در درمان اختلالات حسی از طریق بازی ،بدون توجه به اینکه کودک درمان را در اتاق حسی، خانه و یا مدرسه دریافت می کند و یا کاردرمانی حسی چقدر هیجان انگیز است و یا اینکه تکرار جلسات کاردرمانی حسی چگونه است، درمان، زندگی واقعی نمی باشد که ۲۴ ساعت در روز و هفت روز در هفته اتفاق می افتد. به این دلیل اعضای خانواده، مراقبین و کارکنان مدرسه نیاز دارند که با چیزی که کاردرمانگران حسی از قدیم آن را رژیم حسی نامیده‌اند درگیر شوند، درمان اختلال حسی باید به صورت پیوسته در محیط کلینیک و خانه انجام گیرد. متخصصین مرکز درمان اختلال پردازش حسی دکتر صابر در زمینه گفتاردرمانی اختلال حسی و درمان و آموزش والدین در جهت بهبود مشکلات حسی کودکان به صورت حرفه ای فعالیت می نمایند
بازی های مناسب برای درمان اختلال حسی
کودکانی که یا به دنبال حرکت زیاد هستند یا در مورد حرکت و خارج شدن از زمین بیش از حد محتاط هستند، همگی از داشتن فرصت های حرکتی بیشتر در برنامه روزانه خود بهره مند خواهند شد. به عنوان والدین، احتمالاً می دانیم که فرزند مان چه نوع سیستم حسی پردازش حرکت دارد. علاوه بر برآورده کردن نیازهای حسی، حرکت دادن کل بدن، قدرت، استقامت، پایداری و تحرک فرزند مان را بهبود می بخشد. همچنین مهارت های شناختی مانند برنامه ریزی حرکتی، حل مسئله و یکپارچگی دوطرفه (استفاده همزمان از دو طرف بدن و مغز) را به چالش می کشد. ورودی حسی به ما امکان می دهد تا دنیا را از طریق احساسات مان صمیمی تر تجربه کنیم. کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی ممکن است چیزها را به شدت احساس کنند – یا اصلاً احساس نکنند. قابل درک است که این چالش های حسی اغلب در یادگیری اختلال ایجاد می کنند، به ویژه برای دانش آموزان مبتلا به SPD و اختلال نقص توجه و بیش فعالی که از قبل با تکانشگری مبارزه می کنند. ایده های زیر می توانند ورودی حسی مورد نیاز فرزند شما را برای احساس کنترل بیشتر بر بدن خود فراهم کنند:
– رنگ انگشتی را باز کنید یا از یک سینی بزرگ برای نقاشی با خمیر ریش استفاده کنید.
– ظروف را با برنج، لوبیا یا مهره های آبی پر کنید یا اشیاء دیگر را برای فرزندتان مخلوط کنید تا با دست هایش آن ها را حس کند.
– فرزندتان را به چالش بکشید تا سه یا چند شیء را در اطراف خانه پیدا کند.
– مهره ها یا دکمه ها را به خمیر بازی اضافه کنید و از فرزندتان بخواهید اشیاء را بیرون بکشد.
– کاغذ را پاره کنید یا چسب و کاغذ را از هم جدا کنید.
– تفنگ های آبپاش را بیرون بیاورید یا بطری های اسپری را پر کنید و جنگ آب راه بیندازید.
– با دست های خود آشپزی کنید. خمیر را از آرد، آب و نمک درست کنید.
– یک مسیر مانع در داخل و یا خارج از خانه بسازید که نیاز به دویدن، پریدن، حرکت کردن و بلند کردن اشیاء، استفاده از وزن بدن، غلتیدن و تعادل دارد.
– با بالش بازی کنید. یک جنگ بالش قدیمی داشته باشید یا داخل روبالشی بروید و یک مسابقه کیسه ای در اتاق بازی خود برگزار کنید.
– روی زمین بنشینید و بازی کنید.
– با یک گرم کردن 5 دقیقه ای ورزش را شروع کنید، سپس حداقل سه ست، 10 تکرار از پنج یا بیشتر تمرین مانند شنا، پلانک، دراز و نشست و اسکات دیواری را کامل کنید.
نقش بازی‌های گروهی در توسعه تنظیم حسی کودکان
بازی‌های گروهی از جمله ابزارهای موثر در بهبود تنظیم حسی کودکان دارای اختلالات حسی هستند. در این نوع بازی‌ها، کودک در محیطی کنترل‌شده اما پویا با هم‌سالان خود تعامل میکند. این تعاملات نه‌تنها در تقویت مهارتهای اجتماعی مؤثرند، بلکه باعث تحریک حس‌های مختلف به‌صورت هماهنگ میشوند. برای مثال، بازی‌هایی مثل «طناب‌کشی»، «بازی با توپ» یا «رد کردن موانع گروهی»، حس لامسه، تعادل، حس عمقی و حتی شنوایی و بینایی را همزمان درگیر می‌کنند. کودک در این فرایند یاد میگیرد که چگونه بر پاسخ‌های حسی خود کنترل داشته باشد. همچنین حس تعلق و انگیزه ناشی از حضور در گروه، باعث کاهش اضطراب و بهبود پاسخدهی به محرک‌های محیطی میشود. به‌طور خاص، کودکانی که دچار بیش‌حسی یا کم‌حسی هستند، از طریق شرکت در چنین فعالیت‌هایی فرصت تعدیل تدریجی حس‌ها را پیدا می‌کنند. نکته مهم این است که بازی‌های گروهی باید توسط متخصص توانبخشی و با توجه به پروفایل حسی هر کودک طراحی و هدایت شوند تا از بروز تحریک بیش از حد یا عدم تحریک مناسب جلوگیری شود. در نهایت، مشارکت والدین در برخی بازی‌های گروهی نیز میتواند موجب تقویت پیوند عاطفی و احساس امنیت در کودک گردد که در بهبود عملکرد حسی مؤثر است.
کاردرمانی حسی از طریق بازی
همانند والدینی که نباید برای فراهم کردن نیاز های تغذیه روزانه کودک تا وقت شام صبر کنند، نباید برای نیازهای حسی هم تا زمان جلسه کاردرمانی حسی صبر کنند. برنامه حسی یک برنامه شخصی از فعالیت هایی است که به کودک کمک می کند تا در تمام طول روز احساس رضایت کند، بنابراین او به جستجوی حسی و یا اجتناب از حس ها نمی پردازد چون از نظر حسی تامین شده است. هدف دادن ورودی حسی نوع درست در یک مقدار کنترل شده و منظم است بنابراین نیاز ندارند که به رفتارهای ناخواسته روی بیاورند. به جای حمله کردن به خواهر و برادر های خود برای دریافت فشار عمیق کودک نمی‌تواند به طور ایمن به چیزی برخورد کند. ( تشک بادی)
به جای جویدن مداد، پایه ی صندلی و یا دست، دانش آموز می تواند در فعالیت های جدیدی مناسب باسن خود شرکت کند. درگیر کردن در یک برنامه مناسب و تغذیه حسی خوب در طول روز، به تعادل سطوح برانگیختگی و تقویت راه های جدید نورونی در مغز و بدن کمک می کند و کودک را یاری می کند تا زندگی روزمره راحت تر و عملکردی تر داشته باشد.
درمان اختلالات حسی از طریق بازی
علاوه بر تمرین ها و فعالیت های درمانی سودمند، برنامه حسی باید شامل تطابق بازی و محیط باشد تا کودک یا نوجوان را قادر سازد تا در فعالیتهای روزمره اش مشارکت بهتری داشته باشد. این مورد ممکن است شامل روشهای زیادی شود مثل تغییر روشنایی، لباس پوشیدن، ابزار مراقبت از بدن و …
درمان اختلالات حسی از طریق بازی باید متناسب با هر کودک طراحی شود توصیه های شخصی ممکن است شامل فعالیت ها و تطابق هات زیر باشد:
زمان بیدار شدن: آغوش گرفتن، ماساژ، فشار عمیق، پخش موسیقی هیجان انگیز، دوش گرفتن با یک ماده شستشوی خوشبو و تمیز و بازی در حمام، خوردن پروتئین برای صبحانه به جای کربوهیدرات خالص
قبل مدرسه: رقص، پریدن، استفاده از پله ها به جای آسانسور، استفاده از دوچرخه و یا تخته چرخدار برای رفتن به مدرسه
ورود به مدرسه: رسیدن زودتر به مدرسه برای جلوگیری از حضور در تجمعات شلوغ، خواندن کتاب برای داشتن بخت آرام، دویدن در حیاط و زمین تا حدی که عرق نکند.
زنگ های تفریح: میان وعده های حسی مثل پریدن در هوا یا بر روی ترامپولین، هل دادن دیوار، دویدن سریع، استراحت از تحریک زیاد با رفتن به یک مکان تاریک و ساکت.
زمان ناهار: شرکت در فعالیت های حرکتی قبل از نشستن برای غذا خوردن، مکیدن یک چیز ترش یا شیرین قبل از غذا خوردن
کلاس های ویژه مثل موسیقی هنر و ورزش: گذاشتن گوش گیرها برای کاهش صدا، استنشاق بوهای لذت بخش برای غلبه بر بوهای ناخوشایند، ماساژ دستها برای کاهش حساسیت قبل از گرفتن وسایل کثیف.
بعد از مدرسه: ارزیابی و انتخاب فعالیت‌هایی که نیازهای کودک را برآورده می کند برای زمان آرام شدن و تخلیه انرژی مانند بازی در حیاط مدرسه باید در نظر گرفته شود.
زمان انجام تکالیف: نشستن روی صندلی توپی یا سطح ناهموار، استفاده از اسباب بازی های دستی، جویدن آدامس، پاک کردن سطح میز از وسایل اضافی، استفاده از نور هایی که درخشش کمتری دارند.
زمان شام: شرکت در فعالیتهای وستیبولار شدید قبل از نشستن، کمک در حمل کردن بشقاب ها و ظروف روی میز، استفاده از وسایل با دسته بلند برای گرفتن راحت، گذاشتن قطعات کوچک غذا روی بشقاب ها برای جلوگیری از تحریکات زیاد بینایی.
زمان قبل خواب: شروع روال خواب یک ساعت از قبل، شروع با بازی خانه سازی، حمام آب گرم، ماساژ پشت و پا، مطالعه
زمان خواب: استفاده از پتوی سنگین، لباس زیر و ملحفه نرم ، دستگاهی که صدای طبیعی پخش میکند، تاریکی و نور شب ترجیح داده می شود.
دوباره به خاطر داشته باشید که این موارد تنها مساله‌ای کلی از درمان اختلالات حسی از طریق بازی هستند. اینکه چه بازی یا فعالیتی بهترین کارایی را خواهد داشت از فردی به فرد دیگر متفاوت است. یادآوری می کنیم زمانی که نیازهای دستگاه حسی کودک تغییر کرد، روش های رژیم حسی و بازی های حسی نیز تغییر خواهد کرد. مرکز درمان اختلال پردازش حسی با بررسی مشکلات حسی کودکان و تشخیص دقیق حواس درگیر و بیش حسی و کم حسی در کودک به طرح برنامه درمانی مناسب با هر بیمار می پردازد. سپس متخصصین بازی درمانی مرکز اختلال پردازش حسی دکتر صابر به ارائه بازی های درمانی مناسب و اجرای آنها می پردازند و نتای درمان را توسط تست های استاندارد و ارزیابی های ثانویه بررسی می کنند.
منابع:
gympanzees.org
additudemag.com
سوالات متداول:
1-درمان اختلال حسی از طریق بازی دقیقاً چگونه عمل میکند؟
این روش با تحریک سیستم عصبی از طریق فعالیتهای هدفمند حسی، به یکپارچگی بهتر اطلاعات در مغز کمک میکند. بازی‌ها حواس مختلف مانند لامسه، تعادل و حس عمقی را درگیر می‌کنند. این تحریک کنترل‌شده باعث تعدیل واکنش‌های کودک نسبت به محیط میشود. به مرور زمان کودک پاسخ‌های حسی بهتری ارائه میدهد.
2- آیا والدین هم میتوانند در بازی‌های درمانی نقش داشته باشند؟
بله، مشارکت والدین در بازی‌های حسی نه‌تنها توصیه میشود بلکه ضروری است. والد آگاه میتواند بازی‌های هدفمند را در خانه اجرا کند و تجربه کودک را تعمیم دهد. همچنین حضور والد باعث افزایش امنیت روانی و انگیزه کودک میشود. آموزش والدین توسط متخصص لازم است.
مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی جسمی و کاردرمانی درکی حرکتی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات هماهنگی حرکتی بدن، هماهنگی عصب عضله در سطح مختلف انجام می گیرد. این تمرینات می تواند به صورت تمرینات عصب عضلانی در عضلات درشت یا ریز صورت گیرد. همچنین به صورت تمرینات هماهنگی عصب عضله با وسایل و ابزار های خاصی مانند توپ، نردبان زمینی، ترامپولین و… اراه گردد. مرکز توانبخشی دکتر صابر با در اختیار اشتن تجهیزات پیشرفته درمانی و بخش های تخصصی مکانو تراپی و کاردرمانی حسی حرکتی در حیطه ارزیابی و درمان کودکان با مشکلات هماهنگی حرکتی به صورت ویژه به ارائه طرح های درمانی می پردازد. در ادامه این مطلب به ارائه تمرینات هماهنگی حرکتی بدن پرداخته می شود.
نمونه ای از تمرینات هماهنگی حرکتی با استفاده از توپ و دیگر وسایل به شرح زیر است.
با استفاده از یک سطل و توپ از مراجعه کننده بخواهید توپ را داخل سطل بیاندازد با دور کردن فاصله سطل تا فرد پرتاب کننده می توانید تمرین را سخت تر کنید. جهت تقویت هر یک از نیمکره های مغز این تمرین را برای هر دو دست انجام دهید،معمولاً دست غیر غالب از مهارت کمتری برخوردار است،یا از فرد بخواهید با دو دست به صورت ضربدری دو توپ را پرتاب کند.
