حس عمقی یا حس حرکت یکی از حواس مهم جهت داشتن حرکات متناسب و یکپارچه در بدن است. اگر شما همین الان چشمان خود را ببندید می توانید با یک پیام از طرف دیگران دستان خود را کنار سر قرار دهید یا از دو طرف باز کنید.
مغز شما ممکن است بدون دیدن دستانتان دقیقاً بداند دست شما در چه جایگاهی قرار دارد. آیا می‌توانید به درستی نوک انگشتانتان را دربالای سرتان به هم برسانید؟، می‌توانید کراوات خود را بدون دیدن آن ببندید؟ تایپ کردن بر روی صفحه کامپیوتر با چشمان بسته چطور؟
حس عمیق شما آگاهی شما را نسبت به اجزای بدنتان را بهبود می بخشد، به شما اجازه می دهد که هرقسمتی از بدن خود را در همه زمان ها در مسیر درستی نگه دارید. حس عمقی از گیرنده های حسی موجود در مفاصل، ماهیچه ها، رباط ها و بافت های اتصال دهنده منشا می گیرد که به ما دقیقا می گوید اجزا بدن شما بدون آن که آن ها را ببینید در کجا قرار دارند.
مثال هایی از حس عمقی
هنگامی که شما نشسته اید و این متن را می خوانید، مفاصل، ماهیچه ها و بافت های اتصال دهنده در پاها، لگن و نشیمنگاه شما تحت فشار قرار می گیرند. هنگامی که شما بلند می شوید و راه می روید، شما ماهیچه های ویژه ای را منبسط و بقیه را منقبض کردید، و میزان فشار وارده بر مفاصل بدن خود را تغییر می دهید.
اگر شما حرکات کششی انجام دهید، عضلات خود را کوتاه و بلند می کنید و به صورت اساسی به مقدار بسیار کمی بین مفاصل خود فاصله می اندازید. اگر تشنه باشید به مقداری آب نیاز دارید بنابر این شما برای رسیدن به لیوان درون قفسه سیستم حسی عمقی به همراه سیستم بینایی به شما می گوید که تا چه میزان عضلات بازوی خود را کشش دهید با همکاری چشمتان دقیقا می دانید که چه مقدار نیاز به حرکت دارید. بدین گونه شما لیوان را پر می کنید، حس عمقی درون بازو هایتان افزایش وزن را تشخیص می دهد و نزدیک به پر شدن لیوان به شما هشدار می دهد.
اهمیت حس عمقی در بدن
آگاهی درونی از بدن سبب میشود که همواره یک نقشه ذهنی از وضعیت بدن در فضا داشته باشیم، مانند نوعی ردیابی است که در بدن می سازیم .
این تکامل بسیار زمان بر است اما توانایی بسیار معجزه آسایی است حرکات غیر ماهرانه وسفت و سخت در کودکان تازه متولد شده بسیار قابل ستایش است اما تا زمانی که او بیاموزد اجزای بدنش را در فضای حرکت دهد.
نیازی نیست بگویم که در کودکان، حرکات خام، ریختن شیر، شکستن مداد شمعی، پشت پا زدن به خود و برخورد با مبلمان یا دیگر کودکان در مهد کودک کاملاً طبیعی است. متوقف کردن حرکت قبل از رسیدن به مرحله خطر و پوشاندن لبه‌های تیز، واکنش بسیاری از والدینی است که تازه صاحب فرزند شده اند.
پرورش حس عمقی
زمین بازی یک محیط بسیار خوب برای پرورش مهارتهای حس عمقی است، به دلیل اینکه انجام فعالیت‌هایی چون بالا رفتن از نردبان، پریدن بر روی پل های زنجیره ای، آویزان شدن و یا بالا رفتن از میله های ژیمناستیک و مانند آنهایی را شامل می شود. حرکت بیشتر در محیط و درگیر شدن با مردم، اسباب بازی‌ها، ابزار و اشیا درون محیط، برای آنکه میزان بیشتری از نیروهای خود استفاده کنند بسیار خوب است.
هنگامی که کودک چالش‌های حرکتی جدیدی را می‌آموزد، ابتدا به میزان زیادی وابسته به بینایی برای گرفتن راهنمایی هست، به دقت به انگشتان خود هنگام نوشتن و بستن گره کفش هایش نگاه می‌کند، به پاهایش هنگام تمرین اسکیت یا رقص می نگرد و هنگام فعالیت پیچ و مهره با چشمان بسته بسیار گیج می شود.
اما پس از اینکه آنها همه کارها را با اعتماد به حس عمیقی انجام می دهند آنها می‌توانند پرتاب توپ را به درستی انجام دهند و یا بدون نگاه کردن به آینه موهای خود را ببافند کودکانی که از اینکه تنها و بدون والدینشان در شب باید به دستشویی بروند در ابتدا گریه می‌کنند و در نهایت می‌آموزند که بدون روشن کردن لامپی به سمت دستشویی حرکت کنند، این کار را وابسته به آگاهی از بدن خود به همراه حافظه فضایی اتاق خواب، راهرو و دستشویی است.
اگر در مورد مهارت پردازش حس عمیقی مراجعین خود فکر می‌کنید بایستی نسبت به موارد زیر آگاهی داشته باشید :
آیا مراجع شما از لحاظ فیزیکی سفت و سخت به نظر می‌رسد و یا حرکت خام دارد ؟
آیا حرکت مراجع با شک انجام میشود یا با قاطعیت ؟
آیا او به بازی‌هایی که نیازمند زور زیاد است علاقه دارد؟ بازی هایی مثل نخ و مهره ، بازی با خاک رس ،؟ لوگو ها و سایر اسباب بازی هایی که باید چیزی را با آنها ساخت ؟
آیا در نوشتن و رنگ کردن فشار زیادی به قلم وارد می‌آورد یا نه ؟
آیا تمایلی به آموزش چالش های فیزیکی جدیدی مثل آموزش اسکیت یا شنا کردن دارد ؟
روش تیچ شیوه های نسبتاً جدید برای آموزش افراد دارای اوتیسم و اختلالات ارتباطی است و در دانشگاه کارولینای شمالی توسط گروهی از متخصصان پایه‌گذاری شده است. تیچ یک سر واژه است و متشکل از حروف اول عبارت درمان و آموزش کودکان دارای اوتیسم ناتوانی ارتباطی است این روش که به روش آموزش دارای ساخت نیز مشهور است برای به وجود آمدن روال طی کرده است :
مطالعات و بررسی اختلالات طیف اوتیسم و آنچه که اتیسم را از سایر اختلالات جدا می کند.
مطالعات و برسی روش های مختلف آموزشی برای انتخاب بهترین و مناسب ترین شیوه آموزش افراد دارای نقایص ارتباطی.
بررسی والدین افراد دارای اختلالات اوتیسم به منظور شناسایی نیازها و خواسته های آنان.
در بررسی های انجام شده بر روی شناسایی ویژگی های انحصاری اختلالات اوتیسم مشخص شد دسته ای از ویژگی ها وجود دارند که این اختلال را از سایر اختلالات رشدی جدا می کند، مثلا اغلب این افراد دارای توانایی ادراک تصویر هستند ولی در ادراک اطلاعات کلامی مشکل دارند.
برسی افراد دارای اتیسم و عکس العمل های آنان نشان دهنده ی توانایی برقراری ارتباط از طریق تصویر بود. بیوگرافی افراد مشهور دارای اتیسم تایید کننده این موضوع است.
ویژگی دیگر میل این افراد به عدم تغییر در محیط و یکسانی روش های برخورد آنان با محیط بود که نشانگر علاقه شدید این افراد به ساختدار بودن پیرامون و شیوه های برخورد دیگران با آنان است .
اصول ماعدد دیگری نیز شناسایی و برسی شد و پس از آن مرحله دوم کار یعنی مطالعه روش های مختلف آموزشی به منظور تدوین مناسب ترین روش آموزش برای این افراد آغاز شد.
در این مرحله شیوه‌های آزاد و فاقد ساخت همراه با محیط های آموزش و دارای ساخت آزمایش شدند و بعد ایجاد تنوع در روش‌ها در برابر یکسانی و عدم تغییر آزمایش شد.
در هر دو حالت مشخص شد که روش‌های غیر کلامی دارای ساخت همراه با را با شیوه‌های نسبت یکسان و فاقد تغییر برای افراد دارای اوتیسم مناسب تر هستند.
در مرحله ارزیابی والدین هدف برسی نظریه هایی بود که والدین و نقایص ارتباطی و شخصیتی آنان را عامل ایجاد مشکل می دانستند.
یافته ها علاوه بر مشخص کردن نیاز های والدین این افراد نشان داد که آنان می‌توانند به عنوان همکاران آموزشی و توانبخشی در بهبودی علائم اوتیسم در کودکان شان نقش پررنگ تری ایفا کنند.
