مرکز روانشناسی کودک و کاردرمانی دکتر صابر در زمینه اختلالات رفتاری و روانی کودکان فعالیت می نماید بخش های تخصصی بازی درمانی، گروه درمانی و رفتاردرمانی کودکان به والدین جهت برقراری ارتباط موثر و بهبود اختلالات رفتاری کودکان کمک می نماید. مشکلاتی نظیر وسواس، اضطراب، ترس ها، گوشه گیری، مشکلات ارتباطی کودکان، پرخاشگری و بی قراری کودک، تحمل پایین، شب ادراری و …. از نمونه مشکلاتی می باشد که با تکنیک های رفتاردرمانی کودکان برطرف می گردد. یکی از تکنیک های مورد استفاده در رفتار درمانی، اقتصاد ژتونی می باشد. اقتصاد ژتونی در رفتار درمانی بر پایه ی تشویق مستمر رفتارهای هدف طراحی شده است. از این تکنیک ها جهت ایجاد رفتارهای روتین مانند مسواک زدن، انجام تکالیف و توافق های والدین استفاده نمود. در این مطلب به توضیح روش اقتصاد ژتونی پرداخته می شود.
افراد گروه به خاطر موفقیت های فردی در دستیابی به هدف مورد تشویق قرار می گیرند (مثلاً آنتونی و جو به دلیل این که هر کدام در پایان این هفته به هدف هایشان دست یافته اند کارت عضویت کتابخانه دریافت کردند.
اسمیت و همکاران گزارش کردند که در کلاس های درس غالبا توافق های انفرادی مورد استفاده قرار می گیرد زیرا که برای هر یک ارزش ویژه ای دارد آن ها یادآوری کردند که مزایای توافق های گروهی (یا آن گونه که غالباً معروف است راهکار های میانجیگری بین افراد هم سن و سال) شامل دخالت دادن افراد هم سن و سال و توانایی آموزگاران در بالا بردن انگیزه و افزایش کارآیی آموزگار است.
جوایز در اقتصاد ژتونی چه چیزهایی است؟
در این بخش، در بخش تشویق های مثبت، جوایز به طور مختصر شرح داده شده اند و به عنوان مواردی توصیف شده اند که ذاتاً ارزش چندانی ندارند (مثل ژتون ها، برچسب ها، ستاره ها، علامت های روی برگه ی جمع بندی، امتیازها و نظایر این ها)، ولی ممکن است در حکم یک تشویق موقتی داده شوند تا بعداً با چیزی که برای بیمار ارزش دارد معاوضه شوند. جوایز به طور مستقیم به استفاده از پول در رفتار درمانی ارتباط دارند یعنی شگرد دیگری از رفتار درمانی با شدت متوسط که رفتاردرمان غالباً از آن استفاده می کنند. جایزه دادن نوعی روش رفتار درمانی است که تقویت کننده های شرطی شده ى غير احتمالی (مثلاً چسب ها، امتیازها، گره های کاغذ و غیره) را که برای نشان دادن رفتار های مناسب اجتماعی یا آموزشی کسب شده اند، شامل می شود که احتمالاً می توان آن ها را برای تقویت مشوق های ارزشمند از پیش تعيين شده معاوضه نمود، جایزه های نقدی برای رفتار درمانی دانشجویان مؤثر بوده است. كِر ، نلسون یادآوری کرده اند که اجزای اساسی جایزه های نقدی عبارتند از: a) جایزه ها یعنی چیزهایی که بیمار به خاطر آن ها کار می کند b) استحکام بخشنده های تقویت چیزهای عینی یا فعالیت ها که جوایز را می توان با آن ها معاوضه نمود c) شرایط مشخص توافق که تحت این شرایط می توان جایزه را به دست آورد و یا از دست داد d) میزان معاوضه ی جوایز برای استحکام بخشنده های تقویت رفتاردرمان هایی که از روش جایزه ی نقدی استفاده می کنند. باید این ابعاد را مشخص کنند. میلر پیشنهاد کرده است که پیش از اجرای روش جایزه ی نقدی مراحل زیر باید مد نظر قرار گیرد تا اجرای اقتصاد ژتونی در رفتاردرمانی موفق باشد.
گام 1: تعیین کنید که چه رفتارهایی منجر به دریافت جایزه می شود ممکن است بخواهید برای هر دانش آموز روی سه رفتار یا کمتر متمركز شويد.
گام 2: تعیین کنید که کدام جنبه از جایزه مدنظر شما است استحكام ، قیمت، ایمنی، جذابیت و سهولت استفاده (مثل ژتون های پلاستیکی، قیمت اسباب بازی و امتیازهای روی کارت امتیاز) ژتون های پلاستیکی معمولاً رنگی، محکم و تشویق کننده اند. قیمت اسباب بازی فرصتی می دهد تا رفتار درمانی را با مهارت های آموزش پول ادغام نماییم. کارت های امتیاز را به راحتی می توان استفاده کرد و احتمال بروز بحث های مالکیت کمتر است زیرا نام، دانش آموز روی کارت نوشته شده است.
گام 3: مشوق هایی را شناسایی کنید که دانش آموزان را برای به دست آوردن آن ها برانگیزد و ارزش هر مشوّق را تعیین كنيد (مثلا صد عدد ژتون برابر است با پنج دقیقه کار با کامپیوتر یا یک کارت بازی بیس بال یا یک مداد تراش، دویست عدد ژتون برابر با ده دقیقه بازی، یا یک کتاب سرگرم کننده یا دو عدد ژتون مخصوص برای خرید در بازار پس از مدرسه است، سیصد عدد ژتون برابر است با رفتن به اتاق اینترنت یا جام بیس بال یا یک پوستر) هر چه تعداد ژتون ها بیشتر باشد، چیز های ارزشمندتری می توانند به دست بیاورند، بنابراین دانش اموزان فرصت پیدا می کنند تا خشنودی در آینده و ارزش پس انداز را تمرین کنند.
گام 4: تصمیم بگیرید که آیا میخواهید مشوّق ها را در جایی در کلاس درس (مثلاً کتابخانه ی ویژه ی کلاس درس) قرار دهید و یا این که نام آن ها را روی پوستر دیواری بنویسید. در هر یک از این دو مورد تعداد ژتون های لازم باید مشخص شود تا دانش آموزان بدانند که با این ژتون ها چه چیزی می توانند به دست بیاورند. کتابخانه ی کلاس و یا پوستر، رفتارهایی را که منجر به کسب ژتون می شوند از طریق دیداری به دانش آموزان یادآوری می کنند.
گام 5: مشخص کنید که دانش آموزان چه وقت اجازه دارند تا ژتون های خود را مصرف کنند (مثلاً هر وقت که فرصت داشتند، و یا اوقاتی را که در طول روز و یا در پایان کلاس درس برنامه ریزی کرده اند.)
گام 6: برای روش جایزه ی ژتونی، قوانینی ایجاد کنید (مثلاً، اگر دانش آموزان تقاضای ژتون کنند به آن ها ژتون داده نمی شود. دانش آموزان اجازه ندارند تا از دانش آموزان دیگر ژتون بگیرند و یا به دانش آموزان دیگر ژتون بدهند)
گام 7: روش جایزه ی ژتونی و قوانین مربوط به آن را برای دانش آموزان شرح دهید تا اطمینان حاصل نمایید که آن ها فهمیده اند چه رفتار هایی منجر به کسب ژتون می شود. برای به دست آوردن مشوق های مختلف به چند ژتون نیاز دارند و چه وقت می توانند ژتون های خود را خرج کنند.
باید به یاد داشته باشیم که وقتی که از روش جایزه استفاده می کنیم تأکید ما روی رفتار های مثبت دانش آموزان است میلر پیشنهاد کرده است که همراه کردن تشویق کلامی با جوایز در گذار دانش آموزان به پذیرش مشوّق های اجتماعی کمک می کند. به همین روال هنگامی که دانش آموز رفتار بدی را از خود نشان می دهد مطمئن باشید که به کارگیری گفتار در تغییر رفتار دانش آموز مؤثر است. برای مثال اگر آرام بنشینی جایزه می گیری. میلر گزارش نمود که همراه کردن جایزه با سرنخ های کلامی، رفتار های نامناسب را تغییر می دهد و جو مثبت کلاس را حفظ می کند. به ویژه وقتی که مشوّق کلامی برای افزایش میزان رفتار در طول زمان و بیشتر شدن جایزه ها مورد استفاده قرار گیرد.
روش های پیمان توافقی و جایزه هر دو روش آموزگار محور هستند که برای رفتار درمانی با شدت متوسط به کار گرفته می شوند. راهکار های خود درمانی نیز به عنوان نوعی رفتار درمانی متوسط به حساب می آیند با وجود این، راهکارهای خود درمانی، شگردهایی از رفتار درمانی دانش آموز محور هستند و معمولاً هنگامی به کار گرفته می شوند که راهکار های رفتار درمانی آموزگار محور به طور منظم اجرا شده باشند. راهکار های خود درمانی شامل شگرد های خود کنترلی، خود ارزیابی و خود تشویقی است. در شگرد خود کنترلی از دانش آموز خواسته می شود تا تعداد دفعات وقوع رفتار ویژه ای را روی یک کارت و یا روی یک برگه ثبت کند. در خود ارزیابی از دانش آموزان خواسته می شود تا رفتارشان را با استاندارد از پیش تعیین شده مقایسه کنند تا مشخص شود که آیا به آن معیار دست یافته اند یا نه؟ در خود تشویقی از دانش آموزان خواسته می شود تا پس از انجام رفتار مناسب، خودشان را تشویق کنند و یا جایزه بدهند. این احتمال وجود دارد ،که سه شگرد خود درمانی به طور همزمان استفاده شود و برای دانش آموز خاصی، از تمام این دانش آموزانی که از خود درمانی استفاده می کنند، ممکن است به پشتیبانی و راهنمایی های آموزگار نیاز داشته باشند. به ویژه وقتی که دانش آموزان بخواهند جوایز یا مشوق ها را تعیین کنند.
