اختلال نقص توجه/بیشفعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم ADHD شامل بی‌توجهی (ناتوانی در حفظ تمرکز)، بیشفعالی (حرکت بیش از حد که متناسب با محیط نیست) و تکانشگری (اعمال عجولانه که در لحظه و بدون فکر اتفاق می‌افتند) است. ADHD یک اختلال مزمن و ناتوان‌کننده محسوب می‌شود و شناخته شده است که فرد را در بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله دستاوردهای تحصیلی و حرفه‌ای، روابط بین فردی و عملکرد روزانه تحت تأثیر قرار می‌دهد (Harpin, 2005). ADHD در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند منجر به عزت نفس پایین و عملکرد اجتماعی ضعیف در کودکان شود (Harpin et al., 2016). بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است عزت نفس پایین، حساسیت نسبت به انتقاد و افزایش خودانتقادی را تجربه کنند که احتمالاً ناشی از سطوح بالاتر انتقاد در طول زندگی است (Beaton, et al., 2022). لازم به ذکر است که ارائه و ارزیابی ADHD در بزرگسالان متفاوت است؛ این صفحه بر کودکان تمرکز دارد. زمانی که کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی دارای فعالیت زیاد و تمرکز کمی باشد، نمی تواند در آموزش، یادگیری و به دست آوردن مهارت های گوناگون موفق شود. درمان بیش فعالی کودکان از کودکی به کودک دیگر تفاوت دارد به همین علت برای درمان بیش فعالی کودکان باید قبل از هرچیزی کودک توسط متخصصین ارزیابی شود. درمان بیش فعالی کودکان بدون دارو یکی از روش های درمانی است که اثرگذاری طولانی تری نسبت به دیگر روش های درمانی مخصوصا دارویی هستند. از جمله این روش ها می توان به بازی درمانی، رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و… اشاره کرد. مرکز تست بیش فعالی دکتر صابر در غرب و شرق تهران با بهترین دکتر بیش فعالی برای کودک به تشخیص و درمان بیش فعالی کودکان می پردازد.
تخمین زده می‌شود که 8.4% از کودکان و 2.5% از بزرگسالان مبتلا به ADHD هستند (Danielson, 2018; Simon, et al., 2009). ADHD اغلب برای اولین بار در کودکان سنین مدرسه شناسایی می‌شود، زمانی که منجر به اختلال در کلاس درس یا مشکلات در تکالیف مدرسه می‌شود. این اختلال در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می‌شود، با توجه به تفاوت در نحوه بروز علائم. با این حال، این به معنای آن نیست که پسران بیشتر احتمال دارد به ADHD مبتلا شوند. پسران تمایل به بروز بیشفعالی و سایر علائم بیرونی دارند، در حالی که دختران تمایل به بی‌تحرکی دارند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
برنامه اکتیویت در درمان بیش فعالی کودکان
در برنامه درمان بیش فعالی کودکان که توسط دکتر بیش فعالی ارائه می شود، از راهبرد جبرانی برای توانبخشی استفاده شده است. بدین منظور ابتدا از کودکان پرسیده می شود که توجه کردن چیست و بعد از آن ها خواسته می شود که بگویند برای این که بتوانند توجه کنند، چه کاری انجام می دهند. بعد سرگرم فعالیت هایی می شوند که جنبه های مختلف کارکردهای اجرایی آن ها را درگیر می کند مثل توجه، حافظه، بازداری، تعادل، هماهنگی چشم و دست، آگاهی حسی، مهارت های شنیداری و تمرکز دیداری. سطح دشواری این فعالیت ها به تدریج افزایش پیدا می کند. این فعالیت ها نه تنها تجربه لذت بخشی هستند، بلکه در همه آن ها افزایش مهارت های فراشناخت هدف قرار گرفته است. اصول تعدیل رفتار (مثل پیشگیری از بروز رفتار، چیدن محیط متناسب با نیازهای کودک، ارائه تقویت و …)، نیز باید رعایت شود. علاوه بر تکالیف گروهی کودکان، درمانگر نحوه انجام فعالیت ها را در خانه به مادران آموزش می دهد. تأکید این فعالیت ها روی بازداری و توجه به مهارت های حافظه است.
عنوان: مداخلات فراشناختی کارکردهای اجرایی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی: یک مطالعه تایید مفاهیم
گروه هدف: 24 نفر کودک 7ـ3 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مداخله 13 نفری و کنترل 11 نفری
مدت دورة توانبخشی: 8 جلسة 6 دقیقه ای، در 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های توجه دیداری تپسی، اسنپ و بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد در کودکانی که آموزش گرفته بودند سطح توانایی تغییر توجه و تنظیم هیجانی و به علاوه نشانه های بی توجهی تغییر معناداری پیدا کرده بود. به گزارش والدین مهارت های حافظه ای، برنامه ریزی و سطح تکانشگری و بیش فعالی هم بهبود پیدا کرده بود.
برنامه اکتیویت که برای درمان بیش فعالی کودکان توسط دکتر بیش فعالی توصیه می شود، همزمان چند کاربرد شناختی شامل توجه پایدار، حافظه فعال، سرعت پردازش اطلاعات، بازداری پاسخ انعطاف پذیری شناختی، بازشناسی الگو و … را شامل می شود. این برنامه 3 دسته بازی متفاوت دارد که شامل توپ را بگیر، پروانه ها و چه چیزی بعد از این می آید، است.
عنوان: مداخلات شناختی کامپیوتری در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در مقابل عدم مداخله: کارآزمایی بالینی تصادفی
گروه هدف: 162 کودک دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دورة توانبخشی: 40 دقیقه در هر روز، 6 روز در هفته برای 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بریف و کنتب برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد تقویت شناختی بر روی کاهش بدعملکردی های شناختی و نشانه های اختلال موثر بوده که در نهایت منجر به عملکرد بهتر آن ها در خانه و مدرسه شده است.
برنامه سیپات در درمان بیش فعالی کودکان
برنامه سیپات ترکیبی از تکالیف توجه پایدار، جستوجوی دیداری، توجه انتخابی، جهت گیری توجه و تغییر توجه است که دکتر بیش فعالی معمولا برای درمان بیش فعالی کودکان تجویز می کند.
عنوان: برنامه کامپیوتری پیش رونده تقویت توجهی: مداخله مستقیم اثربخشی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 36 کودک 13-6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه 20 نفری مداخله و 16 نفری کنترل
مدت دورة توانبخشی: هر جلسه 1 ساعت، 2 بار در هفته، 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های خواندن و رتبه بندی والدین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد گروه مداخله تغییر قابل ملاحظه ای را در حیطه های آموزش داده نشده ادراک خواندن، کپی کردن متن و کاهش نشانه های بی توجهی نشان داد.
برنامه اتن فوکوس جهت درمان بیش فعالی کودکان
برنامه اتن فوکوس به منظور درمان بیش فعالی کودکان ارائه می شود که برای ارائه تکالیف از محرک های خنثی مثل دایره و مربع استفاده می کند. سختی مراحل طبقه بندی شده است و فرد هنگام انجام آن بازخورد فوری می گیرد. مهارت های شناختی هدف در این برنامه حافظه فعال، بازداری تغییر توجه تقسیم شده هستند که توسط دکتر بیش فعالی بررسی می شود.
عنوان: اثربخشی مداخلات شناختی رایانه ای در بزرگسالان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: افراد 60-18 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 26 نفر و گروه کنترل 13 نفر
مدت دورة توانبخشی: 20 دقیقه، 5 بار در هفته برای 12 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد نشانه های اختلال و کارکردهای اجرایی بهبود پیدا می کند اما در اندازه گیری های شناختی تغییری مشاهده نشده.
عنوان: اثر مداخله و داروی حافظه فعالی در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 50 کودک 11ـ8 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله مدت دوره توانبخشی برنامه: 25-20 جلسه، 10/6 هفته، هر جلسه 35 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های یادآوری اعداد، ماتریس نقاط و ماتریس یادآوری فضایی برای ارزیابی استفاده شده نتایج نشان داد تقویت حافظه فعال روی جنبه هایی از عملکرد که آموزش داده نشده بودند، تاثیرگذار است.
برنامه کاگنی فیت و درمان بیش فعالی
برنامه کاگنی فیت برای تقویت کارکردهای اجرایی در درمان بیش فعالی کودکان طراحی شده است. هر جلسه تمرینی این برنامه ترکیبی از بازی و تکلیف است که با هدف افزایش کارکردهای اجرایی و توسط دکتر بیش فعالی طراحی شده اند. همه بازی ها و تکالیف دشواری سه مرحله ای دارند که بر اساس عملکرد فرد شرکت کننده تعیین می شوند.
عنوان: اثر متفاوت مداخلات شناختی روی کارکردهای اجرایی و توانایی خواندن در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی با و بدون مشکلات خواندن
گروه هدف: 28 نفر کودکان 14ـ12 ساله در دو گروه 14 نفری با اختلال بیش فعالی با و بدون مشکلات خواندن
مدت دوره توانبخشی: مدت: 24 جلسه، 3 بار در هفته، 20ـ15 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون مرتب کردن کارت های مادرید برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش شناختی نه تنها بر توانایی های شناختی، بلکه بر توانایی خواندن هم تأثیرگذار بود.
تقویت کارکردهای اجرایی در بیش فعالی
این برنامه کارکردهای اجرایی مختلف مثل بازداری، حافظه فعال، برنامه ریزی، سازماندهی، تغییر توجه و تنظیم هیجانی را هدف قرار می دهد و به درمان بیش فعالی کودکان کمک می کند. این مداخله هم روی کودک و هم در محیط او انجام می شود و در کودک انگیزه ایجاد می کند که مهارت ها را یاد بگیرد و در زندگی روزمره به کار گیرد. این برنامه که توسط دکتر بیش فعالی ارائه می شود، محیط کودک را هم با استفاده از تغییر در ماهیت تکلیف، ارائه حمایت ها و نشانه ها و یادآوری ها تغییر می دهد.