تیچ از برنامه های مداخله است که از مزیت پژوهش‌های دقیق و کنترل شده تجربی برخوردار است. تیج که اغلب به برنامه آموزش ساختارنیز مشهور در سال ۱۹۶۶ به عنوان یک پروژه ی پژوهشی مربوط به کودکان در دپارتمان روانپزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه کارولینای شمالی در آمریکا شروع شد.
ویژگی های اصلی این برنامه درک و پذیرش نقاط قوت و ضعف موجود در هر کودک دارای اختلالات طیف اوتیسم است. تا کید اصلی این برنامه بر ساخت دهی محیط زیست به منظور انطباق آن با ویژگی هر فرد دارای اختلالات طیف اتیسم است. به علاوه در این روش ساخت دهی محیط به نحوی که باعث بهبودی عملکرد های آموزشی و رفتاری فرد می شود.
تاکید برنامه آموزشی تیچ بر رشد فردی و برنامه خانواده محور بر اساس ویژگی ها و پرونده های یادگیری هر کودک دارای اختلالات طیف اوتیسم ، به جای استفاده از یک برنامه درسی استاندارد است.
آموزش دارای ساخت شامل تغییر ساختار فیزیکی محیط کودک است برای مثال ارائه کار در قالب سیستم های انحصاری و جدا سازی فعالیت گروه با مشخص کردن حدود و مرزهای فیزیکی و بصری به منظور تسهیل یاد گیری و به حداقل رساندن عوامل و محرک های مخل دقت بینایی و شنوایی و ایجاد کننده ی حواس پرتی علاوه بر این آموزش دارای ساخت و همچنین شامل ایجاد یک نقطه شروع و پایان برای هر وظیفه و کمک به قابل فهم و پیش بینی کردن فعالیت های کودک به کمک دستکاری در محیط و جهت دهی محیطی به فعالیت های فرد است برای مثال با قرار دادن فعالیت مورد نظر در آغاز و شروع کار در یک سینی که در سمت چپ کودک قرار داده می شود و گذاشتن فعالیت انجام شده و یا کار به پایان رسیده بر روی سینی در سمت راست.
علاوه بر این بر اساس شواهد پژوهشی موجود مینی بر وجود برتری در توانایی ادراک بصری افراد دارای اتیسم در مقایسه با ناتوانی و ضعف این افراد در پردازش و محرک های شنیداری، برنامه تیچ سعی دارد به کودک دارای اختلالات طیف اوتیسم با استفاده از تصویر نشان دهد چه فعالیت‌هایی در چه توالی روی می‌دهند.
برنامه های بصری همچنین برای حمایت از انتقال کودک از فعالیتی به فعالیت دیگر استفاده میشود. هدف اولیه و نخستین برنامه تیچ ارائه حمایت آماده سازی کودکان دارای اتیسم و سایر اختلالات مرتبط با آن به منظور انجام فعالیت‌های موثر در خانه، مدرسه ، و جامعه توصیف شده است تاکید برنامه بر توانمندسازی افراد دارای اختلالات طیف اتیسم و اعضای خانواده آنان با استفاده از کم ثر کردن دشواری‌های رفتارهای ناشی از وجود این دسته از اختلالات است.
اصول و مفاهیم هدایت کننده برنامه تیچ در ادامه مطلب به طور خلاصه ذکر شده اند:
بهبودی سطح سازگاری : ارتقاء سطح مهارت با استفاده از تعدیل محیط و ایجاد تغییر در آن به منظور جبران ناتوانی ها.
همکاری والدین : والدین با مختصصان هماهنگی می‌کنند و در اصل همکار _ درمانگر فرزندان خود خوانده می شوند علت این امر تداوم برنامه در منزل و توسط والدین است.
ارزیابی به منظور تدوین برنامه مداخله ای انفرادی : ارزیابی مهارت های مورد نیاز فرد را مشخص می کند و برنامه ی مداخله‌ای به منظور جبران نقص در این مهارت‌ها تدوین می شود. فرم ارزیابی خاصی توسط برنامه ریزان تیچ به نام پرونده روانی آموزشی تیچ یا پی . ای . پی . وجود دارد همین شیوه ارزیابی درباره والدین و افرادی که برای دوره‌های آموزشی تیچ ثبت نام کرده‌اند اجرا میشود.
اصول برنامه تیچ :
اصول کلی تشکیل دهنده روش تیچ را می‌توان با توجه به نکات زیر خلاصه کرد
آموزش ساختدار : بررسی‌ها نشان داده‌اند که کودکان و بزرگسالان دارای اختلالات طیف اتیسم از محیط آموزشی دارای ساختار مشخص و عینی بیشتر یاد میگیرند تا نظامی فاقد ساخت و آزاد.
درمان رفتاری و شناختی : روش‌های آموزشی به وسیله نظریه های شناختی و رفتاری هدایت می شوند واغلب این نظریه‌ها بر این باور هستند که رفتارهای چالش برانگیز افراد دارای اختلالات طیف اتیسم ممکن است در مشکلات ادراکی و شناختی آنان ریشه داشته باشد.
آموزش کل نگر: آموزش بر اساس این روش کل فرد را در بر می گیرد و تنها بر رفتار و یا ارتباط آنان تاکید ندارد بلکه کلیت شخصیت و عملکرد هایشان را در یک زمینه مشخص مورد بررسی و مداخله قرار می‌دهد.
برنامه تیچ تاکید ویژه ای بر موارد زیر دارد:
تاکید بر ارتباط بصری ( تصویر و نماد) به منظور تکمیل زبان گفتاری فرد.
در نظرگیری مکان خاص به عنوان پایگاه کاری فرد به منظور کم کردن عوامل برهم زننده تمرکز و آرامش فرد
تدوین برنامه‌های خاص به نحوی که فرد قادر به پیش بینی ارائه مطالب و نحوه ارائه آنها به وی باشد و از گام بعدی هر فعالیت و یا حرکت بعدی مربوط به آن آگاه باشد. این برنامه با ارزیابی آغاز می شود توصیف موارد به شکل نسبتا تفصیلی میتواند برای آغاز کنندگان برنامه مفید باشد.
سوالات متداول:
1-چرا در روش تیچ از تصاویر زیاد استفاده میشود؟
چون بسیاری از کودکان اتیستیک پردازش بصری قوی‌تری نسبت به پردازش کلامی دارند و تصاویر به درک بهتر دستورات و برنامه‌ها کمک می‌کند.
2-روش تیچ بیشتر بر چه مهارت‌هایی تمرکز دارد؟
روی استقلال فردی، انجام تکالیف، مدیریت زمان و کاهش اضطراب از طریق پیش‌بینی‌پذیر کردن محیط تأکید می‌کند
کلمه توجه قسمتی از دایره لغات روزمره ما می باشد. ما به جزئیات توجه می کنیم. یا سعی میکنیم بین یک پیشخدمت زن و مرد تفاوت قائل شویم. این مسئله شرح می دهد که چگونه ما با توجه به عنوان بخشی از اعمال و رفتارمان آشنا شویم.
توجه ، عمل زود هنگام در فرآیند شناختی است. که هم ویژگی های مهم در محیط را انتخاب کرده و هم سایر ویژگی ها را در حالی که به صورت مداوم شرایط را برای تغییر مورد بازبینی قرار می دهد نادیده میگیرد. مغز آنچه را که باید بشنویم و آنچه را که باید لحظه لحظه ببینیم انتخاب می کند.
درحالی که چندین گفتگو همزمان انجام میگیرند. روی یکی از آن ها تمرکز می کنیم . با این حال ممکن است سایر گفتگو ها را نیز مورد بازبینی قرار دهیم و زمانی که نام خودمان را شنیدیم واکنش نشان دهیم.
گاهی حواسمان توسط یک محرک غیر منتظره مثل یک صدای بلند پرت می شود. توجه انتقالی به یک مکان متفاوت ممکن است حرکت سر و چشم ها را درگیر سازد یا گاهی میتواند بدون حرکت چشم ها انجام گیرد.
اگر تلفن زنگ بخورد ، ما انتقال توجه را از تکلیفی که انجام می دهیم به تلفن خواهیم داشت انتقال توجه برای انعطاف پذیری در رفتار و عمل مهم است. همین طور توانایی حفظ توجه به یک چیز در طول دوره ای از زمان برای تکمیل فعالیت ضروری می باشد.
ما فعالیت هایی را که به خوبی آموخته ایم با سطوح پایینی از پردازش توجه را به صورت خودکار انجام می دهیم . اگر همان فعالیت ها در یک اتاق پر سر و صدا یا یک محیط ناآشنا انجام شوند سطوح بالایی از توجه مورد نیاز است.
بسیاری از افراد در حالی که رادیو گوش می دهند، می توانند رانندگی کنند ، اما در هنگام استفاده از گوشی ممکن است رانندگی ایمن نباشد بنابراین در بعضی از کشورها استفاده از موبایل ممنوع است این تفاوت اختلاف میان نیاز های توجهی دو فعالیت را نشان می دهد.
