هنگامی که شما بینایی را در نظر می‌گیرید، اولین مواردی که به ذهن شما می‌رسد، تیزبینی یا حدت بینایی کودک است یا اینکه آیا دید کودک۲۰/۲۰ است یا خیر. در واقع چشم او نیاز به تشخیص صحیح محرک بصری دارد اما نکته‌ی مهم‌تر این است که مغز او باید قادر به یادآوری چیزی که می‌بیند باشد، معنای آن را پردازش کند و بهترین پاسخ‌ها را تعیین کند. علاوه بر این عصب حرکتی چشم، توجه بصری و مسائل حساسیت بصری می‌توانند از عملکرد صحیح چشم ممانعت کنند حتی برای کودکی با دید کامل. مرکز کاردرمانی دکتر صابر، در زمینه کاردرمانی دیداری و توجه بینایی با تجهیزات پیشرفته اتاق تاریک فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
عصب حرکتی چشم و توانایی همکاری دو چشم
ماهیچه‌های چشم باید چشم‌ها را هم‌راستا نگه دارند و آنها را به نرمی و همزمان حرکت دهند و چشم ها نیز با
هم مانند یک جفت دوربین دوچشمی عمل کنند و با تلفیق دو میدان دید، یک میدان دید واضح به وجود آورند.
بسیاری از کودکان که با چالش‌های حسی روبرو هستند هم در عصب چشمی و هم در توانایی همکاری دو چشم مشکل دارند؛ خصوصا آنهایی که همراه با تن عضلانی پایین در سایر قسمت‌های بدن باشند.
یک کودک ممکن است درگیر مشکلاتی مانند همگرایی ناکافی، که کارکرد دو چشم با هم را سخت می‌کند باشد که منجر به تاری دید، دوبینی یا خستگی چشم خصوصا برای وظایف طولانی مدت که از نزدیک قرار است انجام دهد می‌شود.
مشکل دیگر می‌تواند لوچی باشد که در این موارد چشم‌ها انحراف عصبی عضلانی دارند و قادر به ترکیب تصویر و تبدیل آن به یک تصویر واحد نیستند.
مواردی که مشکلات بصری آنها را برای کودک بسیار سخت یا غیر ممکن می‌کند عبارتند از:
حفظ وضوح تصویری، خصوصا هنگام انجام کارهایی که پیوسته به دید نزدیک نیاز دارند مانند خواندن،
نوشتن، نخ کردن مهره ها و…
حرکت نرم و یک دست چشم‌ها هنگام مرور کردن مواردی که در یک شکل منظم قرار دارند مانند زمانی
که خط‌های یک نوشته چاپی را می‌خواند.
دنبال کردن شی متحرک مانند توپی که می‌خواهد آن را بگیرد یا چشم دوختن به معلم که در کلاس
راه می‌رود.
درک عمق مانند فاصله‌ی میان بدنش تا سایر اجسامی که در محیط قرار دارند مثلا فاصله‌ی توپی که
در نزدیکی او قرار دارد.
ثابت نگه داشتن میدان دید هنگام حرکت مانند اینکه دید ثابتی به زمین بازی داشته باشد هنگامی که
بازیکن در آن می‌دود.
متمرکز شدن از قسمتی نزدیک به جایی دورتر و برعکس؛ مانند زمانی که نوشته‌ها را از روی تابلو می‌خواند.
تفکیک کردن پیش‌زمینه و پس‌زمینه که بتواند یک شی خاص یا فرد را در یک زمینه‌ی بصری شلوغ تشخیص دهد مانند یک جوراب در کشو یا یک فرد در مغازه
هنگامی که بینایی دقیق، پایدار و مستقل نیست کارهای آسانی مانند نگاه کردن به چشمان افراد، بالا رفتن از پله‌ها و جهت‌یابی میان موانع، خواندن، نوشتن و بازی کردن برایش دشوار می‌شود. محرک‌های بصری پرواز پرنده‌ها در آسمان یا دویدن کودکان برای کودکی که زمینه‌ی بصری قابل اعتماد ندارد، می‌تواند ناراحت کننده باشد. یا پایین آمدن از پله‌ها را ترسناک نماید؛ چرا که کودک نمی‌تواند فاصله‌ی بین پله‌ها را تخمین بزند. با انحرافات بصری، نوشته‌های چاپی، مردم و اشیا در محیط ممکن است به صورت ناپایدار، تار یا محو، متحرک یا متغیر به نظر برسند و همچنین ممکن است محو شوند و دوباره ظاهر شوند.
چالش‌های پردازش حسی
صورت والد ممکن است در حالی که ابروهایش را در هم کشیده، برای کودک بسیار نا آشنا به نظر برسد.
موزاییک‌های کف و پلکان ممکن است در حال جابه‌جایی به نظر برسند و… این مسئله قابل درک است که کودک ترجیح دهد از ارتباط چشمی خودداری کند یا از بالا رفتن از پلکان اجتناب کند و نسبتا کم تحرک بماند.
چرخهای در حال چرخش یک ماشین یا اسباب بازی برای او در اولویت هستند. برخی از کودکان ممکن است به دید پیرامونی خود وابسته باشند؛ زیرا با این کار انحرافات بخش مرکزی بینایی‌شان را کم یا حذف می‌کنند. کودکانی که سر خود را از شما دور می‌کنند، در حقیقت ممکن است بخواهند از بهترین میدان دید برای نگاه کردن به شما استفاده کنند.
اگر راجع به مهارت‌های بصری کودک نگرانی دارید یا اگر او با وظایفی که به مهارت‌های بصری مربوط است مانند خواندن مشکل دارد لازم است که کودک بوسیله‌ی یک فرد حرفه‌ای مانند یک اپتومتریست مجرب و یا چشم پزشک اطفال معاینه شود.
توجه بصری
دنیای کودک از تصاویر بصری ثابت پر شده است. با وجود انواع دیگر ورودی‌های حسی زمانی که کودکان بالغ می‌شوند، در حالت ایده‌آل یاد می‌گیرند چطور محرک‌های حسی نامربوط را فیلتر کنند تا بتوانند بر روی مسئله‌ای که برایشان مهم است تمرکز نمایند. اگر کودکی با تنظیم و یا مسدود کردن حس‌ها مشکل دارد، به راحتی می‌تواند بیش از حد تحریک شود زیرا با تمام انواع محرک‌های بصری تحریک می‌شود.
در یک کلاس کودک ممکن است خیلی مشغول نگاه کردن به هر کس و هر چیزی در اطرافش شود که در این صورت او متوجه نشانه‌های مهم بصری از سوی معلم نمی‌شود و دانش‌آموزی بی‌دقت به حساب می‌آید.
دوبینی در کودکان اغلب با مسائل مربوط به توجه کردن اشتباه گرفته می‌شود، چرا که برای کودک سخت است که بر کاری که در دستش دارد تمرکز کند. علاوه بر این اگر درگیر تصاویر بصری یا مشکلات بصری مانند همگرایی ناکافی باشد، به سادگی از تمرکز و توجه دست می‌کشد.
آنها ممکن است به سختی دست به کاری بزنند و خیال‌بافی را ترجیح دهند یا بیشتر درگیر فعالیت‌هایی شوند که در خودماندگی را نشان می‌دهند. گروهی دیگر از کودکان بیش از حد متمرکز می‌شوند. به عنوان مثال ممکن است یک کودک به شدت محو تماشای تلویزیون شود به طوریکه واقعا نشنود که والدینش او را برای ناهار صدا می‌زنند.
علت این، مسئله‌ای نیست که کودک والدینش را نادیده می‌گیرد یا نمی‌خواهد که خوب باشد بلکه این است که کودک با انتقال توجه از کاری که در حال انجام آن است به سمت یک محرک حسی جدید مشکل دارد.
به طور معمول بیشتر ما روی تصویر بزرگ متمرکز می‌شویم و سپس به سراغ جزئیات می‌رویم در حالی که بسیاری از کودکان خصوصاً آنهایی که طیفی از اوتیسم دارند یا با اختلالات یادگیری مواجه هستند بیشتر غرق در جزئیات می‌شوند.
ممکن است دیدن جنگل برای آنها دشوار باشد؛ زیرا برگ‌های موجود بر سر هر شاخه در هر درخت از لحاظ بصری بسیار خوشایند و جذاب می‌باشد.
بسیاری از کودکان نسبت به داده‌های بصری اشتیاق دارند، به اشیا درخشان خیره می‌شوند، چرخهای ماشین اسباب‌بازی را می‌چرخانند، حرف ثابتی از الفبا را مکرراً مینویسند. آنها ممکن است مجموعه بزرگی از اشیا را به منظور ذخیره کردن جمع‌آوری کنند. این موارد قابل پیش‌بینی و ایمن هستند و نگاه کردن به موارد ذکر شده مانند یک فرار ایمن از دنیایی است که بسیار سخت و طاقت‌فرسا است.
