودک اوتیسم بداند چه انتظاری از وی میرود، چه متدهایی آموزش داده میشود و سپس تا چه سطحی از استقلال در سیستم آموزش داده میشود. اغلب افراد از دستگاههای با تکنولوژی پایین استفاده میکنند، مثل تابلوی ژتونها، کلیک کنندهها یا ابزار و علائم ردیابی تکرار رفتار. آنها همچنین از تایمرها برای اندازهگیری فواصل زمانی یا گذران زمان همراه رفتارها استفاده میکنند. بسیاری از تایمرها و تابلوهای ژتونی برای کمک به مدیریت رفتار و تشویق مدیریت زمانی و انتقال در دسترس هستند. علاوهبر گزینههای با تکنولوژی پایین، مثل استفاده از ساعتهای استاندارد یا تایمر آشپزخانه، تایمرهای الکترونیکی در اپلیکیشنها و کامپیوترها نیز وجود دارد که از آنها میتوان برای نشان دادن مسیر فاصله زمانی مشخصی استفاده کرد. استفاده از تایمرهایی با تکنولوژی بالا به فرد اجازه میدهد تا در حالی که از همان دستگاه برای عملکرد دیگری استفاده میکند بر خودش نظارت داشته باشد. دستگاه مورد استفاده گذر زمان را نشان میدهد و یا یک هشدار و یادآور را در مورد زمان اختصاص داده شده تنظیم میکند. نمونهای از تایمرهای بینایی در دسترس که یک تایمر فیزیکی یا اپلیکیشن هست تایم تایمر نام دارد.
تکنولوژی به طور گستردهای در خانه و کلاس درس برای مدیریت رفتار و جمع آوری دادهها استفاده می شود. سیستمهای جمع آوری دادهها و مدیریت رفتار به والدین، معلمان و افراد این امکان را میدهد تا به دادههای رفتاری را در طول روز ردیابی کنند. داداهها روی دستگاههای شخصی، تختههای تعاملی کلاس و به صورت چاپی نمایش داده میشود که میتواند به شکل الکترونیکی یا چارتهای کاغذی باشد. سیستمها اغلب چارت و جدول دارند که میتواند به راحتی از دادههای ذخیره شده ایجاد شود، در حالی که به کارکنان، خود فرد و اعضای خانواده نظارت بر رفتار و نتایج عمل را در قالب بینایی واضح و ممکن میکند. قابلیت تصویر سازی عملکرد به کودکان اوتیسم اجازه میدهد بر خود نظارت کنند و بر اساس اطلاعات دقیق که از فیدبک بینایی به دست میآید تطابقاتی انجام دهند.
بهترین رفتاردرمان اوتیسم چگونه عمل می کند
روش تصویر سازی دادهها به والدین و معلمان کمک میکند تا بفهمند چه چیزی، چه زمانی و چند مرتبه به صورت رفتاری رخ میدهد. نمونهای از برنامه بسیار استفاده شده برای پیگیری رفتار class dojo میباشد. در رفتاردرمانی پشتیبانیهای بینایی شامل ویدیوها، تصاویر و مدلهای بینایی برای نشان دادن انتظارات است. پشتیبانیهای بینایی را میتوان برای بهبود تکمیل تکالیف، به خصوص با عملکرد مستقل استفاده کرد. از آنها می توان برای بازی، کار و فعالیتهای اجتماعی استفاده کرد. استراتژیهای تجزیه و تحلیل تکالیف فوق میتواند پشتیبانیهای بینایی به همراه برنامهها و سیستمهای پیگیری رفتاری باشد.
یک مثال از چگونگی استفاده از این روش مبتنی بر شواهد استفاده از مدل سازی ویدیویی است. برای اجرای مدل سازی ویدیویی، یک ویدیو از رفتار مطلوب ساخته و با فرد دارای اوتیسم مرور میشود. ویدیو ممکن است شامل کودک اوتیسم باشد یا ممکن است اجرای مهارت شخص دیگری باشد. مهارت ممکن است کلی انجام شود یا ممکن است به گامهای کوچک تقسیم شود، مانند شیوه تجزیه و تحلیل تکالیف. مدل سازی ویدویی در ترکیب با آموزش مهارتهای اجتماعی مؤثر است و میتواند با شیوه استفاده از روایتهای اجتماعی و پشتیبانیهای بینایی ترکیب شود.
رفتارهای اجتماعی به طور سنتی با استفاده از یک کامپیوتر نوشته و در یک برگه چاپ میشوند. آنها را میتوان با استفاده از مفهوم مدل سازی ویدیویی، استفاده از ویدیو و نرمافزار شنوایی و یا از طریق ضبط صدا بر روی یک ویدیو ایجاد کرد. متن روایتهای اجتماعی ممکن به صورت زیرنویس یا توضیح متن در برنامههایی مثل ویرایشگر ویدیو نیز اضافه شود. با استفاده از تکنولوژی برای خلق این مدلهای ویدیویی، افراد قادرند تصویر سازی کنند، برنامه بریزند و به انتظارات به طور مؤثرتری پاسخ دهند. گزینه های زیادی از دستورالعملهای مهارتهای اجتماعی مبتنی بر ویدیو وجود دارد.
