رویکرد NDT یکی از رویکرد های بیومکانیک در کاردرمانی است که بر پایه الگوهای حرکتی نرمال در رشد کودکان طراحی شده است. این تکنیک ها برای کودکان فلج مغزی مورد استفاده قرار می گیرند. در رویکرد NDT کاردرمانگر با handling نقاط کلیدی تون پاسچرال را در کودک تسهیل میکند. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر به صورت تخصصی و با استفاده از تکنیک های مختلف درمانی در حیطه توانبخشی کودکان فلج مغزی فعالیت می نماید. امکانات این مرکز نظیر مکانو تراپی و کاردرمانی یکپارچگی حسی در حیطه کاردرمانی جسمی و اتاق تاریک بینایی، اتاق سنسوری و اتاق مهارت های شنیداری در زمینه ذهنی به بهبود کودکان cp کمک بسزایی می کند. کاردرمانی در منزل از دیگر خدمات این مرکز در زمینه درمان کودکان فلج مغزی می باشد.
برخی از افراد که به نور و صدا حساس اند، قادرند که سوسوهای لامپهای فلوئورسنت را ببینند و بشنوند، همانطور که ولتاژ روشن و خاموش میشود. بعضی از کودکان با مشکلات پردازش حس بینایی به آسانی با تزیینات داخل کلاس حواسشان پرت می شود. رنگ های مختلف روی دیوار اتاق برای دانش آموزان با مشکل حسی آزار دهنده است. کاردرمانی حسی با استفاده از تکنیک ها و ابزار روز دنیا نظیر اتاق تاریک بینایی در بهبود علائم اختلال پردازش حس بینایی در کودکان مفید می باشد. مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی دکتر صابر در این زمینه به صورت تخصصی فعال می باشد. اتاق مهارت های شنیداری، سنسوری روم ، ماساژ درمانی همگی از درمان های تخصصی در حیطه مشکلات حسی هستند.
برخی از افراد که به نور و صدا حساس اند، قادرند که سوسوهای لامپهای فلوئورسنت را ببینند و بشنوند، همانطور که ولتاژ روشن و خاموش میشود. این مورد بیشتر در مورد وسایل قدیمیتر رایج است که در ثانیه ۶۰ بار نوسان میکنند در حالی که لامپهای جدیدتر بطور قابل توجهی سریع تر نوسان میکنند به هر حال فلوئورسنتهای جدید میتوانند باعث حواس پرتی شوند و حتی باعث خواب آلودگی، تمرکز پایین، استرس، چشم درد، سر درد و میگرن میشوند.
در اینجا چیزهای دیگری وجود دارند که در هنگام استفاده از نورهای فلوئورسنت باید در نظر گرفته شوند. لامپهای فلوئورسنت فشرده و دیگر لامپهای فلوئورسنت یک مقدار کمیاز جیوه در میان تیوپهای شیشه ای را شامل میشوند. هنگامیکه یک لامپ فلوئورسنت میشکند، مقداری از جیوه به عنوان بخار آزاد میشود. برای کمتر قرار گرفتن در معرض جیوه EPA مراحلی را برای تمیز کردن و دفع مواد مضر فراهم میکند. یک حقیقت ساده این است که هر لامپ کم قیمتی میتواند برای افراد حساس مشکل ساز باشد.
از یک پنکه سقفی استفاده کنید و خواهید فهمید که اثر جرقه ای ممکن است برای برخی افراد به شدت ناراحت کننده باشد و ممکن است برای افرادی که در معرض حملات واکنش به عکس قرار دارند، به عنوان یک خطر مطرح شود.
برای بهبود نوردهی برای همه دانش آموزان و معلمان لامپهایی که در بالای سر قراردارند، باید با لامپهای ترجیحا تمام طیف که مطبوع و روشن کنندهاند جایگزین شوند. اگر این امکان وجود ندارد که لامپهای فلوئورسنت جای لامپهای دیگر جایگزین شوند، در صورت لزوم از لامپهای پایه داری که قابلیت نصب شدن به دیوار را دارند استفاده کنید.
برای هر نوع کار خواندنی یا کار با رایانه های رومیزی، یک لامپ پایه داری که نور را از عقب پخش میکند میتواند بهترین انتخاب باشد. مطمئنا در اتاقهای درمان و اتاقهای بایگانی دانش آموزان باید زیر نوری کار کنند که برای یادگیری مناسب ترین باشد و حس خوبی به افراد بدهد. امکان پذیر نیست که هر تغییر و اصلاحی برای لامپهای فلوئورسنت ایجاد شود، اما مطمئن شوید که نورها تیوپهای فلوئورسنت تازه ای دارند که کمتر سوسو میکنند. برای ملایم کردن نور میتوان از منتشر کننده (پخش کننده) نور استفاده کرد. چندین پخش کننده ی نوری وجود دارد که دارای دستورالعمل جلوگیری از آتش سوزی میباشند شامل فیلترهای نوری کلاس که ارزاناند، فیلترهای نوری رنگی،گران اما جذاب مثل فیلترهای سقفی که در طرحهای شکوفههای گیاهی و آسمان آبی با ابرهای کرک مانند طراحی میشوند. پردهها، سایهها و یا پارچهها باید کل پنجره را بپوشانند که تشعشعات و تابشها را فیلتر کنند که میتوانند درجه آن را از کم تا پوشش کامل تغییر دهند.
توصیه کاردرمانی برای نصب گزینه های تارکننده برای جلوگیری از روشنایی نیز میتواند ایده آل باشد که میتوانند در جایی که نور از بیرون وارد میشود تنظیم شوند.
به دانش آموزان حساس به نور باید حق داده شود که از لنزهای رنگی در بیرون استفاده کنند در صورتی که باعث شود آنها راحت ببینند.
از نوارهای نئوپرن استفاده کنید اگر نیاز است که آنها را بیرون در جایی نگه دارید.
ملاحضات (صدا) در کودکان با اختلال حسی
به دلیل بزرگ بودن کلاسها و اجتناب از پارچههای جذب صدا از قبیل فرشها به دلیل نگرانیهای بهداشتی بسیاری از کلاسهای درسی صداهای بلندی را تولید میکنند. معلمان ممکن است متوجه شوند که نیاز است صدایشان را بلند کنند که توجه دانش آموز را جلب کنند و سروصدا را از بین ببرند.
یک کودک حساس هنگامیکه سعی میکند به آسانی بشنود ممکن است احساس کند باید مانند معلم در کلاس فریاد بزند.
در اینجا راههایی برای مدیریت صدا در کلاس وجود دارد
اگر صندلیها هنگام جابجایی روی زمین باعث صداهای ساییدن میشوند، توپهای تنیس را به شکل ضربدر برش دهید و زیر پایههای صندلی قرار دهید. شما میتوانید توپهای تنیس را از باشگاه یا مدرسه تهیه کنید.
به منظور کمک به دانش آموزان که بتوانند تمرکز کنند و جلوی صداهایی که حواسشان را پرت میکنند را بگیرند مانند صدای خط خطی کردن مداد، سرفه، عطسه و صحبت کردن،استفاده از نویز سفید برای کم کردن این صداها کمک کننده است. تنگهای ماهی، دستگاههای نویزسفید، سی دیهای نویز صورتی یا سفید میتوانند کمک کننده باشند
پخش موسیقی با صدای پایین به برخی از دانشآموزان کمک میکندکه تمرکز کنند اما ممکن است تمرکز دیگران را از بین ببرد. درکلاس درس از موسیقیهای مناسب استفاده کنید در حالی که چوپین و موزارت برای تمرکز انتخابهای کلاسیک میباشند. دیگر موسیقیها از قبیل موسیقی محیطی یا موسیقی مبتنی بر طبیعت مثل صداهای آرام را نیز در نظر بگیرید. به یاد داشته باشید که چه چیزی باعث میشود که شما یا معلم برای دانش آموزی که ممکن است برای تمرکز کردن به آرامش نیاز داشته باشد. آرامش دهنده یا برهم زننده آرامش باشد.
گزینه دیگری که به دانش آموزان اجازه میدهد که سازماندهی شوند، گوش دادن با هدفون به موسیقی ای است که آنها در طی خواندن، نقاشی کشیدن و دیگر اوقات تمرکز کردن، انتخاب میکنند. به دانش آموزان کمک کنید بفهمند هنگامیکه به موسیقی گوش میدهند و ساکت هستند در حقیقت از موقعییت سود میبرند.
به دانش آموزان اجازه دهید که از محافظت کنندههای گوش مثل هدفون استفاده کنند.
چراغهای قابل نصب در کلاس میتواند به دانش آموزان کمک کند که این دید را به دست آورند که چگونه با اینکه پر سروصدا هستند ولی میتوانند یک گروه باشند. این چراغ طوری طراحی شده است که شبیه یک چراغ ترافیکی میباشد که چراغ راهنمایی سطح صدا در کلاس را تنظیم میکند و دانش آموزان را آگاه میکند هنگامیکه صدا به یک سطح غیر قابل قبولی رسید، صدای خود را با معلم هماهنگ کنند.