کودکانی که نسبت به شماره‌ها و حروف بسیار توجه نشان می‌دهند و ممکن است به نظر برسد مشغول فعالیتی هستند در حالی که آنها اغلب زود شروع به خواندن و نوشتن می‌کنند.
علت این مسئله ای نیست که کودک والدینش را نادیده می‌گیرد یا نمی‌خواهد که خوب باشد بلکه این است که کودک با انتقال توجه از کاری که در حال انجام آن است به سمت یک محرک حسی جدید مشکل دارد.
به طور معمول بیشتر ما روی تصویر بزرگ متمرکز می‌شویم و سپس به سراغ جزئیات می رویم در حالی که بسیاری از کودکان خصوصا آنهایی که طیفی از اوتیسم دارند یا با اختلالات یادگیری مواجه هستند بیشتر غرق در جزئیات می‌شوند.
ممکن است دیدن جنگل برای آنها دشوار باشد؛ زیرا برگ‌های موجود بر سر هر شاخه در هر درخت از لحاظ بصری بسیار خوشایند و جذاب می باشد.
بسیاری از کودکان نسبت به داده‌های بصری اشتیاق دارند، به اشیا درخشان خیره می‌شوند، چرخهای ماشین اسباب بازی را می چرخانند، حرف ثابتی از الفبا را مکررا مینویسند. آنها ممکن است مجموعه بزرگی از اشیا را را به منظور ذخیره کردن جمع آوری کنند. این موارد قابل پیش بینی و ایمن هستند و نگاه کردن به موارد ذکر شده مانند یک فرار ایمن از دنیایی است که بسیار سخت و طاقت فرسا است.
کودکانی که نسبت به شماره‌ها و حروف بسیار توجه نشان می‌دهند و ممکن است به نظر برسد مشغول فعالیتی هستند در حالی که آنها اغلب زود شروع به خواندن و نوشتن می‌کنند.
سوالات متداول:
1- چه کودکانی به کاردرمانی دیداری نیاز دارند؟
کودکانی که دچار مشکلاتی مانند تأخیر در یادگیری، اختلال در نوشتن، ضعف در تشخیص اشیاء از پس‌زمینه، اختلال در تعقیب چشمی، مشکلات هماهنگی چشم و دست، یا حتی اوتیسم و ADHD هستند، می‌توانند از کاردرمانی دیداری بهره ببرند.
2- چه تست‌هایی برای ارزیابی دیداری در کاردرمانی انجام می‌شود؟
تست‌هایی مانند تست تعقیب چشمی، هماهنگی بینایی-حرکتی، تمایز دیداری، حافظه دیداری و ادراک فضایی انجام می‌شود. همچنین بررسی عملکرد کودک در اتاق تاریک به‌عنوان بخشی از ارزیابی‌های دیداری انجام می‌گیرد.
تریزومی ۲۱ یا سندروم داون، اختلال کروموزومی که منجر به عملکرد شناختی پایین، ویژگی های متمایز کننده صورت و سایر ویژگی هایی مانند میکروسفالی و کوتاهی قد می شود. مرکز درمان عقب مانده ذهنی دکتر صابر در زمینه درمان عقب ماندگی ذهنی توسط خدمات کاردرمانی ذهنی و گفتاردرمانی کودکان سندرم داون به صورت حرفه ای فعالیت می نماید. ماساژ درمانی، سنسنوری روم، اتاق شنیداری، اتاق تاریک بینایی، کاردرمانی جسمی و درکی حرکتی، خدمات متنوع مرکز دکتر صابر می باشد. از دیگر خدمات این مرکز کاردرمانی ذهنی در منزل برای مراجعینی می باشد که امکان مراجعه به مرکز توانبخشی را نداشتند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی و رفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علت ناشناخته
بروز از ۱ در ۸۰۰ تولد است ، با سن مادر افزایش می یابد (< 40 مورد از ۱ در ۴۰)
علائم سندروم داون چیست
– رشد کودک سندروم داون
هیپوتونوسیتی
هماهنگی حرکتی دوطرفه و ثبات در خط وسط ضعیف ، دیس پراکسیا (یادگیری حرکتی)
تاخیر در مایلستون های رشدی
حرکت های جایگزین
ایجاد اختلال در زبردستی و مهارت های حرکتی ضعیف به دلیل دست های کوتاه و پهن
محدود کردن ظرفیت بدنی و استقامت به دلیل بیماری مادرزادی قلبی
تحت فشار گرفتن نخاع در مهره های گردنی
دشواری در فعالیت هایی مانند بالا رفتن از پله ها به دلیل استخوان های کوتاه شده
نیاز به کمک برای یادگیری فعالیت های روزمره زندگی
تاخیر در رشد ذهنی و اجتماعی
– تغذیه کودکان سندرم داون
جلو رفتن زبان در دهان به جلو و به تاخیر افتادن رشد زبان
کوچک شدن حفره دهانی
عدم رشد فک بالا به علت کوتاه و باریک بودن کام
توده ای شدن مواد غذایی در دهان به دلیل چرخه جویدن طولانی تر و کم تحرک تر
هیپوتونی عمومی صورت و دهان ، بستن ضعیف لب ، مکیدن ضعیف ، کنترل نامناسب زبان و بی ثباتی فک
تست حرکتی ABC : محور حرکت بدن ، هماهنگی ، پایداری وضعیت بدنی ، زیردستی و دستکاری کردن اجسام
– مداخله درمانی در سندرم داون
– مراقبت از خود
رشد حرکات دهان و تغذیه خود : کاهش حساسیت ، افزایش کنترل زبان و حركات جویدن
تشویق کردن به لباس پوشیدن و نظافت مستقل
– مولد بودن
تشویق به بازیهای اکتشافی و نمادین
– حسی حرکتی
تکنیکهای وضعیت دهی برای نوزادان : حمایت از سر و اندکی خم شدن ، بازوها و پاها در خط وسط ، وضعیت مناسب برای رسیدن به اسباب بازی ها ، اجتناب از وضعیت پا قورباغه ای
بازی در وضعیت های مختلف (دمر ، طاق باز ، به پهلو ، نشسته)
دامنه حرکتی ، حرکت ضد جاذبه (دسترسی به توپ در وضعیت دمر)
مهارت های حرکتی درشت از طریق اسباب بازی های تحریک کننده ی حس بینایی و شنوایی
افزایش الگوهای حرکتی
کاهش بیش حرکتی و بهبود وضعیت بدن با مهار الگوهای غیرطبیعی
برنامه ریزی حرکتی و یکپارچگی دوطرفه
فعالیت های لمسی و تحریک لمسی محکم به بدن
تحریک های عمقی و وستیبولار
فعالیتهای تعادلی
افزایش توانایی برای آغاز کردن فعالیتها و تحمل برای انجام فعالیت های جدید
دیده شده است که پس از سکته مغزی نیمکره چپ و راست مشکلات ادراکی رایج می‌باشد. مشکلات ادراکی پاسخ به توانبخشی بیماران و توانایی های انجام فعالیت های روزمره آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد که در صورت امکان باید این موارد درمان شود. کاردرمانی ذهنی بزرگسالان در جهت بهبود مهارت های شناختی، درکی، آگاهی فضایی و … فعالیت می نماید. مرکز کاردرمانی بزرگسالان دکتر صابر به ارائه خدمات کاردرمانی ذهنی بزرگسال در منزل و کلینیک برای بیماران با اختلالات ذهنی و همچنین بیماران اوتیسم در بزرگسالی می پردازد و فرد را در ادامه روند زندگی عادی خود پس از آسیب مغزی کمک می رساند.
چرا توانایی های ادراکی را ارزیابی می‌کنیم؟
هدف از ارزیابی توانایی ادراکی، شناسایی علت ناتوانی بیماران در انجام برخی فعالیت ها و یا تاثیر بر روی فعالیت ها در آینده می‌باشد، که در نتیجه درمان لازم برای هر بیمار را ارائه و هدایت می‌کند. ارزیابی درکی روشن خواهد کرد که بیماران به چه اختلالات ادراکی و با چه شدتی دچارند. با شفاف سازی اختلال درمانگران می‌توانند به بیمار (و خانواده و مراقبین آنها) در مورد اثرات احتمالی این اختلال ها بر روی فعالیت های روزمره بیمار توضیح دهند.
چه زمانی توانایی ادراکی را ارزیابی می‌کنیم؟
ارزیابی توانایی ادراکی باید هر چه زودتر پس از سکته بیمار انجام شود، اما ممکن است هنگامی که بیمار فعالیت های دیگری را طی مراحل بهبودی به عهده می‌گیرد شفاف سازی اختلالات نیاز باشد. غربالگری ادراکی باید طی چند روز اول به عنوان بخشی از ارزیابی اولیه درمانگر انجام شود. این مطلب به درمانگر و بیمار، حیطه‌های احتمالی مشکلات عملکردی را نشان می‌دهد. اگر بر اساس ارزیابی غربالگری یا مشکلات عملکردی لازم دیده شد. یعنی ارزیابی ادراکی دقیق تر انجام شود. این مطلب مؤید پیشنهادات موسسه ملی دستورالعمل‌های کلینیکی در زمینه سکته مغزی است، که بیان می‌کند:
اختلالات شناختی-کلی
الف: غربالگری رایج باید جهت تعیین دامنه اختلالات شناختی که ممکن است بیافتد، انجام شود.