فناوری برای افراد امروزی به فرهنگ تبدیل شده است، چه آنها بهعنوان انسان معمولی در نظر گرفته شوند و یا تشخیص اختلال طیف اوتیسم یا سایر اختلالات عصبی. همان طور که این نسل در عصر دیجیتال متولد میشوند، افرادی که در استفاده از اطلاعات و تکنولوژی راحت و روان هستند قادرند به اطلاعات و دنیای اطراف دسترسی پیدا کنند. تکنولوژی به کودکان اوتیسم این فرصت را میدهد تا از ترکیبی از ابزارهای جهانی طراحی شده یا مستقل و متمرکز برای از بین بردن موانع برای استقلال استفاده کنند و شرکت در فعالیتهای مربوط به حوزه زندگی روزانه را بهبود بخشند. کاردرمانگران اوتیسم با سهلالوصول کردن تکنولوژی به کودکان اوتیسم امکان افزایش دستیابی مشارکت موفق و انجام تکالیف و در نتیجه شغل زندگی روزانهشان را میدهند، مسائلی که برای خود افراد مهم است.
نتیجهگیری:
رفتاردرمانی یکی از مؤثرترین روشهای حمایت از کودکان اوتیسم است، اما موفقیت آن به ویژگیهای درمانگر، روشهای بهکاررفته و همکاری خانواده بستگی دارد. یک رفتاردرمانگر خوب باید تجربه کافی، دانش بهروز و توانایی برقراری ارتباط مؤثر با کودک را داشته باشد. روشهایی مانند ABA، PRT و فلورتایم میتوانند بسته به نیاز کودک انتخاب شوند، اما نکته کلیدی، شخصیسازی برنامه درمانی است. والدین باید در فرآیند درمان فعالانه مشارکت کنند و با آگاهی از اصول رفتاردرمانی، محیط خانه را به فضایی حمایتی تبدیل نمایند. در نهایت، بهترین رفتاردرمان اوتیسم کسی است که همراه با علم، صبر و خلاقیت، مسیر رشد کودک را هموار کند.
سوالات متداول:
1-آیا رفتاردرمانی میتواند جایگزین دارودرمانی شود؟
در موارد خفیف تا متوسط، بله. اما در موارد شدید یا همراه با پرخاشگری، ممکن است ترکیب با دارو (تحت نظر روانپزشک) نیاز باشد.
2-چرا مرکز دکتر صابر برای رفتاردرمانی اوتیسم مناسب است؟
مرکز تخصصی دکتر صابر با سالها تجربه در زمینه درمان اوتیسم، ویژگیهای منحصر به فردی دارد:
-استفاده از جدیدترین روشهای علمی روز دنیا
-محیطی دوستداشتنه و مناسب برای کودکان
-برنامههای درمانی کاملاً شخصیسازی شده
-همکاری نزدیک با خانوادهها و آموزش والدین
-پیگیری مستمر پیشرفت کودک و تنظیم برنامه درمانی
یافته های علم رفتاردرمانی، در زمینه های مختلف در خدمت بشر بوده است. زمینه هایی مانند آموزش در معنی بسیار عام آن و برای تمام افراد انسان، کسب و کار و تجارت، پزشکی و ورزش. پس از آنکه کاربرد علم رفتاردرمانی برای کودکان اوتیسم مشخص شد، هزاران مقاله در مورد کاربرد این علم در زمینه اوتیسم ارائه و این حجم از اطلاعات باعث شد که تاکنون تنها روش علمی و معتبر برای افراد دارای اوتیسم رفتار درمانی کودکان اوتیسم در نظر گرفته شود. مرکز رفتاردرمانی کودکان دکتر صابر در زمینه استفاده از تکنیک های رفتاردرمانی مانند روش ABA در رفتاردرمانی اوتیسم و… در زمینه اصلاح رفتار و آموزش مهارت های مختلف به کودکان اوتیسم فعالیت می نماید. کادر درمانی مجرب و متخصص در زمینه کاردرمانی، گفتار درمانی و روانشناسی کودک مرکز رفتاردرمانی کودک دکتر صابر را به عنوان یکی از کاملترین مراکز درمان کودکان اوتیسم تبدیل نموده است.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اختلالات رفتاری اوتیسم
یکی از مشکلات عمده کودکان اوتیسم اختلالات رفتاری این کودکان است که با علائمی نظیر، پرخاشگری، بی قراری، رفتارهای کلیشه ای و عدم ارتباط مناسب با محیط خود را نشان می دهد. این اختلالات موجب کاهش ارتباط موثر کودک اوتیسم با همسالان و والدین می گردد. کودک توانایی برقراری ارتباط اجتماعی متناسب را نداشته و نمی تواند خواسته های خود را از راه های صحیح مطرح کند همین امر موجب اضطراب و ناتوانی والدین در پیگیری تکنیک های درمانی می گردد. مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر با مشاوره دقیق با والدین وآموزش روش های رفتاردرمانی و تکنیک های آرامسازی کودکان اوتیسم روند درمان را تسهیل نموده و بهترین نتیجه درمانی را حاصل مکند.
