تعریف توجه و تمرکز در کودکان مشکل است. میتوان آن را به صورت تعلق صریح ذهن به یک موضوع- تکلیف خاص تعریف کرد. اجزاء توجه شامل توانایی نگهداری توجه بر روی یک محرک در یک بازة زمانی، توجه انتخابی به یک محرک خاص، تقسیم توجه بین دو یا چند محرک و انتقال توجه از یک محرک به محرک دیگر است. توجه پیش‌نیاز حافظه است. اگر به یک گزینه توجه نشود، نمی‌توان آن را یاد گرفت. مرکز درمان نقص توجه و بیش فعالی دکتر صابر در زمینه تشخیص نشانه های عدم تمرکز در کودکان و درمان توجه و تمرکز در کودکان به صورت تیمی با بهره گیری از دانش گفتاردرمانان، کاردرمانان و روانشناسان مرکز مشغول به فعالیت می باشد. انجام تست عدم تمرکز به صورت تست های کامپیوتری و دستی به تشخیص دقیق نقص توجه در کودکان کمک می نماید. همچنین استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر اتاق توجه شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی و… در بهبود مشکلات توجهی کودکان موثر می باشد.
نشانه های عدم تمرکز
ظرفیت توجه محدود است و به همین دلیل انسان نمی‌تواند در آن واحد چندین فعالیت مجزا را به خوبی انجام دهد و در صورت ارائة چندین تکلیف همزمان، توجه به اضافه بار مواجه شده و فرد دچار نقص توجه شده و در اجرای تکالیف ناتوان میسازد (نجاتی، گروسی فرشی، عشایری و اقدسی، ۱۳۸۷) . مغز سالم میتواند با این مشکل مقابله کند به نحوی که صرفاً اطلاعات خاصی را پردازش نموده و سایر اطلاعات را روند پردازش حذف نماید. تالاموس نقش اساسی در هدف قرار دادن اطلاعات خاص دارد. مواردی از اختلال در کودکان، به دلیل نقص در تشخیص توجه نشان داده شده است. به عنوان مثال، در اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی، کودک نمی‌تواند از بین محرکهای متعدد یک محرک خاص را هدف قرار داده و پردازش نماید و دائماً درگیر همة محرکها میشود. در اختلال اوتیسم، تشخیص توجه به محرک مناسب و مرتبط با زمینه صورت نمی‌گیرد و یک محرک غیرضروری و کم‌اهمیت ظرفیت توجهی فرد را اشغال کرده و فرد را از توجه به سایر محرکهای زمینهای بازمی‌دارد (لیوتی و همکاران، 200۶) .
توجه به عملکردهای اجرایی اشتراک‌های زیادی با یکدیگر دارند و گروهی بر این عقیده‌اند که افتراق بین این دو ساختگی است. ساختارهای مغزی متعددی در ابعاد مختلف توجه درگیرند. افتراق بین توجه و کارکردهای اجرایی را میتوان در ساختارهای مغزی درگیر در آنها جستجو کرد. کارکردهای اجرایی به مجموعه عملکردهای قشر خلفی خارجی پیش پیشانی گفته میشود (نجاتی، صالحی نژاد و نیچه، 20۱۸) ولی ساختارهای درگیر در توجه پراکنده در کل مغز هستند. قطعة پس سری در توجه دیداری، قطعه‌های پس‌سری- آهیانه‌ای در توجه دیداری- فضایی و قطعة گیجگاهی (فاصله نواحی زبان آن) در توجه به محرکهای شنیداری نقش دارد. هماهنگی این ساختارها توسط مغز کمربندی قدامی، قشر پیشانی و ساختارهای زیر قشری (هسته‌های قاعده‌ای و تالاموس) صورت میگیرد (سیمرود کلیکمن، 200۹، برای مطالعه بیشتر صالحی نژاد، نژادی و حسین‌پور فرد، ۱۳۹۷ را ببینید).
توجه تواناییای است که به طور گسترده‌ای مستعد آسیب است. بسیاری از کودکان و نوجوانان با آسیب مغزی شدید در مراحل اولیة بهبود، مشکلات مهمی در توجه نشان میدهند. به ویژه برای کودکانی با صدمات شدید سر، ما مشکلات توجه به عنوان بهبود ادامه مییابد. کودکان با اختلالات صرعی و کودکان دارای اختلال ژنتیکی نیز مشکلات توجه را نشان میدهند.
روش‌های تشخیص نقص توجه کودکان
مصاحبة ساختاریافته با والدین.
مقیاس‌های درجه‌بندی رفتاری معلم و والدین؛ کودک در مقیاس در شدت و فراوانی علائمی از قبیل توجه، بازداری، زمان واکنش و تنوع ساخت پاسخ‌ها با همسالان مقایسه میشود.
مقیاس‌های قلم- کاغذی؛ با ارائه تکالیف نیازمند توجه تقسیم شده، پایدار، انتخاب و انتقالی عملکردهای توجهی کودک مستقیماً مورد ارزیابی قرار میگیرد.