ب: هر بیماری که پیشرفت مورد انتظار در توانبخشی را ندارد باید ارزیابی شناختی جزئی تری داشته باشیم تا تعیین کنیم که آیا نقایص شناختی باعث ایجاد مشکلات خاص یا تاخیر در پیشرفت می‌شوند؟
ج: وضعیت شناختی بیمار باید توسط همه اعضای تیم در زمان برنامه ریزی و ارائه درمان مد نظر قراربگیرد. د: برنامه ریزی برای ترخیص از بیمارستان باید شامل ارزیابی هر نوع خطر ایمنی ناشی از اختلالات شناختی برجای مانده باشد.
ه: افرادی که در انجام کارهایی که نیازمند شناخت است، باز می‌مانند (مانند رانندگی)، باید شناخت آنها پیش از بازگشت به فعالیت به طور رسمی ارزیابی شود.
آگاهی فضائی (غفلت)
الف: هر بیمار سکته مغزی که نیمکره سمت راستش درگیر شده باشد باید احتمال کاهش آگاهی از سمت چپ را در نظر گرفت و باید در صورت بروز شک کلینیکی به طور رسمی ارزیابی شود.
ب: باید پروفایل اختلالات و توانایی های بر جای مانده در هر بیمار دارای اختلال اگاهی فضائی و یا مشکوک به آن، توسط یک ارزیابی استاندارد شده مانند آزمون رفتاری عدم توجه سنجیده شود. تشخیص نباید بر اساس آزمون کنار گذاشته شود.
آگنوزی درکی- بینایی
الف: هر فردی که به ظاهر مشکل در شناخت افراد یا اشیاء داشته باشد باید رسما به منظور آگنوزی بینایی ارزیابی شود.
مهارت درکی در کاردرمانی ذهنی بزرگسالان
مهارت درکی به صورت بالقوه می‌تواند به صورت عملکردی یا با استفاده از ابزارهای استاندارد شده ارزیابی شود.
ارزیابی غربالگری عملکردی
ارزیابی عملکردی فعالیت های روزمره زندگی، مانند فعالیت های شخصی یا خانگی، بسته به نوع بیمار اثرات تلفیق اختلالات شناختی و جسمی را نشان خواهد داد. ارزیابی اولیه مانند ارزیابی مهارت های حرکتی، هنگامی که کاردرمانگر وارد اتاق بیمار می‌شود آغاز می‌شود. کاردرمانگر باید مشاهده کند که چگونه بیمار در تخت‌خواب یا صندلی / ویلچر وضعیت دهی می‌شود
مشاهدات باید شامل موارد زیر باشد:
آیا سر آنها به یک سمت چرخیده است یا نه؟ (این می‌تواند نشانه ای از غفلت باشد)
آیا بیمار دست یا پای خود را کاملا صاف می‌کند؟ و خود را به سمت مبتلا می‌کشاند؟ (این می‌تواند نشانه ای از کاهش آگاهی در خط وسط باشد).
در زمان تکمیل ارزیابی اولیه مهم است یادداشت کنیم که چگونه بیمار به سوالات درمانگر پاسخ می‌دهد. این مطلب می‌تواند نشان دهد که آیا اختلالات ادراکی وجود دارند، هر چند که جواب قطعی از اینکه کدام مشکل باعث این اختلال شده است، به دست نمی‌آید. برای مثال بیماری که ظاهرا دچار غفلت از همه اجزاء سمت چپ بدنش است، حین انجام ارزیابی لباس پوشیدن و شستن، درمانگر ممکن است نتواند تشخیص دهد که این مشکل ناشی از اختلال بینایی، نیمه نابینایی، مشکل لمسی کاهش حس یا غفلت یکطرفه می‌باشد.
ارزیابی استاندارد غربالگری:
زمانی که سابقه پزشکی بیمار مشخص شده است و ارزیابی های عملکردی به عمل آمده است، ارزیابی های استاندارد شده برای غربالگری سریع وجود اختلالات درکی باید انجام شود مثال ها شامل:
ازمون نصف کردن خط بر گرفته از آزمون رفتاری عدم توجه
کنسل کردن یا خط زدن ستاره/حرف برگرفته از آزمون رفتاری عدم توجه
ازمون کپی کردن شکل
تکمیل این سه ازمون که بر مبنای قلم و کاغذ هستند همراه با ارزیابی پایه ای، اختلالات ادراکی را نشان خواهد داد. اگر اختلالات ادراکی در ارزیابی های غربالگری نشان داده شد باید ارزیابی های ادراکی دقیق تری به عمل بیاید.
ارزیابی پایه
ارزیابی بیماران در انواع مختلف فعالیت های روزمره زندگی، مهم می‌باشد. این مورد باید به دنبال ارزیابی های غربالگری که نشان دهنده اختلالات احتمالی منجر به بی کفایتی و مشکلات عملکرد می‌شود دنبال گردد. این موضوع به هدف قرار دادن سطح صحیح پیچیدگی کمک می‌کند، ارزیابی سطح دقیق و صحیح پیچیدگی به این دلیل اهمیت دارد که اختلالات موثر بر اجرای وظایف را تاکید می‌کند، اختلالات خفیف در سطح وظایف ساده ظاهر نمی‌شود، بنابراین یک بیمار ممکن است قادر به تهیه ساندویچ باشد، اگر چه در هنگام تهیه غذایی پیچیده اختلالات ادراکی و شناختی ممکن است باعث بی کفایتی در انجام وظیفه بشود و بنابراین باعث تاخیر در کامل کردن وظیفه می‌گردد. ارزیابی ممکن است هنگام انجام هر گونه فعالیت روزمره زندگی مانند وعده های غذایی یا اصلاح صورت اتفاق بیافتد. هنگام ارزیابی عملکرد توجه به موارد زیر اهمیت دارد:
آیا بیمار قادر بود که تمام موارد را به صورت مفید و موثر استفاده کند؟
چگونه بیمار همه موارد را بر عهده گرفت و آیا از وضعیت های نا متناسب استفاده کرد؟
آیا بیمار قادر بود که همه چیز را ببیند؟
آیا بیمار هنگام برداشتن اشیاء بیش از حد دستش را دراز می‌کرد؟
آیا بیمار تاخیری در یافتن اشیاء داشت؟
آیا بیمار می‌توانست اشیاء را در محیط های شلوغ مثل یخچال یا میز آرایش پیدا کند؟
آیا بیمار اشیاء را به تنهایی با استفاده از لمس پیدا می‌کرد؟
آیا بیمار قادر به تشخیص تفاوت بین اشياء شبیه به هم بود؟
مثال هایی از ارزیابی های ادراکی استانداردشده
بسیاری از ارزیابی های ادراکی استاندارد شده وجود دارد، برخی از آنان برای اختلالات خاص و برخی کلی تر می باشند، این ارزیابی ها می‌تواند به سه بخش کلی تقسیم شوند و در زیر مثال هایی از آنها آمده است:
غفلت
فضائی
ارزیابی های چند گانه
کاردرمانی ذهنی بزرگسال در منزل
از خدمات مهم مرکز کاردرمانی دکتر صابر، کاردرمانی ذهنی در منزل می باشد که برای بیماران با آسیب مغزی، و اختلالات ذهنی اراه می گردد. متخصص کاردرمانی ذهنی بزرگسالان به بیمار کمک می کند تا از حداکثر توانایی های ذهنی خود برای بهبود مهارت های آسیب دیده و انجام فعالیت های زندگی استفاده نمایند.
سوالات متداول:
1.در کاردرمانی ذهنی بزرگسالان چکار می کنند؟
کاردرمانی ذهنی در بزرگسالان به تقویت مهارت های شناختی آسیب دیده در بیماران همچنین تقویت حافظه و مهارت های ادراکی آسیب دیده می پردازد.
2.آیا امکان انجام کاردرمانی ذهنی در منزل وجود دارد؟
مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه ارائه خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی در منزل به صورت تخصصی فعالیت می نماید و در صورت نیاز بیماران متخصصین کاردرمانی ذهنی را به منزل بیماران ارجاع می دهند.
