اسپاینابیفیدا چیست؟ بسته نشدن لوله عصبی در طی رشد جنین به علت نقص مادرزادی قوس مهره و ستون فقرات را اسپاینابیفیدا گویند. این نقص میتواند به صورت جزئی یا کیستیک باشد. درمان های جراحی و توانبخشی از درمان های شایع در این بیماری می باشد. مرکز کاردرمانی جسمی دکتر صابر در حیطه توانبخشی به صورت تخصصی در زمینه کاردرمانی اسپاینابیفیدا فعالیت می نماید. تیم تخصصی کاردرمانی حرکتی و تجهیزات مرکز نظیر مکانو تراپی، آب درمانی، کاردرمانی حسی و… بهترین نتیجه درمانی را برای این بیماران حاصل می کند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
انواع اسپاینابیفیدا چیست؟
1.اسپاینا بیفیدا مخفی: نقص جزئی بدون ناهنجاری در نخاع.
۲. اسپاینا بیفیدا کیستیک: شامل یک دهانه گسترده ستون فقرات و یک کیسه باز ساخته شده از مایع مغزی نخاعی و مننژها.
الف. مننگوسل: شیوع کمتر، فتق مننژ به دلیل نقص قوس مهره‌ای. فاقد بافت عصبی بودن کیسه تکال یا
دورال ساک (ترکیبی از سخت شامه و عنکبوتیه) به بیرون رانده شده (عدم فتق نخاع یا ریشه‌های آن).
تجمع مایع در فضای ساب آراکنوئید و برجستگی روی پوست بیمار.
ب. میلومننگوسل: شایعتر از مننگوسل، باز بودن قسمت خلفی مهره‌ها و بیرون زدن مجموعه‌ای از نخاع و مایع مغزی نخاعی به شکل یک کیسه.
هیدروسفالی: افزایش فشار داخل جمجمه و بزرگ شدن بطن‌ها به دلیل اختلال در تخلیه مایع مغزی نخاعی
و غالبا همراه با میلومننگوسل. بستگی داشتن میزان اختلال به میزان و درجه درگیری نخاع.
علت
رخ دادن نقص در هفته چهارم بارداری
امکان شناسایی با آمنيوسنتز
نقش داشتن عوامل محیطی و ژنتیکی
شامل بودن وراثت و کمبود اسید فولیک در اکثر موارد
توصیف اسپاینابیفیدا
مشاهده اختلالات حسی و حرکتی در زیر سطح ضایعه غالباً با ضایعات (غالبا نیاز به جوشکاری).
بیشتر ضایعات در ستون فقرات قفسه سینه یا کمر و فلج بودن‌اندام تحتانی
مشاهده اختلال پردازش حسی و مشکلات ادراکی (و مشکلات حرکتی ریز مربوط به مربوط به مسائل ادراکی) در کودکان با هیدروسفالی و یا نقص قابل توجهی حرکتی
ناتوانی‌های ذهنی و تشنج
منجر شدن به سندرم مهمانی كوكتيل (گفتار زیاد، زبان بیانگر پیشرفته‌تر از گیرنده)
امکان مشاهده مشکلات ارتوپدی مانند اسکولیوز، کلاپ فوت، آرتروگریپوز یا دررفتگی ران
دچار شدن به مشکلاتی در هماهنگی چشم و دست (درکی-حرکتی)، توجه، بیش فعالی، مشکلات یادگیری، حافظه، سازماندهی، توالی، استدلال و حل مسئله و انگیزه
رایج بودن آلرژی لاتکس (به دلیل حساسیت‌های ایجاد شده توسط جراحی‌ها).
اسپاینابیفیدا
ارزیابی کاردرمانی اسپپاینابیفیدا
حیطه‌ها
ADL
IADL
مهارتهای بازی
حرکت ظریف مانند دستخط (به علت اختلال ادراکی بینایی، دیس پراکسیا)
بینایی و ادراک
برنامه‌ریزی حرکتی
حس (هیچ حسی در زیر سطح ضایعه وجود ندارد، امکان تحریک‌پذیری بالا یا پایین)
کنترل روده و مثانه
شناخت
مشکلات روانی اجتماعی (خودپنداره، سازگاری)
ابزار ارزیابی
استاندارد:
مقیاس رشد نوزاد Bayley
VMI (یکپارچگی دیداری حرکتی، ۳-۱۸ سالگی)
TVPS (ادراک بینایی، ۴-۱۲ سالگی)
مقیاس‌های رفتاری Vineland (مراقبت از خود، مهارتهای زندگی کردن مستقل)
WeeFIM (مراقبت از خود، مهارتهای زندگی کردن مستقل، ۶ ماهگی تا ۷ سالگی)
پروفایل حسی (۳-۱۰ سالگی)
مداخله توانبخشی اسپاینابیفیدا
تجويز ارتودیک، جلوگیری از شکستگی‌ها
تجویز ویلچیر
لزوم کنترل فشار به دلیل کاهش حساسیت تحرک و بی‌اختیاری
تجویز وسایل کمکی
مراقبت از خود: روتین‌های روده و مثانه، مراقبت از پوست (جلوگیری از درد)
IADL ها، یکپارچگی جامعه و ایمنی
مدرسه و دستخط
جابجایی
مدل‌های درمان اسپاینابیفیدا
مدل‌های مبتنی بر مراحل رشدی، یکپارچگی حسی، اغلب با استفاده از روش‌های جبرانی
اسکیزوفرنی، بر چسبی است که به گروهی از بیمارهای روانی داده میشود که در آن بدتر شدن عملکرد با تحریف شدید تفکر، ادراک و خلق و خوی، رفتارهای عجیب و غریب و کنار کشیدن اجتماعی مشخص میشود. کاردرمانی برای اسکیزوفرنی شامل درمان های مبتنی بر فعالیت جهت بهبود توانایی های بیمار در انجام مهارت های روزمره زندگی می باشد. کاردرمانی اسکیزوفرنی موجب کاهش علائم بیماری و برگشت بیمار به فعالیت های نرمال زندگی می گردد. کاردرمانی جسمی و کاردرمانی در منزل از خدمات مرکز کاردرمانی دکتر صابر می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علائم اسکیزوفرنی
مطابق با (DSMIV) ، پنج علامت مشخصه اسکیزوفرنی وجود دارد: توهم، گفتار بی‌نظم، رفتارهای بی‌نظم یا کاتاتونیک و علائم منفی، به معنی کاهش یا از بین رفتن عملکردهای طبیعی.
فرد باید به مدت حداقل یک ماه، دو یا بیشتر از این علائم را نشان دهد و حداقل برای مدت شش ماه به طور منطقی دچار اختلال شده باشد، به طوری‌که عملکرد طبیعی وی بدتر شده باشد.
زیر نوع‌های اسکیزوفرنی
الف) اسکیزوفرنی بی‌نظم
رفتارهای کودکانه
تصور حالتهای پوچ
عدم انسجام گفتاری
اختلالات خلقی: حالت حماقت شدید
رفتار بی‌نظم یا عدم جهت‌گیری هدف
ممکن است به شدت عقب نشینی کند
ب) اسکیزوفرنی کاتاتونیک
اختلال در رفتار حرکتی
گیجی کاتاتونیک یا تحریک کامل، معمولاً همراه با عدم توانایی صحبت کردن
انعطاف‌پذیری مومی: اندام‌ها توسط شخص دیگری قابل جابجایی یا مرتب شدن است. بسیاری از کاتا تونیکها بین دوره بی‌تحرکی و دوره فعالیت حرکتی دیوانه‌وار متناوب هستند، که ممکن است شامل رفتارهای خشونت خشونت‌آمیز باشد.
سفتی کاتاتونیک: در برابر هر تلاشی از طرف دیگران برای حرکت اندام‌هایش مقاومت میکند
اکولالیا و اکوپراکسی (تقلید از حرکت دیگران)
منفی‌گرایی کاتاتونیک: از انجام آنچه از آنها درخواست میشود امتناع می‌ورزد اما به طور مداوم برعکس عمل میکند.
به مراتب شایعتر از انواع بی‌نظم یا کاتاتونیک است
در تست‌های شناختی به خوبی عمل میکند
زندگی سالم قبل‌از بیماری و نتایج درازمدت بهتر
خصوصیات اسکیزوفرنی پارانوئید، توهم و خیال نسبتاً پایدار، اغلب مربوط به مضامین آزار، شکنجه و عظمت است.
ارزیابی کاردرمانی برای اسکیزوفرنی
الف- مراقبت از خود
مدیریت داروها، نظافت، بهداشت، بهداشت، لباس واقع بینانه (لباس مناسب با توجه به شرایط آب و هوا)
ب- مولد بودن
مهارتهای زندگی مستقل مانند تهیه غذا، خرید، مدیریت مالی، استفاده از حمل و نقل عمومی و رانندگی
ارزیابی‌های استاندارد شامل COPM ، ارزیابی Kohlman مهارتهای زندگی (KELS) ، ارزیابی مهارتهای مستقل زندگی، ارزیابی منطقه عملکردی (BAFPE) و ارزیابی کار آشپزخانه
مهارتهای کسب شغل و آمادگی شغل را ارزیابی کنید.
ج–اوقات فراغت
علائق، اوقات فراغت و آگاهی از منابع اجتماعی را که علائق را برآورده میکند، ارزیابی کنید
مهارتهای اجتماعی: ارتباط و ارتباطات (کلامی/ غیرکلامی) ، تفسیر نشانه‌های اجتماعی
مداخله کاردرمانی اسکیزوفرنی
توسعه مهارت: مهارتهای روزمره زندگی، مدیریت زمان، مدیریت پول، تحرک اجتماعی، مهارتهای مقابله، آموزش مهارتهای اجتماعی و مدیریت استرس که میتواند منجر به ارتقاء تعادل سلامت مشاغل و درجه بندی محیط به مراحل قابل‌کنترل به منظور بهینه سازی مناسب PEO شود.