همان تمرین حرکتی شماره یک است با این تفاوت که چشم ها را باید یکی در میان بست و مراجعه کننده با یک چشم تمرین را انجام دهد.تمرین شماره ۱ و بخصوص تمرین شماره ۲ را می توان برای کودکانی که اختلال ریاضی دارند بیشتر در مورد نیمکره چپ تکرار کرد البته لازم به ذکر است تمام تمرینات هماهنگی سبب بهبود این امر می گردند. در ضمن چشم بند استفاده شده نباید هیچگونه فشاری به چشم وارد کرده و حتی میتوان از مراجعه کننده خواست خودش چشمش را ببندد.
فرد با دو دست به صورت ضربدری دو توپ را در داخل سطل بیاندازد.
تعدادی اهداف رنگی روی دیوار مشخص می کنید(می توانید سه دایره سبز،آبی و قرمز کشیده و با یک فاصله حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر از یک دیگر در یک ردیف بچسبانید) و از مراجعه کننده بخواهید آنها را با توپ بزند.
تمرین شماره چهار را با یک چشم بسته انجام می دهد.
تعدادی بولینگ روی زمین چیده و از مراجعه کننده بخواهید آنها را با توپ و با هر دو دست بزند.
نکته: نحوه پرتاب در تمرینات حرکتی شماره یک، چهار و شش با یکدیگر متفاوت می باشد که مراجعه کننده باید این مسائل را رعایت کند و عدم رعایت این مسائل احتمالاً ناشی از عدم هماهنگی پایین وی است. در تمرین شماره ۱ باید موقع پرتاب دستها در راستای بدن و کمی پشت بدن قرار گیرند و موقع پرتاب دستها به سمت جلوی بدن بالا بیایند. در تمرین شماره ۴ دست ها بالای سر قرار دارند و توپ با سرعت پرتاب شده و جهت حرکت دست به سمت جلوی بدن و کمی پایین است. در تمرین شماره ۶ الزام خاصی وجود ندارد ولی بهترین حالت این است که دستها در راستای بدن و کمی عقب تر از آن قرار گرفته و موقع پرتاب دست ها جلو آمده و مقدار کمتری نسبت به تمرین شماره یک به سمت بالا حرکت می کنند و در واقع به نحوی است که توپ مقداری از مساحت را روی زمین غل می خورد. کودکان با اختلال هماهنگی شدید این پرتاب ها را نمی‌توانند از یکدیگر متمایز کنند و معمولاً به یک صورت هر سه پرتاب را انجام می دهند.
تمرین شماره ۶ را با یک چشم بسته به صورت متناوب انجام می دهد.
تمرینات هماهنگی عصب عضله در پاها
تعدادی آجر های فومی ( یا تخته) در یک راستا قرار دهید و از مراجعه‌کننده بخواهید روی آنها راه برود.
با یک نخ و یا هر چیز دیگری که مسیر مشخص نموده و از مراجعه کننده بخواهید گردو شکستن را تمرین کند در این تمرین حتماً باید پاشنه پای جلویی به پنجه پای عقبی بخورد.
آجرهای فومی شکل یا هر وسیله دیگری را در یک راستا با یک فاصله مناسب قرار دهید و از مراجعه کننده بخواهید روی آنها راه برود.
آجرهای فومی شکل یا هر وسیله مشابه دیگری را در محیط ریخته و یک محیط شلوغ و پر مانع درست کنید و از مراجعه کننده بخواهید در این محیط شلوغ بدود.
دو شی (مثل پله های فومی شکل) را با فاصله مناسب از یکدیگر قرار داده و از مراجعه کننده بخواهید روی آنها بپرد.
فاصله پله ها را از یکدیگر کمتر کرده و از مراجعه کننده می خواهید جفت پا روی آنها بپرد
تمرینات هماهنگی عصبی عضلانی
کاردرمانی جسمی به ارائه تمرینات هماهنگی حرکتی با استفاده از تخته تعادل می پردازد.
از مراجعه کننده می خواهید روی تخته تعادل رفته و شما آنرا تکان دهید، از مراجعه کننده بخواهید یک بار به صورت عقب و جلو روی تخته تعادل بایستد و یک بار نیز به پهلو تا در تمام جهات تعادل مراجعه‌کننده تحریک شود.
نکته: چنانچه تعادل مراجعه کننده خوب است از وی بخواهید خودش تخته تعادل را در جهات مختلف تکان دهد.
مراجعه‌کننده روی تخته تعادل می ایستد و تمام تمرینات یک، سه، چهار، شش را انجام میدهد این تمرین جهت افزایش توجه و تمرکز تعادل و هماهنگی عضلانی فوق العاده می باشد.
تمرین شماره 3 را با یک چشم بسته تکرار کنید.
از مراجعه کننده بخواهید روی تخته تعادل راه برود.
از مراجعه کننده بخواهید در حالیکه روی تخته تعادل ایستاده است،توپی را که شما برای او انداخته اید بگیرد و دوباره سمت شما پرتاب کند.
تعدادی عکس یا موکت شبیه کف پا را روی زمین گذاشته و از مراجعه کننده بخواهید دقیقاً روی آنها راه برود.
از مراجعه کننده بخواهید روی دوچرخه رکاب بزند چنانچه نمی‌تواند با استفاده از چسب نر و ماده ( ولکرو) پاهای او را به رکاب بسته و با دست خودتان کمکش کنی در رکاب بزند بهتر است جهت آموزش ابتدا از دوچرخه ثابت استفاده کنید و یا کمک های دوچرخه را در دو طرف روی شی ای بگذارید تا چرخ عقب در هوا قرار گیرد.
یک تیوپ کامیون تهیه کرده و از مراجعه کننده بخواهید روی توپ راه برود و اگر تو پر حرکت کرد با یک پا آن را ثابت نگه دارید و چنانچه مراجعه کننده نمی تواند راه برود با نگهداشتن یک دست او به وی کمک کنید.
تیوپ را به شکل ایستاده نگه دارید و از مراجعه کننده بخواهید از میان فضای خالی آن عبور کند.
تیوپ را به شکل ایستاده نگه دارید و از مراجعه کننده بخواهید مانند اسب سوار تیوپ بشودچنانچه تعادل او خوب است از وی بخواهید دست ها را از روی تیوپ بردارد و شما تیوب را در جهت بالا و پایین و عقب و جلو حرکت دهید.
با استفاده از وسایل ممکن یک تونل درست کرده و از مراجعه کننده بخواهید داخل تونل چهار دست و پا یا سینه خیز برود. احتیاط های لازم،ناشی از هر گونه خطر و خفگی را مد نظر داشته باشید.
یک توپ بزرگ( توپ سی پی) تهیه کرده و از مراجعه کننده بخواهید در حالت نشسته روی توپ بالا و پایین بپرد.
از مراجعه کننده به خواهید به حالت چهار دست و پا روی توپ بزرگ قرار گیرد در صورتی که نمی تواند شما می توانید به او کمک کنید.
از مراجعه کننده بخواهید روی توپ بزرگ ( حدودا با قطر 60 سانتی متر به بالا) به شکم بخوابد مقداری وسیله مقابل صورت او روی زمین بگذارید شما پای مراجعه کننده را گرفته و با عقب و جلو کردن او به همراه توپ از وی بخواهید وسایل را یکی یکی از روی زمین با دستهایش بر دارد.
با استفاده از یک راکت از مراجعه کننده بخواهید به توپ پرتاب شده توسط شما ضربه بزند.
از مراجعه کننده به خواهید با استفاده از راکت دائماً به توپ تنیس ضربه بزند و به نحوی که مانع افتادن توپ گردد.
یک تخته را به نحوی طراحی کنید که شبیه الاکلنگ حرکت کند سپس از مراجعه کننده بخواهید روی آن راه برود.
از مراجعه کننده بخواهید داخل یک حلقه بزرگ قرار گیرد و شروع کند به دویدن به نحوی که حلقه نیز با خوردن به ساق هایش با بدن او حرکت کند.
از مراجعه کننده بخواهید توپ را از زیر ران یک پا از یک دست به دست دیگرش بدهد.
از مراجعه کننده بخواهید پا را بالا آورده و توپ را از زیر زانو بین دست هایش جابجا کند.
از مراجعه کننده بخواهید توپ را به سقف بزند.
به صورت مارپیچ بین دو شی بدود.
توپ را به سمت سقف پرتاب کند و دوباره بگیرد تمرین را یکبار با یک دست و بار دیگر با دو دست انجام دهد.
توپ را با دست چپ پرتاب کند و با دست دیگر در سمت راست بگیرد و برعکس.
مراجعه کننده با پاهای باز دولا شده و یک توپ را به صورت مارپیچ با دو دست در بین پاها جابجا کند.
یک توپ را به سمت بالا پرتاب کرده و از مراجعه کننده بخواهید شبیه آبشار زدن در والیبال بپرد و توپ را در هوا با یک دست بزند.
یک لوله بزرگ تهیه کنید که مراجعه کننده داخل آن قرار بگیرد و از وی بخواهید با لوله قل و خورد.
مشکلات حسی میتواند در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان، با طیف وسیعی از علائم از اضطراب و افسردگی، دوقطبی تا اختلال وسواسی جبری تا اختلالات سوءظن، اثرگذار باشد. هنگامی که برخی کودکان به تنهایی دچار اختلالات روانپزشکی هستند ممکن است علائمی از پاسخ های رفتاری شدید و قوی را در مواجهه با رویدادهای حسی داشته باشند. کودکان ممکن است هیجان زده و مضطرب، منتظر رویدادهای ترسناک و یا ناراحت باشند چرا که در سطح پایینی از سیستم های عصبی-هیجانی قرار دارند. برخی از کودکان به خاطر قرار گرفتن در یک وضعیت حسی، کارهای بیهوده می کنند و واکنش های نامناسبی بروز می‌دهند. تشخیص دقیق اختلال حسی در کودکان و درمان مشکلات حسی کودک نیاز به یک ارزیابی دقیق و تخصصی دارد. مرکز کاردرمانی حسی کودکان دکتر صابر در تشخیص اختلال پردازش حسی و درمانهای تخصصی نظیر اتاق تعدیل حسی، سنسوری روم و ماساژ درمانی کودکان فعالیت می نماید. اصلاح مشکلات حسی کودکان موجب بهبود رفتار های سازشی کودک و تسهیل رشد ذهنی و اجتماعی او می گردد.
هنگامی که مشکلات روانپزشکی و حسی توامان با هم اتفاق می‌افتد. علائم روانپزشکی در زمان‌هایی که مشکلات حسی کودک نمایان میگردند، بسیار کاهش پیدا می کنند. کودکی که دارای حس های بالایی است در جشن تولد ها و محیط های پر سر و صدا و شلوغ، واکنش هیجانی از خود نشان میدهد و این امر به این دلیل است که محرک ها برای او تحمل ناپذیرند و به اختلالات اضطرابی وی مربوط نیست. هنگامی که محرک مضر رفع گردد رفتار اضطرابی نیز دور میشود، متاسفانه در کودکان در حال رشد این مسئله متفاوت بوده و آنها در برابر مشکلاتی که برای دیگر مردم بسیار ساده هستند مضطرب می شوند، نگران می شوند و عذاب می کشند. آنها همچنین از موقعیت های مشابه نیز نگران می شوند. کودکی که سطح انرژی پایینی دارد، بالای تخت خود را با پارچه های نرم و مرطوب می پوشاند که این قضیه ربطی به علائم بالینی افسردگی ندارد. پاسخ های بالای حسی به طور خاص میتواند به مشکلات اجتماعی- هیجانی و اضطراب و افسردگی مربوط باشد. حداقل در ابتدای قضیه، رفتارهای حسی همیشه مربوط به چالش های رفتاری است. کودکانی با مشکلات حسی بداخلاق و عصبی هستند چرا که واکنش آنها به محرک‌های حسی بسیار شدید است و مدت زیادی ترمیم آن ها طول خواهد کشید و همین امر ممکن است وفق دادن والدین با کودکان را سخت‌تر کند و اینکه آنها احساس کنند بر روی پوست تخم‌مرغ قدم می گذارند.
علائم مشکلات حسی
کودکان دارای اختلال پردازش حسی هنگامی که به سبب تجربیات حسی هدایت شده توسط خودشان احساس خوبی داشته باشند، روز خوبی را سپری می کنند، اما هنگامی که وقایع حسی تحمل ناپذیری داشته باشند، روز بدی را تجربه خواهند کرد. با این وجود،سیکل و چرخه خلق که در افراد دو قطبی دیده می شود، مثل اختلال پردازش حسی نیست، اگر چه کودک ممکن است هر دو علائم را با هم داشته باشد. کودکانی که احساس می کنند که دنیا مکانی غیر قابل پیش بینی با کلی محرک های بینایی و غیر قابل کنترل و صداها و بوهاست، برای غلبه کردن بر آن ها رفتارهای سخت و متعصبانه تری نشان می دهند و کودکی ممکن است پافشاری کند تا یک اتاق خواب فوق ساختار یافته با کتاب هایی در اندازه های دلخواه در طاقچه ها داشته باشد یا اصرار کند که دست هایش را همان لحظه که کثیف شده اند بشوید. تلاش می کند برای غلبه بر هر حسی که برای او تحمل ناپذیر است محرک بینایی تحت کنترل خود را داشته باشد، حس هایی مثل کثیف بودن دستان ، که از وسواس جداست، یا از بد گمانی، انگیزه ها و تصوراتی که منجر به حرکات تکراری یا عمل های روانی می شود و یا از هر چیزی که نشانگر اختلال وسواس جبری باشد، جداست. کودک اختلال حسی که واکنش بالا به محرک دارد و رفتارهای خارج از حد و مرز نشان می دهد، وقتی که بخواهد از یک موقعیت تحمل ناپذیر دور شود ممکن است کارهایی انجام دهد تا به شدت از آن رهایی یابد و یا بر آن غلبه کند ( فشار حسی) . شدت عکس العمل های رفتاری ممکن است مثل علائم اختلال سوءظن باشد ولی ممکن است چنانچه محرک حسی تحمل‌ناپذیر از رفتار جدا شده باشد، این علائم اختصاصی نباشد.