ملاحظات بینایی در درمان اختلال حس بینایی
امروزه معلمها معمولا حق انتخابی ندارند که اتاقهایشان را طوری تنظیم کنند که مناسب نیازهای یادگیری دانش آموزان باشد در عوض، به آنها گفته میشود که چگونه دیوارها را تزیین کنند تا به بخشهای مورد نیازدست یابند.
معلمها میتوانند با صحبت کردن با دانش آموزان حساس، به آنها فرصت دهند از طریق این مراحل:
از دکورهای غیر ضروری بر روی دیوارها خودداری شود.
اگر یک دانش آموز با دکورهایی که لازمه یک دیوار است حواسش پرت میشود، آنها را در زمانهای حساس مانند سخنرانی و غیره با کاغذ بپوشانند.
اگر دانش آموزان با لامپهای بالای سر حواسشان پرت میشود به آنها اجازه دهید که در کلاس کلاه بپوشند.
از یک محدوده کوچک در کلاس به عنوان یک گوشه دنج استفاده کنید که نورها کم باشد و تصاویر نیز کم باشد.
یک محیط کاری تمیزی را فراهم کنید به این معنا که کاغذ یا کتاب غیر ضروری روی میز کودک نباشد.
به والدین یادآوری کنید که یک محیط کاری ساکت و روشن در خانه برای انجام مشقها ودیگر فعالیتهایی که نیازمند تمرکز است فراهم کنند.
کابینهای مطالعه فردی که حواس پرت کردن را کاهش میدهند و تمرکز را بالا میبرند فراهم کنید.
به دانش آموزان اجازه دهید تا در یک مکان جداگانه در کلاس بنویسند و امتحان بدهند.
لطفا با دقت مجددا چک کنید که پرینت دستورالعمل گرفته شده کاملا واضح و خوانا باشد زیرا در غیر این صورت کپیهای نسخهها گاهی ناخوانا میشود و خواندنش دشوارتر میگردد.
اگر کارها خیلی شلوغ است آنها را آسانترکنید، اگر لازم است از وسایل و ابزار بزرگتر استفاده نمایید.
با کاغذها و کاورهای رنگی آزمایش کنید تا تضاد و کنتراست بین کاغذ و نوشته کمتر شود و برای دانش آموز از نظر بینایی آسان تر دیده شود.
اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم دو اختلال می باشند که در بسیاری از موارد با هم همپوشانی دارند. تشخیص صحیح تفاوت های اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم کمک بسزایی به نحوه درمان و روند پیشرفت بیماری دارد. جهت تشخیص صحیح این دو اختلال در کودکان ابتدا باید به بررسی علائم هر دو به صورت مجزا پرداخت. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه تشخیص اوتیسم و اختلال پردازش حسی و درمان های اساسی توانبخشی برای این کودکان فعالیت می نماید. تجربه 18 ساله این مرکز در زمینه کاردرمانی مشکلات حسی کودکان موجب تسریع روند درمان و بهبود علائم اختلال پردازش حسی در کودکان می گردد.
نامهای دیگر اختلالات یکپارچگی حسی:
SI problems/SI disorder/SI dysfunction / Sensory processing disorder
– در مشکل یکپارچگی حسی، گیرندههای حسی سالم هستند و مشکل از ساختارهای CNS و مسیرهای عصبی مرتبط به آن است. به عبارتی مشکل مرکزی است و محیطی نیست
-در کودکان ADHD پردازش حس لامسه نسب به کودکان سالم دچار مشکل است.
-کودکان با اختلالات یادگیری نسبت به کودکان سالم در پاسخهای پاسچرال دچار مشکل هستند در حالیکه عملکرد گیرنده های محیطی طبیعی میباشند. پاسخهای پاسچرال تحت تاثیر یکپارچگی حواس وستیبولار، عمقی و بینایی هستند.
نظریههای مختلف پژوهشگران در مورد یکپارچگی حسی
نام پژوهشگران
نظریه
Bundy & Murray
مشکلات یکپارچگی حسی به دو صورت عمده خود را نشان میدهند ۱)تعدیل حسی۲) پراکسی ضعیف
Miller,Anzalone,Lane
Cermak & Osten
از واژه اختلال پردازش حسی استفاده کردند که شامل سه بخش عمده میشد:
1. اختلال تعدیل حسی (یعنی بیش پاسخی کم پاسخی و حس طلبی)
2. اختلال حرکتی مبتنی بر حس (یعنی الگوهای دو طرفه پاسچرال و دیسپراکسی)
3. اختلال تمایز حسی (مشکلات ادراکی)
Cermak & Royeen
بر پاسخدهی حسی که دارای دو طیف کم پاسخی و بیش پاسخی بود تاکید داشتند
Dunn
مدل Quadrant را مطرح کرد که پردازشهای نورونی را مورد نظر قرار داد
مشکلات SI به ۴ گروه تقسیم بندی میشوند:
1. مشکلات تعدیل حسی
2.مشکلات درک و تمایز حس
3.مشکلات عملکردی دوطرفه وستیبولار
4.مشکلات پراکسی
مشکلات حسی در کودکان اختلال پردازش حسی و اوتیسم
بیش از80% کودکانASD و کودکان نقص توجه در تعدیل حسی اختلال دارند (یا بیش حسی دارند یا کم حسی).
کم حسی و مشکلات ثبت حسی
– تعریف ثبت حسی: سازماندهی دروندادهای حسی جهت استفاده از آن را ثبت حسی می گویند. در واقع قبل از اینکه از اطلاعات حسی به صورت عملکردی استفاده کنیم باید ابتدا در CNS ثبت شوند.
– در واقع در توجه انتخابی ثبت حسی صورت می گیرد که به صورت عملکردی اطلاعات حسی در CNS ثبت شده اند.
– کاردرمانگرها اصطلاح مشکل ثبت حسی را به فردی نسبت می دهند که حواس پرت ،است نمی تواند به محرکات محیطی مهم توجه کند و محرک مرتبط را ثبت کند این مشکل در کودکان ASD دیده می شود. به عنوان مثال کودکی که از بین صدای درمانگر و صدای ماشین های درون ،ترافیک از صدای درمانگر آگاه نباشد در واقع صدای ماشین ها را ثبت حسی کرده است.
– زمانی که کودک به محرکی پاسخ نمی دهد یا متوجه آن نمی شود مهم است که مشکل آن را ادراکی یا شناختی نیز در نظر بگیریم و تنها مشکل ثبت حسی در نظر نگیریم به عنوان مثال کودکی که مشکل ادراک حس لامسه دارد ممکن است درونداد لامسه را ثبت کند اما در استرگنوزیس درک اشیا تنها با لامسه و بدون بینایی دچار مشکل باشد. در واقع درمانگر ممکن است تصور کند که کودک از وجود در ونداد لامسه آگاه نیست و او را کم حس لامسه خطاب کند. در صورتی که ممکن است از وجود محرک آگاهی داشته باشد اما قادر به درک اطلاعات پیچیده لامسه نباشد.
– کودکی که مشکل ثبت حسی دارد بازی نمادین و رشد زبانی اش محدود است به خصوص هنگامی که نتواند محرک دیداری و شنیداری را ثبت کند.
– معمولا در کودکان ASD مشاهده می شود که نسبت به محرکات بینایی و شنیداری بی توجه هستند اما نسبت به محرکات بی ربط توجه نشان می دهند و بسیار دقت می کنند. نکته کلیدی اینجاست که کودک از وجود محرکاتی که بی توجهی نشان می دهد، آگاه نیست این مفهوم مشکل ثبت حسی است.
ایمنی کودکانی که مشکلات ثبت حسی دارند باید بطور خارجی تامین شود زیرا برخی حس درد را ثبت نکرده و از موقعیت های خطرناک دوری نمی کنند و همواره نگرانی درباره امنیت آن ها وجود دارد یا ممکن است مزه ها و بوهای سمی را استشمام کنند.
– در موارد حاد مشکلات ثبت ،حسی سائق درونی و انگیزه انجام فعالیت های معمولی دوران کودکی را تحت تاثیر قرار می دهد.
بیش پاسخی
بیش پاسخی بیش حسی یا تدافع حسی ۲ بخصوص در حس لامسه منشا وراثتی دارد.
– اضطراب در کودکان بیش حس بسیار شایع است زیرا در اثر فعالیت غیر طبیعی آمیگدال بیش از حد برانگیخته هستند.
– کودکان نقص توجه و اوتیسم و کودکان با OCD اختلال وسواسی جبری بیشترین شیوع بیش حسی را به خود اختصاص می دهند
بر اساس گفته های ben-sasson و Green برای ارتباط بیش حسی و اضطراب ۳ تئوری وجود دارد:
1- اضطراب بیش حسی را به وجود می آورد
2- بیش حسی اضطراب را به وجود می آورد
3- هردو بر اثر ریسک فاکتورها به وجود آمده اند. مانند فعالیت غیر طبیعی آمیگدال
تفاوت اصلی بین SPD و اوتیسم: آیا این دو اختلال یکسان هستند؟
اختلال یکپارچگی حسی (SPD) و اوتیسم (ASD) دو شرایط مجزا هستند که گاهی به اشتباه با هم اشتباه گرفته میشوند. در حالی که هر دو میتوانند بر پردازش حسی تأثیر بگذارند، تفاوتهای کلیدی بین آنها وجود دارد.