حافظه قوه‌ای از ذهن است که به وسیله آن داده‌ها یا اطلاعات رمزگذاری، ذخیره و در صورت نیاز بازیابی می‌شوند. این به معنای حفظ اطلاعات در طول زمان به منظور تأثیرگذاری بر اقدامات آینده است. اگر رویدادهای گذشته قابل یادآوری نبودند، توسعه زبان، روابط یا هویت شخصی غیرممکن می‌شد. از دست دادن حافظه معمولاً به عنوان فراموشی یا فراموشی کامل توصیف می‌شود. حافظه اغلب به عنوان یک سیستم پردازش اطلاعات با عملکرد صریح و ضمنی درک می‌شود که از یک پردازشگر حسی، حافظه کوتاه‌مدت (یا کاری) و حافظه بلندمدت تشکیل شده است. این می‌تواند به نورون مرتبط باشد. پردازشگر حسی به اطلاعات از دنیای بیرون اجازه می‌دهد تا به شکل محرک‌های شیمیایی و فیزیکی حس شوند و در سطوح مختلف تمرکز و قصد مورد توجه قرار گیرند. حافظه کاری به عنوان یک پردازشگر رمزگذاری و بازیابی عمل می‌کند. اطلاعات به شکل محرک‌ها مطابق با عملکردهای صریح یا ضمنی توسط پردازشگر حافظه کاری رمزگذاری می‌شوند. حافظه کاری همچنین اطلاعات را از مواد ذخیره شده قبلی بازیابی می‌کند. در نهایت، عملکرد حافظه بلندمدت ذخیره از طریق مدل‌ها یا سیستم‌های طبقه‌بندی مختلف است.
حافظه به ما اجازه نگهداری و به یادآوری اطلاعات را در تمام ابعاد زندگی روزمره می دهد. توجه برای توجه کردن به اطلاعات و انتخاب آن چیزی که در حافظه ما ذخیره شده است ضروری می باشد. مرکز توانبخشی کودکان دکتر صابر در زمینه تقویت حافظه کودکان توسط تمرینات متنوع کاردرمانی حافظه و گفتاردرمانی تخصصی مرکز برای کودکان با مشکلات حافظه فعالیت می نماید. بخش کاردرمانی اتاق تاریک و اتاق تقویت مهارت های شنیداری در پرورش و بهبود حافظه کودکان به صورت دقیق برنامه ریزی شده است.
تقویت حافظه کودکان
فرایندهای اصلی همراه با عملکرد حافظه عبارتند از:
توجه: اطلاعاتی که بایستی به خاطر آورده شود
رمزگذاری: اطلاعات حسی که برای ذخیره‌سازی به اطلاعات معنی‌دار تبدیل می شوند.
تثبیت: مرور و تمرین اطلاعات به منظور بالا بردن قدرت حافظه
بازیابی: دستیابی به اطلاعات از طریق بازشناخت یا به یاد آوری.
سیستم های حافظه
حافظه حسی ( ثبت حسی) : به ما اجازه می‌دهد که به اطلاعات مرتبط توجه کنیم و آنها را به سیستم‌های حافظ های کوتاه و بلند مدت خود انتقال دهیم. اگر این اطلاعات مورد استفاده قرار نگیرند،این اطلاعات از بین میروند.
حافظه کاری ( کوتاه مدت): یک مخزن موقتی از اطلاعات که به مدت طولانی برای ما به منظور استفاده کردن از آن نگهداری می شود. مثلاً یک شماره تلفن هنگامی که آن را در دفترچه تلفن جستجو می کنیم. حافظه ی حسی جدید با حافظه ذخیره شده بلند مدت به منظور دستکاری کردن و استفاده کردن از اطلاعات در یک روش معنی دار عمل می کند. اگر اطلاعات جدید به عنوان حافظه بلند مدت ذخیره سازی شود،آن نیاز به تثبیت و ذخیره سازی در یکی از سیستم‌های حافظ های بلندمدت دارد.
حافظه بلند مدت: اطلاعات در انواع مختلفی از سیستم‌های حافظه‌ای بلندمدت پردازش شده و ذخیره سازی می شود:
حافظه معنایی: دانش و حقیقت ها
حافظه رویدادی: فعالیت ها و حادثه های گذشته
حافظه آینده‌ای: به خاطر آوردن به منظور انجام دادن در آینده
حافظه رویه ای ( Procedural ) : حرکت یاد گرفته شده،فرایندهای زبانی و شناختی
حافظه معنایی، رویدادی و آینده ای به عنوان حافظه آشکارا یا حافظه اخباری در نظر گرفته می شود و حافظه رویه ای تحت عنوان حافظه پنهان یا غیر اخباری در نظر گرفته می‌شود. مشکلات می‌تواند در هر یک از سیستم‌های حافظه اتفاق بیفتد و توانایی برای شکل دادن حافظه های جدید ( آمنزی انتروگرید) یا دسترسی به حافظه های ذخیره شده ( آمنزی رتروگرید) را تحت تاثیر قرار دهد.
کاردرمانی حافظه
کاردرمانگران حافظه علاقه مند به بررسی تاثیر مشکلات حافظه بر روی اجرای کاری فرد هستند. ارزیابی در هر مرحله از بهبودی شامل یک آنالیز با جزئیات از حافظه در هنگام آسیب به مهارت عملکردی و تاثیر آن بر روی توانایی بیمار برای درگیر شدن در مشغولیت های انتخابی می باشد. کاردرمانگران تنوعی از ارزیابی‌های مشاهده‌ای، رفتاری و استاندارد شده را به منظور تعیین نوع و وسعت آسیب به حافظه و نحوه تاثیر آن بر توانایی شخص در عملکرد زندگی روزانه مورد استفاده قرار می‌دهند.
مشاهده عملکرد در تنوعی از وظایف می تواند برای تعیین کردن جایی که عملکرد ( اجرا) محدود شده و طرح‌ریزی برنامه‌های مداخله‌ای کمک کند. مشاهده یک شخص در حال انجام خرید یا گفت و گو درباره رویدادهای روز می تواند بخش های سخت کار و جایی را که پردازش اطلاعات حافظه ممکن است در هم شکسته شود،نشان دهد.
در نظر گرفتن تاثیر محیط در طول ارزیابی مهم است همانطوری که افراد اغلب نشانه‌هایی را به عنوان تسهیل در حافظه خود استفاده می‌کنند و ممکن است در محیط‌های غیر آشنا مشکلات بیشتری را داشته باشند.
ارزیابی های استاندارد حافظه مثل ( Rivermd Behavioral memory ) و ( Chessinyton OT Neurological assessment Battery ) می‌تواند برای برقراری یک خط پایه از اجرا استفاده شود،اما بایستی برای تعیین وسعت مشکل بیماران با ارزیابی های مشاهده ای ترکیب شود.
مداخله کاردرمانی بهبود حافظه
مداخله کادرمانی بهبود حافظه بایستی فردی، هدف دار و شامل حمایت های روانی زیستی و عاطفی باشد. یک رویکرد بازآموزی ( درمانی) ضمن اینکه برای افراد با مشکلات خفیف استفاده می شود دارای اثرات محدودی برای افراد با مشکلات شدید حافظه می باشد. استفاده از رویکردهای تطابقی ( جبرانی/ عملکردی) و وسایل کمکی در داخل زمینه فعالیت های عملکردی منجر به موقعیت‌های بیشتری خواهد شد.
ترکیبی از رویکردها توصیه می‌شود و این رویکرد تا بایستی بر طبق جایی از پردازش اطلاعات حافظه که مختل می‌شود انتخاب شود.
اگر توجه مختل شود استفاده کنید از:
استراتژی های درمانی توجه
تطابقات محیطی: به حداقل رساندن عوامل پرت کننده حواس، ساده سازی و سازماندهی فضای کار.
اگر رمزگذاری مختل شود، اطلاعات معنی دارتری را فراهم کنید،به یاد گیری های قبلی پیوند بدهید یا اطلاعات را با هم تقطیع کنید.
تسهیلات و استراتژی های داخلی،برای مثال استفاده از تصور بینایی.
اگر بیمار ناتوان به ذخیره سازی اطلاعات است استفاده کنید از:
استراتژی های خارجی مثلاً نوشتن و تسهیلات کلامی
کمک های جبرانی مثلاً صفحه های الکترونیکی،دفتر خاطرات روزانه،کتاب یادداشت،تقویم و کامپیوتر ها
اگر بیمار به منظور حفظ اطلاعات در مرحله ذخیره‌سازی تقلا می کند از طریق مرور و تمرین بر روی تثبیت کار کنید.
یادگیری بدون خطا در تمرین وظایف به منظور به حداقل رساندن خطا ها و افزایش یادگیری.
اگر بیمار سندروم نوک زبان دارد و در به یاد آوردن اطلاعات دچار مشکل می باشد،نشانه ها و تسهیلات درجه‌بندی شده را به منظور یادآوری موفقیت‌آمیز برای تسهیل حافظه ارائه دهید.
حمایت از سوی خانواده،مراقبین،همکاران و دوستان به منظور اجرای استراتژی ها و فراهم آوردن تسهیلات و حمایت‌ها،صرف نظر از نوع رویکرد استفاده شده نیاز می باشد.
سوالات متداول:
1.آیا حافظه کودکان قابلیت بهبود دارد؟
بله، می توان با تمرینات ذهنی مختلف حافظه کودکان را ارتقا بخشید. مرکز کاردرمانی دکتر صابر به بهبود قدرت حافظه کودکان کمک می نماید.