تنها روش های علمی و یافته های حاصل از آنها باید برای آموزش و مداخله با افراد دارای اوتیسم مورد استفاده قرار گیرند. علت این امر تفاوت میان افراد دارای اوتیسم است و علم تحلیل رفتار به ما این امکان را می دهد تا با استفاده از روش های نشان دهنده میزان کارایی شیوه های آموزشی مورد استفاده، توان بالقوه هر فرد دارای اوتیسم را به حداکثر برسانیم.
تحلیل رفتار کاربردی در گروه افراد دارای اتیسم با روش لوواس” آغاز گردید و بعدها به مداخلات جامع اولیه و رفتاری برای افراد دارای اوتیسم و سایر شرایط مرتبط با آن تغییر پیدا کرد. مدل های مختلفی از روش رفتار درمانی ایجاد شده است و برنامه های تکمیلی مختلف سعی کرده اند که ایرادهای گوناگون و وارد شده به این روش را رفع کنند. از جمله این ایرادها که در برنامه های جدیدتر برگرفته از روش تحلیل رفتار کاربردی رفع شده اند، حذف کودک از محیط طبیعی زندگی و ارائه برنامه در محیطی جداسازی شده است و مورد دیگر کنار گذاشتن والدین و کم توجهی نسبت به آنها است. در مدل های نوین این روش، برنامه ها تعديل شده تر و منعطف تر هستند و والدین نیز در اجرای برنامه نقش دارند.
همان طور که ذکر شد، تغییر رفتار کاربردی از روش آموزشی انفرادی (یک به یک) استفاده کرده و تقویت به عنوان یکی از عناصر بسیار مهم این برنامه رفتاری در نظر گرفته می شود. شواهد پژوهشی کافی در ارتباط با اثربخشی این روش برای آموزش مهارت های اساسی به افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم وجود دارد. به عنوان مثال در نشریه بهداشت روانی گزارشی در ارتباط با اثربخشی این روش این گونه بیان شده است “سی سال بررسی و تحقیق نشان داده است که روش تحلیل رفتار کاربردی در کاهش رفتارهای ناخواسته و افزایش سطح ارتباط، یادگیری و رفتار مناسب اجتماعی کاملا مؤثر بوده است” آموزش در روش تحلیل رفتار کاربردی، با افراد دارای اوتیسم به صورت انفرادی و به دو شیوه در کنار هم و یا رو به رو انجام می شود.
سیستم ژتونی در رفتاردرمانی اوتیسم
همان طور که توضیح داده شد. بر اساس دیدگاه رفتاردرمانی پیامدهای رفتار تعیین کننده میزان تکرار آن رفتار در شرایط مشابه است. به دلیل اینکه ارائه تقویت کننده ها در هر زمان و مکان ممکن نبوده و گاه مقرون به صرفه نیز می باشد. نظام ژتونی می تواند جایگزین مناسبی باشد، در این روش فرد ژتون هایی را که قابل تعویض با محرکها و یا فعالیت های خوشایند و تقویت کننده ای هستند، دریافت می کند و برای رسیدن به فعالیت مورد نظر تعداد مشخصی از این ژتون ها را جمع می کند. این ژتون ها همانند پول هستند و قابل تعویض با فعالیت های دلخواه فرد می باشند. پیش از آغاز این برنامه، کودک اوتیسم باید در برنامه تقویتی قرار گیرد و ارتباط بین دریافت تقویت و عملکردهای خود را درک کرده باشد. پس از آن می توان از سیستم اقتصاد تونی استفاده کرد. زمانی که کودک اوتیسم توانایی درک جمع آوری امتیاز، ژئون و یا سایر اقلام فاقد ارزش و تعویض آنها را با تقویت کننده های مورد نظر خود می داند، استفاده از روش ژتونی می تواند بسیار مناسب باشد و برای مدت زمان مشخصی کودک را فعال نگهدارد تا امتیازات لازم برای کسب تقویت کننده موردنظر خود را جمع آوری کند. این روش کودک را در مسیر کسب تفويت نگه خواهد داشت و به وی یادآوری خواهد کرد که تقویت کننده نهایی چیست .