عنوان: مداخلات کارکردهای اجرایی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: کودکان سن مدرسه دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 44 نفر و گروه کنترل 88 نفر
مدت دوره توانبخشی: هفته ای 1 جلسه، 90 دقیقه ای، 60 دقیقه کودک و 30 دقیقه والدین
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بریف، استروپ، ردیابی، برج هانوی، و باور نادرست برای ارزیابی استفاده شد.
نتایج نشان داد آموزش کارکردهای اجرایی برای کودکان موثر بوده است.
برنامه شناخت مکاس برای درمان بیش فعالی کودکان
این برنامه که برای درمان بیش فعالی کودکان استفاده می شود، شامل مجموعه ای از تمرینات حافظه فعالی دیداری فضایی می شود که در آن فرد شرکت کننده باید توالی از 4 شبکه ارائه شده را مجدد ایجاد کند. به تدریج اجزایی مثل انیمیشن، داستان، هدف، پاداش یا جریمه، رقابت و شناسایی شخصیت های بازی اضافه می شوند. برنامه این است که کودک باید جهان را از شر شیطان که “مکاس” نام دارد نجات دهد و کودک باید با مکاس مبارزه کند. براساس عملکرد کودک در تکالیف حافظه فعالی (که بتواند توالی شبکه ها را به یاد بیاورد) شیطان می تواند به روستایی حمله کند یا نکند. این برنامه نیز توسط دکتر بیش فعالی پیشنهاد می شود.
عنوان: آیا تقویت حافظه کاری با بازی موجب افزایش انگیزش و اثربخشی مداخله در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود؟
گروه هدف: 51 کودک 12ـ7 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه کنترل 24 نفری و مداخله 27 نفری
ـ مدت دوره توانبخشی: 1 بار در هفته برای 3 هفته، هر جلسه 30 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های ضربه زدن و کرسی بلاک برای ارزیابی استفاده شد نتایج نشان داد که تقویت حافظه فعالی همراه با اجزای بازی انگیزش کودک را افزایش می دهد و عملکرد کودک را در حافظه فعال بهبود می دهد.
بازی های حافظه جهت درمان بیش فعالی
بازی های حافظه سنیور براساس اصول تقویت حافظه فعالی طراحی شده است. این مجموعه 9 تکلیف دارد و از فرد خواسته می شود که ترتیب هر یک از اعداد ارائه شده را به خاطر بسپارد و دوباره ایجاد کند. تکالیف از این لحاظ که دیداری یا شنیداری و همچنین این که در طول کار قابل مشاهده اند یا نه با هم تفاوت دارند.
عنوان: تقویت حافظه کاری موجب بهبود مهارت های محاسباتی و ظرفیت حافظه کاری کلامی در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود.
گروه هدف: 32 نفر کودک 11ـ6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 15 نفر و گروه کنترل 17 نفر
مدت دوره توانبخشی: 8-5 هفته، 5 روز در هفته، 44 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های رتبه بندی والدین، خوانده زنجیره کلمات و یادگیری کلامی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش حافظه فعالی بر حافظه فعال کلامی و مهارت های محاسباتی تاثیر دارد.
بازی های برایان جهت درمان بیش فعالی کودکان
برایان یک شخصیت اصلی در بازی است که از طریق وسایلی که اختراع می کند به ساکنان جهان کمک می کند. اگر شرکت کننده بتواند 2 تکلیف از 3 تکلیف را درست انجام دهد، می تواند چیزی را اختراع کند. اولین قسمت از هر تکلیف حافظه فعال است. دومین و سومین قسمت مرتبط با انعطاف پذیری شناختی و بازداری است.
عنوان: بهبود کارکردهای اجرایی در کودکان اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 89 نفر کودک 12ـ8 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله فعال 31 نفر، گروه مداخله نیمه فعالی 28 نفر، گروه کنترل 30 نفر
مدت دوره توانبخشی برنامه: 50-35 دقیقه، 25 جلسه، 5 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های محرک توقف، استروپ، ضربه، فراخنای اعداد، ردیابی و بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد این برنامه بر بهبود بازداری، حافظه کوتاه مدت و حافظه فعال موثر بود. اثرات انتقال به سایر تکالیف مشاهده نشد. اثرات درمانی مشاهده شده مرتبط با تکلیف است.
برنامه باران در درمان بیش فعالی کودک
برنامه توانبخشی شناختی باران، بر مبنای تئوری خودکار شدن و بر پایه تکلیف دوگانه شناختی تعادلی طراحی شده است. انتخاب تعادل به عنوان یک تکلیف حرکتی که کل بدن در آن درگیر می شود به دلیل تعدد ساز و کارهای حسی، حرکتی و شناختی درگیر در حفظ آن و فراهم آوردن شرایط مناسب برای ارائه تمرینات پیش رونده است. منطق زیر بنایی این برنامه بر این اساس استوار است که با افزایش نیاز نظام تعادلی به منابع پردازشگر، تکالیف شناختی در حال اجرا به عنوان تکلیف دوم، باید با درگیری منابع پردازشگر کمتری اجرا شوند و این موضوع سبب افزایش کارایی منابع پردازشگر می گردد. اصول سطح توانایی اولیه، تنوع، اضافه بار، پاداش و پیشرفت در طراحی برنامه نظر گرفته شده است.
عنوان: تاثیر برنامه توانبخشی شناختی باران، بر کارکردهای اجرایی کودکان دارای اختلال نقص توجه بیش فعالی
گروه هدف: 4 کودک 8ـ6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: دو بار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های برو/ نرو، استروپ تبت توجه، چند محرک پیشین و ردیابی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد که توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکات تعادلی می تواند باعث بهبود کنترل مهاری، حافظه فعال، توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی گردد.
برنامه آرام در درمان بیش فعالی
برنامه توانبخشی شناختی حافظه و توجه آرام، مجموعه ای از ابزار های توانبخشی شناختی رایانه ای است که برای تقویت ابعاد مختلف توجه و حافظه طراحی شده است. در طراحی این بسته مدل توجه سولبرگ و متیر و مدل حافظه فعال بدنی مبنا قرار گرفته است و مبتنی بر این مدل ها تمرینات پیش رونده هوشمند طراحی شده است.
عنوان: اثر توانبخشی شناختی حافظه کاری بر بهبود نشانگان رفتاری (کم توجهی و تکانشگری) کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 30 کودک 13ـ7 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مداخله 14 نفری و گروه کنترل 16 نفری
مدت دوره توانبخشی: دو بار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه پروفایل اختلال کمبود توجه بیش فعالی سوانسون و نولان پلهام برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که درمان توانبخشی حافظه کاری موجب بهبود علائم رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود .
عنوان: بررسی اثر توانبخشی شناختی بر عملکردهای اجرایی (توجه و حافظه کاری) در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 30 کودک 13ـ7 ساله دارای اختلاف نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: دوبار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثر بخشی: آزمون های چند محرک پیشین و واژه ـ رنگ استروپ برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که این برنامه در بهبود حافظه کاری کودکان اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی موثر است اما بر روی توجه تاثیر معنا داری نداشته است.
عنوان: بررسی اثر بخشی تمرینات توجهی بر تقویت کارکردهای توجهی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی
گروه هدف: 3 کوک 14ـ9 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: 10 جلسه 1 ساعت دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های عملکرد مداوم، برو/ نرو و پرسشنامه رفتاری کانرز فرم والدین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که عملکرد توجه پایدار در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی به کمک تقویت رایانه ای توجه تعبیه شده برای آنان، بهبود خواهد یافت.
استفاده از دارو، یک روش ارزشمند برای مدیریت نشانه های اصلی اختلال بیش فعالی و نقص توجه است، اما برای آن دسته از خانواده ها که نمی خواهند از روش درمان دارویی استفاده کنند، رفتار درمانی، تغییر تغذیه و شیوه زندگی، و یا تمرین مغز، بین دیگر درمان های طبیعی طراحی شده جهت بهبود تمرکز و تکانشگری، به کاهش برخی از علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه کمک کند. رفتار درمانی اولین خط درمان برای کودکان زیر پنج سال مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه می باشد و برای کودکان بزرگ تر هم می تواند بسیار موثر باشد. رفتار درمانی کودکان بیش فعال، سریع ترین درمان بیش فعالی و نقص توجه است که روش درمان بیش فعالی بدون دارو محسوب شده و توسط متخصصین کارآزموده در کلینیک دکتر صابر، بهترین مرکز درمان بیش فعالی کودکان در تهران، انجام می شود.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
آموزش بازداری پاسخ به کودکان بیش فعالی و نقص توجه
برنامه آموزش بازداری پاسخ شامل آموزش مراحل آرمیدگی، آموزش درک دیرش زمان و تخمین فواصل زمانی میان فعالیت های متناوب، آموزش انتظار برای دستیابی به نتایج یا پیامد های مهم تر یا بیشتر، آموزش پاسخ گویی به محرک های آماج و عدم پاسخگویی به محرک های غیر آماج، آموزش پاسخ گویی به برخی علائم و نشانه ها و در عین حال بازداری از پاسخ گویی به همان علائم در شرایط معین، آموزش کودک به پیروی از دستورات آزمون گر، آموزش جفت های متضاد، آموزش افزایش بازداری و توانایی فکر کردن پیش از پاسخ دادن و آموزش فکر کردن با صدای بلند است. آموزش حافظه فعال از طریق برنامه آموزش حافظه کاری شامل حافظه شنیداری دیداری و تثبیت انجام می شود.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی برنامه های آموزش بازداری پاسخ و حافظه فعال بر بهبود مهارت های اجتماعی کودکان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۱۶ کودک ۷۱۲ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۲۴ جلسه هر جلسه ۶۰ دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: مقیاس درجه بندی والدین کانرز، نظام درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت فرم والدین و آزمون هوش ریون برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد برنامه های آموزش بازداری پاسخ و حافظه فعال در افزایش مهارت های اجتماعی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و درمان بیش فعالی مؤثر است.