1. تعریف و ماهیت اختلالات:
SPD: یک اختلال عصبی است که در آن مغز در دریافت و تفسیر اطلاعات حسی از محیط دچار مشکل میشود. این مشکل میتواند منجر به واکنشهای بیشازحد یا کمتر از حد به محرکهایی مانند صدا، نور یا لمس شود.
اوتیسم: یک اختلال رشدی گسترده است که بر ارتباطات اجتماعی، رفتارهای تکراری و علایق محدود تأثیر میگذارد. مشکلات حسی در اوتیسم وجود دارد، اما این تنها یکی از جنبههای آن است.
2. علائم اصلی:
در SPD، مشکلات عمدتاً حول محور پردازش حسی میچرخد (مثلاً نفرت از برخی بافتها یا حساسیت به صدا).
در اوتیسم، علاوه بر مسائل حسی، چالشهای اجتماعی (مانند مشکل در تماس چشمی یا درک احساسات دیگران) و رفتارهای تکراری نیز دیده میشود.
3. تشخیص و درمان:
SPD معمولاً توسط کاردرمانگران تشخیص داده میشود و درمان آن بر تمرینات یکپارچگی حسی متمرکز است.
اوتیسم نیاز به ارزیابی جامعتری توسط تیم متخصصان دارد و درمان آن ممکن است شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی و گاهی دارودرمانی باشد.
در حالی که SPD و اوتیسم ممکن است علائم مشترکی داشته باشند، اما شرایط متفاوتی هستند. SPD عمدتاً بر پردازش حسی تأثیر میگذارد، در حالی که اوتیسم طیف وسیعتری از چالشها را شامل میشود. تشخیص دقیق توسط متخصصان میتواند به تدوین برنامههای درمانی مؤثرتر کمک کند.
آیا اختلال یکپارچگی حسی میتواند همراه با اوتیسم باشد؟
بله، اختلال یکپارچگی حسی (SPD) میتواند همراه با اوتیسم (ASD) وجود داشته باشد. در واقع، تحقیقات نشان میدهد که تا 90% از افراد مبتلا به اوتیسم، مشکلات پردازش حسی را نیز تجربه میکنند. اما این همبودی به چه معناست؟
1. همپوشانی علائم:
بسیاری از کودکان اوتیستیک به دلیل تفاوتهای عصبی، واکنشهای غیرمعمول به محرکهای حسی نشان میدهند. این میتواند شامل:
حساسیت بیشازحد به صداها یا نورها
اجتناب از لمس یا تماس با برخی بافتها
جستجوی مداوم تحریکات حسی (مانند چرخیدن یا تکان دادن بدن)
2. تشخیص افتراقی:
تشخیص SPD در کنار اوتیسم میتواند چالشبرانگیز باشد، زیرا:
برخی علائم مشترک هستند (مثلاً پوشیدن لباسهای خاص به دلیل حساسیت لمسی)
مشکلات حسی در اوتیسم ممکن است با چالشهای اجتماعی پیچیدهتر شود
3. رویکردهای درمانی ترکیبی:
برای کودکانی که هر دو شرایط را دارند، درمان معمولاً شامل:
کاردرمانی با تمرکز بر یکپارچگی حسی
برنامههای آموزشی برای بهبود مهارتهای اجتماعی
ایجاد محیطهای سازگار با نیازهای حسی (مثل کاهش محرکهای محیطی)
سوالات متداول:
1-تفاوتهای رشدی بین کودکان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم چیست؟
کودکان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی معمولاً در مراحل رشدی اولیه تأخیر ندارند، در حالی که در اوتیسم تأخیرهای رشدی شایعتر است.
2-آیا مداخلات درمانی برای اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم متفاوت است؟
بله، اگرچه هر دو ممکن است از کاردرمانی حسی بهره ببرند، اما اوتیسم نیاز به مداخلات گستردهتری مانند گفتاردرمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی دارد.
خیلی از والدین برای اولین بار زمانی درمورد مشکلات پردازش حسی یاد میگیرند که دنبال کمک میگردند چون کودک آنها مراحل تکاملی مثل سینهخیز رفتن و صحبت کردن را طبق برنامه طی نکرده است. ممکن است مشکلات حسی برای دیگران تا زمانی که کودک مدرسه را شروع میکند، آشکار نباشد. علائم اختلال حسی باید توسط متخصص درمان اختلال پردازش حسی تشخیص و به درستی بررسی شود. علایم اختلال پردازش حسی در هر کودکی متفاوت است و از بیش حسی تا کم حسی می تواند متغییر باشد. تشخیص صحیح و طرح درمان مناسب در بهبود مشکلات این کودکان بسیار موثر می باشد. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی حسی دکتر صابر در حیطه ارائه درمان های پیشرفته حسی فعالیت می نماید. از خدمات توانبخشی مرکز دکتر صابر می توان به اتاق ماساژ درمانی، سنسوری روم، اتاق تاریک بینایی، اتاق مهارت های شنیداری و کاردرمانی یکپارچگی حسی اشاره نمود که در کنترل علائم اختلال حسی در کودکان بسیار مهم می باشد.
علائم اختلال حسی در کودکان طیف گسترده ای دارد و ممکن است از یک حساسیت لمسی به نوع خاصی از پارچه تا یک حساسیت شدید در عدم تحمل لمس شدن متفاوت باشد. ممکن است مشکلات حسی برای دیگران در چندین حس به صورت همزمان وجود داشته باشد و موجب بی قراری و بروز علائمی شبیه به بیش فعالی در کودک گردد. کودک آرامی که در منزل راحت و خوشحال بود ممکن است توسط نورها، صداها و فعالیت درکلاس درس همراه با افزایش انتظارات رفتاری و تحصیلی دچار مشکل شود. والدین ممکن است از ارزیابی تکاملی با ترس دوری کنند اما شاید پیشبینی تشخیصهای حرکت ظریف، حرکت درشت یا تأخیر گفتاری و یا بعضی اوقات خیلی جدیتر مثل اوتیسم یا اختلال توجه به مبهم بودن تشخیص اختلالات پردازش حسی اضافه شود.
نکته قابل توجه در این میان تشخیص به موقع و دقیق اختلالات حسی در کودکان است که باید توسط یک متخصص توانبخشی کودکان انجام پذیرد. بررسی دقیق روند رشد کودک و تشخیص علایم اختلال پردازش حسی و شدت اختلال در کودکان در مرکز تخصصی دکتر صابر به دقت انجام می گیرد و روند درمان متناسب با مشکلات کودکان برنامه ریزی می شود. زمانی که والدین اولین بار میفهمند که کودکشان به صورت عادی رشد نمیکند، گفتن حتی مقداری از آن به طور وحشتناکی ناراحتکننده است. حتی زمانی که فقط مشکل علائم پردازش حسی وجود دارد و هیچ تشخیص اضافی مطرح نیست، والدین ممکن است مضطرب و سردرگم شوند. این موضوع چه معنی برای آینده کودک دارد؟ آیا او در مدرسه احساس حقارت خواهد کرد؟ آیا او سرانجام با کسی دوست میشود؟ آیا زندگی روزانه همیشه یک کشمکش خواهد بود؟ آیا آنها کاری انجام دادهاند که این شرایط ایجاد شده است؟ آیا میتوانند مشکل او را حل کنند؟
بعضی اوقات خیلی از علایم اختلال پردازش حسی مشخص و مشکلساز هستند مثل بیشحسی به صداها و بافتهای مشخص- ممکن است چیزی باشد که والدین نیز تجربه میکنند. بنابراین ممکن است کاملا عادی به نظر برسند. اغلب سیب وقتی از درخت میافتد، زیاد از آن دور نمیشود. دنیایی که ما به سادگی آن را درک میکنیم دنیای ماست.
تمام والدین از اطمینانی که دلسوزانه به آنها داده میشود نفع میبرند. خوشبختانه امروزه مداخلات مؤثر و روشها و ابزارهای کاربردی فراوانی وجود دارد که آنها را یاری خواهد کرد تا مشکل کودک را درک کنند و به فرزندانشان برای غلبه بر چالشها کمک کنند.
کودک را برای موفقیت آماده کنید
فرزندپروری یک کودک با مشکلات حسی به معنای برنامهریزی در وقتهای اضافه، داشتن مقداری صبر و شکیبایی و خلاقیت و انعطافپذیری میباشد. اگرچه هر کودکی متفاوت است، روشهای زیر برای اکثر کودکان با مشکلات پردازش حسی کمککننده خواهد بود.