هر یک از شما در دوستان و آشنایان با کودکانی روبه رو شده اید که به شدت لجباز بوده، بی قرار هستند و رفتارهای بی ادبانه دارند. بسیاری از والدین در طول رشد کودک خود با رفتارهای بی ادبانه، لجبازی و بداخلاقی کودک موجه می شوند. رفتاردرمانی یکی از روش های موثر در رفتار با بی ادبی کودک می باشد. تکنیک های رفتاردرمانی به شما کمک می کند با استرس و فشار کمتری این مراحل را پشت سر بگذارید. یک رفتاردرمان با تجربه با ایجاد ارتباط صحیح با کودک و استفاده از تکنیک های رفتاری می تواند رفتارهای مناسب را در موقعیت های مختلف جایگزین بی ادبی کودک نماید. مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر با استفاده از تخصص رفتاردرمانان خود در بهبود رفتار کودک و اصلاح رفتار بی ادبی کودک به شما کمک می نماید. چند نکته رفتاردرمانی برای رو به رو شدن با کودک بی ادب در زیر اشاره می شود: با کودک بی ادب نجنگید اما با او قاطع باشید. به کودک بی ادب رفتار مناسب را آموزش دهید. در مورد علت رفتار بی ادبانه کودک و عواقب ان با کودک بی ادب صحبت کنید. از او بخواهید در پاسخ به رفتار شما رفتار های جایگزینی که آموزش داده اید را با تمرین و تکرار انجام دهد.
با بررسی روند رشد تفکر کودکان توسط رفتاردرمانی بهتر می توان نتیجه گرفت که در چه زمانی می توان قوانین را به کودک آموزش داد و چه شیوه هایی در آموزش قوانین و تصحیح رفتارهای بی ادبانه کودکان مفید تر است و روش رفتار با بی ادبی کودک چیست؟
پیاژه به نحوه‌ی تفکر کودکان درباره‌ی موضوعات اخلاقی علاقه‌مند بود. او با مشاهده و مصاحبه با کودکان ۴-۱۲ ساله هنگام تیله‌بازی تفکرات آنها را درمورد قوانین بازی بررسی کرد. به علاوه از کودکان درمورد قوانین اخلاقی سؤال می‌کرد. پیاژه برای تبیین رشد اخلاقی از طریق مصاحبه‌ی بالینی سؤالاتی را برای کودکان مطرح می‌کرد. وی بر این اساس برای رشد اخلاقی مراحلی را پیشنهاد کرد. تا پیش از شروع دبستان (۶سال اول زندگی) کودکان آگاهی چندانی از اصول اخلاقی ندارند و موجوداتی اخلاقی به شمار نمی‌آیند. وی این مرحله را دوره‌ی غیراخلاقی نامید.
۱.اخلاق دیگر پیرو (۶ تا ۱۰ سالگی): در این مرحله عدالت و قوانین به‌عنوان اجزای غیرقابل‌تغییر و خارج از کنترل افراد درک می‌شوند. در این مرحله که واقع‌گرایی اخلاقی نیز نامیده میشود بزرگ‌ترها به کودک می‌گویند که چه کاری انجام دهد و چه کاری انجام ندهد. رفتار براساس پیامدهایش مورد قضاوت قرار میگیرد نه نیت‌ها، و کودک به دلیل اجتناب از پیامدهای منفی ناشی از عدم اطاعت، از قوانین (که توسط دیگران وضع شده) پیروی میکند.
۲.اخلاق خودپیرو (از ۱۰ تا ۱۱ سالگی): دومین مرحله‌ی رشد اخلاق درحدود ۱۰ سالگی کسب میشود. کودک در این مرحله راجع به اینکه قوانین ساخته‌ی بشد و قابل تغییرند آگاهی پیدا میکند و به قصد و نیت اعمال بیشتر توجه میکند.
پیاژه بر این باور بود که ابتدا ساخت و تواناییهای شناختی و پس از آن توانایی استدلال اخلاقی رشد میکند. وی عقیده داشت که رشد اخلاقی از طریق تعامل با همسالان بهبود مي‌یابد. برای یافتن روش رفتار با بی ادبی کودک در گروه همسالان، وقتی همه افراد قدرت یکسانی دارند قوانین به وسیله‌ی مذاکره وضع می‌شوند. به نظر پیاژه والدین در تکامل اخلاقی نقش کمتری دارند زیرا به‌دلیل قدرت بیشتر وضع قوانین را به عهده میگیرند. به عبارت دیگر، پیشرفت در قضاوت اخلاقی براساس پیشرفت در درک دیدگاه دیگران استوار است که از رشد شناختی و فرصت تعامل با همسالان حاصل میشود. پیاژه عقیده داشت که عبور کودکان از دوره‌های رشد اخلاقی مستلزم تکامل شناختی و تجارب اجتماعی است، به ویژه تجاربی که کودکان درحین بازی با همسالان حل‌وفصل میکنند.
تکامل اخلاقی از دیدگاه کلبرگ
با بررسی تکامل اخلاقی کودک بهتر می توان روش رفتار با بی ادبی کودک را یافت. تأثیرگذارترین روانشناسی که درمورد رشد اخلاقی مطالعه و تحقیق کرده لارنس کلبرگ (۱۹۲۷-۱۹۸۷) است. کُلبرگ، با اصلاح و توسعه‌ی کار پیاژه، نظریه‌ی جدیدی را ارائه کرد که به توصیف رشد استدلال اخلاقی می‌پردازد. پیاژه یک فرایند دو مرحله‌ای را برای رشد اخلاقی تشریح کرد درحالی‌که نظریه‌ی رشد اخلاقی کلبرگ، شش مرحله در داخل سه سطح مختلف را درنظر مي‌گیرد. وی نظریه‌ی پیاژه را توسعه داد و عنوان کرد که رشد اخلاقی یک فرایند مداوم است که در سراسر دوره‌ی عمر اتفاق مي‌افتد. او معتقد بود که هر فرد به‌طور کامل در یک مرحله قرار ندارد بلکه تا اندازه‌ای در مرحله‌ی اصلی خود قرار گرفته ولی برخی داوری‌های اخلاقی او به مرحله‌ی قبلی و بعدی نیز مربوط است. کُلبرگ نظریه‌ی خود را بر پایه‌ی تحقیقات و مصاحبه‌هایی که با گروه‌هایی از نوجوانان و جوانان انجام داده بنا کرده است. تعدادی محظورات اخلاقی به بچه‌ها عرضه شده و سپس با آنها مصاحبه به عمل آمده تا استدلال‌هایی که در پس قضاوت‌های آنان درمورد هر سناریو قرار دارد، تعیین گردد. کُلبرگ پاسخ‌های دریافت شده را در قالب مراحل مختلف استدلال، رده‌بندی کرد.
تکنیک های رفتاردرمانی در کنترل بی ادبی کودک با توجه به روند رشد اخلاقی
سطح اول: اخلاق پیش عرفی یا پیش قراردادی (تا ۱۰ سالگی):
مرحله‌ی اول: جهت‌گیری براساس تنبیه و فرمان‌برداری (اخلاقی رفتار می‌کنم مبادا تنبیه بشوم)
مرحله‌ی دوم: جهت‌گیری براساس نفع شخصی (اخلاقی رفتار می‌کنم تا پاداش بگیرم)
-در این سطح نگاه شخص به اخلاق، بازاری و بده-بستان کارانه است.
سطح دوم: اخلاق عرفی یا قراردادی (تا ۱۳ سالگی)
مرحله‌ی اول: ارتباطات میان‌فردی خوب؛ همراهی و همنوایی نشان میدهد تا مورد تأیید دیگران باشد (گرایش به پسر خوب/دختر خوب بودن برای اجتناب از پذیرفته نشدن)
مرحله‌ی دوم: حفظ نظم اجتماعی؛ وابستگی به مراجع قوانین (قواعد اجتماعی را رعایت میکند تا از توبیخ مراجع قدرت و احساس گناه درمورد انجام ندادن وظایف در امان باشد)
-در این سطح اخلاقی رفتار کردن شخص از روی تعارف و رعایت رسوم است و در شرایطی که قید و بند اجتماعی نباشد رفتار اخلاقی فرد به سطح یک باز می‌گردد.
سطح سوم: اخلاق پساعرفی یا فوق قراردادی (پس از بلوغ فکری)
مرحله‌ی اول: قرارداد اجتماعی؛ از اصول پیروی میکند تا از احترام همگان برخوردار باشد و از این طریق احترام به نفس خود را حفظ میکند.
مرحله‌ی دوم: اصول جهانی؛ اعمال خود را طبق اصولی که شخصاً انتخاب کرده هدایت میکند. در این اصول عدالت، سرافرازی و برابری ارزش شناخته میشود (از اصول پیروی میکند تا از سرزنش خویشتن در امان باشد). رسیدن به این مرحله مستلزم دستیابی به تدوین اصول اخلاقی انتزاعی است. کلبرگ میگوید که کمتر از ۱۰ درصد از افراد به این مرحله می‌رسند.
انتقادهایی بر نظریه رشد اخلاقی کلبرگ
آیا استدلال اخلاقی لزوماً به رفتار اخلاقی منجر میشود؟ آیا می توان با استدلال اخلاقی رفتار بی ادبی کودک را درمان کرد. نظریه‌ی کُلبرگ به تفکر اخلاقی می‌پردازد درحالی‌که بین دانستن اینکه چه کار باید بکنیم و اعمال واقعی ما اختلاف زیادی وجود دارد.
آیا عدالت، تنها جنبه‌ی استدلال اخلاقی است که باید درنظر گرفت؟ نظریه‌ی کُلبرگ بر مفهوم «عدالت» به هنگام تصمیم‌گیری‌های اخلاقی، تأکید بیش از اندازه‌ای دارد. درحالی‌که عوامل دیگری نظیر دلسوزی، ترحم، مواظبت و سایر احساسات میان‌فردی میتوانند سهم مهمی در استدلال اخلاقی داشته باشند.
آیا نظریه‌ی کُلبرگ تأکید بیش از اندازه‌ای بر فلسفه‌ی غربی دارد؟ فرهنگ‌های فردگرا بر حقوق فردی تأکید دارند درحالی‌که فرهنگ‌های جمع‌گرا بر اهمیت جامعه تأکید می‌ورزند. فرهنگ‌های شرقی ممکن است دیدگاه‌های اخلاقی متفاوتی داشته باشند که نظریه‌ی کُلبرگ آنها را به حساب نیاورده است.
