هوش یک مهارت و یک سازه ذهنی بوده و قابلیت های متفاوتی از جمله توانایی استدلال، برنامه ریزی، حل مسائل، تفکر انتزاعی، استفاده صحیح از زبان، سازگاری با شرایط و یادگیری را شامل می شود. امروزه مراکز روانشناسی گوناگونی برای انجام تست هوش کودکان و نوجوانان در تهران وجود دارند و به خوبی هوش کودکان را اندازه گیری می کنند. تست های معتبر هوش، تست های معدودی هستند که اعتبار بسیار بالایی دارند و تحت تاثیر شرایط متفاوت نتایج گوناکونی نمی دهند. دکتر صابر، دکتر هوش کودکان، در بهترین مرکز تست هوش کودکان با کمترین هزینه تست هوش کودکان را انجام داده و هوش کودک را تعیین می کند.
هدف از انجام تست هوش کودکان توسط دکتر هوش کودکان، ایجاد یک دیدگاه مختصر و کلی از حوزه های مختلفی است که به طور کلی با ارزیابی عصب روانشناختی قابل بررسی است. این حوزه شامل مؤلفه های کلی ارزیابی بالینی مانند هوش، پیشرفت، عملکرد عاطفی و اجتماعی هستند. علاوه بر این حوزه هایی از جمله توجه، عملکرد اجرایی، مهارت حرکتی ظریف و توانایی های دیداری – ادراکی در حیطه ارزیابی عصب روانشناسی قرار می گیرند. ابزار های معروف اندازه گیری هوش شامل موارد زیر است:
مجموعه آزمون های وودکوک جانسون
مقیاس هوش و کسلر برای کودکان
مقیاس توانایی افتراقی
مقیاس ارزیابی کافمن برای کودکان
مقیاس نیسی
تست هوش وودکوک – جانسون
آزمون توانایی هوشی وودکوک جانسون توسط وودکوک و جانسون در سال ۱۹۷۷ طراحی شد و در سال های ۱۹۸۹ و ۲۰۰۱ مورد تجدید نظر قرار گرفت. این مقیاس که براساس مدل هوش سیال فلواید است ساخته شده است، هوش، استعداد های تحصیلی و دستاورد های آن را ارزیابی می کند و به دکتر هوش کودکان در تشخیص تست هوش کودکان کمک می کند. کشف هوش کلامی – ادراکی در مقیاس وکسلر دشوار است ولی مقیاس وود کوک – جانسون چارچوب مفهومی مناسبی از هوش کلامی را برای اختلالات دوران کودکی به ویژه ناتوانی یادگیری ارائه می دهد. ویرایش سوم مقیاس وود کوک – جانسون حاوی گویه های بسیار قوی جهت سنجش هوش است و جهت اندازه گیری توانایی پردازش بینایی و شنوایی و توانایی استدلال در کودکان و نوجوانان پیشنهاد می شود.
تست هوش وکسلر
استفاده از تست هوش وکسلر برای کودکان و نوجوانان، سابقه ای بسیار طولانی دارد. ویرایش چهارم علاوه بر گویه های مقیاس پیشین، چهار شاخص درک کلامی، استدلال، حافظه کاری و سرعت پردازش را مورد سنجش قرار می دهد که به دکتر هوش کودکان کمک می کند. این مقیاس اگرچه به عنوان معیار سنجش عملکرد مغز مورد استفاده قرار نمی گیرد، ولیکن امروزه مقیاس وکسلر معمولاً برای ارزیابی عصب روانشناسی به کار می رود. حال سؤال مطرح این است که مقیاس وود کوک – جانسون ویرایش سوم بهتر است یا وکسلر کودکان ویرایش چهارم؟
تست هوش وکسلر یا وودکوک جانسون؟
تصمیم گیری در مورد استفاده از ابزار برای ارزیابی هوش دشوار است؛ با این وجود تست هوش کودکان وکسلر در موارد زیر پیشنهاد می شود:
زمانی که تأثیر جراحت یا بیماری سیستم عصبی مرکزی بر روی هوش کودک مورد ارزیابی قرار می گیرد.
هنگامی که توانایی های هوشی فرد در یک بازه زمانی طولانی مورد تردید قرار می گیرد.
زمانی که شناسایی عوارض ناشی از آسیب موضعی مورد توجه قرار می گیرد. به عنوان مثال، نقص ادراک کلامی در آسیب قطعه گیجگاهی و یا توانایی ادراکی ضعیف ناشی از صدمه به قطعه پس سری.
مقياس وود -کوک جانسون برای موارد زیر توسط دکتر هوش کودکان توصیه می شود:
زمانی که پردازش ادراکی و عملکرد حافظه مورد مطالعه قرار می گیرد. به عنوان مثال، عملکرد نادرست کلامی.
زمانی که نقص در شکل گیری مفاهیم و استدلال انتزاعی مورد توجه قرار دارد. به عنوان مثال، صدمه به قطعه پیشانی.
زمانی که نشانه هایی از ادراک پریشی، نقص در تکلم و یا افت عملکرد در یادگیری زبان و مهارت های ریاضی وجود دارد. به عنوان مثال، ناتوانی در خواندن و نوشتن.
زمانی که مقیاس وکسلر و یا دیگر ابزار های اندازه گیری شناختی در انعکاس توانایی های کودک به عنوان سطوح رفتار انطباقی، مناسب نیستند.
با این وجود تحقیقات تکمیلی برای بررسی سهم مربوط به آزمون وکسلر کودکان و آزمون وود کوک – جانسون در ارزیابی عصب روانشناسی مورد نیاز است.
توانایی افتراق تفاوت
مقیاس توانایی افتراق تفاوت یک مقیاس تست هوش کودکان و موفقیت برای کودکان و نوجوانان بین سنین دو سال و نیم تا ۱۷ سال است. این تست هوش شامل ۲۰ قسمت برای کودکان سنین مدرسه و پیش دبستانی دارد. در مورد کودکان پیش دبستانی، توانایی های مفهومی مورد ارزیابی قرار می گیرد که شامل الگو های ساخت و درک واژگان است. بازشناسی تصاویر مشابه و نامگذاری واژگان برای کودکان بین سنین ۲ تا ۶ سال یا ۳ تا ۵ سال مورد استفاده قرار می گیرد. توانایی های مفهومی در دو بخش کلامی و غیر کلامی برای کودکان بین سنین سه تا شش سال یا پنج تا یازده سال مورد استفاده قرار می گیرد. برای کودکان بین سنین تولد تا ۶ سال و ۱۱ تا ۱۷ سال توانایی های مفهومی شامل توانایی های کلامی و استدلال های غیر کلامی است. علاوه بر آن، برای کودکان دوزبانه ای که زبان آزمون را به عنوان زبان دوم یاد می گیرند و یا آنانی که در شنوایی دچار مشکل هستند، مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده عمده از این مقیاس در اختلال های یادگیری است. مطالعات انجام شده روی این مقیاس، نشان دهنده استفاده از این ابزار برای توصیف زیرگروه های اختلال یادگیری و اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی است.
مجموعه تست هوش کافمن برای کودکان
مجموعه آزمون های کافمن (دکتر هوش کودکان) به عنوان یک ابزار تست هوش کودکان پردازش همزمان محرک ها قرار می گیرد. آزمون های کافمن برای کودکان با هدف اندازه گیری نحوه پردازش استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال چگونه پردازش کلی در نیمکره راست و پردازش ترتیبی و تحلیلی در نیمکره چپ انجام می شود. این آزمون دارای ۵ مقیاس همگانی است: توالی، همزمانی، برنامه ریزی یادگیری و معلومات عمومی. آزمون های کافمن یک مجموعه آزمون عصب روانشناسی است که برای کودکان بین سنین ۳ تا ۱۶ سال مورد استفاده قرار می گیرد. این آزمون به زمانی حدود ۴۵ دقیقه برای ارزیابی کلی و ۹۰ دقیقه برای ارزیابی کامل در کودکان پیش دبستانی و همچنین ۲ تا ۳ ساعت در کودکان بزرگتر نیاز دارد. با در نظر گرفتن سن کودکان شش حوزۀ اصلی با ۳۲ آزمون جنبی وجود دارد. شش حوزۀ اصلی شامل موارد زیر است:
– توجه و عملکرد اجرایی
– زبان
– حافظه و یادگیری
– عملکرد حسی و حرکتی
– ادراک اجتماعی
– پردازش بینایی – فضایی
در مقایسه با نسخه پیشین آزمون های کافمن برای کودکان، اندازه گیری هایی برای تئوری ذهن به آن اضافه شده است. از جمله شناخت مؤثر طبقه بندی جانوران، جورچین و تصاویر هندسی. محمدزاده و خسروی آزمون کافمن را برای کودکان ۷ الی ۱۱ ساله شهر ایلام هنجار نموده اند. در این مطالعه همبستگی معنی داری بین آزمون وکسلر و کافمن گزارش شده است.
تفاوت آزمون وکسلر و وود کوک
آزمون پیشرفت وود کوک جانسون شامل مقیاس های خواندن، ریاضیات، زبان نوشتاری، زبان گفتاری و معلومات عمومی است که به دکتر هوش کودکان برای تعیین تست هوش کودکان کمک می کند. این آزمون دارای محتویات تکنیکی بسیار قوی و همبستگی بالا با آزمون های عصب روانشناسی دیگر است. آزمون وود کوک جانسون ویرایش سوم مقیاسی برای اندازه گیری، حافظه کلامی و نامیدن است که در زیر آزمون های متفاوت ارائه می شود. اما داشتن این موارد در یک ابزار واحد به متخصص بالینی کمک شایانی خواهد کرد. آزمون اکتساب فردی و کسلر از آزمون و کسلر کودکان – ویرایش چهارم مشتق شده است. این آزمون توانایی / مهارت های خواندن، ریاضیات، زبان شفاهی و زبان کتبی را اندازه گیری می کند و این آزمون برای تشخیص کودکان و بزرگسالان دارای اختلال مفید است و برای افراد موفق به دلیل ایجاد اثر سقفی ناکارآمد است. اثر سقفی بدین معنی است که افراد می توانند به راحتی به همۀ سؤالات آزمون پاسخ دهند و سقف نمره را کسب نمایند.
ارزیابی عملکرد اجرایی در کودکان اخیرا به صورت گستره مورد توجه درمانگران، مربیان و پژوهشگران قرار گرفته است. این موضوع نشان دهنده پیشرفت در پژوهش هاست و حاکی از آن است که عملکرد های اجرایی از همان اوایل کودکی نقش مهمی را در رشد هوش ایفا می کنند و حاوی مفاهیمی برای تنظیم عاطفی، رشد اجتماعی و دستاورد های آکادمیک و استدلال و سنجش هوش کودکان است. سیستم عملکرد های اجرایی مسئول اطمینان حاصل کردن از این موضوع است که دیگر سیستم های شناختی به روشی مناسب،موثر و هماهنگ با هم عمل می کنند. مجموعه ای از اختلالات رفتاری، رشدی و ذهنی همچون اوتیسم و اختلال کم توجهی / بیش فعالی نقص در عملکرد های اجرایی را تجربه می کنند. از این رو ارزیابی رشد نرمال و غیر نرمال عملکرد های اجرایی کودکان و سنجش هوش کودکان به مفاهیم بالینی و نظری بسیار مهمی منجر خواهد شد. دکتر صابر در بهترین مرکز تست هوش کودکان در تهران با انجام تست های سنجش هوش کودکان و ارزیابی هوش کودکان و آموزش انجام تست هوش کودکان در منزل به والدین، سن عقلی و درجه هوش کودکان را تعیین کرده و نقاط ضعف و قوت آن ها را پیدا می کند. خدمات متنوع کاردرمانی ذهنی، اتاق شنیداری، اتاق تقویت توجه بینایی، سنسوری روم و دیگر خدمات مرکز در بهبود مهارت های هوشی کودکان برنامه ریزی شده اند.
