نویسنده: mehdisaber

بی اشتهایی عصبی یا آنورکسیا در کودکان

بی‌ اشتهایی عصبی، که غالبا تحت عنوان بی‌ اشتهایی شناخته می شود، یک نوع اختلال در غذا خوردن می باشد که با کاهش وزن، محدودیت های غذا خوردن، ترس از افزایش وزن و تمایل به لاغری مشخص می‌ شود. اکثر افراد مبتلا به بی‌ اشتهایی عصبی حتی اگر واقعا کم وزن هم باشند، خود را دارای اضافه وزن محسوب می کنند. آن‌ ها غالبا انکار می‌ کنند که مشکل کمبود وزن دارند. مرکز درمان آنورکسیا در کودکان دکتر صابر تحت نظر بهترین دکتر بدغذایی کودکان با تشخیص صحیح این اختلال در کودکان و  پاسخ به این سوال که علل بی اشتهایی عصبی چیست، والدین را در جهت بهبود تغذیه کودک و حل مشکل غذا خوردن یاری می رساند و بهترین درمان بدغذایی را انتخاب کرده و رضایت همیشگی مراجعان را جلب می کند.

شرح حال یک دختر با بدغذایی

سما دختر ١٦ ساله دبیرستانی است که همراه با مادرش زندگی می‌ کند. سما پس از یک هفته بستری در بیمارستان ، برای درمان سرپایی ارجاع داده شده بود. مادرش او را به بیمارستان آورده بود چون به گفته وی «مدت‌ هاست که او نمی خواهد چیزی بخورد.» و به اصطلاح به فردی با بدغذایی تبدیل شده بود. سما از ۱۳ سالگی سابقه گرفتن رژیم و افراط در ورزش داشت. او تا زمستان گذشته و تا زمانی که وارد مسابقات ملی کاراته شود ، با کمک یک متخصص تغذیه وزن خود را ثابت اما پایین نگه داشته بود. سما جهت آمادگی «تمرینات سنگینی» را شامل انجام صد ها بار تمرین شنا و ساعت‌ ها ورزش هوازی آغاز کرده بود. او برای این که احساس خوبی نسبت به خود داشته باشد و به رقیبی بهتر بدل شود، میزان غذای مصرفی خود را محدود کرده بود و به مادر و متخصص تغذیه‌ اش پیرامون آن چه می‌ خورد دروغ می‌ گفت. سما تصور می‌ کرد به خاطر احتباس آب ، کاهش وزنش « خود را نشان نمی دهد.» او میزان دریافت غذای خود را محدود تر کرد و روزانه بیش از ٦٠٠ کیلوکالری غذا نمی خورد. آداب غذا خوردنش تشریفاتی شده بود. او غذایش را به قطعات بسیار کوچک می برید ، آن ها را اطراف بشقابش قرار می‌ داد و پیش از بلعیدن ، هر قطعه آن را ۲۰ بار می‌ جوید. طی ٦ ماه گذشته خلق سما به شکل متناوب پایین بود، بنا به گزارش خودش «بعضی روز ها احساس کرختی می‌ کردم ». نشانه های دیگر خلقی در او عبارت بودند از خستگی، داشتن سرگیجه هنگام برخاستن ، مشکل تمرکز در کلاس ،کاهش علاقه به فعالیت‌ ها ، تمایل به کناره گیری از دیگران، آشفتگی خواب (هر شب سه تا چهار بار از خواب بیدار می‌ شد)، اضطراب و احساس گناه («هر وقت غذا می‌ خوردم») طی ۲ ماه گذشته صبح ها دوست نداشت از خواب بیدار شود. سما داشتن هر گونه طرحی برای آسیب زدن به خودش را انکار کرد. او همچنین اذعان داشت که این اواخر احساس می‌ کرد باید دست‌ ها را به مدت ۱۰ دقیقه تمام قبل از خوردن غذا بشوید و احساس می‌ کرد باید کمدش را برای چندین بار در هفته، مرتب کند. این ها همگی نشانه بی اشتهایی عصبی یا همان اختلال در خوردن است.

مشکلات یک فرد با بی اشتهایی عصبی

سما به علت وزن پایین [۳۹/۰۱ کیلوگرم ] در ۱ متر و ٦٢ سانتی متر قد، شاخص توده بدنی [kg/m² 14/8 = [MBI شکایات پزشکی و نشانه های رو به وخامت وی، در بخش نوجوانان بیمارستان عمومی محل پذیرش شد. ارزیابی پزشکی اولیه آشکار ساخت که سما دچار افت فشار خون وضعیتی (ارتواستاتیک) و سطح پایین سدیم و پتاسیم در سرم خون و بدغذایی است. هیچ شکایت پزشکی دیگری غیر از بی اشتهایی عصبی مشاهده نشد و نشانه ای از سایر بیماری‌ های جدی پزشکی که می‌ توانند به کاهش وزن بی‌ انجامد نیز وجود نداشت. سما به مدت ٢٤ ساعت برای جبران کم آبی و مداوای اختلال الکترولیتی زیر سرم بود. به او یک رژیم غذایی استاندارد بیمارستانی حاوی ۱۸۰۰ کیلوکالری داده شد ، سما به شدت در مقابل این رژیم مقاومت می‌ کرد چرا که به گمانش حتی ذره ای بیش از روزانه ۱۰۰۰ کیلوکالری هم بسیار زیاد بود کارکنان بخش به او اطمینان دادند که این رژیم غذایی برای تضمین ثبات جسمانی او کاملا ضروری است و برایش روشن ساختند که تا زمانی که نتواند رژیم تجویز شده را رعایت کند از بیمارستان مرخص نخواهد شد. سما و والدینش با یک روان‌ پزشک کودک و نوجوان که تخصصش اختلالات خوردن بود، ملاقات کردند تا بعد از ترخیص سما را تحت درمان قرار دهد. روان‌ پزشک به سما و خانواده اش تأکید کرد که اختلال او بسیار جدی است و گاهی ممکن است منجر به مرگ شود، پزشک توضیح داده بود که این بیماری بایستی به شکلی محکم تحت درمان قرار گیرد و طیفی از گزینه‌ های درمانی را نیز به خانواده پیشنهاد داده بود. سما برای یک هفته در بیمارستان بستری بود ، در این مدت سطح الکترولیت بدنش به حالت عادی برگشت و نشانه‌ های اُفت فشار خون وضعیتی او نیز ازبین رفتند. او 1/18کیلوگرم وزن اضافه کرد و با وزن 40 کیلوگرم مرخص شد.

سابقه روان‌ پزشکی قبلی بی اشتهایی عصبی کارولین

سما گزارش داد که از حدود 12 سالگی با غذا ، تصویر بدن و وزنش در حال کلنجار رفتن بوده است ، از همان زمانی که اختلافات والدین او آغاز شده بود و اغلب اوقات «دعوا یا قهر» حکم فرما بود. پدرش همیشه عصبانی و مادرش اغلب غمگین بود. سما متوجه شد اشتهای مادرش کاهش یافته است ، به ویژه هنگام صرف شام خانوادگی ، سما هم در «حمایت» از مادر، وعده‌ های غذایی کمتری می‌ خورد و به بی اشتهایی مبتلا شد . با این همه ، در طول شب به طور پنهانی هله هوله به اتاقش می‌ برد و می‌ خورد طی آن سال وزن سما حدود 44/5کیلوگرم بیشتر شد ، بیشترین وزن عمر خود را کسب کرد؛ 69/61کیلوگرم و قدش نیز به اندازه فعلی رسید. در تابستان بعد از تولد 13 سالگی ، پدر و مادر کارولین بالاخره از هم طلاق گرفتند و او«مجبور» شد که به همراه مادرش به شهر دیگری برود . در بدو ورود به مدرسه تازه ، سما برای یافتن دوستان جدید و حفظ موقعیت خود به عنوان ورزشکار ، احساس فشار می‌ کرد. او تصمیم گرفت تا به تغذیه «سالم» روی آورد و خود را به ورزش وادارد. چهار ماه پس از آغاز سال تحصیلی جدید ، سما تنها دانش‌ آموز کلاس هشتمی بود که توانسته بود وارد تیم نخست فوتبال مدرسه شود ، او در این زمان برای کسب کمربند مشکی کاراته مشغول تمرین بود ، 26/7 کیلوگرم وزن کم کرده بود و به وزن 43/54 کیلوگرم رسیده بود . او خوشحال بود که آنچه مادرش « چاقی دوران کودکی » می‌ نامیده را از دست داده است، همچنین از توجهات مثبتی که از سوی همسالان خود دریافت می‌ کرد، خشنود بود. سما به «حذف گروه‌ های غذایی غیر ضروری » ادامه داد و کوشید تا «نمام چربی بدنش» را با ورزش بسوزاند. تا انتهای سال تحصیلی کارولین به وزن مورد نظرش یعنی ٥/١٦کیلوگرم دست یافته بود ولی احساس می‌ کرد بایستی کمی بیشتر وزن کم کند. غذای روزانه او عبارت بود از: سه عدد میوه، 11/0لیتر آب میوه، نصف فنجان حبوبات همراه با شیر کم ،چرب یک بشقاب کاهو و «شاید» یک تکه نان. هرگاه احساس می‌ کرد زیاد از حد خورده است خود را به استفراغ وا می داشت. بعد از پاکسازی ، به احساس گناه و شرم دچار می‌ شد اما شدت این احساسات در او کمتر از زمان‌ هایی بود که یک وعده غذایی کامل را هضم می‌ کرد. در حدود همین دوران بدغذایی و بی اشتهایی عصبی، دوستانش نگران حال او شدند اما سما مطمئن بود که هیچ مشکلی ندارد و باور داشت که آن ها به او حسادت می‌ کنند وقتی وزنش به 27/46کیلوگرم رسید ، عادت ماهانه‌ اش متوقف شد اما او خودش را این گونه توجیه کرد که « این اتفاق برای خیلی از ورزشکاران می‌ اُفتد». مادرش نگران شد و تهدیدش کرد که او را «نزد دکتر دیوانه ها » خواهد برد. سما میزان غذای مصرفی اش را کمی اضافه کرد و وزنش 36/1 کیلوگرم بیشتر شد. بنا به توصيه متخصص اطفال ، به یک متخصص تغذیه مراجعه کرد، متخصص به او کمک کرد تا اواسط سال تحصیلی وزن خون را در 36کیلوگرم حفظ کند تا بی اشتهایی عصبی مجددا سمت او نیاید. نخستین قاعدگی در سن ۱۲ سالگی روی داده بود. بیمار در سن ١٤ سالگی به مدت ۵ ماه آمنوره (قطع قاعدگی) بوده و طی ٦ ماه گذشته نیز قاعدگی نداشته است . طی دورۀ مراجعه اخیرش به بخش اورژانس ضربان قلب پایین (۳۵ ضربه در دقیقه) و سطح الکترولیت غیر عادی داشته است. همچنین بنا به گفتۀ بیمار ، موهایش شروع به ریزش کرده اند.