افزایش پیشبینی پذیری و کنترل در کودکان
کودکانی که با مشکلات حسی کشمکش دارند همیشه اطلاعات دقیق و قابلاطمینان درمورد بدنشان و مکانشان در محیط را دریافت نمیکنند و قابلیت پیشبینی و حس کنترل در زندگی خود را ندارند. اگرچه اکثر کودکان کارهای معمول مثل خواندن کتاب داستان تکراری هنگام خواب در هر شب را دوست دارند، اکثر کودکان با اختلالات پردازش حسی برای جلوگیری از بیشتحریکی و مضطرب شدن نیاز به این دارند که چه برنامهای قرار است اتفاق بیفتد.
این مسئله ممکن است به فراهم کردن جدول بینایی و کلامی کمک کند. بنابراین کودک با علایم اختلال پردازش حسی اکنون میداند که چه انتظاری وجود دارد و انتقال بین فعالیتها را بهتر میتواند تحمل کند. یک کودک ممکن است در انجام تمام کارهای قبل از مدرسه مشکل داشته باشد. برنامهی صبحگاهی میتواند شبیه به این باشد.
*بیدار شدن در ساعت ۷ صبح
*شرکت در فعالیتهای رژیم حسی صبحگاهی
*مسواک زدن دندانها، شستن صورت، شانه زدن موها
*لباس پوشیدن
*گذاشتن کولهپشتی در جلو در
*خوردن صبحانه
*گذاشتن ظرفها در سینک ظرفشویی
*سوار اتوبوس شدن در ساعت ۱۵/۸ صبح
اگر والدین بعد از اینکه کودک را از مدرسه آوردند کارهای زیادی دارند که انجام بدهند، میتوانند به همراه کودک یک برنامهی نوشتهشده را مرور کنند. اگر کودک هنوز توانایی خواندن ندارد والدین میتوانند تصاویری را بکشند و یا به آن عکسهایی را ضمیمه کنند. سپس باید به همراه هم این برنامه را مرور کنند و بر مراحل انجام آن قبل از اینکه کودک به مدرسه برود تأکید کنند. بعد از مدرسه ما به خشکشویی میرویم، سپس سوپرمارکت و پستخانه و در نهایت به مدت یک ساعت به پارک میرویم.
کودک نیز میتواند از یک فهرست نوشتهشده یا مصور برای بعد از مدرسه نیز بهره ببرد:
*ساعت ۳ بعدازظهر برگشتن از مدرسه
*میانوعده
*خشکشویی
*سوپرمارکت
*پستخانه
*پارک
*ساعت ۳۰/۵ بعد از ظهر نوشتن تکالیف
*ساعت ۳۰/۶ بعد از ظهر خوردن شام
*ساعت ۳۰/۷ بعد از ظهر مطالعه تکالیف
*ساعت ۳۰/۸ بعد از ظهر دوش گرفتن
*ساعت ۹ شب خوابیدن
اجتناب از برنامههای زیاد
اگر کودک با تغییر زیاد از یک فعالیت به فعالیت دیگری دچار مشکل شود، والدین باید از برنامهریزی فعالیتهای زیاد پرهیز کنند و این را درنظر بگیرند که رفتن به زمین بازی در اول برنامه عملا کودک را قادر میسازد تا برنامه را بهتر تحمل کند و نهایتاً صرفهجویی در زمان، کاهش سختی و سردرد از لحاظ مدیریت کردن رفتارهای واکنشی ناخواسته را در پی دارد.
راهکارهایی در زمینه کنترل علائم حسی
کودکان با مشکلات حسی اغلب در تغییر از یک فعالیت به فعالیت دیگر مشکل دارند. چون آنها توسط تحریکات حسی خیلی زیاد حواسشان پرت میشود، این مسئله ممکن است باعث شود که کمی طول بکشد تا در فعالیت مستقر شوند. برای مثال فقط زمانی که نزدیک به تمام کردن ساختن برج و یا نقاشی اسب هستند، زمان متوقف شدن فعالیت است.
به والدین، معلمان و دیگران آموزش دهید که به کودکان اجازه دهند که بدانند ۳۰ دقیقه برای بازی و فعالیت وقت دارند، سپس بعد از ۱۵ دقیقه، ۱۰ دقیقه و ۵ دقیقه هشدار بدهید. چون کودکان به شدت آگاهی کمی از زمان دارند، یک زمانسنج ممکن است کمککننده باشد. متوجه زمانسنجهای با صدای خیلی آزاردهنده باشید یا کودک ممکن است وقت را از دست بدهد و فعالیت را تمام کند چون درمورد صدای قریب الوقوع مضطرب است. یک زمانسنج مصور مثل time timer بهترین کاربرد را برای خیلی از کودکان دارد.
این زمانسنج که حداکثر برای یک ساعت میتواند تنظیم شود، یک صفحهی قرمز و گرد دارد که هنگامی که زمان سپری میشود به آرامی کوچک و جمع میشود.
تأمین انتخابهای قابلقبول
والدین میتوانند با فراهم کردن برخی امتیازها حس کنترل را به کودکان بدهند. هنگام شام به جای اینکه به کودک بگویند او باید مقداری سبزی بخورد، والدین میتوانند انتخاب بین بروکلی یا نخودفرنگی شیرین را پیشنهاد بدهند. مسواک زدن دندانها یک انتخاب نیست اما والدین میتوانند طعمهای مختلف خمیر دندان را فراهم کنند.
کاردرمانی یکپارچگی حسی از خدمات توانبخشی مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر می باشد که در کودکان با مشکلات یکپارچگی حسی نظیر بیش فعالی، اوتیسم، اختلال پردازش حسی، کلامزی و… استفاده می شود. تمرینات یکپارچگی حسی موجب بهبود تحمل کاری و تسهیل سرعت پاسخ دهی، همچنین بهبود مهارت های حرکتی ظریف و بزرگ، افزایش اعتماد بنفس و بهبود مهارت های اجتماعی در کودکان می گردد. کاردرمانی دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا نظیر سنسوری روم، اتاق تاریک، اتاق شنیداری و کاردرمانی SI و تجربه بالای درمانگران خود در حیطه درمان اختلالات کودکان به صورت کاملا حرفه ای فعالیت می نماید.
در کودکی که به سختی میتواند یک فعالیت را بیش از چند ثانیه انجام دهد و از یک فعالیت به فعالیت دیگری میپرد، هدف SI افزایش مدت انجام یک فعالیت ساده است. به عنوان مثال مدت زمان طولانیتری در تاب بنشیند. پاسخ تطابقی در کودکی که آموخته به مدت طولانی در تاب بماند منجر میشود به:
۱-افزایش کنترل وضعیت
۲-ظهور برنامهریزی حرکتی
۳-هماهنگی تنه
۴-حرکات فلکشن پا برای به حرکت درآوردن تاب
-این پاسخهای تطابقی اولیه در رویکرد SI نتایج بروگزیمال نام دارند. نتایج بروگزیمال منجر به نتایج دیستال میشوند (به عنوان مثال مشارکت در روتینهای روزانه نتایج دیستال محسوب میشود).
۲-تکامل هرچه بیشتر پاسخهای تطابقی پیچیدهتر
-در ادامه مثال قبلی، برای پیچیدهتر کردن پاسخ تطابقی از کودک میخواهیم که حین تاب خوردن روی یک بالش بپرد. این فعالیت نیازمند زمانبندی و توالی میباشد که پاسخ پیچیده به حساب میآید و مستلزم یکپارچگی عملکردهای حسی مختلف است.
-افزایش پیچیدگی پاسخهای تطابقی مثال دیگری از نتایج پروگزیمال است که منجر به نتایج طولانیمدت دیستال میشود.
۳-بهبود مهارتهای حرکتی درشت و ظریف از فواید تمرینات یکپارچگی حسی
-مهارتهای حرکتی و حس عمقی جزو اولین مهارتهای پیچیدهای است که در پاسخ به رویکرد OT-SI رشد میکند.
-هرچه پاسخ تطابقی پیچیدهتر باشد یکپارچگی حسی بهبود بیشتری پیدا میکند و کودک با چالشها با اعتمادبهنفس بیشتری مواجه میشود.
-حتی اگر در جلسات درمانی به طور مستقیم بر روی حرکات درشت و ظریف کار نشود، مداخلات SI تأثیر خود را میگذارد و تغییرات قابل ملاحظهای دیده میشود.
۴-بهبود در شناخت، زبان، عملکرد آکادمیک
-معمولاً هدف اصلی SI نیستند.
-افزایش عملکرد در این زمینهها نشاندهندهی افزایش تعدیل حسی، ادراک و کنترل پاسچرال یا پراکسی است.
۵-افزایش عزتنفس و اعتمادبه نفس
-افزایش توانایی در پاسخهای تطابقی منجر به افزایش اعتماد به خود میشود و منجر به لذت بردن از انجام فعالیتهایی میشود که کودک نمیتوانست انجام بدهد.
۶-افزایش مشغول شدن در اکوپیشن و مشارکت اجتماعی
۷-افزایش زندگی خانوادگی
-یکی از اصول OT-SI: خانواده مشکل کودکش را بهتر میفهمد.
پروتکلهای تحریک حسی در کاردرمانی یکپارچگی حسی
-در رویکرد SI تحریکات حسی تصادفی نیستند و این تحریکات به رفتار کودک بستگی ندارد.