برخی متخصصان بر این باوراند که پرخاشگری کودکان ریشه در عدم فرصت یادگیری دارد، به این معنا که کودک به علت این که فرصت یادگیری نداشته و نمی داند که نسبت به یک محرک چگونه عمل کند. به همین دلیل ممکن است کودک رفتار پرخاشگری از خود نشان دهد. در موارد دیگر ممکن است دلیل پرخاشگری کودکان، مشکلاتی باشد که کودک با آن ها دست و پنجه نرم می کنند؛ همچون رویداد های استرسی، مشکلات عاطفی، کمبود توجه، علائم اوتیسم و… . با این حال حتی در مواردی که کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری جدی ارزیابی شده اند، والدین و متخصصان رفتاردرمانی و کاردرمانی می توانند تاثیر بسیاری بر کنترل و مدیریت پرخاشگری کودکان داشته باشند. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر پرخاشگری کودکان، در کلینیک کاردرمانی و رفتاردرمانی دکتر صابر واقع در غرب و شرق تهران، علت پرخاشگری کودک را بررسی کرده و به درمان کودکان مبتلا به پرخاشگری با استفاده از متدهای روز دنیا می پردازد.
بسیاری از کودکان می توانند مدت زیادی با درمانگر همکاری کنند به طوری که ارزیابی به راحتی و با سرعت ادامه می یابد، اما بعضی دیگر نمی توانند. در طول فرایند تشخیص، هر روانشناسی با کودکانی مواجه می شود که ارزیابی آن ها سخت است. بعضی از درمانگران این کودکان را «آزمون ناپذیر» می نامند. گزارش بالینی آن ها در مورد این کودکان ممکن است تنها شرح این مطلب باشد که کودک نتوانست در هیچ آزمونی همکاری کند و بنابراین اطلاعات تشخیصی جمع آوری نشد. به نظر برخی متخصصان هیچ کودکی آزمون ناپذیر نیست و با استفاده از ابزار های بالینی مختلف، دستیابی به حداقل بعضی از اطلاعات تشخیصی مفید در مورد هر کودکی امکان پذیر است، با وجود این که ممکن است ارزیابی او سخت باشد.
علت پرخاشگری کودک
هنگامی که درمانگران به کودکی آزمون ناپذیر می گویند، بدان معناست که کودک به آزمون های استاندارد شده پاسخ نمی دهد، اما به یاد داشته باشید که آزمون های استاندارد شده فقط برای بیان این که کودکی مشخصاً با سایرین متفاوت است، مورد نیاز هستند. انجام این کار در مورد کودکی با ارزیابی مشکل، به اندازه کافی راحت هست. حتی اگر درمانگر احساس کند که نتایج آزمون استاندارد شده، توانایی واقعی کودک را دست کم می گیرد و این واقعیت که کودک زیر نمره برش افتاده است، کافی است تا او را کاندیدای ارزیابی بیشتر کند. پس از آن می توان از روش های معیار -مرجع و مشاهده رفتاری استفاده کرد. این ها کمتر رسمی هستند و می توانند بر نیاز ها و علایق کودک منطبق شوند. حتی اگر کودک اصلاً قبول نکند در آزمون استاندارد شده شرکت کند، می توان از روش های مصاحبه استاندارد مانند مقیاس رفتار انطباقی واینلند برای دستیابی به یک نمرۀ هنجار – مرجع بر پایۀ گزارش والدین استفاده کرد. این نیز می تواند تفاوت عمدۀ کودک با همسالانش را تأیید کند و میتوان از روش هایی که کمتر رسمی هستند برای تعیین عملکرد پایه و شناسایی اهداف مداخله استفاده کرد.
ارزیابی کودکان و درمان پرخاشگری
نلسون چهار دسته از کودکانی را مطرح کرد که احتمالاً به سختی ارزیابی می شوند: کودکانی که بی نهایت خجالتی و ساکت هستند، آن هایی که لجباز و پرخاشگر هستند، آن دسته که بیش فعال و تکانشی هستند و کودکان مبتلا به معلولیت های جسمی. در مورد کودکان خجالتی، کم کردن ارزیابی، دادن وقت بیشتر برای گرم شدن و آغاز کار با روش های ارزیابی درکی که احتیاج کمتری به گفتار دارند، می تواند مفید باشد. یک درمانگر می تواند برای آماده کردن این کودکان برای ورود به شیوه های ارزیابی معیار-مرجع و مشاهدات رفتاری، از نامگذاری غلط اشیاء معمولی و نقش بازی کردن برخلاف جریان عادی استفاده کند. در مورد کودکان لجباز و بیش فعال یا تکانشی، استفاده از یک لحن کنترل کننده محکم توسط درمانگر و احتمالاً درخواست از والدین برای منتظر ماندن در اتاق مشاهده، ممکن است مفیدتر از زمانی باشد که در معرض دید کودک باشند. نلسون استفاده از روش های مهلت دادن را برای کسب همکاری کودک لجباز پیشنهاد کرد. این روش ها ممکن است به ارزیابی طولانی تری نسبت به آنچه طراحی شده، بیانجامد، اما در عوض باعث می شود اطلاعات معتبر دیگری از کودک بدست آوریم، به جای این که مجبور شویم به خاطر شکست خوردن، ارزیابی را رها کنیم. با پرهیز از شیوۀ زبانی که کودک را بر درمانگر غالب می کند -مثلاً از کودک درخواست می کنید «آیا می خواهی فلان کار را انجام دهی؟ یا دنبال کردن یک دستور با خوبه؟ – می توان از بروز وضعیت های ناشیانه در برابر کودکی که درمانگر را در مقابل عمل انجام شده قرار می دهد، به طوری که مجبور می شود از آنچه پیشنهاد کرده عقب نشینی کند، جلوگیری کرد. با دور کردن محرک های خارجی از محیط می توان به تمرکز کودک بیش فعال روی مواد ارزیابی کمک کرد. با انعطاف پذیری در مقابل محلی که ارزیابی در آنجا انجام می شود نیز می توان به این نوع کودک کمک کرد. به جای اصرار روی نشستن کودک پشت میز، درمانگر می تواند مقداری از ارزیابی را کف اتاق، داخل راهرو، یا زیر میز انجام دهد. نلسون نیز پیشنهاد کرد شکست های مکرر کودک را بپذیرید و ارزیابی را به جای مدتی طولانی، در دوره های کوچک زمانی انجام دهید.
رفتاردرمانی کودکان با مشکلات ذهنی و جسمی
کودک مبتلا به ناتوانی های بینایی یا سایر ناتوانی های جسمی نیز به علت ناتوانی در پاسخ به محرک های معمولی ارزیابی به شیوه ای عادی، مشکلات خاصی را نشان می دهد. از کودکان مبتلا به ناتوانی های جسمی که قادر به اشاره کردن نیستند، می توان خواست به محرکی نگاه کنند که بهتر از همه با آنچه که درمانگر گفته، جور درمی آید. در یک رویکرد ارزیابی پویا، برای آن کودکانی که اصلاً گفتار ندارند، به منظور تعیین آنچه به برقراری ارتباط بهتر به آن ها کمک می کند می توان از انواع مختلف سبک های جایگزین برقراری ارتباط مانند تصاویر، علائم، یا کلمات نوشتاری استفاده کرد. از کودکان نابینا می توان خواست اشیائی را که حس می کنند، نام ببرند یا توصیف کنند یا در مورد رویدادهایی که تجربه کرده اند، صحبت کنند. نلسون پیشنهادات بیشتری را برای کار با کودکی که سخت ارزیابی می شود، ارائه کرد. نکته مهم آن است که درمانگر بداند حتی اگر به نظر نرسد که آزمون استاندارد شده، پربارترین منبع اطلاعات است، باز هم می توان از هر کودک مبتلا به یک مشکل ارتباطی، چیزی آموخت. از نظر من، ما هرگز نباید صرفاً با عبارت «آزمون ناپذیر» برای کودکی، حذف کردن او را توجیه کنیم. با استفاده از مجموعه کامل ابزارهای ارزیابی خود تصمیم گیری در مورد این که آیا کودکی مشکل برقراری ارتباط دارد یا نه، تعیین عملکرد پایه و این که کودک برای برقراری ارتباط بهتر به چه چیزی نیاز دارد امکان پذیر می شود. این، هدف عمدۀ ما به عنوان یک تشخیص دهنده است، هر چند ممکن است مشکل باشد، اما هرگز غیرممکن نیست.
اگر شما نخستین بار است که پدر و مادر شدن را تجربه می کنید و نوزاد و کودک بی قرار دارید، شیوه های آرام کردن نوزاد برایتان سخت خواهد شد اما خوشبختانه شیوه های زیادی برای آرام کردن نوزاد وجود دارد. به منظور آرام کردن نوزاد و کودک بی قرار خود باید ابتدا متوجه شوید علت گریه او چیست تا بتوانید راه هایی برای آرام کردن نوزاد و کودک بی قرار خود پیدا کنید. البته فهمیدن این که چرا نوزاد و کودک بی قرار است، کمی دشوار است. اگر نوزاد و یا کودک شما بیش از حد بی قرار بوده و گریه می کند و با هیچ شیوه ای نمی توانید او را آرام کنید، بهتر است با یک دکتر کودک بی قرار یا متخصص مشورت کنید و علائم نوزاد و کودک بی قرار خود را شرح دهید تا راه حل هایی به شما بدهند. کلینیک کاردرمانی غرب و شرق تهران تحت نظر دکتر مهدی صابر، بهترین متخصص بی قراری کودکان، با انجام روش های بازی درمانی، کاردرمانی حسی، رفتاردرمانی، ماساژ درمانی و… به درمان نوزاد و کودک بی قرار کمک می کند. مشاوره والدین و آموزش تکنیک های ریلکسیشن به والدین از خدمات ارائه شده توسط متخصصین این مرکز می باشد.
-بسیاری از چیز هایی که موجب به خواب رفتن کودک تان می شود، می تواند موجب آرامش او نیز بشود. برای سرگرمی این کودکان غرغر و هواکش حمام را به کار بیندازید، رادیو با پارازیت هایش را روشن کنید یا جارو برقی و ماشين لباسشویی و ظرفشویی را به کار بیندازید.
-هنگام کار کردن ماشین لباسشویی شما با یک تیر دو نشان می زنید؛ چنان چه شرشر آب لباسشویی او را آرام نکند، نشاندن او روی صندلی مخصوصش و قرار دادن آن روی دستگاه در حال خشک کردن لباس ها این کار را خواهد کرد و البته یکی از کار های روزانه شما نیز انجام خواهد شد.
هشدار: مراجعه به متخصص ماساژ درمانی (کایروپراتیک) و معاینه و ماساژ، بعضی از کودکان به ویژه آن هایی که تولد دشواری داشته اند را آرام تر می کند و موجب اشک ریختن کمتر آن ها می شود.