سابقه پزشکی مرتبط با بی اشتهایی عصبی چیست

سما تنها فرزند خانواده و مبتلا به بی اشتهایی عصبی است. والدینش وقتی او ۱۳ ساله بود از هم جدا شده اند. او به همراه مادر است ملاقات خود که یک وکیل است زندگی می‌کند و ماهی یکبار با پدرش که کارگزار بورس است، ملاقات می‌ کند . پدرش سال گذشته ، یعنی مقارن با دورۀ عود مشکل کارولین ، بار دیگر ازدواج کرده بود. پدرسما یک دونده ماراتون جدی است. سما سال اول دبیرستان و دانش آموز ممتاز است . او ستاره ورزشی مدرسه است (امّا در حال حاضر از شرکت در مسابقات معلق شده است) . همسالانش به او احترام می‌ گذارند اما او احساس می‌ کند که از سن ۱۳ سالگی که مدرسه اش را تغییر داده است تاکنون حلقه ای از دوستان نزدیک نداشته است. مادر سما باور دارد که طی زندگی با همسر سابقش به افسردگی دچار شده ،بود اما هیچ وقت به خاطر آن تحت درمان قرار نگرفته بود. او ادعا می‌ کند که هرگز دربارۀ هیکل دخترش خرده گیری نکرده است اما در مورد حفظ هیکل خود وسواس داشته است. او می گوید «گیاه خوارم و حجم غذام به نسبت زیاد نیست». پدر سما به الکلیسم مبتلا بوده، اما ۳ سال است که الکل را رها کرده است. با ۱ متر و ٦٢ سانتی متر قد و 40کیلوگرم وزن و با وجود پوشیدن چندین لایه لباس بر روی هم سما به وضوح یک دختر جوان بسیار لاغر و مبتلا به بدغذایی بود. او ابتدا اشاره کرد که نسبت به وزن فعلی خود ناراحتی ندارد و تنها برای خشنود ساختن مادرش با بستری شدن موافقت کرده است او در حالی که با نیشگون گرفتن پوست شکمش می‌ کوشید تا نشان دهد چقدر «چربی » دارد، توضیح داد که دیگران نسبت به او بیش از حد حساس اند او از وضعیت سلامتی خود دفاع کرد و گفت که رژیم غذایی و برنامۀ ورزشی فعلی او سالم‌ اند و او بیش از ۲ سال است که خود را مریض نکرده است. سما در ابتدا منکر وجود اضطراب یا افسردگی شد. گفت که تمرکز بسیار افکارش بر غذا ، حواس پرتی مداوم و خستگی او را آزار می‌ دهند اما وزن او سریع تر از دیگران بالا می‌ رود و از این که وزنش «سه رقمی» شود و حشت دارد. سما معتقد بود اگر به وزن 44کیلوگرمی برسد، می تواند آرامش خود را بازیابد. به غیر از تحریفاتی نسبت به تصویر بدن و نگرشش پیرامون خوردن ، سلامتی و وزن شواهدی از اختلال تفکر وجود نداشت. قضاوت کلی و بینش او بی نقص به نظر می‌ رسید.

در بالا تلاش شد با مطرح نمودن یک مورد عینی بی اشتهایی عصبی را برای شما توضیح دهیم. مجموعه ای از علائم نظیر کاهش وزن ممانعت از خوردن، رفتارهای وسواس گونه و عادتی در هنگام غذا خورد و… موجب تشخیص این اختلال می گردد. درمان هایی نظیر رفتاردرمانی و بازی درمانی به کودکان در بروز احساسات خود و مواجهه با علل اصلی این بد غذایی کمک می نماید. آموزش تکنیک های عزت نفس و ساخت خودپنداره مثبت به بهبود این اختلال کمک بسزایی می نماید.

مشکلات کودکان بیش فعال در مدرسه

بیش فعالی در کودکان نوعی اختلال رشدی است که می‌ تواند تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. کودکان مبتلا به این اختلال غالبا با مشکلاتی همچون نقص توجه، بیش‌ فعالی و رفتار های تکانشی رو به رو می شوند. کودکان بیش فعال اکثرا با ویژگی‌ هایی از جمله اعتماد‌به ‌نفس کم، عملکرد ضعیف در مدرسه و رابطه های آشفته شناخته می‌ شوند. علائم بیش فعالی گاهی اوقات با افزایش سن کاهش پیدا می‌ کنند، اما به‌ طور کلی کودک احتمال دارد علی‌ رغم هوش زیاد، به طور دائم با چالش‌ های مختلفی رو به‌ رو شود. دکتر صابر، بهترین دکتر بیش فعالی کودکان، برای پاسخ به این سوال رایج والدین که بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد به تشخیص دقیق علائم و درمان کودکان می پردازد. درمان های توانبخشی شناختی و رفتاردرمانی به این کودکان کمک می نماید با کم کردن دارو توانایی های خود کنترلی را آموخته و در محیط های مختلف نظیر مدرسه با مشکلات کمتری روبه رو باشند.

تکانشگری در کودکان

تکانشگری یعنی نقص در مهار ، کنترل رفتار و خود تنظیمی. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی، موجب راهبرد های ضعیف در حل مسأله، ضعف در سازمان بندی مهارت ها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. نیگ، اصطلاح کنترل شناختی را به جای عملکرد اجرایی استفاده کرد. نامبرده اظهار داشت که اختلال حافظه ممکن است بر روی عملکرد اجرایی تأثیر بگذارد. مکانیسم های عصبی مربوط به فعالیت های اجرایی، بخش های گسترده ای از مغز را در بر می‌ گیرد. نیگ اثبات نمود که قطعه پیش پیشانی در بسیاری از فعالیت‌ های اجرایی و نه همه آن‌ ها درگیر می‌ شود. علاوه براین هسته های قاعده ای، تالاموس و مخچه نقش مهمی در خویشتن داری ایفا می کنند. ناکارآمدی عملکرد اجرایی تأثیر عمیقی بر روی سازگاری و همزیستی کودک گذاشته و ممکن است از تأثیرات بیش فعالی کودکان یا بی توجهی مخرب تر باشد. ناتوانی در خودداری (مهار) تأثیری منفی بر روی توانایی یادگیری کودک در محیط کلاس دارد. از آنجایی که در این کودکان تخصیص توجه هدفمند نیست، کودک هر دو نوع اطلاعات مرتبط و نامربوط را دریافت می کند. بر این اساس، اثرات متقابل “بی توجهی” و “ناتوانی در مهار” تأثیری منفی بر روی قدرت پردازش اطلاعات و عملکرد کودک در مدرسه می‌ گذارد. این نقص ممکن است بر اساس شرایط و وضعیتی باشد که کودک با آن روبه رو می شود. در مورد کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، اختلال توجهی بیشتر هنگامی بروز می یابد که تکلیف تکراری باشد. تکالیف جدید زود بازده، که کودک نتیجه آن را بلافاصله می‌ بیند، مشکلات کمتری در توجه از خود بروز می‌ دهد. هم چنین ممکن است در نحوه واکنش به عواقب یک تکلیف و محیط، تا تفاوت‌ هایی میان انواع مختلف تشخیص بیش فعالی وجود داشته باشد.

شناخت اجتماعی کودکان

شناخت اجتماعی به عنوان توانایی شناسایی، پردازش و ارائه پاسخ مناسب به محرک های اجتماعی است و دارای ابعادی چون درک خود درک دیگری، تشخیص بیش فعالی تهدید و خود تنظیمی است. سازه هایی چون بازشناسی هیجان، تئوری نهادی همدلی از کارکرد های شناخت اجتماعی هستند که در آسیب های مغزی ساختار های مرتبط دچار نقص می شوند. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به سه دلیل اساسی می توانند درگیر نقایص شناخت اجتماعی شوند، یکی تبعات اجتماعی نارسایی کارکرد های اجرایی؛ به عنوان مثال عدم رعایت نوبت و یا عدم پایبندی به تشریفات اجتماعی به دلیل تکانشگری موجب آسیب به تعامل اجتماعی آن ها خواهد شد. دوم، اهمیت بیشتر محرک های اجتماعی برای کنترل. بسیاری از رفتار های غیر اجتماعی افراد با این اختلال ریشه در کنترل مهاری دارد. به عنوان مثال ناتوانی در حفظ طولانی مدت یک رابطه و روابط متعدد کوتاه مدت یک نارسایی اجتماعی است که ریشه در کار کرد اجرایی ناقص دارد و دلیل سوم، اختلالات همراه است. بسیاری از مشکلات همراه اختلال نقص توجه – بیش فعالی مانند اختلال سلوک خود نقص محوری شناخت اجتماعی دارند. در مطالعه ای که روی توانایی ذهن خوانی کودکان دارای این اختلال انجام شده است نارسایی این کودکان در مقایسه با همتایان طبیعی با استفاده از آزمون ذهن خوانی از طریق تصاویر چشم نشان داده شده است. مرور مطالعات انجام شده در خصوص بازشناسی حالات هیجانی چهره، به عنوان یک کار کرد شناخت اجتماعی نشان می دهد بیش فعالی کودکان در بازشناسی حالات هیجانی چهره نارسایی دارند.

نارسایی زبان در بیش فعالی

کودکان بیش فعال، نسبت به همتایان با تحول طبیعی مشکلات زبانی بیشتری دارند. اگر چه مشکلات زبانی یک معیار اصلی برای تشخیص بیش فعالی نیستند، اما مطالعات گوناگونی شیوع بالای مشکلات زبانی در این افراد را نشان داده اند. براک و همکاران در پژوهش خود نشان دادند که ۶۴ درصد از کودکان سوئدی دارای این اختلال، دچار مشکلات زبان نیز هستند. مشکلات زبانی ممکن است پیش از پدید آیی و توسعه اختلال نقص توجه – بیش فعالی وجود داشته باشد و پیش درآمد اختلال باشد. پترسون و همکاران به بررسی نقش توانایی های زبانی و خود تنظیمی در توسعه مشکلات رفتاری اختلال نقص توجه – بیش فعالی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که توانایی زبانی پیش بینی کننده توانایی خود تنظیمی است و خود تنظیمی به عنوان یک واسطه گر موجب تأثیر زبان بر نقص توجه -بیش فعالی می‌ شود. گات، هکمن، میر، اسمید و گراب در پژوهش خود نشان دادند که بین این اختلال و مهارت های زبان دریافتی و زبان بیانی ارتباط منفی وجود دارد و هر چه نشانه های نقص توجه و بیش فعالی کمتر باشد، مهارت های زبان دریافتی و بیانی بهتر است. تأخیر قابل توجه در تمام دوره های زبانی فرد، زبان دریافتی، مهارت معنایی و زبان کاربردی در اختلال نقص توجه – بیش فعالی کودکان مشاهده می‌ شود. همبودی اختلال زبانی ویژه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی در والدین خطر وجود اختلال زبانی را در کودکان دارای این اختلال بالا می برد، به طور کلی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در تعدادی از ابعاد زبانی شامل زبان کاربردی، خواندن روانی کلامی و نامیدن داری نقص هستند.

مشکلات اجتماعی کودکان چیست

کودکان دارای اختلال نقص توجه با و بدون بیش فعالی در مهارت های اجتماعی متفاوت هستند. علاوه بر این، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، رفتار های پرخاشجویانه دارند، محبوبیت کمتر داشته و احتمال طرد شدن شان توسط دیگران بیشتر است اگر چه کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، الزاماً نقص اساسی در مهارت های اجتماعی ندارند، ولی مجبورند برای رسیدن به اهداف شان مشکلات بسیاری را در موقعیت های اجتماعی مختلف پشت سر بگذرانند. بر خلاف این کودکان، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه هستند، معمولاً منزوی هستند و به نظر می آید که از مهارت های ضروری برای برقراری روابط اجتماعی بی بهره اند. افسردگی همراه، روابط اجتماعی را پیچیده کرده و مشکل می‌ سازد. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به همراه افسردگی مشکلات بیشتری در سطح جامعه تجربه می‌ کنند. همچنین افراد بیش فعال دوستان صمیمی کمتر، مشکلات اجتماعی بیشتر و روابط عاشقانه کم دوام تر نسبت به افراد عادی دارند.

بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد

تحقیقات بسیاری روی مشکلات آموزشی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی صورت گرفته است. این کودکان نسبت به همکلاسی هایشان، نمرات بسیار پایین تری در خواندن، ریاضیات و درک مطلب دارند. عملکرد آموزشی به تکانشگری، بی دقتی و بی قراری بستگی دارد. بارکلی و همکاران، زندگی گروهی از کودکان دارایاین اختلال را به مدت سیزده سال تحت نظر گرفتند و نتایج بررسی خود را این گونه گزارش کردند؛ تعداد کمی از این افراد به دانشگاه راه یافتند، معدل فارغ التحصیلی آنان کمتر از همتایان بود، ترک تحصیل در مدرسه بیشتر بود، به آموزش های ویژه احتیاج بیشتری داشتند و در طول تحصیل نمرات کم و بیش یکسانی داشته و پیشرفتی نداشتند. تنها ۳۲ درصد از آن ها موفق به اتمام دوره دبیرستان شدند. این مشکلات در بزرگسالی به اشکال دیگری مانند اخراج از محل کار، بدهکاری مالی به دیگران (دو برابر افراد طبیعی) و مشکل در پرداخت قبوض بروز یافت. هم چنین تعداد کمی از این افراد حق داشتن کارت اعتباری و حساب بانکی داشتند. کودکان دارای این اختلال نسبت به افراد سالم، عملکرد هوشی ضعیف تری دارند. برآورد ها حاکی از آن است که تفاوت معدل این کودکان با همتایان سالم، ۹ نمره است که ممکن است به دلیل نقص در عملکرد های شناختی و اجرایی و یا مشکلات یادگیری همراه باشد. به طور کلی، نوجوانان دارای این اختلال در معرض خطر مردودی بیشتر، اخذ نمرات پایین تر، تکرار پایه تحصیلی، کسب نمره کمتر در آزمون های موفقیت، اخراج شدن از دبیرستان، حاملگی نوجوانی، ابتلا به بیماری های مقاربتی، سوء مصرف مواد، حوادث رانندگی، دستگیر شدن و اخراج شدن از کار قرار دارند. بنابراین، نشانه ها و علائم اختلال نقص توجه – بیش فعالی می‌ تواند تا نوجوانی و اوایل بزرگسالی ادامه پیدا کنند و نقص عملکردی در مکان هایی غیر از مدرسه و محیط کلاس نیز دیده می‌ شوند.

FMRI (اف ام آر آی) یا تصویر برداری مغز چیست؟

تصویر برداری مغز یا FMRI (اف ام آر آی) نوعی تکنیک تصویر برداری پزشکی برای بررسی عملکرد مغز در طول وظایف و فعالیت‌ های متفاوت است که بر اساس اصل تغییر جریان خون در ناحیه‌ های فعال مغز کار می‌ کند و به وسیله تشدید ناحیه‌ های مغناطیسی مغز، تصاویری از فعالیت مغزی را ایجاد می‌ کند. FMRI (اف ام آر آی) نوعی روش تشخیصی برای بررسی عملکرد مغز و مشاهده بخش های سالم، بیمار یا آسیب دیده است. کلینیک دکتر مهدی صابر، بهترین مرکز درمان مشکلات مغزی در تهران، با بررسی دقیق تصویر برداری مغز و انسفالوگرافی، بهترین نوع توانبخشی را بسته به نوع اسیب مغزی در فرد انتخاب و ارائه می دهد.

تصویربرداری تشدید مغناطیسی مغز

هدف تمامی روش‌ های تصویر برداری مغز، نمایش نواحی فعّال مغز در هنگام ارائه‌ برخی از محرّک‌ ها یا شرایط است. تصویر برداری مغز یا تشدید مغناطیسی عملکردی FMRI (اف ام آر آی) این کار را از طریق جستجوی تغییرات جزئی در جریان خون و ترکیب خون با اکسیژن که در پاسخ به فعالیت عصبی اتّفاق می‌ افتد، انجام می‌ دهد. منطق این روش این است که، زمانی که یک ناحیه‌ خاص مغز به صورت لحظه‌ ای فعّال است، مثلاً در طول یک محاسبه‌ ریاضی، آن ناحیه اکسیژن بیشتری مصرف می‌ کند و برای تأمین آن جریان خون ناحیه‌ فعّال افزایش می‌ یابد. اساس FMRI (اف ام آر آی) یا تصویر برداری مغز، افزایش در سطح اکسیژن خون در نواحی فعّال مغز است. اثری که این روش به کار می‌ برد، «اثر وابسته به سطح اکسیژن خون» نامیده می‌ شود.

فعالیت نرون ها در FMRI (اف ام آر آی)

زمانی که ما درگیر یک تکلیف شناختی، مانند محاسبه هستیم، فعالیت نرون‌ ها در مقایسه با حالت استراحت افزایش می‌ یابد. از این رو متابولیسم آن‌ ها نیز افزایش می‌ یابد و فعالیت متابولیک افزایش یافته از طریق افزایش جریان خون ناحیه‌ ای مغز حمایت می‌ شود. از این رو برای یک ناحیه‌ مغز، ایجاد اکسیژن بیش‌ تر از مصرف آن است. خون اکسیژن‌ دار اضافی در نواحی فعّال مغز، هموگلوبین بدون اکسیژن را در مویرگ‌ ها و ورید های کوچک جاری می‌ سازد و در ناحیه‌ فعّال مقدار زیادی هموگلوبین اکسیژن‌ دار و مقدار کمی هموگلوبین بدون اکسیژن وجود دارد. هموگلوبین بدون اکسیژن در مقایسه با هموگلوبین اکسیژن‌ دار دارای ویژگی‌ های متفاوت مغناطیسی است. مولکول‌ های هموگلوبین بدون اکسیژن در حضور یک میدان مغناطیسی، همانند میدان ایجاد شده در ام آر آی یا FMRI (اف ام آر آی)، مانند آهن‌ربا های کوچک عمل می‌ کنند و باعث آشفتگی میدان مغناطیسی می‌ شوند. از آن جایی که یک کاهش نسبی در خون بدون اکسیژن وجود دارد، آشفتگی کم‌ تری در میدان مغناطیسی ایجاد می‌ شود و درنتیجه، حدود 3-2 ثانیه طول می‌ کشد تا «اثر وابسته به سطح اکسیژن خون» به بالای خط مبنا افزایش یابد و پس از 6-4 ثانیه به میزان بیشینه برسد. اثر وابسته به سطح اکسیژن خون معادل نسبت هموگلوبین اکسیژن‌ دار به هموگلوبین بدون اکسیژن است.

ارزیابی تصویر برداری مغز

محفظه‌ استوانه‌ ای تصویر برداری مغز، یک آهن‌ربای الکتریکی بسیار قوی است. فرد در درون این محفظه بدون هیچ حرکتی قرار می‌ گیرد تا داده‌ های تصویری ناشی از «اثر وابسته به سطح اکسیژن خون» ثبت گردد. تصویر برداری مغز یک روش نسبتاً جدید است که در حال حاضر به صورت گسترده برای تحقیقات استفاده می‌ شود. این روش تغییر در اکسیژن‌ رسانی و حجم خون در نواحی مختلف مغز را تعیین می‌ کند. روش FMRI (اف ام آر آی) یکی از پیشرفته‌ترین تکنیک‌ های در دسترس برای اندازه‌ گیری عملکرد مغز از طریق رهگیری تغییرات جریان خون مغز در طول فعالیت است. این تکنیک غیر تهاجمی به محقّق امکان جستجوی رابطه‌ بین فعالیت متابولیکی در نواحی مختلف مغز را در طی تکالیف شناختی فراهم می‌ کند که به وسیله‌ آن می‌ توان نواحی قشری درگیر در فعالیت‌ های مختلف را تعیین کرد. به عنوان مثال، در مطالعات کودکان دارای اختلال نقص توجّه ـ بیش‌ فعّالی، هنگامی که از کودک مهار پاسخ خواسته می‌ شود، فعالیت کمتری در بخش خلفی ـ جانبی قشر پیشانی در مقایسه با کودکان گروه کنترل دیده می‌ شود. تصویربرداری مغز اجازه می‌ دهد که تصاویر مغزی از کودکان تهیه شده و تأثیر درمان بر روی تحوّل مغز ارزیابی گردد. این ارزیابی‌ ها امکان کشف ضایعات عصبی و مداخلات زود هنگام را قبل از شروع مشکلات رفتاری سن مدرسه فراهم می‌ سازد.

خانواده و کودک دارای اوتیسم

از آن جایی‌ که دانش آموزان مبتلا به اوتیسم، نیاز ها و ویژگی‌ های غیر عادی نسبت به سایر دانش آموزان دارند، استفاده از روش‌ های آموزشی رایج برای آموزش‌ به‌ آن‌ ها مناسب نبوده و تأثیر قابل توجهی بر یادگیری آن‌ ها نمی‌ گذارد. اگر کودک شما مبتلا به اوتیسم است، می‌ تواند همه زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد، حتی ممکن است سلامت جسمی و روحی شما و زندگی اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد؛ از این رو آموزش والدین کودکان اوتیسم از جایگاه ویژه ه ای برخوردار است. چرا که مشکلات کودکان اوتیسم کم نیست. دکتر صابر، بهترین دکتر تشخیص کودکان اوتیسم در تهران، با آموزش به خانواده کودکان اوتیسم و آموزش نحوه برخورد با دانش آموز اوتیسم به پدر و مادر او، و آموزش های رفتار درمانی به درمان کودکان اتیسم می پردازد. متخصصین با تجربه مرکز در حیطه توانبخشی اوتیسم با انجام کاردرمانی گفتاردرمانی، بازی درمانی و رفتاردرمانی به بهبود مهارت های ذهنی، درکی و توجهی کودکان نموده و باعث افزایش توانایی های یادگیری کودکان اوتیسم و کاهش مشکلاتی نظیر ارتباط اجتماعی و تعاملات خانواده و کودک دارای اوتیسم می گردد.

آموزش کودکان اوتیسم

پیش از درمان و آموزش والدین کودکان اوتیسم باید ارزیابی کاملی از دانش آموز اوتیسم به عمل بیاید تا نیاز های فعلی و اهداف درمانی او مشخص شود. حوزه‌ های متعددی از عملکرد او نیاز به بررسی دارند. دانش آموز برای نقایص اجتماعی، آغازگری اجتماعی نامناسب، فقدان کنترل رفتار های (طغیان، پرخاشگری و رفتار مقابله‌ جویانه) وسواسی تشریفاتی‌ اش و مشکلش در خویشتن‌ داری و ارائه مداخله مستقیم نیاز دارد. یکی از حوزه‌ های نگران‌ کننده، مشکل والدین در مواجهه با طغیان‌ های رفتاری، انعطاف‌ ناپذیری رفتار، وسواس و رفتار های مقابله‌ جویانه فرزندشان است. ارائه آموزش رفتاری به والدین می‌ تواند به پدر و مادر دانش آموز در جهت بهبود مشکلات کودک اوتیسم در مدرسه، در موقعیت و اجتماع یاری رساند. بنابراین آموزش مدیریت رفتاری برای والدین با کمک یک متخصص رفتاری در خانه، توصیه می‌ شود. مداخله در موقعیت کلاس نیز توصیه می‌ شود.