علائم سندروم ایکس شکننده طیفی از اختلالات یادگیری خفیف تا ناتوانی هوشی با عکس‌العمل بالا نسبت به محرک های حسی، عملکرد بالا، اضطراب و خلق و خوی ناپایدار و دیگر علائم است. تشخیص این بیماری از طریق آزمایشگاه ژنتیک است و ایکس شکننده بیشتر در پسر ها موجب ناتوانی هوشی می شود و در دخترها به صورت عمومی خفیف تر است. هرگاه علائم روان پزشکی به صورت روشن مشخص شد، بسیار ضروری است تا ارزیابی برای مشکلات حسی انجام شود چرا که ممکن است علائم را بدتر کند. مشکلات حسی در اختلالات متنوعی مثل سندروم تورت مورد ملاحظه هستند. کسانی که سندروم توره دارند پی‌درپی در حس لامسه و پردازش شنوایی،تعادل و هماهنگی و… ظرف و مشکل دارند. شخصی با سندروم تورت که توانایی لازم برای فرونشاندن تیک های صوتی و حرکتی دارد، در بیشتر اوقات ممکن است بر انجام تقاضاهای حسی که از او طلب می شود، ناتوان باشد.
در سالهای اخیر نقش عملکرد های حسی در اسکیزوفرنیا پررنگ شده است، که این موارد شامل از بین رفتن تجربیات حسی در افرادی است که علائم اولیه اسکیزوفرنیا را دارند. تحقیقات در مورد رها شدن از علائم حسی اسکیزوفرنیا نشان داده که در افراد اسکیزوفرن دارای عملکرد بالا، ورزش و رژیم غذایی سالم، پرهیز از الکل، خواب کافی و کنترل داده های حسی کلید استراتژی های درمانی هستند. برای بسیاری، این نیازها داده‌های حسی را کم میکند، مثل مکان زندگی که دیوارهای آن از محرک ها کم باشد و ندیدن تلویزیون و موسیقی ملایم یا استفاده از مدالیته های حسی تا به خود تنظیمی برسند.و یا بازی های مخرب و یا موسیقی بلندتر نسبت به سایر صداها را تحت تاثیر قرار دهد.
متخصصین مرکز کاردرمانی حسی دکتر صابر با ارزیابی دقیق و کامل علائم حسی کودکان به طرح برنامه درمانی مناسب برای کودکان می پردازند. درمان ها شامل ماساژ درمانی، سنسوری روم، اتاق پردازش حسی، کاردرمانی حسی، یکپارچگی حسی، اتاق شنیداری و اتاق تقویت مهارت های بینایی و… می باشد.
شناخت یعنی آن دسته از عملکردهای ذهنی که به ما برای به دست آوردن، سازماندهی کردن، دستکاری کردن و استفاده کردن از اطلاعات و دانش کمک میکند. شناخت شامل همه فرایندهای مرتبط با فکر کردن میشود. مرکز کاردرمانی شناختی دکتر صابر در زمینه بازتوانی شناختی بیماران با آسیب مغزی نظیر بیماران سکته مغزی، تمومور های مغزی و…. و کودکان با اختلالات رشدی مانند اوتیسم، بیش فعالی و نقص توجه، اختلالات یادگیری، اختلال پردازش حسی فعالیت می نماید. کلینیک دکتر صابر با تجربه بالا در حیطه توانبخشی شناختی و استفاده از ابزار و تکنیک های روز دنیا توانسته است بهترین نتایج را در زمینه درمان شناختی بدست آورد. کادر تخصصی مرکز توانبخشی شناختی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی، گفتاردرمانی و روانشناسی کودک با دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران فعالیت می نماید. در این مطلب به توضیح عملکردهای شناختی مغز و مراحل مداخلات کاردرمانی شناختی پرداخته می شود تا با روند درمان کودکان بیشتر آشنا شوید.
عملکردهای شناختی
عملکردهای شناختی که میتواند در نتیجه یک سکته مغزی یا اختلالات تکاملی رشدی آسیب ببیند شامل موارد زیر است:
توجه: توانایی برای تمرکز کردن بر روی یک محرک حسی خاص و از بین بردن عوامل حواس پرتی توجه برای ایجاد عملکردهای شناختی دیگر لازم می باشد.
حافظه: توانایی برای نگهداری و به یاد آوری اطلاعات
درک ( making sense of senses ) : یک فرایند شناختی که بیشتر با آن آشنا خواهیم شد.
زبان: درک و بیان
پراکسیا: برنامه ریزی حرکتی
کارکردهای اجرایی: مهارتهایی که به منظور سازماندهی کردن و اجرای یک وظیفه مورد نیاز می باشد.
ارزیابی کاردرمانی شناختی
ارزیابی کاردرمانی شناختی در هر مرحله‌ای از بهبودی شامل یک آنالیز دقیق از مهارت های عملکردی (حرکت،حس،شناخت، روانی-، اجتماعی و اجتماعی) و تاثیر هر یک از آسیب ها بر روی توانایی بیمار در درگیر شدن در کارها در داخل یک محیط معین (فیزیکال،اجتماعی و فرهنگی) میباشد. ارزیابی عملکردهای شناختی اغلب به عنوان بخشی از یک ارزیابی مشاهده ای از فعالیت های انتخاب شده روزمره زندگی انجام میشود. به عنوان مثال وظایف آرایشگری و آماده سازی یک نوشیدنی داغ یا حتی توانایی های کار با ابزارهای ساده در کودکان.
این کار میتواند در بخش کاردرمانی شناختی که یک محیط مناسب را پدید می‌آورد یا در خانه فرد یا محیط اجتماعی که میتواند یک ارزیابی واقعی تری را از توانایی بیمار بسنجد، انجام شود.
زمان ارزیابی نکته مهمی است که بایستی به آن توجه شود. در فاز حاد بهبودی در سکته مغزی یک شخص ممکن است خسته شود و ممکن است در یک مجموعه پیچیده ای از آیتم های بهبودی دیگر نیز درگیر باشد و این میتواند بر روی وضعیت عاطفی بر روانی زیستی بیمار اثر بگذارد. ارزیابی مهارت های شناختی خاص در این مرحله نمی تواند یک بازتاب واقعی از توانایی بیمار ارائه دهد و می تواند این توصیه می شود که تا زمان انجام فاز توانبخشی شناختی منتظر بمانید. با این حال اگر یک آسیب شناختی میخواهد مورد بررسی قرار بگیرد، کاردرمانگر ممکن است عملکردهای شناختی را در فاز حاد به منظور تعیین وسعت آسیب و اطمینان از یک پیگیری مناسب، به ویژه اگر ترخیص برنامه ریزی شده باشد، ارزیابی کند. برای ارزیابی شناختی جزئی تر و بیشتر ممکن است فرد به یک نوروسایکولوژیست نیز ارجاع داده شود.
زندگی روزمره مستلزم استفاده از مهارت های فیزیکی و شناختی است. مهارت های شناختی یا تفکر می توانند بر موارد زیر تأثیر بگذارند:
توجه، تصمیم گیری، حافظه، حل مسئله، آگاهی از ایمنی. مشکلات در چنین مهارت هایی با آسیب به مغز، در نتیجه تروما یا تأخیر در رشد مرتبط است. کاردرمانی شناختی با تمرکز بر بهبود توانایی افراد در انجام فعالیت های زندگی روزمره و افزایش استقلال عملکردی کلی، نقش مهمی در کمک به افراد دارای اختلالات شناختی ایفا می کند. در اینجا به روش هایی که کاردرمانی شناختی می تواند کمک کند، اشاره شده است:
-ارزیابی عملکرد شناختی: کاردرمانگران ارزیابی های جامعی را برای سنجش توانایی های شناختی، از جمله حافظه، توجه، حل مسئله و عملکرد های اجرایی انجام می دهند.
-تغییر و تطبیق فعالیت ها: کاردرمانگران فعالیت ها را برای مطابقت با توانایی های شناختی فرد تغییر و تطبیق می دهند. این ممکن است شامل ساده سازی وظایف، تقسیم آن ها به مراحل کوچک تر، یا معرفی نشانه ها و راهنمایی ها باشد.
-آموزش حافظه: اختلالات شناختی اغلب بر حافظه تأثیر می گذارند. کاردرمانگران ممکن است از تکنیک های آموزش حافظه برای تقویت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت استفاده کنند.
-آموزش عملکرد های اجرایی: عملکرد های اجرایی، مانند برنامه ریزی، سازماندهی و تصمیم گیری، ممکن است مختل شوند. کاردرمانگران بر روی استراتژی هایی برای بهبود این مهارت ها کار می کنند و تکنیک هایی مانند تحلیل وظایف، تعیین هدف و مدیریت زمان را به کار می گیرند.
-تغییرات محیطی: کاردرمانگران محیط خانه و کار را برای شناسایی موانع یا خطرات احتمالی ارزیابی می کنند و تغییراتی را توصیه می کنند که از عملکرد شناختی حمایت کند. این ممکن است شامل ساده سازی چیدمان، کاهش عوامل حواس پرتی و تضمین ایمنی باشد.
-توانبخشی شناختی: کاردرمانگران برنامه های توانبخشی شناختی فردی را برای رفع نقص های شناختی خاص طراحی می کنند. این برنامه ها ممکن است شامل تمرینات مبتنی بر کامپیوتر، تمرینات حافظه و وظایف حل مسئله باشد.
-آموزش استقلال عملکردی: کاردرمانگران بر بهبود توانایی فرد در انجام مستقل فعالیت های روزمره تمرکز می کنند. این می تواند شامل وظایف مراقبت از خود مانند لباس پوشیدن، آراستن و آشپزی باشد.
-ادغام اجتماعی: کاردرمانگران برای ادغام مجدد افراد دارای اختلالات شناختی در جوامع خود تلاش می کنند. این ممکن است شامل آموزش مهارت های اجتماعی، گشت و گذار در جامعه و استراتژی هایی برای حرکت در فضاهای عمومی باشد.
-حمایت عاطفی و رفتاری: اختلالات شناختی می توانند بر سلامت عاطفی و رفتار تأثیر بگذارند. کاردرمانگران به جنبه های عاطفی و رفتاری می پردازند و به افراد کمک می کنند تا استراتژی های مقابله ای را توسعه دهند، استرس را مدیریت کنند و در فعالیت های معنا دار شرکت کنند تا کیفیت کلی زندگی خود را افزایش دهند.
ارزیابی استاندارد توانبخشی شناختی
کاردرمانگران شناختی یک تنوع از ابزارهای غربالگری و ارزیابی‌های استاندارد شده را دارند که میتواند به منظور کمک در ارزیابی عملکردهای شناختی مورد استفاده قرار گیرد. ارزیابی های استاندارد و برپایی آسیب به فراهم آوردن ارزیابی های معتبر و پایا از مهارت های عملکردی یا به عبارتی دیگر اجزای شناختی خاص کمک می کند. این ارزیابی ها نبایستی به طور جداگانه مورد استفاده قرار بگیرند، بلکه بایستی با ترکیب با ارزیابی های مشاهده‌ای کلینیکی و استدلالات کلینیکی به کار رود تا میزان تاثیر آسیب های شناختی بر روی اجرای کاری ( Occupational performance ) مشخص شود. توصیه می شود که کاملا فرایندهای اعتبار و انجام تست آشنا باشید تا میزان تکرارپذیری برای هر تست معلوم شود.
تعدادی از این ارزیابی ها بر پایه آسیب می باشند ( impairment base ) و توصیه می شود در هنگام تفسیر نتایج در مواردی که لزوماً از لحاظ کلینیکی معنی دار نیستند یا به اجرای عملکردی فرد مرتبط نیستند احتیاط کنید.
تعدادی ارزیابی مشاهده‌ای استاندارد شده از عملکرد وجود دارد مثل ( AMPS ) یا ارزیابی مهارت های حرکتی و پردازشی که به منظور اندازه گیری کیفیت اجرای فعالیت های روزمره زندگی استفاده می شود. دیگر ارزیابی ها و ابزارهای غربالگری استاندارد شده که می توانند به منظور تکمیل ارزیابی عملکرد های شناختی مورد استفاده قرار گیرد شامل موارد زیر است:
رویکردهای توانبخشی شناختی
رویکردهای اصلی توانبخشی شناختی که به وسیله کاردرمانگران استفاده میشوند شامل موارد زیر است:
کاردرمانگران شناختی تمایل دارند تا از یک رویکرد عملکردی برای توانبخشی افراد با ضایعات شناختی استفاده کنند که این شامل آموزش خاص هر تکلیف و استفاده از فعالیت های معنی دار و آشنا است.
مداخلات کاردرمانی شناختی
اصول مداخله برای توانبخشی شناختی افراد مبتلا به آسیب های شناختی شامل موارد زیر است:
هدفدار: شخص با مشکل شناختی در صورتی که در انتخاب فعالیت هایی که در آن مشارکت می کنند دخالت داشته باشد، بیشتر درگیر می شود. اهداف بایستی معنی دار و مرتبط باشند. اهداف به طور مستقیم مداخلات شناختی را پردازش می کنند و بایستی با نیازها و خواسته های بیمار مرتبط باشند. اهداف بلند مدت و کوتاه مدت تنظیم شده و تا حد امکان ( SMART ) باشد یعنی خاص، قابل اندازه گیری، دست یافتنی (با مقداری چالش) واقعی(در محدودی محیط و منابع موجود) و با توجه به نمودارهای زمانی تنظیم شود و بایستی یک مرور منظمی از اهداف با بیمار، خانواده/مراقب و تیم درمانی انجام شود. در صورتی که بیمار، خانواده اش با تیم در حال کار به سمت اهداف مورد توافق و یکسانی حرکت کنند، یک نتیجه رضایت بخش به وجود خواهد آمد.