2.حافظه کاری در کودکان چطور تقویت می شود؟
حافظه کاری یا حافظه فعال در کودکان با انجام فعالیت هایی که کارکرد های اجرایی مغز را تقویت می نماید بهبود می یابد.
پدیده ادراک فرآیندی است که باعث می‌شود انسان به مفاهیم اشیاء و روابط رویدادها پی ببرد. علاوه بر اطلاعات حسی عوامل دیگری چون تجربیات گذشته، تفکر و دانش فرد نیز می‌توانند ادراک را تحت تأثیر قرار دهند. از دیدگاه زیست‌شناختی، ادراک از طریق پردازش در نهایت در مغز ایجاد می‌شود و منجر به تجارب ادراکی می‌گردد. کاردرمانی ادراکی کودکان بخشی از کاردمانی ذهنی است که در مرکز توانبخشی دکتر صابر انجام می شود. کاردرمانی ذهنی در منزل شامل بهبود مشکلات ادراکی، پردازش اطلاعات، حافظه و توجه و شناخت می باشد. کاردرمانی ذهنی در خانه موجب تسهیل مهارت های یادگیری می گردد. کاردرمانی ذهنی در تقویت مهارت های ذهنی کودکان و بهبود مهارت های از دست رفته در بیماران بزرگسال با آسیب مغزی مفید می باشد. مرکز تخصصی دکتر صابر در این حیطه به ارائه خدمات کاردرمانی ذهنی در منزل می پردازد.
اطلاعات حسی از طریق گیرنده‌های مختلف که خود تحت تأثیر محرک‌های محیطی متفاوتی هستند به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) انتقال می‌یابند، طی فرآیندهایی سازماندهی شده که نتیجة آن آگاهی یافتن و شناخت اشیاء، محیط، اشخاص و جهان هستی است یادگیری در کودکان اتفاق می افتد.
تعریف ادراک در کاردرمانی ذهنی
در توانبخشی ذهنی معانی و مفاهیم مختلفی از ادراک وجود دارد، بنابراین بیان یک تعریف جامع از آن مشکل به نظر می‌رسد.
تعاریف ا
ادراک یعنی مجموعه فرآیندهای آگاهی یافتن از اطلاعات حسی و تفسیر آنها.
ادراک عبارت است از پردازش و معنا بخشیدن به اطلاعات حسی ناشی از گیرنده‌های حسی.
ادراک به معنای شناخت اطلاعات حسی است یا فرآیندی که از طریق آن بدون اینکه به اطلاعات حسی نیاز باشد مغز به عمل شناختی و مفهوم‌سازی می‌پردازد.
انواع اطلاعات حسی
پیام‌های حسی مختلف که از راه گیرنده‌های حسی به سیستم عصبی مرکزی انتقال می‌یابند شامل
اطلاعات بینایی که نقش بسیار مهمی در ادراک و شناخت دارند
اطلاعا شنوایی
اطلاعات لمسی، حرارتی و درد
اطلاعات حس عمقی از عضلات، مفاصل، فاشیا و رباط‌ها
اطلاعات حس تعادل از گوش داخلی اطلاعات چشایی و بویایی
نظریه‌های ادراکی در کاردرمانی ذهنی
در کاردرمانی دو نظریه برای توضیح و تبیین ادراک مطرح است
نظریه‌های صعودی
نظریه‌های نزولی
نظریه‌های صعودی ادراک در کاردرمانی ادراکی کودک
در نظریه‌های صعودی ادراک، شروع آن از پایین بوده و این نظریه‌ها به اطلاعات حسی خام اهمیت می‌دهند. سپس فرآیندهای عالی ذهن منجر به شناخت و بازشناسی یا تعیین چیستی اشیاء و امور محیطی می‌گردند. بنابراین دیدگاه صعودی ادراک یا ادراک مستقیم رویکردی محرک‌محور بوده که ادراک را وابسته به درون داده‌های حسی می‌داند.
نظریه‌های نزولی ادراک در کاردرمانی ذهنی
نظریه‌های نزولی ادراک از بالا شروع می‌شوند که ادراک را ناشی از دانش فرد، تجربه‌های گذشته، انتظارات و توجه می‌دانند. دیدگاه نزولی یا ادراک هوشمند رویردی است که ادراک را تنها ناشی از اطلاعات حسی خام نمی‌داند بلکه به فرآیندهای عالی چون دانش، اطلاعات قبلی و یادگیری نیز اهمیت می‌دهند.
به نظر می‌رسد که هرکدام از این رویکردها به بخشی از واقعیت در ارتباط با ادراک اشاره می‌کنند. بنابراین فرآیندهای صعودی و نزولی در تعامل با یکدیگر بوده و مکمل هم هستند.
کاردرمانی ادراکی در کودکان
برخی از عواملی که در ادراک مؤثر هستند عبارت‌اند از:
میزان هوشیاری
توجه
سن
جنسیت
انگیزش
وضعیت هیجانی
نگرش‌ها، باورها و انتظارات
موضوع مورد ادراک
حافظه
زبان
زنتیک
محرومیت حسی
دانش فرد
تفکر
تجربه‌های گذشته
بیماری‌های مزمن، درد و…
تنبیه و پاداش و اثرات آن
نوع تربیت در محیط خانواده و اجتماع
عوامل فرهنگی
شناخت اجتماعی
آمادگی‌های ذهنی
حساسیت گیرنده‌های حسی و مسیرهای عصبی
فرد ادراک‌کننده، ویژگی‌های شخصیتی و علایق شخصی
اختلالات ادراکی چه هستند؟
اختلال ادراکی عبارت است از اشکال در معنا، تشخیص و مفهوم اطلاعات حسی ناشی از محرکات حسی. اختلال ادراک حسی ممکن است بدون محرک حسی خارجی نیز رخ دهد که به آن توهم گفته می‌شود. به عنوان مثال، توهم شنوایی در بیمارانی که دچار اسکیزوفرنی می‌گردند شایع است.
انواع اختلالات ادراکی
به‌طورکلی برخی از موارد اختلالات ادراکی عبارت‌اند از:
خطای حسی
ادراک‌پریشی
توهم
اندام فانتوم
خطای حسی
به تفسیر نادرست محرک‌های حسی واقعی خارجی، خطای حسی گفته می‌شود.
انواع خطای حسی
دو نوع خطای حسی وجود دارد:
خطای حسی در افراد طبیعی (به عنوان مثال در زمان تماشای فیلم سینما)
خطای حسی در بیماران روانی (مانند خطای حسی عاطفی)
خطای حسی در افراد طبیعی
به هنگام تماشای فیلم سینما، تصاویر با سرعت زیادی جانشین یکدیگر می‌شوند و باعث ایجاد حس حرکت اشخاص فیلم در بیننده می‌گردند. به این پدیده یا حرکت ظاهری که توسط ورتهایمر مطرح شد پدیدة فای یا ادراک حرکت در غیاب حرکت واقعی گفته می‌شود.
نمونة دیگر خطای حسی که در افراد سالم دیده می‌شود خطای مولر – لایر است. در خطای حسی مولر – لایر، دو پاره‌خط با طول یکسان به گونه‌ای به نظر می‌رسند که طول یکی از دیگری بیشتر است.
خطای حسی در بیماران
سه نوع خطای حسی اصلی که در بیماران روانی مشاهده می‌شود شامل موارد زیر است:
خطای حسی عاطفی که تحت تأثیر هیجان و ترس ایجاد می‌شود. در این حالت فرد ممکن است بعضی از تصاویر محیط را به گونه‌ای غیرطبیعی درک کند.
خطای حسی تصویری که به جای تصویر واقعی یک تصویر خیالی نمایان می‌شود.
خطای حسی کلامی که با درک نادرست و اشتباهی بیمار از کلام دیگران مشخص می‌گردد.
ادراک‌پریشی
ادراک‌پریشی یا آگنوزیا عبارت است از ناتوانی در درک تأثرات حسی که اشیاء، صداها، اشخاص و… از طریق آن شناخته می‌شوند. در ادراک‌پریشی یک اختلال در تشخیص و بازشناسی اطلاعات حسی که به سیستم عصبی مرکزی انتقال می‌یابند وجود دارد. بنابراین این افراد در دریافت و انتقال اطلاعات حسی مشکل ندارند. معمولاً ادراک‌پریشی ناشی از ضایعات مغزی در نیمکره‌های مخ بوده که اغلب باعث آسیب در نواحی گیجگاهی (تمپورال) و آهیانه‌ای (پاریتال) می‌گردند.
کاردرمانی ذهنی در منزل و مشکلات ادراکی
ادراک‌پریشی منجر به اختلال در تفسیر و بازشناسی اطلاعات حسی مختلف همانند اطلاعات بینایی، شنوایی، لامسه و… می‌گردد.
به‌طورکلی سه نوع اصلی ادراک‌پریشی وجود دارد:
ادراک‌پریشی دیداری
ادراک‌پریشی شنیداری
ادراک‌پریشی لمسی یا حسی – بدنی
از میان انواع ادراک‌پریشی که در بالا اشاره گردید ادراک‌پریشی دیداری نسبت به بقیه شایع‌تر است.