نحوه برخورد والدین با دانش آموزان دارای اوتیسم

ایده‌آل آن است که دانش آموز اوتیسم از کلاس فعلی به شدت ساختارمند خود به کلاسی کمتر ساختارمند منتقل شود. پیش از آن باید شرح واضحی از اهداف برنامه آموزش فردی، شامل اهداف اجتماعی تهیه و در ابتدا به شکلی ساختارمند تر و متناسب با ویژگی‌ های شخصی دانش آموز اجرا شود؛ وقتی دانش آموز بدین اهداف دست یابد، انتقال او به کلاسی کمتر ساختارمند، میسر خواهد شد. یک دستیار در سایه در کلاس بایستی این انتقال را تسهیل کند، با در تظر گیری این نکته که نقش این دستیار در سریع‌ ترین زمان ممکن باید کمرنگ‌ تر و سپس محو شود. اجرای با ثبات برنامه رفتاری توسط والدین در خانه جهت کمک به تعمیم پیشرفت‌ های رفتاری به محیط‌ های دیگر بسیار مهم است.  شاید حیاتی‌ ترین نیاز برای افراد دچار ASD آموزش پیرامون مؤلفه‌ های تعامل اجتماعی است. این افراد اغلب حتی در ابتدایی‌ ترین مهارت‌ های گفت‌ و شنود اجتماعی نیاز به آموزش دارند: مهارت‌ هایی نظیر رعایت فاصله مناسب نسبت به طرف مقابل و برقراری تماس چشمی با طرف مقابل در زمان آغاز و البته حین گفت‌ و گو. برای جلوگیری از پافشاری بر موضوعی مشخص (اغلب وسواسی)، تغییر موضوع، پرسیدن سؤال از شریک اجتماعی و توجه به پاسخ طرف مقابل و هم چنین آموزش والدین کودکان اوتیسم نیز به آموزش نیاز است. آموزش پیرامون چگونگی تعبیر حالات چهره نیز حائز اهمیت است و چنین آموزش‌ هایی برای دانش آموز اوتیسم هم در سطح فردی و هم به عنوان بخشی از یک تجربه گروهی، به شدت توصیه می‌ شود. شرکت در یک برنامه اجتماعی گروهی به دانش آموز کمک خواهد کرد تا انواع مختلفی از مهارت‌ های خاص را در کنار تعداد مختلفی از شریکان تعامل اجتماعی، بیاموزد. این برنامه بایستی در راستای سهولت اکتساب و تعمیم مهارت‌ ها باشد و همچنین بر چسب‌ گذاری بر دانش آموز، غیر اجتماعی بودن وی و نیز تمسخر او از سوی همسالان را کاهش دهد.

فنون مدیریت فردی در کودک اوتیسم

فنون مدیریت فردی می‌ توانند در مورد چندین مسئله رفتاری به کمک دانش آموز اوتیسم بیایند. مدیریت فردی به شکلی مؤثر در مورد جمعیت‌ های گوناگون به کار گرفته شده است، جمعیت‌ هایی نظیر افراد دچار ناتوانی‌ های رشدی و مبتلایان به ADHD . به طور معمول روند به کارگیری مدیریت فردی، انتخاب رفتار هدف (ایده‌آل آن است که انتخاب توسط خود بیمار انجام پذیرد اما در مواردی مثل مورد افراد دچار ناتوانی‌ های رشدی، انتخاب می‌ تواند با مراقب فرد باشد) و سپس آموزش به بیمار جهت شناسایی وقوع این رفتار، ثبت آن، ارزیابی عملکرد و خود-تقویتی را در برمی‌ گیرد. برای کودکی چون دانش آموز اوتیسم، مدیریت فردی به احتمال زیاد برای رفتار هایی نظیر چگونگی شروع یک تعامل اجتماعی، آغازگری و تغییر موضوع گفت‌ و گو، همچنین کنترل فعالیت حرکتی بیش از حد، پیروی از دستورات، کاهش رفتار تشریفاتی و سایر اهداف رفتاری می‌ تواند مفید باشد.

نمونه ای از مشاوره خانواده جهت برخورد با کودک اوتیسم

ایلیا از سوی مشاور مدرسه به خاطر مشکلات رفتاری در کلاس و زنگ تفریح به من ارجاع شده بود. والدین ایلیا متعجب بودند و ابراز می‌ کردند پسرشان از هوش خوبی برخوردار است، خوب هم حرف می‌ زند اما گاهی در تعاملات اجتماعی‌ اش با مشکل مواجه می‌ شود و دوستانش از این مورد متعجب می‌ شوند. آن‌ ها می‌ گویند، ایلیا قوانین نانوشته زمین بازی را درک نمی‌ کند و نمی‌ داند چطور به بچه‌ ها نزدیک شود و با آن‌ ها گفتگو کند یا بازی کند. گاهی اوقات در عین حالی که کسی را نمی‌ شناسد با او احساس صمیمیت می‌ کند و فکر می‌ کند بهترین دوست اوست. گاهی اوقات نیز فکر می‌ کند که بچه‌ ها او را مسخره کرده‌ اند در حالی که آن‌ ها اصلا چنین قصدی نداشته‌ اند. ما همیشه فکر می‌ کردیم که ایلیا یه کم با بقیه فرق می‌ کند، اما این مسئله مشکل‌ ساز نبود تا وقتی که به مدرسه رفت.

وقتی که در سوابقش کنکاش کردیم، چیز های بیشتری دست گیرمان شد. او از ابتدا کودک دشواری بوده است، به توجه و مراقبت بیشتری نیاز داشته است و همیشه کودکی ایراد گیر و غرغرو بوده است. والدینش می‌ گویند، بعدها که کمی بزرگتر شده بود و می‌ توانست در محیط حرکت کند درباره نحوه کار چیزها بسیار کنجکاو بود. وقتی به چیزی گیر می‌ داد ته آن را در می‌ آورد بعد به سراغ بعدی می‌ رفت. آن اوایل عاشق پنکه سقفی بود. سه ساله که بود، آن‌قدر نق می‌ زد تا ما را وادار می‌ کرد که به فروشگاه لوازم خانگی برویم و انواع پنکه‌ ها را بررسی می‌ کرد. مدتی هم با قطار درگیر بود، مدتی نیز درگیر هواپیما بود. سال گذشته هم فکر و ذکرش فیلم « مختار » بوده است. کتاب قصه‌ هایش را خریده است، سپر و شمشیرش را خریده است، دیالوگ‌ های آن را تکرار می‌ کرد و ادا های او را در می‌ آورد. همیشه حراف بوده است. در اولین سالگرد تولدش از عبارات دو کلمه‌ ای استفاده می‌ کرد و در یک سال و نیمگی جمله می‌ گفت. اما گاهی اوقات یک سؤال را بارها و بارها تکرار می‌ کند یا روی یک موضوع کلید میکند مثل همان «مختار». در سه سالگی شروع کرد به خواندن. اما بیشتر دلش می‌ خواست در مورد فیلم « مختار » بخواند. این ها برخی از علائم اوتیسم خفیف در مدرسه را نشان می دهد که به تشخیص اوتیسم کمک می کند.

مثل همه ارزیابی‌ ها درباره مهارت‌ های حرکتی ظریف و خود مراقبتی او پرسیدیم و فهمیدیم که ایلیا در هماهنگی حرکتی با ضعف مواجه بوده است. تا ۱۸ ماهگی نمی‌ توانسته است از قاشق استفاده کند. حتی الان هم دچار شلختگی حرکتی است. تا ۴ سالگی نمی‌ توانسته دکمه‌ هایش را ببندد و هنوز هم نمی‌ تواند بند کفشش را ببندد یا با چاقو پیتزا را ببرد و با چنگال بخورد. دست‌ خطش درشت و خرچنگ قورباغه است. در مورد حرکات درشتش نیز در 14 ماهگی راه افتاده است و در 2 سالگی توانسته بدود. اما تا ۵ سالگی نمی‌ توانسته پدال دوچرخه را پا بزند. در حالی که پسر عمو هایش در سه سالگی این کار را می‌ کرده‌ اند. ایلیا هنوز هم از دوچرخه سواری می‌ ترسد حتی اگر چرخ‌ های کمکی وصل باشد.

در ارزیابی ایلیا متوجه شدیم که هنگام پاسخ به سؤالات بیشتر به شانه‌ های من نگاه می‌ کند. وارد فضای شخصی‌ ام می‌ شود و تقریباً با من شاخ به شاخ می‌ شود. حتی یک بار با لرزش لب‌ هایش آب دهنش روی صورت پاشید. این رفتارش نشانگر عدم آگاهی‌ اش از فضا های اجتماعی است. تحرکش زیاد بود و میزان توجه و تمرکزش برای کودکی به سن او کم بود. ولی به سؤالات مربوط به پدیده‌ های عینی پاسخ می‌ داد. مثلاً « سگ چند تا پا داره ؟ » او در برخی موارد دارای استعداد خاصی بود. مثلاً او علاوه بر این که روز تاریخ تولدش را می‌ داند، می‌ دانست دقیقاً در چه هفته‌ ای از سال گذشته جشن تولد گرفته است ( دانشمند تقویم ). ایلیا از نظر واژگانی و نحو، جملات درستی استفاده می‌ کرد اما زیر و بمی و نوای گفتارش غیر عادی بود. مثل یک دانشمند کوچک حرف می‌ زد. گفتارش رسمی، خشک و با جزئیات بود. با توجه به سوابق رشدی، رفتار وی حین ارزیابی و نتایج آزمون‌ های استاندارد برای وی تشخیص سندرم آسپرگر گذاشته شد. اگر امروز ایلیا مجدداً با همین ویژگی‌ ها مراجعه نماید بر اساس نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، برای او تشخیص اوتیسم سطح ۱ یا همان علائم اوتیسم خفیف در مدرسه خواهیم گذاشت.

خانواده ایلیا با مشکلاتی نظیر ناتوانی کودک درانجام کارهای شخصی به صورت مستقل و اختلال در مهارت های هماهنگی حرکتی، انعطاف پذیریپایین و مشکلات ارتباطی و دوست یابیدر مدرسه مواجه هستند که در کنار مشکلات یادگیری او نیاز به آموزش و درمان دارد. مشاورین مرکز دکتر صابر با انجام مداخلات رفتاردرمانی و بازی درمانی ایلیا را در جهت بهبود مهارت های اجتماعی و افزایش ارتباط مناسب خانواده و کودک اوتیسم کمک می نماید.

سوالات متداول:

1-چرا کودک اوتیستیک من عاشق چرخیدن وسایل است؟
این رفتار “تحریک وستیبولار” را تأمین می‌کند. می‌توانید با وسایل ایمن چرخان و فعالیت‌های حرکتی سازمان‌یافته، این نیاز را به شکل سازنده برآورده کنید.