-پروتکلهای تحریک حسی متشکل از مداخلاتی است که شامل انواع خاصی از تحریکات حسی میباشد که توسط تراپیست کنترل میشوند و معمولاً براساس برنامهریزی و توالی قبلی است.
-در OT-SI فعالیتها براساس پاسخ کودک اصلاح میشوند.
-برخلاف OT-SI، از پروتکلهای تحریک حسی اغلب به عنوان مداخلهی مستقل استفاده میشود که توالی و برنامه مشخص و از پیش تعیینشدهای دارند.
این پروتکلها شامل:
-پروتکل تحریک حسی wilbarger – انجام موارد زیر هر دو ساعت:
*ایجاد فشار لامسه (touch pressure) در یک توالی معین به همراه براشینگ با مسواک اسکراب جراحی در بازوها و پاها
*joint compression در مفاصل خاص پس از براشینگ
-پروتکل astronaut: ایجاد تحریکات وستیبولار به صورت چرخشی و همراه با تحریکات صدا
نتایج مورد انتظار از دو پروتکل wilbarger و astronaut:
۱-بهبود تعدیل حسی و خودتنظیمی
۲-بهبود کلی در توجه، یادگیری و رفتار
کاردرمانی یکپارچگی حسی و ابزار آن
-مداخلات حسی خاصی هستند که ساختار رژیمگونه کمتری نسبت به پروتکلهای تحریک حسی دارند و در عوض انعطاف بیشتری دارند تا در زندگی روزانه بتوان از آنها استفاده کرد. به عنوان مثال بستن جلیقههای سنگین یا نشستن روی توپ CP.
-grandin hug machine: نمونهای از ابزارهای body compression است که درونداد حسی عمقی به بدن میدهد. استفاده از این ابزار به مدت ۶ هفته باعث کاهش اضطراب و هوشیاری و واکنشگری کودک میشود.
-این استراتژی توسط والد، معلم کودک و خود کودک در قالب روتینهای روزانه براساس دستورالعملهایی که درمانگر میدهد انجام میشود.
نتایج این استراتژیها شامل بهبود خودتنظیمی، بهبود توجه و کاهش مشکلات رفتاری و پرخاشگری میباشد.
یکی دیگر از سوالاتی که والدین در مورد کودکانی که به مشکلات حسی بزرگی برخورد کردهاند میباشد پاسخ به این پرسش است که چگونه در اوایل اختلال پردازش حسی کودک شناسایی شده، این مشکلات چند تاست و چه اندازه درمان مفید دریافت کردهاند. اختلالات پردازش حسیاز شدید تا خفیف خود را با علام مختلفی نشان می دهد. کاردرمانی حسی یکی از درمان های مهم و اساسی در حیطه درمان اختلالات پردازش حسی است. اما به علت بیقراری و پرخاشگری شدید در این کودکان مراجعه به کلینیک برای والدین مشکل ساز است. کاردرمانی در منزل کودکان یکی از درمان های مفید در این حیطه است که در مرکز دکتر صابر ارائه می گردد. کاردرمانی در منزلکاردرمانی ذهنی و حسی توسط متخصصین با تجربه مرکز موجب بهبود روند درمان کودکان می شود. مرکز دکتر صابر با دو شعبه کاردرمانی در غرب و شرق تهران به ارائه خدمات توانبخشی در سرار تهران می پردازد.
گاهی اوقات کودکان با مشکلات متوسط حسی به مشابه برگهایی هستند که در مسیر رودخانه در زیر سنگ گیر کردهاند. آنها فقط به کمک کوچکی نیاز دارند که از این درگیری رهایی یابند و به مسیر خود ادامه دهند. دیگر کودکان مشکلات حسی مهمتری دارند که باید آنها را برای تغییر از شکلی به شکل دیگر برای ورود به زندگیشان همراهی کنیم. با این حال، کودکان، نوجوانان و جوانان میتوانند گامهای بزرگی برای در اختیار قرار گرفتن تجارب حسی و عکسالعملهایشان بردارند.
با ویکتوریا اسکیورتینو آشنا شوید، یک کودک که در 13 ماهگی به فرزندی پذیرفته شد (هنگامی که دختر بچهای کوچک بود، به نینا در کتاب چگونه یک کودک باهوش بپرورانیم تغییر نام داده شد اما میخواست که در این کتاب از نام واقعیاش استفاده شود). هنگامی که ویکتوریا برای اولین بار به نیوروک رسید، با محرکهای حسی بیضرر پریشان میشد، محرکهایی مثل باران و آفتاب روی پوستش برخورد میکنند و او نمیتوانست بیش از چند دقیقه در زیر آنها بنشیند، با نوک پا راه میرفت بدون آنکه بداند به کجا میرود، در حال پذیرایی از مهمانان در خانهشان خود بالا و پایین میپرید، همکلاسیهای خود را به شدت در پیشدبستان میزد و پس از آن هر شب به سرعت خود را تکان میداد تا به خواب برود.
اکنون ویکتوریا 14 سال دارد. او عاشق اسب سواری است و چنین مدال در رقابتهای اسب دوانی دریافت کرده است. او اسکی نیز میکند. در ابتدا او نمیتوانست درسهای گروهی را فرا گیرد و کاملاً از این گونه کلاسها خارج میشد. پس از دریافت تمرینهای فرد به فرد برای مهارتهای اساسیاش، اکنون از درسهای گروهی استفاده میکند. مادر او، جوانا میگوید که ویکتوریا به پایان رساندن کارهایش را به تعویق میاندازد اما هنگامی که به خانه میآید حقوق خود را از کارش دریافت میکند. همه ورودیهای وستیبولار حس عمقی ملایم شدهاند و بدون او کارایی و اشتیاق کافی را برای انجام تکالیف خانه را دارد. این موضوع همچنین کمک میکند که اگر او به موسیقی در سرکار گوش میدهد، بدن خود را با ریتم آهنگهای خوانندگان پاپ تکان دهد.
هنگامی که ویکتوریا با اشتیاق بسیاری، آموخت که چگونه میتواند حرکات بدنی را بدست آورد، او با تأخیر در چالشهای حسی مواجه میشد. او منتفر بود از اینکه بخواهد صورت خود را بشوید یا موهایش را شانه کند او فقط لباسهای نرم و کشی میپوشید و به هیچ وج از جین استفاده نمیکرد. او به جلو و عقب کردن خودش در هنگام رانندگی با ماشین ادامه میداد، درست مانند زمانی که او یک کودک نوپا بود. او برای برقراری حس مناسبش در پایان روز از پوشیدن لباس خواب استفاده میکرد، در زیر پتوهای نرم قرار میگرفت و در دور یک توپ سفید میپیچید. بنابراین هنگامی او که هر روز صبحها شروع به بیدار شدن میکرد، خود را تکان میداد تا ورودیهای حرکتی خود را دریافت کند و از وردی برای کمک به رسیدن احساسات خود- تنظیمی استفاده میکرد و برای آن روز آماده میشد.
جرمی- اسکیل-کیرا، از تکنولوژی برای برقراری ارتباطات اجتماعی بهره میبرد. او در مورد چالشهای حسی خود اینگونه بیان میکند:
هنگامی که نور کم باشد آسیب زننده است. بدنم نمیتواند صورت اشخاص را تشخیص دهد. هنگامی که به صورت افراد مینگرم به این نیاز دارم که درک کنم چه چیزی را میبینم. هنگام پردازش از طریق حس بینایی نمیتوانم از پردازش شنیداری استفاده کنم.
من بسیار نیاز دارم که که محیطم بیسروصدا باشد. برای مثال، هنگامی که نزدیک کافه تریا استار باکس هستم، میخواهم که کمی صدایش کمتر باشد. اینگونه موارد صداهای متفاوتی از خود را برای من به همراه دارند، صداهایی مثل صدای ماشین قهوهسازی و زمانی که چند نفر با هم صبحت میکنند. دماغ من میتواند هر بویی احساس کند. تشخیص بوی اصلی برایم مشکل است چرا که نمیتوانم از هرکدام از بوهای ناخوشآیند جلوگیری کنم. بوی اشیاء و انسانها عامل حواس پرتی من و نوعی چالش برای من است. من میتوانم قهوه، عطر، دئودورنت و بوی کرم دست افراد را تشخیص دهم و این عامل سبب حواس پرتی من میشود. بوی بد افراد سیگاری روی لباسشان برای من نوعی چالش است.
بدن من دوست ندارد افراد نا شناس را لمس کند. من میخواهم قبل از هر لمسی توسط افراد آماده باشم چرا که این برای من میتواند بسیار دردناک باشد. اگر من آن فرد را بشناسم، معمولاً میتوانم برای لمس آنها خود را آماده سازم و من نیز خودم اینگونه از لمس استفاده میکنم برای افراد غریبه این کار سخت است چرا که من نمیدانم لمس آنها چه احساسی به من میدهد. (ارتباطات شخصی جرمی سیکیلا کیرا، 6 فورئه 2013). اکنون جرمی میتواند تشخیص دهد که چه چیزی دقیقاً او را پریشان میکند، او میتواند روی خود- تنظیمی خودش در محیطهای سختی مثل کافه تریا کار کند و بیان کند که چه کارهایی بهترین اقدامات برای احساس بهتر اوست. جرمی در واقع زیر احساس بهتری پیدا میکند:
نگاه کردن به آی پدش، که او برای برقراری ارتباط کمک میکند.
