پس از وضع حمل نوزاد، باید از لحاظ وضعیت سلامت ارزیابی شود که این کار توسط پزشک یا پرستار انجام می‌گیرد. متداول ترین روش ارزیابی نوزاد توسط ویرجینیا آپگار در سال ۱۹۵۲ طراحی شد که به نام خود وی نمره آپگار نامیده شد. حال سوال این است که نمره آپگار چیست؟ شرایط فیزیولوژیک نوزاد با پنج علامت ضربان قلب، تلاش تنفسی، رنگ پوست، تحریک پذیری رفلکسی و تون عضلانی ابتدا ۱ دقیقه و سپس ۵ دقیقه پس از تولد ارزیابی می‌شوند. به هر علامت بر اساس جدول زیر نمره ی ۱۰ یا ۲ داده می‌شود. اگر نمره آپگار نوزاد پایین باشد باید برای بررسی های بیشتر تحتنظر بوده و سپس به کاردرمانی ارجاع داده شود. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه توانبخشی کودکان و نوزادان با اختلالات جسمی و ذهنی به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. خدمات کاردرمانی جسمی و کاردرمانی ذهنی در کنار ماساژ درمانی و سنسوری روم می تواند به نوزادان در جهت بهبود و تسهیل روند رشد کمک کننده باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
نمره آپگار نوزاد باید چند باشد
حداکثر مجموع نمرات آپگار در این مقیاس ۱۰ می باشد. نوزادان به ندرت این نمره را کسب می کنند. اما نمره آپگار کمتر از ۶ عموماً نشان دهنده‌ی اسفیکسی در نوزادان است. البته نمره ی زیر ۶ در نوزادان زودرس (زیر ۳۲ هفته) و کم وزن (زیر ۱۵۰۰ گرم) نیز ممکن است دیده شود. تفسیر نمره‌ی آپگار به صورت زیر انجام می گیرد:
1.نمره‌ی آپگار بیشتر از ۷ احتمالاً نشان دهنده‌ی شرایط طبیعی و سلامت نوزاد است.
2.نمره آپگار ۴-۶ احتمالاً بیانگر وجود اختلال و ضعف در نوزاد بوده و ممکن است به مراقبت‌های تکمیلی نیاز باشد.
3.نمره‌ی آپگار زیر ۳ نیز نشانگر احتمال بالای خطر و نیاز فوری به مراقبت های ویژه است (۹ و ۱۹) .
جدول ۲-۱ مقیاس آپگار نوزاد
| علامت | معیار | نمره |
|
ضربان قلب |
۱۰۰ و بیشتر
کمتر از ۱۰۰ غیر قابل تشخیص |
2
1 0 |
|
تلاش تنفسی |
گریه و تنفس تند و قوی
سطحی و غیر منظم فاقد تنفس |
2
1 0 |
|
رنگ پوست
|
تمام بدن صورتی
صورتی نسبی زرد یا آبی |
2
1 0 |
|
تحریک پذیری رفلکسی |
پاسخ شدید به تحریکات
پاسخ ضعیف عدم وجود پاسخ |
2
1 0 |
|
تحرک / تون عضلانی
|
حرکت فعال/ مقاوم نسبت به حرکت دادن اندم‌ها
اندام ها کمی خم است کاملاً سست و شل |
2
1 0 |
مقیاس برازلتون در کاردرمانی نوزادان
دکتر تی بری برازلتون در سال ۱۹۸۴ مقیاسی را برای ارزیابی وضعیت رشدی نوزاد طراحی کرد که ۴ حوزه‌ی رفتار حرکتی، رفتار تعاملی و انطباقی، پاسخ به تحریک، و کنترل فیزیولوژیکی را مورد بررسی قرار می دهد. این مقیاس ۴۷ معیار دارد که مجموعاً ۲۰ پاسخ بازتابی و ۲۷ رفتار نوزادی (در سنین ۳ روز تا ۴ هفته) را ارزیابی می کند. آزمونگر برای اجرا نوزاد را از حالت خواب به حالت هوشیار و سپس مجدداً به حالت آرام بر می گرداند. پاسخ های نوزاد و توانایی او در کنترل و تنظیم حالات به عنوان شاخص مهم بالیدگی در نظر گرفته می شود. نمرات این مقیاس، در صورت تکرار آزمون در هفته های اول، جهت مقایسه‌ی وضعیت نوزاد در شرایط مختلف پس از تولد و همچنین پیش بینی عملکرد آینده‌ی کودک قابل استفاده است.