اگرچه هم اکنون هیچ تعریف پذیرفته شده جهانی از عملکرد های اجرایی وجود ندارد، اما این اجماع نظر هست که عملکرد های اجرایی توانایی های رده بالای شناختی هستند که وقتی ما برنامه ریزی با سازمان دهی می کنیم، ضربه ها را کنترل می کنیم، و با محیط جدید سازگار می شویم، یا می خواهیم سنجش هوش کودکان را در نظر بگیریم از آن استفاده می کنیم. عملکرد های اجرایی به صورت سلسله مراتبی سازمان دهی شده است که عامل کلی و اصلی آن در نقطه‌ی بالایی و زیر مجموعه های مجزا اما مرتبط آن در سطوح پایین تری قرار گرفته اند. این مولفه ها عبارت اند از : برنامه ریزی، مهار واکنش، انعطاف پذیری شناختی / تغییر موضع و حافظه کاری. تا حدود ۲۰ سال پیش پژوهش های انگشت شماری درباره سنجش هوش کودکان و عملکرد های اجرایی در کودکان کوچک تر وجود داشت، زیرا باورها بر این بود که این توانایی های شناختی بعد ها و در دوره جوانی رشد پیدا می کنند. اما این ایده با جمع آوری مدارکی دال بر اینکه زیربنا های عصبی عملکرد های اجرایی، که به ویژه در قشر لب پیشانی مغز قرار گرفته اند، از زمان تواند فعال و در حال رشد هستند، رد شد. علاوه بر این، توانایی توجه و تنظیم عواطف، حتی در نوزادان، بعد ها با رشد عملکرد های اجرایی قابل پیش بینی شد. از این رو به نظر می رسد که عملکرد های اجرایی از اوایل دوران کودکی زیربنایی را برای اجرا پایه ریزی می کند.
مدل های مختلف عملکرد اجرایی
با توجه به این که رویه های ارزیابی و تفسیر نتایج تست های هوش به مدل عملکرد های اجرایی که فرد در نظر گرفته، مرتبط است، می بایست مدل مختلف رشد را مد نظر قرار داد. مفهوم سازی عملکرد های اجرایی به لحاظ تاریخی در دو رویکرد گسترده قرار می گیرد: دیدگاه واحد که بر فرآیند های مشترک میان سنجش های مختلف عملکرد های اجرایی تمرکز دارد و دیدگاه مدولار یا مولفه ای که تمرکز خود را بر فرآیند های تفکیک پذیر عملکرد های اجرایی و الگو های رشدی مختلف برای هر کدام، گذاشته است. مدارک و شواهد قابل توجهی حمایت از دیدگاه واحد وجود دارد، برخی مطالعات تحلیلی عاملی از عملکرد های اجرایی در کودکان پیش دبستانی متوجه شده اند که عملکرد های اجرایی به عنوان یک توانایی شناختی بهترین عملکرد را دارد. پیچیدگی شناختی و تئوری کنترل که توسط زلازو و همکارانش ارائه شد، نمونه خوبی از تئوری رشد کنونی عملکرد های اجرایی است. این تئوری اظهار می دارد که تغییرات وابسته به سن عملکرد های اجرایی که از افزایش پیچیدگی سلسله مراتبی قوانینی که کودکان می توانند فرمول بندی کنند، نشات می گیرد، در عملکرد حافظه کاری نیز باقی می ماند و سپس افراد از آن برای حل مسئله استفاده می کنند. در مقابل، در حالی که شناسایی کردیم که همپوشانی هایی در عملکرد میان تکالیف عملکرد های اجرایی وجود دارد، اما برخی محققین و نظریه پردازان در مهارت های تفکیک پذیر عملکرد های اجرایی تمرکز دارند. این دیدگاه مدولار که عمدتا بر مینای مطالعات بر روی بزرگسالان و آن هایی که آسیب های مغزی دارند می باشد، فرض را بر این گذاشته است که عملکرد های اجرایی می تواند به شیوه ای قابل اطمینان به مدول هایی نسبتا مستقل و به لحاظ عملکردی مجزا تقسیم شود. از این رو آزمایش های عصبی روانی عمدتا شامل چندین آزمایش می شود که برای اندازه گیری جنبه های خاص توانایی های اجرایی طراحی شده اند. اگرچه دیدگاه فرآیند واحد یا فرآیند مشترک عملکرد های اجرایی هر کدام مدارک پشتیبانی برای خود به عنوان مدلی برای کودکان هستند، اما همچنین مدارکی وجود دارد دال بر این که مولفه های خاصی قابل تفکیک و جداسازی هستند. به عنوان مثال، نشان داده شده است که حافظه کاری بازداری و انعطاف پذیر یشناختی، هر کدام از مسیر های رشدی مختلفی تبعیت می کنند.
ارزیابی هوش و عملکرد های اجرایی
چارچوب های یکپارچه، مانند همانی که در یک بررسی کلی توسط گارون، بریسون و اسمیت پیشنهاد شد، یک مفهوم سازی تجربی و عملی که ابزار بسیار کارآمد و واضحی برای ارزیابی بود، ارائه داد. این مدل بر اساس یک بررسی سیستماتیک از ادبیات مربوط به عملکرد های اجرایی در کودکان کوچک و با استفاده از مدل پیشنهادی میاکی و همکاران برای عملکرد های اجرایی در بزرگسالان می باشد. در این مدل، عملکرد های اجرایی به عنوان یک ساخت واحد با مولفه هایی نسبتا قابل تفکیک در نظر گرفته می شود، مثل حافظه کاری مهار واکنش، و تغییر موضع. آن ها پیشنهاد دادند که تغییرات در رشد سیستم توجه (تمرکز) می تواند زیربنای ظهور مولفه های عملکرد های اجرایی و سنجش هوش کودکان در طی دوران پیش از مدرسه شود، و این ها با هم ترکیب شده و منجر به پیچیده شدن تدریجی توانایی های عملکرد های اجرایی در طی رشد می شود. از این رو، در ارزیابی عملکرد های اجرایی می بایست هر دو سنجش را مد نظر قرار داد تا به درک بهتری از این موضوع برسیم که مهارت های زیربنایی عملکرد های اجرایی در هم تنیده و به هم وابسته هستند. علاوه بر این، باید در نظر داشت که مولفه های عملکرد های اجرایی به صورت سلسله مراتبی رشد می کنند و مهارت های پایه ای برای آن مولفه های عملکرد های اجرایی در دوران پیش از مدرسه ظاهر می شوند. در این بخش، ما درباره عملکرد های اجرایی به عنوان یک اصطلاح فراگیر و همه جانبه بحث خواهیم کرد و بر چهار مولفه ای که برای درک بهتر عملکرد های اجرایی در کودکان بسیار مهم است، به ویژه در حوزه‌ی ارزیابی و تصمیم گیری درمان، تمرکز خواهیم داشت. این مولفه ها شامل حافظه کاری، تغییر موضع، بازداری و برنامه ریزی می باشد. حافظه کاری به توانایی نگهداری اطلاعات در ذهن و دست کاری کردن آن اطلاق می شود. تغییر موضع یعنی توانایی تغییر منعطف بین تمرینات ذهنی و یا کارهایی که در واکنش به نیاز های محیطی انجام می دهیم. مهار واکنش با بازداری به معنی توانایی سرکوب یک واکنشی که از قبل یاد گرفته ایم در موقعیت های جدید می باشد. در نهایت، برنامه ریزی به توانایی برنامه ریزی حرکتی در فعالیت های هدفمند، اشاره دارد.
با این حال که تست های تخصصی هوش ای کیو را اندازه گیری می کنند، باید توجه کرد که مغز انعطاف پذیری بالایی هم دارد. مغز دارای انعطاف پذیری عصبی است، به این معنا که به صورت دائم اطلاعات، تجربیات و تغییرات جدید را در طول زندگی ادغام می کند. هرچه بیشتر با کودک خود گفتگو کنید، باهوش تر می شود. حافظه کودک تان را به چالش بکشید. از کم خوابی کودک خود جلوگیری کنید. بازی کردن با کودکان را جدی بگیرید. اگر می خواهید عزت نفس کودک تان را بهبود دهید و به تقویت هوش کودکان و افزایش هوش کمک کنید، آن ها را باور داشته باشید. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر برای تقویت هوش کودکان، با انجام تست آی کیو کودکان و بررسی آن به شما در تشخیص نقاط ضعف و قوت آنان و روش های افزایش هوش کودک کمک می کند.
عملکرد تحصیلی کودکان و سازگاری مدرسه مستلزم توانمندی های شناختی همانند توجه، حافظه و هوش است. توجه و مهارت های خود تنظیمی کلید آمادگی برای مدرسه و افزایش هوش و تقویت هوش کودکان تلقی می شوند. این سازه های شناختی قدرت پیش بینی پیشرفت تحصیلی در مدرسه و سایر حوزه های زندگی را دارند. سن، مرحله تحولی و آمادگی، خلق و ژن‌ها، منابع بین فردی مهمی هستند که در بهینه سازی یادگیری و سازگاری در مدرسه باید مورد توجه قرار گیرند. شواهد پژوهشی قابل ملاحظه ای توجه را به عنوان یک مؤلفه جدایی ناپذیر در موفقیت تحصیلی کودکان در نظر می گیرد. تغییرپذیری در میزان توجه و خود تنظیمی در کشف تفاوت های فردی مشاهده شده در یادگیری و کفایت اجتماعی هیجانی مشاهده شده در کلاس درس نقش دارند. به علاوه ،شواهدی وجود دارند که نشان می دهند نشان گرهای عصبی توجه اجرایی در پیش بینی نمرات کودکان در ریاضیات نقش دارند. این شواهد حاکی از اهمیت بهبود ظرفیت های شناختی کودکان به عنوان بخشی از برنامه درسی آموزشی هستند.
توانبخشی جبرانی مدرسه محور برای تقویت هوش
میزان سودمندی ابزارهای تقویتی برای تحصیل، بسته به این که تحول آن ها تا چه اندازه ای مبتنی بر شواهد باشد و با اصول علمی همخوانی داشته باشد، افزایش می یابد. از این رو، طراحی برنامه های آموزشی باید با فرایندهای شناخته شده تحول شناختی و یادگیری کودکان هماهنگ باشد. پیشینه مطالعاتی نشان می دهد کودکان زمانی بهترین یادگیری را دارند که به لحاظ شناختی فعال و درگیر باشند، تجارب یادگیری معنادار باشد، به لحاظ اجتماعی تعاملی باشند و یادگیری هدف خاصی را دنبال کند. با دانستن این مسائل روان شناسان و آموزگاران می توانند رویکردی فعال نسبت به تحول و ارزیابی ابزارهای مداخلاتی با هدف افزایش هوش و تقویت هوش کودکان برای یادگیری و بازده هیجانی- اجتماعی موفق اتخاذ کنند. دانش آموزانی که از برنامه توانبخشی شناختی جبرانی مدرسه محور استفاده می کنند، نمرات انعطاف پذیری شناختی بالاتر دارند، هدفمندتر هستند، پشتکار بیشتری دارند و بیشتر تلاش می کنند. این دانش آموزان انعطاف پذیرتر همچنین از راهبردهای بیشتری در کار مدرسه استفاده می کنند و مرتب تر و منظم تر هستند. توانبخشی شناختی جبرانی مدرسه محور به صورت برنامه کلاسی، فعالیت های ترکیب شده با برنامه درسی مدرسه یا فعالیت های فوق برنامه، در بافت مدرسه مورد بررسی قرار گرفته است.