مواردی از ادراک‌پریشی
ادراک‌پریشی چهره‌ای: ناتوانی د شناخت یا بازشناسی چهره‌های انسان
ادراک‌پریشی همزمان: ناتوانی در دیدن بیش از یک شیء در هر زمان در میدان دید
ادراک‌پریشی فضایی: اختلال در بازشناسی مسیرهای روزمره
ادراک‌پریشی دریافتی: ناتوانی در تمایز اشکال از طریق بینایی و اختلال در کپی کردن آنها. در این نوع از ادراک پریشی اختلال در یکپارچه‌سازی قسمت‌های یک تصویر به صورت یک کل قابل فهم وجود دارد.
کورنگی: اختلال دید رنگ یا نقص در درک رنگ
الکسیای خالص یا الکسیای آگنوزیک: اختلال در خواندن بدون اشکال در بیان و درک کلمات. در این موارد معمولاً افراد قادر به نوشتن هستند.
ادراک‌پریشی ارتباطی یا تداعی: عبارت است از ناتوانی در یادآوری یا بازشناسی اطلاعات یک شیء به طریق دیداری با حفظ توانایی یادآوری همان شیء در صورت لمس. در این نوع از ادراک‌پریشی، فرد قادر به کپی کردن تصاویر است.
ادراک‌پریشی حرکتی: این نوع از ادراک‌پریشی به معنای ناتوانی در درک حرکت است. اختلالات خالص ادراک حرکت بسیار نادر است.
ادراک‌پریشی آوایی: ناتوانی شخص در بازشناسی صداهای مشخص یا آشنا. این افراد کلمات در حال صحبت را درک می‌کنند و همچنین صداهای محیطی یا صداهای ایجاد شده توسط اشیاء را تشخیص می‌دهند.
آستریوگنوزیس: اختلال در بازشناسی اشیاء از طریق لمس بدون دیدن یا ناتوانی در تعیین هویت شیء به هنگام لمس آن.
ادراک‌پریشی بدنی: ناتوانی در تشخیص قسمت یا بخش‌هایی از بدن خود، جهت بدن یا عدم توانایی در درک ارتباط قسمت‌های مختلف بدن.
ادراک‌پریشی کلامی شنیداری یا کری واژگانی خالص: عبارت است از ناتوانی در تکرار و درک کلمات شنیده شده. کری واژگانی خالص از آفازی متفاوت است. این افراد قادر به نوشتن و خواندن بوده و توانایی تشخیص صداها در آنها حفظ می‌شود.
توهم
توهم عبارت است از ادراک حسی بدون اینکه محرک خارجی واقعی وجود داشته باشد
برخی از موارد توهم شامل:
توهم شنوایی
توهم بینایی
توهم لمسی
توهم قبل از خواب
توهم بویایی
توهم چشایی
توهم لی‌لی‌پوتی یا کوچک دیدن شیء توهمی
سوالات متداول:
1.کاردرمانی ذهنی در منزل چکار می کند؟
کاردرمانی در منزل در حیطه ذهنی در جهت تقویت مهارت های ذهنی کودکان و بهبود و بازیابی توانایی های ذهنی بیماران بزرگسال با آسیب مغزی فعالیت می نماید.
2. آیا کاردرمانی ذهنی باید توسط متخصص انجام شود؟
بله متخصصین کاردرمانی با ارزیابی دقیق بیمار و تشخیص سطح توانایی های ذهنی او بهترین تمرینات توانبخشی ذهنی را برای هر بیمار ارائه می کنند تا در کوتاه ترین زمان به بیشترین توانایی ذهنی خود دست یابد.
توجه وابسته به میزان کافی از آگاهی و هوشیاری می باشد و ما را به منظور پردازش یک حجم بزرگ از اطلاعات روزانه کمک می کند. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان نقص توجه و تمرکز در کودکان با اختلالاتی نظیر بیش فعالی و اختلال یادگیری و حتی اوتیسم با استفاده از امکانات پیشرفته دنیا نظیر اتاق سنسوری روم، اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق مهارت های شنیداری و … فعالیت می نمایند. کاردرمانی توجه و تمرکز از بخش های کاردرمانی ذهنی کلینیک کاردرمانی دکتر صابر می باشد که پس از ارزیابی دقیق مشکلات توجه و انجام تست های توجه کودکان توسط دکتر و تعیین برنامه درمانی بسته به نیاز کودکان مورد استفاده قرار می گیرد. تیم تخصصی دکتر صابر شامل کاردرمانان، گفتاردرمانان و روانشناسان کودک مجرب و کارآزموده در جهت پیشرفت کودکان و بهبود مهارت های توجه و تمرکز کودکان از تکنیک های توانبخشی شناختی در درمان نقص توجه بهره می گیرند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
توجه و تمرکز
توجه و هوشیاری برای اینکه عملکردهای شناختی دیگر روی دهند، مورد نیاز می باشند، توجه به طور معمول پس از سکته و به ویژه در مراحل اولیه بهبودی تحت تاثیر قرار می گیرد. به منظور کمک به فهم بیشتر از توجه، بهتر است آن را به صورت یک سلسله مراتب تصور کنیم،همانطور که توسط ( Sohlberye ) و ( Masteer ) در سال ۱۹۸۹ سطوح مختلف توجه توصیف شده است:
متمرکز شده ( Focused ) : یک واکنش ابتدایی به منظور توجه ثابت به یک محرک خاص مثلاً واکنش به هنگامی که اسم شما را صدا می‌زنند.
ادامه دار ( sustained ): سطح از توجه مربوط به توانایی مغز برای حفظ توجه بر روی یک تکلیف خاص می باشد. همچنین به عنوان تمرکز ( concentration ) شناخته می‌شود. مثلاً خواندن یک کتاب.
انتخابی ( Selective ) : این صنعت مربوط به توانایی مغز برای نادیده گرفتن محرک های غیر منتظره،تمایل به منظور توجه بیشتر بر روی جزئیات یا بعضی از چیزهای مهم است مثلا نگاه کردن به یک فرد در یک اتاق شلوغ.
تناوبی ( alternating ) : این یعنی توانایی مغز برای انتقال توجه‌اش از یک چیز به چیز دیگر،مثلاً گوش دادن به یک سخنرانی و برداشتن یادداشت.
تقسیم شده ( Divided ): این مورد مربوط به وظایف چندگانه است انجام دادن بیشتر از یک تکلیف در یک زمان مثلاً رانندگی کردن و صحبت با یک مسافر.
ارزیابی کاردرمانی توجه و تمرکز
هدف ارزیابی تعیین این نکته که کدام سطح مشکلات توجهی بیمار بیشتر آشکارتر است می باشد و اینکه چطور این مشکلات بر روی اجرای کاری بیمار اثر گذاشته است.
در ابتدا تست‌های غربالگری ساده‌ای انجام می‌شوند، مثلاً از بیمار بخواهید از عدد ۲۰ عقب بشمارد یا ماههای سال را از آخر بگوید یا اینکه تکلیف هایی را با کاغذ و مداد انجام دهد.
یک رویکرد سازماندهی شده را برای تکلیف ها در مقابل یک رویکرد تصادفی و نا منظم انجام دهید. بیمار را در حال انجام تکلیف های عملکردی مشاهده کنید، آیا هنگامی که پیچیدگی تکلیف بیشتر می شود،حواس پرتی بیماری افزایش می یابد؟آیا بیمار می تواند مدتی از زمان را بر روی یک تکلیف خاص توجه کند؟آیا بیمار می تواند به طور همزمان هم راه برود و هم صحبت کند؟آیا بیمار می تواند یک تکلیف عملکردی را مثل خوراک پزی انجام دهد و توجه اش را به این خواندن و انجام دادن خوراک پزی متناوب کند؟ آیا آنها جزئیات را گم می کنند؟
متخصصان کلینیکی تشخیص کودکان بیش فعال و نقص توجه اغلب گزارش می دهند که بیماران مبتلا به نقایص توجه به نظر سردرگم عمل می کنند و در زمان هایی از روز نیز آژیته ( پریشان ) هستند: این رفتارها می‌تواند از طریق مشاهده ارزیابی شود. ارزیابی های استاندارد شده برای توجه مثل ( Test of Everyday Attention ) در دسترس می باشند.
کاردرمانی توجه و تمرکز
یک رویکرد عملکردی که تکلیف های معنی دار را مورد استفاده قرار می دهد می تواند مفید باشد. ( Michel ) و ( Mateer ) در سال ۲۰۰۶ پیشنهاد کردند که مداخله بایستی بر روی آموزش مهارت های عملکردی خاص و نه فرآیندهای اساسی متمرکز باشد. رهنمودهای کلینیکی توصیه می کند که کودکان برای درمان مشکلات توجهی تمرینات تکراری از فعالیتها را دریافت کنند. فعالیت‌هایی که برای کودک با نقص توجه معنی دار و جالب هستند و کنترل مقدار محرک در محیط نیز بایستی انتخاب شده باشد. مثلاً در یک جلسه در آشپزخانه، جایی که از کودک خواسته می‌شود تا یک فنجان شیر گرم درست کند، درمانگران می‌توانند همه آیتمهای لازم را برای انجام تکلیف در جلوی کودک قرار دهند، سپس کودک تنها نیاز به ارتباط دادن اجزا باهم بدون نیاز به جست و جوی آیتم ها در آشپزخانه دارد. در هر زمانی، جلسه تکرار می شود و یک کار اضافی می تواند انجام شود مثل قرار دادن شیر در فریزر یا فنجان ها در قفسه.