توجه می تواند به صورت درونی ایجاد شده و به هوشیاری برسد در حالی که ما روی تفکرات و برنامه تمرکز می کنیم این ها می توانند با محرکات خارجی رقابت کنند که اغلب سبب کاهش توجه می شود.
حل مسئله و عملکردهای هوشی اغلب به عنوان (عملکرد های اجرایی ) شناخته می شوند و یک جزء توجهی بزرگ دارند. پردازش توجه می تواند به صورت سلسله مراتبی در نظر گرفته شود که هر سطح به سطح پایین‌تر از خودش وابسته است.
سطح پایه و برانگیختگی و گوش به زنگی هستند که شرایط ما برای آمادگی جهت عمل می باشد و توانایی ما را برای انتخاب اطلاعات وابسته و انتقال توجه از یک شی به دیگری حمایت می‌کنند بالاترین سطح پردازش کنترل شده است که توجه را حفظ کرده و انتخاب پاسخ های رقیب را مهار می‌کند یکپارچگی سیستم توجهی به عنوان یک پیش نیاز برای عملکرد موثر سایر سیستم های شناختی مثل حافظه و عملکرد های اجرایی در نظر گرفته میشود و به عنوان یک یک سال و نیم برای عملکرد شناختی می باشد بنابراین یک عملکرد ضروری برای ارزیابی در مراحل اولیه توانبخشی است.
اجزای توجه روزمره :
در هر زمانی ، اجزای توجه به روش‌های گوناگونی توصیف شده‌اند. اجزای توجه شامل:
برانگیختگی(هوشیاری) ، توجه انتخابی ، توجه مداوم ، گوش به زنگی ، توجه انتقالی ، متناوب و توجه تقسیم شده چند تکلیفی .
همچنین توجه مشارکتی را نیز مدنظر قرار می‌دهند ، برای مثال زمانی که یک کودک و والد با هم به یک اسباب‌بازی توجه نشان می‌دهند.
برانگیختگی یا هوشیاری (Arousal)
شرایط پاسخ به محرک حسی یا تحریک کننده و در نتیجه فعالیت فیریولوژیکال چند شبکه می باشد شامل نواحی پری فرونتال ، سیستم فعال رتیکولار صعودی و سیستم انتقال دهنده های عصبی .
برانگیختگی تونیک تغییر در سطح برانگیختگی از خواب به بیداری همزمان با ریتم روزانه می‌باشد. تغییرات محیطی ، برای مثال طلوع خورشید در اتاق خواب ، فعالیت کورتیکال را تحریک کرده و سطح برانگیختگی(هوشیاری) را تا سطح بیداری بالا می‌برد.
برعکس آن زمانی رخ می‌دهد که محرکات موجود در محیط کاهش می‌یابد و ما به خواب می‌رویم هوشیاری فازیک تغییر سریعتر در برانگیختگی می‌باشد. و در پاسخ به نیازهای فعالیت رخ می‌دهد سطح هوشیاری به پیچیدگی تکلیف و شرایط محیطی وابسته اند سطوح بالای توجه مورد نیاز تکالیف می باشد که کنترل حرکات ظریف را مورد استفاده قرار داده یا اجزای تصمیم گیری مهمی دارند.
اگر محرکات محیطی تهدید کننده باشند یا یک پاسخ سریع مورد نیاز باشد، برای مثال عبور از یک جاده شلوغ ، هوشیاری افزایش می یابد.
زمانی که هوشیاری پایین باشد موجب پاسخ ضعیف به محرک های محیطی شده و کنترل حرکتی را کاهش می دهد. در سطح متوسط برانگیختگی ما هوشیار و آماده برای عمل هستیم.
افزایش هوشیاری به سطوح بالا باعث بروز رفتار غیر سازمان یافته و ایجاد عملکرد نامناسب می گردد در کودکان اتیسم به علت هوشیاری (برانگیختگی) پایین کودک به محیط عکس العمل نشان نمی‌دهد اما سطح بالای برانگیختگی در کودکان بیش‌فعال باعث بروز رفتارهای خرابکارانه و نامناسب اجتماعی می گردد.
ایجاد سطح هوشیاری (برانگیختگی) متعادل پیش نیاز یک توجه متناسب است.
حس بینایی در رشد آنتوزنیک( مسیر تکامل مورد انتظار از کودک) و فیلوژنیک( مسیر تکامل انسان در طول زمان) یکی از حواس پایه است. با تکامل و پیچیدگی سیستم عصبی عملکرد بینایی نیز یچیده تر خواهد شد. همانطور که سیستم بینایی در حفاظت و بقای حیوانات نقش بسزایی دارد در انسان نیز هنگام تجربه استرس یا صدمه، به آگاهی اولیه و عملکرد حفظ حیات کمک خواهد کرد.
در حالیکه در انسان بینایی با سایر حس ها، هیجان و حافظه نیز در ارتباط است و نهایتا به ادراک می انجامد. مناطق مغزی مربوط به بینایی برای تکامل به تجربه مناسب نیازمند هستند.
برای درک ارتباط حس بینایی با تجربه های بدنی مانند ارتعاش، حرکت، بو، لمس، موارد زیر را تصور کنید:
مخمل
خز خرگوش
شربت چسبناک
راه رفتن در گل
پرش از روی بام
سر خوردن روی روغن
آیا موارد فوق را لمس کرده اید یا با لمس آنها دست را پس کشیدید؟ آیا هیجانات در واکنش شما دخیل بودند؟
اهمیت حس بینایی
تصور اجسام و موقعیت های تجربه شده بسیار آسان تر از مواردی است که هرگز آنها را تجربه نکرده اید. در سال های ابتدایی زندگی، یادگیری از طریق حس بینایی صورت می گیرد و ادراک بینایی از بدو تولد نوزاد پایه گذاری می شود.
درک مفاهیم بالا، پایین، زاویه، افقی، عمودی، بسته، دور، سخت، زبر، سرد و گرم بودن اشیاء ابتدا با لمس تجربه می شوند سپس با تفسیر بینایی یکپارچه می شوند.
همچنین چگونگی حرکت نوزاد توسط مراقبین (در آغوش گرفتن، حمل با کریر یا کوله) بر درک نوزاد از جهت یابی و جاذبه موثر بوده و در تکامل بینایی نقش خواهد داشت.
با استقلال در تعادل و حرکت کودک می تواند آزادانه به کشف محیط بپردازد و ارتباط بهتری بین تجربه های حس لامسه و درک فضایی شکل بدهد. در اغلب کودکان، تکامل بینایی مطابق مراحل شناخته شده شکل می گیرد.
تکامل حس بینایی در نوزادان
جنین به مدت 9 ماه ، در محیطی پر از آب ، گرم، ایمن و آسوده زندگی می کند و در محیط رحم ارتعاش، صدای ضربان قلب قوی و نور بسیار اندک را تجربه می کند. بنابر این حس های شنوایی و لامسه زودتر از حس بینایی تکامل می یابند.
از بدو تولد تا 7 هفتگی کودک مجذوب نور و الگو ها می شود و بینایی با نور پرورش می یابد.تشخیص الگوی چهره مراقبین در فاصله حدود اینچ از صورت نوزاد واضح است و در فاصله بیش از این تار دیده می شود.نوزاد به حرکت اجسام بیش از شکل آنها آگاه است. کودک برای دریافت حس امنیت به لمس، در آغوش گرفته شدن توسط مراقبین نیاز دارد.
از 2 ماهگی تا 4 ماهگی درک عمق و هماهنگی چشم و دست شروع به شکل گیری می کند.کودک از تکان دادن جغجغه و جستجوی اشیاء لذت می برد.اسباب بازی ها را در دست نگه می دارد و به دهان می برد.
در 5 تا 8 ماهگی کنترل عضلانی کلی بدن شکل می گیرد
تقریبا در 8 ماهگی کودک با چهار دست و پا رفتن محیط را کشف می کند. میدان دید کودک از 10 اینچ به 24 اینچ گسترش می یابد. با کامل شدن مهارت های ظریف دست کودک امکان جستجو و کشف اشیاء کوچکتر را پیدا می کند. با بدست آوردن کنترل عضلات چشم در این دوره انحرافات اولیه چشم نوزاد( لوچی) از بین می رود.
در 9 تا 18 ماهگی کودک می تواند تا فاصله 4 فوت را ببیند. کودک مهارت راه رفتن را کسب می کند و انواع مختلفی از شکل ها و بافت ها را جستجو می کند، با اشیاء برج می سازد ، آنها را در محفظه می اندازد و خط خطی می کند.
تا 13 ماهگی میدان دید کودک تا 10 فوت گسترش می یابد و آگاهی پیرامونی به تدریج وسیع تر می شود.توانایی دویدن پریدن و شوت کردن و گرفتن را بدست می آورد و مهارت های ظریف مانند باز کردن در بطری ، چیدن پازل های ساده،تقلید گرفتن مداد و لباس پوشیدن را کسب می کند.