مثالی از توانبخشی جبرانی برای افزایش هوش
مثالی از این مورد یک برنامه درسی مدرسه ای است که تمرین های مبتنی بر افزایش کارکرد های اجرایی را در برنامه ای به نام ابزارهایی برای ذهن ارائه کرده است. این برنامه مبتنی بر بینش ویگوتسکی نسبت به تحول کارکرد های شناختی سطح بالا قرار دارد و بر تقویت هوش کودکان و افزایش هوش از طریق تعاملات اجتماعی کلاس درس تأکید می کند. اثرات این برنامه در کارکرد های اجرایی کودکان در سال دوم ابتدایی در مقایسه با سایر برنامه های درسی که همان محتوای درسی را بدون تأکید بر کارکردهای اجرایی ارائه می کردند، مورد بررسی قرار گرفته است. داده های این مطالعات نشان دهنده عملکرد بهتر کودکان شرکت کننده در گروه مداخله در تکالیف کنترل اجرایی بوده و این اثر زمانی که تکلیف نیازمند کار کرد اجرایی بالاتر است بیشتر است.
پیشرفت تحصیلی و تقویت هوش کودکان
هرمیدا و همکاران به معلمان آموزش دادند که تکلیف تقویت هوش کودکان و افزایش هوش، حافظه کاری، توجه، کنترل بازداری و برنامه ریزی را در کلاس درس بگنجانند و اثرات انتقال دور و نزدیک این مداخله را به ترتیب در آزمون های رفتاری، کارکرد اجرایی و پیشرفت تحصیلی مورد بررسی قرار دادند. هرچند نتایج این مطالعه ها تفاوت معناداری در کار کرد اجرایی کودکان گروه آزمایش و کنترل نشان ندادند، اما تفاوت معناداری در چهار مورد از حوزه های زبان و ریاضیات، زیست شناسی، رفتار اجتماعی با همسالان و پیشرفت تحصیلی مشاهده شد. به همین ترتیب در پژوهش دیگری در یک کارآزمایی بالینی تصادفی شده روی ۶۵ کودک پیش دبستانی، اثر بازی های بهبود حافظه کاری توجه و کنترل بازداری در حیاط مدرسه مورد بررسی قرار گرفتند. این پژوهشگران نشان دادند شناسایی حروف – کلمه در گروه آزمایشی افزایش معناداری از خود نشان داد، اما بهبود مهارت های تنظیم رفتار تنها در کودکانی مشاهده شد که نمرات اولیه پایینی در این مهارت‌ها داشتند.
نتیجه
فرایند توانبخشی شناختی ساز و کارهای ارزیابی و برنامه های توانبخشی شناختی است. توانبخشی شناختی دو رویکرد راهبرد محور (جبرانی) و تکلیف محور (ترمیمی) دارد. در روش جبرانی راهبرد هایی به فرد آموزش داده می شود که نقص شناختی موجود را مدیریت نماید و در روش ترمیمی نقایص شناختی با تکالیف متنوع و پیش رونده ترمیم می شوند. هر دو رویکرد براساس ارزیابی شناختی و مبتنی بر کارکرد های شناختی نارسا است. این دو رویکرد می توانند با یکدیگر و یا با برنامه های آموزشی دیگر ترکیب شوند.
کاردرمانی ذهنی نوعی از کاردرمانی است که با هدف افزایش توانایی های ذهنی و تقویت رشد مغز در کودک انجام می گیرد. کاردرمانی ذهنی همچنین با در نظر گرفتن مهارت ها و وضعیت جسمانی و ذهنی کودکانی که به اختلالات ذهنی و بیماری های خاص دچار هستند، کمک می کند و سبب تقویت ارتباطات مغز و ذهن آن ها می شود. روش های مختلفی برای تقویت رشد مغر در کودکان وجود دارد که می تواند در منزل توسط والدین انجام شود. با آشنایی با روش کارکرد مغز و فعالیت های مغزی می توانید به راحتی تمریناتی را در منزل طراحی کنید که موجب رشد بهتر مغز در کودکان شود. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز تست هوش کودکان، با ارزیابی ای کیو و انجام خدماتی از جمله کاردرمانی ذهنی و تمرینات تقویت رشد مغز در کودک به درمان مشکلات مغزی کودک کمک می کند.
به منظور کشف رابطه میان عملکرد های اجرایی و رشد مغز، لازم است که کل شبکه مناطق عصبی مغز که در عملکرد های اجرایی دخیل هستند را مورد بررسی قرار دهیم. شبکه ای از مناطق مغزی وجود دارند که در خدمت عملکرد های اجرایی هستند. این شبکه از قشر سینگولیت قدامی، منطقه حرکتی پیش تکمیلی، DLPEC، محل اتصال پیشانی پایینی، قشر اینسولار قدامی، قشر پیش حرکتی خلفی و قشر جداری خلفی تشکیل شده است. در طی انجام تکالیات عملکرد های اجرایی تقویت رشد مغز در کودک، این مناطق در تعامل با یکدیگر هستند و پیوستگی های بالایی با یکدیگر و نه با دیگر قشر های مغز از خود نشان می دهند. تعامل این مناطق با یکدیگر است که به ما اجازه می دهد تکالیف عملکرد های اجرایی را با موفقیت انجام دهیم. فعالیت این مناطق عملکرد های اجرایی که شتری در طی انجام تکلیف بلکه در زمان استراحت هم دیده می شود. بررسی پیوستگی های میان فعالیت در مناطق مغزی در حالت استراحت تبدیل به روشی متداول برای بررسی شبکه های قشری در کودکان شده است و به آن MRI اتصال عملکردی حالت استراحت می گویند. جمع آوری اطلاعات از rs-feMRI در کودکان ساده است : این کار کمتر از ۱۰ دقیقه زمان می برد و به هیچ دستورالعمل تمرینی پیچیده ای نیاز نیست. زمان مورد نیاز کوتاه برای جمع آوری اطلاعات rs-fcMRI مشکلات مربوط به حرکت را که در جمع آوری داده با استفاده از شیوه استاندارد fMRI وجود داشت، کاهش می دهد. داده های حالت استراحت توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است زیرا چه فرد در حالت استراحت باشد و یا در یک تمرین فعالیت داشته باشد، مغز نوسانات وابسته به سطح اکسیژن خون بسیار کندی از خود نشان می دهد (BOLD) که در محدوده بین Hz0.1–0.01 قرار دارد. این نوسانات در مناطق مغز با هم در ارتباط هستند و به لحاظ عملکردی به هم پیوسته هستند و چنین فکر می شود که بیانگر تاریخچه فعالیت همزمان میان مناطق مغز و تقویت رشد مغز در کودک است.
بررسی تقویت رشد مغز در کودک
مشاهده و بررسی این شبکه، عملکرد های اجرایی حقایقی را راجع به رابطه میان رشد مغز و رشد عملکرد های اجرایی روشن می سازد. در راستای تغییرات ساختاری مغز مرتبط با سن، تغییراتی نیز در شبکه های عملکردی در طی دوران رشد رخ می دهد. یکی از یافته های ثابت در مطالعات مربوط بهrs – fcMRI رشدی این است که شبکه های مغز در کودکان به وسیله نزدیکی آناتومیک، با پیوستگی های عملکردی کوتاه برد قدرتمند، سازمان دهی می شود، در حالی که در بزرگسالان این شبکه ها به روشی توزیع شده تر در میان مغز سازماندهی می شود که نشان دهنده افزایش و گستردگی پیوند های دور – برد است. رشد این شبکه ها از یک دوره زمانی بلند مدت تبعیت می کند، که میزان این الگو های پیوستگی در جوانان چیزی بین دوران کودکی و بزرگسالی است. این الگوی رشد تغییر پیوستگی مغز آن قدر قابل اطمینان است که از داده های حاصل از rs – fcMRI می توان برای پیش بینی میزان بلوغ مغزی یک فرد استفاده کرد. به طور کلی به نظر می رسد شبکه های مغز در طی رشد تغییر پیدا می کنند، اما آیا تغییرات رشدی خاصی در شبکه عملکرد های اجرایی وجود دارد؟ به منظور بررسی این سوال، از rs – fcMRI برای مطالعه تغییرات در میزان پیوستگی بین تنها آن دسته از مناطق مغزی که در عملکرد تمرینات تقویت رشد مغز در کودک و کنترل شناختی دخیل هستند، استفاده می شود. چنین کنترلی در بزرگسالان به وسیله دو شبکه مغزی انجام می پذیرد : شبکه لب پیشانی، که برای کنترل سازگاری مهم است؛ و شبکه cingulo – opercular که عمل حفظ و نگه داری تمرین –مجموعه را انجام می دهد. زمانی که آن مناطقی از مغز که در کنترل شناختی دخیل هستند، مورد بررسی قرار می گیرند،تغییرات رشدی در هر دوی این شبکه ها دیده می شود. در طی دوران رشد، اتصال و پیوستگی های میان مناطق پیشانی و جانبی قدرتمند تر می شوند، و در نهایت منجر به شبکه کنترل لب پیشانی در بزرگسالی می شود. شبکه cingulo – opcrcular در دوران کودکی نسبتا ناکامل ( ناقص ) است یعنی بسیاری از اتصالات و پیوستگی ها در آن وجود ندارد و به تدریج و با افزایش سن ظاهر می شود. به طور کلی، الگوی دوران رشد شامل افزایش در اتصالات دور برد و یکپارچگی بین مناطق و کاهش اتصالات کوتاه برد با افزایش سن می شود که به آن اصطلاحا “تفکیک ” (Segregation) می گویند. رشد شبکه های کنترلی بزرگسالان بر این دو اصل تفکیک و یکپارچگی متکی است و این موضوع به توضیح روند طولانی مدت عملکرد رشدی در تکالیف عملکرد های اجرایی کمک می کند.
افزایش یکپارچگی در مغز
افزایش یکپارچگی با افزایش سن احتمالاً در میلین سازی آکسون های بلند دخیل است و این امکان را می دهد که اطلاعات از نورون های دور با سرعت بیشتری انتقال پیدا کنند. رشد میلین سازی ماده سفید زمانی طولانی را به خود اختصاص می دهد و این تنها در دهه دوم زندگی است که این اتصالات دوربرد در مغز نهادینه می شوند. هرس کردن سیناپس می تواند در عملیات تفکیک نقش داشته باشد و با افزایش سن رخ می دهد، و در این حین اتصالات کوتاه بردی که مزیت چندانی ندارند، از بین می روند. واضح است که قشر پیش پیشانی جانبی به تنهایی مسئول اجرای تمرین های عملکرد های اجرایی و تقویت رشد مغز در کودک نیست. در عوض، یک شبکه از مناطق مغزی با هم در تعامل هستند تا به صورت موفقیت آمیزی این تمرینات را انجام دهند. این شبکه های عملکردی در طی دوره رشد تغییرات چشمگیری خواهند داشت. بدین ترتیب، مهم است که ما تنها بر روی رشد یک منطقه مهم در عملکرد های اجرایی تمرکز نکنیم، بلکه تمرکز خود را بر روی رشد شبکه ای از مناطق که در شکل گیری عملکرد های اجرایی دخیل هستند، بگذاریم.