-از این که کودک را به دست فرد دیگری بسپارید، نترسید. کودک تان خستگی و استیصال شما را درک خواهد کرد؛ یک فرد تازه نفس ممکن است مشکل را حل کند در صورتی که به شخص دیگری دسترسی ندارید و به آخر خط رسیده اید کودک را در جای امنی قرار دهید و به مدت کوتاهی استراحت کنید.
-هوای تازه ای تنفس کنید از منزل بیرون بروید و کمی ورزش کنید. قدری قدم بزنید یا در حالی که کودک را در سبد مخصوص جلوی دوچرخه قرار داده اید، دوچرخه سواری کنید. حرکت ممکن است موجب آرامش کودک و ورزش موجب آرامش خود شما شود. در صورت مساعد نبودن هوا در خانه بمانید و در حالی که کودک را در آغوش دارید، با او جست و خیز کنید (می تواند با نوای موسیقی باشد).
دیگر روش های ارام کردن بی قراری کودکان
کودک تان را از جایش برداشته اید، به او غذا داده اید، آروغش را زده است، پوشکش را تعویض کرده اید، او را در پتوی مناسبی پیچیده اید، دوباره پتو را از دور او باز کرده اید ولی هنوز هم گریه می کند، دلیلش برای شما نیست و حتی خود کودک نیز ممکن است دلیلش را فراموش کرده باشد. تنها چیزی که در این حالت می خواهید ساکت شدن اوست. حالا وقت آن است که این آرام بخش های چند منظوره را آزمایش کنید.
شاید بد نباشد آرام کننده های زیر را به وسایل کودک تان اضافه کنید:
اسلینگ: دارای اندازه های مختلف بر اساس قد شماست. انتخاب اندازه مناسب موجب حمل راحت تر کودک خواهد بود. بد نیست دو عدد داشته باشید؛ یکی به اندازه مامان و یکی به اندازه بابا.
کوله جلویی: کودک را در آغوش شما نگه می دارد و گرما و نیز ضربان قلب شما ممکن است موجب آرامش او شود.
آکواریوم: صدای فیلتر آکواریوم، کودک را آرام می سازد و ماهی ها توجه او را جلب می کنند.
تاب: حرکت یک تاب کودک می تواند آرامش بخش باشد. این نوع تاب را مدت زیادی مورد استفاده قرار نمی دهید، بنابراین شاید امانت گرفتن آن از یک دوست فکر بدی نباشد.
صندلی تاشو کودک: صندلی پایه بلند با پوشش پارچه ای که می توانید با پا آن را بالا و پایین ببرید.
موسیقی: انواع مختلف آن را امتحان کنید، از کلاسیک تا پاپ، بالاخره یکی از آن ها مؤثر خواهد بود.
هشدار: کودکتان را به شدت تکان ندهید، زیرا گریه او را متوقف نمی کند و ممکن است موجب فلج دائمی، حمله صرع، نابینایی، سایر صدمات مغزی یا حتی مرگ شود. به علت بزرگی سر و ضعف ماهیچه های گردن، تکان تکان دادن کودک ممکن است موجب حرکت مغز در جمجمه و در نتیجه پارگی رگ های خونی شود. اگر خیلی هیجان زده و عصبانی هستید، کودک را در محل امنی قرار دهید و از او دور شوید.
قنداق کردن چیست؟
در چند هفته اول تولد بعضی نوزاد ها اگر جمع و جور در پارچه ای پیچیده شوند، احساس امنیت بیشتری دارند و کمتر بدقلقی می کنند. قنداق کردن، دست ها و پا های نوزاد را که ممکن است حرکات آن ها او را از جا یا از خواب بپراند، مهار می کند و گرمای پتو او را آرام می سازد (بعضی کودکان این کار را دوست ندارند و به سرعت عقیده شان را ابراز می کنند). اگر نوزاد شما قنداق شدن را دوست دارد این کار را انجام دهید:
1.یک پتوی تقریباً مربع نوزاد را پهن کنید و گوشه بالای آن را به طرف پایین تا بزنید.
نوزاد را به پشت روی پتو قرار دهید به طوری که گردن کمی بالاتر از محل تاخوردگی پتو قرار گیرد. یک دست او را کنارش قرار دهید و پتو را روی بدن و زیر پشتش تا بزنید.
گوشه پایینی پتو را به طرف بالا تا بزنید و لبه اضافی آن را که ممکن است روی صورت نوزاد را بپوشاند به طرف پایین تا بزنید.
4. دست دیگر را پایین بیاورید و گوشه دیگر پتو را روی بدن نوزاد قرار دهید و اضافی آن را زیر بدنش بگذارید.
کودک تان هنگام تولد معمولاً با گریه به دنیا خوش آمد می گوید. احتمالاً از شنیدن اولین گریه او خوشحال می شوید و احتمالاً آخرین باری است که چنین حالتی به شما دست می دهد. طی سال های آینده تلاش بسیار زیادی می کنید تا او گریه اش را قطع کند. تمام نوزادان به طور متوسط ۱ تا ۲ ساعت در روز گریه می کنند. بعضی نوزادان بیشتر – بسیار بیشتر – و بعضی کمتر گریه می کنند. چند روز اول بعد از تولد نوزادتان احتمالاً تمام شبانه روز را خواهد خوابید و به ندرت گریه خواهد کرد. البته هنوز زود است که به این خاطر به خودتان تبریک بگویید. گریه نوزاد اغلب چند هفته بعد از تولد شروع و در شش هفتگی به اوج میرسد. اغلب ما در جمع خانواده یا دوستان خود با کودکان و نوزادان بدقلق و ناآرام برخورد داشته ایم. حالت شایع این کودکان گریه کردن، بی قراری، جیغ زدن، تکان دادن دست و پاها و… است که در ابتدا شدید تر بوده و سپس کمتر می شود. با بزرگتر شدن کودک ،کنترل احساسات به کودک اجازه می دهد تا راه حل های پیشگیری از رفتار های پرخاشگرانه را جایگزین کند. رفتاردرمانی کودکان به آن ها کمک می کند تا بدقلقی و ناآرامی را کنار گذاشته و آرام تر شوند. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر کودک بدقلق و ناآرام، با انجام تکنیک های آرام سازی، ریلکسیشن، ماساژ درمانی و رفتاردرمانی کودکان به درمان مشکلات ناآرامی کودکان و نوزادان کمک می کند. متخصصین رفتاردرمانی مرکز با ارائه تکنیک های مختلف و مشاوره والدین شما را در بهبود مشکلات رفتاری و بدقلقی کودکان کمک می نمایند.
کودکی که گریه می کند در تلاش است تا چیزی به شما بگوید. ممکن است بخواهد گرسنگی یا پرخوری و شکم دردش را به شما اطلاع دهد و ممکن است بخواهد بگوید و پوشکش خیس و از این بابت ناراحت است، یا برعکس، او آن پوشک مرطوب و گرم را دوست می داشت و حالا که آن را تعویض کرده اند، سردش شده است و عصبانی است! ممکن است خسته باشد و دوست دارد با تکان تکان دادن او را بخوابانید با حوصله اش سر رفته است و انتظار دارد با چیزی او را سرگرم کنید. شاید هم می خواهد بگوید از اینکه نمی تواند روی فرش بخزد و به همه چیز دست بزند عصبانی است که البته در این صورت او تمام شش هفت ماه آینده را به گریه می گذراند (اما احتمالاً خزیدن را زودتر شروع خواهد کرد). هنگامی که برای اولین بار نوزادتان را در آغوش می گیرید، تصوری از هیچ یک از این موارد ندارید.
روش های آرام کردن کودک بدقلق و ناآرام
گریه کودک موجب افزایش ضربان قلب، بالا رفتن فشار خون و عرق کردن کف دست های مادر و پدر می شود. همچنین دمای پستان های مادر شیرده بالا می رود. شنیدن صدای گریه نوزاد ممکن است موجب ترشح شیر شود. وظیفه شما، درک زبان گریه نوزاد تان است، زیرا گریه نوعی زبان است. با درک هرچه زودتر این زبان، فرصت بیشتری برای گوش دادن به قان و غون او دارید و زمان کمتری را به شنیدن جیغ و فریاد او خواهید گذراند. در این مرحله، آنچه نباید انجام دهید آموزش صبر و حوصله به کودک تان است. در حقیقت، هرچه زودتر نسبت به گریه های او واکنش نشان دهید، بهتر است؛ زیرا آرام کردن کودک در ابتدای شروع گریه آسان تر از آرام کردن او در مرحله هیستریک و عصبانیت و ناراحتی شدید است.
بدقلقی کودکان و نوزادان به چه علت است؟
اگرچه هیچ کس تاکنون فرهنگ لغتی برای ترجمه گریه کودک تهیه نکرده است، اما ریتم و زیر و بم گریه نوزاد تان می تواند کلید جستجو برای یافتن مشکل باشد. گریه زوزه مانند و به نوعی آهنگین، که ممکن است غیر عادی و گاهی همراه با مالش چشم ها و گونه ها باشد به علت خسته شدن از گریه است. درد شدید ناگهانی. جیغ و به دنبال آن یک سکوت طولانی و سپس یک جیغ دیگر، این نوع گریه و جیغ ممکن است به علت نفخ شکم، گیر کردن پای کودک در فاصله نرده های تخت یا فرو رفتن سنجاق پوشک در بدنش باشد.
انواع گریه کودکان و نوزادان
گرسنگی: گریه های کوتاه و موزون و ریتم دار که ناامیدانه به نظر می رسند.
اجابت مزاج: بیشتر با یک گریه یا خرناس شروع می شود و اغلب حین غذا خوردن صورت می گیرد.
احساس گرمای زیاد: بیماری یا تب داشتن، گریه ناله مانند.
عصبانیت یا استیصال: کودک ممکن است هنگام خارج کردن پستانک از دهانش، باز کردن پوشکش یا بدون هیچ دلیل موجهی فریاد های گوش خراشی سر دهد.
ملالت و بی‌حوصلگی: از غر شروع و به ضجه و زاری ختم می شود. از جا برداشتن کودک بی حوصله موجب قطع فوری گریه اش می شود.