آموزش: منابع اجتماعی، مدیریت دارو، برنامه‌های روزانه و فعالیتهای گروهی
مدیریت علائم
علایم مثبت
درمورد حقیقت عینی توهم و توهم بحث نکنید
با این حال روشن کنید که دیگران تجربه بیمار را تجربه نمی‌کنند
فعالیت معنادار میتواند یک عامل سودمند باشد
در کنترل و مدیریت علائم بیمار یک حس کنترل برای بیمار ایجاد کنید
محیط بهینه را که شکل‌گیری توهم را محدود میکند تعیین کنید
توانایی‌های غیرزبانی حفظ‌شده، برای ایجاد احساس موفقیت فرد را با مشارکت ترغیب کنید
علائم منفی
افزایش تدریجی تحریک اجتماعی، اگر به نظر میرسد تاثیر نامطلوب دارد متوقف شود
ترکیبی از تحریک تدریجی، یک محیط ساختار یافته، تعامل اجتماعی و پشتیبانی
-فراهم آوردن کنترل به‌منظور اطمینان و استقلال بیشتر در تصمیم‌گیری
فوبیای خاص
فوبیای خاص ترس بیش از حد یا غیر منطقی از یک شی یا وضعیت است که معمولاً با اجتناب از شی یا وضعیت همراه است. مثال‌ها شامل فوبیای پرواز، ارتفاعات، حیوانات، تزریقات و خون است. ترس نباید به یک اختلال دیگر مربوط شود (به عنوان مثال فردی با آگورافوبیا که به دلیل احتمال حمله هراس از پرواز خودداری میکند) ،
محیط: توصیه‌هایی برای افزایش ایمنی و حفظ انرژی. آموزش برای بیماری و خانواده در مورد بیماری ام اس و چگونگی تأثیر آن بر عملکرد. آموزش پشتیبانی در اجتماع و جستجوی خدماتی مانند حمل و نقل عمومی (در صورت عدم امکان ادامه رانندگی) . آموزش مدیریت خستگی به عملکرد دستگاه‌های کمکی و غیره
عدم درمان اسپاستیسیتی شدید نتایج مخربی بر سلامت و کیفیت زندگی کودک دارد. بنابراین تشخیص و درمان این مشکل از اهمیت بسزایی برخوردار است. کاردرمانی کودکان اسپاستیک به درمان اسپاسم کودکان می پردازد. مرکز کاردرمانی جسمی دکتر صابر با تجهیزاتی نظیر مکانوتراپی، آب درمانی تخصصی، ماساژ درمانی کودکان، در زمینه درمان اسپاستیسیتی فعالیت می کند. پیش از طراحی برنامه درمان، تعیین اهداف و انتظارات واقع گرایانه باید انجام گیرد. ارزیابی دقیق دکتر صابر در حیطه تون عضلانی و قدرت عضلات کودک و طراحی برنامه دقیق درمانی موجب کاهش اسپاسم کودک و پیشرفت حرکت کودک می شود. کاردرمانی تاخیر حرکتی و کاردرمانی جسمی نوزادان در حیطه درمان کودکان اسپاستیک و بهبود حرکت آنان موثر می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کاردرمانی کودکان اسپاستیک
چهار هدف برای درمان اسپاستیسیتی در نظر گرفته می شود:
بهبود پوسچر؛ نتایج مثبت شامل کاهش خطر زخم های فشاری، تسهیل پوزیشن دهی در ویلچر یا رخت خواب و کاهش مسئولیت مراقبت است. کسب هدف نیازمند توانبخشی است.
بهبود حرکات پسیو (بهبود دامنه حرکتی و کاهش دفورمیتی برای کم کردن مقاومت به حرکت پسیو). کسب این هدف نیاز به کشش روزانه و استفاده از ارتزها توسط کاردرمانی کودکان اسپاستیک دارد.
بهبود عملکرد فعال، کنترل اسپاسم و کاهش هم انقباضی عضلات آنتاگونیست در حرکت یا عملکرد دلخواه مثل کاهش تون عضلات فلکسور انگشتان برای تسهیل رها سازی اشیاء. به دلیل فقدان قدرت حرکتی قابل ملاحظه (تحت عنوان اسپاستیسیتی) و بسیاری نقایص دیگر که میتوانند با فقدان عملکرد مرتبط باشد، کسب این هدف چالش برانگیزترین بخش کار است.
بسته به کشور و سیستم مراقبت سلامت، گزینه های مختلف درمان دارویی برای مدیریت اسپاستیسیتی مورد استفاده قرار میگیرند. درمان اسپاستیسیتی برای مدت زمان طولانی استفاده میشود و برای بیشتر آنان شواهد اثر بخشی دیده شده است. به یاد داشته باشید که اسپاستیسیتی گاهی می تواند کمک کننده باشد (مثلا اسپاستیسیتی اندام تحتانی در عضلات اکستانسور میتواند به حفظ توانایی بیمار در ایستادن با وجود ضعف عمیق کمک کند). گزارش هایی هم وجود دارد که حاکی از آن است که با کاهش تون، افزایش شدت آتاکسی اتفاق میافتد. این گمان هم وجود دارد که اسپاستیسیتی به پیشگیری از ترومبوز وریدی عمقی و به کم کردن فشار بر ساختارهای استخوانی کمک میکند. همیشه دیگر اجزای کنترل حرکتی (مثل قدرت و هماهنگی) و عملکرد کاری با اسپانتیسیتی را نیز مورد سنجش قرار دهید. وقتی مساله اصلی اسپاستیسیتی باشد، جمع آوری اطلاعات با جزئیات کافی در مورد نتایج متناقض اسپاستیسیتی (مثل اسپاسم دردناک شدید در بازوها یا پاها که خواب فرد را به هم میریزد یا خشکی شدید در دست که مانع انجام بهداشت شخصی میشود و با حرکت پسیو درد ایجاد میکند) از اهمیت بسزایی برخوردار است. این کار تنظیم اهداف و برنامه ریزی درمانی را تسهیل میکند.
درمان اسپاستیسیتی
مدیریت موفق اسپاستیسیتی معمولا از طریق هر دو برنامه توانبخشی و دارودرمانی انجام میشود. به عنوان یک قانون کلی، برنامه کششی روزانه برای همه بیماران پیشنهاد میشد (جز در موارد کانتراندیکاسیون پزشکی). مداخلات پیشرفته و گران نمیتواند جای برنامه کششی را بگیرد. اگر بیمار توانایی اجرای تمرینات کششی را ندارد، می توان به مراقب وی آموزش داد. مداخلات عنوان شده در جدول 5-2 انحصاری نیستند، بلکه باید ترکیب شوند تا اهداف تعیین شده کسب شوند. برای مثال اگر بهبود عملکرد هدف مورد نظر است، توانبخشی باید با درمان دارویی برای کاهش تون ترکیب شود.
برای اسپاستیسیتی داروهای خوراکی در ترکیب با برنامه کششی اولین خط مداخله است. به دلیل احتمال زیاد عوارض جانبی، این داروها باید با دوز کم شروع شوند و به آهستگی به حد مناسب برده شوند (بخصوص مسکنها ضعف را افزایش میدهد و عدم تعادل و احتمال افتادن را زیاد میکند). به دلیل احتمال وجود مشکلات شناختی نحوه مصرف مقدار مناسب دارو باید به صورت نوشتاری به فرد آموزش داده شود. به نظر می آید دارو با یک هدف درمانی آغاز شده ولی اهداف دیگری راهم دنبال میکند. مثلا داروهای مسکن مربوط به خواب برای کنترل اسپاسم و تسهیل خواب به کار میروند، در حالی که دارویی با تسکین کمتر در طول روز قابل استفاده است. زمانی که بیمار بیشترین دوز مورد تحمل از یک دارو را دریافت می کند ولی کاهش اسپاستیسیتی به طور کامل کسب نمی شود، داروی دوم اضافه میشود.
هنگامی که اسپاستیسیتی ناحیه ای است یا در یک ناحیه مزاحمت بیشتری ایجاد میکند، داروهای خوراکی بهترین انتخاب نیستند. مداخلات توانبخشی متمرکز مثل ارتز یا درمان دارویی منطقه ای مثل تزریق بوتولینم توکسین و فنول، به مدیریت مشکل با کمترین خطر افت تون عمومی و عوارض جانبی سیستمیک کمک میکنند. اما عوارض جانبی مثل درد، تورم، فیبروز و بی حسی نیز وجود دارد.
وقتی اسپاستیسیتی شدید و منتشر است و به دیگر گزینه های درمانی مثل توانبخشی و دارو مقاوم باشد، جراحی یا ITB قابل استفاده است. جراحی شامل افزایش طول تاندون یا انتقال تاندون است و برای حفظ بهداشت مناسب یا جلوگیری و اصلاح کانتر کچرها و در نتیجه حفظ عملکرد استفاده می شود. از آن جایی که درمان ITB کاشت پمپ یا تیوب به صورت جراحی انجام میشود، نیازمند ویزیت برای تنظیم و تعویض پمپ بوده و عوارض بالقوهای دارد، لذا داوطلب این روشها باید با دقت ارزیابی شود (مثل آزمون تزریق ITB ) و به طور دقیق درباره خطرات و فواید این گزینه درمان آموزش داده شود. استفاده از پمپ عوارض جانبی دارو را در مقایسه با مصرف خوراکی آن کاهش میدهد. عود مجدد علائم در مصرف خوراکی دارو نسبت به پمپ احتمال بیشتری دارد و افرادی که از پمپ استفاده میکنند، سطح بالاتری از رضایتمندی اسپاستیسیتی و اسپاسم های دردناک کمتری را گزارش می دهند. ریزوتومی انتخابی پشتی جایگزین ممکن برای ITB در بیماران با اسپاستیسیتی شدید و منتشر است، ولی در درمان استفاده نادری دارد.
گزینه های درمانی برای دامنه حرکتی کاهش یافته (مثل کانتر کچر فیکس شده) شامل تمرینات کششی، اسپیلنت و بریس (مثل اسپیلنت های قابل تطبیق)، گچ گیری سریال که توسط کاردرمانی کودکان اسپاستیک انجام می گیرد، جراحی های ارتوپدی (بخصوص آزاد سازی تاندون) میباشد. برای اجرای این استراتژی ها هایپرتونی اسپاستیک و اسپاسم باید تا حد ممکن کنترل شوند چون عضلات اسپاستیک تمایل به مقاومت دارند و میتوانند منجر به ناراحتی، افزایش خطر زخم های فشاری و بازگشت کانترکچر شود.
مداخلات جهت کاهش اسپاستیسیتی
درمان
اجزاء
پیشنهادات
توانبخشی/ تمرین
کشش
دامنه حرکتی
گچ گیری سریال
اسپیلنت گیری
فشار ملایم
انجام استروکینگ
بیوفیدبک
ارتز همراه با آموزش راه رفتن
تحمل وزن
ویبریشن
وسایل پوزیشن دهی
پوزیشن دهی در تخت
تحریک الکتریکی
تنس
آموزش
سرد کردن
توانبخشی در طیف اسپاستیسیتی شدید مفید است.
داروی خوراکی
باکلوفن
تیزلنیدین
دانترولن سدیم
بنزودیازپینها
سایر (گاباپنتین، لوتیراستام، کلونیدین)
عوارض جانبی شامل بی حسی و ضعف است.
داروها در دوز پایین آغاز می شود.