ارزیابی‌های رایانه‌ای، که با ارائة تکالیف توجهی برای هر یک از اجزاء توجه کارایی کودک را به صورت دقیق مورد ارزیابی قرار میدهند.
چگونه تمرکز کودک را افزایش دهیم؟ راهکارهای علمی و عملی
کاهش توجه و تمرکز در کودکان میتواند بر عملکرد تحصیلی، مهارتهای اجتماعی و حتی اعتمادبه‌نفس آنها تأثیر بگذارد. برای افزایش تمرکز، والدین باید از روش‌های علمی و عملی استفاده کنند. در ادامه، چند راهکار مؤثر ارائه شده است:
-ایجاد محیط آرام:
کاهش عوامل حواس‌پرتی مانند صداهای مزاحم، نور زیاد و وسایل دیجیتالی به کودک کمک میکند بهتر تمرکز کند.
-تقسیم کارها به بخش‌های کوچک:
کودکان هنگام مواجهه با وظایف سنگین دچار عدم تمرکز میشوند. بهتر است کارها را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید.
-استفاده از تایمر:
تعیین زمان مشخص برای انجام فعالیت‌ها، کودک را به تمرکز بیشتر تشویق میکند. روش “۲۵ دقیقه کار، ۵ دقیقه استراحت” بسیار مفید است.
-تغذیه سالم:
مصرف غذاهای غنی از امگا ۳، منیزیم و ویتامین B نقش مهمی در بهبود عملکرد مغز و افزایش تمرکز دارند.
تمرینات ذهن‌آگاهی: تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن برای کودکان، باعث بهبود توجه آنها میشود.
دلایل کاهش توجه و تمرکز در کودکان و راه‌های تقویت آن
دلایل مختلفی باعث کاهش تمرکز در کودکان میشود که شناخت این دلایل اولین قدم برای حل مشکل است. در ادامه، برخی از مهمترین علت‌ها و راهکارهای پیشنهادی ارائه شده است:
استرس و اضطراب: کودکانی که دچار استرس هستند، به سختی میتوانند روی یک موضوع متمرکز شوند. ایجاد محیطی آرام و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند موسیقی ملایم میتواند مفید باشد. کمبود خواب: خواب ناکافی یکی از دلایل اصلی کاهش تمرکز است. کودکان باید حداقل ۹ تا ۱۱ ساعت خواب شبانه باکیفیت داشته باشند. استفاده زیاد از صفحات نمایش: تماشای بیش از حد تلویزیون و بازی با موبایل، توانایی تمرکز کودک را کاهش میدهد. بهتر است مدت زمان استفاده از این وسایل محدود شود. رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد قندهای مصنوعی و فست‌فودها بر عملکرد مغز تأثیر منفی می‌گذارد. جایگزین کردن غذاهای سالم مانند مغزها، میوه‌ها و سبزیجات توصیه میشود. بیش‌فعالی (ADHD): برخی کودکان به دلیل اختلال بیش‌فعالی، تمرکز کافی ندارند. در این موارد، مشورت با متخصص ضروری است.
بازی‌ها و تمرین‌های کاربردی برای افزایش تمرکز کودکان
بازی‌ها میتوانند راهی عالی برای تقویت تمرکز کودکان باشند. در ادامه، چند بازی کاربردی برای افزایش دقت و تمرکز کودکان معرفی شده است:
بازی حافظه:
کارت‌های تصویری را برای چند ثانیه به کودک نشان دهید، سپس از او بخواهید که تصاویر مشابه را پیدا کند. این بازی به تقویت حافظه و توجه کمک میکند.
پازل و جورچین:
پازل‌های متناسب با سن کودک، قدرت تمرکز و صبر را افزایش میدهند. بهتر است با تصاویر ساده شروع کنید و به مرور سختی را افزایش دهید.
بازی “من چه چیزی را تغییر دادم؟”:
از کودک بخواهید به دکوراسیون اتاق توجه کند، سپس یک وسیله را جابه‌جا کنید و از او بخواهید تغییر را حدس بزند. این بازی دقت بصری را بالا می‌برد.
داستان‌گویی و بازگویی:
یک داستان کوتاه را برای کودک تعریف کنید و از او بخواهید خلاصه‌ای از آن را برای شما بازگو کند. این کار به بهبود مهارتهای شنیداری و دقت کودک کمک میکند.
بازی چراغ راهنمایی:
این بازی برای بهبود مهارتهای توجه و کنترل تکانه‌ای کودک مفید است. کودک باید هنگام شنیدن “چراغ سبز” حرکت کند و با شنیدن “چراغ قرمز” متوقف شود.
با انجام روزانه این بازی‌ها، توجه و تمرکز کودکان به تدریج تقویت میشود و آنها در فعالیتهای تحصیلی و روزمره موفق‌تر خواهند بود.