محیط میتواند برای تأثیرگذاری روی رفتار و بهینه سازی یادگیری، استفاده شود. اگر به نظر میرسد پرخاشگری یک بیمار با تحریکاتی مثل صداها یا حرکات ناگهانی بدتر میشود، محیط میتواند برای کم کردن این حالت، تغییر کند و یا از تماس مراجع با این شرایط جلوگیری شود. به طور مشابه، اگر یک مراجع حواس پرت باشد یا مشکلات درک بینایی داشته باشد، یک اتاق ساکت و منظّم با کمترین مزاحمت بینایی میتواند توجّه را، تسهیل کرده و نیازهای پردازش بینایی محیط را، کم کند. معنا و انگیزه از شرکت کردن مراجع در برنامه هدف گذاری، نشأت میگیرد. یک مراجع با بینش و توانایی های فراشناختی محدود شده ممکن است نتواند اهداف طولانی مدّت را شناسایی و فرمول بندی کند و نتواند نیازهایی را برای آنها ببیند و ممکن است مشکل در فهم پیشرفت به سمت آن اهداف داشته باشد. رفتار درمانی و تکنیک های رفتاری صحیح میتوانند در این گونه رفتارها مورد استفاده قرار گیرند که با تقویت مثبت یا استفاده از پاداش هدفمند، شکل میگیرند. ضروری است که همه ی اعضای تیم توانبخشی یک روش یکسان اتخاذ کنند و آن را مداوم انجام دهند تا مطمئن شوند که مؤثّر خواهد بود. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر با انجام خدمات متنوع رفتار درمانی کودکان، کاردرمانی، گفتاردرمانی، بازی درمانی و… به صورت تیمی و هماهنگ به درمان کامل مراجعین می پردازد. تجربه بالای متخصصین مرکز و بهبود مراجعین، این مرکز به عنوان بهترین مرکز رفتاردرمانی تهران شناخته شده است.
رفتار درمانی کودکان و انواع تکنیک های رفتاری همچنین میتواند برای مراجعانی که عوارض رفتاری مربوط به ضایعه مغزی مانند شکستگی، پرخاشگری و عدم مهار را داشته باشند، ضروری باشد. پاداشهای امتناع، نادیده گرفتن رفتارهای نامطلوب و ستایش و یا پاداش رفتارهای مناسب، برخی راههای استفاده از این روشها هستند. ضروری است که همه ی اعضای تیم توانبخشی یک روش یکسان اتخاذ کنند و آن را مداوم انجام دهند تا مطمئن شوند که مؤثّر خواهد بود.
تکنیک های رفتاری
شکل دهی یکی از انواع تکنیک های رفتاری و رفتار درمانی میباشد که برای تشویق عملکرد به سمت هدف نهایی، وقتی که آن هدف به صورت فوری در دسترس نیست، استفاده میشود. در مراحل اوّلیه رفتار درمانی، هر رفتاری که فرد را به عملکرد دلخواهش نزدیک کند، تحسین میشود یا پاداش داده میشود تا به سمت رفتار در این مسیر تشویق میشود. یک بار که یک جزء و یا سطح رفتار همواره به دست آمده است، تحسین به مدّت زیادی داده نمیشود امّا اگر سطح دیگری از رفتار بدست آید، تحسین میشود. وقتی که عملکرد دلخواه به طور کامل به دست آید، تحسین کردن به صورت درجهبندی شده کاهش مییابد تا متوقّف شود. این تکنیک نیاز دارد که عملکرد هدف یا رفتار آنالیز شده و به سطوح جزئیتری تقسیم شود. اگر چند نفر از اعضای تیم در این مداخله درگیر شوند، همه باید بدانند که کدام مرحله میباشد، مراجع به کدام مرحله رسیده است و با نوع تحسین و پاداشی که داده میشود، موافق باشند. حفظ دقیق اطلاعات و ارتباط خوب، بسیار ضروری میباشد. سندرم اختلال در عملکرد اجرایی میتواند منجر به تکانشگری و رفتارهای نامناسب در موقعیتهای اجتماعی مانند کنایههای جنسی یا محبّت بیش از حدّ به افراد غریبه شود. تحسینهای سریع و فراوان برای رفتارهای مناسب و قابل قبول برای فرد، توجّه مثبت و پاداش را فراهم خواهد کرد و رفتار را در طولانی مدّت تقویت میکند.
راهنمایی در رفتاردرمانی
یک روند هدایت عملکرد و راهنمایی کردن میباشد. اگر فردی نمیتواند یک فعالیت یا تمرین را با تواناییهای اوّلیه اجرا کند یا در حال یادگیری یک مهارت جدید میباشد، پس از آن راهنمایی میتواند به عنوان نشانه استفاده شود. بسیار مهمّ است که راهنماییهایی که میشود، سادهترین راهنمایی ضروری برای سطح عملکرد فرد و در سطح معمولی برای فردی که میتواند به راحتی فعالیت را پردازش کند، باشد. آسیب مغزی اغلب باعث مشکل پردازش در قسمت بزرگی یا گوشهای از اطلاعات میشود و راهنماییهای زبانی باید مناسب، مختصر و ساده باشند. راهنماییها میتوانند بینایی (نشان دادن)، کلامی (نوشتن و گفتن)، لمسی (راهنمایی یا جایگذاری قسمتی از بدن) یا محیطی (برای مثال، کدگذاری موارد یا مکانها با رنگ) باشند. آنها مراجع را با اطلاعاتی در مورد این که در مرحله بعدی این توالی چه عملکردی باید داشته باشند و برای بهبود بخشیدن به کیفیت عملکرد، مجهّز میکنند. راهنماها میتوانند در سراسر روند و یا در قسمتی که فرد در آن مشکل دارد، فراهم شوند. این تکنیک برای درجهبندی نیازهای فعالیت هر چه که عملکرد بیمار بهبود مییابد، مفید میباشد. راهنماهای فراوان و ساده در مراحل اوّل تمرین، بیشترین راهنمایی و حمایت را فراهم میکنند و میتوانند کمک کنند تا از شکست جلوگیری شود. آنها میتوانند تا زمانی که کل فعالیت بدون راهنما انجام میشود، پیچیدگی را، افزایش و فراوانی را، کاهش دهند. این تکنیک میتواند به طور همزمان بیش از یک مشکل را درمان کنند، برای مثال، در حالی که فرد در حال یادگیری انجام یک وظیفه میباشد، شکل و متن راهنماها میتوانند به خواستههای متفاوت بر توجّه، پردازش حسی و حافظه، تنظیم شوند. راهنماها، نشانگرهای مفیدی از پیشرفت برای مراجع هستند. شکل، فراوانی و متن راهنماها که در یک فعالیت یکسان در طولانیمدّت استفاده شدهاند میتوانند برای تهیه کردن یک تاریخچه از عملکرد و به عنوان یک اندازهگیری از نتایج، ثبت شوند.
زنجیره سازی در رفتاردرمانی
زنجیره سازی یک تکنیک یادگیری است که میتواند به دو صورت زنجیرهسازی رو به جلو و رو به عقب اعمال شود. تمرین انتخاب شده به مراحلش شکسته میشود. در زنجیره سازی رو به جلو مراجع، مرحله اوّل تمرین را تکمیل میکند و درمانگر باقی مراحل را تکمیل میکند. وقتی که مراجع به این مرحله مسلّط شد، میرود که هر دو مرحله یک و دو را تکمیل کرده و درمانگر مراحل باقی مانده را تکمیل میکند. به تدریج مراجع مراحل را با موفقیّت تکمیل کرده تا این که، تمام مراحل را تکمیل کند. در زنجیرهسازی رو به عقب، برعکس اتّفاقات قبلی اعمال میشود. درمانگر همه ی مراحل تمرین به جز آخرین مرحله را تکمیل کرده و آخرین گام را، مراجع تکمیل میکند. سپس درمانگر همه مراحل را به جز دو مرحله آخر تکمیل کرده تا مراجع تکمیل کند و این روند ادامه مییابد تا این که مراجع همه مراحل را تکمیل کند. این روش آخر مفید است چون که به مراجع تجربهی تکمیل یک تمرین را میدهد، از این طریق، رضایت بیشتری نسبت به زنجیرهسازی رو به جلو وجود دارد. این تکنیک، ذاتاً تمرین را از لحاظ مدّت، نیاز به انرژی، پیچیدگی و مهارت پردازش اطلاعات به تدریج نیازها را بر شخص ایجاد میکند. کل مراحل تمرین و فعالیت میتوانند زنجیرهوار شوند و زنجیرهسازی میتواند راهنمایی را برای افزایش تدریجی عملکرد کاری مراجع، ترکیب کند. نقص در توجّه انتخابی و حواس پرتی (فصل 5 را ببینید) میتواند برای همیشه مانع فرد از انجام موفّق تمرینها شوند. زنجیرهسازی رو به عقب فعالیتهای روزمرهی زندگی، مانند درست کردن نوشیدنیهای گرم یا لباس پوشیدن، یک شکل مفید از درجهبندی نیازهای فعالیت میباشد. در مراحل اوّلیه، هدف رسیدن با کمترین فرصت برای حواس پرتی است و نیاز به توجّه میتواند برای تسهیل عملکرد بهبود یافته در طول زمان، افزایش یابد.
یادگیری بدون خطا
یادگیری بدون خطا یا بی خطا نیاز دارد که یادگیرنده فقط روش صحیح انجام یک تمرین را یاد بگیرد. رفتاردرمانگر دستورالعملها را آماده میکند، و به گونه ای راهنمایی میدهد که هیچ اشتباهی به وجود نیاید. این روش رفتاردرمانی برای افرادی که نقایص شدید حافظه دارد و یا کسی که در حال یادگیری تمرین یا فعالیتی است که باید با یک تنظیم خاص انجام شود (نیاز به انتقال یا تعمیمدهی نداشته باشد) مانند تراشیدن ریش در حمام هر روز صبح، مفید هست. به یاد آوردن عملکردهای قبلی که شامل اطلاعات اشتباه نخواهد بود، ممکن است با تلاشهای بعدی تداخل کند. نیازهای حل مسأله و قضاوت، حداقلهایی هستند که در محیط و بافتار یک عملکرد کاری یکسان باقی میمانند. تأثیرگذاری این روش شدیداً وابسته به تکرار کل تجربهی تمرین هست. بنابراین انتظار نمیرود تعمیمپذیری یادگیری اتّفاق بیافتد.