در 3 سالگی کودک می تواند 10 تا 16 فوت دورتر را ببیند.
یک کودک 4 ساله می تواند فاصله 16 تا 20 فوتی را ببیند.
در 5 سالگی دید پیرامونی وسیع تر شده و درک عمق به 20 فوت می رسد.
در اغلب موارد یک کودک 5 ساله توانایی قیچی کردن، تا کردن کاغذ، گره زدن ، بستن دکمه و رنگ کردن بین خطوط را دارد.
رشد و تکامل حس بینایی در بلوغ کودک و آمادگی برای مهارت های مربوط به مدرسه حیاتی است و باعث تکامل مهارت های بینایی حرکتی، درک روابط فضایی، شکل گیری استقلال و توانایی مراقبت از خود در کودک می شود.
تمرینات کاردرمانی در حیطه اتاق تاریک کمک بسزایی در تسهیل رشد مهارت های بینایی در کودکان می کند.
دیس آرتری یا دیز آرتری چیست؟ دیزآرتری به نوعی از اختلال گفتاری اطلاق می گردد که ناشی از آسیب عصبی-عضلانی باشد. در این اختلال چهارجانبه اصلی گفتار یعنی تولید، آوا سازی، تنفس، تشدید دچار آسیب می شود. در اغلب انواع دیزآرتری سرعت بیان گفتار دچار اختلال می گردد و فرد مبتلا قادر نیست که کلمات را با سرعت و دقت بالا بیان کند. در این اختلال، گفتار فرد از روانی کافی و طبیعی برخوردار نیست و جریان گفتار از شکل عادی خارج میشود. گفتاردرمانی دیزآرتری یکی از درمان های مهم در دیس آرتری می باشد. مرکز گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه گفتاردرمانی دیز آرتری به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. استفاده از تکنیک های مختلف درمانی و بهرگیری از امکانات و ابزار روز دنیا به درمان این بیماران کمک بسزایی می نماید. خدمات گفتاردرمان در منزل نیز از دیگر خدمات مفید این مرکز می باشد.
دیز آرتری و مکانیسم گفتاردرمانی
گفتار یک فعالیت حرکتی است که ما انسان ها به وسیله آن افکار و احساساتمان را در پاسخ به محیط و کنترل آن بیان می کنیم.
فرایندهای عصب شناسی بیان گفتار طبیعی نیازمند هماهنگی تعدادی از متغیر های زیر است:
فرایندهای زبانی – شناختی: افکار، احساسات و عواطف برای برقراری ارتباط به شکل یک نیت یا قصد در می‌آیند و بر اساس قواعد زبان به گفتار تبدیل می‌شوند.
برنامه ریزی حرکتی گفتار: پیام کلامی که نیت بیان آن را داریم باید برای اجرای عصبی عضلانی برنامه ریزی و سازماندهی شود.
اجرای عصبی عضلانی: دستگاه های عصبی و محیطی و مرکز باید برای دستگاه ها و اندام های مختلف تنفسی (ریه ها) آواسازی (حنجره) تشدید (حفرات و مسیر هوایی دهان و بینی( و تولیدی (لبها ،زبان و فک) رشته‌هایی از اعصاب را بفرستد تا این اندامها در دستگاه‌ها بتوانند حرکات لازم برای ایجاد گفتار را اجرا کنند.
این شیوه عصب رسانی به اندام های گفتاری همانند سیم کشی برق یک ساختمان است که با ایجاد اختلال یا قطعی در یکی از مسیرهای رشته سیم ها (عصب ها ) ممکن است باعث ایجاد اختلال در دریافت کننده نهایی (اندامهای هدف شود.)
انواع دیز آرتری چیست؟
دیز آرتری یک اسم کلی برای یک سری از اختلالات گفتاری است که ناشی از آشفتگی در کنترل عضلانی مکانیسم گفتار است که به علت آسیب به سیستم عصبی محیطی و مرکزی ایجاد شده است. پس می‌توان از این تعریف نتیجه گرفت که منشاء اختلال دیز آرتری آسیب سیستم عصبی است و چون اجرای عصبی عضلانی دچار اختلال میشود پس یک اختلال حرکتی است و ممکن است روی صحت، دقت، سرعت و زمان بندی دامنه و قدرت عضلات درگیر در گفتار تاثیر بگذارد.
انواع دیزآرتری:
دیز آرتری شل (Flaccid)
دیز آرتری سفت (Spastic)
دیز آرتری عدم تعادل ( Ataxic)
دیز آرتری کم جنبشی (Hyporkinctic)
دیز آرتری بیش جنبشی (Hyperkinetic)
دیز ارتری نورون محرکه فوقانی یک طرفه(UUMN)
دیز آرتری ترکیبی
راهنمایی های لازم: مراجعین محترم و والدین دقت نمایند که تمریناتی که درمانگر ارائه می نماید را با دقت دنبال و اجرا کنند. برای درمان نقص های حرکتی و یا آبریزش های دهانی (Drooling ) باید تمرینات را به صورت منظم و با برنامه پیگیری نمایید. تمرینات بستگی به اینکه کدام ناحیه درگیر باشد با هم متفاوت است. ممکن است تمرینات بیشتر روی سیستم تنفسی یا اینکه روی سیستم آواسازی (حنجره) و یا روی سیستم های تشدید و تولید صدا های گفتاری (زبان و لب و فک) و یا روی ترکیب دو یا همه ی سیستم ها تاکید کند.
گفتاردرمانی دیزآرتری نقش بسزایی در درمان دیز آرتری اختلالات ایفا می کند. گفتاردرمانان با تجربه مرکز ما با استفاده از امکانات و تکنیک های درمانی مختلف و به روز دنیا سعی در حل مشکلات این کودکان دارند. در این مرکز تیم درمانی به صورت گروهی در زمینه کاردرمانی، گفتاردرمانی و روانشناسی مشغول به ارائه خدمات درمانی می باشند. نکته قابل توجه این است که کلینیک کاردرمانی دکتر مهدی صابر نظارت کامل بر تمام حیطه های درمانی داشته و سعی در انجام کار گروهی بین اعضای تیم درمانی دارند. برای مطالعه درباره مشکل بیرون آمدن زبان و شلی زبان بر روی لینک کلیک کنید.
گزارش موردی از بیمار دیزآرتری
«ب» پسری هشت ساله است. مادر در دوران بارداری مشکلی نداشته و کودک به طور طبیعی به دنیا آمده است، چهار روز پس از زایمان نوزاد تب بالایی داشته و هنگام انتقال به بیمارستان دچار تشنج و خروج کف از دهان و کبودی شده است که به کمک دستگاه شوک به وضع طبیعی برگشته است.
کودک مهارت های حرکتی و گفتار و زبان را با تاخیر کسب کرده است و مبتلا به دیس آرتری می باشد. «ب» در حرکت دادن زبان به طرفین، بالا و پایین ناتوان است و در حرکت دادن سریع و متوالی اندام های گویایی مشکل دارد و سرعت و دقت کافی را ندارد. وضوح گفتار کودک پایین است. همچنین در انجام حرکات ظریف (الگوی مداد گرفتن،بستن دکمه ها) و حرکات درشت (راه رفتن و ایستادن) چطور درست و دقیق مشکل دارد. حجم تنفسی کودک محدود است و در حین صحبت کردن با کمبود هوا مواجه میشود. الگوی تنفس او نیز نادرست و ناکارآمد است (الگوی تنفس شانه ای).
جلسه گفتاردرمانی در دیزآرتری با بررسی نمونه گفتار کودک آغاز می شود. نمونه گفتار آوانگاری شده این کودک در حین توصیف تصویر به همراه متن اصلی و ( دیادو) در زیر آمده است (عکس ها با خطوط تیره نشان داده شده است).
متن هدف: پسر از نردبان بالا رفته،می‌خواهد گلابی بکند_زنبور بینی گربه را نیش زده است_دختر سبد سیب را بلند کرده و بالای سر برده است_باغبان بیل می زند.
ویژگیهای نمونه صوتی بیمار دیز آرتری و گفتاردرمانی دیزآرتری
مقطع مقطع بودن گفتار
اشکال در تولید صدای «ر» و صدای « پ»
تولید کند و بی مهارت
عبارات کوتاه و حجم تنفسی کاهش یافته
آهنگ گفتار بهم ریخته و تکیه گذاری های نادرست
ناروانی ناشی از ضعف عضلانی
کم بودن سرعت گفتار
کودک به دلیل آسیب عصبی در اجرای دقیق حرکات ناتوان است و از آنجایی که گفتار پیوسته به اجرای دقیق، منظم و متوالی برنامه ریزی های انجام شده در مغز نیاز دارد، آسیب به آن، منجر به علائمی مثل منقطع بودن گفتار، تولید کند و غیر ماهرانه می گردد که در گفتار این کودک شنیده می شود.