سوالات متداول:
1-چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا بهتر روی تکالیفش تمرکز کند؟
شما می‌توانید با تقسیم تکالیف به بخش‌های کوچک‌تر، ایجاد زمان‌های استراحت کوتاه و استفاده از ابزارهای بصری مانند نمودارها و لیست‌ها، به فرزندتان کمک کنید تا بهتر تمرکز کند.
2-چگونه می‌توانم از خدمات مرکز دکتر صابر برای بهبود توجه و تمرکز فرزندم استفاده کنم؟
شما می‌توانید با مراجعه به مرکز دکتر صابر و استفاده از جلسات ارزیابی و درمانی، به بهبود توجه و تمرکز فرزندتان کمک کنید. این مرکز با استفاده از روش‌های علمی و تیم متخصص، بهترین راهکارها را ارائه میدهد.
علائم بیش فعالی و نقص توجه شامل بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری است. الگوهای شناختی اختلال نقص توجه – بیش فعالی بر نقص در عملکردهای اجرایی و ناتوانی مهار تأکید دارند. عملکردهای اجرایی یک کارکرد واحد نیستند و منعکس کنندۀ عملکردهای حلقۀ نورونی پیش پیشانی – زیرقشری هستند که در تنظیم رفتار، بی توجهی، حافظۀ کاری و توجه نقش دارند (بارکلی، ۲۰۰۶). مرکز درمانی بیش فعالی دکتر صابر با بررسی علایم بیش فعالی و نقص توجه توسط دکتر بیش فعالی و تشخیص دقیق نوع نقص توجه و بیش فعالی کودکان به ارائه خدمات درمانی جهت کاهش علائم بیش فعالی نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، سنسوری روم، کاردرمانی ذهنی، اتاق توجه شنیداری و ماساژ درمانی جهت آرام سازی می پردازد. همچنین جهت کنترل رفتارهای تکانشگرانه از تکنیک های رفتاردرمانی و بازی درمانی در بیش فعالی بهره می گیرند تا بهترین نتایج درمانی را در کاهش علائم بیش فعالی حاصل نمایند.
تفاوت علائم بیش‌فعالی در پسران و دختران
علائم بیش‌فعالی در پسران و دختران ممکن است متفاوت باشد. پسران معمولاً علائم بیرونی‌تری مانند بی‌قراری، پرخاشگری، و رفتارهای تکانشی نشان میدهند، در حالی که دختران بیشتر ممکن است علائم درونی مانند حواس‌پرتی، رویاپردازی، و کم‌توجهی داشته باشند. این تفاوت‌ها گاهی باعث میشود تشخیص ADHD در دختران دشوارتر باشد، زیرا علائم آنها کمتر مورد توجه قرار میگیرد. آگاهی از این تفاوت‌ها به والدین و مربیان کمک میکند تا علائم را زودتر شناسایی کنند.
مشکلات کودکان بیش فعال
توجه به عنوان یکی از محوری ترین علائم بیش فعالی کودکان در ابعاد مختلف دچار نقص است. ناتوانی معطوف ساختن توجه به یک تکلیف خاص، از اصلی ترین علائم اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. به همین ترتیب اصطلاح حواس پرتی، اغلب برای توصیف ناتوانی در معطوف کردن توجه به یک موضوع خاص به کار می رود. طبق واحد های عملکردی لوریا، ساختارهای مغزی واحد اول، تشکیلات مشبک، وظیفۀ کنترل هشیاری پایه و توجه را بر عهده دارند و عملکرد های مهاری سطح بالاتر به وسیلۀ شبکه ای از ارتباطات قشری کنترل می شود. توجه در سطوح مختلف در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی دچار نقص می شود. این سطوح، شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه و تقسیم توجه است. توجه انتخابی یکی از پایه ای ترین بخش های توجه است. توجه انتخابی و مهار دو روی یک سکه اند و برای توجه به بخشی از اطلاعات باید بخش دیگر اطلاعات را مهار کرد. مشکلات مربوط به حواس پرتی، در نتیجۀ ضعف در برقراری و یا حفظ توجه، به هنگام انجام تکالیفی است که جذابیت یا نتیجۀ آنی کمتری دارند، مانند تکالیف یکنواخت و طولانی، کودکانی که به علایم بیش فعالی دچار هستند، احساس می کنند که کار های جایگزین دیگری وجود دارد که جالب تر بوده و در صورت انجام آن ها پاداش بیشتری نصیب شان می شود، به همین دلیل توجه شان از کار اصلی گرفته می شود و به کارهای جایگزین معطوف می شود. این مشکل، ناتوانی در مهار و تکانشگری است.