عملکرد های اجرایی مغز
عملکرد های اجرایی یک پروسه طولانی مدت است که در طی جوانی و کودکی رشد بیشتری دارد. درست همین پروسه زمانی برای رشد قشر پیش پیشانی نیز لازم است. تغییراتی در سیناپس، چگالی ماده خاکستری و ماده سفید با افزایش سن در مغز رخ می دهد، اما قشر پیش پیشانی آخرین منطقه مغزی است که به بلوغ می رسد. بلوغ ساختاری در این منطقه مغز تا رسیدن به دوره جوانی رخ نمی دهد، درست در همان زمانی که توانایی های عملکر دهای اجرایی به رشد کامل می رسد. مدارک حاصل از ضایعه مغزی،fMRI، و مطالعات TMS همگی به طور هماهنگ نشان دهنده اهمیت قشر پیش پیشانی جانبی در کامل شدن موفقیت آمیز تمرین های عملکرد های اجرایی و تمرین های تقویت رشد مغز در کودک است. پژوهش هایی که به بررسی تاثیر رشد قشر پیش پیشانی بر رشد توانایی های عملکرد های اجرایی پرداخته اند، بررسی تغییرات رشدی در دیگر مناطق مغز که در عملکرد های اجرایی دخیل هستند را نادیده گرفته اند. بررسی شبکه های عملکرد های اجرایی و کاردرمانی ذهنی نشان داده اند که آن ها متحمل تغییرات رشدی گسترده ای می شوند، که نشان دهنده افزایش در اتصالات دوربرد و کاهش اتصالات کوتاه برد با افزایش سن است. این احتمال وجود دارد که این تغییرات در معماری شبکه ها در رشد توانایی های ما در تمرین های عملکرد های اجرایی مشارکت دارد. اگرچه هنوز راه های پژوهشی بسیاری وجود دارد که می تواند مناطق رشدی عملکرد های اجرایی را بیشتر توضیح داده و آشکار کنند، اما مطالعه شبکه های مغز می تواند مسیر موثر و مفیدی برای بیان کمیت رابطه میان رشد مغز و بلوغ عملکرد اجرایی و رشد مغز در اختیار ما قرار دهد.
استدلال در کودکان یک موضوع بسیار مهم است که به آن ها کمک می کند در تفکرات منطقی و تحلیل مسئله های پیچیده پیشرفت کنند. استدلال در کودکان به طور معمول به عنوان یک فرایند تفکری یاد داده می شود که در آن کودکان می توانند به شیوه ای ساختارمند و معقولانه به نتیجه گیری بپردازند. استدلال در کودکان توانایی های ذهنی و هوشی آن ها را بهبود بخشیده و آن ها را قادر می سازد تا بتوانند در برابر مسائل پیچیده فکر کنند و به صورت منطقی به آن ها پاسخ مناسب دهند. مرکز تست هوش دکتر صابر، بهترین مرکز برای سنجش هوش کودکان، با در نظر گرفتن تست های مختلف هوش و بررسی استدلال در کودکان، به درمان مشکلات ذهنی و هوشی کودکان کمک می کند. پرورش مهارت های استدلال سیال به کودک این توانایی را می دهد که قدرت حل مسئله خود را بهبود بخشیده و در موقعیت های جدید درست تصمیم بگیرد.
به طور کلی، یک تست “خوب” هوش تستی است که از تمریناتی استفاده می کند که برای کودک جدید هستند و به استدلال سیال نیاز دارند. این تمرین های استدلال در کودکان پیچیده هستند و در آن ها کودک می‌بایست منابع مختلف اطلاعاتی را به منظور کامل کردن تمرین، با هم ترکیب کند. هر جنبه از عملکرد های اجرایی، توجه و تمرکز زیادی بر یکی از جنبه های خاص شناخت دارد. به عنوان مثال، تمرین های مربوط به حافظه کاری به بروزرسانی اطلاعات نیاز دارد. به عبارت دیگر، کودکان می بایست بتوانند اطلاعات را در ذهن خود نگه دارند و به هنگام حل یک مسئله و یا انجام یک تمرین پیچیده آن را دستکاری کنند. تمرین هایی که تغییر موضع را ارزیابی می کنند حاوی دو مولفه هستند : اول این که، کودک باید به هنگام انجام یک فعالیت قانون را یاد بگیرد. دوم، کودک باید یک قانون جدید یاد بگیرد و حالا از این قانون جدید برای کامل کردن فعالیت استفاده کند. در تمرینات مربوط به کنترل بازدارندگی، کودک باید یک واکنش غالب را مهار کند ( از آن جلوگیری کند ). این کار می تواند یا به وسیله توقف واکنش قبل از آن که شروع شود، و یا توقف واکنش در فعالیتی که در حال انجام است، صورت گیرد. در تمرینات مربوط به برنامه ریزی، کودک باید به دنبال رسیدن به یک هدف نهایی باشد. تمرینات استدلال در کودکان معمولا به وسیله این که کودک چه تعداد خطا و اشتباه انجام داده است و در چه بازه زمانی هدف را کامل کرده است، امتیاز دهی می شود. تمامی انواع تمرینات عملکرد های اجرایی به اندازه گیری کارایی پردازش برای کامل کردن تمرین نیاز دارد، نه به کامل کردن خود تمرین. این معمولا همان چیزی است که تکالیف عملکرد های اجرایی را از دیگر آزمایش های عصبی روانی متمایز می سازد. به عنوان مثال، در تکالیف تغییر موضع، پزشکان علاقه ای به نتیجه آزمایش ندارند، بلکه به این که کودک چطور آن را انجام داده است، چه تعداد اشتباه توسط کودک صورت گرفته است و آیا این که کودک واقعا می تواند از یک واکنش به واکنشی دیگر تغییر موضع بدهد علاقه نشان می دهند.
سنجش های استدلال در کودکان
ما در اینجا به تست های هوش و معتبر تجاری که شامل هنجارهایی برای کودکان است، اشاره کرده ایم. این فهرست یک فهرست جامع نیست بلکه ما آزمون هایی را نشان داده ایم که دارای سودمندی و کارایی بالینی برای ارزیابی استدلال در کودکان است. از برخی از سنجش های عالی و برجسته عملکرد های اجرایی در پژوهش های رشدی و بالینی مربوط به استدلال در کودکان استفاده شده است، اما، با توجه به نبود هنجارها و نرم های استاندارد، این سنجش ها در جدول زیر گنجانده نشده اند. به عنوان مثال،تمرینات مربوط به توقف – سیگنال به صورت گسترده ای به عنوان سنجش های بازدارندگی مورد مطالعه قرار گرفته اند، اما نسخه های قانونی و هنجاری کمی از این تمرینات رفتاری وجود دارد. در نتیجه، یک نسخه استاندارد تجاری از این تمرین معرفی خواهد شد.
عملکرد های اجرایی و استدلال در کودکان
گنجاندن عملکرد های اجرایی به عنوان یک حوزه قابل ارزیابی برای فهم چالش های کودکان در مدرسه و محیط زندگی خود امری مفید در خدمات کاردرمانی است. این موضوع همچنین می تواند پایه ای برای بازخوردها و پیشنهادات تحصیلی و رفتاری کودکان باشد. گنجاندن هر دو تمرینات عملکردی و رتبه بندی و توصیف گر های کیفی از افرادی که کودک را به خوبی در موقعیت های مختلف می شناسند ( رتبه بندی های والدین و معلمین، بررسی کارت های گزارش )، ازاهمیت ویژه ای برخوردار است. در اینجا استفاده از آزمون های استاندارد که شامل نرم ها و هنجار های مناسب هستند و از اعتبار پیش بینی خوبی برخوردارند، توصیه می شود. بنابراین، لازم است تا نیازهای تمرینی هر ابزار ارزیابی را به هنگام تفسیر عملکرد کودک، با دقت مورد بررسی قرار دهیم. به طور مشابه، لازم است به خاطر داشته باشیم که تمامی تمرین های ارزیابی به مهارت ها و توانایی های مختلفی نیاز دارد بنابراین ما توصیه می کنیم که از چندین سنجش استفاده شود و این که تجزیه و تحلیل دقیقی از نیازهای تمرین در تفسیر نتایج به کار گرفته شود. پژوهش های رشدی اخیر به سنجش های هیجان انگیز جدیدی از عملکرد های اجرایی دست پیدا کرده اند که می توان از آن برای همه کودکان استفاده کرد. ارزیابی های آینده عملکرد های اجرایی استدلال در کودکان از گسترش این تمرین ها بهره می برند تا تمامی مشخصه های اطمینان سنجی و اعتبار سنجی را برای کاربرد بالینی در آزمایشات خود بگنجانند. علاوه بر این، اهمیت ارزیابی عملکرد های اجرایی در زندگی روزمره به پذیرشی گسترده و جهانی رسیده است. سنجش های عملکردی آینده و تست هوش که بر اعتبار و اطمینان زیست محیطی تمرکز دارند، مورد استقبال ابزار های فعلی مقیاس های رتبه بندی و تمرین های عملکردی قرار خواهد گرفت.
آزمون بندر- گشتالت، توسط لورتا بندر در سال 1938 برای ارزیابی سطح بالیدگی ادراکی- حرکتی کودکان طرح ریزی شد. تست هوش دیداری حرکتی، مرکب است از 9 طرح جداگانه که هر یک در یک زمینه سفید روی کارتی جداگانه چاپ شده است. این طرح ها از طرح های مورد استفاده در روان شناسی گشتالت اقتباس شده است. آزمون هوش دیداری حرکتی برای سن 5 تا 11 سال کاربرد دارد. مرکز تست هوش دکتر صابر در زمینه انجام انواع تست هوش و تفسیر دقیق آن برای کودکان فعالیت می نماید. تشخیص اختلالات کودکان و نقاط ضعف آنان موجب بهبود روند درمان در کودکان می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کاربرد آزمون بندر گشتالت
تست هوش بندر، علاوه بر کاربرد اصلی خود یعنی تشخیص آسیب مغزی، کاربردهای مهم دیگری هم دارد. در مورد جامعه کودکان، برای سنجش آمادگی کودکان برای ورود به دبستان، پیش بینی پیشرفت تحصیلی، تشخیص کودکان دچار اختلال خواندن و ناتوانی یادگیری، ارزشیابی مشکلات هیجانی، مطالعه نارساییهای رشدی و همچنین به عنوان یک آزمون هوشی غیرکلامی به کار بسته شده است. در مورد نوجوانان و بزرگسالان، آزمون بندر برای تشخیص آسیب مغزی و به عنوان یک آزمون فرافکن برای سنجش ویژگیهای شخصیتی مفید شناخته شده است.
روش اجرای آزمون هوش دیداری حرکتی
آزمایش کننده، یک برگ کاغذ A4 بی خط، یک مداد و یک مداد پاک کن در اختیار آزمودنی میگذارد. سپس کارت ها را یکی پس از دیگری روی میز مقابل آزمودنی قرار میدهد و از او روی آنها بکشد. برای این کار آزمون گر میگوید: « میخواهم که شما از روی این شکلها به هر خوبی که میتوانید بکشید. آن را هر طور که برایتان بهتر است انجام دهید. این یک امتحان نقاشی نیست، اما سعی کن شکلها را طوری بکشی که کاملا شبیه تصویر روی کارت شود»
آزمون گر، در جریان اجرای آزمون هیچ گونه راهنمایی یا اظهار نظر نمیکند و در برابر سوالهای آزمودنی نباید به او پاسخ مشخص و راهنمایی کنندهای بدهد. پرسش زیاد آزمودنی احتمالا ممکن است نشانگر گرایش وی به کمال گرایی، نیاز به جلب توجه و یا وسواس باشد. آزمودنی مجاز به چرخاندن کارتها نیست و در صورت انجام این کار، آزمایش کننده باید آن را به حالت مستقیم برگرداند و به او تذکر دهد. گرچه در ابتدا یک برگ کاغذ به ازمودنی داده میشود، اما او میتواند از هر چند برگی که لازم دارد استفاده کند. در این آزمون محدودیت زمانی وجود ندارد، اما زمان صرف شده برای تمام کردن کارتها را باید یادداشت کرد؛ زیرا ارزش تشخیصی مهمی دارد و هنگام اجرای آزمون، رفتارهایی مانند خستگی، بی توجهی، شتاب زدگی، نکته سنجی زیاد، اظهار نارضایتی ،ضعف یا هماهنگی حرکتی، چرخش تصاویر، اشکال در دیدن تصاویر و سایر رفتارهای مهم باید ثبت شوند و هنگام تغییر مورد توجه قرار گیرند.