از آنجایی که کودک در اجرای حرکات متوالی مشکل دارد در تولید صدای «ر» نیازمند زنش های متوالی و پشت سر هم زبان به سقف دهان است، ناتوان می شود.
همچنین ضعف عضلانی موجود در اندامهای گویای کودک باعث می شود کودک در انسداد مورد نیاز برای صداهای انسدادی مثل «د» و «پ» ناتوان باشد و منجر به بروز ناروانی در گفتار و یا تولید های اشتباه شود.
گفتاردرمانی در دیزآرتری، در زمینه افزایش حجم تنفسی کودک ، آموزش برنامه ریزی برای گفتار و تقویت عضلات دهان و زبان و آموزش حرکات مجزای زبان فعالیت می کند و تلاش می کند با بهبود روانی گفتار احساس بهتری را در طول گفتار در کودک بوجود آورد. گفتاردرمانی در منزل نیز از دیگر خدمات مرکز می باشد که در درمان دیزآرتری موثر است.
سوالات متداول:
علت دیز آرتری چیست؟
دیزآرتری به نوعی از اختلالات گفتار اطلاق می گردد که ناشی از آسیب عصبی-عضلانی باشد. که به علت آسیب به سیستم عصبی محیطی و مرکزی ایجاد شده است. پس می‌توان از این نتیجه گرفت که منشاء اختلال دیزارتری آسیب سیستم عصبی است و چون اجرای عصبی عضلانی دچار اختلال میشود پس یک اختلال حرکتی است.
2. دیز آرتری چه مشکلی در گفتار به وجود می آورد؟
این بیماری ممکن است روی صحت، دقت، سرعت و زمان بندی دامنه و قدرت عضلات درگیر در گفتار تاثیر بگذارد . جنبه های مختلف گفتار نظیر تولید، آوا سازی، تنفس، تشدید دچار آسیب شود. گفتاردرمانی دیزآرتری می تواند در بهبود روانی گفتار و تقویت تولید گفتار موثر باشد
درمان های مبتنی بر جنبه های اجتماعی(داستان های اجتماعی درمان کودکان اوتیسم)
داستان اجتماعی، داستان کوتاهی است که موقعیت، مفهوم یا یک مهارت اجتماعی را در قالبی قابل فهم برای کودک دارای اوتیسم توصیف می‌کند. استفاده از داستان های اجتماعی یکی از روش های درمان کودکان اوتیسم در زمینه اجتماعی می باشد که در مرکز درمان اوتیسم دکتر صابر و در بخش گفتار درمانی کودکان اوتیسم مورد توجه قرار گرفته است.همچنین داستان های اجتماعی در زمینه ایجاد رفتار های مثبت و کاهش علایم اوتیسم نظیر رفتار های تکراری در بخش کاردرمانی کودکان اوتیسم نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
داستان اجتماعی چیست؟- گفتاردرمانی اوتیسم
داستان اجتماعی روایتی از رفتار کودک است که از زبان اول شخص نوشته میشود یعنی از منظر خود کودک توصیف میشود. رویکرد همه افراد داستان در آن ذکر میشود طی داستان شخصیت اصلی که (خود کودک اوتیسم است) در موقعیت‌هایی وارد مونولوگ هایی میشود (ام… اینجا باید چیکار کنم؟ حالا چیکار کنم؟). استفاده از داستان های اجتماعی در ایجاد گفتار خود انگیخته در گفتار درمانی کودکان اوتیسم کاربرد دارد. داستان‌های اجتماعی با این هدف نوشته میشود که از طریق تکرار و حافظه، جزء خصوصیات کودک اوتیسم شود و ابزاری برای فهم کودکان اوتیسم از وقایع شود و به کودک کمک کند که در موقعیت های مشابه چه بکند.
در بخش نتیجه داستان، حساسیت افراد دیگر نیز به رفتار شخصیت داستان مورد توجه قرار گرفته و شخصیت داستان رفتارش را اصلاح می‌کند. بخشی از رفتارهای تکراری کودکی دارای اوتیسم و چسبیدن آنها به یک موقعیت، ناشی از آن نیست که آن عادت ذاتا تکراری است بلکه ناشی از آن است که کودک نمی‌داند در گام بعدی چه کند! داستان های اجتماعی به این موضوع در درمان کودکان اوتیسم کمک می کند.
یک داستان اجتماعی پیش از رفتن به مطب دکتر
بعضی چیزها سنگین اند و بعضی چیزها سبک . یک کتاب بزرگ سنگین است و یک پر سبک ! وزن اشیا به ما می‌گوید که سبک یا سنگین دکتر من باید بدانیم که وزن من چقدر است. این کار به دکترم کمک می کند تا بهتر از من مراقبت کند. برای دانستن وزن من دکتر از من خواهد خواست که روی تراز بروم. ترازوی یک چیز مربعی شکل سیاه است که روی زمین قرار دارد وقتی من روی ترازو برویم کمی تکان خواهد خورد چیزی نیست ! من از روی آن نخواهم سعی خواهم کرد آرام روی تراز بایستم تا دکتر وزنم را بفهمد. خیلی طول نمی‌کشد. دکتر از اینکه وزن من را بفهمد خوشحال خواهد شد. من اینطوری می توانم به دکتر کمک کنم تا بهتر از من مراقبت کند.
داستان های اجتماعی خیلی خوشبینانه است. پیش فرض آن این است که علت رفتارهای کودکاوتیسم نقص در دانش است و اگر ما نسبت به جبران آن اقدام کنیم، رفتار کودک بهتر خواهد شد. بنابراین در کاردرمانی کودکان اوتیسم، راه حل مشکلات کودک دارای اوتیسم آن نیست که با پاداش و تقویت رفتار را اصلاح کنیم و بلکه باید به کودک کمک کرد یک تصویر کلی از موقعیت کسب نمایند تا با کسب درک بهتری از رفتارهایش نسبت به تغییر آن اقدام نماید.
به عبارت دیگر داستان‌های اجتماعی به جای اینکه به کودک بگویید چه کار باید بکند با ایجاد یک درک کلی و نوع بصیرت تلاش می‌کند به کودک می‌گوید چرا باید آن کار را بکند. این کار را بیشتر با تکیه بر اینکه چگونه رفتار کودک باعث تغییر در احساسات دیگران می شود انجام می‌دهد یا بر اساس توصیف قوانین نانوشته اجتماعی.
نویسنده داستان های اجتماعی باید قادر به درک دیدگاه کودک دارای اوتیسم باشد لذا نویسنده داستان اجتماعی باید از دنیای کودکی که داستان برای او نوشته می شود آگاه باشد. مشکل اینجاست که نویسنده باید بفهمد چه چیزهایی باید در داستان اجتماعی قید شود. مثل این است که شما جواب را بدانید و بخواهید برای آن سال بسازید. جواب در اینجا رفتار معیوب کودک است.
سوال این است که کودک چه نکات اجتماعی را کسب نکرده است که اینطور رفتار می کند ؟ ما مشکلات رفتاری کودک دارای اوتیسم را می بینیم اما نمی دانیم که در ذهن کودک چه می گذرد و چه چیزی باعث بروز مشکلات رفتاری او میشود. نویسنده باید از خود بپرسد چه اطلاعات یا قواعد اجتماعی را کودکان نمی داند که اینطور رفتار می کند؟ داستان های اجتماعی بسته به سن و سطح رشدی کودک اوتیسم از چند جمله تا یک صفحه یا بیشتر، متغیر است و میتواند عناوینی مثل زیر داشته باشد :
چرا مردم مسواک می زنند؟
چرا باید به دیگران نگاه کرد؟
چرا سگها پارس می کنند؟
استفاده از داستان های اجتماعیدر کاردرمانی اوتیسم
به خاطر سپردن کارهای خوبی که انجام داده است.
کودک دارای اوتیسم در به خاطر سپردن دستاوردها و موفقیت‌هایش ضعف دارد این امر ناشی از ضعف در جامعیت مرکزی آنهاست. برای کودک دارای اوتیسم نه تنها شکل دادن یک تصویر کلی از محیط بیرون دشوار است، بلکه شکل دادن یک تصویر کلی از خود و تجربیات خود نیز دشوار است.
شما می توانید با جمع آوری تجارب اجتماعی کودک در قالب داستان های اجتماعی در یک کلاسور برای وی یک دانشنامه اجتماعی تهیه نمایید و به این ترتیب به کودک کمک نمایید تا شرح حالی از خود شکل دهد. بازخوانی این خاطره با هم اوقات خوشی را برای شما و کودک فراهم خواهد نمود و به کودک نیز فرصت خواهد داد تا با استفاده از این ایده ها موقعیت های اجتماعی را به صورت کلامی بازآفرینی کند. امری که معمولا برای کودک دارایی اوتیسم دشوار است.
آماده کردن کودک اوتیسم برای موقعیت های جدید.
