دسته: توانبخشی کودکان

اوتیسم و اختلال پردازش حسی

اختلال پردازش حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم شایع است و حتی در ملاک های تشخیص اختلال اوتیسم هم گنجانده شده است. این اختلال به عنوان یک اختلال همراه در تشخیص های دیگر نظیر بیش فعالی و نقص توجه، اختلال یادگیری، اختلالات زبانی، سندروم ایکس شکننده و مشکلات روانپزشکی مانند استرس پس از حادثه دیده می شود. هر کودک مبتلا به طیف اوتیسم منحصر به فرد بوده و این منحصر به فردی، حساسیت های حسی خاص آن ها را نیز شامل می شود. کودکان مبتلا به اوتیسم می توانند به طیف گسترده ای از محرک ها، حساسیت بیش از اندازه (واکنش بیش از اندازه) و حساسیت کمتر از اندازه (واکنش کم) داشته باشند. بیشتر کودکان مبتلا ترکیبی از هر دو اختلال حسی را دارند. مرکز اوتیسم دکتر صابر با تشخیص اوتیسم و اختلال پردازش حسی در کودکان، و درمان این اختلالات با روش های کاردرمانی حسی، رفتار درمانی و… به درمان مشکلات حسی در کودکان اوتیسم می پردازد.

اختلال پردازش حسی یک اختلال شایع در جهان می باشد. میزان این اختلال در آمریکا یک کودک از هر 20 کودک می باشد. علت اختلال پردازش حسی هنوز شناخته شده نیست اما ریشه های ژنتیکی در آن دیده می شود.

علائم اختلال پردازش حسی در کودکان عبارتند از:

• مشکلات رفتاری مثل زدن و گاز گرفتن
• مشکلات تغذیه و بد غذایی
• مشکل در پوشیدن لباس خاصی
• واکنش بیش از حد به بو های خاص
• واکنش بیش از حد به صداهای مختلف مثلا علاقه به صدا سشوار
• واکنش شدید به نور برای مثال بی قراری و تکانشگری به نورهای رنگی
• ترس از قرار گرفتن در جاهایی که تعادلش را درگیر می کند برای مثال ایستادن روی صندلی یا تاب خوردن
• اضطراب و بی قراری در مواجهه با موقعیت هایی که کثیف می شود .برای مثال اجتناب از گل بازی
• مشکل در حمام رفتن و شستشو
• تحمل زیاد به درد یا تحمل پایین به درد
• مشکل در لمس شدن و بغل شدن توسط دیگران
• پرخاشگری و گوشه گیری
• حرکات تکراری و تکان دادن خود و بالا و پایین پریدن

اختلالات پردازش حسی در کودکان اوتیسم

اوتیسم و اختلال پردازش حسی همچون هشیاری و توجه بین دو وضعیت متغیر است: جستجوی حسی و مشکلات حسی. به نظر می رسد این که فردی در وضعیت جستجوی حسی باشد یا اجتناب حسی، به آستانه ادراکی او مربوط است. فرض کنید فردی آستانه های حسی اش افزایش یافته باشد. مثلا فردی که کم شنوا شده است، برای درک نیازمند دریافت محرک های قوی تری است چرا که در درک محرک های معمولی با مشکل مواجه است. این محرک ها برای وی مبهم است. کودکان نابینا گاهی برای تحریک چشم شان، آن را فشار می دهند تا نوری که از طریق بینایی دریافت نمی کنند، با فشار دریافت کنند. کودکان دارای اوتیسم ادراک حسی کند و مبهم و مشکلات حسی دارند، ممکن است درگیر رفتار های جستجوی حسی چون خیره شدن به نور، بوئیدن و لیسیدن اشیا، بال بال زدن و چرخیدن یا در موارد شدید رفتار های آسیب زن به خود بشوند. رفتار های کلیشه ای مثل بال بال زدن و چرخیدن و… علاوه بر ارضای حسی کودک ممکن است باعث کاهش استرس وی نیز بشود. ما نیز هنگام خوشحالی بالا و پایین می پریم یا هنگام شکست، سرخوردگی و ناامیدی سرمان را به دیوار می کوبیم یا با مشت روی سرمان می کوبیم. مطالعات نشان می دهد این گونه رفتار ها ضربان قلب را کاهش می دهد. بعضی از بچه های دارای اوتیسم که به شدت درگیر جستوگری حسی هستند، رفتار های خودزنی نشان می دهند. بر اساس یک فرضیه چنین رفتار های افراطی باعث آزادی اندروفین ها (مخدر های خود بدن) و در نتیجه ایجاد احساس خوشایندی مثل راه رفتن روی ابرها و سرخوشی می شود.

مشکلات حسی در اوتیسم

در مقابل کودک مبتلا به اوتیسم و اختلال پردازش حسی که آستانه های حسی اش پایین آمده است، دچار بیش حسی و مشکلات حسی می شود و تحمل محرک های حسی معمولی برای کودک غیر ممکن می شود، مثلا یک لباس پشمی احساسی مثل روپوشی از سوزن به کودک می دهد. کودکان دارای تند حسی شنیداری ممکن است با شنیدن صدای جارو برقی و مخلوط کن دچار ترس بشوند یا از حضور در مجامع عمومی مثل عروسی یا جشن تولد خودداری کنند یا به خاطر صدای بلند سیفون دستشویی نروند. همان طور که دیدید یک علامت رفتاری ممکن است به دلیل نقایص مختلف یا ترکیبی از آن ها ایجاد شود. برای همین بهتر است برای کمک به کودک در مرکز دایره ایستاده در جایی که بدترین علائم یعنی رفتار خود زنی و تخریب قرار دارد. حالا می توان یک تصویر کلی از مسئله داشت. نقایص زیر پایه های مختلف یا ترکیب نقایص منجر به بروز رفتار هایی می شود که تحت عنوان علامت دیده می شوند. برای کمک به کودک باید علت بروز رفتار را پیدا کرد یعنی ببینیم کدام یک از نقایص عامل بروز این رفتار است.

علائم مشکلات حسی کودکان اوتیسم

• گاز گرفتن خود و دیگران یا نیشگون گرفتن
• اجتناب از لمس شدن توسط دیگران
• عدم علاقه به استفاده از لباس ها با بافت متفاوت یا اسباب بازی ها و عروسک های پولیشی
• به هم ریختگی و بیقراری در مکان های شلوغ یا مکان های جدید
• حرکات اضافه،بال بال زدن و جیغ زدن در مواجهه با محرک های بینایی، صوتی یا بویایی
• علاقهمند به مصرف غذاهای خاص
• بو کردن اشیاء یا افراد
• لیس زدن یا گاز گرفتن اشیاء یا بافت های خاص
• اجتناب از حمام کردن و خیس شدن سر
• گرفتن گوشها و کشیدن آن ها با شنیدن صداهایزمینه ای که دیگران را اذیت نمی کند.

سوالات متداول:

1. آیا هر کودکی که علائم اختلال پردازش حسی دارد، اوتیسم است؟

خیر اختلال پردازش حسی می تواند همراه با اختلال اوتیسم و یا به تنهایی و یا همراه با اختلال بیش فعالی و نقص توجه، اختلالات یادگیری و… دیده شود.

2.آیا اختلال پردازش حسی درمان دارد؟

بله، با تکنیک های گفتاردرمانی حسی، کاردرمانی یکپارچگی حسی، ماساژ درمانی و سنسوری روم می توان اختلالات پردازش حسی را درمان نمود.

3. آیا بدغذایی در کودکان ممکن است با بیش حسی مرتبط باشد؟

بله، اختلال پردازش حسی یک اختلال در پردازش محرک های حسی در کودکان است که ممکن است به صورت اختلال در جویدن بعضی خوراکی ها و بلعیدن بافت هایی مانند پوره میوه ها دیده شود که موجب مشکلات تغذیه و بد غذایی کودک می شود.

FMRI (اف ام آر آی) یا تصویر برداری مغز چیست؟

تصویر برداری مغز یا FMRI (اف ام آر آی) نوعی تکنیک تصویر برداری پزشکی برای بررسی عملکرد مغز در طول وظایف و فعالیت‌ های متفاوت است که بر اساس اصل تغییر جریان خون در ناحیه‌ های فعال مغز کار می‌ کند و به وسیله تشدید ناحیه‌ های مغناطیسی مغز، تصاویری از فعالیت مغزی را ایجاد می‌ کند. FMRI (اف ام آر آی) نوعی روش تشخیصی برای بررسی عملکرد مغز و مشاهده بخش های سالم، بیمار یا آسیب دیده است. کلینیک دکتر مهدی صابر، بهترین مرکز درمان مشکلات مغزی در تهران، با بررسی دقیق تصویر برداری مغز و انسفالوگرافی، بهترین نوع توانبخشی را بسته به نوع اسیب مغزی در فرد انتخاب و ارائه می دهد.

تصویربرداری تشدید مغناطیسی مغز

هدف تمامی روش‌ های تصویر برداری مغز، نمایش نواحی فعّال مغز در هنگام ارائه‌ برخی از محرّک‌ ها یا شرایط است. تصویر برداری مغز یا تشدید مغناطیسی عملکردی FMRI (اف ام آر آی) این کار را از طریق جستجوی تغییرات جزئی در جریان خون و ترکیب خون با اکسیژن که در پاسخ به فعالیت عصبی اتّفاق می‌ افتد، انجام می‌ دهد. منطق این روش این است که، زمانی که یک ناحیه‌ خاص مغز به صورت لحظه‌ ای فعّال است، مثلاً در طول یک محاسبه‌ ریاضی، آن ناحیه اکسیژن بیشتری مصرف می‌ کند و برای تأمین آن جریان خون ناحیه‌ فعّال افزایش می‌ یابد. اساس FMRI (اف ام آر آی) یا تصویر برداری مغز، افزایش در سطح اکسیژن خون در نواحی فعّال مغز است. اثری که این روش به کار می‌ برد، «اثر وابسته به سطح اکسیژن خون» نامیده می‌ شود.

فعالیت نرون ها در FMRI (اف ام آر آی)

زمانی که ما درگیر یک تکلیف شناختی، مانند محاسبه هستیم، فعالیت نرون‌ ها در مقایسه با حالت استراحت افزایش می‌ یابد. از این رو متابولیسم آن‌ ها نیز افزایش می‌ یابد و فعالیت متابولیک افزایش یافته از طریق افزایش جریان خون ناحیه‌ ای مغز حمایت می‌ شود. از این رو برای یک ناحیه‌ مغز، ایجاد اکسیژن بیش‌ تر از مصرف آن است. خون اکسیژن‌ دار اضافی در نواحی فعّال مغز، هموگلوبین بدون اکسیژن را در مویرگ‌ ها و ورید های کوچک جاری می‌ سازد و در ناحیه‌ فعّال مقدار زیادی هموگلوبین اکسیژن‌ دار و مقدار کمی هموگلوبین بدون اکسیژن وجود دارد. هموگلوبین بدون اکسیژن در مقایسه با هموگلوبین اکسیژن‌ دار دارای ویژگی‌ های متفاوت مغناطیسی است. مولکول‌ های هموگلوبین بدون اکسیژن در حضور یک میدان مغناطیسی، همانند میدان ایجاد شده در ام آر آی یا FMRI (اف ام آر آی)، مانند آهن‌ربا های کوچک عمل می‌ کنند و باعث آشفتگی میدان مغناطیسی می‌ شوند. از آن جایی که یک کاهش نسبی در خون بدون اکسیژن وجود دارد، آشفتگی کم‌ تری در میدان مغناطیسی ایجاد می‌ شود و درنتیجه، حدود 3-2 ثانیه طول می‌ کشد تا «اثر وابسته به سطح اکسیژن خون» به بالای خط مبنا افزایش یابد و پس از 6-4 ثانیه به میزان بیشینه برسد. اثر وابسته به سطح اکسیژن خون معادل نسبت هموگلوبین اکسیژن‌ دار به هموگلوبین بدون اکسیژن است.