فردی: یک انتخابی از استراتژی ها و تکنیک های مداخله می تواند نیاز باشد. همانطور که افراد دارای علایق و پاسخ های فردی نسبت به مداخلات هستند.
آموزش دادن به خانواده/مراقبان/دوستان و دیگر افراد مهم و مرتبط تا اینکه آنها بفهمند چه مشکلاتی یک فرد میتواند داشته باشد و بتوانند با کاربرد استراتژی ها و فراهم آوردن حمایت کمک کنند.
شامل حمایت های روانی زیستی و عاطفی باشد.
افراد دارای مشکلات شناختی ممکن است، اضطراب، افسردگی و حس فقدان کنترل و خودباوری را روز به روز بیشتر کنند. به این نکته باید توجه داشت و مداخلات به منظور ساپورت مدیریت این مشکلات مثل، آموزش مدیریت اضطراب، آموزش ریلکسیشن و دارو فراهم شود.
استراتژی های مداخلات توانبخشی شناختی
آموزش تکلیف خاص یا بازآموزی عملکردی: تاکید بر روی ارزش استفاده از تکلیف های خاص و مرتبط عملکردی و ویژگی های تکلیف به منظور حمایت از تغییرات رفتاری می باشد.
عملی شدن: تکرار در یک زمان و استفاده از ظرفیت حفظ شده در کمک کردن به فرایند یادگیری.
یادگیری بدون خطا: افراد مبتلا به آسیب مغزی و اختلالات رشدی، ممکن نیست که از اشتباهاتشان یاد بگیرند. بنابراین رویکردی که با دادن نشانه ها و راهنمایی ها به یک نتیجه موفقیت آمیز می رسد احتمالاً فرایند یادگیری را بیشتر افزایش میدهد. این در مورد افراد مبتلا به مشکلات حافظه مستند شده است.
تطابق محیطی: تعدیل صدا و عوامل پرت کننده حواس، از بین بردن صداهای محیطی و ایجاد تطابق آتی مثل تخته‌های پیام.
جبران و آموزش استراتژی: حمایت های خارجی و روش های تطابق یافته،برای مثال استفاده از کمک های حافظه ای مثل صفحات،دفتر خاطرات و تقویم.
یادآور و دستورالعمل ها:دستورالعمل مستقیم و کمک با راهنمایی می تواند یادگیری مهارت ها را افزایش دهد.
آموزش مهارت ها/بازآموزی: این مورد برای بازآموزی مشکلات شناختی حمایت محدودی را فراهم می کند. اگرچه بعضی از مطالعات بهبود مهارت ها را در هنگام فراهم آوردن بازاموزی خاص برای ظرفیت توجهی پایه گزارش کرده اند.
بازآموزی هنگامی که در یک زمینه عملکردی و معنی دار انجام شود و سطح خاصی از ضایعه بی توجهی فرد را مورد هدف قرار دهد، توانبخشی شناختی در توجه موثر تر است. کودکان با اختلالاتی نظیر اختلال نقص توجه و بیش فعالی، اوتیسم، مشکلات پردازش حسی، اختلالات یادگیری و… می توانند از خدمات کاردرمانی شناختی بهرمند شوند.
منابع:
theotcentre.co.uk
cincinnatichildrens.org
pmc.ncbi.nlm.nih.gov
سوالات متداول:
1. کاردرمانی شناختی برای چه کودکانی نیاز است؟
کودکان با مشکلات توجه، حافظه، ادراک مانند کودکان اوتیسم، بیش فعال، اختلال یادگیری، مشکلات ذهنی می توانند از کاردرمانی شناختی استفاده نمایند.
2. عملکرد های شناختی چیست؟
توجه، حافظه،درک، کارکردهای اجرایی، برنامه ریزی و حل مسئله از جمله عملکردهای اجرایی می باشند.
بسیاری از خانواده ها به طور غریزی ماساژ را برای آرام کردن کودک خود تا زمانی که می خوابد به کار می برند. که این ماساژ می تواند به عنوان یک روتین قبل از خواب بچه به کار رود. ماساژ درمانی نوزاد شامل ماساژ قسمت های مختلف بدن است که با تکنیک های مختلف و برای اهداف درمانی متفاوتی انجام می شود. کودکان بی قرار، کج خلق، کودکانی که اختلالات حسی دارند میتوانند از خدمات ماساژ کودک بهرمند شوند. ماساژ نوزاد برای خواب توسط متخصصین ماساژ درمانی کودک در مرکز ماساژ درمانی دکتر صابر آموزش داده می شود. زمانی که کودک شما میخواهد بخوابد او را در تخت قرار دهید یا او را بغل کنید و از ماساژ برای آرام کردن او استفاده کنید که زمان این ماساژ باید کوتاه باشد و حرکات هم باید ساده باشند و قبل از اینکه در خواب عمیق فرو رود باید ماساژ را متوقف کنید.
اگر کودک شما به پشت دراز کشیده کودک شما از ماساژ شکم لذت می برد. کف دست خود را روی شکم قرار دهید و دست خود را در یک مسیر دایره ای در خلاف جهت عقربه های ساعت حرکت دهید. و با استفاده از انگشتان خود یک فشار ملایمی وارد کنید و زمانی که بچه آرام شد و خوابید ماساژ را کم کنید.
دیدگاه روانشناسی خواب کودک
بسیاری از بچه ها زمانی می خوابند که یکی با آنها باشد. در آغوش گرفتن کودک یکی از وظایف مهم و حیاتی والدین است. اما به منظور رشد و توسعه استقلال کودک تنها خوابیدن مهم و ضروری است. در زمان چهار ماهگی یک زمان مشخص را برای خواب بچه مقرر کنید مثل چای، بازی، حمام، شیشه شیر و یا پستان خود را از دهان او بیرون آورید در حالی که بیدار اما در حال چرت زدن است او را در تخت خودش بگذارید،کنار او بنشینید و تا زمانی که او به خواب می رود او را ماساژ دهید. بعد از گذشت چند هفته کمک به او را کم کنید و از اتاق خارج شوید و او را تشویق کنید که خودش در خواب رود.
ماساژ نوزاد در ناحیه سر و صورت
زمانی که شما کودک خود را بغل کرده‌اید در حالی که او خوابیده سر و صورت او را ماساژ دهید. در ماساژ نوزاد برای خواب پشت سر او را با انگشتان خود بگیرید و گونه های او را به صورت ریتمیک و به آرامی ماساژ دهید. به او نگاه کنید و با او صحبت کنید و یا خیلی آرام برای او آواز بخوانید. یک دسته خود را به صورت فنجان در آورید در حالی که انگشت اشاره شما درجهت رویش موی کودک قرار گرفته است و پشت سر او را تا پایین گردن ماساژ دهید که این کار باید به آرامی و برای یک مدت طولانی انجام شود. زمانی که در حال به خواب رفتن است به آهستگی برای او آواز بخوانید.
اختلالات حسی در کودکان فلج مغزی و سندروم داون یکی از مشکلات پیشروی این کودکان است. تمرینات یکپارچگی حسی در کاردرمانی می تواند باعث بهبود مشکلات حسی این کودکان و کاهش مشکلات همراه آن باشد. مرکز کاردرمانی فلج مغزی و گفتاردرمانی دکتر صابر با در اختیار داشتن بخش های تخصصی نظیر اتاق سنسوری روم مجهز به تجهیزات دیجیتالی، ماساژ درمانی و بخش تعدیل حسی، کاردرمانی در یکپارچگی حسی و… در حیطه بهبود مشکلات حسی کودکان فلج مغزی و سندروم داون به صورت کاملا تخصصی مشغول به فعالیت می باشند. مرکز دکتر صابر با دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران و تیم تخصصی درمانی شامل کاردرمانان، گفتاردرمانان و روانشناسان متخصص، توانسته است کلیه نیاز های این کودکان را در حیطه توانبخشی تامین نماید و بهترین نتیجه درمانی را حاصل کند.
مشکلات حسی کودکان سندروم داون
کودکانی که دارای سندروم داون هستند، به طور عمومی دارای تون عضلانی پایین، مفاصل دارای حرکت بیش از اندازه، مهارت های حرکتی ضعیف، مهارتهای تمایز حسی ضعیف و بسیاری از مشکلات دیگر هستند. کودکانی که با تورتیکولی به دنیا می آیند، فقط یک چرخش گردنی دارند که سر به یک طرف می‌رود و دامنه محدودی در حرکات گردنی داشته و گردن درد و سایر علائم دیگر را نیز دارند. یک استراتژی فعال و برنامه قوی می تواند در سنین خیلی پایین از محدودیت‌های مهمی در بینایی جلوگیری کند و در مناطق موثر بدن داده‌های حس لمس را میتواند تحمل کند.کودکان سندرم دان ممکن است چالش‌های حسی مرتبط با ورودی حس عمقی داشته باشند. ورودی حس عمقی، ورودی حسی به عضلات و مفاصل است. افراد مبتلا به سندرم داون تمایل به تون عضلانی پایین دارند که میتواند بر نحوه تفسیر ورودی حسی که از طریق عضلات و مفاصلشان دریافت می‌کنند، تأثیر بگذارد (Bruni, 2016). اغلب آنها برای کمک به تنظیم بدن خود به ورودی حس عمقی بیشتری در عضلات و مفاصل خود نیاز دارند. این امر همچنین تنظیم میزان نیرویی که با عضلات خود تولید می‌کنند را برای افراد مبتلا به سندرم داون دشوار میکند؛ آنها اغلب کاری را خیلی سخت انجام می‌دهند (فشار زیادی به یک شیء وارد می‌کنند تا بشکند) یا به اندازه کافی سخت انجام نمی‌دهند (فشار ناکافی وارد می‌کنند و در نگه داشتن یک شیء مشکل دارند).
نقص در پردازش حسی ممکن است کارهای روزمره مانند حمام کردن، لباس پوشیدن و غذا خوردن را به چالش بکشد. ما اغلب می‌بینیم و می‌شنویم که بیماران لوسیون را روی پوست خود تحمل نمی‌کنند، با وجود اینکه پوستشان خشک است. برخی افراد دوست ندارند آب صورتشان را لمس کند، که بر حمام کردن و بهداشت تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به سندرم داون ممکن است به دلیل احساسی که لباس به آنها میدهد، دوست نداشته باشند جوراب، کفش یا سایر لباس‌ها را بپوشند. تغییر از لباس‌های یک فصل به فصل دیگر نیز ممکن است یک چالش باشد.
افراد مبتلا به سندرم داون ممکن است مشکلات غذایی مرتبط با حس نیز داشته باشند. به عنوان مثال، اغلب گزارش میشود که آنها بدغذا هستند. برخی ممکن است هنگام غذا خوردن دهان خود را پر کنند. این ممکن است به دلیل نقص حس عمقی باشد. برای اینکه یک فرد بتواند بجود، باید غذا را در دهان خود احساس کند، و ممکن است این حس را فقط در صورتی داشته باشند که دهان خود را تا گونه‌ها پر کنند. این یک عادت غذایی ایمن نیست. سایر مشکلات تغذیه‌ای که گزارش شده‌اند شامل مشکل در احساس تشنگی یا سیری (پر بودن) است. این مربوط به سیستم حس درونی است، یکی از هشت سیستم حسی. برای اطلاعات بیشتر در مورد هشت سیستم حسی، لطفاً به
کودکانی که برای بلع از لوله استفاده می کنند، شرایطی مثل بیماری هیرسچ رانگ ،اختلالات گوارشی، ناتوانی در بلع یا بلع ناقص، ناتوانی برای رشد و پیشرفت و دیگر مشکلاتی که ممکن است حرکات دفاعی دهانی را رشد دهد دارا هستند. کودکان عقب مانده ذهنی در حس عمقی و حس لمس دچار مشکل بوده و درک درستی از حواس خود ندارند.
مشکلات حسی کودکان فلج مغزی
اختلال پردازش حسی (SPD) اغلب در افراد مبتلا به فلج مغزی (CP) مشاهده میشود، که اغلب همراه با اختلالات حرکتی است. در حالی که CP عمدتاً بر مهارتهای حرکتی تأثیر می‌گذارد، سیستم حسی نیز میتواند به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار گیرد و منجر به مشکلاتی در پردازش اطلاعات حسی مانند لمس، بینایی، صدا و حرکت شود. این میتواند به صورت بیش‌حساسیتی (واکنش‌پذیری بیش از حد) یا کم‌حساسیتی (واکنش‌پذیری کمتر) به ورودی‌های حسی ظاهر شود و بر فعالیتهای روزانه، مهارتهای حرکتی و رشد کلی تأثیر بگذارد.
پردازش حسی در فلج مغزی:
CP و اختلال یکپارچگی حسی: بسیاری از افراد مبتلا به CP دچار اختلال یکپارچگی حسی هستند، جایی که مغز برای پردازش موثر اطلاعات حسی با مشکل مواجه میشود.
بیش‌حساسیتی:این میتواند منجر به واکنش‌های شدیدتر به محرک‌های حسی شود و باعث اجتناب از بافت‌ها، صداها یا حرکات خاص شود. به عنوان مثال، کودکی با بیش‌حساسیتی لمسی ممکن است از برچسب لباس یا انواع خاصی از لمس آزرده شود.
کم‌حساسیتی:برعکس، کم‌حساسیتی میتواند منجر به کاهش آگاهی از ورودی‌های حسی شود و برای ثبت آن توسط مغز به تحریک شدیدتر یا طولانی‌تر نیاز داشته باشد.
مشکلات پردازش حسی در CP میتواند جنبه‌های مختلف زندگی را تحت تأثیر قرار دهد، از جمله مهارتهای حرکتی (دست و پا چلفتی بودن، مشکل در کارهای حرکتی ظریف)، تعادل، هماهنگی و حتی رشد عاطفی و اجتماعی.