بعضی از متخصصین بالینی، یک مرحله یادآوری نیز در این آزمون گنجانیده اند. پس از مرحله اول که فرد طرح ها را از روی کارتها میکشد، از آزمودنی میخواهند که در فاصله 45 تا 60 ثانیه هر تعداد از طرح ها را که می تواند، از حفظ بکشد. این مرحله، حافظه دیداری آزمودنی را ارزیابی میکند.
روشهای دیگری نیز وجود دارد که بر امکان فرافکنی آزمون بندر تاکید دارد و میتواند اطلاعاتی درباره سازگاری هیجانی شخص فراهم کند. این روشها عبارتند از:
از شخص خواسته میشود طرح ها را به هر شکلی که دوست دارد بکشد؛ تغییر دادن آنها، ترکیب آنها یا بسط و توسعه طرحها به دلخواه.
ارائه کارتها به شخص و پرسیدن اینکه این شکلها او را به یاد چه چیزی می اندازد.
روش نمره گذاری برای سنجش رشدی
در اینجا برای سنجش رشدی کودک از نظر تواناییهای دیداری- حرکتی به روش دکتر کوپیتز اشاره میکنیم: در این روش بر حسب اشتباه های آزمودنی در ترمیم طرحها در برابر هر اشتباه، یک نمره داده میشود. تعداد اشتباه هایی که به آنها نمره داده میشود، 30 مورد است. بنابراین دامنه تغییر نمره آزمودنیها بین 0 تا 30 خواهد بود. باید دانست فقط به اشتباههای کاملا مشخص و قطعی نمره داده میشود. در مواردی که نسبت به وجود اشتباه تردید وجود داشته باشد نمره داده نیم شود.
روش تفسیر آزمون بندر گشتالت
پس از آن که هر یک از تصاویر بر اساس ملاکهای مذکور نمره گذاری شد، مجموع نمره های وی به عنوان نمره خام بهره هوش محاسبه می شود. سپس با استفاده از ” جدول هنجار آزمون رشدی بندر” در ستون میانگین نمرهها نزدیک ترین نمره به نمره خام آزمودنی مشخص میشود. آن گاه از روی همان جدول سن مربوط به این میانگین تعیین میشود. این سن معادل سن رشدی کودک است. سپس سن رشدی و سن تقویمی آزمودنی مقایسه میشود. چنانچه این دو سن با یکدیگر مساوی بوده یا اختلاف کم تر از یک سال داشته باشند، آزمودنی از نظر رشد دیداری- حرکتی بهنجار یا نزدیک بهنجار است. چنانچه سن رشدی نزدیک به دو سال و یا بیش تر از دو سال از سن تقویمی کم تر باشد، احتمالا از نظر رشد دیداری- حرکتی تاخیر دارد. چنین کودکی ممکن است از نظر یادگیری مطالب درسی با اشکال مواجه باشد. اگر سن رشدی آزمودنی به طور قابل ملاحظه مثلا 2 سال و یا بیش تر، از سن تقویمی وی بالاتر باشد، از نظر رشدی پیشرفته است. چنین کودکی ممکن است در یادگیری مطالب درسی پیشرفت قابل توجهی از خود نشان دهد.
شاخصهای هیجانی آزمون بندر گشتالت
کوپیتز در سال 1975 برای تشخیص اختلالهای هیجانی، 12 شاخص را تدوین کرده است. پژوهش نشان داده است که 50 درصد کودکانی که در ترسیم آنان سه شاخص هیجانی وجود داشته، دارای نوعی اختلال عاطفی بوده اند و 80 درصد کودکانی که چهار شاخص و یا بیشتر داشتهاند دارای اختلال هیجانی جدی بوده اند. با وجود این، در تفسیر و نتیجه گیری شاخصهای هیجانی در مورد کودکان باید جانب احتیاط رعایت شود.
1) اغتشاش در نظم: کودک، تصاویر را به صورت نامنظم و پراکنده در جاهای مختلف کاغذ رسم میکند، بی آنکه ترتیب و نظم منطقی را رعایت کند. این شاخص نشانگر ضعف برنامه ریزی، اشکال در سازماندهی اطلاعات، اغتشاش ذهنی احتمالی و برون ریزی است. این شاخص در مورد کودکان 7-5 ساله امری عادی است، اما در مورد کودکان 8 سال به بالا نشانه احتمالی ناتوانایی یادگیری و اغتشاش ذهنی است.
2) اندازه بزرگ تصاویر: این شاخص در مورد تصاویری صدق میکند که اندازه آنها دست کم دو برابر اندازه طرح اصلی باشد. اندازه بزرگ، نشانگر برون ریزی است…..
3) قاب کردن طرحها: منظور این است که کودک پس از ترسیم طرح، دور آن یک قاب یا کادر میکشد. این شاخص نشانگر گرایشهای تکانش گری همراه با ضعف کنترل درونی است. چنین کودکی تحریک پذیر بوده و برای کنترل رفتار خود به محدودیتهای بیرونی نیاز دارد.
4) بسط و توسعه : منظور آن است که کودک برای رسم تصاویر از دو برگ کاغذ و یا بیش تر استفاده میکند. این شاخص نشانگر رفتارهای تکانشی و برون ریزی است. این کودکان احتمالا از نظر هیجانی تحریک پذیرند. این امر در کودکان کند ذهن دارای اختلال هیجانی، بیش تر دیده میشود.
5) ترسیم مجدد (بدون اصلاح تصویر قبلی): کودک تصویر را بدون کامل کردن و یا حتی پس از کامل کردن آن ها رها کرده و دوباره آن را میکشد. این شاخص در صورتی صادق است که ترسیم مجدد، لااقل درباره دو تصویر مشاهده شود. این شاخص بیانگر تکانش گری، اضطراب و تحریک پذیری هیجانی است. همچنین نشانگر آگاهی آزمودنی از نادرست بودن طرح اولیه است، اما به دلیل فقدان کنترل درونی کافی، طرح اولیه را نیمه کاره و بدون اصلاح رها کرده، به کشیدن مجدد آن می پردازد.
6) خطوط نازک: آزمودنی، خطوط طرحها را به اندازهای کم رنگ و نازک میکشد که به سختی قابل تشخیص است. این شاخص احتمالا نشان دهنده ترس، کم رویی و گوشه گیری است.
7) کارهای اضافی بدون دقت: در بعضی از تصاویر یا در بخشی از آنها خطوط ضخیم، تکراری، دوباره کاری شده و با شتاب کشیده میشود. این شاخص نشان دهنده تکانش گری، پرخاشگری، خصومت و برون ریزی است. با وجود این، دوباره کاری دقیق و پاک کردن ها همچنین ممکن است بیانگر هوش و پیشرفت سطح بالا باشد.
8) اندازه کوچک: منظور آن است که اندازه برخی از تصاویر، نصف تصاویری باشد که به وی ارائه شده است. این شاخص نشانگر اضطراب، گوشه گیری، ترسو بودن و کاهش خود انگیختگی است.
9) خطوط موج دار: این خطوط ناشی از لرزش دست یا ناهماهنگی حرکتی است. این شاخص نشانگر احتمالی اضطراب، ضعف هماهنگی حرکتی و بی ثباتی هیجانی است.
10) خط تیره به جای دایره: این شاخص در صورتی صدق میکند که حداقل نیمی از دایرههای تصویر شماره 2 به صورت خطوط تیره که طول هر یک 5/1 میلی متر یا بیش تر است رسم شده باشد. این شاخص نشانگر تکانش گری، شتاب زدگی و پرخاشگری بوده و نشان میدهد که اشتغال ذهنی آزمودنی به اندازه ای درباره مشکلات شخصی خود زیاد است که ممکن است از انجام تکالیف خود سرباز زند.
11) افزایش تدریجی اندازهها: آزمودنی تصاویر 1، 2، 3 را به تدریج افزایش میدهد به طوری که اندازه شکل شماره 3 دست کم سه برابر شکل شماره 1 کشیده می شود. این شاخص نشانگر ناتوانی در برابر تحمل ناکامی، انفجار (از کوره در رفتن) احتمالی و گرایش به رفتارهای برون ریزی است.
12) طرح های اضافی و خود ساخته: کودک علاوه بر تصاویر آزمون، تصاویر دیگری میکشد و یا تصاویر اصلی را تغییر داده و ترکیبهای تازهای به آنها می افزاید. این شاخص نشانگر ترسهای شدید، اضطراب و اشتغال ذهنی با افکار درونی است.
مرکز تست هوش دکتر صابر در زمینه انجام تست های هوش و سنجش آی کیو در کودکان فعالیت می نماید. تست های هوش برای کودکان سه سال و بالاتر انجام می شود. آزمون بندر گشتالت یکی از انواع تست های ترسیمی در زمینه روانشناسی کودکان می باشد که در مرکز تست هوش دکتر صابر انجام می شود. سنجش هوش و تشخیص مشکلات کودکان موجب بهبود روند یادگیری کودکان می گردد. انواع تست هوش کودکان در مرکز دکتر صابر، توسط متخصصین مجرب مرکز انجام و تفسیر میشود. با تفسیر صحیح تست های هوش می توان استعداد ها و نقاط ضعف کودکان را شناسایی و بهبود بخشید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
محاسن و محدودیتهای آزمون بندر گشتالت
نخستین عامل شهرت آزمون بندر گشتالت، اجرای سریع و آسان آن است. این آزمون را می توان در سه تا پنج دقيقه اجرا کرد. به علاوه این آزمون، آزمونی انعطاف پذیر است؛ زیرا می توان آن را هم به عنوان یک آزمون فرافکن شخصیت و هم به عنوان یک تکلیف دیداری – ترسیمی برای سنجش ضایعه عضوی به کار بست. همچنین آزمون بندر می تواند برای آشکار کردن سبک کلی و شیوه رویکرد فرد نسبت به دنیای خود مفید واقع شود. به عنوان مثال، بیماران شیدا (مانیک) ممکن است طرح ها را با توالی نامنظم بکشند که بازتابی از تکانش گری و نارسایی توجه آنهاست. افراد وسواس ممکن است نقاشی خود را با ساختن چارچوب راهنمای اولیه مفصل شروع کنند و اغلب برای کشیدن هر طرح سه تا پنج دقیقه وقت صرف کنند. درجه اضطرابی که شخص تجربه می کند ممکن است در اندازه نقاشی وی تاثیر بگذارد.
علیرغم وجود سوابق موفقیت آزمون بندر، کاربرد آن با برخی احتیاط ها و محدودیت ها همراه است. به عنوان مثال، با وجود آنکه آزمون بندر ابزاری برای غربال کردن آسیب مغزی است، تنها می تواند افراد مبتلا به آسیب مغزی نسبتا شدید به ویژه در نیمکره راست مغز را تشخیص دهد و برای سنجش آسیب های مغزی جزئی یا آسیب نیمکره چپ فاقد کارآیی است.
هنگامی که آزمون بندر به عنوان یک ابزار فرافکنی به کار بسته می شود، همان انتقاد کلی که به هر آزمون فرافکنی وارد شده است به تفسیر آزمون بندر نیز وارد است. این انتقادها شامل: ذهنیت گرایی در نمره گذاری، مطالعات ناکافی در مورد روایی یابی، حساسیت آزمون به متغیرهای موقعیتی و تکیه بر نظریه روان تحلیل گری اثبات نشده، می باشند.