داروها قابل ترکیب هستند، البته با توجه دقیق به ترکیب عوارض جانبی آنها
درمان موضعی
تزریق بوتولینم توکسین، تزریق فنول/ الکل
معمولا برای اسپاستیسیتی ناحیهای تجویز میشود یا برای هدف گیری مشکل موضعی ناشی از اسپاستیسیتی کاربرد دارد.
جراحی ارتوپدی
آزاد کردن تاندون
استئوتومی
در بهینه سازی کنترل اسپاستیسیتی پیش از جراحی ارتوپدی اهمیت دارد.
تعدیل عصبی
درمان باکلوفن درون کپسولی
برای اسپاستیسیتی شدید منتشر و مقاوم به دارو درمانی استفاده میشود.
جراحی عصبی
نوروتومی
ریزوتومی انتخابی پشتی
بسیار معدود در ام اس استفاده میشود.
نکات کلیدی درباره درمان اسپاسم کودک
به ندرت اسپاستیسیتی به تنهایی اتفاق میافتد و اغلب با دیگر اجزای سندروم نورون محرکه فوقانی (بخصوص ضعف و فقدان زبردستی)، دیگر نقایص نورولوژیک (مثل بینایی، حسی و شناختی) و نقایص اسکلتی- عضلانی همراه است.
اسپاستیسیتی می تواند کمک کننده باشد. اسپاسم و هایپرتونی می تواند به حفظ عملکرد از طریق جبران نقایص کنترل حرکتی کمک کند.
به دلیل ناهماهنگی تظاهرات بالینی و علایم نوسانی که ام اس را مشخص میکنند، ارزیابی نتایج اسپاستیسیتی و پیش بینی نتایج درمان دشوار است.
تعریف شفاف اهداف و انتظارات و ترکیب مداخله با استفاده از قوانین مختلف شانس دستیابی به نتایج مثبت را افزایش میدهد.
قدرت عضلانی، تون عضلات و هماهنگی مهم ترین فاکتورها در انجام حرکات ارادی و عملکرد هستند. آسیب این موارد درمان را سخت تر میکند. کاردرمانی قدرت عضلانی از خدمات مهم مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر می باشد که توسط کاردرمانان جسمی با تجربه مرکز انجام می شود. کاردرمانی قدرت عضلات در تاخیر حرکتی کودکان، مشکلات نورولوژیک مانند فلج مغزی و آسیب های نورولژیک بزرگسالان مانند ضایعات نخاعی و یا بیماری هایی نظیر ام اس کاربرد دارد. هدف از توضیح مطلب کاردرمانی برای بهبود قدرت عضلات، تعریف ابزارهای سنجش برای اندازه گیری قدرت و تون عضلانی در بیمار و توصیف مداخلات متنوعی است که توانایی بیمار را در اجرای تکالیف روزانه به حداکثر میرساند یا کاردرمانی کودکان جهت ایجاد روند رشد حرکتی متناسب با سن را ممکن می کند . این مداخلات شامل دارو درمانی، رویکردهای تمرینی، ارتزها و وسایل متنوعی است که برای جبران نقص در قدرت عضلات و تون عضلانی کاربرد دارند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تون عضلانی
طبقه بندی بین المللی عملکرد، ناتوانی و سلامت (ICF) عملکرد تون عضلانی را این گونه تعریف میکند: تون عضلانی در عضلات در حال استراحت وجود داشته و مقاومتی است که هنگام تلاش برای حرکت پسیو در عضلات ایجاد می شود.
با توجه به ماهیت ناهمگن و غیرقابل پیش بینی بیماری های نورولوژیک و خود ایمنی شاهد شرایط متنوع تون عضلانی در این بیماری هستیم. هایپونی (ناشی از نقص عملکرد مخچهای) هایپرتونی خارج هرمی (با مشخصه ریجیدیتی و چرخ دنده ای) و دیس تونی (شامل انقباض متناوب یا پایدار ابنورمال همراه با حرکات پیچ و تابی و پوسچر نابهنجار) از انواع غیر رایج آن هستند. هایپرتونی اسپاستیک یکی از بیماریهای رایج تون عضلانی در بیماران است که توسط کاردرمانی تعدیل می گردد.
افزایش وابسته به سرعت رفلکس کششی به عنوان اسپاستیسیتی تعریف میشود. اسپاستیسیتی در دامنه وسیعی از بیماریهای سیستم عصبی مرکزی دیده میشود و به نظر میرسد که ناشی از کاهش درونداد مهاری از مراکز بالای نخاعی (سوپرا اسپاینال) باشد. دو نوع اسپاستیسیتی وجود دارد: اسپاستیسیتی با منشا نخاعی (که با افزایش قابلیت تحریک مسیرهای چند سیناپسی، تحریک آهسته، اسپاسم فلکسوری و اکستانسوری مشخص میشود) و اسپاستیسیتی با منشا مغزی (با افزایش تحریک پذیری مسیرهای تک سیناپسی، تحریک سریع، پوسچرهای کلیشه ای با مشارکت گروه های عضلانی ضد جاذبه مشخص میشود).
اسپاستیسیتی با منشا نخاعی عبارتند از: پاسخ محرک آوران (مثل لمس پوست یا کشش عضله) که منجر به پاسخ (افزایش تون، اسپاسم) در بخشی دورتر از اندام درگیر میشود. عضلات فلکسور قوی، درگیر اسپاسم میشوند اما این تحریک قابل انتشار به عضلات اکستانسور نیز هست. اسپاستیسیتی با منشا مغزی منجر به پوسچر همی پلژیک (اداکسیون شانه، فلکسیون آرنج و مچ و انگشتان، اداکسیون لگن، اکستانسیون زانو، و پلانتار فلکسیون مچ پا) می شود. اسپاستیسیتی مرتبط با ام اس معمولا از نوع نخاعی است اما ویژگیهای اسپاستیسیتی مغزی نیز گاهی دیده میشود بخصوص وقتی ضایعه از طریق نوراکسیز اتفاق بیفتد.
کاردرمانی برای بهبود قدرت عضلات
اسپاستیسیتی عضلات در بیماران مختلف متفاوت است که رایج ترین شکل آن در اندام فوقانی در عضلات اداکتور شانه، فلکسور / اکستانسور آرنج، پروناتورها، فلکسور مچ دست، فلکسور انگشتان اتفاق میافتد. در اندام تحتانی نیز فلکسور و اداکتور لگن، فلکسور / اکستانسور زانو، پلانتار فلکشورهای مچ پا معمولا درگیر میشوند. البته اسپاستیسیتی در عضلات تنه نیز اتفاق میافتد.
کاردرمانی با ابزار های پیشرفته و تخصصی به تقویت قدرت عضلانی در بیماران نورولوژیک و خود ایمنی و تعدیل تون پوسچرال در آنان می پردازد. تقویت عضلات تنه و ستون فقرات در حفظ وضعیت ایستای فرد و جلوگیری از ایجاد دفورمیتی های پوسچرال قابل توجه است. همچنین تقویت عضلات اندام تحتانی در حفظ استقلال بیمار در حرکت و بازتوانی فرد نقش بسزایی دارد. کاردرمانی برای بهبود قدرت عضلات اندام فوقانی موجب بهبود مهارت های فردی و خود مراقبتی در بیمار و حفظ استقلال فردی او میگردد. به صورت کلی خدمات کاردرمانی در زمینه تقویت عضلات چه با استفاده از تمرینات کاردرمانی در منزل و چه بوسیله ابزار های تخصصی دز کلینیک کاردرمانی در جهت بهبود مهارت های حرکتی بیمار و حفظ حداکثر استقلال فرد ارائه می گردند.
تمرینات تعادلی چیست؟ در این بخش تمریناتی تعادلی با وضعیت قامتی ثابت بر اساس رویکردهای درکی- حرکتی و به خصوص کاینستزیا ارائه شده است، تمرین برای حفظ تعادل ضمن تقویت درک حرکتی و تعادل، یک تحریک حسی مناسب جهت تحریک حس عمقی هستند و به صورت بسیار مناسبی حس عمقی را به خصوص در اندام هایی که روی زمین هستند و تحمل وزن می کنند، تحریک و تقویت می کنند. تقویت حرکات تعادلی در کاردرمانی حسی حرکتی کلینیک کاردرمانی تهران دکتر صابر توسط تمرینات تخصصی تعادلی انجام می گیرد. تمرین تعادل برای کودکان موجب بهبود تعادل، هماهنگی حرکتی و حس عمقی کودکان می گردد. تمرینات مهارت های تعادلی برای تمام گروه های هدف ( تربیت فرزند سالم و با استعداد و توانبخشی اختلالات ذهنی-جسمی) به خصوص کودکان اوتیسم بسیار مناسب است و ضمن کمک به بهبود درک و حرکت این کودکان یک منبع تحریک حسی مناسب برای حس عمقی است که بسیار در تغذیه حسی این کودکان، ارزشمند است. تحریک این حس به آرامش و کاهش حرکات کلیشه ای این کودکان کمک می کند. مرکز کاردرمانی تهران دکتر صابر در زمینه کاردرمانی تعادلی و کاردرمانی یکپارچگی حسی حرکتی، ماساژ درمانی تخصصی و سنسوری روم برای کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. در این مطلب به ارائه چند تمرین در این زمینه پرداخته می شود.
تمرینات تقویت حرکات تعادلی
در اینجا به ارائه چند تمرین برای حفظ تعادل در کودکان می پردازیم که در وضعیت چهار دست و پا ، نشسته و ایستاده ارائه می گردد.
در حالت چهار دست و پا یک پا را بالا بگیرد.
در حالت چهار دست و پا یک دست را بالا بگیرد.
در حالت چهار دست و پا،دست و پای مخالف را بالا بگیرد. ( و در حالتهای موافق)
دو زانو بایستد.
پهلوانی بنشیند.
با پاهای صاف بنشیند، کف دست ها را روی زمین بگذارد و در حالی که پاشنه روی زمین است باسنتان را از روی زمین بلند کند.
باسن را شبیه کوهان شتر بالا بیاورد. در این تمرین بهتر است کف پا و پاشنه روی زمین باشند. در این صورت تاندون آشیل نیز کشیده میشود ( انجام تمرین در این حالت مشکل است.)
مانند تمرین بالا ولی یک پا را بالا بگیرد.
مانند تمرین بالا با این تفاوت که با سن پایین تر از کتاب‌ها است و به جای پاشنه پا،پنجه روی زمین است.
در حالت ایستاده یک پا را از زانو گرفته و داخل شکم خم کند.
در حالت ایستاده یک پا را روی پای دیگر بگذارد.
در حالت ایستاده یک پا را از زانو خم کند و بایستد.
در حالت ایستاده یک پا را با زانوی صاف از ران خم کند و بایستد.
یک پا را از بغل ( پهلو) باز کند و بایستد.
یک دست و یک پا را بالا بیاورد و بایستد.