2-چرا کودک اوتیستیک من فقط با اسباب‌بازی‌های آبی رنگ بازی می‌کند؟
بسیاری از کودکان اوتیستیک “حساسیت ادراکی به رنگ‌ها” دارند. رنگ آبی اغلب اثر آرامش‌بخش روی سیستم عصبی آن‌ها دارد. می‌توانید به تدریج رنگ‌های مشابه (سبزآبی، نیلی) را معرفی کنید

آیا سن والدین در ابتلای فرزندشان به اتیسم تاثیر دارد؟

ارتباط بین تشخیص اوتیسم و سن والدین موضوعی پیچیده است و همچنان به طور دقیق به وسیله تحقیقات علمی مشخص نشده است اما مطالعات اخیر دانشمندان نشان می دهد که تفاوت سن والدین کودک می تواند خطر ابتلا به اتیسم را افزایش دهد. بر اساس این مطالعه که روی کودکان مبتلا به اوتیسم انجام شده است، احتمال ابتلای یک کودک اوتیسم با افزایش سن والدین بالا می رود. در این مطالعه مشخص شد احتمال ابتلای کودک به اوتیسم در مادران با سن 40 سال 50 درصد بیشتر از مادران با سن 25 تا 29 سال میباشد. پس با این حساب به طور احتمالی در پاسخ به این سوال که “آیا سن والدین در ابتلای فرزندشان به اتیسم تاثیر دارد،” می توان گفت تشخیص اوتیسم و سن والدین باهم مرتبط اند. اما نکته مهم دراین میان پس ازتشخیص اوتیسم شروع درمان های توانبخشی در اولین فرصت برای کودکان طیف اوتیسم میباشد. کلینیک تخصصی توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم، با انجام خدمات متنوع درمانی برای کودکان اوتیسم همچون کاردرمانی، گفتاردرمانی، رفتار درمانی، بازی درمانی و… رضایت همیشگی مراجعان را به خود جلب می کند.

سن مادر در ایالات متحده نیز در حال افزایش است. یک مطالعه مستقر در کالیفرنیا افزایش سه برابری در تعداد زایمان‌های زنان 40 تا 44 ساله را بین سال‌های 1982 تا 2004 گزارش کرد. بر اساس این مطالعه، افزایش تشخیص اوتیسم در کالیفرنیا در طول یک دهه – یافته‌ای که جانی شلتون، دانشجوی دکترا در دانشگاه کالیفرنیا، دپارتمان علوم بهداشت عمومی دیویس و نویسنده اصلی این مطالعه را شگفت زده کرد. او می‌گوید: «انتظار داشتم سهم بیشتری را ببینم، زیرا سن یک عامل خطر است و زنان دیرتر بچه دار می‌شوند. مطالعات قبلی نشان داده بود که هر دو سن مادر و پدر به طور مستقل با خطر اوتیسم مرتبط هستند. اما مطالعه کنونی نشان داد که سن پدر تنها زمانی که مادر زیر 30 سال است یک عامل خطر است. نتایج مشابه به دست آمده از همان نمونه کالیفرنیا، منتشر شده در سپتامبر 2009 در مجله سلامت عمومی آمریکا، که نشان داد ادغام داده ها به طور مصنوعی، خطر سن پدر، و سن بالای مادر احتمالاً خطر بیشتری را ایجاد می کند.

آموزش والدین کودکان اوتیسم

اختلال طیف اوتیسم یک وضعیت مرتبط با رشد مغز است که بر نحوه درک و معاشرت فرد با دیگران تأثیر می گذارد و باعث ایجاد مشکلاتی در تعامل اجتماعی و ارتباطات می شود. این اختلال همچنین شامل الگوهای رفتاری محدود و تکراری است. اصطلاح «طیف» در اختلال طیف اوتیسم به طیف وسیعی از علائم و شدت آن اشاره دارد.

طبق گزارشی از اداره خدمات توسعه کالیفرنیا، شیوع اختلالات طیف اوتیسم در کالیفرنیا در سال 2007، 12 برابر از سال 1987 بود که نشان دهنده رشد متوسط ​​سالانه 13 درصدی است. تنها بخشی از این موارد اضافی را می توان با تغییر در معیارهای تشخیصی و تشخیص های اولیه توضیح داد.

والدین کودک مبتلا به ASD و ADHD و اتیسم ممکن است پیرامون این که کودک شان «به واقع» دچار کدام‌ یک از این اختلال‌ هست و این که چرا بالینگر شناسایی و درمان نشانه‌ های بیش‌ فعالی و کاستی توجه را به تمرکز بر جنبه‌ های ASD ترجیح می‌ دهد، سردرگم شوند. این ظرایف تشخیصی بدون آموزش و راهنمایی دقیق والدین اوتیسم در مورد «معنای» تشخیص و توضیح این که چرا بالینگر تصمیم می‌ گیرد تا صرف‌ نظر از تشخیص اوتیسم و سن والدین، به درمان یا عدم درمان نشانه‌ های کاستی توجه بپردازد می‌ تواند برای والدینی که به‌ دنبال پاسخ‌ های محکم و سریع‌ اند، بسیار سردرگم کننده باشند.

 تشخیص اوتیسم در کودکان و سن والدین

فکر می‌کنیم لازم است تا تشخیص‌ دهنده صرف‌ نظر از رشته تحصیلی‌ اش – روان‌ پزشکی کودکان، متخصص اطفال، روان‌ شناسی عصب‌ شناسی یا کاردرمان – به والدین پیرامون ظرایف طبقات تشخیص اوتیسم و روش تشخیص گذاری استفاده شده یا قابل استفاده برای سایر متخصصان آموزش دهد. برداشتن این قدم ساده – که اغلب نادیده گرفته می‌ شود – می‌ تواند از سردرگمی خانواده‌ ها جلوگیری کند، به‌ ویژه زمانی که متخصصان مختلف در طول یک بازه زمانی برچسب‌ های تشخیصی متفاوتی را برای یک کودک در نظر می‌ گیرند. همچنین بایستی به خانواده‌ ها کمک کرد تا دریابند که برای اختلال اولیه چه راهکاری می‌ تواند مناسب باشد و نیز شواهد در دسترس از مداخلات مؤثر برای مشکلات مرتبط کدام هستند، مثل مداخلاتی نظیر دارو های مختلف برای درمان بی‌ توجهی، بیش‌ فعالی، اتیسم، اضطراب یا پرخاشگری که اغلب همراه با بسیاری از اختلالات هستند. همچنین به والدین در جهت بررسی احتمال بروز اوتیسم در کودکان بعدی و بررسی فاکتورهای مستعد کننده نظیر سن والدین و بروز اوتیسم توسیه های لازم را انجام دهند.

نویسندگان این مطالعه اپیدمیولوژیک که در 8 فوریه در تحقیقات اوتیسم منتشر شد، سن والدین بیش از 12000 کودک مبتلا به اوتیسم و ​​نزدیک به پنج میلیون کودک “کنترل” را بین سال‌های 1990 تا 1999 که همگی در کالیفرنیا زندگی می‌کردند، بررسی کردند. محققان دریافتند مادران بالای 40 سال 51 درصد بیشتر از مادران 25 تا 29 ساله و 77 درصد بیشتر از مادران زیر 25 سال در معرض خطر ابتلا به اوتیسم هستند.

در توضیحات پیرامون مورد «زندگی در سایه والدین: اختلال اضطراب جدایی»، هردوی صاحب‌ نظران روان‌ درمانی و دارو شناسی روانی، با وجود شرح تفاوت‌ های ظرفیت در عوامل سبب‌ شناسی، در مجموع درمان‌ هایی یکسان توصیه کرده‌ اند. توجه به این نکته مهم است که گرچه درمان‌ های رفتاری اتیسم توسط هر دو گروه متخصصان تشخیص اوتیسم توصیه می‌ شود، اما در مورد این که روان ‎پزشکان کودک و حتی بسیاری از روان‌ شناسان و گفتاردرمانی اوتیسم، به واقع تا چه میزان در درمان شناختی – رفتاری و مواجهه درمانی از آموزش تحت نظارت برخوردار بوده‌ اند، تردید وجود دارد.

منبع:

Study Confirms Link between Older Maternal Age and Autism

https://www.scientificamerican.com/article/autism-maternal-age/

سوالات متداول:

1-آیا سن پایین والدین هم می‌تواند خطر اتیسم را افزایش دهد؟
برخی مطالعات نشان داده‌اند که سن بسیار پایین مادر (زیر 18 سال) نیز ممکن است با افزایش خطر همراه باشد، اما شواهد در این مورد قطعی نیست.

2-کدام یک تأثیر بیشتری دارد: سن مادر یا سن پادر؟
به نظر می‌رسد سن پدر نقش مهم‌تری داشته باشد، به ویژه در جهش‌های ژنتیکی خودبه‌خودی که با سن پدر ارتباط دارد.

علائم اوتیسم در کودکان

علائم اوتیسم در نوجوانان تفاوت بسیاری با علایم اتیسم در کودکان یا بزرگسالان ندارد. علائم ظاهری اوتیسم از فردی به فرد دیگر فرق می کند. علائم ظاهری اوتیسم در ابتدای رشد قابل شناسایی نمی باشد، اما حتی اگر تشخیص آن ها آسان نباشد، احتمال دارد با بزرگ تر شدن کودک، آشکار شوند. برخی علائم شایع اوتیسم در نوجوانان عبارت اند از: مشکل در برقراری روابط اجتماعی، داشتن علایق محدود، نداشتن انعطاف پذیری، اعتماد به نفس و عزت نفس پایین. دکتر صابر، بهترین دکتر تشخیص اوتیسم در تهران، با تشخیص علائم اوتیسم در نوجوانان و تشخیص علائم اوتیسم کودکان و نوجوانان، بهترین روش درمانی (کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم، رفتار درمانی، بازی درمانی و…) برای آن ها را در نظر می گیرد.

برخی علائم اوتیسم در کودکان

برای درک بهتر علائم اوتیسم در کودکان و نوجوانان نیاز به مشاهده دقیق این کودکان در شرایط محیطی متفاوت می باشد که به درمانگران کمک می کند علائم کودکان را راحت تر شناسایی و برنامه درمانی مناسب را طراحی نمایند. در اینجا به بررسی علائم و نشانه های یک کودک برای نمونه پرداخته می شود.

آرمان به سبب وجود شواهدی از نقص پایدار در روابط اجتماعی و تعاملات و نیز داشتن الگوی محدود رفتاری و علائق از دوران آغازین رشد، معیار های اختلال طیف اوتیسم را برآورده می‌ کند. والدین او نیز به خاطر بروز برخی علائم اوتیسم در نوجوانان نظیر عدم برقراری تماس چشمی، فقدان لبخند و غیاب رفتار های غیرکلامی مناسب (مانند اشاره به اشیاء)، از همان 12 ماهگی آرمان نگران بودند؛ او بعدتر رفتار های نامعمول دیگری در اوتیسم کودکان، نظیر رفتار های وسواسی و تشریفاتی؛ فقدان علاقه به بازی وانمودی با اسباب‌بازی‌ ها؛ مقاومت در مقابل تغییرات امور روزمزه؛ فقدان علاقه به سایر کودکان؛ عدم مشارکت در بازی‌ های گروهی اجتماعی؛ ناتوانی در نوبت گرفتن یا انتظار برای رسیدن نوبت؛ و عدم حساسیت یا فقدان آگاهی نسبت به نیاز های اجتماعی / ارتباطی طرف مقابل را نشان داد که تشخیص اوتیسم را آسان تر می کند.

راهنمای تشخیص اوتیسم در کودکان

تشخیص اوتیسم در DSM-5 (انجمن روان‌ پزشکی آمریکا، 2013) امکان‌ پذیر است،نوجوانان با اختلال اوتیسم نه تنها در برقراری روابط اجتماعی نقایصی نشان می‌ دهند بلکه علاقه‌ ای هم به روابط اجتماعی و تعامل اجتماعی – هیجانی ندارند ،به علاوه دامنه علایق آنان بسیار محدودند و بر یکنواختی و پیروی نامنعطف از روال روزمره، اصرار دارند. روان‌ پریشی دوران کودکی نیز به سبب عدم وجود هذیان‌ ها، توهمات و گفتار نابسامان رد می‌ شود. همچنین روان‌ پریشی دوران کودکی به دنبال سپری شدن چند سال دوره رشد طبیعی، نمایان می‌ شود در حالی که کودکان اوتیسم از دوران اولیه کودکی این نشانه‌ ها را با خود داشته اند.