علایم نقص توجه و بیش فعالی
کودکانی که به علائم بیش فعالی و نقص توجه دچار هستند، توانایی مدیریت یکسری محرک های خاص را دارند، اما نمی توانند در مقابل محرک های جالب تر، مقاومت کنند. بر این اساس، مهار محرک های غیر ضروری بخشی از فرایند توجه است. مشکلات حفظ توجه و مهار تکانه ها می تواند ناشی از مشکلی اساسی در سطح برانگیختگی، بر اساس مدل لوریا در سطح اول باشد. همچنین می تواند توضیحی برای این نکته باشد که چرا استفاده از دارو های محرک به “توجه” کمک می کند. دارو های محرک می توانند سطح برانگیختگی را در حد طبیعی نگه دارند. احتمالاً در مراحل بعدی رشد، حفظ توجه برای انجام کار های پیچیده تر، توسط قطعۀ پیشانی که وظیفۀ تنظیم رفتاری را بر عهده دارند، انجام می شود. از آن جایی که قطعۀ پیشانی آخرین بخش مغز در روند تحول است، ممکن است علایم بیش فعالی تا حدودی در نتیجۀ تأخیر در تحول قطعۀ پیشانی باشد که وظیفۀ مهار پاسخ های حرکتی کنترل شده (قطعۀ پیشانی) را بر عهده دارند.
توجه انتخابی و توجه پایدار
توجه انتخابی رفتاری پیچیده است که در آن ضمن حفظ یک پاسخ، از پاسخی دیگر خودداری می شود. این سازوکار فیلتر کننده، برای حذف و یا مراقبت از اطلاعات مورد پردازش، ضروری است. ناکارآمدی توجه انتخابی، عملکرد کودک با علایم بیش فعالی را در محیط های آموزشی تحت تأثیر قرار می دهد؛ به ویژه هنگامی که اطلاعات ارائه شده پیچیده و طولانی بوده و به دقت بالا و پردازش همزمان نیاز داشته باشد. بخش دیگری از فرایند توجه توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای انجام یک فعالیت مستمر و مداوم است. برای این کار، مهار و مقاومت در مقابل دیگر محرک های خارجی لازم است. توجه پایدار، توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می رود . کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند، در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. در علایم بیش فعالی کودکان نوع نقص توجه مانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال، کودکان دارای نوع نقص توجه، به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان می دهند، در حالی که در نوع ترکیبی، این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس، کودکان دارای نوع نقص توجه، سرعت پردازش کندتر دارند و مشکلات شان در توجه انتخابی بیشتر است.
بارکلی تفاوت های میان انواع زیر مجموعه های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است: در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده، اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدرت تقویت می شود. در نوع بی توجهی، مشکلاتی در توجه متمرکز دیده می شود، اما به نظر می رسد نقص توجه بیشتر در نتیجۀ یک اختلال شناختی است.
علت بیش فعالی کودکان چیست؟
علت بیش فعالی کودکان هنوز به طور کامل مشخص نیست، با این حال باور های عمومی درباره این که علت بیش فعالی چیست، وجود دارد. به طور احتمالی همچون سایر اختلالات روان، ژنتیک در بروز اختلال بیش فعالی نقش دارد اما تحقیقات دانشمندان نشان می دهد قرار گرفتن در معرض سموم محیطی همانند حشره کش، سرب، دود دخانیات، آسیب مغزی، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مشروبات الکلی پیش از زایمان در به وجود آمدن بیش فعالی موثر است. به طور کلی می توان گفت علت ها و عواملی که خطر مبتلا شدن کودک به بیش فعالی را افزایش می دهند، هنوز ناشناخته هستند. تحقیقات جدید نشان می دهد خوردن بسیار زیاد قند، تماشای بیش از اندازه تلویزیون، روش تربیت فرزند یا هرج و مرج خانوادگی را علت بیش فعالی کودکان نمی دانند. البته بعضی از این موارد می توانند علائم بیش فعالی کودکان را تشدید کنند. کلینیک بیش فعالی کودکان دکتر صابر با سابقه بالا در زمینه تشخیص کودکان توسط دکتر بیش فعالی و درمان کودکان بیش فعال با استفاده از درمان های تخصصی و به روز دنیا به ارائه خدمات درمانی در غرب و شرق تهران مشغول می باشد.
دانشمندان همچنان علت بیش فعالی کودکان را شناسایی نکردند اما آن چه تا به امروز جز باور عمومی می باشد این است که علت اصلی این اختلال همچون سایر اختلالات، عوامل ژنتیکی است. علاوه بر عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی نیز در به وجود آمدن بیش فعالی اثر گذار است. با این حال محققان هنوز هم به منظور بررسی علت بیش فعالی کودکان در تلاش و کوشش هستند.
علت بیش‌فعالی: از ژنتیک تا عوامل محیطی
علت بیش‌فعالی (ADHD) ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. تحقیقات نشان میدهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به ADHD دارد، به طوری که کودکان با سابقه خانوادگی این اختلال، بیشتر در معرض خطر هستند. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب) در دوران بارداری، مصرف سیگار یا الکل توسط مادر، و زایمان زودرس نیز میتوانند در بروز بیش‌فعالی نقش داشته باشند. همچنین، برخی مطالعات به ارتباط بین رژیم غذایی نامناسب و تشدید علائم ADHD اشاره کردهاند.