آموزش کارکرد های اجرایی به کودک بیش فعال
این مداخله شامل برنامه های هدف گیری، بازی بشین پاشو به صورت معکوس، بازی گذر از بین موانع، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، بازی های تعادلی، بازی های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و بازداری چشم در چشم است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: بررسی اثر کوتاه مدت آموزش کارکرد های اجرایی بر کاهش نشانه های بیش فعالی و نقص توجه در
دانش‌آموزان پسر دوره ابتدایی شهر اصفهان
گروه هدف: ۴۰ پسر ۱۲-۷ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه، در ۴ گروه مساوی نقص توجه، گروه بیش فعال، گروه شاهد کمبود توجه، گروه شاهد بیش فعال
مدت دوره توانبخشی: ۸ جلسه یک ساعته
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه نشانه های اختلال بیش فعالی و نقص توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش کارکرد های اجرایی بر کاهش نشانه های بیش فعالی و نقص توجه تأثیر دارد و می تواند در کنار سایر درمان های مربوط به این اختلال مورد توجه قرار گیرد.
آموزش کنترل خود به کودک مبتلا به بیش فعالی و نقص توجه
این مداخله از ۴ مرحله تشکیل شده است. مرحله اول دفترچه ای متشکل از ۱۵ مهارت اجتماعی را شامل می شود که به معلمان و دانش آموزان ارائه می شود. ابتدا به آن ها به صورت عینی توضیح داده می شود که منظور از مهارت ها چیست و سپس مهارت به آن ها آموزش داده می شود. فراگیران برای به دست آوردن جایزه های بزرگ تر باید امتیازات بیشتری به دست آورند. در مرحله آخر امتیازات دانش آموزان محاسبه می شود و به آن ها اعلام می شود که با امتیازات کسب شده چه جایزه ای می توانند دریافت کنند.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر آموزش فنون کنترل خود بر بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۲۰ دانش آموز دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه ۷-۱۱ ساله در دو گروه مساوی کنترل و
مداخله
مدت دوره توانبخشی: دو جلسه ۴۵ دقیقه ای
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه تشخیصی اختلال بیش فعالی و نقص توجه، آزمون ریون و مقیاس درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد، آموزش فنون کنترل خود بر بهبود مهارت های اجتماعی این کودکان تأثیر مثبتی دارد.
تقویت حافظه
در طول مدت هر یک از جلسات این مداخله افراد به طور متوسط ۹۰ کوشش را تکمیل می کنند که سطح دشواری تکالیف به گونه ای است که با پیشرفت مهارت های افراد تکالیف هم به طور پیشرونده دشوارتر می شود.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر توانبخشی شناختی یارانه یار و دارو های محرک در بهبود نشانه های بالینی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۲۳ دانش آموز پسر پایه دوم تا پنجم دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه ۱۱ نفر گروه دارو های محرک ۱۲ نفر گروه برنامه یارانه یار
مدت دوره توانبخشی: ۲۰ جلسه یک ساعته ۳ جلسه در هفته
ارزیابی و اثربخشی: مقیاس سوانسون، نولان و پلهام ویرایش چهارم، فرم کوتاه آزمون تجدید‌نظر شده و کسلر کودکان و پرسشنامه علایم مرضی کودکان برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش های شناختی نه تنها نشانه های شناختی را بهبود می بخشد بلکه نشانه های حرکتی انگیزشی این اختلال را نیز کاهش می دهد.
برنامه پیشبرد شناختی برای کودک بیش فعال و نقص توجه
نرم‌افزار رایانه ای پیشبرد شناختی شامل آموزش های اولیه آموزش مفاهیم (تقویت شناسایی اشیاء – تقویت درک مفاهیم – تقویت درک اندازه – تقویت ردیف بندی- تقویت شناسایی رنگ- تقویت جهات در سطوح یک و دو و سه) و آموزش – حروف (تقویت تشخیص بینایی در سه سطح – تقویت تشخیص شنوایی در دو سطح – تقویت حافظه شنوایی کلامی در سه سطح – تقویت حافظه بینایی – کلامی) است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی نرم افزار پیشبرد شناختی بر کارکرد های اجرایی بازداری پاسخ و حافظه کاری کودکان دچار
نارساخوانی و بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: کودکان ۱۲ – ۹ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و نارساخوانی ۳۰ نفر گروه نقص توجه
بیش فعالی ۳۰ نفر گروه نارساخوانی و ۳۰ نفر گروه کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۱۰ جلسه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون ریون، پرسشنامه کانرز، ازمون تشخیص اختلالات خواندن، آزمون قلب ها و گل ها و آزمون جستجوی دیداری برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد نرم‌افزار پیشبرد شناختی بر روی افزایش مهارت حافظه کاری و بازداری پاسخ کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و کودکان دارای نارساخوانی
اثر مثبت دارد
آموزش راهبرد های خود تقویتی به کودک
در این مداخله تعدادی مهارت اجتماعی تهیه شده و آموزش های لازم به معلمان داده می شود. سپس مهارت ها به دانش آموزان آموزش داده می شود. مهارت های اجتماعی دربردارنده راهبرد های خود نظارتی و خود تقویتی هستند.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر آموزش راهبرد های خود نظارتی و خود تقویتی بر بهبود مهارت های اجتماعی و کنشوری تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی با اختلال نقص توجه/فزون کنشی
گروه هدف: ۶۰ دانش آموز دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: ۱۰ جلسه ۵۰ دقیقه ای
ارزیابی و اثربخشی: آزمون تشخیص اختلال بیش فعالی و نقص توجه و پرسشنامه مهارت اجتماعی گرشام و الیوت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان دهنده تأثیر معنادار آموزش فنون خود نظارتی و خود تقویتی بر بهبود مهارت های اجتماعی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه است اما این تأثیر بر پیشرفت تحصیلی معنا دار نیست.
برنامه ترفند های مدیریت شناختی کودکان (تمشک)
این برنامه با هدف آموزش روش های توانبخشی شناختی جبرانی به والدین تهیه شده است. تمشک با استفاده از اصول توانبخشی جبرانی به والدین زیربنای شناختی کارکرد های آسیب دیده در اختلال بیش فعالی و نقص توجه، مشکلات رفتاری ناشی از این آسیب ها و روش بهبود عملکرد کارکرد های آسیب دیده را آموزش می دهد. راهبرد های این برنامه در مورد ابعاد مختلف کارکرد های اجرایی است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی تمشک بر ابعاد رفتاری کارکرد های اجرایی کودکان دارای نشانه های بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: مادران دارای کودک ۴-۷ سال با علائم بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مداخله و کنترل ۱۵ نفری
مدت دوره توانبخشی: ۵ هفته ۱۰ جلسه هر جلسه دو ساعت
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه های اختلال بیش فعالی و نقص توجه گدو و پرسشنامه رفتاری کارکرد های اجرایی جیویا برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که می توان بسته آموزشی تمشک را به عنوان شیوه ای کارآمد برای کاهش نقایص شناختی کودکان دارای نشانه‌های بیش فعالی و مقص توجه به کار برد.
سوالات متداول:
1-چگونه می‌توانم به کودکم کمک کنم تا سریع‌تر تمرکز کند؟
استفاده از ابزارهای ساده مانند توپ استرس، گوش‌گیر، یا تقسیم کارها به بخش‌های کوچک‌تر می‌تواند به سرعت به کودک کمک کند تا تمرکز خود را بهبود بخشد. همچنین، محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی ایجاد کنید.
2-آیا مدیتیشن یا تمرینات ذهن‌آگاهی برای بیشفعالی مفید است؟
مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌توانند به سرعت استرس را کاهش داده و تمرکز را بهبود بخشند. حتی جلسات کوتاه ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای می‌توانند اثرات مثبت فوری داشته باشند.
کاردرمانگر بیش فعالی کودکان تستی را برای یافتن نقاط قوت و ضعف کودک شما انجام می دهد تا بیش فعالی او را تشخیص دهد. سپس روش هایی را برای کمک به رفع این مشکلات توصیه می کند. به عنوان مثال کاردرمانگر بازی هایی همچون گرفتن یا ضربه زدن به توپ را برای بهبود هماهنگی کودک انجام می دهد. فعالیت هایی را برای رفع خشم و پرخاشگری انجام می دهد. به آموزش مهارت های اجتماعی می پردازد. شما می توانید برای پیدا کردن یک کار درمانگر بیش فعالی واجد شرایط در منطقه خود در گوگل جستجو کنید. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین کاردرمانی بچه های بیش فعال، با بهترین کاردرمانگر کودکان بیش فعال به گفتاردرمانی و کاردرمانی بیش فعالی می پردازد. کاردرمانگر کودکان بیش فعال تلاش می کنند در راستای درمان بیش فعالی و تکانشگری کودکان اعتماد به نفس و عزت نفس آسیب دیده کودک را درمان نموده و رفتارهای صحیح اجتماعی را اصلاح نمایند.
در توانبخشی شناختی، نقایص شناختی کودک دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی شناسایی شده و با تمرینات شناختی پیش رونده مورد ترمیم قرار می گیرد. اساس توانبخشی شناختی، ترمیم ساختار مغزی آسیب دیده با اصلاح کار کرد شناختی معیوب است. به توانبخشی شناختی افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی از دو منظر می توان نگاه کرد. از یک جهت می توان آموزش شناختی در کنار کاردرمانی بیش فعالی را به عنوان اولویت درمانی در این اختلال در نظر گرفت. اعتقاد به چنین دیدگاهی، بر این اساس ایجاد شده که اختلال نقص توجه و بیش فعالی با نقص های عصب شناختی همراه است که این نقص ها بسیاری از علائم اختلال را ایجاد می کنند. از این رو، با تمرین و بهبود این ساز و کارهای شناختی می توان شدت علائم را کاهش داد و نشانه های این اختلال را بهبود بخشید. دیدگاه دوم توانبخشی شناختی را به عنوان یکی از درمان هایی که برای افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی می تواند به کار گرفته شود در کنار سایر درمان ها در نظر می گیرد. این دیدگاه تأثیر توانبخشی شناختی را بر نقص های عصب شناختی هدف قرار می دهد و لزوماً این درمان را با کاهش نشانه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی مرتبط نمی داند.