تمرینات تعادلی در کاردرمانی برای جهش و پرش
در این بخش تمرین برای حفظ تعادل از سرعت و جهش برخوردار می باشد و از نظر سختی در درجات بالای تمرینات هماهنگی عضلانی قرار دارند و کودکان یا افراد با ضعف شدید هماهنگی عضلانی نمی توانند تمرینات این بخش را انجام دهند.
تمرینات این بخش مربوط به تمرینات سریع اندام تحتانی به تنهایی می باشد. تمرینات مربوط به دست ها حذف می شود و هدف تمرین دهنده فقط معطوف به تمرینات پای فرد تمرین کننده باشد و دست ها باید آزاد باشند. در این بخش نیز تعداد محدودی تمرین داده میشود و سایر تمرینات را باید با حذف تمرینات دست، به دست آورد.
از کودک بخواهید تمرین پروانه (پاها را با پریدن باز و بسته کند) را انجام دهد ولی دست ها را حرکت ندهد.
کودک پاها را جفت می کند یک لحظه می پرد و همزمان پاها را عقب و جلو می گذارد، این تمرین به مراتب از تمرین بالا سخت تر می باشد.
کودک پاها را شبیه رقص کردی با سرعت یکی یکی به سمت جلو پرتاب میکند.
نظیر این تمرینات و تمرینات بدنی دیگر در بخش کاردرمانی جسمی مرکز کاردرمانی دکتر صابر به صورت تخصصی و ویژه برای گروه کودکان با نیاز های خاص ارائه می گردد. اما جهت بهبود مهارت های تعادلی کودکان در مرکز تخصصی دکتر صابر از بخش های تخصصی دیگر نظیر سنسوری روم و ماساژ درمانی نیز استفاده مس شود.
برای مثال، در بخش سنسوری روم با استفاده از ابزار های تخصصی نظیر تیلت برد مکانیکی یا بالانس بیم حسی به کودک کمک می شود با تلفیق حواس بینایی، لامسه ، حس عمقی و حس تعادل به صورت هماهنگ به محرک های وستیبولار پاسخ دهند.
تمرینات تعادلی در اتاق سنسوری:
بالانس بیم لمسی وسیله ای که به کودک کمک می نماید با تلفیق حس عمقی و لامسه کف پایش در مسیری که تعادلش به هم می خورد تمرینات وستیبولار را انجام دهد.
تیلت مکانیکی این ابزار توسط درمانگر کنترل می شود و تحریکات تعادلی را در جهات مختلف با سرعت و شدت تنظیم شده وارد می نماید تا به صورت تدریجی قدرت تعادل کودک را افزایش دهد و نا امنی جاذبه ای را در او کم کند.
مازهای نوری در جهت حفظ تعادل در طول مسیر در فضایی که نورهای محیطی کم شده اند موجب بهبود مهارت های هماهنگی بینایی حرکتی در کودکان می گردد و در نتیجه حس وستیبولار و تعادل را در کودک بهبود می بخشد.
توپ های تعدلی، کودک با قرار گرفتن بر روی این توپ ها در وضعیت های مختلفی نظیر نشسته و خوابیده محرک های حسی را درک و پردازش می نماید و با تحریک گیرنده های فشار عمقی در پا ها، تنه و دست ها یکپارچگی حسی خود را بازمی یابد.
سوالات متداول:
1.برای درمان حس تعادل چه کارهایی میتوان انجام داد؟
استفاده از کاردرمانی حس تعادل، سنسوری روم و ماساژهای عمقی از جمله بهترین راه های درمان اختلال حس تعادلی است.
2. چه تمریناتی برای کودکی با ترس از ارتفاع ماسب است؟
تمرینات تعدلی روی تیلت برد، تمرینات تعادلی روی تخته تعادل هوشمند و استفاده از توپ سی پی برای بهبود نا امنی جاذبه ای در کودکان مفید است.
3.چرا کودک من در رد شدن از جوب یا موانع زمین می خورد؟
یکی از دلایلی که کودکان دست و پا چلفتی به نظر می رسند اختلال در حس تعادل آنان است که با انجام تمرینات کاردرمانی تعادل قابل اصلاح می باشد.
در کاردرمانی کودکان، تمرینات تقویت مهارت حرکتی کودکان کاربردهای فراوانی دارد. درمانگران مرکز کاردرمانی اختلالات هماهنگی حرکتی در تهران دکتر صابر در قالب بازی برای تقویت عضلات ، مهارت های هماهنگی حرکتی و بهبود مهارت های حسی حرکتی از تمرینات مهارت های حرکتی استفاده می نمایند. تعدادی از این تمرینات در حالت خوابیده اجرا می شوند این تمرینات جنبه عمومی دارند و تمام افراد سالم و افراد دارای اختلالات ذهنی یا جسمی و به خصوص بیمارانی که نمی توانند در حالت ایستاده تمرینات هماهنگی را انجام دهند، میتوانند از آنها استفاده کرده و مهارت حرکتی خود را افزایش دهند،یکی از محاسن این تمرینات این است که میتواند برای کودکانی که توانایی راه رفتن ندارند یا تعادل مناسبی ندارد مورد استفاده قرار گیرد این تمرینات به خصوص برای افرادی که در اثر آسیب مغزی دچار آپراکسی حرکتی شده اند نیز مفید می باشند. بخش کاردرمانی جسمیمرکز کاردرمانی تهران دکتر صابر با ارائه تمرینات حرکتی در قالب بازی برای تقویت مهارت حرکتی به کودکان در جهت بهبود تعادل، قدرت عضلات و هماهنگی حرکتی کمک می کند.
این تمرینات در وضعیت خوابیده انجام می گیرد. می توان در وضعیت ایستاده نیز انجام شود:
از کودک بخواهید پاها را به صورت یکی یکی داخل شکم خم کند.
با خم شدن هر پا دست روی پای مخالف می خورد.
با خم کردن هر پا دست همان طرف را روی پای خم شده می زند.
با خم کردن هر پا دست ها یکی یکی بالای سر می روند.
مراجعه کننده می خوابد پاها را از بغل باز و بسته میکند.
دستها نیز از پهلو باز و بسته می شوند.
با باز و بسته کردن پاها دست ها یکی یکی از کنار تنه بالای سر می روند که این تمرین بسیار سخت می باشد.
پاها را باز میکند و با هر بار بازکردن،دست ها را به بغل ران میزند.
کودک یک پا را داخل شکم خم میکند و همزمان پای دیگر را از پهلو باز میکند بعد از چند بار انجام دادن حرکت را برعکس میکند.
در تمرین شماره ۹ در حالیکه دست ها از پهلو باز هستند که جلوی صورت دست میزند این تمرین بسیار سخت است.
در حالت خوابیده پاها را یکی یکی داخل شکم خم میکند و با آرنج به زانوی پای مخالف می زند.
از کودک بخواهید دوچرخه بزنند (یکی در میان پاها را داخل شکم خم کند) در دوچرخه پاها کاملاً صاف نمی‌شوند و پاشنه کاملاً در هوا می باشد.
کاملا خوابیده دستها کنار بدن می باشند با باز شدن هر پا دست همان طرف تا عرض شانه باز میشود سپس به سمت دیگر باز می شود.
کودک میخوابد هر دو پا را داخل شکم خم میکند و با دستها سر زانوها را گرفته و به سمت چپ و راست میچرخد.
در تمرین ۱۴ دست ها در راستای عرض شانه باز می شوند و همزمان دستها از آرنج به صورت متناوب خم می شوند.
در تمرین ۱۵ دست ها در جلوی سینه با آرنج صاف می شوند و همزمان بر عکس حرکت پا ها حرکت می کنند.
کودک شبیه صلیب میخوابد با خم کردن حرکت پا داخل شکم (پاشنه باید روی زمین باشد) یک دست به کنار ران پای خم شده میخورد و این حرکت در طرف دیگر نیز تکرار می شود.
کودک میخوابد هر دو پا را مقداری داخل شکم خم میکند (حدود ۴۵ درجه) دستها از شانه ۴۵ درجه و از آرنج ۹۰ درجه خم می کند سپس یک پای راست را کمی خم می کند و همزمان ران را به طرف داخل می چرخاند تا قوزک پای راست بیرون بدن قرار گیرد،سپس کف دست راست به قوزک پای راست ضربه میزند و بعد از آن پای راست صاف شده و حرکت را به همین صورت برای پای چپ انجام می دهد.
تمرین ۱۸ را به صورت همزمان با هر دو دست و پا انجام دهد.
کودک به پهلو میخوابد دست را از پهلو روی ران می گذارد و همزمان هر دو با هم باز می شوند.
کودک به پهلو میخوابد پاها صاف و کشیده و دست ها بالای سر قرار می گیرند هم زمان که پا داخل شکم خم میشود دست به سمت پهلوی شکم حرکت می کند.
کودک روی شکم می خوابد پاها را یکی در میان از زانو روی باسن خم میکند.
در وضعیت تمرین فوق دست ها را یکی یکی به قوزک بیرونی پای خم شده میزند.
در حین انجام تمرین ۲۲ دستها جلوی صورت باشد و یکی یکی از آرنج به سمت صورت خم و باز شوند. در صورتی که نتواند تمرین فوق را همزمان با دستها انجام دهد میتوان با طناب مچ پاها را بسته سر طناب را به دست مراجعه‌کننده داد و همزمان مراجعه کننده با صاف کردن دست ها و پاها را نیز از زانو خم کند.
کودک می نشیند پاها را با زاویه ۴۵ درجه خم می کند (پاشنه روی زمین است)کف دست ها را روی انگشتان پا گذاشته سپس زانوها را به اندازه عرض شانه باز و بسته میکند،باز و بسته شدن زانو ها از زیر آرنج دست ها صورت میگیرد.
کودک می نشیند پاها را به صورت کشیده کنار هم می گذارد،دستها را روی زانو گذاشته و همزمان هم پاها را به سمت شکم خم میکند و دستها را تا عرض شانه باز میکند.
در وضعیت تمرین ۲۵ دستها به جای زانو روی قوزک های داخلی پاها قرار می گیرند و طبیعتاً پاها بیشتر باز میشوند.
به پهلو میخوابد و ران ها را یکی یکی از زانو به سمت باسن خم میکند این تمرین جهت افرادی که ضعف عضلانی شدید در عضلات همسترینگ دارند به علت حذف جاذبه بسیار مفید است.
بازی برای تقویت عضلات با وسایل
تمرینات با وسایل به دو بخش کلی تمرینات با وسایل حرکات درشت و ظریف تقسیم شده است. این دسته از تمرینات حداقل احتیاج به یک وسیله کمکی دارند پا فرد تمرین کننده بتواند تمرینات مهارت های حرکتی را انجام دهد، والدین و درمانگران محترم می توانند وسایل را تهیه نموده و یا با خلاقیت خود وسیله مشابه دیگری را جایگزین کنند.