در صورتی که یک مسافرت، مهمانی، مدرسه جدید، ویزیت پزشک یا موارد مشابه را در پیش روی دارید، آماده سازی کودک اضطراب او از این موقعیت یا تجربه جدیدی را کاهش خواهد داد. شما می‌توانید هر رویداد را به اپیزود های کوچکی تقسیم نموده و آن را برای کودک توصیف نمایید. این کار نه تنها برای کودک دارای اوتیسم مفید است بلکه برای کودکان دارای رشد هنجار نیز مفید می باشد.
برای مثال اگر می خواهید به یک سفر هوایی بروی آن را به چند داستان تقسیم کنید: چطور به آنجا خواهید رسید؟ کجا ساکن خواهیم شد (هتل کجاست؟) چه کسانی را خواهید دید؟ و مواردی از این دست. حتی خود این اپیزودها هم می تواند خرد شود: انتظار در گیت، داخل هواپیما، دستشویی رفتن در هواپیما و…. توصیف این مراحل، سفر را برای کودک رازگشایی خواهد کرد. با ارائه دانش به کودک اوتیسم وی را قادر می سازید که وقایع ناخوشایند پیش رو را پیش بینی نماید.
داستان های اجتماعی دارای یک قالب استاندارد به شرح ذیل می باشد :
جملات توصیفی: جملات درباره اینکه واقعه در مورد کی، چی، کی و کجا رخ داده است.
جملات دیدگاهی: افکار و احساسات درونی دیگر افراد دخیل در داستان (وقتی…… مامان خوشحال میشه! / بابا دوست داره که ….) کودکان دارای اوتیسم اغلب در درک نیت و قصد دیگران با مشکل مواجه اند داستان های اجتماعی سعی دارد این امر را به صورت واضح برای کودک ایجاد نماید و آن را به رفتار کودک در قالب داستان پیوند بزند.
جملات رهنمودی: رفتار مطلوب یا آنچه که دوست داریم کودک انجام دهد. به دنبال جملات رهنمودی معمولاً یک یا چند جمله دیدگاهی می آید تا نشان دهد چگونه رفتار کودک بر احساس دیگران اثر می‌گذارد.
جملات تصدیقی: باعث اطمینان بخشی به کودک میشود یا برخی چیزها را برای کودک برجسته می سازد:《 مهمه که من…..》《 خوب خواهد شد که من……》
جملات همکاری: جملاتی که نشان می دهد چگونه افراد دخیل در موقعیت به کمک کودک می‌شتابند (معلم میتواند با….. به من کمک کند.) فقدان یا ضعف در ذهن خوانی باعث می شود که کودک نتواند تشخیص بدهد دیگران قادر به درک مشکل او هستند و به کمک او خواهند شتافت.
داستان های اجتماعی غالباً موضوعی عمومی دارند موضوعاتی مثل توالت کردن، شستن دست ها و…. اما ممکن است شما بخواهید داستانی ویژه موقعیتی خاص برای کودکتان بنویسید. توجه داشته باشید که بهتر است داستان اجتماعی را پیش از بروز موقعیت مورد نظر برای کودک توصیف کنید تا کودک قادر به پیش‌بینی و هضم آن باشد، نه در درون موقعیتی که کودک دچار اضطراب از آن را برایش تعریف کنید.
تئوری ذهن یکی از درمان های مرتبط با جنبه های اجتماعی در کودکان اوتیسم می باشد. در کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای صابر از تکنیک های مختلف تئوری ذهن و داستان های اجتماعی جهت درمان کودکان اتیسم استفاده می شود.
توجه یک فرآیند شناختی است که شامل تلاش متمرکز ذهن روی یک محرک، رویداد یا امر ذهنی خاص است. توجه یکی از مهم‌ترین فرآیندهای شناختی است که به ما امکان می‌دهد بر روی اطلاعات یا محرک‌های خاصی تمرکز کنیم و دیگر محرک‌های محیطی را نادیده بگیریم. به عبارت ساده، توجه مانند یک فیلتر عمل می‌کند که به مغز کمک می‌کند تا از میان حجم انبوه اطلاعات، تنها آنچه را که مهم است انتخاب کند. این فرآیند نقش کلیدی در یادگیری، تصمیم‌گیری، حل مسئله و حتی تعاملات اجتماعی ایفا می‌کند. اهمیت توجه در زندگی روزمره غیرقابل انکار است. برای مثال، هنگام رانندگی، توجه به ما کمک می‌کند تا بر جاده و علائم راهنمایی تمرکز کنیم و از حوادث جلوگیری کنیم. در محیط کار، توجه باعث افزایش بهره‌وری و کاهش خطاها میشود. حتی در روابط شخصی، توجه به صحبت‌های دیگران نشان‌دهنده احترام و علاقه است. توجه و تمرکز در کودکان نقش حیاتی در رشد شناختی و یادگیری آنها دارد. کودکان با توانایی توجه بهتر، می‌توانند در مدرسه عملکرد بهتری داشته باشند و مهارتهای جدید را سریعتر بیاموزند. این موضوع به ویژه در سال‌های اولیه زندگی بسیار مهم است، زیرا پایه‌های یادگیری و رشد شخصیتی کودکان در این دوران شکل میگیرد.
به طور کلی، توجه نه تنها بر عملکردهای فردی ما تأثیر می‌گذارد، بلکه کیفیت زندگی ما را نیز بهبود می‌بخشد. درک این فرآیند و تقویت آن میتواند به ما کمک کند تا در دنیای پر از محرک‌های امروزی، بهتر عمل کنیم و به اهداف خود برسیم.
انواع توجه
به طور کلی دو نوع توجه وجود دارد:
1.توجه غیر ارادی
در توجه غیر ارادی یک محرک قوی به صورت ناگهانی و بدون خواست فرد نظر او را جلب می‌کند. در این ارتباط می توان به ترکیدن لاستیک ماشین که صدای شدید را به دنبال دارد یا پیچ خوردگی ناگهانی و غیر قابل پیش بینی مچ پا که باعث به هم خوردن تعادل فرد می‌گردد اشاره کرد. در توجه به اراده، خواست و اراده فرد دخالت داشته و میزان با شدت توجه به نوع تکلیف یا عمل وابسته است. نکته ای که باید توجه داشته باشیم این است که در دنیای واقعی معمولاً توجه ارادی و غیرارادی (خودکار) با یکدیگر ترکیب می گردند و در تعامل با هم هستند.
2.توجه ارادی
توجه ارادی به 5 نوع متفاوت تقسیم می شود.
1. توجه انتخابی یا گزینشی
نوعی از توجه است که فرد به محرک خاصی دقت می کند ولی محرک های دیگر را نادیده میگیرد. بنابراین در توجه انتخابی شخص به تمرکز بر روی فعالیتی خاص در میان بسیاری از فعالیت های دیگر می پردازد. به عنوان مثال می‌توان به تماشای یک مسابقه مهم ورزشی از تلویزیون یا مطالعه یک کتاب درسی خاص که با نادیده گرفتن محرک های دیگری محیطی همراه است اشاره کرد. همچنین زمانی که به سخنان معلم یا استاد تان در یک زمینه درسی به دقت گوش می دهید ولی به محرک های دیگر از داخل یا بیرون کلاس توجه نمی کنید. نمونه دیگری از توجه انتخابی است.
مثال: وقتی در یک مهمانی شلوغ در حال صحبت با یک نفر هستید، می‌توانید صدای او را از میان صدای دیگران تشخیص دهید و بر صحبت‌های او تمرکز کنید.
2. توجه به متغیر یا متناوب
توجه متغیر یعنی توانایی انجام از یک تکلیف به تکلیف دیگر برخلاف توجه پخش شده توزیع شده که تکالیف به طور همزمان انجام می‌شوند. در توجه متغیر تکالیف به صورت متوالی و به نوبت انجام می گیرند.
توجه متناوب به توانایی فرد برای تغییر تمرکز بین دو یا چند کار یا محرک مختلف اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند انعطاف‌پذیری شناختی است تا فرد بتواند به سرعت بین وظایف مختلف جابه‌جا شود.
مثال: وقتی در حال آشپزی هستید و همزمان به تلفن پاسخ می‌دهید، باید توجه خود را بین این دو کار تقسیم کنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی (Multitasking) مانند مدیریت پروژه‌های مختلف یا پاسخگویی به درخواست‌های همزمان در محیط کار، ضروری است.
چالش: تغییر مکرر توجه میتواند باعث خستگی ذهنی شود و کاهش عملکرد را در پی داشته باشد.
3. جستجوی بینایی یا دیداری
جستجوی بینایی به توانایی فرد برای یافتن یک شیء یا محرک خاص در میان مجموعه‌ای از محرک‌های بصری اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند اسکن محیط و تشخیص سریع هدف است.