اثر توانبخشی شناختی بر کاردرمانی بیش فعالی
به طور کلی، از نظر روش اجرا، توانبخشی شناختی می تواند به روش های مختلفی از جمله قلم کاغذی، حرکتی و رایانه ای در تکالیف مختلف استفاده شود. مداخلات شناختی که با استفاده از رایانه انجام می شوند در قالب برنامه های متعددی تهیه شده اند که نام تعدادی از این روش ها پیش تر آمده است. تعداد جلسات، طول هر جلسه، تعداد جلسات در هر هفته برای هر برنامه متفاوت است. برای مثال تعدادی از برنامه هایی که برای توانبخشی توجه طراحی شده اند عبارت اند از: توجه کن، فوکوس پوکوس ،آکیتن ،آرام، پارت، کارا. این برنامه ها با وجود این که از یک الگوی پیش رونده در تکالیف ( شروع با تکالیف آسان و افزایش تدریجی پیچیدگی تکلیف) استفاده می کنند و همچنین اغلب انواع ثابتی از توجه را هدف قرار می دهند اما روش اجرای متفاوتی دارند. به طور کلی دو یا سه جلسه توانبخشی شناختی در هفته برای مداخله اثربخش توصیه می شود. آنچه که از جمع بندی این مطالعات بر می آید این است که اثر روش های توانبخشی شناختی و کاردرمانی بیش فعالی بر کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی در سنین پایین تر بیشتر است. دلیل این یافته را می توان انعطاف پذیری بیشتر مغز در سنین پایین تر دانست. همان طور که مروز برنامه ها نشان می دهد نتایج در رابطه با اثر بخشی توانبخشی شناختی متناقض است. اثربخشی برنامه هایی که با هدف افزایش توجه طراحی شده اند به نسبت برنامه هایی که به مداخله روی حافظه فعال می پردازند، بیشتر است. مطالعات نشان دادند که با وجود این که تمرینات حافظه فعال بر عملکرد های حافظه ای مؤثر هستند، این تأثیرات دارای اثرات انتقالی نیستند بدین معنا که نمی توان پیشرفتی را در سایر کارکرد های شناختی که توانبخشی نشده بود، مشاهده کرد. علی رغم این که در بعضی موارد گزارش والدین نشان می دهد که کارکرد های اجرایی کودکان بهبود پیدا کرده است، ولی این اثرات در آزمون های عصب شناختی قابل مشاهده نیست.
کاهش نشانه های بیش فعالی با کاردرمانی
با این وجود، گروهی اثر بخشی توانبخشی حافظه فعال بر بهبود توانایی های حافظه ای و عدم کاهش نشانه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی را بیان می کنند. بر اساس نظر کورتس این عدم تأثیر می تواند به ۴ دلیل اتفاق افتاده باشد: ۱- نقص های حافظه فعال بر سبب شناسی اختلال نقص توجه و بیش فعالی تأثیری ندارد. 2- حتی اگر در سبب شناسی اختلال نقص توجه و بیش فعالی نقش داشته باشند، این عدم تأثیر می تواند به خاطر نوع مداخله ای باشد که امروزه ارائه می شود. ۳- آموزش هایی که امروزه برای حافظه فعال ارایه می شود انواعی از حافظه را هدف قرار می دهند که نقص بنیادین اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیستند. ۴- آموزش ها تأثیرات پیرامونی ایجاد می کنند و بر شبکه های زیربنایی مغزی که نقص های عصب شناختی را ایجاد می کنند و مسئول اختلال نقص توجه و بیش فعالی هستند، تأثیری ندارند. در نهایت می توان نتیجه گرفت که توانبخشی حافظه فعال شرط لازم و کافی برای بهبود اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیست. اساساً مشکل محوری اختلال نقص توجه و بیش فعالی حافظه فعال نیست. لازم به ذکر است تنوع تکالیف برنامه درمانی عاملی مهم و اثر گذار در تعمیم توانبخشی شناختی است. در برنامه هایی که اکثراً در یک دامنه تخصصی و محدود تقویت صورت می گیرد، تعمیم ناقص خواهد بود.
گزارش های موردی کاردرمانی بیش فعالی
علیرضا
شرح حال
علیرضا ۷/۵ ساله، دانش آموز کلاس اول ابتدایی در مهر ماه سال ۱۳۹۴ به همراه والدین به روانپزشک مراجعه کرده و با تشخیص اختلال نقص توجه و بیش فعالی تحت درمان دارویی (ریتالین) قرار گرفته است. مشاهدات بالینی و گزارش ما در نشانگر رفتار های ناسازگارانه کودک از جمله عادت به کندن ناخن، تحریک پذیری بدون فکر، انجام رفتار های خارج از نزاکت و به کار بردن الفاظ نامناسب نسبت به بزرگتر ها ، نا آرامی و بی قراری، مدام در حال جنب و جوش بودن، ایجاد دردسر های متعدد، رفتار های پرخاشگرانه، عدم حرف شنوی از دیگران، به اتمام نرساندن کارها و تکالیف و تمایل به فرمان دادن به همسالان و حتی بزرگسالان با شدت زیاد بود. مادر به این موضوع اشاره کرد که پدر کودک نیز رفتار های ناسازگارانه متعددی از جمله اعتیاد به مواد مخدر (شیشه) ، برقراری روابط جنسی نامشروع، رانندگی پرخطر و مشکل ساز، ایجاد تنش و درگیری همه روزه در محیط کار و منزل دارد و همچنین به لکنت زبان نیز مبتلاست.
ارزیابی شناختی
آزمون خطر پذیری بادکنکی (بارت) ، پرسش نامه اثر دیر کرد پاداش (کاهش ارزش تعویقی) ، آزمون برو – نرو، آزمون چند محرک پیشین و آزمون تخمین زمان برای ارزیابی کارکرد های شناختی کودک انجام شد.
توانبخشی شناختی
مداخله بر اساس بسته توانبخشی شناختی پارت صورت گرفت. محتوای جلسات توانبخشی شامل مداخله مبتنی بر ادراک زمان، یک مداخله انفرادی است که طی ۱۰ جلسه انجام می شود و شامل ۴ تکلیف کامپیوتری ادراک زمان است. به طور کلی به هنگام انجام برنامه مداخله و اجرای بسته پارت افزایش نمرات از مرحله خط پایه به مرحله مداخله صورت گرفت و روند نزولی نمودار تصمیم گیری پرخطر و تکانشگری هم بهبودی را در این کار کرد ها در بیمار نشان می دهد. همچنین سطح نمرات در مراحل درمان بالاتر از سطح نمرات وی در مراحل خط پایه بود.
مانی
شرح حال
مانی ۸ ساله دانش آموز کلاس دوم دبستان و تنها فرزند خانواده است. از ۴ سالگی، به تشخیص روانپزشک دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی است و ریتالین مصرف می کند. بر اساس گزارش های مادر، مانی از بدو تولد نا آرام و بدخلق بوده است. در مدرسه یک جا آرام و قرار ندارد با دوستان خود کتک کاری می کند و به طور کلی رفتار های تکانشی و انفجاری دارد.
ارزیابی شناختی
آزمون های چند محرک پیشین، استروپ، برو – نرو، ثبت توجه و ردیابی به ترتیب برای ارزیابی کارکرد های حافظه فعال، کنترل مهاری، توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی اجرا شدند.
توانبخشی شناختی
بسته توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت (کرتکس) ، برای مداخله مورد استفاده قرار گرفت. این بسته ساختار ۱۲ جلسه ای دارد و شامل تمرینات حرکتی جهت تقویت توجه، حافظه کاری، کنترل مهاری و انعطاف پذیری شناختی است. در هر جلسه تکالیف حرکتی با هدف کسب مهارت های توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه، حافظه کاری کنترل مهاری و انعطاف پذیری شناختی بسته به سطح توانایی کودک گنجانده می شود و در صورت کسب مهارت کافی توسط کودک در زمینه هر کدام از تکالیف، نوع و شکل تکلیف مورد نظر با حفظ هدف تغییر می یابد و به تدریج متنوع تر و مشکل تر خواهد شد. نتایج نشان داد برنامه توانبخشی شناختی کرتکس کنترل مهاری بیمار را بهبود بخشیده است. در آزمون برو – نرو، بر اساس نتایج نمره بیمار در تعداد پاسخ های درست برو در پس آزمون افزایش پیدا کرده است و همچنین تعداد پاسخ های غلط برو در پس آزمون کاهش پیدا کرده است که همگی نشان دهنده کاهش سطح تکانشگری است. همچنین در نتایج آزمون استروپ (مرحله سوم) کاهش سطح خطا و افزایش زمان آزمون نشان دهنده بهبود سطح توجه و کنترل مهاری است. نتایج آزمون ثبت توجه در مؤلفه های خطای ارتکاب، خطای حذف و زمان، حاکی از اثر بخشی برنامه توانبخشی شناختی کرتکس بر بهبود و تقویت انواع توجه است تعداد انواع خطا در آزمون استروپ و آزمون ثبت توجه کاهش پیدا کرده است و زمان نسبی پاسخ دهی افزایش پیدا کرد که نشان دهنده افزایش دقت عمل بیمار است. همچنین نتایج آزمون چند محرک پیشین در مؤلفه پاسخ صحیح و زمان حاکی از بهبود نسبی عملکرد حافظه بیمار است و در آخر نتایج آزمون ردیابی در مؤلفه تعداد خطا و زمان کلی نشان دهنده بهبود انعطاف پذیری شناختی این بیمار است.
مهدی
شرح حال
مهدی ۸ ساله، دانش آموز کلاس دوم ابتدایی، فرزند دوم و کوچک خانواده است. فرزند دیگر نیز پسر و ۱۰ سال بزرگتر است. زایمان به صورت سزارین در سن ۳۵ سالگی مادر بوده است. بیمار توسط روانپزشک به کلینیک توانبخشی مراجعه نموده است. بیمار تاکنون درمان جانبی یا دارویی دریافت نکرده است. شکایت اصلی مادر، مشکلات شدید درسی به خصوص در حل مسائل ریاضی و همچنین دیکته نویسی، بی قراری، بلند شدن مرتب از روی صندلی، به اتمام نرساندن تکالیف، پرخاشگری (کتک زدن به جای صحبت کردن) ، فراموش کردن بیشتر کارهای محوله، عدم توانایی برقراری ارتباط با همسالان، مشکلات شدید در ارتباط با برادر بزرگتر و نداشتن دستورپذیری از هیچ کدام از اعضای خانواده است. شکایات مشابهی در مدرسه نیز از طرف معلم به مادر منتقل شده است.