نگاه مستقیم به کتاب، مثل کتابهای هنر که نقاشیهای زیبایی دارند.
یکی از اعشای حامی همراه او باشد، به آرامی و خونسردی با او صبحت کند.
اقدام به پیادهروی، خوردن، نوشیدن آب، عینک زدن، یا ضربه زدن به یکی از اعضای بدنش کند.
نکات کاردرمانی در منزل اختلال پردازش حسی
کودکی در جلسه کاردرمانی خود می گوید هدف اصلی من این است که قبل از اینکه صداهای زیاد مرا آشفته کند، بتوانم آنها را مدیریت کنم. رفتن به مکانهای ساکتتر قبل از اینکه صداها مرا دستپاچه کنند، بسیاری به من کمک میکند. این به من کمک میکند که قبل از نشستن زمانی را تعیین کنم و از لحظههای نزدیک بیررون رفتنم مطمئن شوم. هنگامی که آن مکان پر سر و صدا میشود این به من کمک میکند تا کتاب زیبایی که هر روز به عنوان یکی از گزینهها روی میزم با خودم حمل کنم. وقتی از کوره در میروم صفحات آن کتاب در خونسرد شدنم به من کمک میکنند. هدف دوم من این است که در هنگام دستپاچه شدن ارتباط برقرار کنم. این به من کمک میکند که از کارت استراحتم که روی میزم آن را نگه میدارم استفاده کنم و بتوانم آن را لمس کنم تا پشتیبان من بفهمد که نیاز به ترک مکان دارم. فرانکلی من همیشه نیاز به پشتیانهایی مثل شریک ارتباطی دارم. هنگامی که فرد پشتیبان آرامی همراه من است، بسیاری به من کمک میکند. داشتن اشیای حامی کمکم میکنند چرا که همه چیزها روی میز آماده است و بنابراین با آنها ارتباط برقرار کنم، به خصوص آی پدم موارد انتقالی (مثل کتاب) و کارت استراحتم.
جرمی کارهای زیادی انجام میدهد تا برایش روشن شود چه تعدیلهایی باعث خارج شدن او از وضع دستپاچگی شده و چه کمکهایی باعث میشود خونسرد بماند و منظم شود و حالا میخواهد که به دیگران هم کمک کند. او کتابی را تحت عنوان «زندگی کامل با اوتیسم» نوشته است و در وبلاگ قرار داده است. او نقاشیهای رویاپردازانه و پس از آن نقاشی کردن افرادی را که میشناسد و با آنها ملاقات میکند را نیز شروع کرده است. شما میتوانید نقاشیهای او و مطالب او را در وبلاگ Jeremy sicile-kira.com دنبال کنید.
علاوه بر این، کمک به کودکان و نوجوانان با چالشهای پردازش حسی ممکن است در زمانهایی سخت باشد، اما بسیار ارزشمند است. تماشای کودکانی که مشکلات حسی داشتهاند و به جوانها و بزرگسالانی تغییر یافتهاند که مشکلات حسی خود را مدیریت کرده اند بسیار پاداش بزرگی است. با استفاده از زمان، تلاش، صبر، میتوانید حساسیت مراجعین خود را از چالشها به نقاط قوت تبدیل کنید. مراجعینی با حساسیت بیش از حد بینایی ممکن است در هنر و معماری بسیار پیشرفت کنند؛ مراجعینی با مکشلات شنیداری میتوانند مکانیک شوند؛ افراد بد غذا ممکن است آشپزهای حرفه بشوند؛ و آنهایی که مشکلات تعادلی دارند ممکن است ورزشکار المپیکی شوند.
کودکانی که دچار تاخیر در حرکت هستند در رشد مراحل حرکتی نظیر غلت زدن، خزیدن، نشستن و چها دست و پا رفتن دچار مشکل می شوند. اولین حرکت مستقل نوزاد غلت زدن است که باید مورد توجه والدین قرار گیرد. غلت زدن به نوزاد کمک می کند در وضعیت به شکم خوابیده قرار گرفته و محیط اطراف را به صورت متفاوتی بنگرد. تلاش برای برداشتن اشیا و دست ورزی آنها در وضعیت به شکم خوابیده موجب پیشرفت توانایی های حرکتی کودک در دست ها می شود. هرگونه تاخیر حرکتی در کودکان باید توسط توانبخشی کودکان مورد بررسی و درمان قرار گیرد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی و گفتاردرمانی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. متخصصین کاردرمانی مرکز با تجربه بالا در حیطه توانبخشی به این کودکان کمک بسزایی می نماید. کاردرمانی در منزل نیز از خدمات تخصصی این مرکز است که موجب بهبود کودک می گردد.
یکی از چالش های مهم والدین در زمینه کودکان با اختلالات حسی، حضور کودک در محیط های جدید و مشکلات رفتاری آنان در این محیط ها می باشد. میهمانی های تولد، تعطیلات خانوادگی و سایر تجمعات گروهی میتوانند برای کودکان حساس، دشوار باشند. به علایق و تنفرات کودک در خانه عادت کرده است ممکن است در یک تولد پیش چشمان خودش تکه تکه شدن فرزند خود را ببیند، هنگامیکه همه با شادی در حال خواندن «تولدت مبارک» هستند.رفتاردرمانی کودکان یکی از را راهکارهای مهم و اساسی در درمان یکپارچگی حسی می باشد که به والدین کودکان با اختلال پردازش حسی کمک می کند تکنیک های رفتاردرمانی اختلالات حسی را در محیط های مختلف آموزش دیده و اجرا نمایند. مرکز کاردرمانی حسی دکتر صابر در حیطه رفتاردرمانی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تجمعات با آشنایان میتواند مسائل حسی کودک را آشکار سازد، به این خاطر که رفتارهای حس- محور، و راهکارهایی که والدین برای جبران اتخاذ میکنند، موضوع بحث خواهد شد.
تقريباً والدین هر بچه ای که مسائل حسی دارد، جملاتی مشابه موارد زیر را شنیده اند:
یک هفته به خانه ی من بیاورش تا درستش کنم.
باید یاد بگیرد از پسش برآید. لیلی به لالایش نگذار.
اصلا میتوانی نه بگویی؟
اگر در این شرایط کودک بخواهد حرف گوش ندهد و بدرفتاری کند، قابل درک است که والد ممکن است به خاطر رفتار او مضطرب گردد. تا جایی که ممکن است به والدین مشاوره دهید که سعی کنند به خاطر تأمین نیازهای مغز و بدن کودکشان شرمنده نباشند و عذاب وجدان نگیرند. این شرایط مناسبترین موقع توضیح دادن نیازهای حسی کودک است و توضیح اینکه شما چطور او را توانمند میسازید تا بر آنها غلبه کند. اگر کودک در مناسبترین حد توانمندیاش رفتار کرد، تشویق و جایزه همیشه خوب است. جشن گرفتن موفقیت، هرگز کودک را لوس نمیکند.
نکاتی برای بهبود رفتار کودکان با اختلال حسی
رفتاردرمانان توصیه می کنند قبل هرگونه میهمانی یا اجتماع، والدین میتوانند به کودک بگویند قرار است چه اتفاقی رخ دهد. اگر مهمانی در خانه ی خود کودک است، والدین باید مرور کنند که قرار است چه کسی بیاید و در مورد موضوعی خاص آن فرد صحبت کنند. مثلاً ممکن است در مورد این صحبت کنید که عمه ریتا به تازگی یک خودروی جدید خریده است یا اینکه دختر عمه استلا گربه ای دارد که پیاده روی با قلاده و زنجیر را دوست دارد. اگر قرار است جای دیگری باشد، از میزبان بپرسید چه کسانی آن جا خواهند بود و برنامهی میهمانی چیست.
انتظارات اجتماعی را به کودک یادآوری کنید. مسلماً او باید با همه ی میهمانان احوالپرسی کند اما الزاماً نباید با همه رو بوسی کند. به جای آن میتواند سلام بدهد و دستش را برای دست دادن دراز کند. به او بیاموزید که به اندازه ی یک دست با هر فرد فاصله بگیرد تا به حریم خصوصی افراد تجاوز نکند. ممکن است لازم باشد والدین به کودک دفاع از خود را بیاموزند تا در مقابل اشنایان از خود راضیای که او را بغل یا بوس ابدار میکنند استفاده کند.