معیار های رشد جسمان:
رشد قدی
قد نوزادان حین تولد معمولاً بین ۴۶-۵۴ سانتی متر (متوسط ۵۰ سانتی متر) است. در طی رشد هر ماه ۲-۲،۵ سانتی متر به قد کودک افزوده می شود، به صورتی که قد کودک در پایان سال اول ۵۰ درصد و در ۲ سالگی ۷۵ درصد بیشتر از زمان تولد است. در ۵ سالگی قد کودک حدود ۲ برابر و زمان بلوغ حدوداً ۳.۵ برابر زمان تولد می باشد. در طی فرایند رشد قدی سه الگوی مشخص به ترتیب زیر وجود دارد:
1.از تولد تا یک سالگی: رشدی با سرعت زیاد اما کاهش یابنده؛
2.از یک سالگی تا قبل از بلوغ: رشدی افزاینده با سرعت تقریباً ثابت؛
3.سنین بلوغ: جهش ناگهانی رشد قدی؛
4.سنین بزرگسالی: پس از بلوغ، با بسته شدن صفحات رشدی، رشد قد از سرعت کاهنده ای برخوردار است، به گونه ای که فرد بین ۱۸-۲۱ سالگی به حداکثر قد خود خواهد رسید (در دختر ها تثبیت قد زودتر رخ می دهد). پس از سنین میان سالی، به دلیل عوارض عضلانی-اسکلتی افزایش سن، از طول قد کاسته خواهد شد.
رشد وزنی
وزن طبیعی نوزاد حین تولد ۲۵۰۰-۴۱۰۰ گرم (متوسط ۳۴۰۰ گرم) می باشد. کودک به صورت معمول در ماه های اول روزانه تا ۳۰ گرم وزن می گیرد. این وزن در ۶ ماهگی ۲ برابر، در یک سالگی ۳ برابر، در ۲ سالگی ۳ برابر و در ۵ سالگی حدود ۵ برابر زمان تولد می شود. افزایش سالیانه ی وزن از ۲-۶ سالگی نسبتاً ثابت است، سپس تا زمان بلوغ آهسته تر خواهد شد. در زمان بلوغ (۱۰-۱۱ سالگی برای دختران و ۱۲-۱۳ سالگی برای پسران) وزن به طور ناگهانی افزایش می یابد. قد و وزن پسران معمولاً هنگام تولد کمی بیشتر از دختران است که این روال تا حدود ۱۰ سالگی ادامه دارد اما پس از این سن دختران از نظر رشد نسبی قد و وزن از پسران پیشی می گیرند. وزن نوزاد در طی هفته‌ی اول تولد ممکن است تا ۱۰ درصد کاهش یابد که احتمالاً به دلیل خروج مایع سلولی از بدن و تغذیه ی کم یا نامنظم است.
رشد جمجمه و دور سر
اندازه ی دور سر در سال های اول زندگی تابعی از رشد مغز و سیستم عصبی می باشد. افزایش دور سر در این سال ها به دلیل رشد سریع مغز با شتاب بیشتری روبروست. اندازه‌ی طبیعی دور سر نوزاد بعد از تولد ۳۲،۶-۳۷,۲ سانتی متر (متوسط ۳۵ سانتی متر) است. تا پایان ۳ ماهگی هر ماه ۲ سانتی متر، از ۴-۶ ماهگی هر ماه ۱ سانتی متر و از ۷-۱۲ ماهگی هر ماه نیم سانتی متر به دور سر افزوده می شود. اندازه‌ی سر یک بزرگسال تقریباً دو برابر اندازه ی آن در زمان تولد است.
جوانه زدن دندان‌ها
دندان ها حدود ماه سوم و چهارم جنینی شروع به تشکیل می کنند ولی تقریباً ۶ ماه پس از تولد شروع به جوانه زدن می کنند. تا سن ۲٫۵ سالگی هر ماه یک دندان جوانه می زند، به صورتی که حداکثر تا ۳ سالگی ۲۰ دندان شیری کامل می شود. از ۳-۶ سالگی از لحاظ تعداد و اندازه تغییری در دندان های شیری دیده نمی شود. اما از ۶ سالگی کم کم دندان های شیری ریخته و به جای آن ها دندان های دائمی جایگزین می شوند. این روند تا ۱۲ سالگی ادامه یافته و غیر از سومین آسیا ها (دندان عقل) که در حدود ۱۸ سالگی جوانه می زند، بقیه کامل می شوند و در نهایت به ۳۲ عدد خواهند رسید.