ارزیابی شناختی
آزمون برو – نرو و آزمون استروپ جهت ارزیابی کنترل مهاری، آزمون چند محرک پیشین برای ارزیابی حافظه فعال، آزمون ثبت توجه و آزمون ردیابی برای ارزیابی توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی در ۵ نوبت با فواصل زمانی دو هفته مورد استفاده قرار گرفت.
توانبخشی شناختی
مداخله بر اساس برنامه توانبخشی شناختی باران صورت گرفت محتوای جلسات توانبخشی شامل تمرینات تعادلی پیشرونده همراه با تمرینات شناختی است که در حین تکالیف تعادلی از کودک پرسیده می شود.
نتایج نشان داد، به طور کلی به هنگام انجام برنامه مداخله (برنامه توانبخشی باران) ، افزایش نمرات از مرحله خط پایه به مرحله مداخله صورت گرفت و روند صعودی نمودار هم بیانگر بهبودی عملکرد های اجرایی در کودک است. همچنین سطح نمرات در مراحل درمان بالاتر از سطح نمرات وی در مراحل خط پایه است و بدین ترتیب نتیجه گرفته می شود که برنامه توانبخشی شناختی باران موجب بهبود عملکرد های اجرایی (کنترل مهاری، توجه پایدار، حافظه فعال و انعطاف پذیری شناختی) در کودک شده است.
مهسا
شرح حال
مهسا دختری ۱۲ ساله دانش آموز کلاس ششم است. او در خانواده ای ۵ نفره زندگی می کند. مادر ۴۰ ساله خانه دار و پدر شغل آزاد دارد. بیمار با تشخیص اختلال نقص توجه و بیش فعالی توسط روانشناس به کلینیک دانشگاه شهید بهشتی مراجعه نموده است. مشاهدات بالینی نشان می دهد کودک خوب ارتباط برقرار می کند، رفتار های مبتنی بر بیش فعالی دارد و علائم نقص توجه و بیش فعالی در او مشهود است. آرام و قرار ندارد، دائماً وسایل اتاق را دستکاری می کند و به بهانه های مختلف از جلسه بیرون می رود. در کلاس درس دائم حواسش پرت می شود و نمی تواند یک جا بنشیند و بر تکالیف درسی متمرکز بماند و تکالیفش را به درستی انجام نمی دهد، بلند صحبت می کند که این رفتارش باعث اعتراض هم کلاسی هایش می شود و دائماً نظم کلاس را بر هم می زند.
ارزیابی شناختی
آزمون های چند محرک ،پیشین استروپ، برو / نرو، ثبت توجه به ترتیب برای ارزیابی کارکرد های حافظه فعال، کنترل مهاری و توجه پایدار استفاده شد.
توانبخشی شناختی
مداخله بر اساس بسته توانبخشی شناختی پارس صورت گرفت. محتوای جلسات توانبخشی شامل مداخله مبتنی بر تقویت انواع توجه و بهبود کنترل مهاری است که ۱۸ جلسه به طول انجامید.
نتایج مداخله نشان داد، برنامه توانبخشی شناختی پارس کنترل مهاری بیمار را بهبود بخشیده است، همان طور که نمرات آزمون برو / نرو نشان داد نمره بیمار در زمان نسبی پاسخ های درست برو در پس آزمون افزایش پیدا کرده است و همچنین تعداد پاسخ های غلط برو در پس آزمون کاهش پیدا کرده است که همگی نشان دهنده کاهش سطح تکانشگری است. همچنین نتایج آزمون استروپ (مرحله سوم) نشان دهنده بهبود سطح توجه و کنترل مهاری است. نتایج آزمون ثبت توجه در مؤلفه های خطای ارتکاب، خطای حذف و زمان، حاکی از اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی پارس بر بهبود و تقویت انواع توجه است. تعداد انواع خطا در آزمون استروپ و آزمون ثبت توجه کاهش پیدا کرده است و زمان نسبی پاسخ دهی افزایش پیدا کرده است که نشان دهنده دقت عمل آزمودنی است. همچنین نتایج آزمون چند محرک پیشین در مؤلفه پاسخ صحیح و زمان حاکی از بهبود نسبی عملکرد حافظه آزمودنی است.
اختلالات طیف اوتیسم و بیش فعالی دو اختلال عصبی متفاوت با ویژگی های متفاوت نیز هستند و تشخیص اوتیسم و بیش فعالی کمی دشوار است. اوتیسم اول از همه بر ارتباطات اجتماعی و رفتار تاثیر می گذارد، اما بیش فعالی با بی توجهی و تکانشگری مشخص می شود. کودکان مبتلا به اوتیسم، اکثرا با درک نشانه های اجتماعی، حفظ ارتباط چشمی و مشارکت در گفت و گوهای متقابل مشکل دارند. آن ها احتمال دارد رفتارهای کلیشه ای از خود نشان دهند و تمرکز بسیاری روی علایق مخصوص خود داشته باشند. کلینیک تخصصی توانبخشی، بهترین مرکز درمان اوتیسم دکتر صابر، با تشخیص اوتیسم و علائم آن در کودکان و تشخیص تفاوت اوتیسم و بیش فعالی بهترین درمان اوتیسم و درمان بیش فعالی را برای کودکان انتخاب می کند و در جهت درمان آنان کمک می نماید.
تشخیص اوتیسم و سایر اختلالات ارتباط اجتماعی
تشخیص افتراقی اوتیسم به معنای تشخیص یک اختلال از میان اختلالاتی است که با آن وجوه مشابه دارند. بدیهی است که تشخیص اوتیسم کودکان، کاری بس دشوار است و نیازمند ارزیابی های همه جانبه ی اعضاء تیم تشخیص اوتیسم می باشد. در ادامه به ذکر فاکتور های تشخیصی اختلالات طیف اوتیسم از سایر اختلالات با ویژگی های مشابه پرداخته می شود.
اختلال ارتباط اجتماعی: اختلالی است که 5-DSM آن را تحت عنوان اختلالی در همسایگی اوتیسم معرفی کرده است. برخی از معیار های تشخیصی اختلال ارتباط اجتماعیعبارت اند از:
A: اشکالاتی مداوم در استفاده‌ی اجتماعی از ارتباط کلامی و غیر کلامی:
. نقص در استفاده از اهداف اجتماعی مثل احوال پرسی
. مشکل در تطبیق با نیاز شنونده
. مشکلاتی در محاوره و داستان گویی نوبت گیری و اصلاح مکالمه
. مشکلاتی در فهم زبان استعاره ای
B: نقص موجود، محدودیت های عملکردی برای فرد ایجاد کرده باشد به گونه ایکه ارتباط مشارکت تحصیل و… را متاثر کرده باشد.
C: شروع علائم در دوران رشد است.
D: علائم اختلال نباید با سایر شرایط پزشکی یا شرایط نورولوژیکال منطبق نباشد.
در اختلال ارتباط اجتماعی، ارتباط اجتماعی بدون وجود رفتار های تکراری،کلیشه ای و محدود آسیب دیده است. هنگامی که رفتار های کلیشه ای وجود داشته باشند، تشخیص اوتیسم جایگزین اختلال ارتباط اجتماعی می شود.
تشخیص اختلالات طیف اوتیسم و ناتوانی هوشی
محدودیت های قابل توجه در عملکرد های فرد که از طریق ضریب هوشی زیر حد متوسط (۷۰-۷۵)، محدودیت در مهارت های سازشی بروز می یابد. در اختلالات طیف اوتیسم، تاخیر در تعامل هوشی باید خیلی شدید تر از حدی باشد که از سطح هوشی انتظار می رود. در تشخیص اوتیسم و ناتوانی هوشی باید به این مورد توجه کرد.
تشخیص اوتیسم و اختلال بیش فعالی
تا بهنجاری های توجه – خواه توجه بیش از حد و خواه فقدان تمرکز – و بیش فعالی از مشخصه های شایع اوتیسم هستند. تشخیص نقص توجه و بیش فعالی باید زمانی گذاشته شود که سطح مشکلات توجه و یا بیش فعالی بیش از حدی باشد که در افراد با سطوح رشدی مشابه و درجات شدت مشابه اوتیسم دیده می شود.
تشخیص اختلالات طیف اتیسم و اختلالات عاطفی
ابتلای همزمان اوتیسم و اختلالات عاطفی و یا اضطرابی بیش از ۷۰٪ است. کسانی که ضوابط تشخیص اوتیسم را دارند، علامت شناسی خاص برای ابتلای همزمان، بایستی بررسی شود که شامل الگو های خواب و خوراک، تحریک پذیری و هیجان مفرط در دوره زمانی مشخص در ضوابط اختلال عاطفی می شود.
تشخیص اختلالات طیف اوتیسم و اختلالات اضطرابی
زمانی که ضوابط تشخیص اوتیسم اثبات شد، توجه بایستی به سمت ضوابط اختلالات اضطرابی جلب شود که شامل پریشانی قابل توجه هنگام جدایی از والدین/مراقبین، نگرانی افراطی در مورد ایمنی مراقبین/والدین، امتناع از مدرسه رفتن، موتیسم انتخابی، ترس از طرد توسط همسالان می باشد. نشانه های اختلال اضطراب با اوتیسم کاملا متفاوت است. آسیب های اجتماعی در رابطه با افراد آشنا باقی نمی ماند، ظرفیت اجتماعی مطابق با سن است ولی به خوبی از آن بهره برده نمی شود.
تشخیص اوتیسم و کم شنوایی
در اوتیسم رفتار های کلیشه ای وجود دارد. مشکلات عاطفی رفتاری هیجانی در اوتیسم از همان ابتدا به شکل اولیه بروز می کند ولی در کم شنوایی ثانویه است. مشکلات کاربرد شناختی در اختلالات طیف اوتیسم، اولیه است و در کم شنوایی ثانویه. رفتار های ویژه اوتیستیک در کم شنوایی وجود ندارد از جمله عدم تماس چشمی، پاسخ های نامناسب یا نامتعادل حسی، عدم ثبات عاطفی، عدم توجه به حضور افراد.