در کل بهتر است بدانید بازی با هر وسیله‌ای که احتیاج به دقت و تمرکز به همراه حرکات بدنی داشته باشد و منجر شود فرد بازی کننده از یک برنامه یا طرحواره حرکتی خاصی استفاده کند در واقع یک تمرین هماهنگی حرکتی می باشد که با توجه به نحوه درگیر کردن گروههای عضلانی و عضو تمرین کننده می توان آنرا به تمرین هماهنگی جهت عضلات ظریف و درشت تقسیم کرد، بنابراین شما با دقت در محیط اطراف می توانید به تعداد تمرینات فرد تمرین کننده بیفزایید. در این بخش ما مجموعه ای کامل از تمرینات را ارائه می دهیم که تمام گروه های عضلانی را تحت تاثیر قرار داده و می توان گفت به انجام تمرینات این بخش تقریباً تمام گروه های عضلانی ظریف و درشت درگیر بوده و باعث بهبود هماهنگی حرکتی آنها می گردد.
نکته دیگر که لازم به ذکر می باشد این است که معمولاً کودکانی که اختلال هماهنگی حرکتی ظریف دارند معمولاً از انجام این تمرینات یا بازی های هماهنگی خود داری کرده و از نزدیک شدن به آنها اجتناب می کنند لذا این کودکان یا افراد،مانند سایر افراد سالم این تمرینات یا بازی‌ها را انجام نمی دهند و هماهنگی لازم را کسب نمی کنند این تمرینات فرصت و راهنمای مناسبی هستند تا شما با انجام آن ها کودکان را تشویق به انجام فعالیت‌ها نمایید و باعث بهبود وضعیت هماهنگی آنها گردید.
استفاده از یک رقیب یا همبازی در بازی برای تقویت عضله مناسب می باشد و باعث افزایش انگیزه فرد تمرین کننده میگردد ولی باید مراقب باشید که رقابت به نحوی نشود که حالت یک مسابقه جدی به خود بگیرد و کم به برد و باخت به خود بگیرد زیرا در این حالت فرد تمرین کننده به علت توانایی کمتر ممکن است شکست خورده و دچار سرخوردگی گردد، در واقع حضور هم بازی باید به نحوی باشد که منجر به شادمانی و تفریح تمرینات گردد و هیچ گونه رقابت جدی صورت نگیرد. تمرینات با وسایل به دو بخش کلی تمرینات با وسایل حرکات درشت و ظریف تقسیم شده است.
کاردرمانی جسمی حرکتی به درمان اختلال جسمی کودکان میپردازد. مشکلات جسمی کودکان شامل اختلالات ژنتیکی مانند دیستروفی عضلانی، آسیب های مغزی مانند فلج مغزی، اختلال حرکتی ارتوپدیک کودک می شود. همچنین اختلال جسمی کودک می تواند به علت تاخیر حرکتی در رشد کودکان اتفاق بیافتد. مرکز توانبخشی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی جسمی کودکان به ارائه تمرینات تخصصی کاردرمانی حرکتی توسط متخصصین مجرب کاردرمانی می پردازد. بهبود اختلالات جسمی و حرکتی می تواند در استقلال فردی کودک و پیشرفت تحصیلی او نقش بسزایی داشته باشد.
اختلال جسمی اکتسابی شامل نقص عضو، ضربه مغزی و آسیب های مغزی، تومورهای مغزی و نخاعی و…
تمرینات کاردرمانی جسمی حرکتی درشت اندام تحتانی
در این بخش تمرینات هماهنگی حرکتی مربوط به اندام تحتانی یا پاها ارائه شده است این تمرینات مربوط به کسانی است که از ضعف شدید هماهنگی عضلانی رنج می برند و نمی توانند حرکات دست ها و پاها را همزمان با یکدیگر هماهنگ کنند یا افرادی که هماهنگی عضلانی آنها در پاهای شان ضعیف تر از دست هایشان می باشد.
در این بخش نیز فقط تعداد محدودی تمرین جهت بهبود اختلال جسمی حرکتی بیان شده و باید مانند بخش قبل عمل گردد.
مراجعه کننده در جا می زند(یعنی پاها را یکی در میان به زمین می کوبد).
مراجعه کننده پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند و پاها را یکی در میان جمع کرده و به یکدیگر میزند.
مراجعه کننده پاها را یکی یکی از ران خم می کند و بالا می آورد (حدود ۹۰ درجه)
تمرینات دو اندام جهت بهبود مشکلات جسمی کودکان
کودک با اختلال جسمی با پاهای جفت ایستاده و پای چپ را مانند رقص کردی جلو آورده و سپس زانوی پای راست را خم کرده و به باسن میزند همزمان هر دو دست را با حرکت هرپا تا عرض شانه از پهلو بالا می آورد.
همانند تمرین بالا میباشد با این تفاوت که دستها تا عرض شانه باز هستند و با خم شدن هر زانو به داخل شکم به سمت کنار بدن (پهلو) به صورت متناوب برای حرکت می کنند.
کودک با مشکلات جسمی پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند دستها را کنار بدن قرار می دهد سپس یک پا و دست سمت راست را ۹۰ درجه داخل شکم و بدن خم می کند و همزمان دست دیگر را در حالی که کنار بدن است با کمی خم کردن تنه به طرف چپ در کنار پا به سمت زانو حرکت میدهد و تمرین را برعکس انجام میدهد.
مراجعه کننده پاها را باز میکند سپس دولا شده و به ترتیب دست چپ را به قوزک راست و دست راست را به قوزک چپ میزند.
کودک با اختلال جسمی یک پا را جلو و پای دیگر را عقب می گذارد سپس دولا شده و زیر ران پای جلو گذاشته شده،دست میزند و بعد دست ها در راستای شانه در پهلو قرار میدهد.
در تمرین قبل می توان پاها را عقب جلو نگذارد (در یک راستا) و به جای ثابت نگه داشتن یکی یکی از آنها را جلو بگذارد و زیر آن ها دست بزند.
مراجعه‌کننده یک پا را جلو و یک پا را عقب می‌گذارد و دستها را از پهلو باز کرده و در راستای شانه قرار می دهد سپس پای جلویی را ثابت نگه میدارد و پای عقبی را جلو می آورد و با جلو آوردن هر پا دستها را به حالت دست زدن جلو می آورد.
مانند تمرین قبل است فقط یک دست و یک پا حرکت می کند نه هر دو دست،دست دیگر کنار پهلو ثابت است.
مانند تمرین (فوق) است با این تفاوت که حرکت دست و پا برعکس می باشد بدین معنی دست رو به پایین حرکت میکند و پا رو به بالا حرکت میکند.
در حالت ایستاده تا ها عقب-جلو می باشند و سپس با عقب جلو گذاشتن پاها و دستها را با پای هم آن طرف عقب و جلو می برد.
پاها را اندازه عرض شانه بازکرده و پاها را از قوزک به یکدیگر میزند و همزمان با هر دو دست که بالای سر قرار دارند و در طرف چپ و راست دست میزند،بهتر است با خوردن هر پا به قوزک پای دیگر،در همان طرف دست بزند.
از کودک با اختلال جسمی حرکتی بخواهید ملق بزند،جهت آموزش از مراجعه کننده به خواهید چهار دست و پا شود و گردن را تا جایی که میتواند به سمت داخل شکم خم کند و ثابت نگه دارد و بعد زانوها را از روی زمین بلند کند و با پنجه به جلو بیاید تا ملق بزند.بهتر است هنگام چرخیدن سر زیر تنه نباشد بلکه با خم شدن به یک طرف روی بغل گردن غل خورد. کودکان با اختلال حرکتی عضلانی به شدت در انجام و رعایت این موارد مشکل دارند.
کودک با مشکلات جسمی پاها را به صورت ضربدری جلو می‌آورد یعنی هر پا که جلو می‌آید در سمت خارجی پای دیگر قرار می گیرد و دستها عکس مسیر حرکت پا در طرف مقابل به یکدیگر می خورند (یا دست می زنند).
در تمرین فوق می توان جهت راحتی تمرین در همان طرفی که پا حرکت کرده است و در همان سمت قرار گرفته است دست زد.
در تمرین قبل دست ها به صورت متناوب از پهلو باز میشوند.
مانند تمرین بالاست فقط حرکت دست ها فرق می کند بدین صورت که دست ها در راستای شانه یکی از آرنج ها خم شده روی سینه قرار میگیرد و دست دیگر با آرنج باز به صورت صاف و کشیده کنار بدن قرار می گیرد. جهت راحتی و زیبایی تمرین بهتر است و زمانی که پا به سمت چپ حرکت می کند آرنج دست راست صاف باشد و آرنج دست چپ خم شود.
در کاردرمانی جسمی پاها را عقب جلو می گذارد سپس مانند مشت زدن در ورزش های رزمی،دست سمت پایی که رو به جلو حرکت می کند مشت میزند و دست دیگر کنار پهلو قرار میگیرد حرکت پاها و دستها باید همزمان باشند و جای پاها و دستها به صورت متناوب عوض میشوند. جهت زیبایی و قشنگی تمرین بهتر است دستی که مشت میزند کف دستان رو به زمین باشد و دستی که کنار پهلو مشت شده است کف آن رو به بالا باشد.
مانند تمرین (فوق) می باشد با این تفاوت که حین مشت زدن پای سمتی که مشت میزند یک قدم رو به جلو حرکت می کند و پایین دیگر فقط به عنوان تکیه گاه عمل می کند ولی دست پای تکیه گاه مشت میزند.
در کاردرمانی اختلال جسمی پاها را عقب و جلو می گذارد و به صورت ریتمیک بدونه تغییر دادن مکان پاها با حرکت دادن لگن (انتقال وزن رو به جلو)پاشنه پای عقبی را بلند کرده سپس پاشنه را روی زمین می‌گذارد و پنجه پای جلویی را بالا آورد در این هنگام دستها از پهلو کنار شانه باز شده اند و هر بار که پاشنه بلند می شود و بدن رو به جلو حرکت می کنند آنها نیز جلو آمده و جلوی صورت با آرنج صاف به یکدیگر می خورند.
در تمرین قبل دستها کنار پاها هستند و به صورت ریتمیک دائماً باز و بسته می شوند.
پاها کمی بیشتر از عرض شانه باز می شوند و یا بلند شدن پاشنه پای چپ بدن مقداری روی پنجه پا چرخیده و به سمت راست متمایل میشود در این هنگام دست چپ نیز به سمت چپ حرکت کرده یک لحظه در راستای شانه راست قرار میگیرد و برمی گردد.