سیک مشکل دیگر آزمون بندر این است که یک نظام نمره گذاری و تفسیر واحد که مورد پذیرش و تایید همه متخصصان باشد، برای این آزمون وجود ندارد و برای نمره گذاری آن دست کم از هشت نظام متفاوت استفاده می شود. نظام های نمره گذاری غالب، نظام های تدوین شده توسط کوپیتز، پاسکال، ساتل و هات است. برای حذف این محدودیت ها، آزمون بندر برای متخصصان بالینی به عنوان ابزاری پرطرفدار، به آسانی قابل اجرا، معتبر و اغلب روا به شمار می رود و همواره یکی از چهار یا پنج آزمونی بوده است که به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است.
مهم ترین محاسن آن اجرای سریع آزمون است و یکی از چهار آزمونی است که مورد استفادهی گسترده قرار گرفته است.
آزمون بندر ، علاوه بر کاربرد اصلی خود یعنی تشخیص آسیب مغزی، کاربردهای مهم دیگری هم دارد. در مورد جامعه کودکان، برای سنجش آمادگی کودکان برای ورود به دبستان، پیش بینی پیشرفت تحصیلی، تشخیص کودکان دچار اختلال خواندن و ناتوانی یادگیری، ارزشیابی مشکلات هیجانی، مطالعه نارسایی های رشدی و همچنین به عنوان یک آزمون هوشی غیر کلامی به کار بسته شده است. در مورد نوجوانان و بزرگسالان، آزمون بندر برای تشخیص آسیب مغزی و به عنوان یک آزمون فرافکن برای سنجش ویژگی های شخصیتی مفید شناخته شده است.
بسیاری از کودکانی که دچار محرومیت های اجتماعی هستند و در آزمون های هوشی موفقیت کمتری دارند در آزمون بندر نتایج بهتری را نشان می دهند. اجرای آن بسیار سریع و ارزان است و بصورت فردی و گروهی
میتوان آن را انجام داد. اجرای گروهی برای کودکان پیش دبستانی و دبستانی حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه و اجرای فردی آن به طور متوسط ۳ تا ۱۰ دقیقه وقت می گیرد. در عین حال تعبیر و تفسیر روانشناسی آن دشوار و مستلزم دانش و تجربه وسيع روانشناسی است. بهتر است از آزمون بندر به همراه یک آزمون مختصر کلامی به کار برده شود.
روش استاندارد اجرای آزمون بندر گشتالت
۱) نشاندن کودک پشت یک میز راحت
۲) یک ورق کاغذ سفید یک مداد پاک کن یک مداد و کاغذ سفید اضافی در اختیار کودک می گذاریم.
۳) پاکت کارت ها را به او نشان داده و می گوییم ((من این جا نه کارت دارم که روی آنها تصاویری برای تو کشیدهاند و تو باید از روی آنها ترسیم کنی)) و یا به او می گوییم: یک سری شکل های ساده به شما نشان
می دهم و شما به هر نحوی که می توانید تصاویر را بکشید. البته امتحان نقاشی نیست اما سعی کنید هر قدر که می توانید شکل ها را درست بکشید.
۴) یکی یکی کارت ها را بالای صفحهی سفید او گذاشته تا از روی آنها ترسیم کند. (دایره پشت کارت به طرف کودک باشد. (طرح ها یکی پس از دیگری و به ترتیب A – 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – 8 با اعلام آزمودنی که می گوید طرح بعد نشان بده تا آخر ادامه می دهیم.
۵) در حین اجرای آزمون و مشاهدی رفتار کودک و یا حین یادداشت برداری از رفتار او هیچ گونه توصیه خاصی نباید گردد. راهنمایی و اظهار نظر در هنگام اجرا ممنوع است. اما می توانید جمله اول خود را تکرار کنید.
۶) محدودیت زمانی وجود ندارد پس از ترسیم هر تصویر، تصویر بعدی ارائه گردد.
۷) هر گاه راجع به تعداد نقطه ها با اندازه تصاویر سئوال کرد: (طوری بکش که کاملا شبیه تصویر همین کارتی شود که جلو توست)
8) کودک را در استفاده از مداد پاک کن یا ترسیم مکرر تصاویر نه باید ترغیب کرد و نه مانع شد.
9) اگر سعی در شمردن نقطه ها کرد، ضرورتی ندارد تعداد نقطه ها یا دایره های تو کاملا به اندازه نقطه ها یا دایره های تصاویر باشد. فقط کافی است که شکل ترسیم های تو مشابه تصاویر روی کارت ها باشد. اگر اصرار ورزید: یک نشانهی تشخیصی معنی دار است یادداشت شود. اگر آزمودنی زیاد سؤال می کند یادداشت کنید. که احتمالا نشانهی کمال گرایی و شاید رگههایی از وسواس باشد. اگر آزمودنی تقاضایی کاغذ اضافی نمود به او بدهید. در مورد نقطه ها بگویید لازم نیست بشماریدشان. اما اگر آزمودنی در جریان طرح شروع به شمارش نمود به او کاری نداشته باشید و یادداشت نمایید. که نشانهی مهمی بر کمال گرایی یا وسواس است. در هنگام اجرا رفتارهای آزمودنی را یادداشت کنید (خستگی، کم توجهی، عجله کاری، بیقراری، ضعف و ناهماهنگی، چرخش تصاویر، اشکال در دیدن). در هنگامی که کارت ها را به روش دیگری یکی یکی و مانند مراحل فوق روی میز جلو آزمودنی می گذاریم.
۱۰) اگر خواست تصاویرش را بر بیش از یک صفحه بکشد کاغذ دیگری بر می دارد.
۱۱) آزمون محدودیت زمانی ندارد ولی بهتر است مدت زمان صرف شده برای تمام تصاویر را یادداشت کنیم. مدت زمان خیلی کم یا خیلی زیاد معنی دار است.
۱۲) آزمون در ابتدای جلسه گرفته شود یا زمانی که کودک خسته نباشد.
۱۳) برخی از کودکان مایلند یک بار دیگر آزمون را اجرا کنند تا تصاویر را بهتر بکشند؛ مانع نمی شویم ولی هر دو آزمون را در پرونده می گذاریم.
نمره گذاری تست بندر گشتالت
روش نمره گذاری برای سنجش رشدی که به نوعی نمرهی پایین نشان دهندهی (ld) است. و نمره بالا نشان از سطح پیشرفت خوب در مدرسه را نشان می دهد. در این روش برای اشتباههایی که آزمودنی مرتکب می شود نمره داده می شود که به در برابر هر اشتباه یک نمره داده می شود و در کل ۳۰ مورد میباشد. پس دامنهی نمرات بین ۰ تا ۳۰ است. یادآور میشود که به اشتباهات واضح و قطعی نمره داده می شود.
به هر یک یک از موارد در آزمون بندر نمره صفر یا یک میدهیم. صفر به معنی غیاب انحراف در ترسیم و یک به معنای حضور انحراف در ترسیم است. فقط به انحراف های کاملا مشخص باید نمره یک داد. مواردی که تردید داریم نمره صفر می دهیم. در مورد کودکان خردسال به علت رشد نایافته بودن مهارت های حرکتی ظریف از خطاهای کوچک صرف نظر می کنیم.
مقیاس هوش وکسلر از انواع تست های هوش استاندارد می باشد که در مرکز تست هوش دکتر صابر انجام می شود. تست هوش وکسلر شامل 10 خرده آزمون می باشد و سه بهره هوشی ختلف را برای کودکان مشخص می کند. هوش کلامی، غیر کلامی و بهره کلی. متخصصین مرکز تست هوش کودکان دکتر صابر با استفاده ار نتایج تست هوش نقاط ضعف کودکان را مشخص و برنامه درمانی مناسب را برای آنان طراحی می کنند. نکته قابل توجه در انجام تست های هوش نحوه اجرای آنان است. تستر های با تجربه مرکز دکتر صابر با تجربه بالا در زمینه نحوه اجرای آزمون هوش وکسلر، تست هوش وکسلر را با بالاترین دقت اجرا، نمره گذاری و تفسیر می نمایند.
جهت آشنایی بیشتر والدین با نحوه اجرای آزمون هوش وکسلر، در این مطلب به صورت خلاصه به نحوه اجرای چند خرده آزمون تست وکسلر و تعیین بهره هوشی پرداخته می شود:
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
نحوه اجرای تست هوش وکسلر
خرده آزمون رمزنویسی (اصلی)
در این خرده آزمون تست وکسلر، آزمونی به رونویسی نمادهایی می‌پردازند که همراه با اشکال هندسی ساده یا ارقام آمده‌اند.
مواد آزمون
راهنمای اجرا و نمره‌گذاری (همین دفترچه)
برگ ثبت پاسخ‌ها
دفترچه پاسخ شماره (۱)
دو مداد بدون پاک‌کن
زمان‌سنج (ساعت یا کرنومتر)
شروع
برای آزمودنیهای ۶ تا ۷ در رمزنویسی A ابتدا سؤالهای نمونه و سپس سؤالهای خرده آزمون اجرا شود.
برای آزمودنیهای ۸ تا ۱۶ سال در رمزنویسی B ابتدا سؤالهای نمونه و سپس سؤالهای خرده آزمون اجرا شود.
در مورد آزمودنی‌هایی که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند باید از سؤال‌هایی استفاده شود که مناسب با سن تقویمی آنهاست.
توقف
متوقف کردن آزمون بعد از ۱۲۰ ثانیه
زمان‌گیری
دقت در زمان خیلی مهم است. بعد از گفتن آخرین کلمه‌ی راهنمایی، زمان آغاز میشود و وقتی آزمودنی همه‌ی فرم را تکمیل کرد یا ۱۲۰ ثانیه بعد، آزمون را متوقف کنید.
اصول کلی
دو فرم برای این خرده آزمون وجود دارد، مطمئن شوید که فرم مناسب را برای هر
آزمودنی اجرا کنی، فرم A را برای کودکان ۷-۶ ساله و فرم B را برای آزمودنیهای ۱۶- ۸ ساله اجرا کنید.
¤ به آزمودنی پاک‌کن ندهید، اگر آزمودنی پرسید: در صورت اشتباه چه کنم به او بگویید: «هرچه مینویسید خوب است فقط سعی کنید هر چه سریع پاسخ دهید.»
¤ اگر آزمودنی سؤال را حذف میکند یا به‌طور معکوس ردیف‌ها را تکمیل میکند به او بگویید: «به ترتیب انجام دهید، و هیچ‌کدام را جا نگذارید»،
ولی کمک دیگری به آزمودنی نکنید.
خرده آزمون واژگان (اصلی) در تست هوش وکسلر
چهار تصویر در کتابچه‌ی سؤال‌ها ارائه می‌گردد و از آزمودنی خواسته میشود نام آنها را بگوید. بقیه واژه‌ها توسط آزمونگر با صدای بلند خوانده میشود و از آزمودنی خواسته میشود تعریف آن واژه‌ها را بگوید.
مواد آزمون هوش وکسلر
راهنمایی اجرا و نمره.گذاری
برگه ثبت پاسخ‌ها
کتابچه سؤال‌ها
شروع
برای آزمودنیهای ۸ -۶ ساله از سال ۵، آزمودنیهای ۱۱-۹ ساله از سؤال ۷، آزمودنیهای ۱۶ -۱۲ ساله از سال ۹ و برای آزمودنی‌هایی که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند، از سؤال ۵ شروع کنید.
اجرای معکوس
اگر آزمودنیهای ۱۶- ۶ ساله نتوانند نمرهی کامل را از هر کدام از دو سال اول و دوم کسب کند.