تشخیص اوتیسم و وسواس فکری-عملی
در وسواس فکری- عملی، رفتار های کلیشه ای برای کاهش اضطراب انجام می شود و افکار ناخواسته مکرر مانع عملکرد می شود. در OCD چنانچه نقائص ارتباطی وجود دارد اما اوتیسم بهتر می تواند رفتار های کلیشه ای را توجیه کند، وگرنه تشخیص مناسب تری است.
تفاوت در علل و عوامل خطر اوتیسم و بیش فعالی
تفاوت اصلی در علل و عوامل خطر اوتیسم و بیشفعالی این است که اوتیسم بیشتر تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و اختلالات رشد مغز است، در حالی که بیشفعالی علاوه بر ژنتیک، با عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم یا آسیبهای مغزی نیز مرتبط است.
علل ژنتیکی و محیطی در اوتیسم
اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک اختلال عصبی-رشدی است که علل آن ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک نقش اصلی را در بروز اوتیسم ایفا میکند. جهش‌های ژنتیکی خاص و سابقه خانوادگی اوتیسم می‌توانند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهند. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن مادر در معرض عفونت‌های ویروسی در دوران بارداری، کمبود برخی ویتامین‌ها (مانند ویتامین D)، و قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های شیمیایی نیز ممکن است در بروز اوتیسم نقش داشته باشند. با این حال، تعامل دقیق بین ژنتیک و محیط هنوز به طور کامل شناخته نشده است و تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
علل ژنتیکی و محیطی در بیشفعالی
بیشفعالی یا اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) نیز یک اختلال عصبی-رشدی است که علل آن ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. از نظر ژنتیکی، مطالعات نشان می‌دهند که ADHD می‌تواند ارثی باشد و جهش‌های ژنتیکی مرتبط با انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین در بروز این اختلال نقش دارند. از سوی دیگر، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب) در دوران بارداری، مصرف سیگار یا الکل توسط مادر در دوران بارداری، و زایمان زودرس نیز می‌توانند خطر ابتلا به ADHD را افزایش دهند. همچنین، عوامل روانی-اجتماعی مانند استرس شدید در خانواده نیز ممکن است در تشدید علائم این اختلال مؤثر باشند.
نقش عوامل عصبی-رشدی در هر دو اختلال
هر دو اختلال اوتیسم و بیشفعالی (ADHD) تحت تأثیر عوامل عصبی-رشدی هستند که بر رشد و عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند. در اوتیسم، تفاوت‌های ساختاری و عملکردی در مناطق مغزی مرتبط با ارتباطات اجتماعی، زبان، و رفتارهای تکراری مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، فعالیت غیرطبیعی در قشر پیش‌پیشانی و آمیگدال می‌تواند به علائم اوتیسم منجر شود. در بیشفعالی، اختلال در عملکرد مناطق مغزی مرتبط با توجه، کنترل تکانه‌ها، و سازماندهی (مانند قشر پیش‌پیشانی و هسته‌های قاعده‌ای) دیده می‌شود. این تفاوت‌های عصبی-رشدی باعث می‌شوند که کودکان مبتلا به اوتیسم و ADHD در پردازش اطلاعات و پاسخ به محرک‌های محیطی با چالش‌هایی مواجه شوند.
مقایسه علل و عوامل خطر در اوتیسم و بیشفعالی
در حالی که هر دو اختلال اوتیسم و بیشفعالی (ADHD) تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی هستند، تفاوت‌های قابل توجهی در علل و عوامل خطر آنها وجود دارد. در اوتیسم، تأکید بیشتری بر نقش ژنتیک و جهش‌های خاص وجود دارد، در حالی که در بیشفعالی، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم و شرایط دوران بارداری ممکن است نقش پررنگ‌تری داشته باشند. علاوه بر این، تفاوت‌های عصبی-رشدی در این دو اختلال نیز منحصر به فرد است: اوتیسم بیشتر بر مناطق مغزی مرتبط با ارتباطات اجتماعی تأثیر می‌گذارد، در حالی که بیشفعالی بر مناطق مرتبط با توجه و کنترل تکانه‌ها تمرکز دارد. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که رویکردهای تشخیصی و درمانی برای هر اختلال متفاوت باشد.
سوالات متداول:
1-آیا اوتیسم و بیشفعالی هر دو در بزرگسالی ادامه می‌یابند؟
بله، هر دو اختلال می‌توانند تا بزرگسالی ادامه یابند. با این حال، علائم ممکن است با گذشت زمان تغییر کنند. بزرگسالان مبتلا به بیشفعالی ممکن است همچنان مشکلات توجه و سازماندهی داشته باشند، در حالی که بزرگسالان اوتیستیک ممکن است در روابط اجتماعی و شغلی با چالش‌هایی مواجه شوند.
2- آیا درمان اوتیسم و بیشفعالی یکسان است؟
خیر، درمان این دو اختلال متفاوت است. بیشفعالی معمولاً با داروهای محرک (مانند ریتالین) و رفتار درمانی مدیریت می‌شود، در حالی که اوتیسم بیشتر بر گفتار درمانی، کاردرمانی و آموزش مهارت‌های اجتماعی متمرکز است.
مرکز تشخیص بیش فعالی دکتر صابر در زمینه تشخیص عوارض بیش فعالی و درمان بیش فعالی و نقص توجه در کودکان به صورت کاملا حرفه ای فعالیت می نمایند. دکتر بیش فعالی با استفاده از امکانات کاردرمانی بیش فعالی و گفتاردرمانی بیش فعالی در زمینه درمان کودکان بیش فعال پیشرو می باشد. یکی از خدمات متفاوت مرکز بیش فعالی دکتر صابر کاردرمانی در منزل برای کودکان بیش فعال است. با استفاده از تکنیک هایی نظیر ماساژ درمانی، یوگا و ورزش های مختلف جهت تخلیه انرژی می توان به کاهش بیش فعالی کودکان در منزل کمک کرد.
عواملی که در کاردرمانی کودک بیش فعال به او کمک میکند:
فعالیت‌هایی که کمک میکند مغز کودک با بیش فعالی و نقص توجه خوب کار کند. همچنین برخی از حرکات عملی ساده می تواند تمرکز کودک شما را افزایش دهد.
ورزش مغزی
حرکات متقاطع ( crass crowal ) یک فعالیت مغزی بوده و مانند حرکات آکروباتیک برای مغز کودک بیش فعال شماست که کمک میکند هر دو قسمت مغز با یکدیگر فعالانه مشارکت کنند. در کاردرمانی در منزل بیش فعالی از کودک بخواهید روی یک نقطه بایستد و هر دو زانو را به نوبت بالا آورده به آرنج مقابل تان بزند. این کار را به آهستگی انجام دهد. این کار را هر روز صبح و شب ۱۰ مرتبه انجام دهید.
اگر فکر می‌کنید این کار خیلی دشوار است، می‌تواند تمرین را با کف دست هایش انجام دهد. نکته مهمی که باید به خاطر داشته باشید این است که کودک شما باید پای راست را با آرنج چپ، سپس پای چپ را با آرنج راست لمس کند.
از کودک بیش فعال بخواهید بینی اش را با دست راست بگیرد سپس گوش راستش را با دست چپ بگیرد. حالا از کودک بخواهید، بینی اش را با دست چپ بگیرد و گوش چپ را با دست راست بگیرد.
حالا جدول ضرب را تمرین کنید. از کودک بخواهید، وقتی جواب زوج است در وضعیت ب قرار بگیرد جواب های دیگر در وضعیت ج. تا آنجا که می توانید با سرعت این کار را انجام دهید. حالا جدول را ۷ بار تمرین کنید.
یوگا
یکی دیگر از تمرینات کاردرمانی در منزل برای کودکان بیش فعال یوگا است، یوگا ورزش بسیار خوبی برای تمرکز است.
به این وضعیت تاواساتا( کوه) می گویند.
پاها جدا از هم و پاشنه و انگشتان در حالت موازی باشد.
شانه ها را به آرامی بچرخانید تا احساس راحتی کنید.
اجازه دهید که دست های تان خیلی راحت در کنار بدنتان قرار گیرد.
تصور کنید که یک قطعه یخ در بالای سر شماست و آن یخ دارد به آرامی شما را به طرف بالا می کشد. خیلی به آرامی استخوان پشت تان را بکشید. حالا شما باید کمی بلندتر شوید.
شانه ها را به عقب برده و خود را شل کنید. در این حالت دست و پا در دو طرف بدن آویزان است.
حالا سعی کنید چند دقیقه در این وضعیت بایستید. اگر می‌توانید چشمهایتان را ببندید این خیلی به شما آرامش می بخشد.
تمرینات بیشتری در زمینه کاردرمانی در منزل کودکان بیش فعال می توانید به کتاب های یوگا برای کودکان مراجعه کنید.
چه چیزی باعث می‌شود که کار کردن و یادگیری شما افزایش یابد؟
بعضی از کودکان بیش فعال وقتی به موسیقی گوش می‌دهند یادگیری شان افزایش می یابد. بعضی‌ها صبح زود و بعضی‌ها آخر شب بهتر کار می کنند. اگر بدانید چه عواملی باعث بالا رفتن بازدهی و یادگیری بهتر کودکتان می شود، موفق تر خواهید بود.
تفاوت ها را بدانید. بررسی کنید که در کدام وقت کودکتان بهتر عمل می کند. در این مورد می توانید فکر و جسمتان را آماده و آگاه کنید. برای هر کدام از عبارت های زیر در مورد کودکبیش فعال خود شماره 1تا 4 را انتخاب کرده و در جدول بنویسید.
1 : موافق نیستم 2 3 4 موافقم
من یاد میگیرم و بهتر کار می کنم:
درست موقعی که از خواب بلند می شوم.
درست وقتی ناهارم رو خوردم.
درست زمانی که چایم ام را خوردم.
درست قبل از اینکه به رختخواب بروم.
وقتی تنها هستم.
وقتی با دوستانم هستم.
وقتی با بزرگتر ها هستم.