ارزیابی تصویر برداری مغز

محفظه‌ استوانه‌ ای تصویر برداری مغز، یک آهن‌ربای الکتریکی بسیار قوی است. فرد در درون این محفظه بدون هیچ حرکتی قرار می‌ گیرد تا داده‌ های تصویری ناشی از «اثر وابسته به سطح اکسیژن خون» ثبت گردد. تصویر برداری مغز یک روش نسبتاً جدید است که در حال حاضر به صورت گسترده برای تحقیقات استفاده می‌ شود. این روش تغییر در اکسیژن‌ رسانی و حجم خون در نواحی مختلف مغز را تعیین می‌ کند. روش FMRI (اف ام آر آی) یکی از پیشرفته‌ترین تکنیک‌ های در دسترس برای اندازه‌ گیری عملکرد مغز از طریق رهگیری تغییرات جریان خون مغز در طول فعالیت است. این تکنیک غیر تهاجمی به محقّق امکان جستجوی رابطه‌ بین فعالیت متابولیکی در نواحی مختلف مغز را در طی تکالیف شناختی فراهم می‌ کند که به وسیله‌ آن می‌ توان نواحی قشری درگیر در فعالیت‌ های مختلف را تعیین کرد. به عنوان مثال، در مطالعات کودکان دارای اختلال نقص توجّه ـ بیش‌ فعّالی، هنگامی که از کودک مهار پاسخ خواسته می‌ شود، فعالیت کمتری در بخش خلفی ـ جانبی قشر پیشانی در مقایسه با کودکان گروه کنترل دیده می‌ شود. تصویربرداری مغز اجازه می‌ دهد که تصاویر مغزی از کودکان تهیه شده و تأثیر درمان بر روی تحوّل مغز ارزیابی گردد. این ارزیابی‌ ها امکان کشف ضایعات عصبی و مداخلات زود هنگام را قبل از شروع مشکلات رفتاری سن مدرسه فراهم می‌ سازد.

توانبخشی شناختی کودکان اوتیسم

توانبخشی شناختی نوعی روش برای بازگرداندن مهارت های شناختی از دست‌ رفته است. در حقیقت توانبخشی شناختی بخشی از علوم شناختی است که به مداخله و تقویت مهارت های شناختی می پردازد. ترمیم اختلالات شناختی، برای کودکانی که مبتلا به یک اختلال شناختی یا رفتاری هستند و تقویت کارکرد های شناختی در کودکان که نیاز های تحصیلی یا حرفه ای خاص دارند، مطرح است. مرکز توانبخشی شناختی دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی شناختی کودکان اوتیسم، با در نظر گرفتن بهترین تمرینات توانبخشی شناختی کودک به درمان هر چه سریع تر اختلالات رفتاری کودکان اوتیسم می پردازد.

برنامه مداخله توجه اشتراکی در توانبخشی شناختی

برنامه توانبخشی شناختی با رویکرد تحلیل رفتار کاربردی تدوین شده است که دارای سطوح مختلف است و توسط مربی به کودک آموزش داده می­ شود.

مطالعه اثربخشی اول

• عنوان: توجه اشتراکی و بازی­ های نمادین در کودکان دارای اختلال اوتیسم یک کارآزمایی بالینی تصادفی شده
• گروه هدف: کودکان ۴-۳ ساله با اختلالات طیف اوتیسم در سه گروه توجه اشتراکی، بازی نمادین و کنترل
• مدت دوره توانبخشی شناختی: ۵ تا ۶ هفته هر روز به مدت نیم ساعت
• ارزیابی و اثربخشی: ارزیابی شامل مقیاس ­های ارتباط اجتماعی اولیه، ارزیابی ساختار یافته بازی و تعامل مراقب-کودک بود. نتایج این پژوهش در گروهی که مداخله توجه اشتراکی را دریافت کرده بودند نشانگر بهبود پاسخگو بودن به توجه اشتراکی و توجه اشتراکی شروع شده توسط کودک در بازی با والد و در گروهی که مداخله بازی نمادین دریافت کرده بودند، نشانگر تنوع تمرینات توانبخشی کودک در تعاملات با مادر و نیز استفاده از بازی­ های سطوح بالا بود.

مطالعه اثربخشی دوم

• عنوان: یک کارآزمایی بالینی تصادفی شده در توجه اشتراکی کودکان پیش دبستانی دارای اختلال اوتیسم
• گروه: هدف کودکان پیش دبستانی ۶۰-۲۶ ماهه با اختلال طیف اوتیسم
• مدت دوره توانبخشی شناختی: جلسات مداخله ۲۰ دقیقه ­ای و روزی ۲ بار به صورت ۵ روز در هفته و حداقل ۸ هفته و در مجموع حدوداً ۸۰ جلسه
• ارزیابی و اثربخشی: ارزیابی شامل مقیاس یادگیری اولیه میلون مقیاس بهره رشدی و مقیاس رشد زبان رینل نسخه استاندار شده نروژ بود. تحلیل داده ­ها نشان داده است کودکانی که مداخله توجه اشتراکی دریافت کرده ­اند به طور معنی­ داری میزان توجه اشتراکی آنان در ارتباط با معلم و مربی­ شان و طول مدت توجه اشتراکی با مادرشان بیشتر شده است.

برنامه شناخت اجتماعی

هدف توانبخشی شناختی رشد نظریه ذهن با تمرکز بر مهارت­ هایی همچون توانایی آشنایی و دوستی با دیگران و ادراک و تقلید است. مواد و تصاویر مورد استفاده در این برنامه از مواد و تصاویر آزمون نظریه ذهن متفاوت است. در این برنامه از تصاویر برای آموزش نظریه ذهن استفاده شده است.

مطالعه اثر بخشی

• عنوان: برنامه تقویت شناخت اجتماعی مبتنی بر تئوری ذهن برای کودکان با اختلالات نافذ رشدی در سنین
• مدرسه: یک مطالعه باز برای بررسی اثربخشی
• گروه: هدف کودکان ١١-٨ ساله دارای اختلال طیف اوتیسم
• مدت دوره توانبخشی شناختی: ۲۱ هفته و هر هفته ۱ ساعت
• ارزیابی و اثربخشی: ارزیابی مورد استفاده شامل آزمون نظریه ذهن و مقیاس رشد اجتماعی و اینلند بود. این پژوهش و تمرینات توانبخشی نشان داد که مداخله سبب ارتقاء نظریه ذهن کودکان شرکت کننده در پژوهش حاضر شده است.

آموزش نظریه ذهن در توانبخشی شناختی کودکان اوتیسم

در برنامه توانبخشی شناختی مداخله بر روی مهارت­ های نظریه ذهن تمرکز دارد و شامل مؤلفه ­هایی همچون گوش دادن به دیگران ادراک و تقلید، تمیز بین واقعیت و تصور و شناخت هیجانات شادی، خشم، ترس و ناراحتی است.

مطالعه اثربخشی

• عنوان: تقویت تئوری ذهن در کودکان با اختلال اوتیسم: یک کارآزمایی بالینی تصادفی شده
• گروه هدف: کودکان ۱۳-۸ ساله با اختلال طیف اوتیسم
• مدت دوره توانبخشی شناختی: ۱۶ جلسه یک و نیم ساعته هفتگی
• ارزیابی و اثربخشی: ارزیابی شامل آزمون نظریه ذهن، مقیاس آگاهی هیجانی کودکان و ابزار خود گزارش ­دهی همدلی بود. نتیجه این مطالعه و تمرینات توانبخشی نشان داد که آموزش نظریه ذهن سبب ارتقاء مهارت­ های نظریه ذهن کودکان شرکت کننده در مداخله شده است اما بر میزان همدلی گزارش شده توسط شرکت کنندگان و رفتار های اجتماعی گزارش شده توسط والدین آنان اثربخشی معنی­ داری نداشته است.

آموزش انعطاف ­پذیری شناختی

در این برنامه مؤلفه­ های کارکرد های اجرایی در تکالیفی درجه بندی شده مورد تقویت قرار می­ گیرند.

مطالعه اثربخشی

• عنوان: برنامه تقویت حافظه فعال و انعطاف­ پذیری شناختی برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم یک کارآزمایی بالینی تصادفی شده
• گروه هدف: کودکان ۱۲ – ۸ ساله دارای اختلال طیف اوتیسم
• مدت دوره توانبخشی شناختی: ۶ هفته مداخله برای سه گروه

ارزیابی و اثربخشی: ارزیابی شامل تکلیف ضربه به بلوک­ ها، تکلیف چند محرک پیشین و مقیاس سنجش رفتاری کارکرد های اجرایی بود. نتایج این مطالعه و تمرینات توانبخشی نشان داد که کودکانی که مداخلات را کامل دریافت کرده ­اند بهبود معنی­ داری در انعطاف­ پذیری شناختی، حافظه کاری، توجه و مقیاس­ هایی که والدین پاسخ گفته بودند نشان دادند.

بهترین تمرین‌های توانبخشی شناختی برای کودکان اوتیستیک

توانبخشی شناختی یکی از مؤثرترین روش‌ها برای بهبود توجه، حافظه، برنامه‌ریزی و مهارت‌های اجتماعی در کودکان اوتیستیک است. این تمرین‌ها بر اساس اصول روانشناسی شناختی طراحی شده‌اند و به کودک کمک می‌کنند تا ارتباط بهتری با محیط برقرار کند. در ادامه، برخی از بهترین تمرین‌های عملی را معرفی می‌کنیم که می‌توانید در خانه یا کلینیک انجام دهید.

1. بازی‌های تقویت توجه و تمرکز

پازل‌های تصویری: انتخاب پازل با قطعات کم و افزایش تدریجی سختی آن.

بازی «پیدا کردن تفاوت‌ها»: استفاده از تصاویر مشابه با چند تفاوت کوچک.

تمرین‌های شنیداری: گفتن دنباله‌ای از اعداد یا کلمات و درخواست تکرار از کودک.

2. بهبود حافظه کاری

بازی «چی گم شده؟»: قرار دادن چند شیء مقابل کودک، پوشاندن آن‌ها و پرسش درباره موارد موجود.

داستان‌گویی مرحله‌ای: گفتن داستان کوتاه و درخواست بازگویی آن با جزئیات.

استفاده از فلش‌کارت‌های آموزشی: تکرار تصاویر و کلمات برای تقویت یادگیری.

3. تقویت مهارت‌های اجتماعی و تئوری ذهن

بازی نقش‌آفرینی: استفاده از عروسک‌ها برای شبیه‌سازی موقعیت‌های اجتماعی.

تمرین تشخیص احساسات: نشان دادن تصاویر چهره‌های مختلف و پرسش درباره احساسات هرکدام.

گروه‌های بازی کوچک: تشویق کودک به مشارکت در بازی‌های دونفره با همسالان.

4. بهبود عملکردهای اجرایی

برنامه‌ریزی تصویری: استفاده از تصاویر برای نشان دادن مراحل انجام کارها (مثل مسواک زدن).

بازی‌های ساختنی: مانند لگو یا بلوک‌های چوبی برای تقویت برنامه‌ریزی و حل مسئله.

دستورالعمل‌های چندمرحله‌ای: دادن دستورات ساده و افزایش تدریجی پیچیدگی آن‌ها.

این تمرین‌ها نه‌تنها بر اساس اوتیسم و روانشناسی شناختی طراحی شده‌اند، بلکه در تحقیقات اخیر نیز تأثیر آن‌ها ثابت شده است. برای نتیجه‌گیری بهتر، تکرار و صبر کلیدی است. اگر کودک در انجام برخی تمرین‌ها مقاومت کرد، آن را به فعالیتی لذت‌بخش تبدیل کنید یا از مشاور متخصص کمک بگیرید.

سوالات متداول:

1-از چه سنی می‌توان تمرین‌های شناختی را شروع کرد؟
از 3 سالگی می‌توان تمرین‌های ساده را آغاز کرد، اما نوع و شدت تمرین‌ها باید با توجه به سطح رشد کودک تنظیم شود. بهترین کار مشورت با متخصص کاردرمانی برای برنامه‌ریزی شخصی‌سازی شده است.

2-آیا توانبخشی شناختی واقعاً برای کودکان اوتیسم مفید است؟
بله، تحقیقات نشان داده‌اند که توانبخشی شناختی می‌تواند به بهبود توجه، حافظه کاری و مهارت‌های اجتماعی در کودکان اوتیستیک کمک کند. این روش‌ها بر اساس اصول علمی طراحی شده‌اند و در بسیاری از موارد نتایج چشمگیری داشته‌اند.