سوالات متداول:
1-آیا بیش‌فعالی در نوجوانان متفاوت است؟
بله، در نوجوانان، علائم بیش‌فعالی ممکن است به شکلهای متفاوتی ظاهر شوند. نوجوانان با ADHD ممکن است در مدیریت زمان، انجام تکالیف مدرسه، یا کنترل احساسات خود مشکل داشته باشند. همچنین، آنها ممکن است بیشتر در معرض خطر رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر یا رانندگی بی‌پروا قرار بگیرند.
2- آیا بیش‌فعالی در کودکان پیش‌دبستانی قابل تشخیص است؟
بله، بیش‌فعالی در کودکان پیش‌دبستانی نیز قابل تشخیص است، اما باید توجه داشت که برخی رفتارهای طبیعی کودکان در این سن (مانند بی‌قراری یا کنجکاوی زیاد) ممکن است شبیه علائم ADHD باشند. اگر کودک شما به طور مداوم در کنترل رفتارهای خود مشکل دارد یا رفتارهای تکانشی شدید نشان میدهد، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید.
بیش فعالی و نقص توجه در کودکان یک اختلال رشدی به حساب می آید. بسیاری از والدین با این سوال رو به رو هستند که بیش فعالی یعنی چه؟ تشخیص درست بیش فعالی در کودکان بسیار حائز اهمیت می باشد. نمی توان به هر کودک که فعالیت زیادی دارد برچسب بیش فعالی و نقص توجه را زد. اکثر کودکان بازیگوش هستند و این موضوع بع علت وجود هیجانات و رشد طبیعی کودک می باشد. تشخیص دقیق فقط توسط دکتر متخصص بیش‌فعالی انجام می شود اما بیش فعالی و نقص توجه موضوع متفاوتی است. کودکان بیش فعال اغلب فعالیت های حرکتی زیادی دارند و نسبت به محیط اطراف خود کم توجه هستند به گونه ای که وسایل خود را به کرات گم می کند یا به اجسام پیرامونش برخورد می کند. رفتارهای تکانشگری نظیر از جا پریدن، پرت کردن اجسام و عدم پیشبینی عاقب کار خود از علائم بارز این کودکان می باشد. این کودکان اغلب پرحرف بوده و نمی توانند خود را کنترل کنند و ساکت بنشینند. هنوز به صورت دقیق علت بیش فعالی شناخته نشده است اما عواملی نظیر ساختار مغز، زایمان زودرس، زنتیک و… در بروز این اختلال دخیل هستند. مرکز تشخیص و درمان بیش فعالی دکتر صابر در حیطه درمان بیش فعالی با امکانات فراوانی نظیر کاردرمانی بیش فعالی،گفتاردرمانی بیش فعالی ،بازی درمانی بیش فعالی، رفتاردرمانی، اتاق سنسوری، اتاق تقویت مهارتهای شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی، ماساژ درمانی و… در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد. همکاری ما با متخصصین روانشناس و روانپزشکان اطفال موجب کاهش استفاده از دارو و بهبود علائم کودکان بیش فعال و نقص توجه گردیده است.
بیش فعالی و مغز کودک
پتانسیل‌های مرتبط با رویداد در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی نیز استفاده شده است. نقص در حفظ توجه موجب میشود که این کودکان به‌طور آرام و متغیر پاسخ دهند و هنگام ارائه محرک اشتباهات بیشتری مرتکب شوند. نقص در توجه انتخابی سبب میشود کودکان به محرکهای مربوط پاسخ ندهند. بنابراین، این امر برای ارزیابی بسامد و تأخیر پاسخ به محرکها اهمیت دارد. برای ارزیابی این فرضیه، پتانسیل‌های مرتبط با رویداد، جهت اندازه‌گیری توجه انتخابی و پایدار استفاده شده‌اند. یکی از اجزای توجه پایدار که مکرراً در کودکان دارای اختلال نقص توجه مطالعه شده است، جزء پی‌سه‌بی است. پی‌سه‌بی یک قلة مثبت همراه با یک دورة کمون ۸۰۰-۳۰۰ میلی‌ثانیه با بیشینه‌ای در منطقه‌ی آهیانه‌ای قشر مخ است. چندین مطالعه فراوانی کمتری را روی پی‌سه‌بی در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در شرایط کثرت و ندرت تحریک نشان داده‌اند. علاوه بر این، بیماران دارای اختلال یادگیری ریاضی و خواندن بسامد کمتری در این موج دارند. کاهش پی‌سه‌بی آشفتگی‌های شناختی را بیشتر از علائم خاص نقص توجه منعکس میکند.
داروهای محرک که دقت و سرعت قضاوت را بهبود می‌بخشند، فراوانی پی‌سه‌بی را در کودکان دارای اختلال بیش‌فعالی افزایش میدهند. این یافته‌ها در میان کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی خالص و کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی با ویژگیهای پرخاشگرانه در همۀ گروه‌های سنی نشان داده شده است .
در نقص توجه- بیش‌فعالی فراوانی امواج اِن ۱۲۰۰ کاهش مییابد. در یک تکلیف بازداری‌های موفق، کاهش اِن ۲۰۰ روی قشر پیشانی تحتانی راست قابل ثبت است.