همان تمرین قبل است با این تفاوت که هر دو دست به سمت راست حرکت کرده و سپس حرکت را برعکس می کنیم.
کاردرمانی جسمی حرکتی در این تمرین یک پا را جلو آورده و روی زمین گذاشته نمی شود در همان موقع پایی که روی آن تکیه کرده اید را خم و راست می کنید و با هر خم کردن پا دست ها در جلوی صورت به یکدیگر می خورند و این تمرین فشار زیادی را به زانوی پای تکیه گاه وارد می کند و در صورت داشتن آرتروز حاد یا شدید از انجام دادن آن خودداری کنید در ضمن این تمرین باعث تقویت مناسب عضلات زانو و لگن می گردد.
پاها کمی بیشتر از عرض شانه باز میشوند و مراجعه‌کننده دولا شده و پشت مچ هر پا به صورت متناوب دست میزند.
کودک با مشکلات جسمی حرکتی با پاهای جفت شده می ایستد و دستها را بالای سر با آرنج صاف قرار می دهد سپس پای راست را از پهلو (بدون اینکه با زمین تماسی داشته باشد یعنی از کنار باز شده و روی زانو قرار نمی گیرد) حرکت می دهد و هر دو دست از پهلو به سمت راست با آرنج صاف به سمت راست و به سمت پای راست خم می شوند،حرکت را به صورت متناوب عوض میکند. این تمرین فوق العاده سخت می باشد.
کودک با اختلال جسمی درجا میزند دستها در جلوی صورت،به صورت صاف و کشیده قرار میگیرد و در حین درجا زدن مراجعه کننده مچ دست ها را بدون حرکت دادن شانه به سمت پایین و بالا حرکت می دهد بهتر است دست ها مشت نباشند.
یکی از مشکلات شایع در کودکان مشکلات حرکتی می باشد. مشکلات حرکتی به دلایل مختلف در کودکان رخ می دهد. اختلالات حرکتی مختلف نظیر فلج مغزی، مشکلات ارتوپدیک مانند پا پرانتزی، در رفتگی لگن، بد فورمی های ستون فقرات همه از دلایل مشکلات حرکتی کودکان می باشد. از دیگر موارد قابل ذکر تاخیر رشد حرکتی کودکان است که موجب تاخیر در راه رفتن در کودک می گردد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر به صورت تخصصی به بررسی مشکلات حرکتی نوزادان و ارائه تمرینات مناسب بر روی مشکل حرکتی کودکان فعالیت می نماید.
سیستم طبقه بندی عملکرد حرکتی درشت(Gross Motor Function Classification System ) یا ( GMFCS ) روشی است که غالباً کاردرمانگران برای توصیف عملکردی حرکات درشت کودکان فلج مغزی از آن استفاده می کنند. در این سیستم اختلال حرکتی کودک در پنج سطح تعریف شده و به طور خاص روی توانایی ها و محدودیت های کودک در سه حوزه نشستن،ایستادن و راه رفتن تاکید می گردد.
سطح یک ( GMFCS ): کودک در منزل،مدرسه،بیرون منزل و اجتماع قادر به راه رفتن است. او می تواند بدون استفاده از نرده از پله ها بالا برود. کودک مهارت های حرکتی درشت از قبیل دویدن و پریدن را انجام می دهد ولی در سرعت حرکت،تعادل و هماهنگی حرکت مشکل دارد.
سطح دو ( GMFCS ): کودک در اکثر محیط ها قادر به راه رفتن است. او با گرفتن نرده از پله ها بالا می رود. او ممکن است در راهپیمایی های طولانی دچار مشکل شده و هنگام راه رفتن روی زمین های ناهموار،سراشیبی ها،جاهای شلوغ یا فضاهای تنگ و محدود نیز دچار مشکلات تعادلی گردد. کودک مسافت‌های طولانی را با کمک دیگران یا با استفاده از وسایل (عصا و واکر) و تجهیزات کمکی چرخدار می‌پیماید.این کودکان برای انجام دادن مهارتهای حرکتی درشت مانند دویدن و پریدن از حداقل توانایی برخوردار هستند.
سطح سه ( GMFCS ): کودک در اکثر فضاهای خانگی و داخل ساختمان با استفاده از ویلچر و واکر قادر به راه رفتن هست. او تحت نظارت و یا با کمک دیگران می تواند با گرفتن نرده از پله ها بالا برود. کودک مسافت های طولانی را با کمک وسایل کمکی چرخدار پیموده و ممکن است در مسافت های کوتاه خودش آن وسیله (ویلچر یا واکر چرخدار) را به جلو براند.
سطح چهار ( GMFCS ) : کودک در اکثر اماکن و فضاها برای جابجایی نیاز به تجهیزاتی دارد که یا با کمک دیگران(هل دادن)؛حرکت داده می شود و یا با استفاده از بطری کار می کنند. او ممکن است در داخل منزل با کمک دیگران،با استفاده از وسایل کمکی (ویلچر) باتری دار،و یا واکر های مخصوصی که کودک را به خوبی حمایت میکنند،قدم بردارد. او میتواند با کمک ویلچرهای دستی یا باطری دار در مدرسه،فضاهای بیرون و در اجتماع حضور پیدا کند.
سطح پنج ( GMFCS ): کودک در تمامی فضاها و اماکن با کمک دیگران و نیز با استفاده از ویلچر دستی جا به جا می شود. توانایی این کودکان برای حفظ وضعیت های ضد جاذبه سر و گردن (مانند گردن گرفتن و کنترل سر) و نیز کنترل حرکات دست ها و پاها محدود است.
مشکلات حرکتی نوزادان
بررسی دقیق روند رشد نوزاد از این نظر بسیار حائز اهمیت می باشد که هر گونه تاخیر حرکتی در رشد کودک می تواند نشانه مشکلات حرکتی یا اختلالات رشد روانی در آینده نوزاد باشد. به همین علت تشخیص مشکلات حرکتی نوزاد توسط دکتر تاخیر حرکتی و برطرف نمودن آن ها در بهبود رشد حرکتی مناسب نوزادان نقش اساسی دارد. کاردرمانی جسمی در نوزادان به صورت تخصصی به درمان مشکلات حرکتی نوزادان می پردازد.
تمرینات کاردرمانی برای مشکل حرکتی کودکان
در اینجا به ارائه تمریناتی در جهت بهبود مشکلات حرکتی در کودکان می پردازیم که والدین نیز می توانند در منزل با فرزندان خود انجام دهند. هماهنگی حرکتی موجب بهبود مشکلات حرکتی کودکان می گردد. این امر نیاز به تکرار و تمرین فراوان دارد.
کودک با مشکلات حرکتی یک پا را جلو و پای دیگر را عقب قرار می دهد و دست مقابل پایی را که عقب قرار گرفته است را بالا نگه میدارد و سپس پای عقبی را از زانو خم کرده و بالا می آورد و همزمان دست مقابل را نیز پایین آورده و به زانوی پای مقابل میزند و پس از اصابت دست به زانو سریعاً پا به عقب برگشته (به حالت اولیه) و بالای سر قرار می گیرد و حرکت را به صورت پشت سر هم تکرار می کند. در این تمرین باید بعد از چند بار تکرار جای پاها عوض میشود.
کودک با مشکل حرکتی یک پا را جلو و پای دیگر را عقب قرار می دهد و زیر هر ران که خم می شود یکبار دست میزند (رسیدن دست ها به یکدیگر کفایت میکند.)
تمرین فوق را در حالیکه پاها در در راستای (عقب جلو نباشند) یکدیگر هستند را انجام دهد. در حالیکه ایستاده پاها را از ران خم می کند و زیر هر ران که خم می شود یکبار دست میزند (رسیدن دستها به یکدیگر کفایت می کند.)
کودک با مشکلات حرکتی در حالی که یک پا را عقب می گذارد،همزمان دست طرف مقابل را از جلوی سینه تا ۹۰ درجه بالا ( flex ) می آورد و سپس حرکت را برعکس می کند.
کودک با مشکلات حرکتی می ایستد پاهایش را شبیه رقص کردی یکی یکی در حالی که زانو ها صاف هستند با خم کردن رانها جلو می دهد و همزمان در جلوی بدن دست ها را به هم نزدیک و دور می کند،دست ها بهتر است نبرد درجه پا عرض شانه باز ( flex ) شده باشند و در جلوی بدن به یکدیگر نزدیک شوند.
کودک با مشکلات حرکتی می ایستد و سپس پاها را یکی یکی به سمت عقب بدن حرکت میدهد (پشت بدن می گذارد) در این حرکت نیز باید زانوها صاف و حرکت از ران صورت گیرد جهت راحتی و زیبایی تمرین بهتر است هنگام عقب گذاشتن پاها فقط پنجه یا نوک انگشت شست روی زمین قرار گیرد و همزمان با حرکت پاها دستهایی که به اندازه ی 90 درجه بالا آمده ( flex ) و در جلوی قفسه سینه (صورت)قرارگرفته‌اند به سمت عقب تا راستای شانه یا کمی عقب تر حرکت می کنند.توصیه میشود به این عقب رفتن یک پا دستها رو به عقب بیایند و برعکس.
کودک با مشکلات حرکتی در حالی که پاها جفت هستند،دست و پای یک طرف را همزمان از پهلو دور ( abd ) می کند و دوباره آن را سر جای اولیه قرار میدهد و سپس از طرف دیگر را دور میکند.
کودک با مشکل حرکتی در حالی که دستها و پاها در حالت ایستاده کنار بدن میباشند،سپس یک دست به همراه پای مخالف را از پهلو دور ( Abd ) می کند و پس از برگرداندن اندامهای حرکت کرده و به جای اولیه،اندامهای دیگر را به همین صورت حرکت میدهد. در صورتیکه مراجعه کننده نمی تواند این تمرین را انجام دهد می تواند این تمرین را در یک دست و پای مخالف چند بار تمرین کند سپس سراغ بخش دیگر برود.
کودک با مشکلات حرکتی بخواهید پاها را کمی بیشتر از عرض شانه باز کند سپس خم شود و دست راست را به قوزک داخلی پای مخالف بزند و دست دیگر نیز باید به سمت بالا حرکت کند و یک زاویه ۱۸۰ درجه با دستی که به قوزک برخورد می کند پیدا کند و سپس حرکت را برعکس کند.
در وضعیت تمرین بالا بعد از اصابت هر دو دست با پای مخالف،دست ها در وسط هر دو پاها به زمین میخورد و بعد کمر را صاف میکند و بایستد. این تمرین ۴ مرحله دارد.
کودک با مشکل حرکتی می ایستد پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند سپس پاها را یکی یکی از زانو خم کرده و به باسن میزند و همزمان دست ها را با هم از آرنج خم می کند.