یکپارچگی حسی و اختلال یادگیری

یادگیری بهتر و ماندگارتر منوط به مشارکت چند حس در یادگیری است. یادگیری چند حسی اغلب بر استفاده از حواس بینایی، شنوایی و حس پیکری مشتمل بر بساوایی و حس حرکتی تأکید دارد. یادگیری چند حسی عمیق‌تر و ماندگارتر از یادگیری تک حسی است. کودکان با اختلال یادگیری در استفاده از حواس خود به صورت یکپارچه دچار مشکل هستند. اختلال پردازش حسی یکی دیگر از علل مشکلات یادگیری در کودکان است. اختلال حسی در کودکان توانایی پردازش صحیح اطلاعات حسی دریافتی را از کودک گرفته و یا پردازش غلطی را ایجاد می نماید و به همین علت کودک نمی تواند پاسخ صحیح را به نشانه های ارائه شده به او بدهد. مرکز درمان اختلالات پردازش حسی دکتر صابر در زمینه درمان اختلال حسی در کودکان و بهبود اختلال یادگیری به صورت تخصصی فعالیت می نماید. خدمات پیشرفته مرکز نظیر اتاق سنسوری، کاردرمانی یکپارچگی حسی، ماساژ درمانی ، اتاق تاریم بینایی و اتاق تقویت مهارت های شنیداری در تسریع درمان اختلال یادگیری در کودکان موثر می باشد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

اختلال حسی در کودکان

مهارت‌هایی که با یادگیری چند حسی آموخته می‌شوند، دارای پیوندهای بیشتری هستند. این پیوندهای بیشتر در هنگام رمزگذاری اطلاعات، بازیابی آن را تسهیل می‌کند؛ به‌ گونه‌ای که اطلاعات که به ‌صورت چند حسی یاد گرفته می‌شوند، حتی زمانی‌که ارزیابی و آزمون به ‌صورت تک حسی ارائه شود، بهتر از اطلاعاتی که از طریق همان حس ارائه شده‌اند، بازیابی می‌شود (سریواستاوا و سالاخوتدینوف، 20۱۴) .

به‌ طورکلی، مبنای یادگیری چند حسی این است که استفاده از چند حس در یادگیری، به ایجاد پیوندهای بیشتر بین مفاهیم جدید با موقعیت‌های زندگی واقعی و اطلاعات قدیم کمک می‌کند. ایجاد تجربه‌های شبیه به زندگی واقعی از ویژگی‌های شاخص یادگیری چند حسی است که اطلاعات مرتبط با حواس مختلف را تجمیع می‌کند و پیوندهای عمیق‌تری بین دانش جدید و قدیم می‌سازد. در توانبخشی شناختی ایجاد موقعیت‌های شبیه به زندگی واقعی و فراخوانی دانش قدیم برای تسهیل یادگاری جدید ضروری است.

یکی از درمان‌هایی که بر این اصل استوار است، یکپارچگی حسی است که عمدتاً توسط کار درمانگران برای درمان اختلالات با نقایص حسی – حرکتی و شناختی مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکپارچگی حسی فرآیندی است که با سازماندهی حواس مختلف، امکان تعامل مؤثر با محیط را فراهم می‌سازد. این تئوری به ‌وسیلة آیرس (۱۹۷۲) مطرح شد. اجزاء مداخله یکپارچگی حسی با یک محیط حس غنی، بازی محور/کودک محور

با ایجاد چالش‌های پیشرونده، یکپارچه‌سازی حواس برای اجرای تمرین ارائه ‌شده را ممکن می‌سازد. در این درمان علاوه بر این ‌که تعدیل حسی برای توجه و کنترل رفتار هدف قرار می‌گیرد، یکپارچه‌سازی اطلاعات حسی به‌ عنوان پایه‌ای برای بهبود برنامه‌ریزی حرکتی، تقلید، توالی و یادگیری تکالیف جدید، به ‌منظور پیش ‌نیازهای مشارکت در مدرسه و اجتماع در نظر گرفته می‌شود (زیمز و همکاران، 20۱۲) .

در برنامه توانبخشی شناختی باران، از ترکیب و تفکیک تدریجی و هدفمند حواس مختلف بینایی، دهلیزی و پیکری در فرایند اجرای یک تکلیف شناختی همزمان استفاده می‌شود. در این برنامه، مدیریت ظرفیت منابع شناختی جهت یکپارچه‌سازی حواس مختلف مورد نیاز در تکلیف تعادلی به عنوان یک تمرین پیشرونده برای توانبخشی شناختی مورد استفاده قرار گرفته است (نجاتی، ۱۳۹۶) .

 یادگیری فعال در اختلال یادگیری

یادگیری فعال در برابر یادگیری منفعل مطرح است. در یادگیری منفعل، آموزگار یا درمانگر نقش ارائه ‌دهنده دارند؛ فراگیر ساکت و آرام می‌نشیند و آموزگار برای او مباحث را توضیح می‌دهد.

آموزگاران خلاق‌تر از فیلم، عکس و دیگر مواد آموزشی هم استفاده می‌کنند، اما صرف‌نظر از مواد آموزشی، نحوة اداره کلاس یا اتاق درمان یک‌ طرفه است به ‌نحوی که آموزگار فعال است، درس می‌دهد و روند پیشرفت درس و فراگیر را کنترل و مدیریت می‌کند. فراگیر هم با دقت گوش می‌دهد و سعی می‌کند به‌ خوبی گفته‌های آموزگار را به یاد بسپارد یادگیری فعال در نقطه مقابل یادگیری منفعل، مسئولیت آموزش را بر عهده یادگیرنده می‌گذارد (آیسون، ۲۰۱۰) .

یادگیرنده با مشارکت در بحث، انجام آزمایش، بازسازی و فعالیت‌هایی مانند این در یادگیری به ‌صورت فعال مشارکت می‌کنند. مشارکت در درس، امکان تجربه پیوند سازی بین اطلاعات جدید و اطلاعات پیشین را فراهم می‌آورد و پایداری اطلاعات را تعمیق می‌بخشد.

در توانبخشی شناختی اختلال یادگیری، که ایجاد پیوند بین مهارت و دانش اکتسابی با زندگی افراد ارتباط تنگاتنگ دارد، استفاده از یادگیری فعال بسیار مهم است. کسانی که دارای آسیب مغزی هستند، به ‌احتمال بیشتر در یادگیری مشکل دارند. برای ایجاد پیوندهای بیشتر بین اتر ساعات جدید و قدیم، تمرین‌ها باید به‌ گونه‌ای برنامه‌ریزی شوند که یادگیرنده را به‌ صورت فعال در یادگیری مشارکت دهند و محصولات یادگیری را برعهده خود او بگذارند. آیسون (۲۰۱۰) استفاده از مکث در آموزش، ارائه کار گروه و ارائه پرسش‌های هدفمند را بخش از فعالیت‌های یادگیری فعال می‌داند. در توانبخشی شناختی، ارائه تمرین‌های خانگی و ایجاد موقعیت‌های شبیه به زندگی واقعی در کلینیک، بخشی از یادگیری فعال به حساب می‌آید.

مشکلات پردازش حسی و خواندن

تعداد قابل توجهی دانش‌آموزان با مشکلات حسی و توجه، مشکلات پردازش بینایی و یا ضعف شدید بینایی تشخیص داده نشده دارند. نشان‌های آن‌ها شامل: دوبینی، آبریزش از چشم‌ها، پلک زدن، پوشیده شدن یک چشم، کج کردن سر هنگامی که به کتاب یا دیگر اشیای نزدیک نگاه می‌کنند، شکایات مکرر سر درد، خستگی یا کلافه شدن به هنگام خواندن است.

اگر هر نگرانی درباره بینایی کودک وجود دارد، خصوصا اگر کودک در خواندن دچار مشکل است، باید یک معاینه کامل بینایی از طریق یک فراهم‌کننده مراقبت‌های بینایی انجام شود. این کار باید از طریق یک اپتومتریست یا چشم پزشک اطفال انجام شود. چشم پزشک اطفال کسی است که در رشد عملکرد‌های بینایی کودکان که فقط با بیماری‌ها و جراحی چشم‌ها در ارتباط است، تخصص دارد. تمیز بینایی که توسط والدین، پرستار مدرسه یاحتی یک متخصص اطفال انجام می‌شود، یک معاینه درکی بینایی نیست. البته، دانش‌آموزان با مشکلات شدید بینایی، باید از عینک‌های مخصوص خواندن استفاده کنند، در صورتی که برایشان تجویز شده باشد.

عینک‌ها همچنین ممکن است برای راحتی عضلات چشم‌ها تجویز شود، در صورتی که کودک با همگرایی ناکافی یا همگرایی شدید مشکل داشته باشد.  معلم باید  استفاده از عینک را به همان صورتی که پیشنهاد شده تقویت کند و به طور مکرر لنز‌های عینک را چک کند که تمیز باشند و لکه نداشته باشند.

روشنایی خوب خیلی مهم است که کودک یاد می‌گیرد بخواند و با دقت متن‌ها را برای ساعت‌ها ببیند. حتی با جود بینایی خیلی خوب، برخی از دانش‌آموزان که از نظر بینایی حساس هستند ممکن است با تضاد بین کاغذ و خطوط مشکل داشته باشند. در واقع، چشم‌ها و مغز آنها نمی‌تواند با کنتراست شدید بین کاغذ سفید و خطوط سیاه کنار بیاید. کنتراست را کم کنید و چشم‌ها را آرام کنید، تا دانش‌آموزان تقویت شوند که بهتر بخوانند. در حالی که از کودکان انتظار می‌رود که قادر باشند صفحه نوشته شده را به آسانی از چپ به راست، کلمه به کلمه اسکن کنند و به سمت چپ خط بعدی بروند، ولی بعضی از دانش‌آموزان کمی ‌حمایت نیاز دارند تا این کار را انجام دهند.

سوالات متداول:

1-چطور بفهمم مشکلات خواندن پسرم به دلیل یکپارچگی حسی است نه نارساخوانی؟
اگر کودک در فعالیت‌های غیرکلامی مثل دوچرخه‌سواری، گره زدن بند کفش یا تحمل برچسب لباس هم مشکل دارد، احتمالاً اختلال یکپارچگی حسی نقش کلیدی دارد. ارزیابی توسط کاردرمانگر حسی ضروری است.

2-تمرینات یکپارچگی حسی چطور روی دقت خواندن اثر می‌ذارن؟
فعالیت‌هایی مثل فشردن توپ استرس قبل از خواندن یا استفاده از جلیقه وزندار، با تنظیم سیستم عصبی، توجه بصری را افزایش می‌دهند. تحقیقات نشان داده این تمرینات تا ۴۰% دقت خواندن را بهبود می‌بخشد.

توانبخشی شناختی چیست

انجمن آسیب مغزی آمریکا توانبخشی شناختی را مجموعه‌ ای نظام مند از خدمات درمانی و دارویی معرفی کرده است که برای بهبود عملکرد شناختی و مشارکت پس از آسیب شناختی طراحی شده است. در این تعریف توانبخشی شناختی بخشی از برنامه های بین رشته‌ای جامع است. گروه ویژه بین رشته‌ای آسیب مغزی توانبخشی شناختی را این گونه تعریف کرده است درمان شناختی نظام مند مبتنی بر عملکرد که بر پایه ارزیابی و فهم نقایص رفتاری مغزی استوار است این نوع درمان در جهت دستیابی به تغییرات عملکردی از روش‌های زیر استفاده می‌کند. استحکام تقویت و بازسازی الگوهای رفتاری آموخته شده تثبیت الگوهای جدید فعالیت شناختی و جبران فعالیت سیستم عصبی آسیب دیده. مرکز توانبخشی دکتر صابر در زمینه توانبخشی شناختی در کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید در این متن به این سوال پاسخ می دهیم که خاستگاه توانبخشی شناختی چیست و مداخلات درمانی در این زمینه چگونه است؟

خاستگاه توانبخشی شناختی

نسل های مختلف پژوهشگران با این سوال در تحول انسان روبه ‌رو بوده اند که آیا تجربه و یا محیط بر ظرفیت شناختی کودک تاثیر می گذارد. این موضوع منجر به طرح این بحث می شود که ژن ها تا چه اندازه ای تحول ظرفینت های شناختی را تعیین می کنند و تا چه اندازه ای این ظرفیت‌ها به تجربه وابسته است. کمی سازی دقیق سهم این دو عامل در تحول کار دشواری است. با این حال پژوهش‌ها نشان می‌دهند آموزش و محیط هر دو از اهمیت برخوردارند و هر دو عامل ژنتیکی و محیطی بر تحول مغز و شناخت تاثیر گذارند. با آگاهی از این که دامنه گسترده‌ای برای بهبود توانمندی های شناختی از طریق تجربه قابل تصور است، در دهه گذشته مطالعات روز افزونی با هدف بررسی اثر برنامه‌ های مداخله‌ای در ظرفیت های شناختی کودکان طراحی و اجرا شده اند. با کمک شواهد قابل توجهی که این پژوهش ها فراهم آورده‌اند . پاسخ به این سوال بسیار مهم است که آیا امکان افزایش ظرفیت های شناختی کودک وجود دارد؟

امروزه پیشرفته دانش در زمینه ظرفیت شکل پذیری و خود ترمیمی مغز نشان می‌دهد که با کمک آموزش و تمرین شناختی دقیق، می توان رفتار و کارکردهای شناختی مغز را به گونه‌ای با دوام، بهبود بخشید. این توانایی مغز انسان راه را برای توسعه دانش جدیدی تحت عنوان توانبخشی شناختی باز کرده است. به این ترتیب توانبخشی شناختی به عنوان یک روش درمانی موثر در بهبود کارکردهای شناختی در طیف وسیعی از اختلالات رفتاری و روانی جای گرفته است. با این وجود ناهماهنگی و عدم شباهت مداخلات موجود موجب عدم دستیابی به یک تعریف یکپارچه از مفهوم توانبخشی شناختی شده است و تعاریف مختلفی از این مفهوم وجود دارد.