سیستم ژتونی در رفتار درمانی اوتیسم می تواند به اشکال گوناگونی ارائه شود، برای یک کودک خاص باید سیستم ژتونی خاص کودک ، به شکل انفرادی تدوین شود و در طی دوره فرد به طور مرتب به آن ارجاع داده شود. گام نخست برنامه مشخص کردن نوع ژتون است، یعنی باید مشخص شود کودک اوتیسم چه چیزی به عنوان ژتون دریافت خواهد کرد، سکه، ستاره برچسب و یا شیء دیگر. گام دوم تعیین این مورد است که برای دریافت تقویت کننده چند ژتون باید کسب شود. در زمانی که فرد تازه وارد برنامه شده است تعداد ژتون های مورد نیاز برای دریافت تقویت کننده را کم در نظر بگیرید (مثلا 1 ژتون برای دریافت تقویت کننده نهایی). این کار باعث می شود کودک رابطه بین ژتون و دریافت تقویت کننده را به خوبی درک کند.
پازل تصویری در درمان مشکلات رفتاری کودکان اوتیسم
استفاده از پازل های تصویری یکی از روش های بسیار عینی است که دو دسته آگاهی مهم و قابل توجه را به کودک اوتیسم ارائه می کند، نخست به وی نشان خواهد داد که تقویت کننده چیست و دوم اینکه برای دریافت تقویت کننده چه میزان کوشش باقی مانده است. برای این کار تصویر تقویت کننده مورد نظر کودک اوتیسم را (مثلا یک مجله ورزشی و با تصویر بیسکویت) بر روی یک مقوا بچسبانید و سپس آن را مانند پازل به چهار و با پنج تکه تقسیم کنید. پس از آن ملاک های مورد نظر برای دریافت هر تکه از پازل را به کودک بگویید یا نشان دهید (مثلا انجام یک تکلیف و یا حل یک معادله ریاضی)، در پایان هر فعالیت، کودک یک تکه از پازل را دریافت خواهد کرد و وقتی که پازل تکمیل شد کودک تقویت کننده مورد نظر را به دست خواهد آورد.
درمان رفتاری اوتیسم
اهداف رفتاری از طریق تحليل آموزشی توسط دکتر اوتیسم مشخص می شود. در تعریف تحلیل آموزشی می توان گفت: فرایندی است که در جریان آن، هدف کلی آموزش، به وظایف و اعمالی که فرد باید انجام دهد تجزیه می شود. این فعالیت به بیانی دقیق و مشخص انتظاری را که رفتار درمان از فرد دارد بیان می کند. چنین هدفی، هدف رفتاری خوانده می شود. همان طور که می توان پیش بینی کرد این دسته از اهداف بر اساس عملکرد و با رفتار فرد یاد گیرنده بیان می شود، و منظور رفتار درمان از آموزش بخش های مختلف یک موضوع درسی را نشان می دهند. قابلیت مشاهده و اندازه گیری از مهم ترین ویژگی هایی هستند که یک هدفی رفتاری باید داشته باشد. اما چه نیازی به این کار وجود دارد و نوشتن این اهداف چه کمکی به آموزش خواهد کرد؟ در پاسخ می توان گفت که اهداف رفتاری
وظیفه ای را که باید یاد گرفته شود، محدود ساخته و تمام ابهامات و مشکلات ناشی از تعبیر و تفسیر آن را بر طرف می کند.
امکان اندازه گیری و سنجش را فراهم می آورد و به این ترتیب می توان کیفیت و اثر بخشی فعالیت های یادگیری را تعیین کند
رفتار درمان و کودک را قادر می سازد که بتوانند وجود تفاوت های بین سطوح مختلف رفتار را تشخیص بدهند
خلاصه ای کامل و گويا از درس را فراهم می کند و به منزله یک ساخت مفهومی با پیش سازمان دهنده برای یادگیری به کار می رود
تعیین اهداف رفتار درمانی در کودکان اوتیسم
برای تعیین اهداف رفتار درمان باید سئوال هایی از خود بپرسد :
فرد باید چه کاری انجام دهد یا چه قابلیتی از خود نشان دهد که مشخص کند هدف را یاد گرفته است؟
آیا فرد می تواند بدون انجام این فعالیت به هدف کلی نایل شود؟ اگر پاسخ بله باشد بهتر است این فعالیت حذف شود و فعالیت دیگری جایگزین شود.
هرچند برای طبقه بندی اهداف رفتاری روش های مختلف رفتاردرمانی اوتیسم وجود دارد، مثلا طبقه بندی گانيه که بر اساس آن اهداف رفتاری را در طبقه های مختلفی می توان قرار داد. هدف های رفتاری بر اساس طبقه بندی بلوم در سه طبقه یا حیطه قرار می گیرند: حیطه شناختی؛ حيطه عاطفی و حیطه روانی حرکتی.