نکته قابل توجه در مورد علائم نوجوانان با طیف اوتیسم این است که در صورت عدم درمان درست و اصولی در دوران کودکی، علائم درنوجوانی تشدید می گردد و نوجوان در برقراری ارتباط با همسالان و ارتباط اجتماعی مناسب دچار چالش های جدیدی می شود. مرکز تشخیص و درمان اختلالات طیف اوتیسم دکتر صابر با دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران به صورت تخصصی به درمان اختلال اوتیسم در کودکان و نوجوانان میپردازد. و با استفاده از امکاناتی نظیر بازی درمانی و رفتار درمانی در ایجاد و آموزش رفتارهای اجتماعی مناسب و متناسب با سن کودکان اوتیسم به والدین این کودکان کمک بسزایی می نماید. مشاوره خانوادگی در جهت بهبود روابط والدین و نوجوان، کمک و آموزش نحوه صحیح برخورد با کج خلقی های کودکان اوتیسم از دیگر خدمات مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم می باشد. ماساژ درمانی و سنسوری روم نیز در بهبود مشکلات حسی کودکان و کاهش علائمی نظیر حساسیت به نور و صدا یا حساسیت لمسی می تواند درجهت آرامسازی فرد اوتیسم مفید باشد.

درمان اوتیسم در کودکان

درمان اوتیسم در کودکان نیازمند رویکردی جامع و فردمحور است که بر اساس نیازهای خاص هر کودک طراحی می‌شود. در حالی که اوتیسم درمان قطعی ندارد، مداخلات به‌موقع می‌توانند به بهبود قابل توجه مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و شناختی منجر شوند. روش‌های درمانی مؤثر شامل کاردرمانی، گفتاردرمانی، تحلیل رفتار کاربردی (ABA) و درمان یکپارچگی حسی می‌شوند. این روش‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا با چالش‌های روزمره بهتر کنار بیایند و استقلال بیشتری کسب کنند. کاردرمانی بر بهبود مهارت‌های حرکتی و روزمره تمرکز دارد، در حالی که گفتاردرمانی به تقویت زبان و ارتباط غیرکلامی می‌پردازد. ABA نیز یکی از پرکاربردترین روش‌هاست که با تقویت رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای نامناسب، به کودکان در یادگیری مهارت‌های جدید کمک می‌کند. علاوه بر این، درمان‌های تکمیلی مانند موسیقی‌درمانی، اسب‌سواری درمانی و بازی‌درمانی نیز می‌توانند در بهبود تعاملات اجتماعی و کاهش اضطراب مؤثر باشند. والدین نقش کلیدی در روند درمان دارند. همراهی خانواده، ایجاد محیطی ساختاریافته و استفاده از برنامه‌های آموزشی خانگی می‌تواند پیشرفت کودک را تسریع کند. در برخی موارد، داروها نیز برای کنترل علائم همراه مانند بیش‌فعالی، اضطراب یا مشکلات خواب تجویز می‌شوند، اما باید تحت نظر متخصص مصرف شوند.

تشخیص زودهنگام و شروع درمان در سنین پایین، شانس موفقیت را افزایش می‌دهد. اگر شک دارید که کودک شما نشانه‌های اوتیسم دارد، هرچه سریع‌تر با یک متخصص مشورت کنید. امروزه با پیشرفت روش‌های درمانی، بسیاری از کودکان اوتیستیک می‌توانند زندگی مستقل و پرباری داشته باشند.

سوالات متداول:

1-آیا کودکان اوتیستیک می‌توانند در مدارس عادی درس بخوانند؟
بستگی به شدت علائم دارد. برخی کودکان با حمایت مناسب (مثل معلم کمکی) در مدارس عادی موفق هستند، درحالی که برخی دیگر به محیط‌های تخصصی‌تر نیاز دارند.

2- بهترین سن برای تشخیص اوتیسم در کودکان چه زمانی است؟
برخی علائم از 12 تا 18 ماهگی قابل تشخیص هستند، اما تشخیص قطعی معمولاً پس از 2 تا 3 سالگی امکان‌پذیر است. هرچه تشخیص زودتر باشد، درمان مؤثرتر است.

تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال

اختلال بیش فعالی اختلالی است که در آن کودک به پر تحرکی، مشکل توجهی و رفتار های ناگهانی مبتلا می شود. به عقیده دانشمندان دلیل اصلی آن بیشتر نقص در تکامل سیستم اعصاب کودکان می باشد. کودکان مبتلا به بیش فعالی احتمالا در بخش هایی‌ از مغز که مسئول توجه و تمرکز و تنظیم فعالیت های حرکتی می‌ باشد، دچار نقص های جزئی هستند. اختلال بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات روانشناسی کودکان است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر بیش فعالی، با تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال و استفاده از رفتار درمانی و بازی درمانی، به درمان بیش فعالی و نقص توجه کودکان می پردازد. در این مطلب به چند نمونه از تمریناتی که برای افزایش توجه و کنترل در کودکان بیش فعال کمک می کند اشاره می شود.

برنامه پارت برای درمان بیش فعالی

در برنامه توانبخشی شناختی پارت برای کودکان بیش فعال، تکالیف ادراک زمان مبتنی بر حافظه فعال، کنترل مهاری و تصمیم‌ گیری پرخطر طراحی شده‌ اند. تکالیف ادراک زمان می‌ توانند تا رسیدن بیمار به سطح مطلوب تکرار شوند. جلسات با تمرین‌ های ادراک زمان شروع می‌ شود و ادامه می‌ یابد که شامل ۴ نوع تمرین مبتنی بر ادراک زمان است. در طی جلسات مداخله و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال هر جلسه در بازه زمانی تقریبی ۱ ساعت تمرین‌ های تمرکز برای کودکان بیش فعال و درمان بیش فعالی به ترتیب اجرا می‌ شوند.

برنامه کرتکس برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال

مطالعه اثر بخشی اول

• عنوان: اثر بخشی برنامه هوشمند توانبخشی ادراک زمان (پارت) بر بهبود تصمیم‌ گیری پرخطر و تکانشگری در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی
• گروه هدف: ۶ کودک ۱۱-۷ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
• مدت دوره توانبخشی: مدت ۵ جلسه، دو جلسه در هفته و هر جلسه یک ساعت
• ارزیابی و اثربخشی: آزمو ن‌های بارت، برو / نرو، چند محرک پیشین، ادراک زمان و پرسشنامه اثر دیر کرد پاداش در ۵ نوبت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می‌ دهد برنامه توانبخشی پارت می‌ تواند باعث بهبود تصمیم‌ گیری پرخطر و تکانشگری در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی گردد.

برنامه توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت (کرتکس) برای کودکان بیش فعال با افزایش هدفمند نیاز های شناختی حرکت، سعی در توانبخشی و تقویت کارکرد های شناختی دارد. بدین منظور با در نظر گرفتن اصول حاکم بر توانبخشی شناختی و حرکت، تکالیف حرکتی‌ ای طراحی شده است که به صورت پیشرونده کارکرد های شناختی مختلف را درگیر می‌ نماید. در برنامه کرتکس که برای اولین بار از حرکت به منظور توانبخشی شناختی استفاده نموده است، حرکت‌ های آسان با نیاز های شناختی پیشرونده  برای درمان بیش فعالی طراحی شده‌ اند.

برنامه کارا در درمان بیش فعالی

مطالعه اول توانبخشی حرکتی

• عنوان: بررسی تأثیر توانبخشی مبتنی بر حرکت بر بهبود حافظه کاری کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – فزون کنشی
• گروه هدف: ۳۰ نفر کودک ۱۲-۷ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
• مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه ۱ ساعته
• ارزیابی و اثربخشی: آزمون چند محرک پیشین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می‌ دهد توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت موجب تقویت حافظه کاری کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه / فزون کنشی می‌ شود.

تحقیقات توانبخشی شناختی

• عنوان: تأثیر توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت بر بهبود توجه پایدار و انعطاف‌ پذیری شناختی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی
• گروه هدف: ۳۰ نفر کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی در دو گروه مساوی مداخله کنترل
• مدت دوره توانبخشی: ۶ هفته، دو جلسه در هفته، هر جلسه ۱ ساعت
• ارزیابی و اثربخشی: آزمون‌ های ثبت توجه و ردیابی برای ارزیابی استفاده شدند. نتایج نشان می‌ دهد توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال موجب تقویت توجه پایدار و انعطاف‌ پذیری شناختی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی می‌ شود.

مقاله کودکان دبستانی

• عنوان: تأثیر توانبخشی مبتنی بر حرکت بر توجه پایدار و کنترل مهاری در کودکان پیش دبستانی با علائم نقص توجه – بیش‌ فعالی
• گروه هدف: ۴ نفر کودک 7-6 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی در دو گروه مداخله و کنترل مساوی
• مدت دوره توانبخشی: ۱۵ جلسه، دو روز در هفته
• ارزیابی و اثربخشی: آزمون‌ های برو / نرو و ثبت توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می‌ دهند که کنترل مهاری و توجه پایدار کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی پس از دریافت توانبخشی شناختی مبتنی بر فعالیت حرکتی بهبود می‌ یابد.

توانبخشی شناختی توجه و تمرکز

در برنامه توانبخشی شناختی کارا که برای درمان توجه و تمرکز کودکان بیش فعال مورد استفاده قرار می گیرد، تکالیف حرکتی با درجاتی از دشواری که کارکرد های شناختی را درگیر می‌ کند، توسط سخت افزار ایکس باکس (کینکت) اجرا می‌ شود. این نرم‌ افزار با حرکات فرد در تعامل است و با افزایش مهارت فرد در اجرای تمرین تکالیف دشوارتر می‌ شود. در این برنامه پاسخ‌ های حرکتی به صورت هوشمند توسط دوربین شناسایی و مبتنی بر آن بازخورد ارائه می‌ شود. برنامه مشتمل بر ۱۱ تمرین حرکتی است که هر تمرین خود نیز شامل سطوح دشواری متعدد است.

برنامه تمرینی پارس برای حافظه کودکان بیش فعال

مطالعه اثر بخشی

• عنوان: اثربخشی توانبخشی شناختی رایانه ا‌ی مبتنی بر حرکت در بهبود حافظه کاری و عملکرد مهاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی
• گروه هدف: ۳۰ نفر کودک ۱۲-۸ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
• مدت دوره توانبخشی: ۴ هفته، هر هفته سه جلسه و هر جلسه بین ۳۰-۴۵ دقیقه
• ارزیابی و اثربخشی: از آزمون‌ های برو / نرو و چند محرک پیشین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد که برنامه توانبخشی شناختی کارا می‌ تواند باعث بهبود کنترل مهاری و حافظه کاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی گردد.