وقتی فضا آرام است.
وقتی یک موسیقی آرام کننده باشد.
وقتی کمی سر و صدا است.
وقتی دراز کشیده ام.
وقتی به تنهایی پشت میز تحریر نشسته ام.
وقتی با دیگران دور یک میز نشسته ایم.
در شرایطی که هر وقت بخواهم بتوانم بلند شده و قدم بزنم.
وقتی می توانم یادداشت کنم.
وقتی می‌توانم روی جواب سوالاتم عکس بکشم.
وقتی می توانم با صدای بلند بخوانم.
وقتی می توانم دستورالعمل‌ها را بشنوم.
وقتی می توانم دستورالعمل ها را بخوانم.
وقتی شما به من بگویید چه کار کنم.
وقتی کسی هست که کارهایم را ببیند.
وقتی روی صندلی راحتی می نشینم.
وقتی گرمم است.
وقتی اتاق پر نور است.
وقتی احتیاج ندارم به توالت بروم.
وقتی تازه چیزی خورده‌ام (منظور تنقلات مفید)
وقتی تازه آب نوشیده ام.
وقتی می توانم بلند شوم و کش و قوسی به بدنم بدهم.
وقتی می توانم شروع کنم و با خودم حرف بزنم.
به خاطر داشته باشید انجام کارها به بهترین صورت، عذری برای انجام ندادن کارهای کودک شما نیست. بلکه بدان معنی است که کودک بیش فعال می تواند به خودشان کمک کنند و نیز دیگرانی که در اطراف آنها هستند می توانند به کودک کمک کنند تا بهترین کار را انجام دهید.
نکات نهایی در کاردرمانی کودکان بیش فعال در منزل
کاردرمانی در منزل برای کودکان بیش فعال توصیه هایی را دارد:
روزتان را با انجام ۱۰ بار بازی حرکات متقاطع و نیز مثبت اندیشی شروع کنید.
اگر مجبورید که هنوز بنشینید و تمرکز کنید،به خودتان استراحت داده و برای شروع مجدد،حرکات متقاطع یا رسم دایره ها را انجام دهید.
همیشه به خاطر داشته باشید که شما در تعدادی از کارها از دیگران بهتر هستید.
از انرژی تان در جهت مثبت استفاده کنید.
یاد بگیرید که به خودتان آرامش دهید و از این تکنیک استفاده کنید.
به خاطر آورید که بعضی از روزها،از روزهای دیگر بهتر است.
اگر چه الان احساس خوبی ندارید ولی هنوز چیزهای خوب و زیادی در مورد شما وجود دارد.
به خاطر داشته باشید که اگر شما بدانید مغزتان چطور کار میکند، همین حالا می توانید درباره اینکه چطور می شود بهتر کار کرد ایده بدهید. شما می‌توانید به طریقی کار کنید که برای شما مناسب باشد، اما مجبورید که در این مورد با معلم و والدین و مراقب خود صحبت کنید، زیرا آن ها می خواهند بدانند که به چه نحوی می‌توانند کمک کنند تا شما بهترین باشید.
پس سعی کنید: به جای اینکه بی مقدمه حرفی را بزنید، همه آنها را روی یک کاغذ بنویسید وقتی من در حال آموزش بودم، از یک تخته استفاده می‌کردم. در خانه من از در یخچالم مثل یک تخته استفاده می‌کردم یا در دفتر یادداشت مهمه چیز را می نوشتم. بعضی مواقع خیلی سخت است که به خاطر بیاوریم چه چیزی احتیاج داریم. بنابراین تهیه یک لیست کمک بزرگی به ما می کند.
از کارهایی که امروز می خواهید انجام دهید، لیستی به صورت نوشته یا تصویر تهیه کنید مثال:
دوش بگیرم
به دوستم سارا زنگ بزنم.
کف آشپزخانه را تمیز کنم.
دانستن این که انسان بخواهد کاری را انجام دهد و نیمه یک بطری است. حالا نیاز است به اینکه چطور کارها را اولویت بندی کنیم. آنهایی را مهمتر است در بالای لیست قرار دهید. حالا باید تصمیم بگیرید چطور این کارها را انجام دهید. این را برنامه زمان‌بندی شده می نامند.
سوالات متداول:
1-چقدر طول می‌کشد تا نتایج کاردرمانی در منزل را در رفتار کودک ببینیم؟
زمان تأثیرگذاری بستگی به شدت بیشفعالی و میزان انجام منظم تمرینات دارد. معمولاً بعد از ۴ تا ۸ هفته اجرای پیوسته تمرینات، تغییرات قابل مشاهده‌ای در تمرکز، کنترل رفتار و آرامش کودک دیده می‌شود.
2-چطور کودک را به انجام تمرین‌های کاردرمانی در خانه تشویق کنیم؟
تمرینات را به‌صورت بازی طراحی کنید، از سیستم پاداش استفاده کنید، و او را در انتخاب فعالیت‌ها مشارکت دهید. اگر تمرین‌ها برای کودک جذاب باشند، همکاری بیشتری نشان خواهد داد.
کاردرمانی برای کودکان بیش فعال یکی از روش های درمانی مورد استفاده در کودکان بیش فعال می باشد.در مرکز تشخیص و درمان بیش فعالی با بهره گیری از تکنیک های خاص درمانی مانند، ماساژ درمانی بیش فعالی، تکنیک های آرام سازی، کنترل خشم و یکپارچگی حسی می توان رفتارهای تکانشگری کودکان بیش فعال را کاهش داد، استفاده از اتاق تاریک بینایی، اتاق شنیداری و سنسوری روم در بهبود توجه و تمرکز این کودکان نقش بسزایی دارد. مرکز کاردرمانی در بیش فعالی و نقص توجه دکتر صابر در حیطه درمان کودکان بیش فعال و نقص توجه به صورت تخصصی فعالیت می نماید و با در اختیار داشتن تیم با تجربه گفتاردرمان، کاردرمان و روانشناس کودک توانسته است مشکلات این کودکان را درمان و با استفاده از تکنیک های رفتاردرمانی، رفتارهای مناسب اجتماعی را جایگزین نماید.
کودک بیش فعال
بعضی مواقع کودک بیش فعال و نقص توجه شما کاری را خیلی سریع انجام می دهد. چه اتفاقی ممکن است روی دهد؟
ممکن است:
بیفتد
فراموش کند که لباس هایش را به طور کامل مرتب کند.
وسایل را بیندازد.
ایده خوبی به ذهنش نیاید.
به وسایل تنه بزند.
وسایلش را در اتاق خواب بگذارد و برود.
قبل از یادداشت کردن تکالیف از کلاس خارج شود.
دستورالعمل ها را به طور کامل نخواند.
تمرینات کاردرمانی برای بیش فعالی به این کودکان کمک می کند تا توجه و تمرکز خود را بیشتر کرده و سطح توانایی خود را بالا ببرد.
کاردرمانی در بیش فعالی و نقص توجه
بخش سنسوری روم با استفاده از ابزارهای الکترونیکی حواس کودک را تحریک کرده و یکپارچگی حسی را در کودکان بیش فعال ایجاد می نماید استفاده از این ابزارها در کنار کاردرمانی حسی حرکتی نقش بسزایی در کاهش حرکات اضافه در کودکان بیش فعال دارد. یکی دیگر ار تکنیک های کاردرمانی برای کودکان بیش فعال اتاق تاریک بینایی می باشد که با استفاده از برنامه های کامپیوتری در تقویت توجه و حافظه بینایی کمک می کند. اتاق شنیداری نیز موجب بهبود مهارت های شنیداری در کودک می گردد. بخش رفتاردرمانی و بازی درمانی کودکان با بیش فعالی و نقص توجه از دیگر بخش های کلینیک کاردرمانی در بیش فعالی است که در ایجاد رفتارهای اجتماعی مناسب و کاهش رفتارهای پرخاشگرانه در کودک بیش فعال استفاده می شود.
تمرینات کاردرمانی در کودکان بیش فعال برای آرام‌سازی
حرکات آساناها جزو تمرینات کاردرمانی هستند که می تواند به کودک در آرام کردن خود کمک کند.
حالت استراحت: روی زمین دراز بکشد، دستها را در کنار بدن قرار داده و پاها را به اندازه عرض شانه باز کند. کف دستها به سمت بالا، پشت دستها در تماس با زمین باشد. انگشتان را شل کند. اگر احساس راحتی می کند، بهتر است چشم ها را بسته و تمام بدن را رها و شل کند. حدود یک دقیقه در این حالت به آرام شدن و ریتم نفس ها توجه کند. از کودک بخواهید برای آرام کردن خود سعی نکند بلکه فقط آرام شدن خود را مشاهده کند. می‌توانید دقایق بیشتری کودک را در این حالت نگهدارید. حالا در حالت دراز کشیده دستها و پاها را به سمت خارج از بدن روی زمین بکشد. از قسمت کمر به سمت بالا و پایین هر لحظه کشش را بیشتر کند.
کاردرمان کودک بیش فعال باید تاکید کند در تمام این مدت نفس ها آرام و عضلات صورت راحت باشد. در این حرکت وجود ۲۰ ثانیه باقی بماند و بعد خود را رها کند.
زانو به پیشانی: همان طور که به پشت دراز کشیده است، زانوی پای چپ را خم کرده و با دست به داخل شکم فشار دهد. سر را به سمت زانو بلند کند. در این حالت عضلات شکم کاملا راحت است و روده ها ماساژ داده می شوند. تا ده شماره در این حالت باقی بماند و بعد با آرامی از حرکت خارج شود. در زمان برگشت تک تک مهره ها را حس کند. این حرکت را یک بار هم با پای راست و سپس با هر دو پا انجام دهد.
حرکت نشسته «لوتوس» : چهار زانو روی زمین بنشیند. قوزک پای چپ را روی ران راست و قوزک پای راست را روی ران چپ قرار دهد. سپس دست های خود را روی زانوها گذاشته و سر و پشت خود را صاف کند.