لازم به ذکر است که معمولا جداسازی این حیطه ها از یکدیگر ممکن نیست و تنها برای سهولت در توضیح فعالیت های غالب در یک هدف اقدام به جداسازی و طبقه بندی می کنند. بنابراین چنین جداسازی هایی در اصل مجازی هستند و تنها برای سهولت در کار با کودک اوتیسم انجام می شوند درجه بندی اهداف رفتاری با جزیی از لحاظ دشواری به این صورت است که ساده ترین هدف در ابتدا و دشوار ترین هدف در انتها قرار می گیرند. قبل از آنکه آموزش شروع شود یادگیرندگان بایستی دارای توانایی هایی باشند که به عنوان پیش نیاز در نظر گرفته می شوند، و این پیش نیاز ها همانند پایه هایی هستند که ساختار شناختی فرد پسروی آنها بنا خواهد شد و به فرد کمک می کند که بتواند با موفقیت به هدف های رفتاری (جزئی) دست یابد. این بخش پیش نیاز های شناختی نامیده می شود.
مثال : برای یادگیری ضرب اعداد یک رقمی در یک رقمی، کودک باید مهارت جمع و تفریق دو رقمی را بلد باشد، بنابراین تسلط بر مهارت های مربوط به جمع و تفریق اعداد یک رقمی، از پیش نیاز های ضرب اعداد یک رقمی در یک رقمی است. بارها تجربه کرده اید که عنوان فیلمی برایتان جذاب بوده و باعث شده که آن را انتخاب کنید و با علاقه ببینید، اما پس از چند دقیقه خسته می شوید و مشاهده آن را قطع می کنید و به فکر کاری دیگر می افتید. اغلب علت این است که مقدمات و پیش نیاز های مربوط به موضوع فیلم را ندارید و اطلاعات پایه ای برای درک موضوع مطرح شده در فیلم ضروری است .
شاید تجربه کرده باشید که پس از خواندن چند صفحه از یک کتاب با عنوانی نه چندان جذاب، متوجه می شوید که بر عکس تصور اوليه شما، مطالب جذاب و جالب و قابل درک هستند و بنابراین با علاقه به خواندن ادامه می دهید، زیرا که موضوع را به خوبی درک می کنید و با دانسته های پیشین شما در ارتباط است و پیش نیاز های مربوط به آن را دارید. در جلسه درمان کودک اوتیسم هم چنین اتفاقی می افتد، اگر رفتار درمان از فرایند های شناختی شکل گرفته قبلی کودک اوتیسم، اطلاع نداشته باشد، ممکن است که مطالب آموزشی خود را بدون توجه به قابلیت های آنان انتخاب کند، و در نتیجه مطالب بغرنج و غیر قابل فهم به نظر می آیند. این کار باعث می شود که اهداف آموزشی تحقق نیابند و باعث دلسردی رفتار درمان و کوکد اوتیسم شود. گذشته از آن اگر مطالب آموزشی پیش دانسته های دانش آموزان را منعکس کند، باعث کاهش میزان توجه می شود و مطالب دیگر جذابیتی برای کودک اوتیسم نخواهد داشت .
ارزیابی قبل از درمان مشکلات رفتاری کودکان اوتیسم
در نخستین مرحله، ارزشیابی کودک اوتیسم شروع می شود. این شیوه از ارزیابی، ارزشیابی تشخیصی خوانده می شود و برای سنجش پیش نیاز های شناختی مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این باید میزان اطلاع کودک اوتیسم از اهداف رفتاری مشخص شود. بنابراین، پیش آزمون با اهداف رفتاری در ارتباط است و آنها را می سنجد و ارزیابی تشخیصی پیش نیاز های شناختی مورد نیاز برای آموزش را بررسی می کند. اگر کودک اوتیسم اطلاعات مربوط به هدف رفتاری خاصی را داشته باشند می توان آن هدف را حذف کرد و با زمان بسیار اندکی را برای مرور آن در نظر گرفت. به هر حال ایده آل آن است که فرد علاوه بر اینکه پیش نیاز های شناختی مربوط به موضوع را داشته باشد اما از پیش آزمون نمره صفر بگیرد، و اطلاعاتی که رفتار درمان به عنوان اهداف رفتاری در نظر گرفته است را بلد نباشید و در اثر آموزش وی این اطلاعات در وی ایجاد شود.