توقف
متوقف کردن آزمون بعد از کسب پنج نمرهی صفر متوالی
اصول کلی
در قسمت سؤالهای تصویری، چهار نوع پاسخ ممکن است توسط آزمودنی داده شود که باید توسط آزمونگر بررسی بیشتری در مورد آنها صورت گیرد، یعنی از آزمودنی خواسته شود که دقیق‌تر پاسخ دهد. این چهار نوع پاسخ عبارتند از باسخ‌های حاشیه‌ای، پاسخهای عملکردی و پاسخهای ژستی. در پاسخهای فرعی
ممکن است آزمودنی به یک موضوع حاشیه‌ای مربوط به واژه اشاره کند. مثلاً در مورد قطار بگوید، موتور. در این موارد آزمونگر باید بگوید: «بله، به آن چه چیز دیگری هم می‌گویند».
در پاسخهای کلی اگر آزمودنی در پاسخش به یک طبقه‌ی کلی اشاره کرد، مثلاً در مورد گل بگوید: گیاه، آزمونگر باید بگوید: «بله، ولی چه نوعی از آن؟»
در مورد پاسخهای عملکردی اگر آزمودنی به یک عملکرد شکل اشاره کرد، آزمونگر باید بگوید: «بله، ولی نام آن چیست؟»
در مورد پاسخهای ژستی اگر آزمودنی از حرکات بدنش برای توضیح یک سؤال استفاده کرد آزمونگر باید بگوید: «بله ولی نام آن چیست؟»
¤ در مورد سایر واژگان: واژه باید کلمه به کلمه خوانده شود، تا حدی که نیاز است میتوان واژه را تکرار کرد ولی به‌هیچ‌عنوان نباید آن را تغییر داد.
¤ در مورد آزمودنی‌هایی ۸-۶ سال، از کتابچه سؤال‌ها استفاده نشود.
¤ در مورد آزمودنیهای ۱۶-۹ سال به شکل کلمه در دفترچه‌ی سؤال‌ها، هم زمان با تلفظ آن اشاره شود.
¤ اگر پاسخ آزمودنی مبهم است یا روشن نیست بگویید: «منظورت چیست؟ یا بیشتر برایم بگو».
¤ اگر آزمودنی واژه‌ای را اشتباه شنید، به او بگویید: «به دقت گوش کن، معنی واژه‌ی…چیست؟»
¤ اگر آزمودنی در فضای اتاق در پاسخ به سؤال شما به شیئی خاص اشاره کرد، نمره‌ای نمی‌گیرد بلکه باید از او خواسته شود که منظورش را به صورت کلامی بگوید.
¤ سؤالهای ۵ و ۶ جهت آموزش‌‌اند. اگر آزمودنی نمره (۲) نگرفت، جواب درست را به او بگویید ولی کمک دیگری به او نکنید.
نحوه اجرای آزمون هوش وکسلر بخش توالی حروف و عدد
برای آزمونی در یک سلسله از اعداد و حروف خوانده میشود و او اعداد را با نظم صعودی و کلمات را با نظم الفبایی تکرار میکند.
مواد آزمون هوش وکسلر
راهنمای اجرا و نمره‌گذاری
برگه ثبت پاسخ‌ها
شروع
برای آزمودنیهای ۷ – ۶ سال سؤالهای تشخیصی، سؤال نمونه و سپس سؤال یک آزمودنیهای ۱۶- ۸ سال سؤال نمونه و سپس سؤال یک و در مورد افرادی که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند، با سؤالهای تشخیصی شروع کنید.
توقف
متوقف کردن آزمون اگر آزمودنی در سؤالهای تشخیصی ناموفق بود یا در هر سه کوشش مربوط به یک سؤال نمرهی صفر گرفت، آزمون را متوقف کنید.
اصول کلی
¤ برای کودکان ۶-۷ سال از سؤالهای تشخیصی استفاده کنید تا معلوم شود که شمارش و الفبا را می‌دانند.
¤اگر آزمودنی نمی‌تواند تا ۳ بشمارد یا تا «پ» نمی‌تواند الفبا را بگوید، این آزمون را در مورد وی نباید اجرا کرد.
¤ اگر آزمودنی به هر دو کوشش‌های سؤال نمونه پاسخ غلط داد فوراً پاسخ او را تصحیح کنید و دوباره این سؤال‌ها را از وی بپرسید. حتی اگر آزمودنی در هر دو کوشش سؤال نمونه ناموفق بود باز هم آزمون را اجرا کنید.
¤ در سؤالهای ۱،۴و۵ باید پاسخهای خاصی را تقویت کنید. بنابراین از جمله‌هایی که زیر این سؤال‌ها در برگه ثبت پاسخ‌ها آمده است، استفاده کنید ولی چنانچه بعد از تقویت شما آزمودنی پاسخ داد به او نمره ندهید.
¤ هر سؤال از سه کوشش تشکیل شده است، هر کوشش را اجرا کنید.
¤ هر کوشش را کلمه به کلمه با نظم هر کلمه یا حرف در یک ثانیه بخوانید و همان‌طور که به آخر سلسله عدد- حرف می‌رسید، سعی کنید صدایتان بیفتد،
¤ هیچ سؤال یا کوششی را تکرار نکنید. اگر آزمودنی از شما خواست که کوششی را تکرار کنید، بگویید: «بهترین حدست را بگو.»
نمره.گذاری
¤ در مورد سؤالهای تشخیصی، دور بله خط بکشید.
¤ اگر در سؤالهای ۵،۴،۱ از تقویت استفاده کردید، در پاسخ‌نامه کلمه‌ی «ت» را بنویسید که نشان دهد از این روش استفاده کرده‌اید.
¤ اگر آزمودنی اعداد و کلمات را به ترتیب گفت، یک نمره برای او در نظر بگیرید حتی اگر کلمات را قبل از اعداد بگوید.
شیوه‌های اجرا
سؤالهای تشخیصی ویژه کودکان ۷ -۶ سال
شمارش
بگویید: «بیاید کار دیگری انجام دهیم، برایم تا ۵ را بلند بشمار.»
اگر آزمودنی متوجه نشد، بگویید: به شمار مثلاً ۱ و ۲ و… بین اعداد توقف کنید. سپس بگویید: «خوب، حالابگو»
اگر آزمودنی پاسخ درست داد و حداقل تا ۳ شمرد، سراغ الفبا بروید.
اگر پاسخ غلط داد، انجام این خرده آزمون را متوقف کنید ولی حتماً حساب را انجام دهید.
الفبا
«خوب حالا حروف الفبا را برایم بگو»
اگر کودک نفهمید بگویید: «الف، ب،... (بین هر حرف توقف کنید) و سپس بگویید: «خوب بگو»
از آنجایی که تعریفی از هوش که مورد توافق همه محققان و پژوهشگران باشد وجود ندارد، بنابراین ارائه یک تعریف مشخص و مورد توافق همه از هوش مصنوعی نیز مشکل است. امروزه استفاده از تکنولوژی های پیشرفته و کاربرد هوش مصنوعی در درمان کودکان با اختلالات خاص کاربرد فراوانی دارد. مرکز تست هوش دکتر صابر با انجام تست های تخصصی هوش و تعیین نقاط قوت و نقص کودکان و طراحی برنامه های مختلف درمانی به کمک هوش مصنوعی توانسته است به بهترین نتیجه درمانی در پیشرفت کودکان با نیازهای ویژه دست یابند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تعاریفی از هوش مصنوعی
در اینجا به تعاریفی از هوش مصنوعی اشاره می گردد:
* هوش مصنوعی عبارت است از ساخت ماشین ها با سیستم هایی که مانند انسان فکر یا رفتار می کنند.
* هوش مصنوعی یعنی دانش ساخت ماشین ها با برنامه های هوشمند
* هوش مصنوعی عبارت است از ایجاد سیستم های هوشمند الکترونیکی با رایانه هایی که دارای رفتارها و عملکردهایی مشابه انسان هستند.
اصطلاح “هوش مصنوعی در سال ۱۹۵۶ توسط جان مکارتی مطرح شد. وی هوش مصنوعی را با دانش و مهندسی ساخت ماشین های هوشمند تعریف کرد.
بیشتر سیستم های هوشمند که اکنون استفاده می شوند برنامه های رایانه ای هستند. بازی های رایانه ای ، رایانه های شطرنج باز و انواع ربات ها نمونه هایی هستند که از خود هوش مصنوعی نشان می دهند.
هوش مصنوعی با رشته های مختلفی مرتبط است که برخی از این رشته ها عبارت اند از:
علوم رایانه (کامپیوتر) • ریاضیات
فلسفه • روانشناسی
زبان شناسی • منطق
عصب شناسی • مهندسی کنترل
بررسی کاربرد هوش مصنوعی
آلن تورینگ در سال ۱۹۵۰ آزمونی را جهت تعیین میزان هوشمندی در یک ماشین هوشمند یا برنامه رایانه ای مطرح کرد. تورینگ که از پیشگامان هوش مصنوعی است هوش را مختص به انسان نمی دانست و معتقد بود که محققان و دانشمندان برای درک هوش نباید به تعاریف نظری پیچیده و گیج کننده روی آورند. از نظر وی تعریف مشخصی برای تفکر وجود ندارد و توصیه اش بر تعریف رفتاری از هوشمندی بود.
در آزمون تورینگ یک سؤال کننده به عنوان قاضی همراه با یک رایانه و یک انسان پاسخ ده مشارکت دارند. ارتباط فرد سؤال کننده با رایانه و انسان پاسخگو از طریق تایپ متنی (چت) به جای صوت انجام می گیرد. در صورتی که فرد سؤال کننده نتواند ماشین را از انسان پاسخ دهنده تشخیص دهد آن ماشین هوشمند بوده و رایانه آزمون تورینگ را گذرانده است. بنابراین، موفقيت در این آزمون به این معنا است که ماشین به علت هوشمندی توانسته است انسان سؤال کننده بفریبد و وی را متقاعد ساخته که یک انسان است.
جان سرل و اتاق چینی
جان سرل فیلسوف آمریکایی معتقد است که هوشمندی در ماشین های هوش مصنوعی برخلاف انسان، واقعی نبوده ولی در ظاهر هوشمند به نظر می رسند. آنچه در رایانه ها اتفاق می افتد چیزی جز مجموعه ای از قواعد و اصول از قبل برنامه ریزی شده نیست. بنابراین ماشین ها یا برنامه های رایانه ای فاقد فهم و ادراک واقعی هستند.
سرل در این ارتباط در سال ۱۹۸۰ بحث یا استدلال “اتاق چینی” را مطرح می کند. او همچنین این پرسش را طرح کرد که اگر یک ماشین بتواند مکالمه هوشمندی را شبیه سازی اند (به عنوان مثال یک برنامه هوشمند مترجم رایانه ای از زبان چینی به انگلیسی) آیا ضرورتی دارد که حتما آن را بفهمد؟
ویژگی های هوشمندی
برخی از خصوصیات و ویژگی هایی که میتوان به هوشمندی نسبت داد یا از یک سیستم هوشمند انتظار می رود عبارت اند از:
* توانایی یادگیری * قدرت ادراک
* توانایی برقراری ارتباط * توانایی های حرکتی و فیزیکی
* توانایی استفاده از تجربیات قبلی * توانایی حسی
* توانایی کلامی * توانایی استدلال
* ابراز احساسات همراه با تغییر حالات فیزیکی * آگاهی از خود و احساسات خود
* قدرت محاسبه
سیستم های خبره (سامانه های خبره)
یک سیستم خبره عبارت است از طراحی برنامه ای رایانه ای با هدف کاربرد آن در یک حوزه محدود و خاص.
آگاهی محققان و پژوهشگران از این مسئله که هر متخصص از تعدادی قواعد و اصول خاص در رشته خود استفاده می کند، زمینه ایجاد سامانه های خبره را فراهم کرد. به عنوان مثال نرم افزار MYCIN جهت تشخیص برخی از بیماریهای عفونی و برنامه DENDRAL در زمینه شیمی مولکولی جهت تعیین ساختار ترکیبات آلی طراحی گردیدند. به طور کلی، می توان گفت که کاربردی نمودن هوش مصنوعی باعث پیشرفت های بسیاری در این رشته شده است.