کودکان زیرگروه ترکیبی اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در هنگام بازداری پاسخ، موج اِن ۲۰۰ غیرطبیعی و در هنگام خطاهای پردازش موج پی‌سه‌بی غیرطبیعی دارند. در مقابل، کودکان دارای اختلال خواندن در زمان بازداری پاسخ در مقادیر اِن ۲۰۰ هیچ مشکلی نشان نمی‌دهند ولیکن در امواج پی‌سه‌بی مشکل دارند. بر این اساس مشکل کودکان با اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی مشکل در تشخیص اشتباه و پردازش تأخیری اطلاعات شفاهی است (تارویان، نیکولسون و فاوست، ۲۰۰۶؛ پلیزکا، لیوتی و ولدرف، ۲۰۰۰).
پتانسیل رویداد یعنی چه
یکی دیگر از امواج پتانسیل وابسته به رویداد قله منفی غیر انطباقی است. قلة منفی غیرانطباقی که نمایانگر توجه است در کودکان بیش فعال یعنی چه؟، در کودکان و جوانان سالم به دقت مطالعه شده است، کودکان اغلب یاد میگیرند به‌طور مناسبی توجه شان را جهت داده و یک پاسخ یا تحریک غیرمرتبط را متوقف کنند. تفاوت‌های مشخصی در توانایی‌های جهت دادن به توجه و پردازش اطلاعات که در طول زمان رخ میدهد، وجود دارد، اگرچه حتی کودکان 8-6 ساله وقتی برانگیخته میشوند، میتوانند آشفتگی محرکهای غیرمرتبط را کنترل کنند. این توانایی تا سن ۱۸ سالگی برای آشفتگی‌های غیرمنتظره به‌طور برجسته‌ای رشد میکند (وزل و شورگر، ۲۰۰۷).
تازگی یک محرک، توجه یک کودک دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی را به‌طور موقتی جلب میکند. از آنجایی که موج قله‌ی منفی غیرانطباقی خودکار است، میتواند به‌عنوان یک شاخص جهت‌گیری توجه در نظر گرفته شود (وان موریک و همکاران، ۲۰۰۹). در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی یعنی بسامد اِن دو در مقایسه با کودکان سالم کمتر است. این یافته‌ها نشان میدهند که کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در توانایی توجه انتخابی، به ویژه زمانی که مجموعه‌ای از محرکها باید نادیده گرفته شوند، ضعیف‌تر هستند. در مقابل وقتی فقط یک هدف ارائه شود و توجه انتخابی خیلی مورد نیاز نباشد این اختلاف‌ها کمتر است، بنابراین جمع‌آوری اطلاعات از محرک‌هایی که آزمودنی باید به یک تکلیف در یک زمان توجه داشته باشد و شرایطی که آزمودنی باید توجهش را تقسیم کند، مهم خواهد بود. بر این اساس کمبودهایی که اغلب کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در آزمون‌های رفتاری و مهارتهای خودکار نشان میدهند، در نتیجه‌ی نقصان‌های عصبی است.
انواع بیش فعالی و نقص توجه
انواع بیش فعالی و نقص توجه براساس علایم به دو نوع تقسیم می شوند که در زیر به صورت کامل بررسی می کنیم.
1. بیش فعالی و نقص توجه با بی توجهی
در 6 ماه گذشته کودک حداقل 6 مورد ازز علایم ملاک های تشخیصی انجمن روان پزشکی آمریکا را در حیطه نقص توجه کسب کرده باشد. علایم متناسب با سطح رشد کودک نیست و بر روی فعالیت های تحصیلی و شغلی فرد تاثیر مستقیم می گذارد.
از توجه کامل به جزییات درمی ماند یا با بی دقتی تمرینات تحصیلی و فعالیت های شغلی را انجام می دهد.
اغلب در حفظ توجه بروی فعالیت های تحصیلی و فعالیت های تفریحی مشکل دارد.
به نظر می رسد وقتی مستقیما با او صحبت می کنید گوش نمی دهد.
دستورالعمل ها را کامل اجرا نمیکند و نمی تواند تکالیف مدرسه و کارهای معمولی و وظایف خود را در محل کار تکمیل کند. دلیل این موضوع مشکلات رفتاری یا نفهمیدن دستورات نیست.
در سازمان دهی تکالیف وفعالیت ها ناتوان است.
از فعالیت هایی که نیاز به تلاش ذهنی مستمر دارند اجتناب می کند یا با بی میلی انجام می دهد.
اشیاء لازم برای انجام تکالیف یا فعالیت ها را گم می کند، مثل تکالیف درسی، اسباب بازی ها یا وسایل آموزشی
محرک های بیرونی و مزاحم به آسانی پرت می کند.
در فعالیت های روزمره اغلب فراموش کار است.