رفتاردرمانی اوتیسم در منزل
درباره رفتاری فکر کنید که دوست دارید به کودک مبتلا به اوتیسم یاد بدهید. چگونه از این مراحل برای اجرای هدفتان استفاده میکنید؟ چگونه از تقویت/ پاداش استفاده میکنید؟ با چه مشکلاتی مواجهة میشوید و چگونه با آنها برخورد میکنید؟
نیو سام و رینکاور (۱۹۸۹) توضیح دادند که یادگیری آموزشی گسسته میتواند برای تعلیم مهارتهای پایه مثل تاکید و حفظ توجه و خیلی از مهارتهای اجتماعی و شفاهی مفصلتر که برای عملکرد مستقل مهم هستند، بکار رود. این درمان با دو هدف مقدماتی شروع میشود: (الف) دستور یادگیری مهارتهای آمادگی مثل توانایی نشستن روی صندلی و توجه به چیزهایی که در محیط روی میدهد و (ب) کاهش رفتارهایی که مانع یادگیری میشود مثل عدم اطاعت، بداخلاقی و پرخاشگری، همچنین یادگیری آموزشی گسسته مبنایی برای شرکت و رسیدن به مهارتهای مشارکت اجتماعی است. بهمحض اینکه کودک یاد گرفت آرام بنشیند و توجه کند، میتواند مهارتهای پیچیدهتری مثل رفتارهای اجتماعی و ارتباطی را آموزش ببیند. آموزش مهارتهای اجتماعی با ارتباط چشمی آغاز میشود (که باید معنادار باشد) و با تقلید، یادگیری از طریق مشاهده، ابراز احساس و بازی اجتماعی ادامه مییابد. معمولاً شما مهارتهای اجتماعی را ابتدا با کمک به کودک برای درک شیوه نامگذاری اشیاء آموزش میدهید (برای مثال، درک اینکه چیزهای کرد که روی زمین قل میخورند توپ هستند)، نامگذاری اشیاء توسط خودش (برای مثال نشاندادن توپ و گفتن توپ) با استفاده از جملات کامل (برای مثال این یک توپ قرمز است) و در نهایت، به دنبال ارتباطات خودانگیخته (برای مثال نزدیک شدن به مادر و صدا زدن مامان، توپ را به من میدهی؟) اما این امر با دو شرط انجام میشود:
۱) بدون سؤال پرسیدن از کودک
۲) اگر کودک خواهان بازی با توپ است. اگر کودک نمیتواند صحبت کند پس او میتواند از شکلهای دیگر ارتباطی استفاده کند تا مهارت اجتماعی او افزایش یابد به محضی که کودک در مهارتهای اجتماعی تبحر یافت، یاد میگیرد خودش چیزهایی که میخواهد را ابراز کند، یعنی برای بروز رفتار مناسب پاداش بگیرد. بعد، کودک باید توانائی ارتباط با دیگران غیر از مادرش و در محیطهای دیگر غیر از خانه را تعمیم دهد. ازاینرو کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً بیاختیار از محیط یاد نمیگیرند، شما باید تقریباً هر چیزی را که آنها باید انجام دهند به آنها یاد دهید، حتی اگر معتقدید بدیهی است.
سوالات متداول:
1-آیا رفتاردرمانی میتواند به کودک در مدرسه کمک کند؟
بله، رفتاردرمانی مهارتهای لازم برای محیط مدرسه مانند توجه، پیروی از دستورات و تعامل با همسالان را بهبود میبخشد. بسیاری از مدارس برای کودکان اوتیسم برنامههای رفتاردرمانی ارائه میدهند. همکاری بین درمانگران و معلمان میتواند نتایج آموزشی را بهبود بخشد.
2-والدین چگونه میتوانند در رفتاردرمانی مشارکت کنند؟
والدین میتوانند با یادگیری تکنیکهای ساده رفتاردرمانی، این روشها را در خانه اجرا کنند. هماهنگی بین درمانگر و والدین و ثبات در اجرای برنامهها بسیار مهم است. درمانگران کلینیک دکتر صابر جلسات آموزشی ویژهای برای والدین برگزار میکنند.
رفتاردرمانی از روش های درمانی موثر در درمان کودکان اوتیسم می باشد که در مرکز اوتیسم دکتر صابر اراه می گردد. روش های درمان رفتاری اوتیسم شامل رفتاردرمانی کودکان اوتیسم توسط روش فلورتایم، ABA، PRT و… می باشد. مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر با تجهیزات کامل کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم در زمینه درمان کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. 46 نیروی با تجربه و متخصص، کاردرمان، گفتاردرمان و روانشناس در مرکز اوتیسم همراه با مربیان رفتاردرمانی مشغول به ارائه خدمات به کودکان اوتیسم هستند.
اهداف رفتاری از طریق تحليل آموزشی توسط دکتر اوتیسم مشخص می شود. در تعریف تحلیل آموزشی می توان گفت: فرایندی است که در جریان آن، هدف کلی آموزش، به وظایف و اعمالی که فرد باید انجام دهد تجزیه می شود. این فعالیت به بیانی دقیق و مشخص انتظاری را که رفتار درمان از فرد دارد بیان می کند. چنین هدفی، هدف رفتاری خوانده می شود. همان طور که می توان پیش بینی کرد این دسته از اهداف بر اساس عملکرد و با رفتار فرد یاد گیرنده بیان می شود، و منظور رفتار درمان از آموزش بخش های مختلف یک موضوع درسی را نشان می دهند. قابلیت مشاهده و اندازه گیری از مهم ترین ویژگی هایی هستند که یک هدفی رفتاری باید داشته باشد. اما چه نیازی به این کار وجود دارد و نوشتن این اهداف چه کمکی به آموزش خواهد کرد؟ در پاسخ می توان گفت که اهداف رفتاری
وظیفه ای را که باید یاد گرفته شود، محدود ساخته و تمام ابهامات و مشکلات ناشی از تعبیر و تفسیر آن را بر طرف می کند.