شبکه عصبی مصنوعی
شبکه عصبی مصنوعی (شبکه نورونی مصنوعی) یکی از شاخه ها و کاربردهای هوش مصنوعی است که با الهام از ساختار شبکه ای نورون های مغز انسان طراحی می گردد و همانند مغز به پردازش اطلاعات می پردازد. از ویژگیهای مهم شبکه عصبی مصنوعی، توانایی یادگیری، قابلیت حل مسئله و غیرقابل پیش بینی بودن عملکرد آن است.
در مغز انسان دو نوع سلول وجود دارد:
سلول عصبی که نورون نامیده می شود
سلول غير عصبی به نام نوروگلیا
عملکردهای عالی سیستم عصبی از طریق نورونها یا سلول های عصبی صورت می گیرد. هر نورون که واحد عملکردی سیستم عصبی محسوب می شود شامل یک جسم سلولی (پريکاريون)، چندین دندریت و یک آکسون است.
پیامهای عصبی از طریق دندریته ا به طرف جسم سلولی نورون هدایت می گردند و اکسون در دور کردن پیام عصبی از جسم سلولی نقش دارد. به ناحیه ارتباط یک نورون با نورون دیگر سیناپس گفته می شود. حدود ۸۰ درصد سیناپس ها در سیستم عصبی از نوع آکسونودندریتیک (سيناپس بین آکسون نورون پیش سیناپسی و دندریت نورون پس سیناپسی) هستند.
ارتباط نورون ها در مغز به گونه ای است که باعث ایجاد شبکه های عصبی می گردند. در سیستم عصبی زیستی، فعالیت یک نورون می تواند نورون های مرتبط با آن شبکه را نیز تحریک کند
شبکه عصبی مصنوعی دارای چند لایه نورون به هم پیوسته بوده که در هماهنگی با یکدیگر عمل می کنند.این شبکه همانند مغز انسان دارای توانایی پردازش اطلاعات به صورت موازی و توزیع شده است. در شبکه عصبی مصنوعی، قابلیت یادگیری شبیه مغز به جای برنامه ریزی از قبل آماده شده وجو دارد (یادگیری از طریق تجربه)، همچنین یادگیری در این سیستم درنتیجه فعالیت در کل شبکه است.
برخلاف سیستم های خبره که از شاخه های مهم هوش مصنوعی سمبولیک (نمادین) محسوب می شوند، شبکه های عصبی مصنوعی (از شاخه های هوش مصنوعی پیوندگرا) بر منطق استقرایی اتکا دارند و بر اساس رویکرد آموزش یا بهبود سیستم از طریق تکرار عمل می کنند. این مجموعه قوانین را از طریق تجربه کشف می کند.
کاربرد شبکه های عصبی مصنوعی
برخی از کاربردهای شبکه های عصبی مصنوعی شامل موارد زیر است:
مرکز تست هوش کودکاندکتر صابر در زمینه اجرای انواع تست های هوش و سنجش بهره هوش کودکان و تشخیص اختلالات آنان فعالیت می نماید. مقیاس هوش وکسلراز تست های هوش رایج در حیطه کودکان است. این تست هوشسه نوع بهره هوشی را برای کودان مشخص می کند. خرده آزمون های تست هوش وکسلرشامل ده مورد می باشد که به صورت خلاصه به آنها اشاره می شود. خرده آزمون واژگان، رمز نویسی، توالی حروف و عدد، استدلال تصویری، درک مطلب، مفاهیم تصویری،نماد یابی، شباهت ها و فراخنای ارقام . نحوه اجرای آزمون وکسلر بسیار مهم می باشد و خرده آزمون های وکسلر باید توسط متخصصین روانسنجی با تجربه انجام شود. مرکز تست هوش کودکان به اجرای تست وکسلر، تفسیر تخصصی و ارائه برنامه های مناسب جهت درمان تست هوش وکسلر اشاره نمود. در این متن به معرفی چند خرده آزمون کلامی تست وکسلر پرداخته می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
خرده آزمون تست وکسلر شباهت‌ها (اصلی)
در این خرده آزمون وکسلر، دو کلمه گفته میشود و از آزمودنی خواسته میشود بگوید این دو کلمه از چه نظر به هم شبیه هستند.
مواد آزمون
راهنمای اجرا و نمره‌گذاری (همین دفترچه)
برگه‌ی ثبت پاسخ‌ها
شروع
برای همه آزمودنیها ابتدا سؤال نمونه به ترتیب زیر اجرا گردد:
برای آزمودنیهای ۶ تا ۸ سال سؤال نمونه اجرا گردد سپس سوال یک برای آزمودنیهای ۹تا۱۱ ساله پس از اجرای سؤال نمونه، سؤال سه برای آزمودنیها ۱۲ تا ۱۶ سال بعد از اجرای سؤال نمونه، سؤال ۵ برای آزمودنیها که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند، از سؤال یک شروع کنید
اجرای معکوس
اگر آزمودنیهای ۶ تا ۱۶ ساله نتواند نمرهی کامل را در هرکدام از دو سال اول و دوم کسب کنند، آزمون را به‌طور معکوس اجرا کنید تا جایی که بتواند در دو سال متوالی نمره کامل به دست آورند.
¤ هر سؤال را تا حدی که نیاز باشد میتوانید تکرار کنید ولی کلمه را به‌هیچ‌عنوان تغییر ندهید.
¤ از پاسخهای نمونه برای سهولت در نمره‌گذاری استفاده کنید.
¤ اگر پاسخ آزمودنی مبهم و نارساست، به قسمی که نمی‌توان با آن نمره داد و یا اینکه در فهرست پاسخ‌ها، نمونه با علامت (س) مشخص شده است از آزمودنی بپرسید: «منظورت چیست؟ در این مورد بیشتر برایم بگو؟»
¤ از سؤالهای یک و دو برای آموزش استفاده کنید. بنابراین اگر آزمودنی پاسخ صحیح نداد، را ارائه کنیم ولی کمک بیشتری نمایید.
شیوه اجرای خرده آزمون وکسلر
بگویید: «حالا من به تو کلمه می‌گویم، تو باید به من بگویی این دو از چه نظر به هم شبیه‌اند».
خرده آزمون وکسلر فراخنای ارقام (اصلی)
برای خرده آزمون فراخنای ارقام رو به جلو، آزمودنی اعداد را به همان شکلی که توسط آزمونگر- بلند خوانده میشود، برای فراخنای ارقام معکوس آزمودنی اعداد را به صورت وارونه تکرار میکند. البته در این مورد هم اعداد توسط آزمونگر به صورت بلند خوانده میشود.
مواد آزمون
راهنمای اجرا و نمره‌گذاری (همین دفترچه)
برگه ثبت پاسخ‌ها
شروع
برای همه آزمودنیها در مورد ارائه رو به جلو از سؤال یک، در مورد ارائه معکوس، اول نمونه بعد سؤال یک.
توقف
متوقف کردن آزمون برای هر کدام از ارائه‌ها چه رو به جلو چه معکوس، بعد از دو نمرهی صفر متوالی در دو کوشش مربوط به یک سؤال.
اصول کلی اجرای خرده آزمون
¤ فراخنای ارقام شامل دو قسمت است که به‌طور جداگانه اجرا می‌شوند، یعنی هر کدام بدون توجه به نمره آزمودنی در
دیگری اجرا میشود.
¤هر سؤال شامل دو گوشش است که باید هر دو اجرا شود حتی اگر آزمودنی در یک پوشش شکست بخورد.
¤ هر کوشش را با سرعت یک رقم در ثانیه برای آزمودنی بخوانید به قسمتی که هرچه به سمت رقم آخر می‌روید
صدایتان بیشتر بیفتد.
¤هیچ کوششی را تکرار نکنید، اگر آزمودنی از شما خواست دوباره تکرار کنید بگویید، شما در پاسخ به من بهترین حد‌ستان را بگویید.
¤ فقط برای اجرای معکوس از نمونه استفاده کنید.
نمره‌گذاری
برای هر کوشش صحیح یک نمره در نظر بگیرید. حداکثر نمره برای اجرای رو به جلو ۱۶، اجرای معکوس ۱۶ و در کل ۳۲ است.
خرده آزمون تست وکسلر درک مطلب (اصلی)
آزمودنی بر اساس درک و فهمش و از قوانین کلی و یا موقعیت‌های اجتماعی به سؤالهای این قسمت پاسخ میدهد.
مواد آزمون
راهنمای اجرا و نمره‌گذاری
برگه ثبت پاسخ‌ها
شروع
برای آزمودنیهای ۸-۶ سال از سؤال (۱)، آزمودنیهای ۱۱ – ۱۹ سال از سؤال ۳ و آزمودنیهای ۱۶- ۱۲ سال از سؤال ۵
در مورد آزمودنی‌هایی که حدس زده میشود مشکل هوشی دارند. از سؤال یک شروع کنید.
اجرای معکوس
اگر آزمودنیهای ۱۶- ۹ ساله نتوانند نمره کامل را در هر کدام از دو سؤال اول و دوم خرده آزمون وکسلر کسب کنند، آزمون را به‌طور معکوس اجرا کنید تا جایی که آزمودنی بتواند در دو سوال متوالی نمره کامل کسب کند.
توقف
متوقف کردن آزمون بعد از کسب چهار نمرهی صفر متوالی
اصول کلی
هر سؤال را کلمه به کلمه برای آزمودنی بخوانید، هر قدر لازم است یک سؤال را تکرار کنیم و کلمات آن را تغییر ندهید.
¤ اگر پاسخ آزمودنی مبهم است به او بگویید: «منظورت چیست؟ یا بیشتر برایم بگو.»
¤ آزمودنی دودل را با گفتن کلمات بله یا برویم جلو ترغیب کنید.
¤ سؤال یک جنبه‌ی آموزشی دارد. بعد از پاسخ آزمودنی، پاسخ صحیح را به او بگویید.
ضوابط نمره‌گذاری خرده آزمون درک مطلب
به سؤال‌ها بر حسب میزان تعمیم و هماهنگی آنها با معیارهای عمومی نمره‌گذاری، نمره داده میشود.
– در مورد سؤال‌هایی که دربرگیرنده‌ی یک مفهوم واحدند، پاسخ آزمودنی باید به وضوح بازنمای مفهوم اصلی مورد نظر هر سؤال باشد.
برای سؤال‌هایی که چند مفهوم کلی را دربر می‌گیرند، در پاسخ آزمودنی باید حداقل به دو مفهوم کلی اشاره شود. اگر هر دو پاسخ آزمودنی نشانگر یک مفهوم کلی باشد، یک نمره به او تعلق می‌گیرد.
شیوه اجرا خرده آزمون وکسلر
بگویید: «حالا من از تو سؤال‌هایی دارم و میخواهم به آنها پاسخ دهی.»
۱- چرا مردم دندان‌هایشان را مسواک می‌زنند؟
پاسخ آزمودنی را یادداشت کنید. در هر صورت پاسخ صحیح این سؤال را به شرح زیر بگویید: «مردم دندان‌هایشان را مسواک می‌زنند تا تمیز شود و از پوسیدگی آن جلوگیری شود. همچنین باعث میشود چهره زیباتری داشته باشند و نفسشان تازه‌تر باشد.»
ضابطه: شناخت این موضوع که مسواک زدن باعث تمیز کردن دندان‌ها، جلوگیری از پوسیدگی، بیماری و سایر مشکل‌های دندانی میشود و یا در بهتر ساختن ظاهر فرد مؤثر است.