خاستگاه توانبخشی شناختی چیست؟ توانبخشی شناختی را می‌ توان از نظریه فرنز جوزف گال، نورواناتومیست آلمانی (۱۷۵۸-۱۸۲۸) دانست. نامبرده در یکی از نظریه‌ های مطرح خود بیان می کند که در صورت کسب مهارت در هر رفتار، ساختار مغزی درگیر در آن رفتار تقویت می‌ شود. متأسفانه، گال در تشریح این نظریه به افزایش حجم ساختار مغزی و برآمدگی استخوان جمجمه روی آن اشاره می‌ نماید و رویکرد جمجمه شناسی، را مطرح می‌ کند. پس از رد شدن جمجمه شناسی موضوع تقویت ساختار مغزی با کسب مهارت رفتاری نیز به پیرو آن به فراموشی سپرده شد.

پس از آن، پاول بروکا، به عنوان بنیان گذار عصب روان شناسی نوین این مفهوم را دوباره زنده کرد. بروکا بیان نمود که اگر تغییر شکلی در مغز بر اثر کسب مهارت رفتاری به وجود آید، باید در سطح چین و شکنجه‌ ای مغز دنبالش بگردیم نه استخوان‌ های جمجمه، بروکا در یکی از مقالات خود در توصیف مکان یابی مغزی زبان، یک برنامه توانبخشی برای بیماران بزرگ سال، که قادر به خواندن کلمات با صدای بلند نبودند، ارائه داد. در این برنامه توانبخشی به بیمار آموزش داده می‌ شد که با رویکرد آگاهی واج شناختی یک کلمه را بخواند. موضوع شگفت انگیز برای بروکا این بود که بیمار هنگامی که کلمات را با صدای بلند می‌خواند، قادر به تشخیص سیلاب‌ ها و کلمه‌ ها نبود، بلکه فقط شکل کلی و ظاهر آن‌ ها را درک و ثبت می‌کرد.

بروکا پیشگام توانبخشی مهارت‌ های خواندن نبود. قبل از او، هاوارد و هاتفیلد نیز مداخلاتی در درمان زبان پریشی داشتند. در میان ابزار های مورد استفاده در توانبخشی شناختی آنان، وسایل چوبی اشکال مختلف هندسی وجود داشته است در واقع آنان تکنیک های مختلفی را به منظور بهبود مهارت‌ های ارتباطی بیماران زبان پریش مورد استفاده قرار دادند.

تحول عمده در توانبخشی شناختی در طول جنگ جهانی اول رخ داد که مراکز توانبخشی آسیب‌ های مغزی برای اولین بار راه اندازی شد. پیشرفته ترین این مراکز در آلمان و اتریش بود که مراکز تخصصی مراقبت‌های پزشکی و توانبخشی سربازان مبتلا به آسیب‌ های مغزی را دایر نمودند.

تاریخچه ارزیابی و مداخلة شناختی در طول جنگ جهانی اول و پس از آن به خوبی مستند نشده است. فرانس ایجاد یک موسسه ملی برای توسعه مؤثرتر مداخلات برای مجروحان عصبی را پیشنهاد نمود؛ اما متأسفانه این پیشنهاد عملی نشد با توجه به این که نقش توانبخشی شناختی در ادبیات پزشکی در کاهش بروز آسیب‌ های مغزی پس از جنگ بیان شده بود هاروی کوشینگ، جراح مغز و اعصاب در ایالات متحده، از موضوع عدم ارزیابی و توانبخشی شناختی مجروحین جنگی با آسیب مغزی و اعطای بازنشستگی و رها کردن آن‌ ها در خانه، شکایت نمود.

پس از آن توانبخشی شناختی توسط لوریا، روانشناس روسی به منظور تسهیل در پژوهش‌ های عصب روانشناسی در بیماران ،پزشکی جانی دوباره گرفت. زمانی که اتحاد جماهیر شوروی وارد جنگ جهانی دوم شد لوریا بیمارستان ویژه‌ ای برای مجروحان جنگی با آسیب مغزی دایر کرد. لوریا با بررسی مجروحان دارای نقایص عصب شناختی، نظریه‌ای مطرح کرد و بر اساس آن منطقی برای توانبخشی شناختی ارائه داد؛ خوشبختانه مهم ترین آثار لوریا شامل کتاب‌ های ترمیم کارکرد بعد از آسیب مغزی و زبان پریشی پس از ضربه در کار با مجروحان مغزی جنگ جهانی دوم در دسترس است. در کشور های دیگر در طول و بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم توانبخشی شناختی متمرکز بر زبان پریشی بود. در آکسفورد و ادنبورگ، انگلستان تعدادی مراکز درمان آسیب مغزی برای ارائه همزمان خدمات پزشکی و توانبخشی ایجاد شد زانگویل پیشنهاد هایی نظری و بالینی ارائه داد که هنوز در توانبخشی شناختی وجود دارند او پیشنهاد کرد که توانبخشی شناختی دو راهبرد را دنبال می‌ کند یکی بازآموزی مستقیم و دیگری جایگزینی او بیان می‌ کند بازآموزی مستقیم مانند تمرینات هدفمند بیشترین تأثیر را بر آسیب‌ ها دارد. در بحث در مورد استفاده از آزمون‌ های روانشناسی در توانبخشی آسیب‌ های ،مغزی زانگویل تأکید کرد که برای یک پیش بینی معتبر برای نتایج آزمون‌ های روان شناختی باید به عملکرد فرد در زندگی حرفه‌ای توجه شود. جالب است که امروزه پس از نیم قرن برای بیماران آسیب‌ های مغزی برخی از آزمون‌ های روانی، به عنوان مثال مقیاس هوش وکسلر در مراکز درمانی استفاده می‌شود.

پس از جنگ جهانی دوم، برخلاف جنگ اول، برنامه‌ های توانبخشی شناختی در مقیاس‌ های بزرگ در کشورهای مختلف ایجاد شد حرفه گفتار درمانی به طور چشمگیری برای پاسخگویی به نیازهای درمانی بیماران زبان پریش در مراکز توانبخشی، به عنوان مثال اداره سربازان بیمارستان ایالات متحده آمریکا، گسترش یافت. همچنین حرفه‌ های،کاردرمانی، فیزیوتراپی، روانشناسی توانبخشی حرفه‌ای و مشاوره برای توسعه سریع و پاسخگویی به نیاز های مجروحان جنگی دایر شد.

دوره جدید توانبخشی شناختی ریشه در رشد تحقیقات عصب روانشناسی و افزایش بروز آسیب‌ های مغزی ناشی از حوادث وسایل نقلیه موتوری، دارد یکی دیگر از رویدادهای تأثیرگذار در تاریخ توانبخشی شناختی، برنامه های توانبخشی عصب روانشناسی دانشگاه نیویورک و مراکز توانبخشی برای بیماران مبتلا به غفلت بینایی به علت سکته مغزی بود.

مفهوم توانبخشی شناختی

مداخلات شناختی را می توان به دو بخش تقسیم نمود. یکی ارتقاء شناختی که افزایش توانایی های شناختی فرد بالاتر از سطح مورد نیاز برای فعالیت های زندگی روزانه است و دیگری توانبخشی شناختی که تلاش برای بهبود نارسایی های هیجانی، اجتماعی و شناختی ناشی از آسیب‌های مغزی است. هدف اصلی توانبخشی شناختی را می توان کمک به افراد ناتوان و دارای اختلال مغزی در رسیدن به سطح مطلوبی از سلامت و کاهش اثرات اختلال بر زندگی روزانه آنها تعریف کرد.

تقویت شناختی در دهه گذشته در میان عموم مردم و همچنین در گفتمان علمی مورد توجه قرار گرفته است تقویت شناختی تلاش در جهت افزایش عملکرد های شناختی همچون توجه و حافظه در افراد سالم است. راهکارهای مختلفی برای تقویت عملکردهای شناختی وجود دارد که می توان به دارو مثلاً استفاده از کافئین و داروهای محرک، مثل متیل فندیت برای افزایش توجه، ورزش مدیتیشن، تحریک مغناطیسی جمجمه ای و یا تحریک جریان مستقیم جمجمه ای اشاره نمود. در طول دهه گذشته بحث‌های میان‌ رشته‌ای فعالی برای انواع روشهای تقویت شناختی مطرح شده است. در این حیطه موضوعاتی چون اخلاق، ایمنی، اثربخشی، نسبت سود و زیان، استقلال، ماهیت انسان و ماشینی شدن زندگی انسان مطرح است. با این حال، پرسش ها و مسائل متعددی در خصوص تقویت شناختی وجود دارد که نیاز به توضیحات بیشتری دارد. مثلاً مسائل مفهومی در مورد اینکه چه موقعی باید تقویت شناختی صورت گیرد.

 توانبخشی شناختی در بافت تحول مغز

توانبخشی شناختی در کودکان می‌تواند عملکرد آنان را در تکالیف کنترل شناختی بهبود بخشد. این مسئله در هر دو گروه کودکان سالم و کودکان دارای اختلال رفتاری ثابت شده است. در این خصوص سه دیدگاه متفاوت در حوزه علوم اعصاب وجود دارد. نخست دیدگاه بلوغی که می‌گوید عملکرد شناختی زمانی رشد می‌کند که مناطق مغزی رشد کافی داشته باشند دیدگاه دوم، تشخیص تعاملی را بیان می کند و می گوید که تخصیص یک بخش مغز نتیجه تعامل و رقابت آن با سایر مناطق مغزی در طول دوران رشد است. این دیدگاه بیشترین حمایت را برداشته چرا که نقش تجربه در رشد مغز را در نظر گرفته و می‌گوید که هرچند قوانین کلی در مورد رشد ساختاری مغز احتمالاً به صورت ژنتیکی برنامه‌ ریزی شده اما جزئیات آن حاصل تجربه و محیط است. این دیدگاه همچنین بیان می‌کند که مناطق مختلف مغز باید با در نظر گرفتن ارتباطشان با شبکه های اجرایی که در آن دخیل هستند بررسی شوند دیدگاه سوم، دیدگاه یادگیری مهارت است که تاکید آن روی الگوهایی است که در طول فرایند رشد تغییر می‌کنند و مشابه آن چیزی است که در یادگیری مهارت در کودکان اتفاق می افتد. این دیدگاه بیانگر آن است که باید بین اثرات سن و عملکرد در فعالیت مغز در کودکان و نوجوانان تفاوت قائل شد. در توانبخشی شناختی مغز در حال رشد (کودکان) مغز کودکان را نباید نمونه ساده شده، کوچکتر و یا با کارایی کمتر از مغز بزرگسالان دانست. بلکه در ارتباط با تاثیر توانبخشی شناختی می توان گفت که سرعت تغییر کارکرد مغز کودکان شباهت زیادی با مغز بزرگسالان دارد. با این حال توانبخشی شناختی می تواند تاثیرات کیفی متفاوتی بر کارکردهای مغز کودکان و بزرگسالان داشته باشد. مطالعات اندکی در ارتباط با تاثیر توانبخشی شناختی بر تغییرات فعال سازی مغز کودکان انجام شده است این مطالعات اولیه بیانگر آن است که توانبخشی شناختی می تواند رشد کارکردی مغز کودکان را سرعت بخشد نمونه ای از این مطالعات الگوی کاملی از فعال سازی منطقه پیشانی – آهیانه ای مغز کودک را بعد از دریافت توانبخشی شناختی نشان داده اند این یافته ها نشان می دهد که توانبخشی شناختی خاص و مرتبط با کارکرد مغز می‌تواند در ساختار شناختی و تحولی مغز کودکان تاثیر گذار باشد نتایج مطالعات دیگر حاکی از آن است که پردازش تکالیف توانبخشی شناختی در کودکان یا بزرگسالان متفاوت است به طور مثال کودکان بعد از تکالیف توانبخشی شناختی به مدت چند روز کاهش فعالیت در مناطق قشر پیشانی و آهیانه ای و افزایش فعالیت در پوتامن چپ را نشان دادند اما در بزرگسالان با همان تکالیف تنها کاهش فعالیت در قشر پیش پیشانی را نشان می‌دهند. این نتایج بیانگر انعطاف پذیری بیشتر مغز کودکان است. تحقیقات دیگر خاصیت، شکل پذیری کارکردهای مغزی را با استفاده از توانبخشی شناختی در کودکان دارای ناتوانی‌های تحولی مانند اختلال نقص توجه – بیش فعالی، اختلال یادگیری و اختلال خاص زبانی بررسی نموده و نشان داده‌اند که با توانبخشی شناختی فعال سازی مغز در این کودکان تغییر و بهبود می یابد.