مثال: وقتی در یک قفسه کتاب به دنبال کتاب خاصی می‌گردید، از جستجوی بینایی استفاده می‌کنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌هایی مانند یافتن یک دوست در میان جمعیت، جستجوی اطلاعات در یک صفحه وب، یا تشخیص علائم راهنمایی و رانندگی مهم است.
عوامل مؤثر: سرعت و دقت جستجوی بینایی به عواملی مانند تعداد محرک‌ها، شباهت بین محرک‌ها، و موقعیت هدف بستگی دارد.
4. توجه پخش شده یا تقسیم شده و یا توجه توزیع شده
توجه تقسیم شده عبارت است از توانایی فرد در انجام بیش از یک فعالیت یا تکلیف به طور همزمان مثلا فردی که در حال دوچرخه سواری است همزمان جهت رفع تشنگی از آب آشامیدنی بطری شده استفاده می‌کند.
مثال: وقتی در حال رانندگی هستید و همزمان به صحبت‌های مسافر خود گوش می‌دهید، از توجه تقسیم شده استفاده می‌کنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی مانند رانندگی، مدیریت پروژه‌ها، یا شرکت در جلسات همزمان با انجام کارهای دیگر، ضروری است.
محدودیت: توجه تقسیم شده میتواند باعث کاهش عملکرد در هر یک از کارها شود، زیرا منابع شناختی بین چندین فعالیت پخش می‌شوند.
5. توجه مستمر یا گوش به زنگی
توجه مستمر عبارت است از نوعی از توجه که فرد در یک مدت زمان طولانی جهت یک تکلیف ویژه با هدف احتمال وقوع نشانه یا علامتی از یک محرک خاص منتظر می ماند. هدف نهایی در این نوع از توجه، اقدام مناسب وسریع پس از دریافت علامتی خاص است. به عنوان مثال افراد مسئول کنترل ترافیک هوایی یا فرماندهان نظامی که منتظر دستور از مافوق خود جهت عملیات نظامی علیه دشمن هستند در موقعیت گوش به زنگی یا توجه مستمر به سر می برند تا بلافاصله پس از دریافت علامتی خاص به وظیفه ای که از آن انتظار می رود عمل کنند. بنابراین درک مکانیسم های توجه مستمر (گوش بزنگی) از جمله وجود تفاوت های فردی دارای کاربردهای واضح است.
مثال: وقتی برای چند ساعت به مطالعه یک کتاب می‌پردازید، از توجه مستمر استفاده می‌کنید.
کاربرد: این نوع توجه در فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز طولانی‌مدت دارند، مانند مطالعه، رانندگی طولانی، یا انجام کارهای دقیق و حساس، بسیار مهم است.
عوامل مؤثر: عواملی مانند انگیزه، علاقه به کار، و محیط بدون حواس‌پرتی می‌توانند بر کیفیت توجه مستمر تأثیر بگذارند.
1- آیا توجه تقسیم‌شده همیشه مفید است؟
توجه تقسیم‌شده میتواند در برخی موقعیت‌ها مفید باشد، اما ممکن است کیفیت انجام هر کار را کاهش دهد. بهتر است برای کارهای مهم و پیچیده، از توجه متمرکز استفاده کنید تا بهترین نتایج را به دست آورید.
2- چگونه می‌توانم توجه تقسیم‌شده خود را بهبود بخشم؟
برای بهبود توجه تقسیم‌شده، می‌توانید از تمریناتی مانند انجام چند کار ساده همزمان (مانند گوش دادن به موسیقی در حال انجام کارهای خانه) استفاده کنید. با این حال، بهتر است برای کارهای مهم، از توجه متمرکز استفاده کنید.
گفتار از تجلیات و کنش های زبان است. رشد طبیعی گفتار و زبان نیازمند توانایی های ذهنی و اندام های گویایی و شنوایی سالم است. روانی گفتار تابع عوامل همچون سرعت، استمرار، سهولت در بیان و ریتم گفتار است. هرگونه تداخل در روانی گفتار، ناروانی گفتار نام دارد. علت ناروانی طبیعی گفتار نارسایی و ناکامل بودن رشد سیستم عصبی عضلانی مربوط به مهارت های گفتاری کودک در حالی که رشد و فراگیری مهارت های گفتاری و زبانی است پس ممکن است هنگام یادگیری دچار خطا هایی همچون تکرار کلمات و هجاها شود. اما زمانی که این ناروانی ادامه یابد، حتما باید مورد بررسی و درمان قرار گیرد. گفتاردرمانان با تجربه مرکز گفتادرمانی دکتر صابر با ارزیابی دقیق وضعیت گفتار کودک مشکلات ناروانی گفتار را شناسایی و درمان های می نماید.
میزان یا درصد ناروانی گفتار در ۲ جنس کودکان: شیوع ناروانی گفتار در پسران بیشتر از دختران است.
نکاتی که والدین در زمینه ناروانی گفتار باید رعایت کنند:
والدین بهتر است هنگام مشاهده گفتار غیر عادی کودک از هر گونه اظهار نظر خودداری کنند.
والدین بهتر است از سرزنش کردن، تحقیق کردن، نشان دادن واکنش در مقابل نارواننی گفتار کودک پرهیز کنند.
والدین بهتر است به جای توجه زیاد به چگونگی حرف زدن کودک به محتوای کلام کودک و پیامی که می خواهد ارائه کند توجه کنند.
والدین و مخاطبین ارتباطی کودک بهتر است یک شنونده دقیق، صبور و مهربان باشند.
والدین بهتر است فعالیت‌ها و بازی‌های لذت بخشی برای کودک فراهم کنند تا کودک بتواند به راحتی و بدون احساس نگرانی با آنها صحبت کند.
محیط خانه بهتر است برای کودک محیطی امن عاطفی و شاداب باشد.
والدین بهتر است به جای توجه به چگونگی گفتار کودک زیر ذره بین قرار دادن آن، روی توانایی های کودک متمرکز شوند حساسیت زیاد و نگرانی والدین به بهبود ناروانی گفتار کودک کمکی می‌کند.
فعالیت های مانند خواندن شعر و ترانه برای کودکان لذت بخش است و میتواند به اجرای ریتم و گفتاری کمک کند.
والدین بهتر است ترجیحا تا مدتی کودک را در شرایط اضطراب آور و هیجانی قرار ندهند.
والدین بهتر است زمانی که کودک صحبت می کند با تمامی حواس به وی گوش کنند.
والدین بهتر است الگوی مناسب گفتاری برای کودک باشند باید آرام و شمرده حرف بزنند.
وقتی کودک سوال می پرسد بهتر است والدین سعی کنند قبل از دادن جواب حدود ۳ ثانیه صبر کنند و سپس جواب دهند. برخورد پذیرای والدین و میزان پذیرش کودک خود باعث تغییر در میزان ناروانی گفتار کودک میشود.
هیچ وقت گفتار کودک را قطع نکنید تا این که گفتارش به پایان برسد.
والدین باید متناسب با ظرفیت ها و توانایی ها به کودک مسئولیت بدهند.
والدین از مقایسه کردن گفتار کودک با دیگران خودداری کنند.
والدین به هیچ وجه در مقابل کودک در مورد نحوه حرف زدنش صحبت نکنند.
والدین نباید کودک را در استرس زمانی قرار بدهند و نباید بگویند “زود باش حرفتو بزن” .بهتر است سرعت و میزان سریع بودن فعالیت های زندگی و کلام پایین بیاید.
بازی های کامپیوتری هیجانی را از زندگی کودک حذف کنید.
والدین نباید در هیچ شرایطی کودک را مجبور به حرف زدن کنند.
والدین می توانند در طول روز و در زمانهای خاص که وسایل و موارد حواس پرت کن وجود ندارد با کودک بازی کنند.
از کلمات و جملات متناسب با سطح گفتار کودک استفاده کنید جملات نباید بسیار پیچیده و طولانی باشند.
کودکان به اتفاقاتی همچون جای به جایی منزل، تولد فرزند دوم بیماری والدین و بی نظمی ها حساس اند.
کودک را در مقابل سوالات زیاد و پی در پی قرار ندهند.
گفتار درمانی می تواند در رفع به هنگام مشکلات روانی گفتار موثر باشد همچنین، با درمان به موقع گفتار درمانی شما می توانید از بروز مشکلات اضطرابی، افسردگی دوران کودکی و اختلالات رفتاری ناشی از عدم روانی گفتار در کودکان جلوگیری کنید. کلینیک گفتاردرمانی و کاردرمانی جناب آقای صابر تلاش در رفع مشکلات گفتاری کودکان در کمترین زمان ممکن دارد. یکی از موارد ناروانی گفتار در کودکان لکنت زبان است که در سنین 2 تا 4 سال ممکن است شایع باشد. بسیاری از موارد ناروانی گفتار با رشد ساختار گفتاری کودک بهبود می یابند اما شناسایی و درمان مواردی که به علت اختلال ایجاد شده اند نیاز به بررسی گفتاردرمانی دارند. از این رو در صورت مشاهده ناروانی گفتار در کودک خود بهترین تصمیم مراجعه به یک گفتاردرمان متخصص جهت ارزیابی روند گفتار کودکان می باشد.