همچنان که توجه بیمار بهبود می یابد، چالش ها و پیچیدگی های تکلیف می تواند به منظور کار بر روی سطوح بالاتر توجه افزایش یابد. تکلیف های تکراری می تواند بر روی میز استفاده شود. مثلاً جمع‌آوری حروف و پیدا کردن لغات تا زمانی که مداخلات به صورت یک چالش مناسب در بیایند و به منظور بهبود توجه، درجه بندی شوند.
استراتژی های تطابقی در درمان نقص توجه و تمرکز
رهنمودهای کلینیکی توصیه می‌کند که بیماران بایستی استراتژی‌ها را برای جبران در کاهش توجهشان آموزش ببینند. در صورتی که توجه به عنوان یک مشکل باقی بماند، می توان از استراتژی ها استفاده کرد. این می‌تواند به وسیله ایجاد ساختار برای هر روز یکودک مثل استفاده از یک سیستم روزانه انجام شود.
هنگامی که کودکان بیش از حد تحریک شده هستند و این می‌تواند در رفتار پریشان آنها دیده شود، عوامل ایجاد حواس پرتی را در محیط به حداقل برسانید و مطمئن شوید که کودک در یک مکان آرام قرار دارد. استفاده از تسهیلاتی به‌منظور حفظ توجه کودک در طول تکلیف ها می تواند مفید باشد.( این تسهیلات می تواند کلامی یا بینایی باشد) این تکنیک‌ها بایستی به خانواده‌ها و مراقبان به منظور کاهش پتانسیل مشکلات توجه ای و هیجانی که می تواند در هر دوی بیماران و مراقبانشان به وجود بیاید، آموزش داده شود.
یادگیری و حافظه فرایندهای شناختی مرتبط به هم هستند. یادگیری عبارت است از توانایی شخص در ایجاد اطلاعات جدید یا اصلاح اطلاعات قبلی و حافظه شامل دریافت، ثبت اطلاعات، ذخیره سازی، حفظ و بازیابی اطلاعات است. توانبخشی ذهنی کودکان در جهت بهبود یادگیری کودک و تقویت حافظه کودکان نقش بسزایی دارد. بعد از اینکه یادگیری جدید شکل گرفت اطلاعات و تجارب در حافظه بلند مدت ذخیره می گردند تا در صورت لزوم در آینده به کار گرفته شوند. مرکز کاردرمانی کودکان دکتر صابر در حیطه تقویت حافظه کودکان و ارتقاع سطح یادگیری کودکان به صورت حرفه ای فعالیت می نماید. امکانات پیشرفته کاردرمانی ذهنی مرکز دکتر صابر در حیطه توانبخشی ذهنی نظیر اتاق بینایی، اتاق مهارت های شنیداری، سنسوری روم و…. موجب گردیده کودکان با مشکلات یادگیری نظیر اختلالات یادگیری، مشکلات حافظه در بیش فعالی و نقص توجه بتوانند از حداکثر توان ذهنی خود در جهت آموزش استفاده نمایند و به بهترین نتیجه عملکردی دست یابند.
تقویت حافظه کودکان
هرچند یادگیری یک مطلب یا یک عمل حرکتی جدید با تمرین به نحو عمیق تر و سازمان یافته تری ایجاد گردد معمولاً یادآوری و بازیابی آن از حافظه به صورت آسان‌تری امکان پذیر خواهد بود. بنابراین، فرایندهای شناختی حافظه و یادگیری کاملاً وابسته به هم هستند. تحقیقات و بررسی های محققان نیز نشان می دهد که فرایند یادگیری با خاطرات، تجارب و دانش قبلی ما رابطه بسیار نزدیکی دارد. چنین شرایطی به ایجاد دانش جدیدتر و منابع درک مفاهیم جدیدتر کمک می کند.
نکته مهمی که در توانبخشی ذهنی باید مد نظر قرار گیرد این است که یادگیری و عملکرد ( رفتار) نباید یکسان فرض شوند، چون یادگیری یک فرآیند شناختی (ذهنی و درونی) بوده ولی عملکرد یک اقدام یا کنش بیرونی محسوب می شود. از آنجایی که عملکرد افراد تحت تاثیر عوامل مختلف روانی (مانند انگیزش،اضطراب و استرس) و محیطی ( مانند گرما، سرما و سرو صدا) قرار می گیرد، بنابراین کاهش عملکرد لزوماً به معنای کاهش یادگیری نیست.
مکانیزم های زیست شناختی (بیولوژیکال) یادگیری و حافظه
یادگیری در ارتباط با کسب اطلاعات و مهارت های جدید یا اصلاح آن ها است و با حافظه که به معنای دریافت،ثبت،ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می باشد متفاوت است ولی این دو فرایند شناختی همان طور که قبلاً اشاره کردید و کاملاً در ارتباط با یکدیگر هستند.در حقیقت یادگیری باعث گسترش و توسعه حافظه یا اصلاح آن با توجه به شرایط محیطی و نیازهای فرد می گردد.
مکانیزم های زیست شناختی یادگیری به طور دقیق شناخته نشده اند و امروزه تحقیقات زیادی جهت فهم بهتر مکانیسم های سلولی و مولکولی آن در حال انجام است.
اولین بار در سال ۱۸۹۴، راکون کاخال نوروآناتومیست اسپانیایی احتمال تقویت ارتباط سیناپسی بین نورون ها را به عنوان ایجاد حافظه مطرح کرد. حدود نیم قرن بعد،دونالد اولدینگ هب نوروسایکولوژیست کانادایی فرضیه تغییرات در سیناپس‌های بین نورون ها ( سلول های عصبی) را که خود تاییدی بر دیدگاه کاخال بود عنوان کرد.
براساس فرضیه هب ، نورون های مغز توانایی ایجاد ارتباطات سیناپسی جدید و تقویت ارتباط بین خود را در شرایط خاص دارند. بر طبق قانون هب،سیناپس بین دو نورون زمانی قوی تر می شود آن دو نورون با هم فعال گردند. به این سیناپس ها، سیناپس‌های هبین گفته می شود که باعث باهم فعال شدن غشا پیش سیناپسی و پس سیناپسی می گردند.
مکانیسم های سلولی در یادگیری و حافظه
محققان بر این عقیده اند که فرایندهای یادگیری و حافظه باعث تغییرات ساختاری و عملکردی در نورون های مغز می گردند.چنین تغییراتی در سیستم عصبی به عنوان انعطاف پذیری عصبی (شکل پذیری عصبی)شناخته می شود که نشان دهنده ظرفیت و توانایی تغییر پذیری سیستم عصبی در پاسخ به اطلاعات و تجربه های جدید است. بنابراین یادگیری (کسب اطلاعات جدید یا تغییرات رفتاری از طریق تجربه) در اثر تغییر در مدارهای مغز ایجاد می گردد.
بررسی‌ها و مطالعات نشان می دهند که به هنگام یادگیری،تغییراتی در زیست شیمیایی مغز ایجاد می شوند. این تغییرات ممکن است در ارتباط با برخی از پروتئین ها،مولکولهای ریبونوکلئیک اسید، یون های کلسیم و پتاسیم،گیرنده های سیناپسی و غیرو باشند.
به طور کلی برخی از مکانیسم های سلولی که ممکن است در یادگیری و حافظه کودک نقش داشته باشند عبارتند از:
ایجاد سیناپس های جدید
تغییر در میزان انتقال دهنده های عصبی (میانجی های عصبی)
تغییر در میزان گیرنده های پس سیناپسی
تقویت طولانی مدت (افزایش قدرت و نسبتاً طولانی مدت سیناپسی)
نقش و عملکرد سلولهای گلیال که سلول های غیر عصبی هستند
تقویت طولانی مدت یکی از مهمترین پدیده های انعطاف پذیری سیناپسی می باشد که در سیناپس های شیمیایی در توجیه یادگیری مطرح است.این پدیده بارد است از افزایش یا تسهیل در انتقال پیام های عصبی بین دو نورون که در اثر تحریک همزمان آنها ایجاد می گردد. به وضعیت عکس تقویت طولانی مدت،تضعیف طولانی مدت گفته می‌شود که باعث کاهش قدرت سیناپسی می گردد.
توانبخشی ذهنی کودک در ارتقاع یادگیری
یادگیری در انسان تحت تاثیر عوامل مختلفی است که در اینجا به برخی از این عوامل اشاره می گردد:
نیازهای فیزیولوژیکی یا نیازهای اولیه مانند: غذا، آب و غرایز جنسی
حس خودکارآمدی یا باورهای فرد نسبت به توانایی های خود.