 برسی اهمیت مداخله شناختی

مطالعات بسیاری در دهه گذشته به منظور بررسی مزایای بالقوه برنامه های مداخله شناختی بر تحول مهارتهای شناختی و سازوکارهای مغزی زیر بنایی آنها انجام شده است. این مطالعات برحسب روش، طول مدت اجرا و شدت مداخله با یکدیگر متفاوت هستند بیشتر آنها به فرایندهای شناختی می‌ پردازند که در دامنه کارکردهای اجرایی شامل حافظه کاری، کنترل مهاری و انعطاف پذیری شناختی قرار دارند. تحول کارکردهای اجرایی موجب هماهنگی سطوح بالا به پایین و تنظیم افکار، رفتارها و هیجاناتی می ‌شوند که برای سازگاری منعطف با تغییرات محیطی ضروری هستند. به دلیل نقشی که کارکردهای اجرایی در ابعاد گوناگون تحول کودکان و نوجوانان مانند سازگاری اجتماعی، کفایت تحصیلی و سلامت روان بازی می‌کنند، این کارکردها مخصوصا در آموزش و پرورش مورد تاکید قرار می گیرد. به طور کلی، مداخلات شناختی اشاره به برنامه هایی دارد که برای بهبود کارآمدی ساز و کارهای شناختی و مغزی از طریق تمرین و یا آموزش هدفمند طراحی شده اند. بیشتر مطالعات مداخله ای رویکرد فرایند محور دارند که شامل مداخله در فرایندهای شناختی ویژه از طریق تکالیفی هستند که این فرآیندها را درگیر می‌کنند. راهبرد دیگر توانبخشی شناختی، آموزش هایی است که به منظور بهبود دانش فراشناختی درباره رویه های مربوط به تکلیف ارائه می‌شود که همان راهبردهای مدیریت کارکردهای شناختی است این رویکرد به مفهوم سکو سازی ویگوتکی نزدیک است و فراهم آوردن اطلاعات در زمینه راهبردهای ویژه ای است که می تواند عملکرد در تکلیف را بهبود بخشد به عنوان مثال استفاده از سرنخ های دیداری فضایی به منظور بهبود حافظه. بیشتر اثرات مداخلات شناختی بر عملکرد در تکالیفی مورد برسی  قرار گرفته است که فرآیند های مربوط به آن در مداخله مورد توجه بوده‌اند، این نوع مداخله موجب تقویت کارکردهای شناختی هم پوشان می شود. اگر ماهیت کارکردها به یکدیگر نزدیک باشد، اثر تقویت یک کارکرد بر کارکرد دیگر را انتقال نزدیک می‌گویند. در مقابل، به انتقال از تکالیف توانبخشی به تکالیف کمتر مشابه انتقال دور می گویند. به عنوان مثال : انتقال بین کارکردهای اجرایی مانند حافظه فعال، کنترل مهاری، انعطاف‌پذیری شناختی، استدلال، حل مسئله و برنامه ‌ریزی نزدیک و  تعمیم پذیری توانبخشی کارکردهای اجرایی به سایر کارکردها از جمله هوش سیال، مهارت های تحصیلی و یا بهبود نشانه‌ها انتقال دور است که در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هردو نوع انتقال نشان داده شده است.

شواهد تصویربرداری عصبی در توانبخشی شناختی

روش های تصویربرداری عصبی دیدگاه امیدوارکننده ای را برای افزایش آگاهی از ساز و کارهای زیربنایی توانبخش شناختی فراهم آورده‌اند. امتیاز استفاده از داده‌های تصویربرداری عصبی این است که این داده ها می توانند در چنین بعد تحلیل شوند. برای مثال اندازه ساختار مغزی، ساختار مغزی درگیر در اجرای یک تکلیف، پویایی فعالیت ساختارهای مغزی در حین اجرای تکلیف و تغییر در اتصال و ساختارها که همگی حساسیت و دقت اندازه‌ گیری بیشتر در مقایسه با اندازه گیری های رفتاری دارد. میزان تغییر فعالیت مغز و یا اتصال های کارکردی آن به طور مستقیم با تغییرات ساختاری مغز مرتبط است. تغییرات کارکردی می‌تواند با بسیاری از سیناپس ها، تغییرات هورمونی و یا انتقال دهنده سیستم عصبی، همراه باشند برای مثال مطالعات متعددی با استفاده از تصویر برداری عصبی، تغییراتی را در ماده سفید و خاکستری و همچنین در تراکم گیرنده های دوپامین بعد از توانبخشی شناختی نشان داده‌اند. مداخلات شناختی ممکن است بسته به فرایندهای شناختی و عصبی منجر به افزایش، کاهش و یا عدم تغییر در الگوی فضایی فعالیت ساختارهای مغزی شود توانبخشی شناختی فرایند محور ساده، اغلب سطح فعالیت در شبکه کارکردی مغز را نسبت به پیش از انجام تمرین تغییر می‌دهد اغلب مطالعات توانبخشی شناختی نشان داده‌اند که فعالیت قشر پیشانی آهیانه ای در این ارتباط کاهش پیدا می‌کند مخصوصا اگر توانبخشی بسیار کوتاه باشد با این حال میزان و جهت تغییرات فعالیت مغزی مرتبط با توانبخشی شناختی ممکن است به نیازهای یک تکلیف خاص و میزان مشکل بودن آن تکلیف بستگی داشته باشد اگر بار یک تکلیف در محدوده ظرفیت موجود مغز باشد توانبخشی شناختی موجب کاهش فعالیت ساختار مغزی مرتبط می‌شود.

این مسئله می‌تواند توجیه این باشد که چرا در بزرگسالان جوان پس از توانبخشی حافظه کاری، کاهش در فعالیت قشر پیشانی آهیانه ای همراه با افزایش فعالیت در جسم مخطط دیده می شود در حالی که بزرگسالان مسن ‌تر، کسانی که احتمالاً ظرفیت حافظه کاری پایین تری دارند، افزایش فعالیت قشر پیشانی آهیانه ای را نشان می‌دهند به علاوه هنگامی که بار تکلیف به صورت پویا با توانایی شرکت کنندگان تطبیق داده می‌شود، به عنوان مثال با افزایش تعداد گزینه‌هایی که بایستی در حافظه کاری نگه دارند، افزایش فعال سازی قشری در جوانان نیز دیده می شود. به طور خاص تر، افزایش فعالیت قشر مغز مرتبط با بازتوانی شناختی، در شکنج پیشانی میانی و قشر های آهیانه ای بالایی و پایینی، همراه با کاهش فعالیت در قشر کمربندی دیده می شود که به افزایش ظرفیت حافظه کاری نسبت داده می شود. هنگامی که افراد یاد می‌گیرند یک راهبرد جدید را اتخاذ کنند اغلب تغییراتی در الگوی فضایی فعال سازی مغز مشاهده می شود. علاوه بر این استفاده از راهبرد های جدید حتی اگر راهبردها دشواری تکلیف را کاهش دهند، ممکن است منجر به افزایش فعال ‌سازی در مناطق قشری پیشانی آهیانه ای شود برای مثال، در یک مداخله توانبخشی شناختی هنگامی  که شرکت کنندگان از راهبردهای قطعه قطعه کردن برای نگهداری اطلاعات در حافظه کاری استفاده می‌کنند، اگر تکلیف آسان ‌تر شود، فعال سازی قشر پیشانی آهیانه ای افزایش پیدا می‌کند علاوه بر این، هنگامی که شرکت کنندگان از راهبردهای معنایی و یا تصویری استفاده می‌کنند، مثلاً فهرستی از کلمات را کدگذاری کنند، فعالیت قشر پیشانی و یا پس سری آهیانه افزایش می یابد.

سوالات متداول:

1.توانبخشی شناختی چیست؟

توانبخشی شناختی درمان شناختی نظام مند مبتنی بر عملکرد که بر پایه ارزیابی و فهم نقایص رفتاری مغزی استوار است این نوع درمان در جهت دستیابی به تغییرات عملکردی انجام می شود. این درمان در تلاش برای بهبود نارسایی های هیجانی، اجتماعی و شناختی ناشی از آسیب‌های مغزی است.

2. هدف از توانبخشی شناختی چیست؟

هدف اصلی توانبخشی شناختی را می توان کمک به افراد ناتوان و دارای اختلال در رسیدن به سطح مطلوبی از سلامت و کاهش اثرات اختلال بر زندگی روزانه آنها تعریف کرد.

آسیب مغزی در کودکان و درمان آن

کودکان با آسیب مغزی علائم متفاوتی را نشان می دهند و این موضوع مربوط به محل آسیب مغزی و شدت آسیب و حتی زمان ایجاد آسیب می باشد. به همین دلیل برای توانبخشی و درمان آسیب مغزی در کودکان نیاز به یک ارزیابی دقیق توسط متخصص کاردرمانی آسیب مغزی و گفتاردرمانی آسیب مغزی می باشد تا مناطق آسیب دیده مشخص و برنامه درمانی مناسب برای کودک اجرا شود. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان آسیب مغزی در کودکان و بهبود علائم آسیب مغزی به صورت تخصصی فعالیت می کند. کاردرمانی ذهنی، کاردرمانی جسمی، اتاق توجه بینایی، اتاق مهارت های شنیداری و گفتاردرمانی تخصصی آسیب مغزی از خدمات مختلف مرکز دکتر صابر می باشد. در این مطلب به توضیح آسیب مغزی و علائم آن در کودکان پرداخته می شود.

آسیب اولیۀ مغز و رفتار جایگزین

در میان آسیب­ های مغزی مختلف، کودکانی که نواحی زبانی نیمکرۀ چپ­ شان آسیب دیده است، بهبود بهتری را نشان می­ دهند. بروکا بعد از این­که مشاهداتش را در مورد زبان­ پریشی از آسیب ناحیۀ پیشانی تحتانی چپ در بزرگسالان منتشر کرد، متوجه شد که کودکان پس از صدمه به نیمکرۀ چپ،زبان­ پریشی کوتاه مدتی نشان می­ دهند و فرض کرد که بعد از صدمه به نیمکرۀ چپ، کارکرد های زبانی به نیمکرۀ راست منتقل می­ شوند. بارلو فرضیۀ بروکا را در بررسی خودش روی یک بیمار تأیید کرد. این بیمار با وجود یک آسیب در نیمکرۀ چپ اختلال کلامی گذرا داشت و با آسیب به نیمکرۀ راست دارای اختلال دائمی زبان شد. ساده ­ترین توضیح برای مشاهدات بروکا این است که مغز در حال تحول قادر به سازماندهی کارکردی مجدد است. بر اساس این نظریه، فرایند های وابسته به زبان در نیمکرۀ چپ در سنین 2-5 سالگی رشد سریعی دارد و سپس تا زمان بلوغ که تحول مغز کامل می­ شود رشد آهسته ­تری را طی می ­کند. او استدلال کرد که اگر صدمه به مغز در خلال دورۀ سریع رشد، تا ۵ سالگی رخ دهد، کارکرد های زبان به نیمکرۀ غیرغالب، راست، منتقل می­ شوند و زبان ­پریشی ایجاد نخواهد شد و در صورت صدمه به نیمکرۀ چپ قبل از ۵ سالگی، امکان انتقال فرایند های زبان به نیمکرۀ راست وجود دارد.