وقتی که این بچه‌ها توانایی خوردن با دهان را کسب می کنند،ممکن است توانایی تحمل تنوع وسیعی از غذاها و طعم را نداشته باشند. بچه‌هایی که ناتوانی های جسمی مثل فلج مغزی و همی پلژی را دارند به طور کلی مشکلات پردازش حسی در دو حیطه با درجاتی از ناتوانی در تعیین موقعیت و شدت آسیب دارند. در ابتدا، شرایط ناتوانی ممکن است به ساختارهای فیزیولوژیکال آسیب بزند مثل توانایی دریافت انتخابی داده های حسی. دوم اینکه، محدودیت حرکتی ممکن است دسترسی به تحریکات حسی را محدود کند. کودکی که حرکت محدود دارد ممکن است به طور کلی فرصتی برای حرکت در مکان ها و چالش با جاذبه را نداشته باشد. برای مثال ممکن است یک کودک فلج مغزی کوتاهی عضلانی یا کوتاهی مفصلی داشته باشد که باعث مشکلاتی در حرکت کردن و دریافت داده های حس لمس و دهلیزی عمقی می شود. فلج اعصاب جمجمه‌ای، لوچی، نیستاگموس ممکن است مشکلاتی را برای کودک در یکپارچه کردن و استفاده از داده های دهلیزی و بینایی پدید آورد.
مراقبت های خاص باید برای ناتوانایی های پایه ای حسی به وسیله فراهم کردن محرک‌های حسی خوب و پر بازده به حداقل برسد. این مراقب ها برای کودک فلج مغزی که از ویلچر استفاده می کند به این صورت است که باید او را از صندلی چرخدار دور کرده و روی کف زمین به صورت ایستاده قرار دهیم تا تحمل وزن او پیشرفت کند این امر به واسطه مفاصل که به خوبی محرک‌های حسی را برای قسمتهای مختلف بدن فراهم می کند، محقق میشود.
منابع:
https://www.flintrehab.com
Bruni, M. (2016). Fine Motor Skills in Children with Down Syndrome. 3rd ed. Bethesda, MD: Woodbine House.
سوالات متداول:
1.آیا مشکلات بلع و آبریزش دهان در کودکان سندروم داون مربوط به اختلال حسی است؟
بله. کودکان سندروم داون به علت اختلال در حس لامسه و حس عمقی در دهان، نمی توانند فشار لازم را بر روی عضلات لب ها برای بسته نگه داشتن دهان وارد کنند. همچنین به علت کم حسی لامسه متوجه ریزش آب دهان به بیرون از دهان نمی شوند. ماساژ ها وتحریکات حسی با برس و گفتاردرمانی حسی می تواند این مشکلات را بهبود بخشد.
2.اختلال پردازش حسی در کودکان فلج مغزی چه مشکلی ایجاد می کند؟
مشکلات پردازش حسی در کودکان فلج مغزی به دو صورت بیش حسی و کم حسی خود را نشان می دهد و بر روی توانایی های حرکتی و استقلال کودکان تاثیر بسزایی دارد. عدم درک حس درد و یا کم حسی در دما می تواند آسیب های جدی به کودک وارد کند. همچنین بیش حسی لمسی موجب اجتناب کودک از پوشیدن لباس های خاص یا اجتناب از لمس اشیاء و حتی لمس زمین با کف پا می گردد.
اسپاستیسیتی چیست؟ سفتی و کوتاهی در اندام های فرد را که می تواند به علل مختلف ایجاد شود اسپاستیسیتی می گویند. علائم رایج همراه اسپاستیسیتی شامل سفتی و کوتاهی عضلات،اسپاسم،کلنوس،درد و سختی حرکت اندام مبتلا است. مرکز توانبخشی دکتر صابر با دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران در زمینه تشخیص و درمان اختلالات نورولوژیک در تهران مشغول به فعالیت می باشد. بخش کاردرمانی جسمی مرکز با تجهیزات ویژه مکانو تراپی و تجربه بالای کاردرمانان مرکز در کنار بخش ماساژ درمانی و آب درمانی در کاهش اسپاستیسیتی و سفتی اندام ها در بیماران بسیار موثر عمل می کنند. درمان کودکان فلج مغزی و کودکان با اختلالات نورولوژیک به صورت تخصصی زیر نظر دکتر صابر صورت می گیرد.
یافته های بالینی شامل پوسچر ابنورمال،کاهش دامنه حرکتی پسیو، هایپر رفلکسی،مقاومت غیر ارادی به حرکت با یا بدون پدیده چاقوی ضامن دار (رها شدن به دنبال کشیدگی)،اسپاسم، کلنوس و الگوی حرکتی ابنورمال( سینرژی ها،هم انقباضی عضلات آگونیست و آنتاگونیست، دیس تونی اسپاستیک) می باشد. برای سنجش اسپاستیسیتی با اهداف تحقیقاتی،از ارزیابی های الکترودیاگنوز ( مثل اچ رفلکس و شاخص مهار لرزش) و آزمون پاندول استفاده می شود که گاهی با ارزیابی بالینی همسو نیست. بیشتر آزمون های کمی و توالی آنها بالینی هستند. برای مثال تصویر دفورمیتی اندام، تصویر پوسچر نشسته اندام، فیلم راه رفتن بیمار یا فیلم اجرای تکالیف ساده به جمع آوری نتایج توانبخشی و اثربخشی وسایل کمکی کمک می کند. تصاویر نسبت به ابزارهای آنالیزگر،دید ترکیبی تری ایجاد می‌کنند و یک ابزار ارتباطی مهم با بیمار،خانواده و مراقب می باشند.
دامنه حرکتی فعال و غیرفعال باید بررسی شوند. مقیاس آشورث و ورژن اصلاح شده آن و مقیاس تاردیو،مقاومت نسبت به حرکت پسیو را می سنجند. مقیاس آشورث به طور گسترده مورد استفاده بوده و روایی آن بررسی شده است. دامنه نمره دهی آن از صفر ( تون عضلانی هنجار) تا 4 (اندام آسیب دیده در فلکسیون یا اکستانسیون سفت بوده) است و نمرات میانی نشان دهنده افزایش درجه مقاومت نسبت به حرکت پسیو اندام می باشد.
سنجش تون عضلانی در حالت استراحت باید تا حد ممکن با سنجش تون داینامیک در زمان اجرای حرکات ساده و تکالیف عملکردی همراه باشد. مقیاس تکرار اسپاسم مکمل خوبی است، چرا که گاهی اسپاسم دردناک بوده و در خواب و فعالیت ها تداخل دارد. مقیاس درجه بندی نمره ای اسپاستیسیتی نیز مورد بررسی روایی قرار گرفته است. بنابراین هنگام برنامه ریزی مدیریت اسپاستیسیتی و ارزیابی نتایج درمان،سنجش نتایج آن ( مثل درد ،اختلال خواب،محدودیت فعالیت) نیز ضروری است. مقیاس های عمومی فعالیت، مشارکت و کیفیت زندگی اغلب نسبت به تاثیر مداخله در کاهش اسپاستیسیتی حساسیت ندارند. مقیاس 88 آیتمی اسپاستیسیتی در ام اس تنها ابزار اختصاصی ام اس به صورت خود گزارشی است که تأثیر اسپاستیسیتی بر فرد دارای ام اس را می سنجد.
انواع تمرینات حسی حرکتی در کودکان در مرکز کاردرمانی حسی حرکتی دکتر صابر و توسط تیم مجرب کاردرمانی درکی حرکتی انجام می گیرد. تمرینات کاردرمانی حرکتی در جهت بهبود مهارت های هماهنگی حرکتی و مهارت های حسی حرکتی کودکان در بخش های مختلف کاردرمانی تعادلی، کاردرمانی درکی حرکتی و کاردرمانی جسمی ارائه می شود. مرکز کاردرمانی در تهران دکتر صابر به صورت تخصصی در زمینه ایجاد هماهنگی عضلات در کودکان با اختلالات تاخیر حرکتی، اختلالات تکاملی مانند اوتیسم و اختلال هماهنگی حرکات فعالیت می نماید. دو شعبه فعال کلینیک در غرب و شرق تهران موجب دسترسی آسان بیماران به امکانات مرکز تخصصی کاردرمانی دکتر صابر می گردد. کاردرمانی در منزل از دیگر خدمات مرکز می باشد که در جهت تسریع بهبودی بیماران با اختلالات مهارت های حسی حرکتی ارائه می گردد.
تمرینات حسی دهانی برای کودکان
همه کودکان مهارت های حسی و حرکتی خود را با سرعت های متفاوت و در زمان های کمی متفاوت توسعه می دهند. مهارت های حرکتی، حرکات و اعمال عضلات هستند. به طور معمول، آن ها به دو گروه تقسیم می شوند: مهارت های حرکتی درشت که برای انجام کارهایی مانند راه رفتن، حفظ تعادل و خزیدن به استفاده از گروه های عضلانی بزرگ نیاز دارند، و مهارت های حرکتی ظریف که از گروه های عضلانی کوچک برای تسهیل نگه داشتن مداد یا برداشتن چیزی استفاده می کنند. مهارت های حسی شامل بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی، چشایی، وستیبولار (برای تعادل و موقعیت سر در فضا) و حس عمقی (اطلاعات از عضلات و مفاصل) هستند. آن ها مسئول دریافت اطلاعات هستند. یک فعالیت حسی هر چیزی است که 5 حس (چشایی، لامسه، بویایی، شنوایی، بینایی) را درگیر کند. فعالیت های حسی برای کودکان می توانند کثیف، جذاب، سرگرم کننده و آسان برای آماده سازی باشند. تمرینات حرکتی دهانی با هدف بهبود قدرت، هماهنگی و تحرک زبان، فک، لب ها و دهان انجام می شوند. آن ها به فرزند شما کمک می کنند تا هماهنگی لازم برای شکل گیری صحیح کلمات و صداها (تلفظ) را توسعه دهد. تمرینات حرکتی دهانی، تمریناتی برای دهان، لب ها، فک و زبان هستند. دلایل زیادی برای گنجاندن تمرینات حرکتی دهانی و فعالیت های حسی چشایی در برنامه درمانی فرزندتان وجود دارد. این امر به ویژه برای کودکان مبتلا به اوتیسم، اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یا اختلالات پردازش حسی صادق است. هشت مورد از بهترین تمرینات حرکتی دهانی مورد تأیید متخصصان برای کمک به بهبود مهارت های حرکتی دهانی فرزند شما:
-از فرزندتان بخواهید دهانش را باز و بسته کند.
-از فرزندتان بخواهید دهانش را با هوا پر کند و گونه هایش را پف کند.
-از فرزندتان بخواهید لب هایش را به شکل بوسه درآورد.
-از فرزندتان بخواهید لب هایش را شبیه لب های بزرگ ماهی کند.
-از فرزندتان بخواهید زبانش را در امتداد لب های بالا و پایین خود بکشد.
-از فرزندتان بخواهید زبانش را بیرون بیاورد.
-از فرزندتان بخواهید زبانش را بیرون بیاورد و آن را به چپ و راست حرکت دهد.
-از فرزندتان بخواهید زبانش را بیرون بیاورد و آن را به بالا و پایین حرکت دهد.
فعالیت های حرکتی دهانی همچنین می توانند به افزایش توانایی کودک در انجام فعالیت های مراقبت از خود مانند مسواک زدن و غذا خوردن کمک کنند. مهارت های حرکتی دهانی قوی برای جویدن غذا، نوشیدن مایعات، مدیریت بزاق و حرکت دادن غذا و مایعات در دهان مورد نیاز است.
تمرینات حسی حرکتی پیشرفته در کودکان
این تمرینات حسی حرکتی سخت ترین گروه تمرینات هماهنگی عضلانی می باشند و کودکان جهت رسیدن به این مرحله باید بتوانند تمرینات مراحل قبلی را انجام دهند یا حداقل هماهنگی عضلانی آنها در حد تمرینات ساده تر باشد. در این تمرینات هماهنگی عضلانی کودک باید به حدی باشد که بتوانند دست و پاهای خود را به سرعت حرکت دهند و بتوانند وضعیت بدن خود را در عرض چند ثانیه از حالتی به حالت دیگر در حین پریدن عوض کند در واقع هماهنگی حرکتی کودک و سیستم عصبی عضلانی وی باید بسیار بیشتر نسبت به تمرینات مراحل اول یکپارچه و هماهنگ شده باشند.
در انواع تمرینات حسی حرکتی معمولاً تغییر وضعیت اندام ها از یک حالت به حالت دیگر به خصوص در پاها زمانی صورت می گیرد که معمولاً هر دو اندام تحتانی در هوا و بالای زمین قرار دارند یعنی در حین پریدن صورت میگیرد.
شروع آموزش در این تمرینات باید به گونه‌ای باشد که ابتدا حرکات در اندام تحتانی و سپس در اندام فوقانی صورت گیرد بدین منظور که ابتدا کودک باید تمرینات جهشی را در پاها انجام دهد و سپس تمرینات دست ها اضافه گردد. در تمرینات کاردرمانی درکی حرکتی پیشرفته معمولاً پنجه فرد تمرین کننده روی زمین است (حالتی شبیه دویدن) زیرا در این وضعیت سرعت حرکت و عکس العمل فرد افزایش می یابد.
در برنامه ریزی تمرین درمانی برای افراد با اختلال هماهنگی عضلانی باید به نحوی برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری نمایند که فرد تمرین کننده به مرور زمان، قادر به انجام تمرینات این بخش گردد.
مهارت های حسی حرکتی کودکان- جهشی و پرشی
در این بخش به ارائه تمرینات مهارت های حسی حرکتی کودکان به صورت پیشرفته و تخصصی پرداخته می شود. این تمرینات در ایجاد هماهنگی حرکتی دست و پا، همچنین افزایش سرعت پردازش اطلاعات و سرعت پاسخدهی کودکان موثر است.
از کودک بخواهید تمرین پروانه را انجام دهد. در حالی که دستها و پاها جفت شده اند، مراجعه کننده می پرد و در هوا دست ها و پاها را باز میکند و به همین صورت فرود می آید.