امکان اندازه گیری و سنجش را فراهم می آورد و به این ترتیب می توان کیفیت و اثر بخشی فعالیت های یادگیری را تعیین کند
رفتار درمان و کودک را قادر می سازد که بتوانند وجود تفاوت های بین سطوح مختلف رفتار را تشخیص بدهند
خلاصه ای کامل و گويا از درس را فراهم می کند و به منزله یک ساخت مفهومی با پیش سازمان دهنده برای یادگیری به کار می رود
تعیین اهداف رفتار درمانی در کودکان اتیسم
برای تعیین اهداف رفتار درمان باید سئوال هایی از خود بپرسد :
فرد باید چه کاری انجام دهد یا چه قابلیتی از خود نشان دهد که مشخص کند هدف را یاد گرفته است؟
آیا فرد می تواند بدون انجام این فعالیت به هدف کلی نایل شود؟ اگر پاسخ بله باشد بهتر است این فعالیت حذف شود و فعالیت دیگری جایگزین شود.
هرچند برای طبقه بندی اهداف رفتاری روش های مختلف رفتاردرمانی اوتیسم وجود دارد، مثلا طبقه بندی گانيه که بر اساس آن اهداف رفتاری را در طبقه های مختلفی می توان قرار داد. هدف های رفتاری بر اساس طبقه بندی بلوم در سه طبقه یا حیطه قرار می گیرند: حیطه شناختی؛ حيطه عاطفی و حیطه روانی حرکتی.
لازم به ذکر است که معمولا جداسازی این حیطه ها از یکدیگر ممکن نیست و تنها برای سهولت در توضیح فعالیت های غالب در یک هدف اقدام به جداسازی و طبقه بندی می کنند. بنابراین چنین جداسازی هایی در اصل مجازی هستند و تنها برای سهولت در کار با کودک اوتیسم انجام می شوند درجه بندی اهداف رفتاری با جزیی از لحاظ دشواری به این صورت است که ساده ترین هدف در ابتدا و دشوار ترین هدف در انتها قرار می گیرند. قبل از آنکه آموزش شروع شود یادگیرندگان بایستی دارای توانایی هایی باشند که به عنوان پیش نیاز در نظر گرفته می شوند، و این پیش نیاز ها همانند پایه هایی هستند که ساختار شناختی فرد پسروی آنها بنا خواهد شد و به فرد کمک می کند که بتواند با موفقیت به هدف های رفتاری (جزئی) دست یابد. این بخش پیش نیاز های شناختی نامیده می شود.
مثال : برای یادگیری ضرب اعداد یک رقمی در یک رقمی، کودک باید مهارت جمع و تفریق دو رقمی را بلد باشد، بنابراین تسلط بر مهارت های مربوط به جمع و تفریق اعداد یک رقمی، از پیش نیاز های ضرب اعداد یک رقمی در یک رقمی است. بارها تجربه کرده اید که عنوان فیلمی برایتان جذاب بوده و باعث شده که آن را انتخاب کنید و با علاقه ببینید، اما پس از چند دقیقه خسته می شوید و مشاهده آن را قطع می کنید و به فکر کاری دیگر می افتید. اغلب علت این است که مقدمات و پیش نیاز های مربوط به موضوع فیلم را ندارید و اطلاعات پایه ای برای درک موضوع مطرح شده در فیلم ضروری است .
شاید تجربه کرده باشید که پس از خواندن چند صفحه از یک کتاب با عنوانی نه چندان جذاب، متوجه می شوید که بر عکس تصور اوليه شما، مطالب جذاب و جالب و قابل درک هستند و بنابراین با علاقه به خواندن ادامه می دهید، زیرا که موضوع را به خوبی درک می کنید و با دانسته های پیشین شما در ارتباط است و پیش نیاز های مربوط به آن را دارید. در جلسه درمان کودک اوتیسم هم چنین اتفاقی می افتد، اگر رفتار درمان از فرایند های شناختی شکل گرفته قبلی کودک اوتیسم، اطلاع نداشته باشد، ممکن است که مطالب آموزشی خود را بدون توجه به قابلیت های آنان انتخاب کند، و در نتیجه مطالب بغرنج و غیر قابل فهم به نظر می آیند. این کار باعث می شود که اهداف آموزشی تحقق نیابند و باعث دلسردی رفتار درمان و کوکد اوتیسم شود. گذشته از آن اگر مطالب آموزشی پیش دانسته های دانش آموزان را منعکس کند، باعث کاهش میزان توجه می شود و مطالب دیگر جذابیتی برای کودک اوتیسم نخواهد داشت .