علائم آسیب مغزی

1.در کودکان بهبودی چشمگیر کارکرد های زبانی بعد از آسیب اولیۀ نواحی زبانی وجود دارد، اما این کارکرد ها طبیعی نیستند. به­ عنوان مثال کودکان با آسیب کانونی مغز که در تحول زبانی تأخیر دارند، تا سن پیش ­دبستانی توانایی­ های واژگانی و نحوی را به دست می ­آورند. با این وجود این کودکان هم­چنان دارای اختلالات زبان شناختی پایدار هستند. از همه مهم­تر، در مقایسه با بزرگسالان با آسیب­ های کانونی زبانی، آسیب در نیمکرۀ چپ کودکان در الگوی نارسایی­ های زبان اثر نمی­ گذارد. با این وجود، نارسایی­ های متفاوتی در کانون­ های متفاوت صدمه وجود دارد، به ­نحوی که کودکان با آسیب­ های گیجگاهی چپ نسبت به آسیب­ های دیگر، نارسایی­ های شدیدتری نشان می ­دهند.

2.آسیب­ های مغزی زمان تولد در نیمکرۀ چپ یا راست موجب ایجاد نارسایی­ هایی در روند تحول می­ شود. اگرچه عملکرد های زبانی نیمکرۀ چپ می­ تواند به نیمکرۀ راست محول گردد، ولیکن همۀ عملکرد های غیرزبانی نیمکرۀ راست با نیمکرۀ چپ قابل جبران نیست که این موضوع موجب اختلال در تحول زبان می­ گردد.

3.کودکان مبتلا به آسیب کانونی نیمکرۀ چپ یا راست، در پردازش فضایی اختلال نشان می­ دهند، اما کارکرد های زبانی در جریان تحول بهبود می ­یابند. استلیس و همکاران یک گروه از کودکان با آسیب، عمدتاً سکته مغزی را تا شش ماهگی دنبال کردند و نقایصی را در پردازش دیداری فضایی نشان دادند. نقایص در روند رشد کاهش یافت و در زمان بلوغ، مشخصاً نسبت به کودکان یا بزرگسالان، با صدمات دیرهنگام کمتر بود. یک نکتۀ کلیدی در مطالعات استلیس این است که نقایص مشاهده شده در کودکان به طور کیفی مشابه با آن نقایص است که در بزرگسالان با آسیب­ های کانونی مشابه دیده می­ شود. این یافته در تضاد با اثرات صدمات اولیه در کارکرد های زبان است.

4.پیامد آسیب­ های کانونی و پراکنده در اوایل کودکی بسیار متفاوت است. در آسیب ضربه ­ای سر نقص مهارت­ های کلامی و حسی حرکتی در کودکان بزرگ ­تر، بیشتر است.

5.بهبودی پس از آسیب قشری اولیه، وابسته به تکلیف است. به نحوی که بهبودی بعد از آسیب اولیه، در حوزۀ زبان بهتر از کارکرد های غیرزبانی است. از طرفی دیگر بدون در نظر گرفتن منطقۀ آسیب­ دیده، معمولاً بعد از آسیب­ های اولیه، کارکرد های غیرکلامی تضعیف می­ شوند. علی ­رغم این­ که کارکرد های غیرکلامی به وسیله نیمکرۀ راست کنترل می­ شوند، نقایص غیرکلامی بعد از آسیب­ های نیمکرۀ چپ رخ می­ دهند، چرا که انتقال زبان به نیمکرۀ راست باعث اضافه بار نیمکرۀ راست می­ شود که به کارکرد های طبیعی نیمکره راست لطمه می­ زند. البته آسیب به نیمکرۀ راست نیز موجب نقص در کارکرد های غیرکلامی می­ شود. کودکان فلج مغزی یک­طرفۀ مادرزادی نیز بهبودی کارکرد های زبانی را نشان می ­دهند، اما فلج یک­ طرفه اندام­ ها باقی­ می­ ماند.

6.عوارض آسیب­ های مغز حین زایمان پس از سال­ ها ظاهر می­ شوند. در کودکانی که تحول ادراکی، شناختی و حرکتی ضعیف دارند، اثرات آسیب اولیه مغز تا اواخر کودکی و حتی بلوغ قابل ارزیابی نیست. به­ عنوان مثال عملکرد دو زیر مقیاس آزمون هوش وکسلر کودکان، مجموعۀ واژگان و بلوک ­ها در صدمات مغزی مادرزادی در سن ۶ سالگی، مانند کودکان سالم است ولی با بزرگ شدن این کودکان، نقایص معناداری در آزمون ظاهر می­ شود. با فرض این­که بسیاری از کارکرد های شناختی و به خصوص کارکرد های قطعۀ پیشانی تا زمان بلوغ کامل نمی­ شوند، کشف صدمات قطعۀ پیشانی نیز نیازمند گذشت یک دهه از زندگی کودک است.

7.هوش کلی پس از آسیب­ های اولیۀ مغزی، خاصه اگر با تشنج همراه باشد، کم می ­شود. این نقصان در آسیب­ های قطعۀ پیشانی ناشی از زایمان هم دیده می­ شود در حالی­ که این نوع آسیب در بزرگسالان اثری روی بهرۀ هوشی ندارد.

8.بهبود پس از صدمات دو طرفه کمتر از صدمات یک طرفه است. در کودکان دچار نقص کامل نیمکرۀ چپ کارکرد های زبانی از نیمکرۀ چپ به نیمکرۀ راست منتقل می­ شوند. حتی آسیب­ های کوچک نیمکرۀ راست در کودکان با صدمات حین تولد می ­تواند مانع انتقال گفتار از نیمکرۀ چپ به نیمکرۀ راست شود که منجر به نواقص زبانی شدید و دائم می­ شود. این اثر آسیب به نیمکرۀ راست حتی اگر آسیب فراتر از مناطق زبانی همانند در نیمکرۀ راست باشد، ایجاد می­ شود.

9.مسیر های حرکتی نزولی می ­توانند به دنبال آسیب اولیه سازماندهی مجدد شوند و این سازماندهی مجدد ممکن است از لحاظ کارکردی مفید باشد. مطالعات پتانسیل فراخوانده حس پیکری در کودکانی که یک نیمکرۀ آن ­ها برداشته شده است نشان داده است که تحریک اندام همسو با نیمکرۀ برداشته شده موجب ثبت پتانسیل فراخواندۀ پیکری در آن­ ها می ­گردد. همچنین مطالعات تصویربرداری تشدید مغناطیسی نشان داده است حرکات غیرفعال اندام ­های همسو موجب افزایش جریان خون در نواحی مغزی مربوط می­ شود.

10. اثرات صدمۀ اولیه در سنین مختلف فرق می ­کند. سن دقیق آسیب در پیش­بینی پیامد کارکردی مهم است، چرا که آسیب­ های پیش از تولد بیشتر از آسیب ­های پس از تولد منجر به رشد مسیر های حرکتی عملکردی همسو می­ شود. اگرچه شکل­ گیری چنین گذرگاه­ هایی به دنبال صدمات پس از تولد به خصوص در مورد نیمکره برداری امکان­ پذیر است. برداشتن بخش، یا همۀ نیمکره مانند چیزی که در فلج یک­ سویۀ مادرزادی یا در فلج مغزی دیده می­ شود ممکن است به خاطر آسیب ایجاد شده مهم باشد و بعید به نظر می­ رسد که موجب مسیر های قشری – نخاعی ناهنجار شود.

زبان، انعطاف­ پذیرترین کارکرد در مغز آسیب ­دیده پس از تولد است و دورۀ زمانی این انعطاف­ پذیری در مقایسه با کارکرد های دیگر خیلی طولانی­ تر، حتی تا سن ده سالگی، به نظر می­ رسد. اگرچه آسیب­ های کانونی کوچک در اولین ماه­ های کودکی در کارکرد شناختی عمومی، یعنی بهرۀ هوشی، تأثیر نمی­ گذارند، به عنوان یک قاعدۀ کلی، آسیب ­ها در اولین سال به نسبت آن­ هایی که بعداً رخ می­ دهند نقص بیشتری در بهره هوشی ایجاد می ­کنند. به نظر می­ رسد این موضوع به خصوص برای آسیب­ های قطعۀ پیشانی صادق باشد. به نحوی که صدمۀ اولیه به قطعۀ پیشانی در کودکان شدیدترین اثر را بر کارکرد های شناختی می­ گذارد.

سوالات متداول:

1.علائم آسیب مغزی در کودکان چیست؟

علائم آسیب مغزی در کودکان، بسته به محل آسیب مغزی و شدت آسیب و حتی زمان ایجاد آسیب متفاوت است و شامل مشکلات حرکتی، ذهنی و گفتاری می باشد.

2.برای درمان آسیب مغزی در کودکان چه کار می توان کرد؟

درمان های توانبخشی شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی ذهنی و کاردرمانی درکی حرکتی از جمله درمان های مفید در حیطه کودکان آسیب مغزی می باشد.

بچه ای که حمام نمی رود|بازی درمانی کودکان|کاردرمانی اختلال پردازش حسی دکتر صابر

هرچند با شدت و ضعف متفاوت، اما ترس از حمام در کودکان معمولا شایع است. گاها اثرات این ترس تا نوجوانی و حتی بزرگسالی فرد ادامه پیدا می‌ کند و مشکلات حسی را به وجود می آورد. رشد مغز کودکان نوپا در نواحی حسی‌-حرکتی خیلی بیشتر از مناطق دیگر مغز می باشد. این موضوع موجب حساسیت کودکان نسبت به تحریک محیطی و از جمله حمام می‌ شود. برخی از علل ترس از حمام در کودکان عبارت اند از: ترس از ورود شامپو به چشم و سوختن چشم، عدم جذابیت حمام برای کودک، زمان حمام نامناسب، ترس از کف و… اما گاهی اختلالاتی نیز موجب به وجود آمدن این مشکل می شوند. برای مثال اختلال پردازش حسی، بیش حسی و اوتیسم. کودک با اختلال پردازش حسی حواس را به صورت متفاوتی درک می کند و این موضوع باعث به هم ریختگی، ترس و بی قراری کودک می گردد. محیط حمام، صدا های داخل حمام، خیس شدن و غوطه ور شدن در آب همگی برای کودک آزاردهنده است و موجب گریه های شدید کودک می گردد. هرچند مواجهه با این مشکل سبب اضافه شدن باری بر دوش شما می‌ شود، اما درمان بچه ای که حمام نمی رود باید با همدلی و درک حساسیت‌ های کودک همراه باشد. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر تحت نظر بهترین دکتر تشخیص اختلالات حسی در کودکان، به درمان اختلالات حسی کودکان می پردازد و علل ترس از حمام در کودکان را بررسی کرده تا با کاردرمانی حسی آن را بهبود بخشد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

نکاتی برای درمان بچه ای که حمام نمی رود

برای بهینه ­سازی، ایمنی و جذاب بودن زمان استحمام این راهکار ها را آزمایش کنید:

• برای پیشگیری از سوختگی­ های خطرناک، دمای آبگرمکن را روی درجه کم ۵۰-۴۵ تنظیم نمایید.
• برای سهولت استفاده با یک دست، صابون مایع بچه را در یک جا صابونی تمیز تلمبه ­ای بریزید.
• حوله­ های کوچک متعدد در دسترس داشته باشید – هر چه بیشتر بهتر علاوه بر حوله ­ای که برای شستن مورد استفاده قرار می ­دهید برای گرم نگه داشتن نوزاد چندتایی را روی بدن او پهن کنید. چنانچه فرزند بزرگ­ تری دارید حوله کوچکی در اختیار او قرار دهید تا آن را با آب خیس کند و روی شکم نوزاد بچکاند. پاداش شما ممکن است خنده ­های دسته جمعی ­تان باشد.
• نوزاد را با ضربان ملایم نوازش کننده دست خشک کنید. از مالیدن حوله به بدن او خودداری کنید؛ زیرا این کار ممکن است به پوست لطیف نوزاد صدمه بزند.
• حوله­ ها را روی رادیاتور شوفاژ یا وسایلی از این قبیل گرم کنید – نوزاد گرمای مطبوع آن ها را بسیار دوست خواهد داشت.
• ظرفشویی آشپزخانه، در صورتی که دارای شیر و لوله متحرک باشد و تمام ظرف­ ها شسته شده باشند، محلی بسیار مناسب برای استحمام نوزاد است.
• به کمر خود فشار نیاورید. وان یا لگن استحمام نوزاد را روی سطح کابینت بگذارید.
• کودک را در وان یا لگن مخصوص یا ظرفشویی خوب جاسازی کنید تا احتمال سُرخوردن و لغزیدن او کاهش یابد. قبل از قرار دادن نوزاد در آب یک حوله مخصوص و یا اسفنج زیرانداز کف لگن یا ظرفشویی پهن کنید.
• زمانی که نوزاد آماده انتقال از وان بچه به وان بزرگ است، کار را با چند بار قرار دادن وان یا تشت بچه درون وان بزرگ شروع کنید، تا او را به این جابه جایی عادت دهید.
• همراه با کودک استحمام کنید. شما به هر حال خیس خواهید شد؛ پس بهتر که به کمرتان فشار کمتری وارد آورید.
• یک سرلوله آبپاش را به شیروان متصل کنید و برای آبکشی کودک مورد استفاده قرار دهید، این نوع سرلوله، شستن موی کودک را بسیار آسان می­ سازد.