اگر احتمال دارد که کودک در چنین شرایطی، بیش از اندازه بار حسی دریافت کند، راهکارهای فرار را به او بیاموزید. به کودک یادآوری کنید که اگر احساس بیش حسی میکند – و شاید ترس، خستگی، ناامیدی، یا حتی گیجی – میتواند برای کمک به والدش مراجعه کند. قبل از رخداد چنین حادثه ای، محلی در نظر بگیرید که اگر کودک حالش بد شد به آنجا برود و بداند باید چه کند. دور شدن از گروه برای مدتی کوتاه، برای کودک خیلی بهتر است تا اینکه احساس کند در موقعیتی به دام افتاده است که به سمت ایجاد بحران حسی پیش میرود. اگر میهمانی در خانه است، به او بیاموزید که اشکالی ندارد که برای سر و سامان دادن به حالش به اتاقش برود. اگر میهمانی خارج از خانه است، مکانی تدبیر ببینید که کودک بتواند به آن جا پناه ببرد، مثل یک اتاق خواب، یک راهرو، یا جایی مشابه اینها.
بچهها مسلماً باید اجازه داشته باشند که یک فعالیت یا اسباب بازی مورد علاقه شان را با خود بردارند، مثل وسایل رنگ آمیزی، کتاب، هدفون و آهنگ، اسباب بازیهای دستی یا هر چیز دیگری که بدون آزردن دیگران قابل استفاده است. به تعداد زیاد بردارید تا کودکان دیگر هم بتوانند وسایل را به راحتی با هم به اشتراک بگذارند، مثلاً یک جعبه ی مداد شمعی اضافی، قوطی اضافه ی خمیر بازی، و غیره. اگر کودک بازی با آی پد یا هرجور وسیله ی دستی دیگری را دوست دارد، باید به او اجازه داده شود که آن را با خود بیاورد ولی به مدت معقول از آن استفاده کند. اگر از آن به عنوان وسیله ای برای ارتباط استفاده میکند، مسلماً همیشه باید در دسترسش باشد.
به هیچ وجه ارزش ندارد که کودکان را مجبور به پوشیدن لباسهای میهمانی کرد که به نظرشان آزاردهنده است. خطوط دوخت خارش آور، پاچه یا آستین کشی، و یقه های خفه کننده و کراواتها ممکن است شدیداً غيرقابل تحمل باشند. لباسهای زیبای بسیار زیادی برای دختران وجود دارد که از نظر حسی هم قابل تحملند. کودکی که در انتخاب لباس خیلی حساس است، و لازم است لباس رسمی بپوشد، میتواند خودش تی شرت مورد علاقه اش را انتخاب کند که زیر لباس رسمی بپوشد. هر جور لباس مخصوصی که کودک قرار است بپوشد را چندید بار قبل از مراسم امتحان کنید، و به والدین بگویید که یک دست لباس اضافه هم بردارند تا در صورت نیاز، لباسهای آزاردهنده را عوض کنند.
به کودک بگویید که چه غذاهایی قرار است سرو شود، و اینکه به یاد داشته باشید که وقتی کس دیگری غذایی درست میکند، ممکن است ظاهر، بو یا مزهی متفاوتی داشته باشد – و از این رو برای کودک مشکل پسند قابل قبول نخواهد بود. والدین باید بدانند که به خاطر این که یک غذا، غذای سنتی مراسمی است، نباید کودک را مجبور به خوردن چیزی کنند که فکر میکند «زمخت» است. آنها به جای سیر کردن کودک با خوراکیهای پراز کربوهیدرات، باید یک غذای مغذی که میدانند کودک آن را خواهد خورد با خود بردارند. هر چند یک تجمع گروهی ممکن است جایی باشد که او بالاخره غذای جدیدی را امتحان خواهد کرد، مخصوصاً اگر یکی از دوستان یا آشنایان مورد تحسین از خوردن آن غذا لذت ببرد.
اگر والدین از اینکه به نیازهای غذایی کودک تن میدهند، احساس زیر سؤال رفتن و نقد شدن میکنند، میتوانند توضیح دهند که جنگ بر سر غذا اثر منفی دارد، و این که آنها دارند روی گسترده کردن مجموعه ی غذایی کودک کار میکنند اما تعطیلات جای مناسبی برای این کار نیست چرا که نکته ی اصلی، لذت بردن از با هم بودن است. اجازه ندهید کسی به شما زور بگوید. آرامش خود را حفظ کنید، و همکاری نمایید،حتی اگر عصبانی باشید( که امید است نشوید). عصبانیت همیشه نتیجه ی عکس به همراه خواهد داشت. تکنیکهای تنفس و آرامسازی را قبل از جلسه انجام دهید.
اختلال پردازش حسی یکی از اختلالات کودکان می باشد که خود را با اختلال در حواس مختلف نظیر مشکلات حس عمقی، حس لامسه، اختلالات وستیبولار و … نشان می دهد. بی قراری، لجبازی و کج خلقی کودکان به علت مشکلات حسی خانواده را در محیط هایی نظیر مهمانی پارک یا مراکز خرید مستاصل می نماید. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در حیطه کاردرمانی حسی و کاردرمانی si( یکپارچگی حسی) همچنین ماساژ درمانی به صورت تخصصی فعالیت می نماید. درمان یکپارچگی حسی یکی از درمان های مفید در حیطه اختلال پردازش حسی می باشد که با استفاده از تکنولوژی های روز دنیا نظیر سنسوری روم در مرکز توانبخشی مورد استفاده قرار می گیرد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علائم اختلال حسی و مشکلات حس عمقی
حس عمقی: اطلاعات از عضلات و مفاصل درباره موقعیت بخشهای بدن به مغز میرساند.
کودکانی که نمیتوانند اطلاعات لازم را درباره وضعیت بدن دریافت کنند (یعنی حس عمقی ضعیف دارند) اغلب دست و پا چلفتی و حواس پرت بنظر میآیند.
اغلب کسانیکه حس عمقیشان دچار مشکل شده به سرنخهای بینایی یا سایر استراتژیهای شناختی تکیه میکنند (مانند بیان شفاهی)
سایر علائم کسی که مشکل حس عمقی دارد:
به کار بردن نیروی بسیار کم یا بسیار زیاد برای نوشتن، دست زدن، راه رفتن و تایپ کردن
خراب کردن و پرت کردن اسباب بازیها / زدن دیگران / دربارهی فضای بدن خود قضاوت نادرست دارند
مشکلات حس عمقی اغلب در کودکان ASD دیده میشود، و مشکلات پراکسی این کودکان هم ناشی از همین حس است.
اغلب کودکانی که حس عمقیشان دچار مشکل شده است نیاز دارند که به پوستشان فشار زیادی وارد شود و کامپرشن و ترکشن مفاصل با فشار زیادی انجام شود. کودکی که این رفتارها را نشان میدهد رفتارش اشتباهاً به عنوان کودک آشوبگر تلقی میشود. کودک این رفتارهای حس طلبانه را انجام میدهد تا فیدبک اضافی در مورد وضعیت بدنش بدست آورد.
مشکلات ادراک بینایی
درک بینایی فاکتور مهمی برای فعالیتهای حرکتی ظریف و بازیهای ساختاری است.
کودکانی که مشکلات ادراک بینایی دارند: اغلب ادراک ضعیف لامسه و دیس پراکسيا دارند.
کودکان ASD توانایی دیدن جزییات زیاد اشیا را دارند. بنابراین در مشاهده ویژگیهای کلی و مشاهده محرک متحرک دیداری مشکل دارند (یعنی شیای که در حال حرکت است)
سایر مشکلات ادراکی
در کاردرمانی حسی به بررسی مشکلات ادراکی کودکان پرداخته می شود.
درک حرکت در فضا نیازمند یکپارچگی اطلاعات وستیبولار، بینایی و عمقی است.
کسانی که مشکل وستیبولار دارند، حس عمقیشان هم تحت تأثیر قرار میگیرد.
*مهم: مشکل ادراک شنیداری اگر به تنهایی وجود داشته باشد جز مشکلات یکپارچگی حسی نیست، اما اگر مشکل شنیداری با اختلالات زبان همراه باشد نشانهای از مشکلات SI است.
مشکلات حس وستیبولار
به مشکل در عملکردهایی که به طور نزدیکی همراه سیستم وستیبولار هستند.
واژههایی که برای این مشکل تعریف شده است:
Postural & bilateral integration
Vestibular bilateral integration (VBI)
Bilateral integration & sequencing (BIS)
Vestibular bilateral integration and sequencing (VBIS)
تستهای رسمی و غیررسمی برای ارزیابی مشکلات دوطرفه وستیبولار
– یک الگوی حرکتی رفلکسی جلو و عقب چشمها است که به دنبال محرک چرخشی وستیبولار ایجاد میشود.
– PRN همراه با سایر علائم اختلالات وستیبولار است که شامل محدودیت در توالی حرکات دوطرفه است.
– تست PRN در نوزادان نیز قابل انجام است.
نیستاگموس پس از چرخش
(Postrotary nystagmus-PRN)
تستهای رسمی
ارزیابی ایستادن، راه رفتن، تعادل و هماهنگی دوطرفهی حرکتی است
تست یکپارچگی حسی و پراکسی (SIPT)
۱- کنترل سر و تنه
۲- تعادل و هماهنگی دوطرفه
٣- عملکردهای Vestibular-ocular
۴- حفظ وضعیت سوپرمن (prone extension)
مشاهدات کلینیکی
تستهای غیررسمی
– مشکلات دوطرفه اغلب همراه با تاخیر در تکامل مهارتهای خط وسط بدن است. مانند عملکرد دست، گذشتن دست از خط وسط بدن، تمیز چپ و راست
– کودکانی که تنها مشکل دوطرفه وستیبولار دارند معمولاً ناتوانیشان آشکار نمیشود و به علت مشکل در فعالیتهای ورزشی یا دست و پا چلفتی بودن و ناهماهنگی برای ارزیابی ارجاع داده میشوند.