ارزیابی قبل از درمان مشکلات رفتاری کودکان اوتیسم
در نخستین مرحله، ارزشیابی کودک اوتیسم شروع می شود. این شیوه از ارزیابی، ارزشیابی تشخیصی خوانده می شود و برای سنجش پیش نیاز های شناختی مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این باید میزان اطلاع کودک اوتیسم از اهداف رفتاری مشخص شود. بنابراین، پیش آزمون با اهداف رفتاری در ارتباط است و آنها را می سنجد و ارزیابی تشخیصی پیش نیاز های شناختی مورد نیاز برای آموزش را بررسی می کند. اگر کودک اوتیسم اطلاعات مربوط به هدف رفتاری خاصی را داشته باشند می توان آن هدف را حذف کرد و با زمان بسیار اندکی را برای مرور آن در نظر گرفت. به هر حال ایده آل آن است که فرد علاوه بر اینکه پیش نیاز های شناختی مربوط به موضوع را داشته باشد اما از پیش آزمون نمره صفر بگیرد، و اطلاعاتی که رفتار درمان به عنوان اهداف رفتاری در نظر گرفته است را بلد نباشید و در اثر آموزش وی این اطلاعات در وی ایجاد شود.
گزینش محتوا، شیوه و مواد آموزشی مناسب با اهداف رفتاری
در هر فرصت آموزشی پیامی وجود دارد که باید منتقل شود. این پیام با استفاده از مجموعه ای از محتواها منتقل می شود و برای انتقال محتوا باید رسانه ای وجود داشته باشد. محتوا اصول و مفاهیمی را دربر می گیرد که به دیگران ارائه می شود، تا به مدد آنها هدف های آموزشی تحقق یابند. در هدف های رفتاری، مضمون محتوا را مشاهده می کنیم، رفتاری که در هدف جزئی یا رفتاری بیان می شود راهنمای گزینش محتوا است. بنابراین تدارک هدف های رفتاری به تعیین محتوا کمک می کند.
مهم ترین محتوای موجود، کتاب های آموزشی برای گروه های سنی مختلف است. اما همان طور که مشخص است، کتاب ها همیشه بدون عیب و نقص نیستند و تغییرات پی در پی آنها نشانگر این امر است که آنها نیازمند رفع نقص و کامل شدن هستند. در هر حال کتاب های مختلف آموزشی، فلش کارت ها و وسایل کمک آموزشی را باید با توجه به سؤالات زیر مورد بررسی قرار دهیم :
آیا محتوای انتخاب شده، رفتارهایی را که از کودک اوتیسم انتظار داریم در او پرورش می دهد؟
آیا این محتوا مناسب من و مرحله رشدی کودک اوتیسم است و با توجه به این موضوع تهیه شده است ؟
آیا توالی مناسبی بین مباحث مطرح شده وجود دارد و سلسله مراتب دشواری در آنها رعایت شده است (یعنی از مراحل ساده شروع می شود و بعد کم کم سطح دشواری آن اضافه می شود ؟)
آیا محتوا با مدت زمان در نظر گرفته شده هماهنگی دارد؟
پس از انتخاب محتوا گزینش شیوه ها و رسانه های مناسب برای انتقال محتوا مطرح می شود، که شامل شیوه ها، روش های آموزش و رسانه هایی است که عامل ایجاد ارتباط و شرایط مطلوب بین کودک و مربی و با والد است. در نظر گیری شرایط و امکانات، نیز از عناصر بسیار مهم هستند که در هنگام انتخاب رسانه باید در نظر گرفته شوند .
ویژگی های یک رسانه باید به نحوی باشد که؛
توجه کودک اوتیسم را به خود جلب نماید
باعث تداوم توجه کودک اوتیسم تا اتمام آموزش باشد
کودک اوتیسم را به پاسخ گویی و ابراز واکنش تشویق کند.
چون یک رسانه واحد، دارای تمامی این ویژگی ها نیست در نتیجه از مجموعه ای از رسانه ها برای رسیدن به یک هدف استفاده می شود. در مورد کودکان دارای اوتیسم، بررسی ها نشانگر غلبه رسانه های دیداری بر ارائه اطلاعات شفاهی است.
رفتاردرمانی در منزل برای اوتیسم
مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا در زمینه بازی درمانی و گروه درمانی و استفاده از تکنیک های مختلف رفتار درمانی نظیر پی آر تی، ABA ، فلورتایم، روش تیچ و… و تجربه بالای تیم تخصصی رفتاردرمان و روانشناسان کودک مرکز توانسته است بهترین نتیجه درمانی را در بهبود اختلالات رفتاری کودکان اوتیسم بدست آورد. همچنین مربیان مرکز اوتیسم دکتر صابر با ارائه خدمات رفتاردرمانی در منزل برای کودکانی که توانایی حضور در مرکز را ندارند در ایجاد رفتار های اجتماعی مناسب و بهبود عملکرد این کودکان به صورت حرفه ای فعالیت می نمایند.