وان حمام بچه

هنگامی که کودک ­تان می­ تواند بدون تکیه دادن به جایی، قرص و محکم در جای خود بنشیند (حدوداً بعد از شش ماهگی) آماده استفاده از وان حمام است. شاید در بعضی فروشگاه­ های لوازم کودک، صندلی یا حلقه مخصوص حمام برای این مرحله از سن کودک را دیده باشید. این وسایل کمک فوق العاده ­ای برای کودک هستند ولی احتمالاً ارزش تهیه را ندارند. کودک مدت زیادی از این وسایل استفاده نخواهد کرد زیرا به محض آنکه شروع به خزیدن کند، آرام نخواهد نشست. صندلی یا حلقه حمام ممکن است اعتماد به نفس کاذبی برای شما ایجاد کند. حتی زمانی که او حلقه یا روی صندلی نشسته است فاصله شما از او نباید بیش از دسترس ­تان باشد. این وسایل از کله پا شدن و به زیر آب رفتن کودک پیشگیری نمی­ کنند. بهترین روش شاید همراه کودک به داخل وان رفتن و ثابت نگه داشتن او با دو پاست. این روش، یک متد دو نفره است. نفر اول وارد وان می ­شود و نفر دوم نوزاد را در اختیار او قرار می ­دهد (هنگام خارج کردن کودک از وان، عکس این روند انجام می ­شود). از آنجا که اسفنج یا حوله پهن شده در کف وان بطور عادی از جای خود حرکت می ­کند اگر به نظر می­ رسد کودک نشستن روی سطح سخت وان را دوست ندارد، یک زیرپایی ضدلغزش تهیه کنید. این نوع زیرپایی ­ها نرم ­تر و در عین حال ایمن ­تر هستند.

بازی­ درمانی برای کم شدن ترس کودکان

در این مرحله کودک به اسباب بازی­ های حمام علاقه­ مند خواهد بود، اما سعی کنید از نوع ساده تهیه شوند چند شیء شناور و یک فنجان برای آب بازی کافی است.

• لیف اسفنجی، حوله کوچک (اسباب بازی­ های حمام را در حوله بپیچید و به کودک بدهید تا در ضمن بازی، حوله را از دور آن باز کند).
• کتاب پلاستیکی شناور
• بطری آبفشان
• اردک پلاستیکی، قایق و عروسک
• بطری­ های پر شامپو، نرم کننده و هر چیز غیر اسباب بازی دیگر
• دیگر خواهر و برادران

روش دفع پوسته­ های شوره مانند کودکان

هنگام شستن سر نوزاد ممکن است پوسته­ های ضخیم زردرنگی روی پوست سر او مشاهده کنید. این پوسته­ ها با وجود اینکه بسیار نامطبوع به نظر می­ رسند بی خطر هستند. می ­توانید بگذارید خود به خود بریزند یا برای رهایی از آن ها روش زیر را به کار ببرید:

پوست سر کودک را با روغن زیتون یا روغن بچه ماساژ دهید و بگذارید این روغن چند ساعت روی سر خیس بخورد. سپس با برس موی بچه مسواک نرم یا برس نرم ناخن و به دنبال آن شست و شوی سر با شامپوی ضد شوره پوسته ­ها را بشویید. برای کنده شدن این پوسته­ ها باید کمی روی پوست سر فشار وارد آورید و نگران صدمه دیدن کودک نباشید.

تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم

تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم به مجموعه تمریناتی گفته می‌ شود که سبب افزایش یا تقویت عضلات گفتاری در ساختار دهانی کودک اوتیسمی می‌ شود و اختلالات گفتار و بلع را بهبود می‌ بخشد. انواع تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم با ورزش‌ های گوناگون عبارت اند از: استفاده از نی پلاستیکی یا ساز دهانی، فوت کردن با نی پلاستیکی در لیوان، لیس زدن بستنی، حرکت دادن تنقلات در دهان، بازی با اسباب بازی حباب ساز، بازی با سوت. تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم هم چنین با استفاده از تمرین‌ هایی همچون مسواک کشیدن روی زبان، ماساژ دادن پایین فک، زدن ضربه‌ آرام با پشت مسواک به دندان‌ و گذاشتن یخ روی گونه کودک انجام می شود. این نوع تمرینات از نوع تمرینات قدرتی می باشند که به سبب آن، عضلات با فشار مجبور به حرکت یا مقاومت می شوند. کلینیک کاردرمانی اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم در تهران، با جمعی از متخصصین حرفه ای و مجرب، تخصصی ترین روش های تمرینات دهانی حرکتی را برای درمان کودکان اوتیسم توسط دکتر اوتیسم و حرف زدن کودک و تقویت عضلات گفتاری، کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم و… ارائه می دهد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

انواع تمرینات دهانی حرکتی در اوتیسم

خیلی بازی‌ های دمیدنی وجود دارند که می‌ توان از آن‌ ها به منظور بهبود کنترل برای تنفس کمک گرفت از جمله فوت کردن دستمال، فوت کردن مو یا فوت کردن بخار روی آینه یا پنجره که می‌ تواند به کودکان کوچک کمک کند تا با احساس کردن و دیدن تنفس خود، از آن آگاه شوند. کودکان کوچک مبتلا به اوتیسم ممکن است فقط نگاه کنند اما سرانجام سعی می‌کنند که از شما تقلید نمایند.

بازی‌ های دمیدنی آسان تر:

• دمیدن در حباب در سطح آب صابون
• دمیدن در اسباب بازی ها در هنگام حمام
• فوت کردن پودر از روی دست
• فوت کردن پر
• فوت کردن اشیا متحرک
• فوت کردن قایق یا مرغابی روی آب
• فوت کردن ماهی کاغذی

بازی‌ های دمیدنی سخت تر:

• فوت کردن توپ پینگ پونگ
• فوت کردن حباب روی آب از طریق نی
• فوت کردن با یک نی کلفت
• فوت کردن شمع
• فوت کردن در یک شیپور
• فوت کردن حباب از یک حلقه
• فوت کردن در سوت
• فوت کردن در اسباب بازی‌ ها
• فوت کردن یک تکه کاغذ با یا بدون نی
• فوت کردن در آلات موسیقی
• شیپور زدن

راه های آرام کردن کودک و نوزاد| آرام کردن گریه کودک| کاردرمانی کودکان غرب تهران

گریه تنها راه بیان خواسته های یک نوزاد یا کودک است. نوزاد با گریه کردن به مادرش می فهماند گرسنه است یا درد دارد. وقتی گرdه کردن بدون هیچ علت مشخصی تا مدت های طولانی ادامه دار شود و نوزاد آرام نشود، به یک مسئله سخت تبدیل می شود. نوزادان می توانند دو تا سه ساعت در روز بدون علت گریه کنند یا غر بزنند؛ در این موقعیت پدر و مادر ها به دنبال راه های آرام کردن کودک و نوزاد می گردند. تمام نوزادان دلیلی برای گریه کردن دارند اما گاهی اوقات حتی پدر و مادر های با تجربه هم نمی توانند دلیل گریه کردن فرزند خود را پیدا کنند، پس باید هر چه سریع تر راه های آرام کردن کودک و نوزاد خود را فرا بگیرند. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز کاردرمانی کودکان، با متخصصین حرفه ای در زمینه توانبخشی کودکان و همچنین مشاوره به والدین در جهت آرام کردن کودک و نوزادان فعالیت می نمایند. خدمات مختلف نظیر ماساژ درمانی، تکنیک های آرامسازی و رفتاردرمانی کودکان و… در این راستا کمک کننده می باشد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

بعضی راه های آرام کردن نوزاد

–کودک را تکان دهید: نوزاد را در گهواره یا در صندلی متحرک در اتاقش یا در هر محل دیگری، ایستاده یا نشسته، به جلو و عقب تکان دهید. در حالی که او را در آغوش دارید به آهستگی در اطراف آنان جست و خیز کنید او را در کالسکه داخل منزل بیرون منزل و هر جای دیگری که هستید بگردانید و حرکت دهید.

–آواز بخوانید یا ترانه سر دهید: بغبغو های ملایم و ریتمیک می­ تواند ذهن کودک ­تان را از آنچه او را آزار می­ دهد منحرف سازد. نیازی نیست که شما صدای عالی داشته باشید یا اشعاری بدانید. فقط زیر لب چیزی زمزمه کنید اگر واقعاً از آواز خواندن خوش تان نمی­ آید جارو برقی را روشن کنید. احتمالاً خیلی به صدای شما شبیه نیست، اما آن صدای مزاحم یکنواخت برای گوش­ های بعضی کودکان، موسیقی به شمار می­ رود.

–دمای محیط را تغییر دهید: شاید اصلاً ندانید که نوزاد تان تا این حد ممکن است نسبت به دمای محیط حساس باشد. یک روان شناس می­ گفت: «در طول چند روزی که هوا به شدت گرم و ما در بیمارستان بودیم تمام در و پنجره­ های منزل بسته بودند به محض ورود به آنجا پنجره ­ها را باز کردیم اما تا مدتی هنوز هوا گرم بود و نوزادم دائم جیغ و فریاد می­ زد». او ادامه داد: «برای آرام کردن او همۀ احتمالات را آزمایش کردیم. شیر دادن، تکان تکان دادن، تعویض پوشک؛ ولی هیچ کدام کارگر نیفتادند. بالاخره همین طور که او را در آغوش گرفته و قدم زنان در اتاق به این طرف و آن طرف می ­رفتم متوجه شدم که هنگام عبور از کنار پنکه گریه ­اش آرام می­ گیرد بنابراین او را به هوای آزاد و خنک بیرون از منزل بردم و قدری قدم زدم. بعد از این اتفاق ما صندلی جنبانی برای حیاط منزل­ مان تهیه کردیم و واقعاً مؤثر بود»

-چنانچه آمادگی یا امکان بیرون رفتن ندارید، در یخچال را باز کنید و یکی دو دقیقه جلوی آن بایستید.

-چشم­ انداز را تغییر دهید: منظره جالبی در معرض دید کودک قرار دهید. یک گیاه، یک آویز تخت یا حتی یک رومیزی خوش نقش و نگار به اندازه کافی برای او جذاب خواهد بود. به آرامی برای او شرح دهید به چه چیزی می­ نگرد. او خیلی زود درک می­ کند که نمی­ تواند همزمان جیغ بزند و به صحبت شما نیز گوش دهد.

-برهنه شوید: کودکان تماس پوست بدن با پوست بدن را دوست دارند -پوست گرم بدن بابا به همان اندازه گرمای پوست مامان مؤثر است. کودک را روی قفسه سینه خود بخوابانید و بازوهای­ تان را دور او حلقه کنید یا اگر آب بازی را دوست دارد یک حمام گرم با یکدیگر بگیرید.

-سکوت کنید: بعضی کودکان ممکن است به سکوت و آرامش بدون اسباب بازی و بدون مزاحمت نیاز داشته باشند. او را در یک وضعیت راحت در تختش یا روی پتویی روی فرش اتاق قرار دهید. نور اتاق و سر و صدا را کم کنید و او را تنها بگذارید.

-از روش های کاردرمانی کودکان، ماساژدرمانی یا کاردرمانی آنلاین بهره بگیرید.