برنامه توانبخشی و تقویت توجه پارس برای درمان بیش فعالی است که متشکل از تعدادی تکالیف قلم کاغذی است که بر مبنای نظریه‌ های بنیادین توجه اعم از نظریه سلسله مراتبی سولبرگ و متیر، نظریه توجه خودکار لوگان، نظریه رقابت سوگیرانه اسیمون و دانکن و نظریه تلفيق وجوه تریزمن طراحی شده است. هر مجموعه از تکالیف این برنامه یک مبنای نظری مشخص را جهت ارائه تکالیف پیشرونده، از نظر دشواری، قرار داده است. هر تمرین تمرکز برای کودکان ارزش شناختی مشخص دارد و کارکرد (هایی) از توجه را مورد تقویت قرار می‌ دهد. اصول توانبخشی شناختی در اینجا قوانینی هستند که به درمانگر کمک می‌ کنند تا تکالیف مناسب را برای مراجع انتخاب نموده و نیز کارایی درمان را جهت قطع و یا ادامه آن مشخص نماید.

بازی های برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال

مقاله اول

• عنوان: اثربخشی توانبخشی شناختی بسته پارس بر کنترل مهاری و تصمیم‌ گیری پرخطر کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی
• گروه هدف: ۳۰ کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
• مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه، سه روز در هفته، هر جلسه ۱ ساعت
• ارزیابی و اثربخشی: آزمون‌ های بارت، برو / نرو و استروپ برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می‌ دهد کنترل مهاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی پس از دریافت توانبخشی شناختی و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال، توجه بهبود می‌ یابد، اما در کارکرد تصمیم‌ گیری پرخطر تفاوتی پس از درمان مشاهده نشد. همچنین نتایج بیانگر اثربخشی این درمان بر سایر مؤلفه‌ های کارکرد های اجرایی است.

مقاله دوم

• عنوان: اثر برنامه توانبخشی شناختی پارس بر حافظه فعال و توجه پایدار کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی
• گروه هدف: ۳۰ کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
• مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه یک ساعته، دو روز در هفته
• ارزیابی و اثربخشی: از آزمون‌ های چند محرک پیشین و ثبت توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می‌ دهد حافظه فعال کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی پس از دریافت بسته توانبخشی شناختی پارس بهبود می‌ یابد. همچنین این برنامه منجر به افزایش توجه پایدار در آزمودنی‌ ها شده است است.

این مداخله شامل آشنایی با روش، تمرین تمرکز و توجه شنیداری، توجه بینایی، نگهداری و تغییر توجه، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، بازداری چشم در چشم، خود بازبینی، بازی‌ های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و ساختن برج است.

آموزش بازداری پاسخ به کودکان بیش فعال

مطالعه تاثیر تمرینات تمرکز برای کودکان بیش فعال

• عنوان: اثربخشی مداخلات زودهنگام مبتنی بر بازی‌ های توجهی بر میزان توجه کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی / تکانشگری
• گروه هدف: ۳۰ کودک دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی پیش دبستانی، در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
• مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه در دو ماه و نیم، هر جلسه ۴۵ دقیقه
• ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه کانرز والدین و مصاحبه بالینی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد مداخلات زودهنگام مبتنی بر بازی‌ های توجهی بر میزان توجه کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش‌ فعالی / تکانشگری پیش دبستانی مؤثر است.

این مداخله شامل برقراری ارتباط با مراجع، آموزش بازی‌ های هدف‌ گیری، آموزش بازی‌ های بازداری پاسخ، آموزش بازی از بین موانع، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، آموزش بازی‌ های تعادلی، آموزش بازی چشم در چشم، آموزش بازی‌ های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و آموزش بازی‌ های مربوط به توجه است.

سوالات متداول:

1- آیا استفاده از تایمر می‌تواند به بهبود تمرکز کودک بیش‌فعال کمک کند؟
بله، استفاده از تایمر می‌تواند به کودک کمک کند تا بر یک کار متمرکز بماند. به عنوان مثال، می‌توانید از کودک بخواهید به مدت ۱۰ دقیقه بر یک کار تمرکز کند و سپس استراحت کوتاهی داشته باشد.

2- چه نوع کتاب‌هایی برای بهبود تمرکز کودکان بیش‌فعال مناسب هستند؟
کتاب‌های مصور، داستان‌های کوتاه، یا کتاب‌های تعاملی که نیاز به تمرکز و مشارکت فعال کودک دارند، می‌توانند به بهبود تمرکز کمک کنند. خواندن کتاب با صدای بلند نیز می‌تواند مفید باشد.

دکتر حافظه کودکان

حافظه ضعیف در کودکان زمانی اتفاق می‌ افتد که کودکان نمی‌ توانند چیز هایی را که مدت‌ ها قبل شنیده بودند یا آموزش دیده بودند، به خاطر بیاورند، یا نمی توانند به یادآوری جزئیات مسائلی که کمی پیش تر شنیده یا دیده بودند، بپردازند. درمان حافظه ضعیف کودک به این بستگی دارد که ریشه مشکل در کجاست و مشکل چقدر جدی است. دکتر صابر، بهترین دکتر هوش و حافظه و پزشک متخصص حافظه در تهران، با در نظر گرفتن روش های نوین و تست هوش تخصصی به درمان حافظه ضعیف کودکان می پردازد.

معاینه دکتر هوش و حافظه

توصیف مفصل عملکرد روانی فعلی کودک از طریق مشاهده و پرسش‌ های اختصاصی انجام می‌ شود. دکتر حافظه باید به قد و قواره کودک، آراستگی، وضعیت تغذیه، وجود خونمردگی، ابعاد سر، علائم جسمی اضطراب، حالات چهره و ادا و اطوار کودک توجه کرده و آن‌ ها را یادداشت کند. معاینه‌ کننده می‌ تواند در اتاق انتظار و پیش از شروع مصاحبه و نیز در جریان جلسه خانوادگی تعاملات موجود بین والدین و کودک را مشاهده کند. نحوه مکالمه والدین و کودک و حالت هیجانی آن‌ ها حائز اهمیت است.

دکتر هوش و حافظه باید به نحوه واکنش کودک به جدا شدن از پدر یا مادر برای مصاحبه انفرادی و رفتار او هنگام پیوستن دوباره توجه کند. فقدان عاطفه موقع جداشدن یا پیوستن دوباره و یا ناراحتی شدید موقع جداشدن یا پیوستن دوباره ممکن است حاکی از وجود مشکلاتی در روابط والد- کودک یا حافظه ضعیف باشد که توسط متخصص حافظه قابل شناسایی است.

جدول ارزیابی روانی در کودکان

مشخصات کلی

مشخصات بیمار و اعضای خانواده

منبع ارجاع

منبع اطلاعات

شرح‌ حال (تاریخچه)

شکایت عمده

سابقة بیماری فعلی

سوابق رشدی و نقاط عطف رشد

سابقه روان‌ پزشکی

سابقه طبی، از جمله واکسیناسیون

سابقه اجتماعی خانواده و وضعیت زناشویی والدین

سابقه تحصیلی (هوش و حافظه) و عملکرد فعلی در مدرسه

سابقه روابط با همسالان

عملکرد فعلی خانواده

سوابق طبی و روان‌ پزشکی اعضای خانواده

معاینه جسمی فعلی

معاینه وضعیت روانی

معاینه عصبی روان‌ پزشکی (در صورت لزوم)

آزمون رشدی، روانشناختی و تحصیلی

فرمول‌ بندی و خلاصه

تشخیص DSM-5

توصیه‌ ها و طرح درمانی حافظه ضعیف

معاینه کودکان توسط دکتر هوش

1. ظاهر جسمانی
2. تعامل والد- کودک
3. جدایی و پیوستن دوباره
4. وقوف به زمان، مکان و اشخاص
5. تکلم و زبان
6. خلق
7. عاطفه
8. فرآیند و محتوای تفکر
9. میزان وابستگی اجتماعی
10. رفتار حرکتی
11. شناخت
12. هوش و حافظه
13. قضاوت و بینش حافظه ضعیف

اختلال موقعیت سنجی کودکان کم حافظه

اختلال در موقعیت‌ سنجی (orientation) ممکن است بازتاب آسیب عضوی، حافظه ضعیف یا اختلال تفکر باشد. با این‌ حال سن کودک باید در نظر گرفته شود زیرا انتظار نمی‌ رود بچه‌ های خیلی کوچک تاریخ، سایر اطلاعات زمانی یا نام مکان مصاحبه را بدانند. متخصص حافظه باید به وجود سطحی از تکلم و فراگیری زبان، متناسب با سن کودک در بررسی وضعیت حافظه کودکان دبستانی توجه کند. تفاوت مشهود بین کاربرد زبان بیانی و زبان دریافتی باید مورد توجه قرار گیرد.

دکتر هوش و حافظه همچنین باید به سرعت تکلم، ریتم، تأخیر در پاسخ دادن، خود انگیزی در تکلم، آهنگ کلام، تلفظ کلمات و آهنگ گفتار (prosody) توجه کند. پژواک کلام، عبارات قالبی تکراری و زبان دستوری غیر معمول یافته‌ های روان‌ پزشکی مهمی هستند. کودکانی که تا سن ۱۸ ماهگی از به کار بردن کلمات ناتوان هستند و آن هایی که تا سن 5/2 تا 3 سالگی نمی‌ توانند عبارت به کار ببرند اما سابقه غان و غون کردن طبیعی و پاسخ دهی مناسب به اشارات غیر کلامی دارند، احتمالاً رشد طبیعی دارند. معاینه‌ کننده باید نقش احتمالی نقصان شنوایی را در اختلال زبان و تکلم در نظر بگیرد.

تغییرات خلق و حافظه ضعیف

چهره غمگین کودک با حافظه ضعیف، فقدان لبخند متناسب، گریه، اضطراب، سرخوشی و خشم و نیز بیان کلامی احساسات، شاخص‌ های معتبر خلق هستند. حرکات پایدار در بازی و تخیل نیز بازتاب خلق کودک است. دکتر هوش و حافظه باید به طیف بیان هیجانی، تناسب عاطفه با محتوای تفکر، توان عبور آرام از یک عاطفه به عاطفه‌ ای دیگر و تغییرات ناگهانی و بی‌ ثبات هیجانی توجه کند. در ارزیابی دکتر هوش و حافظه، متخصص حافظه همواره باید آنچه را که از نظر رشد با توجه به سن کودک انتظار می‌ رود و آنچه برای هر گروه سنی انحراف تلقی می‌ شود در نظر بگیرد.

در ارزیابی شکل تفکر به شل شدن تداعی‌ ها، تفکر سحر آمیز افراطی، در جاماندگی (perseveration)، پژواک کلام، توانایی کودک برای تفکیک واقعیت و تخیل، انسجام جمله و توانایی استدلال منطقی توجه می‌ شود. در ارزیابی محتوای تفکر هذیان‌ ها، وسواس‌ های ذهنی، مایه‌ های ذهنی، ترس‌ ها، آرزو ها، اشتغالات ذهنی و علایق کودک در نظر گرفته می‌ شود.

در کودکان که قادر به درک مفهوم خودکشی بوده و از نظر رشد کلامی بتوانند سؤالات مربوط به آن را بفهمند، افکار انتحاری همواره بخشی از بررسی وضعیت روانی است. کودکان ۴ ساله به بالا که از هوش متوسطی برخوردارند فهمی نسبی از آنچه واقعی است و آنچه خیالی‌است، دارند و می‌ توان از آن‌ ها در مورد افکار خودکشی سؤال کرد، هر چند مفهوم جدی پایداری مرگ ممکن است تا سال‌ ها وجود نداشته باشد. افکار پرخاشگرانه و عقاید دیگرکشی در اینجا ارزیابی می‌ شود.