کودک پاها و دستها را جفت می کند یک لحظه می پرد و همزمان پاها و دستها را عقب و جلو می گذارد. این تمرین به مراتب از تمرین بالا سخت‌تر است.
پاها را شبیه رقص کردی با سرعت یکی یکی به سمت جلو پرتاب می کند و همزمان در جلوی صورت دست میزند.
کودک درجا بالا و پایین می پرد و همزمان دستهایش را شبیه وزنه برداران بالای سر می برند و دوباره نگه می دارد، این تمرین تقریبا راحت می باشد.
پاها به سرعت از ران به سمت عقب بدن می روند و دست ها از عقب شانه به جلو آمده و در جلو صورت به یکدیگر می خورند.
کودکان با سرعت بالایی نوک پنجه های پایش او را به زمین میکوبد و دستها به سرعت از آرنج خم و راست میکند.
کودک در حالیکه با پاهای جفت ایستاده هنگام پریدن پاها را به یک طرف می چرخاند و دستها را به یک طرف دیگر می چرخاند تا ها و لگن به طرف چپ و تنه و دست ها به طرف راست می چرخند.
مراجعه کننده با پاهای جفت شده شبیه ( V ) به جلو می پرد و دست ها در راستای شانه به جلوی صورت می‌آیند و سپس هنگام برگشتن برمیگردد و پاها نیز همزمان در عقب جفت می شوند.
در تمرین هماهنگی حسی حرکتی کودک پاها را به صورت برعکس روبه عقب باز می کند و سر جایش می گذارد و هنگام بریدن دست ها جلو صورت با کف دست روی یکدیگر قرار دارند و سپس هنگام باز شدن پا در عقب در عرض شان قرار می گیرند.
کودک کف دستها را در راستای شکم‌خود موازی زمین قرار می دهد و سپس به سرعت ران های خود را خم کرده و سر زانوهایش را به کف دستها میزند در این تمرین دستها ثابت هستند و زانوها به سرعت به دست ها می خورند.
این تمرین مانند تمرین بالا است، با این تفاوت که دست راست به سر زانوی چپ میخورد و برعکس.
مانند تمرین بالا می باشد با این تفاوت که دستها به قوزک پای مقابل برخورد می‌کنند.
مانند تمرین بالا است با این تفاوت که مراجعه کننده دستها را به قوزک خارجی پا میزند،در این حرکت،چرخش ران ها برعکس تمرین بالا می باشد.
کودک پاها را از زانو به سمت بازرس نخ می کند و دست ها را به پاشنه می زند.
با استفاده از یک پله (پله های فومی) از مراجعه کننده بخواهید پاهایش را به سرعت روی پله بگذارد و به ترتیب دست ها را بالا و پایین بیاورد.
کودک یک پا را جلو نگه میدارد و پای دیگر در راستای بدن روی زمین میباشد و سپس مراجعه کننده می پرد و در حین پریدن پای جلویی را جای پای دیگر می گذارد و پایی را که روی زمین بوده در عقب در بالا (در بین هوا)نگه می دارد این حرکت به صورت متناوب تکرار می شود و دست ها به ترتیب یکی یکی بالا و پایین می روند.
شبیه تمرین بالاست با این تفاوت که پاها از پهلو دور و نزدیک میشوند و جای یکدیگر را می گیرند و دست ها نیز یکی یکی بالا و پایین می روند.
کودک میپرد یک بار پا را داخل شکم خم میکند و سپس دوباره پریده و پای دیگر را از زانو خم کرده و به باسن میزند.
مراجعه‌کننده می پرد یک پا را در سمت خارج پای دیگر قرار می دهد و بعد حرکت را به صورت عکس انجام میدهد و دست ها در جلوی صورت به یکدیگر می خورند.
کودک به صورت پریدن در حالی که پاهایش از یکدیگر باز هستند و آنها را یکی یکی به یکدیگر میزند و همزمان یک دست روی سر و دست دیگر پشت کمر قرار میگیرد.
شبیه تمرین پروانه است با این تفاوت که کودک زانوها و کمر را دولا کرده و دست ها را نزدیک جلوی مچ پا می آورد و سپس در جا می پرد و پاها شبیه (V ) باز شده و دستها بالای سر قرار می گیرد (شبیه مرحله آخر پروانه).
کودک در حالی که پاهایش جفت هستند جفت پا بالا می پرد و همزمان هر دو دست را به سر زانو میزند.
پاها را مستقیم با زانوی صاف بالا بیاورد و زیر ران ها دست بزند.
کودک با سرعت درجا میزند و دست ها را به ترتیب یکی را روی سینه و دیگری را روی شکم می کوبد.
مانند تمرین بالا می باشد با این تفاوت که دستها از آرنج به ترتیب خم میشوند.
شبیه تمرین پروانه است با این تفاوت که پا ها جفت نمی شوند بلکه به صورت ضربدری از یکدیگر عبور می کنند.
شبیه تمرین پروانه زدن میباشد با این تفاوت که هر دو دست در حالی که کف دستها مقابل صورت هستند با هر بار پریدن بالا و پایین می روند.
این تمرین در واقع ترکیبی از دو تمرین می باشد بدین معنی که فرد یکبار شبیه پروانه می پرد و بعد از جفت کردن پاها در وسط، پاها را عقب جلو می گذارد به همراه آنها نیز دستها که مرحله اول شبیه حرکت پروانه از پهلو باز شده بودند این بار از جلو باز میشوند.
مراجعه کننده رقص پا انجام میدهد (درجا میزند) و در این درجا زدن کمی پاها به این طرف و آن طرف می چرخد یا پاها کمی باز شده و به یکدیگر ضربه میزنند. هم زمان مراجعه کننده دست ها را که کاملاً در عرض شانه باز هستند از آرنج خم می کنند و یکی یکی به گوش هایش میزند.
مانند تمرین رقص کردی می باشد فقط پاهای که یکی جلو می آیند.
مراجعه‌کننده شبیه لی لی کردن روی یک پا ( چپ) لی لی می کند و همزمان پای دیگر ( راست) را عقب و جلو می گذارد و دست همان پا نیز عقب و جلو می رود. پایی که لی لی میکند باید در یک نقطه ثابت بماند.
مانند تمرین بالا می باشد با این تفاوت که دست ها از عرض شانه باز شده و در جلوی صورت به یکدیگر می خورند.
1-چه تفاوتی بین مهارت حرکتی و حسی-حرکتی وجود دارد؟
مهارتهای حرکتی صرفاً به حرکت اندام‌ها و عضلات مربوط میشوند، در حالیکه مهارتهای حسی-حرکتی شامل هماهنگی بین حواس (مثل بینایی یا حس لامسه) و حرکت عضلات است. برای مثال، گرفتن توپ نه‌تنها نیاز به حرکت دست دارد بلکه وابسته به دیدن توپ و زمان‌بندی مناسب نیز هست.
2-آیا مشکلات مهارتهای حسی-حرکتی به رشد ذهنی کودک مرتبط هستند؟
بله. مهارتهای حسی-حرکتی نقش مهمی در رشد شناختی، توجه، تمرکز و یادگیری دارند. کودکی که در هماهنگی حسی-حرکتی مشکل دارد، ممکن است در نوشتن، خواندن، حل مسئله و حتی در تعاملات اجتماعی نیز دچار چالش شود.
تمرینات تعادلی چیست؟ در این بخش تمریناتی تعادلی با وضعیت قامتی ثابت بر اساس رویکردهای درکی- حرکتی و به خصوص کاینستزیا ارائه شده است، تمرین برای حفظ تعادل ضمن تقویت درک حرکتی و تعادل، یک تحریک حسی مناسب جهت تحریک حس عمقی هستند و به صورت بسیار مناسبی حس عمقی را به خصوص در اندام هایی که روی زمین هستند و تحمل وزن می کنند، تحریک و تقویت می کنند. تقویت حرکات تعادلی در کاردرمانی حسی حرکتی کلینیک کاردرمانی تهران دکتر صابر توسط تمرینات تخصصی تعادلی انجام می گیرد. تمرین تعادل برای کودکان موجب بهبود تعادل، هماهنگی حرکتی و حس عمقی کودکان می گردد. تمرینات مهارت های تعادلی برای تمام گروه های هدف ( تربیت فرزند سالم و با استعداد و توانبخشی اختلالات ذهنی-جسمی) به خصوص کودکان اوتیسم بسیار مناسب است و ضمن کمک به بهبود درک و حرکت این کودکان یک منبع تحریک حسی مناسب برای حس عمقی است که بسیار در تغذیه حسی این کودکان، ارزشمند است. تحریک این حس به آرامش و کاهش حرکات کلیشه ای این کودکان کمک می کند. مرکز کاردرمانی تهران دکتر صابر در زمینه کاردرمانی تعادلی و کاردرمانی یکپارچگی حسی حرکتی، ماساژ درمانی تخصصی و سنسوری روم برای کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. در این مطلب به ارائه چند تمرین در این زمینه پرداخته می شود.
تمرینات تقویت حرکات تعادلی
در اینجا به ارائه چند تمرین برای حفظ تعادل در کودکان می پردازیم که در وضعیت چهار دست و پا ، نشسته و ایستاده ارائه می گردد.
در حالت چهار دست و پا یک پا را بالا بگیرد.
در حالت چهار دست و پا یک دست را بالا بگیرد.
در حالت چهار دست و پا،دست و پای مخالف را بالا بگیرد. ( و در حالتهای موافق)
دو زانو بایستد.
پهلوانی بنشیند.
با پاهای صاف بنشیند، کف دست ها را روی زمین بگذارد و در حالی که پاشنه روی زمین است باسنتان را از روی زمین بلند کند.
باسن را شبیه کوهان شتر بالا بیاورد. در این تمرین بهتر است کف پا و پاشنه روی زمین باشند. در این صورت تاندون آشیل نیز کشیده میشود ( انجام تمرین در این حالت مشکل است.)
مانند تمرین بالا ولی یک پا را بالا بگیرد.
مانند تمرین بالا با این تفاوت که با سن پایین تر از کتاب‌ها است و به جای پاشنه پا،پنجه روی زمین است.
در حالت ایستاده یک پا را از زانو گرفته و داخل شکم خم کند.
در حالت ایستاده یک پا را روی پای دیگر بگذارد.
در حالت ایستاده یک پا را از زانو خم کند و بایستد.
در حالت ایستاده یک پا را با زانوی صاف از ران خم کند و بایستد.
یک پا را از بغل ( پهلو) باز کند و بایستد.
یک دست و یک پا را بالا بیاورد و بایستد.
تمرینات تعادلی در کاردرمانی برای جهش و پرش
در این بخش تمرین برای حفظ تعادل از سرعت و جهش برخوردار می باشد و از نظر سختی در درجات بالای تمرینات هماهنگی عضلانی قرار دارند و کودکان یا افراد با ضعف شدید هماهنگی عضلانی نمی توانند تمرینات این بخش را انجام دهند.
تمرینات این بخش مربوط به تمرینات سریع اندام تحتانی به تنهایی می باشد. تمرینات مربوط به دست ها حذف می شود و هدف تمرین دهنده فقط معطوف به تمرینات پای فرد تمرین کننده باشد و دست ها باید آزاد باشند. در این بخش نیز تعداد محدودی تمرین داده میشود و سایر تمرینات را باید با حذف تمرینات دست، به دست آورد.
از کودک بخواهید تمرین پروانه (پاها را با پریدن باز و بسته کند) را انجام دهد ولی دست ها را حرکت ندهد.
کودک پاها را جفت می کند یک لحظه می پرد و همزمان پاها را عقب و جلو می گذارد، این تمرین به مراتب از تمرین بالا سخت تر می باشد.
کودک پاها را شبیه رقص کردی با سرعت یکی یکی به سمت جلو پرتاب میکند.
نظیر این تمرینات و تمرینات بدنی دیگر در بخش کاردرمانی جسمی مرکز کاردرمانی دکتر صابر به صورت تخصصی و ویژه برای گروه کودکان با نیاز های خاص ارائه می گردد. اما جهت بهبود مهارت های تعادلی کودکان در مرکز تخصصی دکتر صابر از بخش های تخصصی دیگر نظیر سنسوری روم و ماساژ درمانی نیز استفاده مس شود.
برای مثال، در بخش سنسوری روم با استفاده از ابزار های تخصصی نظیر تیلت برد مکانیکی یا بالانس بیم حسی به کودک کمک می شود با تلفیق حواس بینایی، لامسه ، حس عمقی و حس تعادل به صورت هماهنگ به محرک های وستیبولار پاسخ دهند.
تمرینات تعادلی در اتاق سنسوری:
بالانس بیم لمسی وسیله ای که به کودک کمک می نماید با تلفیق حس عمقی و لامسه کف پایش در مسیری که تعادلش به هم می خورد تمرینات وستیبولار را انجام دهد.
تیلت مکانیکی این ابزار توسط درمانگر کنترل می شود و تحریکات تعادلی را در جهات مختلف با سرعت و شدت تنظیم شده وارد می نماید تا به صورت تدریجی قدرت تعادل کودک را افزایش دهد و نا امنی جاذبه ای را در او کم کند.
مازهای نوری در جهت حفظ تعادل در طول مسیر در فضایی که نورهای محیطی کم شده اند موجب بهبود مهارت های هماهنگی بینایی حرکتی در کودکان می گردد و در نتیجه حس وستیبولار و تعادل را در کودک بهبود می بخشد.
توپ های تعدلی، کودک با قرار گرفتن بر روی این توپ ها در وضعیت های مختلفی نظیر نشسته و خوابیده محرک های حسی را درک و پردازش می نماید و با تحریک گیرنده های فشار عمقی در پا ها، تنه و دست ها یکپارچگی حسی خود را بازمی یابد.