– در کودکان ASD کنترل وضعیت به تکامل نرسیده است و تاخير Head lag دیده میشود. تأخير Head lag پیشبینی کننده تشخیص ASD در ۳۹ ماهگی است.
افراد متخصص متعددی نظیر گفتاردرمانی فلج مغزی و کاردرمانی فلج مغزی در کنار متخصصین مغز و اعصاب و ارتوپد کودکان در حیطه کودکان فلج مغزی و خانواده آنها مشغول فعالیت بوده و به اصطلاح صاحب نظر هستن. بسته به نیاز، بعضی از این کودکان فلج مغزی توسط همه این متخصصین میبایست ویزیت شوند و بعضی دیگر توسط یک یا دو نفر آنها. از طرفی، نکته بسیار مهمی که درمانگران باید با دقت و وسواس زیاد برای والدین توضیح بدهند آن است که افراد مختلفی در مراحل گوناگون رشد کودک تأثیرگذار هستند که هریک باید به نوبه خود نقش خویش را در فرآیند درمان این کودکان ایفا کنند. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه توانبخشی کودکان فلج مغزی فعالیت می نماید. متخصیین کاردرمانی مرکز با استفاده از تکنیک های درمانی مختلف در تسریع روند درمان کودکان فلج مغزی کوشا می باشند. امکانات پیشرفته مرکز دکتر صابر شامل کاردرمانی حسی، کاردرمانی جسمی، ماساژ درمانی، گفتاردرمانی، آب درمانی، سنسوری روم و…. به صورت تیمی در زمینه توانبخشی کودکان فعالیت می نمایند.
افرادی که در تیم درمان فلج مغزی می توانند کمک کننده باشند، عبارتند از:
والدین. از میان افرادی که با کودک فلج مغزی سر و کار دارند، والدین از اهمیت بیشتری برخوردار هستند چراکه آنها بیشتر از هرکسی از شرایط فرزند خود اطلاع داشته و نکات زیادی راجع به فرزند خود میدانند. همه کودکان نیازمند عشق و امنیتی هستند که والدین برایشان به ارمغان میآورند. از طرفی، والدین بهترین مجری توصیهها و دستورالعمل های درمانی درمانگران بوده و آنها را به خوبی در زندگی روزمره کودک اجرا میکنند. والدین بیشترین زمان را برای درمان کودکان در اختیار دارند که با آموزش مناسب می توانند از ایجاد بسیاری از مشکلات همراه نظیر بدفورمی های عضلانی یا مشکل گوارشی در کودکان جلوگیری نمایند و روند درمان را سریعتر کنند.
متخصص اطفال. متخصص پزشکی اطفال بوده که در حیطه سلامت و رشد کودکان تخصص دارد. این متخصص در صورت تشخیص اولیه هرگونه اختلال حرکتی و رشدی در کودک، او را تحت نظر گرفته و در موقع لزوم به پزشکان فوق تخصص مغز و اعصاب اطفال یا اورتوپدی اطفال و یا متخصصین توانبخشی (کاردرمانی فیزیوتراپی و گفتاردرمانی) ارجاع میدهد. برسی دوره ای کودکان توسط متخصص اطفال از مواردیست که نقش مهمی در تشخیص زودهنگام کودکان فلج مغزی دارد.
دیگر پزشکان متخصص. اغلب کودکان فلج مغزی میبایست تحت نظر یک فوق تخصص مغز و اعصاب اطفال و یک فوق تخصص اورتوپدی اطفال باشند. فوق تخصص مغز و اعصاب اطفال درباره عوارض و بیماریهایی که کودکان فلج مغزی را مبتلا ساخته (به عنوان مثال تشنج) اظهارنظر نموده و توصیه های لازم را ارائه میدهد. از طرف دیگر، پزشک فوق تخصص ارتوپدی اطفال به صورت دورهای کودکان را معاینه کرده و به درمان و مدیریت عوارض عضلانی اسکلتی فلج مغزی میپردازد. او همچنین قادر است تا در صورت نیاز به منظور مدیریت اسپاستیسیتی عضلانی، به تزریق داروی بوتاکس به داخل عضلات درگیر اقدام ورزد هر دوی این متخصصین با تمام افرادیکه در حوزه توانبخشی کودکان فلج مغزی فعالیت میکنند، از نزدیک کار کرده و در مواقع لزوم آنها را به این متخصصین ارجاع میدهند. بعضی اوقات لازم است کودک بوسیله دیگر متخصصین از جمله فوق تخصص گوارش، غدد و تنفس اطفال نیز ویزیت شود.
تیم توانبخشی. درمانگران تیم توانبخشی در ارزیابی، مشاوره و درمان کودکان فلج مغزی از تخصص و تحصیلات دانشگاهی مرتبط و مهارت کافی برخوردار هستند. آنها بسته به موقعیت و شرایط ممکن است با کودکان و والدین آنها به صورت انفرادی یا در قالب گروههای کوچک کار کنند. شایعترین درمانگرانی که با کودکان فلج مغزی سر و کار دارند، کاردرمانگران، فیزیوتراپیستها و گفتار درمانگران هستند. شاید نیاز نباشد که همه کودکان فلج مغزی به همه این درمانگران مراجعه داشته باشند. به عنوان مثال، در کودکانی که مشکلات عدیده ای دارند، هر سه گروه درمانگر برای برنامه ریزی و ارائه خدمات درمانی با یکدیگر مشارکت دارند. ولی در بعضی از این کودکان مراجعه به کاردرمانگر، فیزیوتراپیست و یا گفتاردرمانگر به تنهایی کفایت میکند. هدف درمانگران آموزش به والدین است تا به بهترین شکل ممکن در یادگیری حرکت، کسب مهارتهای عملی مورد نیاز برای زندگی و رسیدن به عملکرد مطلوب به کودکان خویش کمک کنند. بازی در تمام کودکان کم سن و سال نقش مهمی در یاددهی و یادگیری دارد. بنابراین زمانی که به والدین برای پیشبرد و تقویت هرچه بهتر مراحل رشدی کودک مشاوره داده میشود، این نکته نیز به آنها گوشزد میگردد. در ادامه راجع به هر یک از درمانگران متخصص کار با کودک توضیح مختصری ارائه میشود.
تیم توانبخشی کودکان فلج مغزی که شامل کاردرمانگران و گفتاردرمانگران با همکاری روانشناسان کودک و فیزیوتراپیست و متخصصین تجهیزات کمکی می باشد کاردرمانان در زمینه تقویت مهارت های حرکتی کودکان و بهبود توانایی های حرکتی و تعادلی کودکان فلج مغزی و بهبود استقلال کودکان ، تقویت مهارت های درکی و شناختی در کودکان فلج مغزی، بهبود مهارت های شنوایی با کمک اتق شنیداری، ماساژ جهت کاهش سفتی عضلات و همچنین بهبود مهارت های هماهنگی بینایی حرکتی در این کودکان کمک می نماید. گفتاردرمانان در زمینه تقویت بلع،بهبود مهارت های تنفسی و کاهش اسپاستیسیتی، بهبود مهارت های تغذیه ای و گفتار قابل فهم در کودکان فعالیت می نماید.
جهت جلوگیری از ایجاد دفورمیتی های اسکلتی و آسیب به مفاصل استفاده از ابزارهای کمکی و ارتوزهای محافظتی می تواند موثر باشد. استفاده از کفش های طبی جهت بهبود مهارت های ایستادن و راه رفتن، استفاده از واکر جهت بهبود تعادل در حرکت و بهبود استقلال کودک، استفاده از آتل های شبانه جهت حفظ دامنه حرکتی دست هاو جلوگیری تز سفتی مفاصل می تواند مفید باشد.
سوالات متداول:
1. چه متخصصینی در تیم درمان کودکان فلج مغزی وجود دارد؟
متخصص مغز و اعصاب کودکان، متخصص ارتوپد کودکان، گفتاردرمانی، کاردرمانی، متخصص اطفال از جمله متخصصین تیم توانبخشی هستند.
2. تیم توانبخشی کودکان فلج مغزی چه کارهایی برای این کودکان انجام می دهند؟
تیم توانبخشی کودکان فلج مغزی در حیطه بهبود مهارت های حرکتی کودکان ، تقویت مهارت های ایستادن و راه رفتن، بهبود مهارت های گفتاری و آموزش گفتار قابل فهم، تقویت مهارت های بلع غذا فعالیت می نمایند. جلوگیری از ایجاد بدفورمی های اسکلتی عضلانی در کودکان اوتیسم و کاهش سفتی عضلات از جمله مواردیست که توسط تیم توانبخشی برای کودکان فلج مغزی انجام می شود.