رشد استخوانی
تفاوت بین استخوان های یک کودک با یک فرد بالغ تنها از نظر حجم نیست بلکه در شکل و نسبت استخوان ها نیز اختلاف وجود دارد. بنابراین رشد استخوانی شامل تغییر در حجم، اندازه تعداد و نحوه‌ی ارتباط آن ها با همدیگر است. در هنگام تولد نوزاد دارای ۲۷۰ قطعه استخوان است که این تعداد در آغاز بلوغ به ۳۵۰ عدد می رسد. سپس رفته رفته از تعداد استخوان ها کاسته می شود به صورتی که یک فرد بالغ حدود ۲۰۶ قطعه‌ی استخوانی دارد. مثلاً در مچ دست، در ۲ سالگی ۲-۳ قطعه، در شش سالگی ۶-۷ قطعه و در ۱۲-۱۵ سالگی تعداد استخوان های مچ به ۸ قطعه می رسد. از لحاظ پیوند بین استخوان ها، به دلیل نرمی استخوان ها در سال های اول زندگی، این پیوند ضعیف است و خوب به هم نچسبیده اند. حتی در بعضی از نقاط به جای استخوان، ماده‌ی غضروفی وجود دارد که بعداً به استخوان تبدیل خواهند شد. استخوان بندی نوزاد همانند غضروف نرم است و سپس تدریجاً سخت یا استخوانی می گردد. این عمل از قبل از تولد شروع می شود، در واقع در هفته‌ی چهارم جنینی غضروف ها در نقاطی که باید استخوان تشکیل شود شکل گرفته و از هفته هشتم جنینی به مرور استخوانی شدن آغاز شده و در بین سنین ۱۱-۱۲ سالگی یعنی در حدود ستین بلوغ خاتمه می یابد. استخوان های نرم در نقاطی به نام ملاج جمجمه کاملاً قابل توجه هستند. بزرگ ترین و قابل رؤیت ترین آن ها در وسط سر طفل می باشد زیرا تیغه های استخوانی که قسمت بالایی جمجمه را می سازند هنوز رشد نکرده و به هم نرسیده اند (ملاج خلفی در ۴ ماهگی و ملاج قدامی بین ۹-۱۸ ماهگی بسته می شود).
عضلات و چربی
ازدیاد وزن در هر سنی علاوه بر افزایش وزن استخوان ها به افزایش حجم چربی بدن و رشد عضلات (و البته رشد دستگاه ها و اندام های داخلی بدن) نیز بستگی دارد. در سال های اول زندگی ازدیاد چربی بدن از سرعت رشد عضلات بیشتر است اما عضلات بدن از سنین بلوغ به بعد رشد محسوسی دارند. البته نسبت حجم چربی به عضلات در بدن بستگی به ساختار بدنی هر فرد دارد که فرد را در دسته های چاق، متوسط یا لاغر قرار می دهد. پس از تولد تغییری در تعداد عضلات رخ نمی دهد اما با توجه به این که بافت عضلانی نوزاد تکامل نیافته است، تغییرات رشدی شامل تکامل بافت عضلانی و افزایش حجم آن (در طول عرض و ضخامت) بروز می کند.
اندازه های بدن و رشد نسبی ارگان‌ها
همه‌ی بخش های بدن با سرعت واحد رشد نمی کنند. برای مثال از زمان تولد تا بزرگسالی اندازه‌ی سر ۲ برابر، تنه 3 برابر، طول اندام فوقانی ۴ برابر و طول اندام تحتانی ۵ برابر می شود. در زمان تولد نسبت اندازه‌ی سر نوزاد به کل بدن حدوداً ۱ به ۴ است که این نسبت در بزرگسالی ۱ به ۸ می شود. نسبت اندازه‌ی ساق پای نوزادان به کل بدن ۱ به ۴ است که این نسبت در بزرگسالی ۱ به ۲ می شود. از سوی دیگر بیشترین سرعت رشد و تکامل مغز در سال های قبل از مدرسه (تا ۷ سالگی) اتفاق می افتد. در حالی که بیشترین سرعت رشد سیستم لنفاوی بین ۷-۱۴ سالگی است و بعد از این سنین کاهش یافته و ثابت می ماند. سیستم جنسی نیز تا سن بلوغ (۱۲سالگی) تغییر خاصی نداشته و رشد آن بعد از این سنین اتفاق می افتد.