اختلالات ادراکی نظیر توهمات نیز مورد ارزیابی واقع می‌ شود. بچه‌ های خیلی کوچک معمولاً گستره توجه کوتاهی دارند و ممکن است بی‌ آن که پرش افکار علامتدار داشته باشند موضوع صحبت را بطور ناگهانی تغییر دهند. در بچه‌ های خیلی کوچک توهمات گذرای بینایی و شنوایی لزوماً به معانی بیماری‌ های روان‌ پریشی عمده نیست ولی بررسی‌ های بیشتر را ایجاب می‌ کند.

ارزیابی هوش و حافظه کودک

دکتر هوش و حافظه متناسب بودن واکنش کودک نسبت به مصاحبه‌ گر، میزان کلی مهارت‌ های اجتماعی، تماس چشمی، میزان انس یا پس کشیدن در فرآیند مصاحبه را ارزیابی می‌ کند. رفتار بسیار دوستانه و مأنوس ممکن است به همان اندازه واکنش‌ های انزوایی و پس کشیدن مسأله ساز باشد.

متخصص حافظه، عزت نفس کودک، زمینه‌ های اعتماد کلی و اختصاصی و موفقیت در روابط با خانواده و همسالان را ارزیابی می‌ کند. این بخش از معاینه وضعیت روانی شامل مشاهده میزان فعالیت کودک، توانایی توجه به تکالیف مناسب سطح رشد و انجام آن‌ ها، هماهنگی حرکتی، حرکات غیرارادی، لرزش‌ ها، تحرک بیش از حد و هر نوع عدم تقارن موضعی حرکت عضلانی است. معاینه‌ کننده عملکرد هوشی، توانایی‌ های حل‌ مسئله و حافظه کودک را ارزیابی می‌ کند. سطح تقریبی هوش کودک را می‌ توان باتوجه به اطلاعات عمومی واژگان و فهم او برآورد کرد.

برای ارزیابی اختصاصی توانایی‌ های شناختی کودک، معاینه‌ کننده می‌ تواند از یک آزمون استاندارد استفاده کند. کودکان سنین مدرسه باید بتوانند اسم سه شیء را پس از ۵ دقیقه به خاطر آورند و ۵ رقم با ردیف به طرف جلو و ۳ رقم با ردیف برگشتی را تکرار کنند. اضطراب ممکن است در عملکرد کودک تداخل کند ولی ناتوانی آشکار در تکرار ارقام یا جمع اعداد ساده ممکن است نشانگر آسیب مغزی، کم‌ توانی ذهنی یا ناتوانی‌ های یادگیری یا حافظه ضعیف باشد. قضاوت و بینش. نظر کودک در مورد مسائل، واکنش او نسبت به آن‌ ها و راه‌ حل‌ های بالقوه پیشنهادی او می‌ تواند نمای خوبی از قضاوت و بینش کودک به بالینگر عرضه کند. به علاوه فهم کودک از آنچه واقعاً می‌ تواند برای کمک به حل‌ مسئله انجام دهد و آنچه بالینگر می‌ تواند انجام دهد به ارزیابی قضاوت کودک کمک می‌ کند.

کاردرمانی کودکان کم توان ذهنی

متخصصین کاردرمانی برای ارزیابی كودک عقب مانده ذهنی مواردی از جمله ایستادن، نشستن، راه رفتن، لباس پوشیدن، گره زدن، نوشتن، نقاشی کردن، فهمیدن زمان و … را ارزیابی می کنند. به عنوان مثال بازی درمانی یکی از روش های کاردرمانی ذهنی کودکان است که نقش مفیدی در بهبود مهارت های کودک عقب مانده دارد. کاردرمانی کودکان کم توان ذهنی با هدف کمک به این کودکان برای توسعه توانایی های مورد نیاز برای داشتن زندگی مستقل است. کاردرمانی می تواند یک روش درمانی مفید برای افراد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی باشد که در کلینیک کاردرمانی دکتر صابر توسط متخصصین مجرب انجام می شود. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان عقب مانده ذهنی، با انجام خدماتی همچون کاردرمانی کودکان کم توان ذهنی، توانبخشی کم توان ذهنی، کاردرمانی عقب ماندگی ذهنی و… به درمان این کودکان کمک می کند.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

کاردرمانی کودکان عقب ماندگی ذهنی

در کودکان آسیب مغزی که حالت اغما در آن ها بیش از ۲۴ ساعت است، نقایص هوشی دیده می­ شود. در کودکانی که فراموشی پس از سانحه ندارند خصوصاً افرادی با نمرۀ اغمای گلاسکوی ۷ یا کمتر و با آسیب مغزی شدید، ضریب هوشی عملی کمتر از ضریب هوشی کلامی است. در آزمون وکسلر سرعت پردازش و سازماندهی ادراکی با شدت آسیب ضربه­ ای مغز ارتباط مستقیم دارند، به نحوی که گروه دارای آسیب شدید نمره کمتر از گروه آسیب متوسط دارد ولی گروه متوسط و ملایم این تفاوت را نشان نمی­ دهند. علاوه بر این اختلال گزینشی در شاخص ­های سازماندهی ادراکی و سرعت پردازش مختص گروه آسیب ضربه ­ای مغزی است. با وجود این که عوامل شخصیتی پس از آسیب در کودکان شبیه بزرگسالان است، ولیکن نقایص شناختی در کودکان کمتر است. برای مثال در کودکان کمتر از بزرگسالان آسیب نیمکره چپ نقایص مرتبط با زبان و آسیب نیمکره راست نقایص دیداری- فضایی مرتبط ایجاد می­ کند که البته توسط کاردرمانی کودکان یا کاردرمانی عقب ماندگی ذهنی قابل بهبود است. توانایی­ های هوشی با گذشت زمان تغییر می ­کنند. ترمیم توانایی­ ها پس از بهبود شروع شده و تا بزرگسالی ادامه دارد. یک مطالعه با استفاده از ام آر آی در صدمه مغزی بسته شدید و متوسط همبستگی بین ضریب هوشی و بطن­ های بزرگ شده و تحلیل نسوج در مناطق گیجگاهی را نشان می دهد.

عملکرد های ادراکی و عقب ماندگی ذهنی

مشکلات ادراکی مانند اختلال دیداری و فضایی – دیداری در پی آسیب، به ویژه آسیب شدید و آسیب ­های وارده به قطعۀ آهیانه و پس سری در کودکان گزارش شده است. شیوع آسیب به این مناطق کمتر از آسیب به قطعه گیجگاهی و پیشانی است. آسیب به قطعه ­های پیشانی و گیجگاهی با مشکلاتی در حافظه، عملکرد اجرایی و توجه مرتبط است. به نظر می رسد نقایص حافظه در کودکان در پی آسیب ضربه ­ای مغز بسیار شایع است. نقایص یادگیری کلامی، حافظه كلامی و حافظۀ معنایی در کودکان مبتلا به آسیب ضربه ­ای مغز گزارش شده است. در حالی که حافظۀ دیداری- فضایی و حافظۀ فوری کمتر تحت تأثیر قرار می­ گیرند. حافظۀ فضایی دیداری هنگامی است که از کودک خواسته می­ شود به یاد بیاورد یک شکل کجای صفحه قرار دارد، در حالی که حافظه فوری با آزمون فراخنای اعداد سنجیده می­ شود. در آزمون حافظه کاری از کودک خواسته می­ شود هنگام حل مسئله چیزی را در خاطر نگه دارد. حافظه کاری و حافظه دیداری – شنیداری پیچیده، یادگیری لیست لغات، در کودکان با آسیب ضربه ­ای مغز شدید همواره دچار مشکل است. البته همه موارد به وسیله کاردرمانی کودکان، توانبخشی کودکان عقب ماندگی ذهنی، کاردرمانی عقب ماندگی ذهنی و… قابل درمان می باشد. مشکلات حافظه در کودکانی با آسیب ضربه ­ای مغز شدید تا بعد از ۲۴ ماه ادامه می ­یابد. علاوه بر این مهارت­ های تحصیلی و حافظۀ کلامی پیش از آسیب پیشگوی مناسبی برای موفقیت تحصیلی پس از آسیب است.

عملکردهای اجرایی در کم توان ذهنی

کودکان با آسیب ضربه ­ای مغز، مشکلاتی در توجه و عملکرد اجرایی دارند. این کودکان در حوزۀ عملکرد اجرایی مشکلاتی در حل مسئله، برنامه ریزی و سرعت پردازش دارند. کودکان با آسیب مغزی شدید در مقایسه با آسیب ملایم اغلب مشکلاتی در مهار تکانشگری و حافظه کاری دارند و این مشکلات تا بزرگسالی ادامه می ­یابد. کودکانی که آسیب را در دورۀ پیش دبستانی تجربه می­ کنند. در بزرگسالی مشکلات ادامه داری در عملکرد اجرایی نشان می­ دهند. در این موارد آن هایی که پیشرفت­ هایی در انعطاف پذیری شناختی دارند، بهترین بازده شغلی را نشان می ­دهند. مشکلات توجه نیز در کودکان آسیب مغزی گزارش شده است که به وسیله متخصصین کاردرمانی کودکان و کاردرمانی عقب ماندگی ذهنی درمان انجام می شود. این گروه نیازمند حمایت تحصیلی ویژه هستند. ناتوانی مهار اغلب در کودکان، خصوصاً کودکانی که صدمه ­های مغزی شدید دارند وجود دارد. شیوع اختلال نقص توجه بیش فعالی غیر مادرزادی در ۲۰ تا ۵۰ درصد از کودکان با آسیب ضربه ­ای مغز دیده شده است و در کودکان آسیب ضربه ­ای مغز شدید، نرخ آن افزایش می­ یابد. مطالعات همچنین نشان داده است که کودکانی که نشانه­ های همراه اختلال نقص توجه بیش فعالی دارند، با احتمال بیشتری این اختلال را نشان دهند. بنابراین، کودکانی که اختلال نقص توجه بیش فعالی یا نشانه­ های اصلی آن را دارند در خطر بیشتری برای تجربۀ آسیب ضربه ­ای مغز هستند و آن هایی که آسیب ضربه­ ای مغز دارند با احتمال بیشتری مشکلات جدی در توجه دارند.

مشکلات کودکان کم توان ذهنی

نیس و همکاران عملکرد توجه پایدار در کودکان آسیب ضربه ­ای مغزی را در عرض ۴ سال به شکل طولی مطالعه کردند و عملکرد آن ها را با کودکان مبتلا به آسیب ارتوپدی مورد مقایسه قرار دادند. یافته ­ها نشان داد که ۲۰ درصد افراد گروه آسیب ضربه­ ای مغز شدید دچار اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند. در حالی که فقط ۴ درصد از کودکان با آسیب ارتوپدی اختلال نقص توجه بیش فعالی داشتند. علاوه بر این مشکلات توجه قبل از آسیب سطح مشکلات توجه پس از آسیب را پیش بینی می ­کرد. این نویسندگان پیشنهاد کرده ­اند که نقصان عملکرد اجرایی، حافظه کاری و مهار جدای از عوامل شناختی به طور معناداری مشکلات توجه کودک را تحت تأثیر قرار می ­دهند. مجموع این یافته­ ها نشان می دهد که مشکلات مربوط به توجه مسأله مهمی در ارزیابی کودکان مبتلا به آسیب ضربه­ ای مغز است. همچنین به احتمال زیاد این مشکلات با ناتوانی­ های یادگیری در ارتباط است و بهبود و موفقیت در مدرسه را پیچیده­ تر می­ کند که خوشبختانه توسط کاردرمانی کودکان و کاردرمانی عقب ماندگی ذهنی درمان می شود.