در آغوش گرفتن نوزاد

کودک را در آغوش بگیرید. در پاره ­ای فرهنگ­ ها، کودکان در ۹۰ درصد موارد حمل و بر دوش کشیده می­ شوند. این کودکان به اندازه کودکان کشور های صنعتی (که بخش عمده ­ای از اوقات­ شان را به تنهایی سپری می­ کنند) گریه نمی ­کنند. در حقیقت محققان ثابت کرده ­اند که در آغوش گرفتن کودک موجب کاهش قابل ملاحظه گریه او می­ شود. چنانچه میل دارید کودک­ تان آرام باشد و تنها گاهی گریه کند او را زمین نگذارید. این کار آن اندازه که فکر می­ کنید شاق و طاقت­ فرسا نیست. با در اختیار داشتن وسایلی مانند کوله جلویی و اسلینگ و کوله پشتی برای کودکان بزرگ­ تر کودک ­تان می­ تواند به راحتی ساعت ­ها «در آغوش» گرفته شود و دست های­تان برای انجام سایر کارها آزاد باشند. به محض این که چگونگی استفاده از اسلینگ را بیاموزید، اسلینگ برای شما و فرزندتان بسیار کارآمد خواهد بود. کودک قادر به شنیدن ضربان قلب و تماشای چهره شما و احساس حمل شدن نظیر زمان جنینی در رحم خواهد بود. این وسیله وزن کودک را به طور یکسان بر پشت پخش می­ کند؛ بنابراین شما راحت و هر دو دست­ تان برای انجام کارها آزاد خواهند بود. این حقیقت که او هرگاه میل داشته باشد می­ تواند بخوابد و شما می­ توانید با احتیاط به او شیر بدهید و دائما او را لمس می­ کنید، برای هر دوی شما مزیت بزرگی است. اسلینگ یکی از راه های آرام کردن کودک و نوزاد می باشد. اسلینگ را قبل از استفاده برای اولین بار، بارها بشویید. پارچه ­اش نرم و استفاده از آن بسیار راحت ­تر خواهد شد. برخلاف گذاشتن کودک در کوله جلویی که دارای محل­ های مشخص برای سر، بازو ها و پاهای کودک است، قرار دادن او در اسلینگ شهودی نیست. برای استفاده از آن بهتر است از فردی که در این مورد تجربه دارد، کمک بگیرید. هنگام شروع غر غر کودک و نوزاد را در اسلینگ قرار دهید.

نحوه استفاده از اسلینگ برای آرام کردن کودک و نوزاد

1- با دست چپ اسلینگ را نگه دارید، به گونه­ ای که ناحیۀ لایه­ دار آن به طرف شما و ناحیۀ بدون لایه به سمت خارج باشد.

2- اسلینگ را روی مبل بگذارید، به گونه ­ای که حلقه در سمت چپ و ناحیه وسیع ­تر در سمت راست باشد. آن را صاف و مرتب و بخش کفی آن را از هم باز کنید.

3- کودک را به پشت روی کفی پهن شده قرار دهید؛ به گونه­ ای که سرش به اندازۀ پهنای یک دست با حلقه فاصله داشته باشد و پاهایش به سمت انتهای پهن­ تر قرار گیرد.

4- دست راست خود را تا کنار گوش بالا بیاورید و با دست و سر وارد اسلینگ شوید. آن را به گونه­ ای که قسمت لایه­ دار روی شانه چپ و حلقه نزدیک زیر بغل چپ قرار داشته باشد تنظیم کنید.

5- بایستید و کودک را تا جایی که از ایمنی او اطمینان یابید در جای خود محکم کنید.

چگونه ترس از حمام کردن در نوزاد و کودک را از بین ببریم| درمان اختلال پردازش حسی

شوخی نمی ­کنیم! اولین حمام کردن کودک فرصت خوبی برای عکس گرفتن از نوزاد است. برای حمام کردن نوزاد و کودک روش­ های متعددی وجود دارد و با تمرین، شما بهترین و مناسب­ ترین روش برای خود و نوزادتان را در خواهید یافت. به عنوان مثال هرگز کودک را به طور ناگهانی وارد آب نکنید چرا که موجب ترس و حس عدم امنیت در نوزاد می شود. بعضی کودکان وقتی وارد حمام می شوند شروع به بی قراری و گریه می کنند. ممکن است نوزاد از صدای حمام و دوش بترسد، یا از اینکه آب روی سرش بریزد بدش بیایید یا حتی از مالیدن شامپو روی پوستش احساس بدی بکند. این علائم نشان دهنده مشکلات حسی در کودک است. با انجام تکنیک های ماساژ و آموزش روش های حمام کردن می توان مشکلات حسی کودک و ترس نوزاد از  حمام را کاهش داد. اگر کودک شما خیلی بی قرار است و به سختی پوشک او را تعویض میکنید یا لباس او را با گریه عوض می کنید و یا در طول روز کمتر می خوابد و زیاد نق می زند ممکن است به علت اختلالات حسی در نوزادتان باشد. با اطلاع از علائم اختلال پردازش حسی و مراجعه به متخصص توانبخشی کودکان می توانید این مشکل را برطرف کنید. مرکز توانبخشی دکتر صابر با ارائه خدمات ماساژ درمانی و کاردرمانی حسی و سنسوری روم در بهبود اختلالات پردازش حسی پیشرو می باشد. در این مطلب به توضیح نکاتی در زمینه ترس از حمام کردن در نوزادان و کودکان پرداخته می شود تا به والدین در انجام آن کمک نماید.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

چگونه ترس نوزاد از حمام را از بین ببریم

یک روش شستن نوزاد این است که ابتدا با دست کمی آب روی پاهای نوزاد و سپس سینه و بدن او بریزید و وقتی نوزاد به درجه دمای اب عادت کرد، او را به طور کامل بشویید. حساسیت زدایی به تدریج باعث می شود نوزاد به درجه حرارت آب عادت کند و ترس از حمام کردن در کودک و نوزاد کم شود. یک روش شستن نوزاد که بسیار خوب است این است که بنشینید و یک حوله روی پاها یتان بیندازید تا نوزاد از دست تان لیز نخورد؛ بعد در حالی که نوزاد را محکم در دست رفته اید، به حمام کردن نوزاد و کودک خود بپردازید. اولین حمام نوزاد شاید در ابتدا سخت و پر دردسر به نظر بیاید اما با رعایت یک سری نکاتساده و داشتن آرامش، این کار به یکی از بهترین کار های زندگی تان تبدیل می شود.

آماده شدن برای اولین حمام نوزاد

استحمام­ های اولیه به نسبت ساده ­اند -تنها نگرانی شما گرم نگه داشتن نوزاد، ایجاد احساس امنیت در ضمن حمام کردن در نوزاد و تمیز کردن اوست. البته با رشد کودک، قایق ­ها، اردک­ ها و سایر اسباب بازی ­ها، فضایی بیش از خود نوزاد در وان یا لگن حمام را اشغال می­ کند؛ بنابراین فراهم آوردن چند وسیله ساده کمکی حمام توصیه می­ شود:

• گلوله­ های پنبه (برای تمیز کردن چشم و گوش)
• فنجان پلاستیکی یا بطری اسپری
• برس نرم
• حوله کوچک و لیف نوزاد (به تعداد زیاد، برای گرم نگه داشتن و بازی کودک)
• چند عدد حوله بزرگ ­تر
• یک قطعه اسفنج بزرگ (برای قرار دادن نوزاد روی آن در ضمن حمام، یا یک حوله اضافی)
• صابون بچه یا شامپوی بدون اشک بچه (این دو به خوبی می ­توانند جایگزین یکدیگر شوند)، یا صابون ملایم گلیسرین
• یک تشکچه برای قرار دادن زیر زانوها یتان هنگام حمام کردن نوزاد در وان بزرگ حمام
• زیرپایی ضد لغزش (برای استفاده در وان بزرگسالان)
• مقداری ابر (اسفنج) برای پوشاندن لوله و شیر آب (برای وان حمام)

روش شستن نوزاد با اسفنج

چنانچه تصمیم گرفته­ اید اولین حمام نوزاد را با اسفنج انجام دهید، درباره محل انجام این عمل کاملاً فکر کنید؛ زیرا مسلماً میل ندارید کودک برهنه را برای انتخاب محل استحمامش در منزل به این طرف و آن طرف ببرید. بهترین محل برای این کار، در صورتی که فضای کافی وجود داشته باشد کابینت کنار ظرفشویی آشپزخانه است، استفاده از این محل چند مزیت دارد: به علت ضد آب بودن این سطح، نظافت آن آسان است؛ ارتفاع آن تا حدی است که مجبور نشوید خم شوید و اب گرم کافی برای آسان­ تر شستن و آب کشیدن مو های نوزاد در دسترس قرار دارد.

اصول ضروری حمام کردن نوزاد و کودک

بدن خیس نوزادان بسیار لغزنده است! وقتی در دستان بزرگی نگه داشته شوند، احتمال لغزيدن أن ها كمتر است. اگر فردی با دستان بزرگ ­تر از دستان خود شما در منزل حضور دارد، زمان به کار گرفتن آن دست ­هاست! در ابتدا سطح نرمی نیاز دارید تا نوزاد را روی آن قرار دهید. یک حوله ضخیم تا شده برای این کار مناسب است. چنان چه وان یا لگن کودکی که در را اختیار دارید دارای کف پوش اسفنجی ضخیم است، لگن را کنار بگذارید و ابر آن را روی سطح کابینت پهن کنید. دقت کنید که هر آنچه را لازم دارید در دسترس قرار دهید. چندین حوله لازم دارید؛ علاوه بر حوله­ ای که نوزاد برروی آن قرار داده می­ شود. یک حوله نیز برای پوشاندن بخش ­هایی از بدن نوزاد که شسته نمی ­شوند و حوله دیگری برای خشک کردن او لازم است لوازم زیر را نیز لازم دارید:

• حداقل دو حوله یا دستمال روشویی (شما که نمی­ خواهید لکه شیر روی صورت نوزاد را با همان حوله یا دستمالی که برای تمیز کردن باسن نوزاد به کار برده ­اید تمیز کنید).
• گلوله ­های پنبه یا یک حوله تمیز روشویی دیگر برای چشم ­های نوزاد
• صابون بچه یا صابون ملایم دیگر
• یک دست لباس تمیز
• در صورت نیاز پماد ضد سوختگی ادراری نوزاد
• یک فنجان پلاستیکی

مراحل حمام کردن نوزاد

برای کم کردن ترس از حمام کردن در نوزاد، لباس­ های نوزاد را بیرون بیاورید، ولی پوشکش را باز نکنید. او را روی حوله­ ای بگذارید با حوله دیگر روی او را بپوشانید؛ در هر مرحله از حمام، تنها قسمت­ هایی از بدن که شسته می­ شوند از زیر حوله خارج می ­گردند. گوشه ­های داخلی چشم­ های نوزاد را از طرف داخل به خارج، با استفاده از یک گلوله پنبه تمیز پاک کنید یا هر چشم را با یک گوشه حوله روشویی تمیز کنید. لابه لای گوش­ ها را نیز می­ توانید با گلوله پنبه تمیز کنید، اما مجرای گوش را تمیز نکنید؛ حتی اگر جرم در آن وجود دارد. این جرم محافظ گوش داخلی است. تمام نواحی گردن نوزاد را با توجه مخصوص به چین­های آن تمیز کنید؛ زیرا ممکن است مملو از جرم باشد. در مورد نوزادان تازه متولد شده این جرم به احتمال زیاد سلول­ های مرده پوست و در کودکان بزرگ ­تر، به احتمال زیاد ذرات خشک شدۀ غذاست. مرحله بعد شستن دست و پا و سپس جلوی نیم تنه است. به منظور شستن مو های نوزاد، آن ها را با حوله کوچک دستی خیس کنید، کمی مایع صابون روی موها بریزید و به آرامی تمام پوست سر از جمله نقاط نرم آن را ماساژ دهید. به شامپوی بچه نیازی نیست؛ صابون حمام مایع بچه در این مرحله یک تمیز کننده چند منظوره است. سپس نوزاد را در حالی که سرش کمی متمایل به عقب و توی سینک است، با یک دست نگه دارید. با استفاده از فنجان یا لیوان پلاستیکی، آب گرم را به صورتی که وارد چشم ­هایش نشود، روی سر او بریزید. در صورت وارد شدن صابون به چشم­ ها، آن ها را با آب گرم بشویید. نوزاد به محض خارج شدن صابون از چشم­ ها، آن ها را خواهد گشود. در مرحله بعد، پوشک نوزاد را خارج و باسن و اندام­ های تناسلی او را بشویید (هنگام شستن نوزاد دختر، به خاطر داشته باشید که شستشو را همیشه از سمت جلو به عقب انجام دهید) در خاتمه، او را بنشانید و به حالت آروغ زدن به سمت جلو به دستتان تکیه دهید و پشتش را بشویید. دقت کنید که صابون روی بدن کاملا شسته و سپس بدن با حوله تمیز خشک شود. توجه مجدد شما را به نظافت دقیق لابه لای چین­ های کردن نوزاد جلب می ­کنیم.