حرکت درخت: در حالت ایستاده پاها را جفت کند. انگشتان شست و پاشنه ها نزدیک هم باشد. ساق پا و ران ها راست و کشیده و ستون فقرات عمود بر زمین باشد. پای راست را از سمت داخل در قسمت بالای ران پای چپ بگذارد و کمی فشار دهد. دستها را از دو طرف بلند کند. کف دست ها را روی هم و بالای سر نگه دارد. این حرکت تعادلی است و بهتر است برای انجام آن به یک نقطه خیره شود و خود را در حالت تعادل مشاهده کند. بعد از ۱۰ ثانیه از حرکت خارج شود و با پای دیگر آن را تکرار کند. از کودک بیش فعال بخواهید در این حرکت بدن خود را مانند یک درخت تجسم کند که ریشه های آن داخل زمین است و دست های قشنگتان مانند شاخه های درخت رو به آسمان کشیده شده است.
حرکت خم به جلو: در حالت ایستاده پاها را دو برابر عرض شانه از هم باز کند. دست ها را از دو طرف باز کند. بالا تنه را به سمت راست چرخانده به جلو خم شود. دست راست را روی پای چپ بگذارد و دست چپ را به سمت بالا بکشد. سعی کنید به دست چپ نگاه کند. تا ۱۰ شماره در این حالت بماند. سپس با دست دیگر حرکت را انجام دهد.
حرکت هلال ماه: در حالت ایستاده پاها را به اندازه عرض شانه باز کرده، دستها را از پشت روی باسن بگذارد. تا آنجا که می تواند به سمت عقب خم شود. بدون آنکه پاها از جایشان حرکت کند. در این حالت چشمها و دهان باز و نفس ها آرام و بدون فشار است. پس از ۱۰ ثانیه به آرامی به حالت اول برگردد.
حرکت کمان: از کودک بیش فعال بخواهید به شکم روی زمین دراز بکشد، زانوها را از پشت خم کند. بالا تنه را به سمت بالا بیاورد. سعی کنید پا ها را با دست هایش بگیرد و به سمت سر بکشد. سر به طرف بالا باشد. به بالا نگاه کرده و سپس کشش را زیاد کند. سعی کنید پاهایش را بیشتر از زمین جدا کند و مانند یک قوس کمان شود. پس از ۱۰ شماره و به آرامی پاها را پایین آورده روی زمین دراز بکشد و اثر حرکت را در درون خود مشاهده کند. تنفس و جنب و جوش درون تان را ببینید.
استراحت عمیق: از کودک بیش فعال بخواهید پس از انجام همه تمرینات، به پشت روی زمین دراز کشیده خود را کاملا رها کند. چشمهایتان را ببندید و به نفس هایتان توجه کنید. سعی کنید حواس کودک کاملا در درون باشد و به چیز دیگری فکر نکند. به کف پا ها توجه کنید و کف پاها را به جلو و عقب بکشید. کودک باید به وضعیت پاها آگاه باشد و به احساس به وجود آمده توجه کند. زانوها را چند بار سفت و شل کند. ران ها را سفت و سپس رها کند. دستها را مشت کرده و رها کند. حالا گرما در دست ها احساس می شود. این گرما تمام بدن کودک شما را فرا گرفته است.
کف پاها، زانوها، رانها، شکم و سینه گرم هستند. کودک شما خیلی آرام و گرم هست. سعی کنید بدن کودک از نوک پا تا فرق سر هیچ حرکتی نکند. برای چند دقیقه در این حالت بماند. برای خارج شدن از این حرکت چشم ها را باز کند و بدن خود را کمی بکشد حالا کاملاً احساس آرامش می کند.شما می توانید هر روز این حرکات را در خانه نیز با کودک بیش فعال تمرین کنید.
توانبخشی شناختی در کاردرمانی بیش فعالی
در توانبخشی شناختی، نقایص شناختی کودک دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی شناسایی شده و با تمرینات شناختی پیش رونده مورد ترمیم قرار می گیرد. اساس توانبخشی شناختی، ترمیم ساختار مغزی آسیب دیده با اصلاح کار کرد شناختی معیوب است. به توانبخشی شناختی افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی از دو منظر می توان نگاه کرد. از یک جهت می توان آموزش شناختی در کنار کاردرمانی بیش فعالی را به عنوان اولویت درمانی در این اختلال در نظر گرفت. اعتقاد به چنین دیدگاهی، بر این اساس ایجاد شده که اختلال نقص توجه و بیش فعالی با نقص های عصب شناختی همراه است که این نقص ها بسیاری از علائم اختلال را ایجاد می کنند. از این رو، با تمرین و بهبود این ساز و کارهای شناختی می توان شدت علائم را کاهش داد و نشانه های این اختلال را بهبود بخشید. دیدگاه دوم توانبخشی شناختی را به عنوان یکی از درمان هایی که برای افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی می تواند به کار گرفته شود در کنار سایر درمان ها در نظر می گیرد. این دیدگاه تأثیر توانبخشی شناختی را بر نقص های عصب شناختی هدف قرار می دهد و لزوماً این درمان را با کاهش نشانه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی مرتبط نمی داند.
اثر توانبخشی شناختی بر کاردرمانی بیش فعالی
به طور کلی، از نظر روش اجرا، توانبخشی شناختی می تواند به روش های مختلفی از جمله قلم کاغذی، حرکتی و رایانه ای در تکالیف مختلف استفاده شود. مداخلات شناختی که با استفاده از رایانه انجام می شوند در قالب برنامه های متعددی تهیه شده اند که نام تعدادی از این روش ها پیش تر آمده است. تعداد جلسات، طول هر جلسه، تعداد جلسات در هر هفته برای هر برنامه متفاوت است. برای مثال تعدادی از برنامه هایی که برای توانبخشی توجه طراحی شده اند عبارت اند از: توجه کن، فوکوس پوکوس ،آکیتن ،آرام، پارت، کارا. این برنامه ها با وجود این که از یک الگوی پیش رونده در تکالیف ( شروع با تکالیف آسان و افزایش تدریجی پیچیدگی تکلیف) استفاده می کنند و همچنین اغلب انواع ثابتی از توجه را هدف قرار می دهند اما روش اجرای متفاوتی دارند. به طور کلی دو یا سه جلسه توانبخشی شناختی در هفته برای مداخله اثربخش توصیه می شود. آنچه که از جمع بندی این مطالعات بر می آید این است که اثر روش های توانبخشی شناختی و کاردرمانی بیش فعالی بر کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی در سنین پایین تر بیشتر است. دلیل این یافته را می توان انعطاف پذیری بیشتر مغز در سنین پایین تر دانست. همان طور که مروز برنامه ها نشان می دهد نتایج در رابطه با اثر بخشی توانبخشی شناختی متناقض است. اثربخشی برنامه هایی که با هدف افزایش توجه طراحی شده اند به نسبت برنامه هایی که به مداخله روی حافظه فعال می پردازند، بیشتر است. مطالعات نشان دادند که با وجود این که تمرینات حافظه فعال بر عملکرد های حافظه ای مؤثر هستند، این تأثیرات دارای اثرات انتقالی نیستند بدین معنا که نمی توان پیشرفتی را در سایر کارکرد های شناختی که توانبخشی نشده بود، مشاهده کرد. علی رغم این که در بعضی موارد گزارش والدین نشان می دهد که کارکرد های اجرایی کودکان بهبود پیدا کرده است، ولی این اثرات در آزمون های عصب شناختی قابل مشاهده نیست.
کاهش نشانه های بیش فعالی با کاردرمانی
با این وجود، گروهی اثر بخشی توانبخشی حافظه فعال بر بهبود توانایی های حافظه ای و عدم کاهش نشانه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی را بیان می کنند. بر اساس نظر کورتس این عدم تأثیر می تواند به ۴ دلیل اتفاق افتاده باشد:
۱- نقص های حافظه فعال بر سبب شناسی اختلال نقص توجه و بیش فعالی تأثیری ندارد. 2- حتی اگر در سبب شناسی اختلال نقص توجه و بیش فعالی نقش داشته باشند، این عدم تأثیر می تواند به خاطر نوع مداخله ای باشد که امروزه ارائه می شود. ۳- آموزش هایی که امروزه برای حافظه فعال ارایه می شود انواعی از حافظه را هدف قرار می دهند که نقص بنیادین اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیستند. ۴- آموزش ها تأثیرات پیرامونی ایجاد می کنند و بر شبکه های زیربنایی مغزی که نقص های عصب شناختی را ایجاد می کنند و مسئول اختلال نقص توجه و بیش فعالی هستند، تأثیری ندارند. در نهایت می توان نتیجه گرفت که توانبخشی حافظه فعال شرط لازم و کافی برای بهبود اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیست. اساساً مشکل محوری اختلال نقص توجه و بیش فعالی حافظه فعال نیست. لازم به ذکر است تنوع تکالیف برنامه درمانی عاملی مهم و اثر گذار در تعمیم توانبخشی شناختی است. در برنامه هایی که اکثراً در یک دامنه تخصصی و محدود تقویت صورت می گیرد، تعمیم ناقص خواهد بود.
سوالات متداول:
1-آیا کاردرمانی فقط برای کودکان با ADHD شدید مفید است؟
خیر، کاردرمانی برای کودکان با هر سطحی از ADHD مفید است. حتی کودکان با علائم خفیف نیز می‌توانند از کاردرمانی بهره‌مند شوند، زیرا این روش درمانی به آنها کمک میکند تا مهارت‌های توجه، سازماندهی، و برنامه‌ریزی خود را بهبود بخشند. کاردرمانی می‌تواند به کودکان کمک کند تا در مدرسه، خانه، و اجتماع عملکرد بهتری داشته باشند.
2- آیا کاردرمانی می‌تواند به بهبود عملکرد تحصیلی کودکان با ADHD کمک کند؟
بله، کاردرمانی می‌تواند به بهبود عملکرد تحصیلی کودکان با ADHD کمک کند. با تقویت مهارت‌های توجه، تمرکز، و سازماندهی، کودکان می‌توانند بهتر بر تکالیف مدرسه متمرکز شوند و آنها را به موقع انجام دهند. همچنین، کاردرمانی به کودکان کمک میکند تا مهارت‌های برنامه‌ریزی و مدیریت زمان را یاد بگیرند، که این امر به بهبود عملکرد تحصیلی آنها کمک میکند.