سوالات متداول:
1.آیا یادگیری همان به خاطر سپردن در حافظه کودکان است؟
یادگیری در ارتباط با کسب اطلاعات و مهارت های جدید یا اصلاح آن ها است و با حافظه که به معنای دریافت،ثبت،ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می باشد متفاوت است.
2. توانبخشی ذهنی چگونه به کودکان کمک می کند توانایی های یادگیری خود را بهبود بخشند؟
فرایندهای یادگیری و حافظه باعث تغییرات ساختاری در نورون های مغز می گردند.چنین تغییراتی در سیستم عصبی به عنوان انعطاف پذیری عصبی شناخته می شود. با انجام تمرینات تقویتی در جهت بهبود حافظه در کودکان می توان روند یادگیری را در کودک بهبود بخشید.
مرکز توانبخشی پایا در شرق تهران و کلینیک توانبخشی غرب تهران دکتر صابر در زمینه فواید هماهنگی چشم و دست و تست هماهنگی چشم و دست در بخش کاردرمانی دست و کاردرمانی ذهنی به تقویت و مهارت های هماهنگی چشم و دست کودکان می پردازد.با توجه به اهمیت هماهنگی چشم و دست در کودکان، تیم توانبخشی متخصص در مرکز کاردرمانی دست کودکاندکتر صابر با همکاری روانشناسان کودک و بازی درمان کودکان در زمینه تقویت مهارت های حرکتی ظریف و درشت دست در کودکان فعالیت می نکایند. در این مقاله به ارائه تمرینات هماهنگی چشم و دست کودکان پرداخته می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اهمیت تعریف هماهنگی چشم و دست در کودکان
فعالیت های حرکتی دست در تعریف هماهنگی چشم و دست در کودکان شامل:
ردگیری: دانش آموزان خط ها،تصویر ها ،طرح ها،حروف یا تعدادی را که روی کاغذ،پلاستیک یا با استفاده از شابلون رسم شده است ردگیری می کنند. با فلش های راهنما،نشانه های رنگی و اعداد می توان به دانش آموزان کمک کرد تا با انگشت ها به ردگیری بپردازد و هماهنگی چشم و دست را تقویت نماید.
تنظیم مقدار آب: دانش آموزان آب را از ظرفی داخل سطل‌های مدرج تا سطح مشخصی می ریزند و حمل می کنند. مقادیر کمتر و اندازه گیریهای جزئی‌تر تکلیف را دشوارتر می‌کند. رنگ کردن آب فعالیت را جذاب‌تر می‌کند.
بریدن با قیچی: از دیگر موارد تقویت ماهرت های هماهنگی چشم و دست ، فعالیت هایی در زمینه بریدن است که متناسب با سطح رشد کودک باشد انتخاب می شود.ساده ترین اینکارها بریدن در خط های مستقیمی است که نزدیک لبه کاغذ رسم شده است. کار دشوار تر بریدن خط مستقیمی است که در وسط کاغذ کشیده شده است. الحاق موقت تکه های مقوا به کاغذ کودک با مشکلات هماهنگی چشم و دست را در بریدن خط با قیچی راهنمایی می کند. دانش آموزان می توانند شکل های هندسی معینی نظیر مربع،مستطیل و مثلث ببرند. با رسم خطوط به رنگ های مختلف معلم می‌تواند تغییراتی در دستورالعمل بریدن ایجاد کند. کودک با مهارت های هماهنگی چشم و دست، می توانند خطوط منحنی و دایره ای، سپس تصاویر و سرانجام الگوهایی را که با نقطه چین و خطوط کمرنگ رسم شده است،ببرند.
استفاده از شابلون یا نمونه سازی: دانش‌آموزان دور انواع شکل های هندسی را خط می کشند. می‌توان صفحات نمونه‌ای از مقوا،چوب،پلاستیک یا جعبه های فوم ساخت. دو نوع نمونه سازی عبارت است از، استفاده از شکل بریده شده سه بعدی و استفاده از جای خالی شکل ها روی صفحه بریده شده.
بستن با باند: از قطعه مقوایی که با سوراخ کن یا تخته ای میخ دار سوراخهای در آن ایجاد شده است می توان برای این فعالیت سود جست. با سوراخ کردن می‌توان طرح یا تصویری را روی صفحه ایجاد کرد و کودک با مشکلات هماهنگی چشم و دست با رد کردن یک بند کفش بلند،نخ خیاطی طنابی نازک از میان سوراخ ها،طرح را می‌بافند یا می دوزند.
فعالیت هایی با مداد و کاغذ: کتابهای رنگ کردنی،کتابهای آمادگی،کتاب هایی با طرح های نقطه چین و کتابهای کودکستانی کارهایی خوب برای تمرین با کاغذ و مداد است که حرکات ظریف امکان رشد هماهنگی چشم و دست را فراهم می آورد.
یه قل دو قل: بازی یه قل دو قل به رشد هماهنگی چشم و دست،حرکت های موزون و حرکت های ظریف انگشت و دست کمک می کند.
گیره های لباس: گیره های لباس را می توان به بند یا جعبه‌ای وصل کرد. برای انجام دادن این فعالیت می توان زمان تعیین کرد و سپس تعداد گیره هایی را که دانش آموز در زمانی مشخص وصل کرده است،شمرد.
نسخه برداری از طرح ها: از دیگر تمرینات هماهنگی چشم و دست می توان به کشیدن طرح با نگاه کردن به طرحی هندسی روی کاغذ اشاره کرد.
فعالیت گچ و تخته در کاردرمانی ذهنی
انجام دادن فعالیت هایی با گچ روی تخته به کودک کمک می کند تا برای تکلیف مداد و کاغذی آماده شود. هنگام کار با گچ روی تخته در کاردرمانی ذهنی،عضلات بزرگ شانه و بازو منعطف تر از حرکت فشرده،محدود و ریز انگشتان به کار می افتد و تقویت می شود که غالباً به بهبود کارآمدی کودک در تکالیف با مداد و کاغذ منتهی می شود.
نقطه چین: دانش آموز با کشیدن خط‌های با گچ نقطه‌ای روی تخته را به هم وصل می کند.نقطه ها را می توان در حالت ها و تعداد گوناگون رسم کرد و کودک با مشکلات هماهنگی چشم و دست باید با توجه به طرح نقطه ها را به هم وصل کند.
دایره ها: دانش آموزان دایره های بزرگی را با یک دست و با دو دست،در جهت عقربه های ساعت و خلاف جهت عقربه‌های ساعت روی تخته می کشند و تمرین می‌کنند.
شکل های هندسی: دانش آموزان فعالیت هایی مشابه فعالیت هایی که در مورد دایره ها توصیف شد،منتها این بار با ترسیم خط (افقی،عمودی،مایل)؛،مثلث،مربع،آره مستطیل و لوزی انجام می‌دهد.در ابتدا دانش آموز می تواند الگو های بریده شده این شکلها را روی تخته بگذارد و با گچ دور آنها را خط بکشد،سپس می تواند شکل ها را از روی الگو ها نسخه برداری کند.
حروف و اعداد: نوشتن حروف و اعداد با گچ روی تخته کودک را برای نوشتن روی کاغذ آماده می‌کند.
نقش بازیهای حرکتی در بهبود هماهنگی چشم و دست
بازیهای حرکتی نه‌تنها باعث نشاط و فعالیت فیزیکی کودک می‌شوند، بلکه فرصت مناسبی برای تقویت هماهنگی چشم و دست نیز فراهم می‌کنند. بازی‌هایی مانند «هدف‌گیری با حلقه»، «پرتاب توپ به سبد»، یا حتی بازیهای کامپیوتری واکنشی، مهارت‌های بینایی حرکتی کودک را تقویت می‌کنند. بازیهای تعادلی که نیاز به دقت در حرکت دارند، مانند راه‌رفتن روی خط مستقیم یا نگه‌داشتن شیء تعادلی، به کودک کمک می‌کنند تا چشم و دست خود را به‌صورت همزمان هماهنگ کند. این بازی‌ها هم در منزل و هم در جلسات کاردرمانی قابل اجرا هستند. نکته مهم این است که کودک را به فعالیت‌هایی تشویق کنیم که چالش‌برانگیز باشند اما او را دلسرد نکنند.
سوالات متداول:
1- از چه سنی باید تمرینات هماهنگی را شروع کرد؟
از سنین پیش‌دبستانی (۳-۴ سالگی) به بعد می‌توان تمرینات ساده را آغاز کرد. اما حتی در سنین پایین‌تر نیز بازیهای هدفمند می‌توانند موثر باشند.
2- آیا همه کودکان نیاز به تقویت این مهارت دارند؟
در واقع همه کودکان از این تمرینات بهره‌مند می‌شوند اما کودکانی با تأخیر رشدی یا مشکلات یادگیری بیشتر نیازمند تمرین هستند.