اگر این مطلب برایتان مفید بود از مطلب زیر هم دیدن فرمایید : لکنت زبان در کودکان
دیوید وکسلر (۱۸۹۶ – ۱۹۸۱ ) روانشناس آمریکایی در سال ۱۹۳۹ مقیاس هوش بزرگسالان وکسلر را ایجاد کرد و پس از مدتی آزمون هوش کودکان را ساخت که بنام مقیاس هوش وکسلر برای کودکان شناخته می شود. آزمون وکسلر چندین بار مورد تجدید نظر قرار گرفتند و در طول سال ها تدوین و ویرایش شده است و نسخه های متفاوتی از آن در دسترس می باشد. مقیاس هوش وکسلر ویرایش پنجم آخرین نسخه از مقیاس وکسلر کودکان است.
نمرات آزمون های هوش وکسلر شامل:
نمره مقیاس کلامیه
نمره مقیاس عملی یا عملکردی
نمره کلی (مجموع نمرات کلامی و عملی)
نمرات کلامی وکسلر شامل موارد زیر است:
اطلاعات عمومی
درک مطلب
حساب کردن (محاسبه)
واژگان
فراخنای ارقام (تکرار یک سری از ارقام به صورتی که ارائه می شود یا به طور معکوس تکرار گردد)
شباهتها
نمرات عملی (عملکردی) مقیاس وکسلر شامل موارد زیر است:
تکمیل تصویر (پاسخ به این سؤال که کدام قسمت از تصویر مقابل حذف شده است)
چیدن یا مرتب کردن تصاویر (تنظیم یک سری از تصاویر ارائه شده و درهم با هدف ایجاد داستانی معنادار و دارای ترتیب زمانی)
طراحی با مکعبها
الحاق قطعات (ترکیب قطعات با هدف ایجاد یک شیء خاص یا شیء کامل)
نماد ارقام یا اعداد (در این ارتباط باید با توجه به نمونه ارائه شده شکلها و ارقام، شکل های متوالی ایجاد شده در سؤال به اعداد مربوطه خود نسبت داده شوند)
مازها (پیدا کردن رد خروج از مازها به وسیله مداد)
تست وکسلر یکی از تست های معتبر در تشخیص هوشبهر کودکان می باشد که از روایی و پایایی خوبی برخوردار است و در تشخیص اختلالات یادگیری نیز مورد استفاده قرار می گیرد. مرکز جامع کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای صابر در بخش انجام آزمون های روانی این تست را توسط متخصصین مجرب مرکز برای کودکان انجام و تفسیر می نماید. استفاده از تست های تشخیصی معتبر در تشخیص نقاط قوت و ضعف کودکان جهت طراحی برنامه درمانی مناسب بسیار حائز اهمیت است. نحوه اجرای صحیح تست توسط تستر آموزش دیده در صحت نتایج بدست آمده از آن قابل توجه و مهم می باشد.
نمونه از خرده آزمون های تست هوش وکسلر
خرده آزمون خط زنی، در این خرده آزمون از آزمودنی خواسته می شود به تصاویری که به شیوه ی تصادفی و منظم ارائه شده اند، نگاه کند و تصویر هدف را در یک محدوده ی زمانی خاص خط بزند.
اصول کلی آزمون
هر دو صفحه تصاویر، چه تصاویر منظم و چه تصادفی را اجرا کنید.
از نمونه برای توضیح شیوه ی کار خرده آزمون استفاده کنید، بعد به آزمودنی اجازه دهید قسمت تمرین را انجام دهد. اگر آزمودنی دستور العمل را متوجه نشد، مجددا دستورالعمل را توضیح دهید. سپس از تمرین استفاده کنید. فقط زمانی آزمون اصلی را شروع کنید که مطمن باشید آزمودنی دستورالعمل را فهمیده است.
به آزمودنی پاک کن ندهید، اگر او تقاضا کرد، بگویید: خوب است، هر چه سریع تر ادامه بده.
نمره گذاری
اگر آزمودنی زودتر از 45 ثانیه کارش را تمام کرد زمان دقیق را یادداشت کنید، این زمان در اضافه کردن امتیاز به نمره آزمودنی موثر است.
تعداد پاسخ های غلط را از تعداد پاسخ های صحیح کم کنید تا نمره آزمودنی به دست آید. اگر تفاوت دو نمره از 60 کمتر است آن را به عنوان نمره ی فرد محسوب کنید ولی اگر این تفاوت 60 یا بیشتر است از جدول نمرات برای دادن امتیاز اضافه به آزمودنی استفاده کنید.
نمره کل آزمودنی در این خرده آزمون، مجموع نمرات خام دو صفحه اشکال منظم و تصادفی است
اگر نمره کل کمتر از صفر یا مساوی صفر باشد، برای آزمودنی نمره ی صفر منظور می شود.
برای تمرین به کودک یک مداد قرمز بدون پاک کن بدهید و به تمرین اشاره کنید و بگویید: روی حیوانات خط بکش و روی چیز دیگری خط نکش.
در تمامی حیطه های کاردرمانی، باید کار درمانگر کودک با مشکل رشدی را با دیگر کودکان سالم مورد مشاهده و مقایسه قرار داده تا رشد مهارت های دستی این کودکان را بررسی کند.
مهارت دستیابی و حمل کردن
دستیابی به معنی حرکت دادن دقیق و صحیح دست به سوی هدف مشخص است. به عبارت دیگر مهارت دستیابی جابجایی دست با حفظ کنترل، سرعت مناسب به سمت شی و آماده کردن آن برای گرفتن تعریف میشود. در چند روز اول زندگی نوزاد برای دستیابی به شی نیاز به توجه بینایی دارد و بعد از چند ماه بازوها شروع به فعالیت بیشتری کرده و نوزاد با دور کردن بازو اقدام به گرفتن اشیا نموده و در نهایت بین ۱۹_ ۱۲ ماهگی دستیابی با باز کردن بازو تکمیل میشود. به تدریج با رشد مهارتهای دستی به توجه کمتری نیاز خواهد بود.
در ابتدا دست ها در کنار بدن قرار دارد و با افزایش توجه بینایی روی دست از ثبات بیشتر پروگزیمال بازو کودکان دست ها را در فاصله دورتر از دیدشان نگه می دارند. در ابتدا الگوی گرفتن دو طرفه به صورت قرینه است که معمولاً ابتدا در حالت خوابیده به پشت و سپس در وضعیت نشسته رخ می دهد. در این مرحله از رشد مهارت های دستی کودک دستیابی را با دور کردن بازو چرخش داخلی شانه پرونیشن ساعد و با باز کردن کامل انگشتان انجام می‌دهد.
زمانی که کودک حرکت مجزای دو طرفه بدن را کسب کرد دستیابی یک طرفه شروع می شود و دور کردن، چرخش داخلی شان نسبت به حالت اولیه کاهش می‌یابد و دست برای گرفتن اشیا باز شده که معمولاً بیش از اندازه واقعی شی است. هنگامی که کنترل کتف و ثبات تنه تکامل یافت، کودک دستیابی را با کمی خم کردن شانه باز کردن کامل آرنج سوپینیشن ساعد و با باز کردن مچ انجام می دهد و دستیابی تکامل یافته معمولاً، با راستا مناسب تنه به همراه کمی چرخش آن به طرف شی همراه می باشد.
بنابراین کودک در رشد مهارت های دستی در سال‌های اولیه زندگی، الگوی دستیابی یک طرفه را تصحیح می کند تحرک مناسب بازو را افزایش داده و باز کردن انگشتان را متناسب با اندازه اشیا تنظیم می‌کند تکامل دستیابی به همراه گرفتند تا سن ۱۲ سالگی ادامه می‌یابد.
کودک در این مدت دست را متناسب با اندازه اشیا باز می کند و بدون توجه بینایی آن را در دست می گیرد اگرچه قبل از این سن برای باز کردن دست و حرکت آن به سمت اشیا نیاز به توجه بینایی داشت.
حمل کردن به معنی بلند کردن شی و حرکت دادن آن است و شامل ترکیب حرکات بدن به همراه حفظ ثبات اشیا در دست می باشد هنگام برداشت شی دامنه حرکتی مفاصل متناسب با نوع فعالیت مورد نظر تنظیم می گردد، که این امر مستلزم هماهنگ صحیح بین مفاصل دیستال دست و مچ بوده و کودک باید بتواند ساعد را در هر درجه ای که چرخش آن ثابت نگه دارد و وضعیت ساعد و مچ را در طول حمل اشیا به طور مناسب حفظ کند و برای وضعیت دهی مناسب اشیا حرکات چرخشی شانه را با خم کردن و دور کردن مناسب آن همراه سازد.