2. بیش فعالی و نقص توجه با تکانشگری
در 6 ماه گذشته کودک 6 مورد یا بیشتر از علایم ملاک های تشخیصی انجمن روان پزشکی آمریکا را در حیطه بیش فعالی کسب کرده اما علایم نقص توجه وجود ندارد.
مدام روی صندلی تکان می خورد و دست و پایش بی قرار است.
در کلاس درس یا جاهای دیگری که انتظار می رود فرد بنشیند، صندلی را ترک می کد.
اغلب در حال دویدن است یا از در و دیوار بالا می رود.در بزرگسالی این حالت با احساس بی تابی و بی قراری همراه است.
نمی تواند بدون سروصدا راه انداختن به بازی یا فعالیت های تفریحی بپردازد.
اغلب در حال حرکت است و به نظر می رسد موتوری به حرکت وادارش می کند.
اغلب زیاد حرف می زند.
تکانشگری چیست؟
قبل از اینکه سوال تمام شود با عجله جواب میدهد.
اغلب در انتظار کشیدن برای نوبت ناتوان است.
حرف دیگران را قطع کرده یا مداخله می کند، مثلا خود را در مکالمه ها و بازی ها داخل می کند.
شواهد متقنی مبنی بر یک رابطه متقابل بین عوامل وراثتی و محیطی تاثیر گذار بر اختلال بیش فعالی و نقص توجه وجود دارد. این رابطه بر نحوه بروز اختلال بیش فعالی و نقص توجه تاثیر می گذارد.
عوامل خطر ساز محیطی و غیر وراثتی شامل مصرف الکل و سیگار توسط مادر در دوران بارداری، قرار داشتن در معرض میزان بالایی از سرب و عفونت های استرپتوکوکی است.
علائم مشترک بیش فعالی و نقص توجه
اختلالات درونی( اضطراب)
مخالفت پرخاشگرانه و اختلال سلوک
اضطراب، مخالفت پرخاشگرانه و اختلال سلوک
این یافته ها ضرورت تمایز بین زیرمجموعه های مشترک اختلال نقص توجه_بیش فعالی را مشخص می کند. به طور مشخص کودکانی که دچار اضطراب همراه با اختلال نقص توجه_ بیش فعالی هستند بهتر از دیگر گروه ها به روش های درمانی اختلال نقص توجه_ بیش فعالی پاسخ میدهند.این گروه به هر سه روش درمانی( رفتاری، دارویی و کاردرمانی ) پاسخ می دهند.
اختلال نقص توجه- بیش فعالی اساسا یک اختلال تحولی سازوکارهای خود تنظیمی مغز به حساب می آید. و خوشه هایی از کارکردهای شناختی مرتبط به هم را شامل می شود که از این قرار می باشد:
فعال سازی: سازماندهی، اولویت بندی و فعال سازی برای کار
تمرکز: تمرکز کردن، استمرار بخشیدن و انتقال توجه به کارها
تلاش: نظم بخشیدن به هشدار، استمرار بخشیدن به تلاش وسرعت پردازش
هیجان: مدیریت ناکامی ها و نظم بخشی به هیجان ها
حافظه: بهره گیری از حافظه کاری و دستیابی به یادآوری
کارکرد یا عمل: نظارت کردن و خود- نظم بخشیدن به عمل
این کارکرد ها در جنبه های متعدد زندگی روزانه فرد حائز اهمیت هستند. کارکرد های اجرایی از تعامل و وابستگی متقابل برخوردار هستند و در تمام کودکان دچار اختلال نقص توجه- بیش فعالی جزء اساس و جوهر اختلال می باشند.
در کودکان اختلال نقص توجه- بیش فعالی تکانشگری ناشی از نقص در مهار، کنترل رفتار و خود تنظیمی است. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی، موجب راهبرد های ضعیف در حل مساله، ضعف در سازماندهی مهارت ها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی است.
مشکلات توجه در بیش فعالی چیست؟
توجه پایدار توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار میرود. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند. در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. کودکان نوع نقص توجه همانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال کودکان دارای نوع نقص توجه به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان میدهند. در حالی که در نوع ترکیبی این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس کودکان دارای نوع نقص توجه، به پردازش کندتر دارند و مشکلاتشان در توجه انتخابی بیشتر است. بارکلی تفاوت های میان انواع زیرمجموعه‌های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است : در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدر تقویت میشود. در نوع بی توجهی مشکلاتی در توجه متمرکز دیده میشود اما به نظر می‌رسد نقص توجه بیشتر در نتیجه یک اختلال شناختی است.
سوالات متداول:
1- آیا کودکان بیش‌فعال همیشه پرانرژی و شلوغ هستند؟
نه لزوماً. برخی کودکان با ADHD ممکن است بیش‌فعالی و بی‌قراری نشان دهند، اما برخی دیگر، به ویژه دختران، بیشتر علائم نقص توجه مانند حواس‌پرتی و رویاپردازی دارند. این تفاوت‌ها باعث میشود تشخیص ADHD در برخی کودکان دشوارتر باشد.