کودک با مشکلات حرکتی می ایستد پای راست را از بغل به اندازه یک عرض شانه باز می کند و پای چپ را به پای راست میزند دوباره پای راست را باز میکند و با پای چپ دوباره به پای راست میزند به عبارت دیگر به اندازه دو قدم از پهلو به یکدیگر حرکت می کند. در انتها دوباره دو قدم به همان صورت،برمی‌گردد. در تمام مراحل فوق نیز باید دست ها را از آرنج بدون وقفه خم کند،این تمرین جز تمرینات سخت میباشد.
در تمرین فوق دستها کودک کنار بدن می باشند و با هر قدم همزمان از پهلو باز می شوند.
در تمرین فوق زمانی که مراجعه کننده به کنار میرود دست ها از پهلو باز میشوند و زمانی که به وسط می آید دست ها همزمان جلو بیایند این تمرین فوق العاده سخت میباشد.
اختلال هماهنگی رشدی یکی از علت دیر راه رفتن کودکان یا تاخیر در راه افتادن در کودکان به حساب می آید. در واقع علت تاخیر در راه رفتادن کودک ناشی از عدم رشد مناسب و عدم کارایی فیزیولوژیک مناسب بسیاری از قسمت های مغز است. همیشه برای والدین این سوال مطرح می شود که دیر راه افتادن کودک نشانه چیست؟ علل مختلفی برای دیر راه رفتن نوزاد وجود دارد ولی نکته مهم درمان دیر راه رفتن کودکان می باشد. درمان به موقع و تخصصی تاخیر در راه رفتن کودک از ایجاد مشکلات اسکلتی و عضلانی در آنان جلوگیری می کند. کلینیک کاردرمانی جسمی دکتر صابر در زمینه بهبود تاخیر حرکتی و درمان تاخیر راه افتادن کودکان با در اختیار داشتن تجهیزات روز دنیا و کاردرمانان مجرب جزو مراکز کاردرمانی کودکان شناخته شده در تهران می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علت دیر در راه افتادن کودک
کودکان یا تاخیر در راه رفتن علیرغم اینکه در مهارتهای حرکتی مشکل دارند در عملکردهای اجرایی (مهارت حرکتی به همراه شناخت)نیز دچار مشکل می باشند بدین معنی که این کودکان قادر به انجام چند رفتار حرکتی پشت سر هم که احتیاج به شناخت و تفکر کردن و هوشیاری (از هر لحاظ به عنوان نمونه زمانبندی) دارد و منجر به یک عملکرد اجرایی میشود،مشکل دارند. در واقع عملکرد اجرایی فراتر از یک دستور ساده بوده و دستوری است که احتیاج به رفتار حرکتی به همراه شناخت و هوشیاری (تفکر کردن) دارد. نقص در عملکرد اجرایی در برخی منابع به عنوان یک اختلال جداگانه بررسی می شود و در اکثر منابع به عنوان اختلال هماهنگی رشدی در نظر گرفته میشود و برخی پیشنهاد میکنند به عنوان یک زیر گروه از اختلال هماهنگی رشدی در نظر گرفته شود.
سرعت عمل و زمان عکس العمل در کودکان با تاخیر در راه رفتن
سرعت عمل و سرعت پاسخ به محرکات گوناگون حسی (بینایی و فضایی،شنوایی،لمسی) در کودکان با اختلال هماهنگی رشدی نسبت به کودکان عادی کاهش یافته است. این کودکان نسبت به این محرکات حسی بسیار دیر تر پاسخ می‌دهند به نحوی که در برخی موارد به علت کندی عکس العمل زمان پاسخ را از دست می‌دهند، واکنش ها نسبت به نوع تحریک حسی متفاوت است،کودکان با تاخیر در راه رفتن به محرک های بینایی دیرتر و با سرعت پایین تری نسبت به کودکان عادی پاسخ می‌دهند. سرعت تشخیص هدف و سرعت انتقال شناخت به حرکت در کودکان با تاخیر در راه افتادن به کندی صورت می گیرد.
سرعت کودکانی که دیر راه می افتند در انجام فعالیت هایی که احتیاج به انتقال بین دو نیمکره مغز دارند،بسیار پایین می باشد به عنوان مثال ضربه زدن به توپ یا پدال،از پای راست به پای چپ با سرعت کمتری در این کودکان صورت میگیرد در کل در انجام حرکات و فعالیت ها با دو نیمه بدن به صورت متناوب مشکل دارند.
به نظر می رسد سرعت پایین کودکان در عکس العمل و انجام فعالیت ناشی از نقص در شبکه توجه شکمی در مغز و مکانیسم کنترل مهاری (مکانیسمی که موجب توقف یک حرکت و انجام یک حرکت دیگر در اندام میشود) باشد. انجام مداخلات تمرینی کاردرمانی جسمی در بهبود علائم بالا مفید است.
اختلال در زمانبندی انطباق در کودکانی که تاخیر در راه رفتن
دریافت به موقع و دقیق محرک و پاسخ مناسب حرکتی در زمان مناسب را زمان بندی انطباق یا توانایی رهگیری می گویند،کودکان با تاخیر در راه رفتن در زمان بندی انطباق یا رهگیری اشیا هنگام استفاده از اشیا و ابزار مشکل دارند این ضعف باعث می شود این کودکان در فعالیتهای نظیر گرفتن یا ضربه زدن به توپ بیس بال مشکل داشته باشند.
کاردرمانی جسمی و وضعیت قامتی (پوسچر) بدن
این افراد در حفظ یا ایجاد وضعیت های مناسب بدن نظیر ایستادن صاف و کشیده و نشستن مناسب مشکل دارند،استفاده از دستورات زبانی جهت اصلاح وضعیت بدن نظیر وضعیت دست به سینه ایستادن در این کودکان برخلاف کودکان عادی کافی نیست و این کودکان احتیاج به راهنمایی های حسی- لمسی بینایی نیز دارند ضعف این کودکان جهت ایجاد و حفظ وضعیت های قامتی مناسب میتواند ناشی از عدم رشد مناسب مدل های داخلی آگاهی بدن،نقص خود حرکتی مدل داخلی (یعنی این کودکان مدل های) و نقص در زمان بندی فعال شدن ماهیچه های قامتی (پوسچرال)باشد که خود می تواند ضعف تعادل این کودکان را وخیم‌تر نیز کند.
کودکان که دیر را رفتند زمانی که فیدبک های بینایی یا جسمی-حسی دریافت می کنند و مشغول پاسخ دادن به آنها می شوند،(به عبارت دیگر زمانی که فعالیتی که احتیاج به این فیدبک ها دارد انجام می دهند) در حفظ پوسچر یا قامت خود بسیار مشکل دارند و معمولاً وضعیت قامتی یا پوسچر آنها از وضعیت عادی خارج میشود. نقص وضعیت قامتی در این کودکان از لحاظ عصب‌شناسی ناشی از ضعف کنترل اعصاب سوپرااسپاینال در حفظ وضعیت در لرزش ها و ضعف اعصاب محیطی یا کاهش بازخوردهای نخاعی است در حفظ درهم و برهم شدن.
تاخیر در راه افتادن و ذخیره انرژی
به طور میانگین میزان ذخیره انرژی که تاثیرش را در خستگی زودرس در انجام فعالیت های حرکتی و ورزشی نشان میدهد در کودکان با تاخیر در راه رفتن نسبت به همسالان خود کمتر است.
اختلال هماهنگی رشدی و درمان دیر راه رفتن کودکان
نحوه دویدن،راه رفتن و تند راه رفتن این کودکان در مقایسه با کودکان عادی نقص هایی دارد،سرعت راه رفتن،تند راه رفتن و دویدن در این کودکان نسبت به سایرین کمتر است و از نظر بیومکانیک،(کینماتیک و کینتیک) نحوه و میزان انقباض عضلات متفاوت می باشد. عضلات مچ پای کودکان با اختلال هماهنگی رشدی در حین دویدن و راه رفتن نسبت به کودکان عادی به خصوص در مرحله بلند شدن پا از روی زمین قدرت کمتری تولید می کنند در حالی که عضلات خم کننده ران آنها در مقایسه با کودکان عادی قدرت بیشتری تولید می کنند. احتمالاً به همین دلیل است که برخی از کودکان مبتلا به این اختلال پاشنه را زیاد از روی زمین بلند نمی کنند. بنابراین یکی از مداخلات مورد نظر در کاردرمانی جسمی باید تقویت عضلات مچ پا باشد و شاید به همین دلیل این کودکان اکثرا حین راه رفتن پای خود را روی زمین میکشند یا نزدیک سطح زمین نگه می دارند.
از نظر حرکت شناسی در کل راه رفتن این کودکان دو تفاوت عمده با کودکان عادی دارد که عبارتند از: تغییرات زیاد در محل قرار دادن پاها و دیگری بالا و پایین رفتن زیاد و سریع مرکز ثقل حین راه رفتن، الگوی راه رفتن در این کودکان را میتوان به صورت باز گذاشتن زیاد پاها،طولانی بودن زمانی که پاها هر دو روی زمین هستند و طولانی بودن زمان گامها یا استراید (زمانی که یک پا حین راه رفتن به زمین میخورد تا زمانی که همان پا دوباره به زمین میخورد) و تغییرات زیاد و خارج از استاندارد انحرافات رو به داخل و خارج پاها حین راه رفتن،توصیف کرد. همچنین سکندری خوردن زیاد و زمین خوردن زیاد در کودکانی که دیر راه افتادن، ناشی از تغییرات زیاد و سریع مرکز ثقل حین راه رفتن در این کودکان می باشد در حالی که مرکز ثقل در کودکان عادی به صورت یک موج سینوسی با شیب ملایم آرام بالا و پایین میشود.
یکی دیگر از علائمی که حتی با بهبود مهارت های حرکتی در بزرگسالی نیز ممکن است با این کودکان همراه باشد راه رفتن غیر قرینه است و نحوه گام برداشتن در پای چپ و راست تفاوتهایی با یکدیگر دارند، نزدیک یک سوم این کودکان به صورت غیر قرینه راه می روند،مجموعه علائم فوق باعث شده راه رفتن این کودکان کمی شبیه به راه رفتن کودکان مبتلا به بیماری نادر ارلی آنس آتاکسی باشد که باید با یکدیگر تشخیص افتراقی داده شوند. البته با توجه به سن شروع این بیماری،سه تا ۲۰ سالگی و علائم آسیب ساختاری در ام آر آی آن ها،تشخیص افتراقی بسیار آسان خواهد بود. بهترین و موثر ترین درمان در این کودکان توانبخشی مستمر همراه با استفاده از کفش طبی مناسب می باشد. کاردرمانی جسمی کلینیک دکتر صابر در زمینه بهبود روند رشد کودکان و راه افتادن کودک بسیار قابل اهمیت است.