کاردرمانی برای تقویت حرکات تعادلی
مشکلات تعادل یک چالش رایج برای بسیاری از کودکان دچار اختلالات رشدی مانند اوتیسم و همچنین سالمندان است. زمین خوردن می تواند منجر به آسیب های شدید، بستری شدن در بیمارستان و از دست دادن استقلال برای افراد شود. در مورد مشکلات تعادل، کاردرمانگران برای تقویت تحرک، کاهش خطر سقوط و افزایش اعتماد به نفس در انجام فعالیت های روزانه تلاش می کنند. چه ایستادن، راه رفتن یا با ایمنی وارد و خارج شدن از رخت خواب باشد، این مداخلات هدفمند می توانند به کودکان و حتی بزرگسالان مسن کمک کنند تا ثبات و آزادی خود را بازیابند. کاردرمانگران چالش های خاص مربوط به تعادل فرد را ارزیابی می کنند، مانند ضعف عضلانی، وضعیت بدنی نامناسب یا نقص های حسی. سپس مداخلات شخصی سازی شده ای را ایجاد می کنند که این مسائل را هدف قرار می دهند. کاردرمانگرها تمرینات درمانی، ابزارهای نوآورانه و استراتژی های مبتنی بر فعالیت را ترکیب می کنند تا به افراد در ساختن قدرت، بهبود هماهنگی و کاهش خطر سقوط یا حوادث کمک کنند. با این حال، کاردرمانی شامل تمرینات درمانی، تکنیک های یکپارچگی حسی، آموزش وضعیت بدنی، تجهیزات تطبیقی و آموزش وظایف عملکردی است که راهی ارزشمند برای رفع مشکلات تعادل و کمک به افراد برای بازیابی ثبات و اعتماد به نفس در فعالیت های روزانه خود است. کاردرمانی یک شکل تخصصی از مراقبت های بهداشتی است که برای کمک به افراد در دستیابی به استقلال در زندگی روزمره طراحی شده است. کاردرمانی ابزاری قدرتمند برای رفع چالش های تعادل در کودکان اوتیسم و بزرگسالان مسن است و به آن ها اجازه می دهد تا وظایف روزانه حیاتی را با سهولت و اعتماد به نفس بیشتری انجام دهند. تمرینات درمانی در هسته کاردرمانی برای تعادل قرار دارند. این تمرینات مانند تمرینات معمولی باشگاه نیستند؛ آن ها با دقت طراحی شده اند تا گروه های عضلانی خاص را هدف قرار دهند و هماهنگی را بهبود بخشند. این تمرینات با روش های زیر به تعادل کمک می کنند:
-عضلات مرکزی و پاها را تقویت می کنند تا حمایت بهتری فراهم شود.
-حس عمقی (توانایی بدن شما برای درک حرکت و موقعیت) را افزایش می دهند.
-هماهنگی را بهبود می بخشند تا از زمین خوردن و لغزش جلوگیری شود.
این یک رویکرد جامع است که اهداف و نیازهای منحصر به فرد یک فرد را در نظر می گیرد. کاردرمانگران از نزدیک با کودکان و بزرگسالان همکاری می کنند تا برنامه های درمانی شخصی سازی شده ای را ایجاد کنند که شامل انواع فعالیت ها و تمرینات درمانی است.
منابع:
meadowcrestlife.com
fairviewseniorliving.com
allamericanatcoram.com
سوالات متداول:
1.برای درمان حس تعادل چه کارهایی میتوان انجام داد؟
استفاده از کاردرمانی حس تعادل، سنسوری روم و ماساژهای عمقی از جمله بهترین راه های درمان اختلال حس تعادلی است.
2. چه تمریناتی برای کودکی با ترس از ارتفاع ماسب است؟
تمرینات تعدلی روی تیلت برد، تمرینات تعادلی روی تخته تعادل هوشمند و استفاده از توپ سی پی برای بهبود نا امنی جاذبه ای در کودکان مفید است.
3.چرا کودک من در رد شدن از جوب یا موانع زمین می خورد؟
یکی از دلایلی که کودکان دست و پا چلفتی به نظر می رسند اختلال در حس تعادل آنان است که با انجام تمرینات کاردرمانی تعادل قابل اصلاح می باشد.
مهارت های حرکتی ظریف چیست؟ حرکات ظریف انگشت به حرکاتی گفته می شود که کودک به صورت هماهنگ با استفاده از عضلات دست و انگشتان جهت کاربرد از ابزار ها و جابه جایی، حمل و دست ورزی اشیاء از آن استفاده می کند. بسیاری از کودکان به علل مختلف نظیر تاخیر حرکتی، اختلالات مغزی، ضعف در قدرت عضلات و مشکلات حسی ، دچار ضعف در حرکات ظریف انگشت می گردند و توانایی استفاده مناسب از ابزار ها و در پی آن دست نویسی را بدست نمی آورند. کاردرمانی دست در جهت تقویت مهارت های حرکتی ظریف و بهبود دست ورزی کودکان و مهارت های پیچیده دستی فعالیت می نماید. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در بخش کاردرمانی دست با استفاده از ابزار های مختلف درمانی و تکنیک های درمان تخصصی به تقویت مهارت های حرکتی ظریف کودکان کمک می کند.
استفاده دو طرفه از دست ها
حرکت دست نوزاد طبیعی در ابتدا غیر متقارن بوده و سپس این حرکات متقارن می شود. حرکات غیر متقارن از ویژگی های کودک ۳ ماهه است و الگوهای متقارن نیز در ۱۰-۳ ماهگی با مهارت های دستیابی و گرفتن دو طرفه اشیا و بردن دستها یا اشیا به سمت دهان، پیشرفت میکند با پیشرفت این مهارت ها کودک قادر خواهد بود تا در خط میانی بدن با دست هایش بازی کند و در نهایت میتواند در فعالیتهای دو طرفه دست شرکت کند. کودک در ۱۰-۹ ماهگی می تواند در هر دو دستش یک شی را گرفته و آنها را به همدیگر بزند که این در رشد مهارتهای دو دستی اهمیت بسیاری دارد. در حدود ۱۰ ماهگی، عملکردهای دو دستی به خوبی تکامل یافته و کودک میتواند قسمتی از شی را با یک دست گرفته و با دست دیگر اجزای آن را درستکاری کند که کسب مهارت های ظریف دو دستی به رشد این توانایی وابسته است.
در ۱۷-۱۸ماهگی حرکتهای همزمان دست ها بروز می کند. مثلاً نوزاد با یک دست شی ای را نگه داشته و با دست دیگر آن را دستکاری میکند یا فعالیتی را انجام می دهد. برای اینکه مهارت استفاده دو طرفه از دستها به درستی صورت گیرد، نوزاد باید بتواند از هر دو طرف بدن و هر دو دست برای انجام عملکرد های مختلف استفاده کند. علاوه بر این قرار گیری صحیح اشیا در دست به ثبات شانه، آرنج و مچ بستگی دارد. که با افزایش مهارتهای دستیابی، گرفتن، رها کردن و دستکاری اشیا الگوهای حرکتی دو دستی نیز اصلاح می شود. در ۲۴-۱۸ ماهگی نیز مهارت هایی رشد می‌یابد که پیش نیاز دستکاری همزمان اند و مهارتهای بینایی درکی و شناختی یکپارچه شده و کودک از برنامه ریزی حرکتی به طور موثرتری در طول فعالیت ها استفاده می کند. کودک مهارت دستکاری همزمان دو شی را در سن ۳-۲ سالگی نشان میدهد و درسن ۲.۵ سالگی می تواند از حرکات دست و بازوی مخالف برای فعالیت های سخت تر مثل بریدن با قیچی، استفاده کند.
مهارت حرکتی پرتاب توپ
مهارت پرتاب توپ به توانایی رها کردن ارادی بستگی دارد. کودک در پرتاب توپی کوچک، باید در اندام فوقانی حرکات منظم و زمان بندی شده ای داشته باشد و بتواند بازی را در وضعیت شروع قرار داده و حرکات تنه و مفصل اسکاپولاهومرال را تنظیم کند تا برای پرتاب توپ آماده شود و بتواند شانه را هنگام راست کردن آرنج و آرنج را هنگام حرکت مچ از Ext به وضعیت طبیعی برگرداند و انگشتان و شست را باز کند. کودک در دو سالگی باید بتواند هنگام پرتاب توپ به سمت جلو، تعادل تنه را حفظ کند تا به جلو حرکت نکند. در این سن، کودک می تواند هنگام پرتاب توپ حرکات Ext تنه را حفظ کند ولی در طول پرتاب توپ، قادر به حفظ Flexشانه نیست. کودک میتواند تنه و بازو را به صورت مجزا از هم حرکت دهد، اما هنوز توانایی حرکت مجزای بازو و آرنج را ندارد. کودک در ۳-۲.۵ سالگی می تواند توپ را به محل مخصوص و تا فاصله ۳ فوت(تقریبا یک متر) به سمت جلو پرتاب کند و حرکت بازو را قبل از رها ساختن توپ کنترل نماید. و در ۳.۵ سالگی کودک می تواند توپ را ۷-۵ فوت (تقریباً ۲-۱.۵ متر) به طرف جلو به موازات یک خط راست پرتاب کند. کودک قبل از اینکه توپ را رها کند آرنج را در مقابل شانه وضعیت دهی می کند. و در پرتاب کردن توپ همزمان با کنترل مفصل اسکاپولاهومرال، توانایی در بالا آوردن شانه و کنترل همزمان در باز کردن آرنج، مچ و انگشتان، دقت و تخمین فاصله پیشرفت میکند. و در ۵ سالگی، کودک میتواند پرتاب از پایین به بالا را تا ۵ فوت (تقریبا ۱.۵ متر) و در ۷-۶ سالگی تا ۱۲ فوت (تقریبا ۳.۵ متر) انجام دهد. کودکان ۵ ساله و بزرگتر ممکن است پرتاب از بالا به پایین را نیز انجام دهند که در این مهارت لازم است کودک بتواند شانه را Flexکرده و به طرف داخل بچرخاند.
مهارت های استفاده از ابزارها
از دیگر مهارت های ظریف دستی، مهارت استفاده از ابزار می باشد که کودک باید بتواند به جای استفاده بیشتر از دست خود، طرز استفاده از ابزار را بداند و عملاً از آن استفاده کند. مهارت استفاده از ابزار در تمام زمینه ها مثل مراقبت از خود، بازی و سرگرمی، فعالیتهای مربوط به مدرسه و… لازم و ضروری است.
بعد از این که کودک توانستند مهارت های پایه ای مثل دستیابی، گرفتن و رها کردن تسلط یابد، مهارت استفاده از ابزار، برای خوردن و بازی به همراه مهارت دستکاری در داخل دست پدید می آید. مهارت دستکاری به اشیا اجازه میدهد بعد از قرار گرفتن در دست، تنظیم شوند که برای پیشرفت مهارت استفاده از ابزار، داشتن مهارت دستکاری نسبت به تسلط داشتن در گرفتن و رها کردن ضروری است. از عوامل کلیدی در کسب مهارت استفاده از ابزار یکپارچگی بیشتر در مهارت های پایه ای به همراه پیشرفت مهارت های شناختی است. محققان تأکید می‌کنند در انجام هر عملکردی، فرد باید بداند که او چه کاری می خواهد انجام دهد (جنبه اهدافی از انجام کار) و چگونه می تواند آن را انجام دهد (جنبه عملکردی از کار) که هر دو جنبه دو به پیشرفت مهارت های شناختی و توانایی مهارتهای حرکتی کودک بستگی دارد. در کسب این مهارت مثل هر مهارت جدید دیگر، در ابتدا ناهماهنگی هایی مشاهده میشود و لازم است درمانگر روش هایی را که کودک در استفاده از این مهارت به کار می گیرد ثبت کند و سپس روش های ناهماهنگ استفاده شده را هماهنگ کند که مرحله مهمی در فرآیند کسب مهارت است.
مهارت مذکور در مرحله شروع که به سطح بالایی از توجه نیاز داشت با پیشرفت مهارت و تمرین در آن، به مرحله ای می رسد که به شکل کاملاً خودکار، سریع و با دقت بیشتری صورت میگیرد. لازم به یادآوری است که برای هر مهارتی لازم و ضروری است تا اینکه مهارت مورد نظر برای انجام وظایف روزمره تبدیل گردد. محققان، کودکان را در استفاده هر یک از ابزارهای مورد نیاز جهت نقاشی کردن، نوشتن، قیچی کردن و خوردن مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که مهارت استفاده از قیچی زمانی پدید می آید که کودک یاد بگیرد تا انگشتان خود را در داخل سوراخ دسته قیچی قرار داده و قیچی را باز و بسته کند. در ابتدا، بریدن عملاً فقط برش زدن است در این مرحله شانه Flex و آرنج Ext شده و قیچی بدون حرکت دادن روی کاغذ قرار می گیرد. ولی کودک قادر به باز و بسته کردن مکرر قیچی جهت ادامه برش نیست. در سه سالگی کودک در حین استفاده از قیچی، ساعد را به وضعیت Pronation و یا در وضعیت Midposition قرار میدهد.
مقیاس Peabody Developmental motor مهارت استفاده از قیچی را بدین شرح عنوان می کند :
سن شرح
۲ سالگی کودک میتواند با قیچی برش بزند
۲.۵ سالگی بیشتر کودکان میتوانند کاغذ را در حدود ۶ اینچ برش بزنند
۳-۳.۵ کودکان می توانند یک خط راست را به طول ۶ اینچ ببرند
۳.۵-۴ کودکان می توانند یک دایره را ببرند
۴.۵-۵ کودکان میتوانند یک مربع را ببرند
۶-۷ مهارت برش های پیچیده پیشرفت میکند
سایر عواملی که درمانگر باید هنگام ارزیابی مهارت کودک در بریدن توجه کند شامل پهنای خط ، اندازه و پیچیدگی طرح کشیده و اندازه کاغذ می باشد. وضعیت انگشت شست در داخل سوراخ دسته قیچی ثابت باقی می ماند اما وضعیت دیگر انگشتان، مطابق با سطح رشدی کودک و نوع قیچی مورد استفاده شده، تغییر می یابد که در گرفتن تکامل یافته (بعد از ۶ سالگی) کودک انگشت میانی را در داخل سوراخ پایینی دسته قیچی قرار داده و دو انگشت سمت اولنار (حلقه و کوچک) در وضعیت خم شده باقی می‌ماند و انگشت اشاره، بخش پایینی از قیچی را (جهت ثبات بیشتر) نگه می دارد.