الگوهای تمرین در رفتار درمانی
آسیب مغزی میتواند باعث ناتوانایی پایدار در حل مسأله، ناتوانی در مهارت انتقال به موقعیت دیگر و یا توسعه آنها به شرح کلی شود. حتّی اگر سطح بالایی از عملکرد شناختی دست نخورده است، اکتساب یا اکتساب مجدّد مهارتهای حرکتی و صلاحیت کار، نیازمند تمرین میباشد و برنامه مداخله باید با برنامه تمرین ترکیب شود. بیشترین نوع استفاده شده از برنامه تمرین، تمرین تصادفی و تمرین مسدود شده هستند.
تمرین مسدود شده شامل تکرّر توالی یکسانی از کار به صورت تکراری هست. در رفتاردرمانی تمرین مسدود شده میتواند زنجیرهسازی شود تا هر عنصر در یک توالی بارها و بارها خود را در آن تمرین قرار دهد قبل از این که تمام آن را به هم متّصل کند. هر چه که نیازهای یک عمل یا تمرین در هر زمانی یکسان باقی بماند، تداخل محیطی در این وضعیت کمترین مقدار است. اگر از تمرین مسدود شده برای یادگیری پرتاب و گرفتن یک توپ استفاده میکند، یک عنصر تمرین مکرّر خواهد بود، سپس دیگری، و فقط بعد از کسب هر عنصر، تمام توالی پرتاب و گرفتن با هم خواهند بود. تمرین تصادفی شامل تمرین توالی یک مهارت یا تمرین امّا با نیازهای محیطی متنوّع، مانند پرتاب و گرفتن یک توپ در یک توالی میباشد. جهت گذاشتن کتری برای درست کردن چای، برنامه زمانبندی یکسانی میتواند اعمال شود، در تمرین مسدود شده، هر مرحله (برداشتن کتری، پر کردن آن با آب، گذاشتن روی گاز و روشن کردن گاز) به صورت تکراری تمرین خواهد شد. در تمرین تصادفی کل توالی در هر تکرار انجام خواهد شد. تمرین تصادفی، تنوّع نیازها را بر پایه عملکرد، با وجود تداخل محیطی و نیاز به ربط دادن یک مرحله به دیگری، افزایش میدهند. از لحاظ یادگیری، برخی شواهد اشاره دارند که تمرین تصادفی منجر به نگهداری و توانایی انتقال مهارتهای بهتر میشود امّا تمرینات مسدود شده عملکرد را در حین روند اکتساب بهبود میبخشد). از لحاظ نتایج عملکردی، تمرین تصادفی ممکن است نسبت به موضوع و هدف کاردرمانی بیشتر مناسب باشد امّا مراجع با سطح شناختی پائین ممکن است از تمرین مسدود شده سود بیشتری ببرد، چون که نیازهای شناختی را در حین تمرین کم کرده و میتواند یک تجربه موفقیّتآمیز زودهنگام را، فراهم کند. متنوّع کردن برنامهها، هر چه که مراجع پیشرفت میکند، یک راه دیگر برای درجهبندی مداخلات میباشد.
بسیاری از والدین و مربیان مهد های کودک همچنین آموزگاران مدارس با این چالش روبه رو هستند که چطور می توان تحمل کودک را در کلاس افزایش داد؟ راهکارهای متعددی توسط والدین، کادر آموزشی و روانشناسان مدارس مطرح می شود که می تواند تا حدودی موثر باشد. اما مهمترین نکته در بهبود وضعیت کودکان و افزایش تحمل در کلاس درس استفاده از تکنیک های کاردرمانی حسی و رفتاردرمانی در کنار یکدیگر می باشد که موجب بهبود اختلالات حسی کودکان و افزایش تحمل کاری و درمان کج خلقی کودکان می شود. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی و رفتاردرمانی کودکان به صورت کاملا تخصصی با کادر مجرب مرکز مشغول به فعالیت می باشد. همچنین خدمات کاردرمانی حسی در منزل را در کنار رفتاردرمانی به کودکان اراه می دهد.
حرکت مکرر از طریق تحریک گیرنده‌های حسی، افزایش جذب اکسیژن و آزادکردن انرژی اضافی، به طور سودمند، یادگیری و خلق‌وخو را بالا می‌برد. داشتن یک فرصت برای حرکت‌کردن به طور ویژه به دانش‌آموزان کمک میکند تا برای کلاس‌هایی که نیازمند توجه مداوم می‌باشند و در مواقعی که از یک فعالیت به یک فعالیت دیگر می‌روند، آماده شوند.
نکاتی برای افزایش تحمل کودکان در کلاس درس
زنگ‌های تفریح از فعالیت‌هایی از قبیل بالاپریدن، هل‌دادن دیوار، هل‌دادن صندلی، و پایین آوردن سر در یوگا و دیگر وضعیت‌های یوگا ، حرکات کششی (کش دادن به بالا و پایین) ، قدم زدن در محیط اتاق … را شامل میشود. در اینجا چند ایده اضافی دیگر موجود میباشد:
× فعالیتهای سنگین از عضلات عمقی و بزرگ استفاده میکنند؛ هل‌دادن ،کشیدن و حمل‌کردن چیزها مثل حمل‌کردن اسباب و اثاثیه، کشیدن یک قفسه پر از کتاب، حمل‌کردن یک کیف سنگین بازی طناب‌کشی، گرفتن یک توپ سنگین، بالارفتن از پله‌ها ، راه‌رفتن با چرخ‌دستی و مثل کماندوها خزیدن (سینه‌خیز رفتن)
× بازی‌های حرکتی سازمان‌یافته مثل انتخاب کارت درحالی‌که بدنتان را حرکت می‌دهید و ورزش‌های تفریحی با استفاده از کارت
× اختصاص‌دادن مأموریت‌های خاص به دانش‌آموزانی که نیازمند حرکت اضافی می‌باشند مثل: بردن یک نوشته به دفتر مدرسه یا تدارکات
× فعالیتهای ورزش مغزی، تکانه‌ها را خارج میکنند استرس را کم میکنند و به تحریک عملکرد مغز کمک میکنند برخی از فعالیتهای ورزش مغزی شامل:
× دکمه‌های مغز: این فعالیت گردن و شانه‌ها را ریلکس میکند و به تعادل به سمت راست و چپ بدن کمک میکند و انرژی و تمرکز را زیاد میکند دکمه‌ها، کیسه‌های بافت پیوندی نرمی هستند که در زیر ترقوه‌های راست و چپ شما قرار دارند یک‌دست را روی شکمتان قرار دهید و با انگشت وسط و شست دستی که دراز کرده‌اید برای ۲۰ تا ۳۰ ثانیه این نقاط را ماساژ دهید جای دست را نگه دارید و دوباره تکرار کنید.
× خزیدن متقاطع: این فعالیت ارتباط بین نیمکره‌های راست و چپ مغز و هماهنگی دو سمت بدن را افزایش میدهد. با حرکات یک‌طرفه (یک سمت بدن) شروع کنید (مثل: یکی در میان دست راست با زانوی راست، سپس دست چپ با زانوی چپ ) و سپس این حرکات را انجام دهید: دست راست و زانوی چپ‌دست چپ و زانوی راست‌دست و پا در جلوی، بدن دست‌وپا در پشت بدن و دیگر حرکات تغییری.
Lazy 8s: این فعالیت هنگامی که مغز در حال تمرکزکردن است، عضلات بازو را شل میکند. این در هنگامی که فرد برای نوشتن آماده میشود، کمک‌کننده است. دستتان را بیرون از بدن نگه دارید و با انگشت اشاره تان می‌توانید علامت، بکشید یک 8 راه، با استفاده از حرکات بزرگ بازو (دست) در هوا رسم) کنید و نقطه میانی را آن‌قدر در خط وسط بدنتان نگه دارید تا بازوهایتان از خط وسط عبور کنند، سپس آن را روی یک کاغذ نقاشی کنید. در ابتدا از دست غالبتان استفاده کنید و سریع و آزادانه رسم کنید.
سپس از دست غیرغالبتان استفاده کنید. برای یادگیری بیشتر فعالیتهای ورزش مغز شما می‌توانید به‌آسانی در تمریناتتان جا دهید.
× Me Move : یک برنامه چندرسانه‌ای است که موسیقی، حرکت و تصاویر را بر اساس شکل‌های هندسی و ساده با بدن‌های آنها، ترکیب میکند به طیف گسترده‌ای از توانایی‌ها و سنین متوسل میشود و برای دانش‌آموزان خیلی آرام‌کننده و مشارکت دهنده است.
× از یک مکان بازی باکیفیت بالا یا یک ریبوندر ( تخته‌های پرش بزرگ) یا با یک میله ثابت ایمن برای دانش‌آموزان کوچک‌تر یا از صفحات پرش مطابق شکل ۱۹ استفاده کنید.
× به دانش‌آموزان آموزش دهید که نفس عمیق بکشند :
از دانش‌آموزان بخواهید که از نی، سوت و اسباب‌بازی‌های بادی استفاده کنند.
آرام و عمیق نفس‌کشیدن و توجه روی بازدم به‌جای دم را آموزش دهید. دانش‌آموزان کوچک‌تر میتوانند مثل یک شیر غرش کنند تا بازدم را اغراق‌آمیز کنند و بنابراین عمیق‌تر نفس بکشند.
ظرف‌هایی با آب‌صابون (کف) و نی آماده کنید و دانش‌آموزان را وادار کنید که باقدرت از طریق نی‌ها در ظرف فوت کنند تا حباب ساخته شود. آنها میتوانند هم بگویند (یک صدای تودماغی یا همهمه کردن) همان‌طور که آنها برای تنفس عمیق‌تر نفس می‌کشند.
بسیاری از والدین از رفتارهای عصبی، پرخاشگرانه و قشقرق های کودکان خود در محیط های مختلف نظیر مهمانی، هنگام رفتن به مدرسه و مراکز خرید اظهار ناراحتی می کنند. باید توجه کنید که بسیاری از کودکان در سنین 3تا5 سالگی رفتار قشقرقی و پرخاشگری از خود نشان می دهند اما رفتار هایی که طولانی مدت و متناوب هستند باید مورد توجه قرار بگیرند. مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان کودکان عصبی و کنترل رفتارهای پرخاشگرانه کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. استفاده از تکنیک های بازی درمانی و رفتاردرمانی موجب بهبود رفتارهای عصبی کودک و ایجاد رفتارهای ساختار یافته در کودکان می گردد.