یکی از مشکلات کودکان طیف اوتیسم و کودکان با اختلالات یکپارچگی حسی همچنین کودکان با تشخیص بیش فعالی و نقص توجه و عقب ماندگی ذهنی مشکلات آگاهی بدنی و تصویر بدنی است. از علائم مشکلات آگاهی بدنی در کودکان می توان به عدم توانایی کودک در استفاده از اندام ها به صورت گروهی در غالب فعالیت هایی نظیر پوشیدن لباس، شنا کردن، دوچرخه سواری و فعالیت هایست که نیاز به هماهنگی حرکتی دارند می باشد. ممکن است کودکی را دیده‌باشید که در پارک مدام در حال دویدن به اطراف و لمس کردن اشیاء یا افراد دیگر است. در این حالت کودک به علت عدم آگاهی بدنی( body awareness) به صورت مداوم تلاش می کند با حرکت دادن اندام هایش به وضعیتی برسد که احساس آرامش کند. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه اختلالات یکپارچگی حسی مجهز به تکنولوژی های پیشرفته ای می باشد و در بخش سنسوری روم به اصلاح طرح واره بدنی در کودکان می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
آگاهی بدنی چیست
در کودکان ASD آگاهی بدنی و تصویر بدنی که ابزار مورد نیاز برای درک محیط می باشد به وسیله اطلاعات حاصل از حواس و حرکات بدن به درستی شکل نمی گیرد و همین امر باعث می شود کودک اوتیسم یا کودکان با اختلال یکپارچگی حسی دنیا را همانند یک کودک عادی درک نکند. کاردرمانی ذهنی و کاردرمانی حسی در ایجاد آگاهی بدنی و اصلاح تصویر بدنی در کودکان موثر می باشد در ادامه به ارائه تمرینات کاردرمانی جسمی در زمینه آگاهی بدنی پرداخته می شود. کاردرمانی یکپارچگی حسی نقش مهمی را در درمان مشکلات آگاهی بدنی و تصویر بدنی در کودکان ایفا می کند.
علائم ضعف آگاهی بدنی در اوتیسم
آگاهی بدنی (Body Awareness) به درک فرد از موقعیت و حرکات بدن خود در فضا اشاره دارد. در کودکان اوتیسم، این مهارت اغلب دچار اختلال است که میتواند بر تعادل، هماهنگی حرکتی و حتی تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد.
علائم رایج ضعف آگاهی بدنی در کودکان اوتیسم:
-برخوردهای مکرر با اشیا یا افراد:
کودک ممکن است به دلیل درک نادرست از فضای اطراف، مدام با دیوار، مبلمان یا دیگران برخورد کند.
-ناتوانی در تقلید حرکات:
مشکل در کپی کردن حرکات ساده مانند دست زدن یا پریدن، که نشان‌دهنده ضعف در ارتباط بین مغز و بدن است.
-وضعیت بدنی نامناسب:
نشستن یا ایستادن به شکل غیرعادی (مثلاً خمیده یا با فشار زیاد روی یک پا).
-مشکلات تعادلی:
زمین خوردن مکرر، ترس از ارتفاع یا مشکل در راه رفتن روی سطوح ناهموار.
-واکنش‌های نامتناسب به لمس:
حساسیت بیش‌ازحد یا بی‌تفاوتی به تماس فیزیکی (مثلاً متوجه نشدن خراش روی پوست).
-دشواری در انجام حرکات ظریف:
مشکل در بستن دکمه، استفاده از قیچی یا نگه داشتن مداد به شکل صحیح.
چرا این علائم مهم هستند؟
ضعف آگاهی بدنی میتواند منجر به اضطراب، اجتناب از فعالیتهای حرکتی و حتی تأخیر در گفتار شود. کاردرمانی و تمرینات یکپارچگی حسی میتوانند به بهبود این مهارت کمک کنند.
کاردرمانی در آگاهی بدنی و تصویر بدنی در کودکان اوتیسم
منظور از این فعالیت ها کمک به ایجاد تصاویر صحیح از مکان و عملکرد اعضای بدن است.
اشاره کردن به اعضای بدن: کودک با مشکلات تصویر بدنی با نام بردن از اعضای گوناگون مثل بینی،بازوی راست،قوزک چپ و غیره به آن عضو اشاره میکنند. این کار با چشم بسته دشوارتر است.افزون بر این می توان پس از دراز کشیدن کودک روی زمین از او خواست که اعضای گوناگون بدن خود را لمس کند. این فعالیت چنانچه طی الگوی آهنگین-به طور مثال،با استفاده از میزانه شمار ( مترونوم) – انجام شود، دشوارتر است.
آدم مصنوعی: با مقوا آدمی مصنوعی ساخته میشود که اعضای بدنش با چسب و بست طوری به هم وصل شده است که در جهت های مختلف میتوان با حرکتشان در آورد. کودک با اختلال آگاهی بدنی طبق درخواستی که از آنها می شود اعضای گوناگون آدم مصنوعی را حرکت می دهند و جهت حرکات بدن خود را با آن هماهنگ میکنند.
بازی «سیمون می گه»: این بازی با چشم‌های باز یا بسته صورت میگیرد ( سیمون می گه پای راست بالا و …) .
پازل: پازل هایی از مردم،حیوانات،اشیا و جز آن را میتوان برای نشان دادن حالتهای کنشی بدن برید.
چی جا افتاده؟ از تصاویری استفاده میشود که اعضای از بدن آن در جای خود نیست. کودک یا می‌گویند چی جا افتاده یا عضو جا افتاده را نقاشی میکنند.
نقاشی به اندازه واقعی و طبیعی: دانش آموزان روی ورقه های بزرگ کاغذ دراز میکشند و معلم دور آنها را خط می کشد. دانش‌آموزان با اضافه کردن جزئیات صورت و بدن و رنگ کردن لباس ها آنها را تکمیل می کنند.
تمرینات آگاهی بدنی در کاردرمانی جسمی
آگاهی از اجزای بدن از طریق لمس کردن: چشم‌های کودک اوتیسم بسته است. به اعضای گوناگون بدن او دست زده می شود و از او سوال می شود که کدام قسمت از بدن لمس شد.
بازی ها: بازیهایی نظیر « ورق بازی» ، «تقلید ادا و اطوار» و « آیا تاکنون یک زن جوان دیده ای؟» به رشد مفاهیم چپ ، راست و تصویر بدن کمک می کند.
نمایش صامت: کودک با اجرای نمایش صامت در نقش فردی با حرف های خاص مثلا راننده‌ای را که اتوبوس می راند،پلیسی را که عبور و مرور وسایل نقلیه را کنترل میکند،پستچی یا آشپزی را نشان می‌دهند.
اجرای دستور ها: به کودک با مشکلات آگاهی بدنی گفته میشود که دست چپ را روی گوش راست و دست راست را روی شانه چپ بگذارد. درخواست بعدی ممکن است گذاشتن دست راست جلو دست چپ یا چرخیدن به راست،راه رفتن با جفت پا و چرخیدن به چپ باشد.
چرخنده: ردیف هایی از دایره های رنگی روی زمین،پارچه ای مشمعی یا ورقه ای پلاستیکی آماده کنید.با ساختن کارت های دستورالعمل و دادن آن به کودک از او بخواهید پای چپ را روی دایره سبز و پای راست را روی دایره قرمز قرار دهد و…
تخمین: کودک تعداد قدم هایی را که باید بردارند تا به هدفی برسند،تخمین می‌زنند.
آب درمانی در کودکان اوتیسم: انجام دادن حرکت هایی در استخر یا دریاچه امکان رها شدن از نیروی جاذبه زمین را فراهم میکند. یادگیری برخی از فعالیت‌ها در آب آسانتر است،زیرا آب امکان کنترل بیشتری را فراهم می‌آورد و فعالیت‌ها را میتوان با سرعت کمتری انجام داد. افزون بر این شنا فعالیت عالی برای تقویت عملکرد حرکتی عمومی است.
سنسوری روم:با انجام تمرینات مختلف حرکتی و دریافت فیدبک های حسی بینایی، شنیداری، حس عمقی و لامسه به کودک کمک می شود درک درستی از بدن و اعضای آن بدست آورد.
بیوفیدبک: توسط این دستگاه حرکات کودک شبیه سازی می شود و با توجه به مانیتور کودک می تواند حرکاتش را مشاهده و اصلاح کند تا به هدف نهایی بازی دست یابد
ارتباط آگاهی بدنی با رفتارهای کلیشه‌ای در اوتیسم
رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای مانند تکان دادن دستها یا چرخیدن، از نشانه‌های شایع در کودکان اوتیسم است که اغلب با اختلال در آگاهی بدنی مرتبط هستند. این رفتارها ممکن است راهکاری برای جبران مشکلات پردازش حسی یا تنظیم اضطراب باشد.
نقش آگاهی بدنی در شکل‌گیری رفتارهای کلیشه‌ای
پاسخ به اختلالات حسی:
کودکانی که درک ضعیفی از موقعیت بدن خود دارند، ممکن است از حرکات تکراری مانند اکولالیا اوتیسم (تکرار کلمات یا صداها) برای ایجاد ورودی حسی قابل پیش‌بینی استفاده کنند.
تنظیم هیجانی:
حرکات یکنواخت (مثل تاب خوردن) به برخی کودکان کمک میکند تا با محیط بیش‌ازحد تحریک‌کننده کنار بیایند.
مشکل در برنامه‌ریزی حرکتی:
ضعف در آگاهی بدنی میتواند منجر به “گیرکردن” کودک در الگوهای حرکتی تکراری شود.
راهکارهای کاهش رفتارهای کلیشه‌ای با بهبود آگاهی بدنی
-فعالیتهای مقاومتی: استفاده از توپ‌های درمانی یا کش‌های ورزشی
-تمرینات تعادلی: راه رفتن روی تخته‌های تعادل
-بازی‌های تقلیدی: تقلید حرکات حیوانات یا شخصیت‌ها
سوالات متداول:
1-چگونه بفهمم کودک من مشکل آگاهی بدنی دارد؟
علائم شامل برخورد مکرر با اشیا، وضعیت بدنی نامناسب، مشکلات تعادلی، مشکل در تقلید حرکات و واکنش‌های غیرعادی به لمس است. همچنین ممکن است در انجام حرکات ظریف مثل بستن دکمه مشکل داشته باشد.
2-چه بازیهایی برای بهبود آگاهی بدنی مفید هستند؟
بازیهایی مثل “لیلی”، “مسیرهای تعادلی”، “پانتومیم” (تقلید حرکات)، بازی با توپ‌های بزرگ و استفاده از تاب‌های درمانی بسیار مؤثرند. بازی‌های لمسی مثل شن‌بازی نیز کمک‌کننده است.