سن رایج به کودک جهت آموزش استفاده از وسایل مربوط به خوردن بدین شرح است :
استفاده از قاشق در ۱۸ ماهگی
استفاده از چنگال در دو سالگی
چاقو در سن شش سالگی
طی تحقیقاتی که روی رشد حرکات ظریف دست استفاده از قاشق در نوزادان ۲۳-۱۱ ماهه صورت گرفت، محققان از الگوی گرفتن قاشق در نوزادان، طرز قرار گرفتن قاشق در دست، حرکات استفاده شده در پر کردن قاشق، بردن آن به سمت دهان، برداشتن غذا از روی قاشق و بیرون آوردن از دهان و همچنین میزان توجه بینایی روی حرکت، زمان بندی حرکتی و استفاده از دست غالب در خوردن، نوارهای ویدیویی تهیه نموده و آن را مورد بررسی قرار دادند. آنها دریافتند به طور متوسط تنوع الگوهای گرفتن دربین کودکان ۱۷-۱۱ ماهه کم است و بیشتر نوزادان ۱۷ ماهه و بزرگتر بیش از ده نوع مختلف از الگوهای گرفتن را به کار می‌گیرند، در حالی که هیچ یک از آنها به الگویی که بزرگیسالان به کار می‌گیرند مشابهت ندارد (الگوی رایج استفاده شده بزرگسالان، انتقال دسته قاشق به کف دست است که چهار انگشت به دوردسته قاشق خم می شود. الگو دیگر، دسته قاشق بیشتر بین انگشتان قرار می گیرد تا کف دست.) در ۲۳-۱۷ ماهگی نوزاد با انگشت اشاره باز شده، دست قاشق را نگه میدارد و به جهت معینی هدایت می کند. در این دوره نوزاد در استفاده از قاشق توانایی بیشتری خواهد داشت و توجه بینایی در طی این فرایند بهتر میشود. از اجزای دیگر در پیشرفت مهارت استفاده از ابزار در کودکان میتواند به نقش دست کمکی نیز اشاره کرد. مثلاً نقش دست کمکی در نوشتن و رنگ زدن، به عنوان ثابت کننده کاغذ است و در استفاده از قیچی و در طول بریدن، دست کمکی کاغذ را نگه داشته و در حین چرخاندن و حرکت دادن آن هماهنگ با دستی که قیچی را گرفته است در جهت صحیح حرکت میکند. هنگام خوردن نیز استفاده از دست کمکی، به سن کودک و وسیله مورد استفاده (قاشق و چنگال) بستگی دارد. نوزادان بین ۲۳-۱۸ ماهه هنگام خوردن با استفاده از قاشق از دست کمکی برای ثابت کردن بشقاب استفاده می‌کنند. یادگیری استفاده از چاقو نیز مستلزم این است، کودک یاد بگیرد غذا را با یک دست با چنگال ثابت کرده واز چاقو برای جدا کردن یا بریدن غذا استفاده نماید.
کاردرمانی حرکات ظریف دست
مهارت های حرکتی ظریف شامل هماهنگی عضلات کوچک در دست ها و انگشتان برای انجام کارهایی است که نیاز به دقت و مهارت دارند. این مهارت ها برای فعالیت های روزمره مختلفی از جمله نوشتن، غذا خوردن، دکمه بستن، استفاده از ظروف و دستکاری اشیاء کوچک ضروری هستند. مهارت های حرکتی ظریف به دقت، مهارت انگشتان و هماهنگی دست ها اشاره دارد. این ها مهارت هایی هستند که به ما امکان می دهند از دست هایمان برای دستکاری موادی مانند مداد، ظروف، بست های لباس و اشیاء کوچک استفاده کنیم. اما این مهارت ها بسیار فراتر از این ها هستند! در اینجا چند نمونه از مهارت های حرکتی ظریف آورده شده است:
-دستکاری اشیاء
-نوشتن و نقاشی
-کارهای مراقبت از خود
-گرفتن با دو انگشت
-بازی ها و فعالیت های حرکتی ظریف
-صفحه کلید و تایپ
-هنر و صنایع دستی
-نواختن ساز
کاردرمانگران می توانند از این فعالیت ها در درمان استفاده کنند و والدین می توانند این پروژه ها را در خانه برای اوقات آرام یا توسعه مهارت ها انجام دهند. کاردرمانگران روی مهارت های حرکتی ظریف کار می کنند زیرا آن ها برای دستیابی به استقلال و مشارکت در فعالیت های زندگی روزمره حیاتی هستند. مهارت های حرکتی ظریف به توانایی فرد برای مشارکت در مراقبت از خود، بازی، مدرسه، کار و فعالیت های اوقات فراغت کمک می کنند. هنگامی که افراد در مهارت های حرکتی ظریف مشکل دارند، ممکن است در انجام مستقل کارها دچار مشکل شوند که منجر به ناامیدی، کاهش عزت نفس و محدودیت در مشارکت می شود. کاردرمانی به کودکان کمک می کند تا مهارت های لازم را برای اعتماد به نفس بیشتر و استقلال در فعالیت های روزمره کسب کنند. روش های مختلفی وجود دارد که کاردرمانگران از طریق آن ها از توسعه حرکتی ظریف حمایت می کنند:
-تقویت عضلات دست و انگشتان: کاردرمانگران از فعالیت های بازی گونه و عملی برای تقویت عضلات استفاده می کنند. به عنوان مثال، فشردن خمیر درمانی، ترکاندن حباب های پلاستیکی یا بیرون کشیدن اشیاء کوچک از اسلایم. این تمرینات عضلات کوچکی را هدف قرار می دهند که کودکان برای نوشتن، بستن دکمه های لباس یا استفاده از ظروف غذا خوری به آن ها نیاز دارند.
-بهبود هماهنگی و کنترل دست: توانایی حرکت مستقل انگشتان و کار هر دو دست با هم برای بسیاری از کارهای حرکتی ظریف کلیدی است. درمانگران به کودکان کمک می‌کنند تا با کارهایی مانند نخ کردن مهره ها، باز کردن ظروف یا استفاده از موچین برای برداشتن اشیاء کوچک در طول فعالیت های مبتنی بر بازی تمرین کنند.
یک شبکه ی مشبک تهیه کنید و از کودک با ضعف در حرکات ظریف دست و انگشتان بخواهید نخ را از این شبکه به صورت زیگزاگ عبور دهد (این تمرین تا حدودی به مهارت گره زدن کمک میکند) وسایلی جهت این تمرین در بازار موجود می باشد.
دو سر نخ را از سوراخ های شبکه مشبک عبور دهد و در صورتی که می تواند آنها به صورت ضربدری عبور دهد و در صورت داشتن توانایی کافی، گره بزند.
سر یک طناب را به یک مکان بسته و سری دیگر آن را به دست مراجعه‌کننده دهید و از او بخواهید به نحوی طناب را به چرخاند که میانی طناب شکل بیضی را به خود بگیرد.
در کاردرمانی در تقویت حرکات ظریف انگشت از کودک بخواهید یک کاغذ سایز آچار یا یک روزنامه را پاره کند، نحوه پاره کردن بسیار مهم است بدین صورت که هنگام پاره کردن باید انگشتان اشاره و شست هر دو دست را روی یکدیگر قرار گیرند ( کاغذ باید بین آنها باشد و انگشتان کنار یکدیگر باشند) و هنگام پاره کردن دست ها یکی از عقب و دیگری جلو حرکت کند هر گونه گرفتن غیر از این مدل یا کشیدن هر دو دست در عرض ( یعنی عقب جلو نباشد) نشان دهنده ضعف هماهنگی حرکتی می باشد. چنانچه مسیر پاره شدن کاغذ صاف و راست باشد نشان دهنده مهارت هماهنگی فرد تمرین کننده است.
از کودک با ضعف حرکات ظریف انگشت بخواهید ۵ انگشتش را روی دکمه های ارگ گذاشتهو دونه دونه آنها را به ترتیب فشار دهد به عنوان مثال از انگشت کوچک شروع کرده و تا انگشت شست ادامه دهد.
جهت تقویت مهارت های حرکتی ظریف از کودک بخواهید مهره نخ کند هرچه مهره ها و سوراخ آنها کوچک در باشند و نخ نازک تر نخ کردن سخت تر می باشد. چنانچه مراجعه کننده دلبند شما نمی تواند مهر نخ کند از سیم مسی،شلنگ سرم و یا سیم آنتن تلویزیون استفاده کنید.
تعدادی مار بکشید و از مراجعه کننده بخواهید بامداد یک خط مابین آنها بکشد.
از مراجعه کننده بخواهید سوار دوچرخه بشود و شما دوچرخه را هل بدهید و از او بخواهید فقط فرمان را کنترل کند و در محیط حرکت کند.
از کودک با ضعف در حرکات ظریف انگشتان بخواهید پردوپگ بورد را بچیند شما می توانید در ارزیابی مهارت های حرکتی ظریف از این وسیله استفاده کنید تا در پایان دوره تمرینات ارزیابی خوبی داشته باشید و نتایج پایانی و اولیه را با یکدیگر مقایسه کنید. در صورت استفاده از پردو پگ بوردبه عنوان ارزیابی اولیه هرگز در حین تمرینات اجازه استفاده از آن را به مراجعه‌کننده ندهید زیرا این امر باعث افزایش مهارت مهره چیدن در پردوپگ بورد شده که این امر در ارزیابی شما ایجاد خطا میکند.شما می توانید در ارزیابی مهارت انگشتان فقط چیدن میله ها را تست کنید و ارزیابی می تواند به صورت تخصیص زمان جهت چیدن میله ها باشد یا اینکه تعداد محدودی میله بچیند و گرفتن زمان آن محاسبه شود.
از یک وسیله شبیه پردوپگ بورد استفاده کرده که دارای میخ ها و میله های فراوان است و از مراجعه کننده بخواهید کفشهای پول را دور دو عدد میخ بیاندازد.
در کاردرمانی مهارت های حرکتی ظریف از مراجعه کننده بخواهید انواع پیچ و مهره را با دست ببندد و باز کند.
تعدادی بولینگ تهیه کنید و حلقه های بولینگ را داخل آن بیندازید.
تمرین تایپ کردن با صفحه کلید را انجام دهد.
یک کاغذ و قیچی به مراجعه‌کننده بدهید تا بدون هدف و با هدف قیچی کند.
از مراجعه کننده بخواهید دستگیره در را رو به پایین فشار دهد پی‌درپی در را باز و بسته کند (اکثر این کودکان درکی از نحوه باز کردن در ندارند.)
با استفاده از یک گوشی لمسی برخی بازی هایی را که با انگشت بازی می شوند را به مراجعه کننده بدهید.
از یک وسیله با دکمه ها و زیبای بزرگ استفاده کنید و از مراجعه کننده بخواهید آنها را باز و بسته کند.
از کودک با ضعف در حرکات ظریف انگشتان دست به خواهید با هر کیفیتی میوه را با دست و یا چاقو،پوست بکند.
مراجعه کننده با دست خود مقداری آب حمل کند،جهت آموزش و یا راحتی کار ابتدا از او بخواهید این کار را با ماسه بادی یا ماسه دریا انجام دهد.
در کاردرمانی در مهارت های حرکتی ظریف از کودک به خواهید کفش را با دو انگشت اشاره در وضعیت های کاملا صاف و خمیده بکشد.
مراجعه‌کننده مقداری خمیر را در بین کف دو دست به شکل گلوله خمیری در آورد.
با انگشت اشاره یک نخ بسته را دور انگشت بچرخاند. (انگشت اشاره در وضعیت اشاره به سمت بالا باشد.)
یک نخ را با انتهای انگشت اشاره و سر انگشت شست نگه دارد و آن را دور انگشت اشاره بچرخاندن است.
با دو انگشت اشاره و شست ( Pinch ) خمیر بازی را تیکه تیکه کند.
وسیله‌ای به نام چینه را مراجعه کننده از هم جدا کند و دوباره به هم بچسباند،روش صحیح جدا کردن به این صورت است که دو چینه را با انگشت شست و کنار انگشت اشاره می گیرد و هر دو را رو به پایین حرکت میدهد تا چینه ها از هم جدا شوند.
یک کتاب را در دست بگیرد و تمام صفحات کتاب را به سرعت و رقم بزند.
از کودک با ضعف در حرکات ظریف انگشت بخواهید صفحه های کتاب را به نرمی و به روش صحیح بدون آنکه صفحات کتاب آسیب ببینند یا جای ورق زدن باقی بماند،ورق بزند.
در جهت بهبود مهارت های حرکتی ظریف از کودک بخواهید کلید در قفل بچرخاند.
در حالت ایستاده یک دست را صاف نگه میدارد و با دست دیگر توپ را از سمت چپ دست صاف شده پرت کرده و توپ طی یک مسیر منحنی در سمت راست دست صاف شده گرفته می شود.
توپ را روی کف دست بگذارد و توپ را به سمت بالا پرتاب کرده و همزمان دست را می چرخاند تا توپ روی پشت دست قرار بگیرد.
منابع:
theottoolbox.com
moretosayct.com
سوالات متداول:
1.کودک از چه سنی می تواند قیچی کند؟
کودکان از دو سال و نیمگی می تواند با قیچی برش دهد.
2.برای بهبود مهارت های ظریف دستی چه کارهایی می توان کرد؟
بازی های دستی با انگشتان، دست ورزی اشیاء از جمله فعالیت هایی است که والدین می توانند با کودکان انجام دهند. همچنین تمرینات کاردرمانی دست در جهت بهبود حرکات ظریف دست کمک کننده می باشد.