اجازه بدهید تا رفتارهای قشقرقی را در نظر بگیریم، همه آن ها خیلی عادی هستند زمانی که کودکان کم سن یاد می گیرند تا عواطف و نا امیدی خود را مدیریت کنند. محققین دریافته اند که بیشتر از ۸۰ درصد پیش دبستانیهای 5-3 ساله یک بار یا بیشتر در ماه، رفتار عصبی دارند، اما کمتر از ده درصد کودکان کم سن و سال رفتار عصبی روزانه را دارند. استفاده از پرسشنامه ی والدین به نام (MAP-BP) multidimensional assessment of preschool disruptive behavior برای کمک به شمارش تعداد دفعات، کیفیت، و شدت خیلی از رفتارهای قشقرقی و همچنین توانایی های مدیریت خشم، مطالعه نشان داد که:
۶۱ درصد از پیش دبستانی ها زمانی که نا امید، عصبانی و ناراحت هستند قشقرق را نشان می دهند.
۵8 درصد در طول فعالیت های روزمره مثل زمان خواب، موقع صرف غذا و یا لباس پوشیدن قشقرق را نشان میدهند.
اگرچه ۵۶ درصد رفتارهای قشقرقی را همراه با والدین بروز می دهند، تنها ۳۶ درصد رفتارهای قشقرقی را با بزرگسالان مثل معلم و پرستار دارند.
۲۸ درصد اشیاء را تخریب و می شکستند و ۲۴ درصد شخصی را ضربه، گاز یا لگد زدند.
والدین نتوانستند برای ۲۶ درصد از رفتارهای قشقرقی دلیلی را پیدا کنند.
ما می دانیم که رفتارهای عصبی کودکان که طولانی و متناوب هستند به احتمال زیاد از نظر تکاملی عادی نیستند و اینکه یک مسئله غیرعادی به خصوص در کودکان بزرگتر است.
درمان کودکان عصبی
در رفتاردرمانی کودکان این موضوع ضروری است که بین رفتار قشقرقی که به علت عوامل عاطفی مثل نرسیدن کودک به چیزی که علاقه دارد بروز میکند و بحران حسی به علت تحریک بیش از حد که نیازهای نوروبیولوژیکال برآورده نمی شود، افتراق گذاشت. رفتار مشاهده شده ممکن است یکسان باشد اما علل ریشه ای ممکن است کاملا متفاوت باشد.
رفتارهای حسی تحریک کننده
عدم تطابق بین موقعیت و ظرفیت پردازش حسی
نیازهای حسی برآورده نمی شود.
تحریک حسی ناراحت کننده و یا دردناک است.
نیازها برای پاسخ به تحریکات حسی خیلی زیاد می شود.
ممکن است در نتیجهی استرس های جنگ – گریز به خودش یا دیگران صدمه بزند.
رفتارهای قشقرقی
عدم تطابق بین موقعیت و عوامل عاطفی شامل شناخت و مقابله با استرس.
نیازهای عاطفی و علایق برآورده نمی شود.
نیاز به توجه برآورده نمی شود.
در حالت کلی از روی عمد به خودش صدمه نمی زند.
عملکرد کودک در مغازه اسباب بازی
رفتاری: ایزابل یک عروسک تازه میخواهد و مادرش میگوید نه. او شروع به ناله و شکایت می کند و اگر مادرش کنار نیاید خودش را روی زمین پرت میکند و شروع به گریه و فریاد زدن می کند. آخرین باری که این اتفاق افتاد، مادرش کوتاه آمده و عروسکی که ایزابل خواسته است را خریداری کرده است. این کار ممکن است الان جواب بدهد.
حسی: سوفیا حساسیت های بینایی و شنوایی را با هم دارد، بنابراین رفتن به داخل مغازه اسباب بازی با وسایل الکتریکی پر سرو صدا، گفت و گوی بسیاری از مردم به اضافه محوطه هایی پر از اسباب بازی های رنگارنگ، باعث شد که سرش وزوز کند و شروع به احساس لرزیدن و ترسیدن کرد. او یک عروسک دید و از مادرش خواست که آن را بخرد. وقتی که مادر نه گفت، برای او موضوع زیادی بود تا با آن کنار بیاید. او خودش را به کف زمین پرت کرد و شروع به گریه کردن و فریاد زدن کرد. او فقط نمی تواند به خودش کمک کند.
عملکرد کودک در میز شام
رفتاری: جاستین با لگوهایش ساختمان می سازد. او درکل گشنه اش نیست و علاقه ای به اینکه شام چی باشد نیز ندارد. او به خاطر اینکه والدینش مجبورش می کنند چند تکه کوچک مزه میکند و دوباره می رود تا بازی کند.
وقتی که پدرش اصرار می کند تا سر میز بماند حتی اگر خوردن غذا را انجام داده است، او بشقابش رابلند میکند و به زمین پرت می کند. پدرش او را برای مدت زمانی به داخل اتاقش می فرستد.
حسی: جک تون عضلانی پایین و مهارت های پردازش حس عمقی ضعیفی دارد. او از خوردن شام روی میز تنفر دارد چون روی صندلی اش راحت نیست و گاهی اوقات از روی آن به زمین می افتد که باعث می شود که خواهرش به او بخندد. برای او بهتر است که موقع غذا خوردن سر پا بایستد و یا حتی اگر بین لقمه هایی که می خورد دور میز بدود. زمانی که پدر و مادر خسته او می خواهند که بنشیند و آرام باشد، بشقابش را بلند می کند و به زمین پرت میکند. پدرش او را به داخل اتاقش می فرستد.
پرخاشگری در کودکان علل مختلفی دارد. بسیاری از کودکان برای به دست آوردن آن چه می خواهند، داد و فریاد و گریه به راه می‌اندازند. وقتی کودک از طریق پرخاشگری به خواسته خود میرسد، یاد میگیرد که گریه کردم و قشقرق به راه انداختن، پاداشی به دنبال دارد. معمولاً وقتی والدین با چنین رفتاری از جانب کودک مواجه می شوند، تسلیم شده و خواسته او را برآورده می کنند. به ویژه اگر کودک در اماکن عمومی چنین رفتاری از خودش نشان دهد، والدین صرفاً به خاطر آرام کردن او تسلیم فشارها می شوند. تا زمانی که والدین تصمیم کودک می شوند، در واقع به رفتار بد او پاداش می دهند و تا زمانی که یک رفتار پاداش میگیرد،خاموش نمی شود. اگر چنین رفتاری تبدیل به یک عادت شود،تغییر رفتار کودک کار مشکلی خواهد شد. مرکز روانشناسی کودک دکتر صابر در زمینه بررسی علل پرخاشگری و درمان آن در کودکان با تکنیک های مختلف رفتاردرمانی پرخاشگری که توسط ادر متخصص کاردرمان و روانشناس کودک مرکز انجام می گیرد فعالیت می نمایند. بخش های مختلف مرکز شامل بازی درمانی، رفتاردرمانی، سنسوری روم، ماساژ درمانی و رفتاردرمانی کودک اختلال یادگیری…. موجب گردیده درمان مشکلات رفتاری نظیر پرخاشگری کودک با ریشه یابی صحیح و درمان تخصصی برطرف شده و رفتاهای مناسب جایگزین گردد.
در رفتاردرمانی کودکان برخی از رفتارهای نامناسب کودک، نادیده گرفتن و بی توجهی بسیار موثر است و باعث می شود که تکرار آن رفتار به مرور کاهش یافته و در نهایت حذف شود. اگر چنین واکنشی را نسبت به رفتارهای مثبت کودک داشته باشیم، آن رفتارها نیز به سمت خاموشی خواهند رفت! بنابراین همیشه باید رفتارهای مثبت را مورد توجه قرار داد و برعکس رفتارهای منفی را نادیده گرفت. مثلاً زمانی که کودک شروع به پرخاشگری میکند یا قشقرق به پا میکند، بهترین کار نادیده گرفتن و عدم توجه به کودک است. یعنی وانمود کنیم که اصلا او را نمی بینیم و صدایش را نمی شنویم و یا اینکه با آرامش و بدون عصبانیت از کنارش بلند شویم و با فعالیتی خودمان را مشغول کنیم. زمانی که رفتار پرخاشگرانه کودک را مورد بی توجهی قرار میدهیم، زبان بدن ما نیز باید کاملاً آرام باشد. نباید عصبانیت را در چهره خود نشان دهیم و یا آن را با رفتار خود آشکار کنیم. مثلاً ظرف ها را با عصبانیت بشوییم و یا اینکه در اتاق را محکم به هم بکوبیم. عصبانیت ما چه در کلام و چه در رفتار، به نوعی توجه به رفتار کودک و تشدید کننده رفتار منفی او خواهد بود.
چگونه با پرخاشگری کودک مواجه شویم؟
بهترین توصیه برای مقابله با پرخاشگری کودک، نادیده گرفتن این موارد زمانی که کودک قشقرق به راه می‌اندازد، باید رفتار او را نادیده بگیریم، هرگونه توجه ما به این رفتار، به معنی تقویت آن است. رفتاری که پاداش نگیرد،خاموش خواهد شد. فراموش نکنید که باید صبور باشید و بتوانید در مقابل داد و فریاد کودک آرامش خود را حفظ کنید و عصبانی نشوید. حتی خشم را در صورت خود و یا در رفتار خود نشان ندهید. مقاوم باشید، از خودتان ضعف نشان ندهید و تسلیم نشوید. دفعات اول احتمالاً کودک مدت زمان بیشتری قشقرق به پا میکند، تا شما را وادار به تسلیم کند، اما رفته رفته زمانی که کودک متوجه میشود که شما مصمم هستید و داد و فریادش نظر شما را تغییر نمی‌دهد، از مدت زمان آن کاسته خواهد شد. روش موثر دیگری در چنین موقعیت‌هایی، «بغل کردن از پشت سر»است. با محاصره کردن کودک در حلقه دست ها و بازوهای تان، می توانید او را آرام کنید.
چگونه به رفتارهای پرخاشگرانه کودک بی توجهی کنیم؟
هیچ گونه تماس بدنی نباید برقرار شود.
هیچگونه تماس یا ارتباط کلامی نباید برقرار شود.
هیچ تماس چشمی با کودک برقرار نشود.
به یاد داشته باشید مهارت نادیده گرفتن در صورتی موثر است که همراه با نشان دادن توجه و پاداش دادن به رفتارهای مطلوب باشد.
بی توجهی به رفتارهای مثبت کودک، به مرور باعث کاهش و خاموشی آن رفتارها میشود.
« محرومیت» تکنیک رفتاردرمانی در پرخاشگری کودکان
باید ابتدا کودک را از عواقب زیر پا گذاشتن قانون آگاه کنیم و توضیح دهیم که اگر رفتار مورد نظر را انجام ندهد، برچسبی « ستاره» دریافت نخواهد کرد و جایزه ای هم در کار نخواهد بود. بنابراین او را از آنچه به او وعده داده ایم مثل تماشای تلویزیون، پارک رفتن، خرید اسباب بازی و… محروم می کنیم. برای اطمینان از این که کودک منظور ما را متوجه شده، از او می پرسیم اگر قانون را زیر پا بگذارد چه اتفاقی می افتد؟به این ترتیب مطمئن می شویم که کودک پیامد کار را متوجه شده است.
محرومیت هایی که برای کودک در نظر میگیریم، نباید طولانی مدت باشند. مثلاً وقتی کودک را از بازی با کامپیوتر محروم می کنیم،بهتر است مدت زمان یک روز تا یک هفته را در نظر بگیریم، چون وقتی مدت زمان محرومیت را طولانی می کنیم، کودک انگیزه خود را از دست می دهد و مسئله از ذهن او بیرون میرود. در نتیجه، محرومیت طولانی مدت کارساز نخواهد بود.
وقتی پیامد منفی را اجرا می کنیم، ممکن است با بی‌تفاوتی کودک مواجه شویم. به عنوان مثال به کودک می گویم به خاطر این که از قانون سرپیچی کردی و پرخاشگری داشته، امروز نمی توانید با اسباب بازی مورد علاقه ات بازی کنی. ممکن است کودک بگوید برایم مهم نیست و بعد خودش را با وسیله یا فعالیت دیگری مشغول کند. در چنین مواقعی والدین احساس میکنند که محرومیت بی نتیجه است و تاثیری روی کودک ندارد. در واقع کودک در حال امتحان کردن پدر و مادرش است و به نوعی از خودش مقاومت نشان می دهد. بهتر است والدین همچنان محرومیت را ادامه دهند و ناامید نشوند. به مرور زمان، کودک در مییابد که والدین ثابت قدم هستند و آنچه وعده داده اند را عملی می کنند، در نتیجه دست از مقاومت و نافرمانی بر نخواهند داشت. در نظر داشته باشید کودک را باید از امتیازاتی محروم کنید که برایش مهم هستند. مثلاً محرومیت استفاده از تلفن، برای فرزندی که بسیار اجتماعی است و دوستان زیادی دارد، موثر است. اما همین تنبیه برای فرزند تنها و گوشه‌گیر شما موثر نخواهد بود.
محرومیت باید با توجه به سن، شخصیت و علاقه کودک در نظر گرفته شود.
پیامدی که برای رفتار پرخاشگری کودک در نظر میگیریم، تا حد ممکن باید متناسب با رفتار منفی بوده و منصفانه باشد.مثلاً وقتی کودک لباسهایش را از کف اتاق جمع می کند و مادر او را به مدت یک ربع از تماشای تلویزیون محروم می کند،این تنبیه منصفانه است. اما اگر برای همین رفتار کودک را سه روز از تماشای تلویزیون محروم کند ،این تنبیه شایسته و عادلانه نیست. گاهی نمی‌توانیم یک پیامد منفی برای رفتاری نامناسب در نظر بگیریم. بنابراین حذف یکی از علاقه‌مندی‌های کودک را به عنوان پیامد منفی، تعیین می‌کنیم. مثلاً وقتی کودک بددهنی میکند و حرف زشت میزند، می توانیم او را از انجام بازی کامپیوتری در آن روز محروم کنیم.
تنبیه بدنی احساس لطیفی را که کودک نسبت به خود دارد، نابود میکند.
لازم است محرومیت یا پیامد منفی را بلافاصله بعد از انجام رفتار پرخاشگری اعمال کنیم. اگر فاصله زمانی زیادی بین رفتار بد کودک و پیامد منفی آن وجود داشته باشد، تنبیه تاثیر خود را از دست میدهد و کودک فراموش میکند که این تنبیه یا محرومیت برای کدام رفتارش در نظر گرفته شده است.
تداوم تنبیه رفتار ناشایست، بسیار مهمتر از شیوه انجام آن است. به عنوان مثال،در صورتی که می خواهید کودک از کلمات ناشایست استفاده نکند، یا چیزی را پرت نکند، اگر هر بار که فحش میدهد، حتماً تنبیه شود،خیلی سریعتر رفتارش اصلاح می شود تا زمانی که به طور غیر مداوم و گاه گاه او را تنبیه کنیم.
تشویق و تحسین همیشه مقدم بر تنبیه است.
در زمانی مشخص، مثلاً یک ماه، تنبیه و پیامد منفی را برای یک یا دو رفتار مشخص کودک در نظر میگیریم. اگر برای تمامی رفتارهای او تنبیه در نظر بگیریم، این کار نافرمانی اش را افزایش خواهد داد، چون دیگر انگیزه‌ای برای تلاش نداشته و چیزی برای از دست دادن ندارد.
یکی از روش های رفتاری مورد استفاده در روانشناسی کودکان و رفتاردرمانی، روش تشویق کلامی و غیر کلامی کودکان است. در مرکز روانشناسی کودک در غرب و شرق تهران از روش های مختلف رفتاردرمانی مانند روش خاموشی، تشویق کلامی برای کودکان، اقتصاد ژتونی و در جهت ایجاد یا تصحیح رفتار های کودکان استفاده می شود. آموزش روش تشویق کلامی کودکان و تشویق کلامی دانش آموزان به والدین و معلمان در بهبود روند ارتباط کودک بسیار پراهمیت می باشد. مرکز روانشناسی کودکان دکتر صابر با در اختیار داشتن روانشناسان کودک مجرب و بخش های تخصصی مانند بخش بازی درمانی، سنسوری روم و رفتاردرمانی و گروه درمانی در بهبود اختلالات رفتاری کودکان پیشرو می باشد. در ادامه مطلب توضیح داده می شود تشویق غیر کلامی و تشویق کلامی چیست؟
تشویق کلامی و غیر کلامی در روانشناسی کودک باید بلافاصله بعد از انجام رفتار خوب صورت گیرد. تشویق در شروع یک رفتار خوب به دفعات زیاد و برای ایجاد انگیزه بیشتر انجام می شود. برای جلوگیری از وابسته شدن کودک به این پاداش‌ها، وقتی رفتار ثبات پیدا کرد، به تدریج این تشویق های کلامی و غیر کلامی را کم کرده و گهگاه آنها را ارائه کنیم تا رفتار تثبیت شود و در نهایت به جای پاداش بیرونی، پاداش درونی را جایگزین کنیم، یعنی احساس رضایت و نشاط کودک را از آن رفتار افزایش دهیم.
چگونه در مورد تشویق غیر کلامی کودکان تصمیم بگیریم؟
جوایز را باید از قبل مشخص کنید. سعی کنیم فعالیت ها و علایق کودک را به خاطر بسپاریم، مثلاً خرید اسباب بازی یا بردن کودک به پارک و…
برای ارتباط بهتر با کودک می توانیم با کمک گرفتن از خود کودک، لیستی از موارد تشویق غیر کلامی مورد علاقه او را تهیه می‌کنیم. این لیست می تواند شامل همه نوع جوایزی باشد ( انواع خوراکی،پوشاک،رفتن به شهربازی،خرید اسباب بازی یا سی دی و …).
باید تعیین کنیم که برای دریافت هر جایزه یا تشویق غیر کلامی، کودک باید چند ستاره داشته باشد. ستاره های مورد نیاز برای دریافت هرجایزه را ، متناسب با قیمت جوایز تعیین می‌کنیم.
چگونه کودک به تشویق کلامی و غیر کلامی وابسته نشود؟
پاداش دادن به کودک نباید حالت رشوه دادن پیدا کند. هدف از گرفتن تشویق غیر کلامی این است که برای کودک خود انگیزه ایجاد کنیم و رفتار جدیدی را در او شکل دهیم و یا اینکه رفتار اشتباه او را تصحیح کنیم. کودکان برای انجام کارها، نیاز به حمایت و توجه والدین دارند. پاداش دادن پیاپی ممکن است کودک را بد عادت کند. به این منظور راهکارهایی برای عدم وابستگی کودک به پاداش وجود دارد.
کودک نباید با اصرار و گریه و یا چانه زدن،پاداش بگیرد.
پاداش های مادی را با تشویق کلامی همراه کنیم و ضمن دادن پاداش، کودک را به خاطر رفتارش تحسین کنیم، تا بتوانیم به تدریج پاداش مادی را کم کرده و در نهایت تشویق کلامی کودک را جایگزین آن کنیم. در لیست جوایز علاوه بر پاداشهای مادی می توانیم تعدادی از فعالیت های مورد علاقه کودک را نیز اضافه کنیم. به این ترتیب تشویق غیر کلامی وی همیشه مادی نخواهند بود. همچنین می توانیم از جدول فقط برای شکل دهی یک یا دو رفتار استفاده کنیم،نه بیشتر.
مدت زمان استفاده از جدول نباید زیاد طولانی باشد، نهایتا دو ماه برای شکل دهی یک رفتار کافی است. برای کودک توضیح می دهیم که به چه دلیل قصد داریم از جدول استفاده کنیم و فقط زمانی تشویق میگیرد که استحقاق آن را داشته و رفتار درست را انجام داده باشد.
تعداد برچسب هایی که دریافت می کند،در مورد رفتارهای مختلف متفاوت است. مثلا اگر رفتار موردنظر ما ساعت خواب کودک است، به ازای هر شب که کودک سر ساعت مشخص می خوابد، یک برچسب دریافت می کند. اما اگر رفتاری را مد نظر داریم که فراوانی بیشتری در روز دارد، در اوایل کار باید در فواصل زمانی کوتاه تری جایزه دریافت کند. مثلاً اگر رفتار موردنظر نق زدن کودک است، در اوایل کار به اجزاء هر نیم ساعت که آرام بود، یک برچسب دریافت می کند و به محض اینکه کودک رفتار جدید را آموخت،دفعات پاداش گرفتن را کاهش میدهیم.
هرگز از برچسب های نامناسب یا علامت های سیاه برای نشان دادن رفتارهای نامناسب کودک استفاده نکنید.