2-آیا بازی‌های ویدیویی بر علائم بیش‌فعالی تأثیر دارند؟
بازی‌های ویدیویی میتوانند علائم بیش‌فعالی را تشدید کنند، به ویژه اگر کودک زمان زیادی را صرف این بازی‌ها کند. این بازی‌ها ممکن است باعث افزایش حواس‌پرتی و کاهش تمرکز شوند. محدود کردن زمان استفاده از وسایل الکترونیکی و تشویق به فعالیتهای فیزیکی میتواند مفید باشد.
برخی متخصصان بر این باوراند که پرخاشگری کودکان ریشه در عدم فرصت یادگیری دارد، به این معنا که کودک به علت این که فرصت یادگیری نداشته و نمی داند که نسبت به یک محرک چگونه عمل کند. به همین دلیل ممکن است کودک رفتار پرخاشگری از خود نشان دهد. در موارد دیگر ممکن است دلیل پرخاشگری کودکان، مشکلاتی باشد که کودک با آن ها دست و پنجه نرم می کنند؛ همچون رویداد های استرسی، مشکلات عاطفی، کمبود توجه، علائم اوتیسم و… . با این حال حتی در مواردی که کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری جدی ارزیابی شده اند، والدین و متخصصان رفتاردرمانی و کاردرمانی می توانند تاثیر بسیاری بر کنترل و مدیریت پرخاشگری کودکان داشته باشند. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر پرخاشگری کودکان، در کلینیک کاردرمانی و رفتاردرمانی دکتر صابر واقع در غرب و شرق تهران، علت پرخاشگری کودک را بررسی کرده و به درمان کودکان مبتلا به پرخاشگری با استفاده از متدهای روز دنیا می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
درمان پرخاشگری کودکان و آزمون ناپذیری آن ها
بسیاری از کودکان می توانند مدت زیادی با درمانگر همکاری کنند به طوری که ارزیابی به راحتی و با سرعت ادامه می یابد، اما بعضی دیگر نمی توانند. در طول فرایند تشخیص، هر روانشناسی با کودکانی مواجه می شود که ارزیابی آن ها سخت است. بعضی از درمانگران این کودکان را «آزمون ناپذیر» می نامند. گزارش بالینی آن ها در مورد این کودکان ممکن است تنها شرح این مطلب باشد که کودک نتوانست در هیچ آزمونی همکاری کند و بنابراین اطلاعات تشخیصی جمع آوری نشد. به نظر برخی متخصصان هیچ کودکی آزمون ناپذیر نیست و با استفاده از ابزار های بالینی مختلف، دستیابی به حداقل بعضی از اطلاعات تشخیصی مفید در مورد هر کودکی امکان پذیر است، با وجود این که ممکن است ارزیابی او سخت باشد.
علت پرخاشگری کودک
هنگامی که درمانگران به کودکی آزمون ناپذیر می گویند، بدان معناست که کودک به آزمون های استاندارد شده پاسخ نمی دهد، اما به یاد داشته باشید که آزمون های استاندارد شده فقط برای بیان این که کودکی مشخصاً با سایرین متفاوت است، مورد نیاز هستند. انجام این کار در مورد کودکی با ارزیابی مشکل، به اندازه کافی راحت هست. حتی اگر درمانگر احساس کند که نتایج آزمون استاندارد شده، توانایی واقعی کودک را دست کم می گیرد و این واقعیت که کودک زیر نمره برش افتاده است، کافی است تا او را کاندیدای ارزیابی بیشتر کند. پس از آن می توان از روش های معیار -مرجع و مشاهده رفتاری استفاده کرد. این ها کمتر رسمی هستند و می توانند بر نیاز ها و علایق کودک منطبق شوند. حتی اگر کودک اصلاً قبول نکند در آزمون استاندارد شده شرکت کند، می توان از روش های مصاحبه استاندارد مانند مقیاس رفتار انطباقی واینلند برای دستیابی به یک نمرۀ هنجار – مرجع بر پایۀ گزارش والدین استفاده کرد. این نیز می تواند تفاوت عمدۀ کودک با همسالانش را تأیید کند و میتوان از روش هایی که کمتر رسمی هستند برای تعیین عملکرد پایه و شناسایی اهداف مداخله استفاده کرد.
ارزیابی کودکان و درمان پرخاشگری
نلسون چهار دسته از کودکانی را مطرح کرد که احتمالاً به سختی ارزیابی می شوند: کودکانی که بی نهایت خجالتی و ساکت هستند، آن هایی که لجباز و پرخاشگر هستند، آن دسته که بیش فعال و تکانشی هستند و کودکان مبتلا به معلولیت های جسمی. در مورد کودکان خجالتی، کم کردن ارزیابی، دادن وقت بیشتر برای گرم شدن و آغاز کار با روش های ارزیابی درکی که احتیاج کمتری به گفتار دارند، می تواند مفید باشد. یک درمانگر می تواند برای آماده کردن این کودکان برای ورود به شیوه های ارزیابی معیار-مرجع و مشاهدات رفتاری، از نامگذاری غلط اشیاء معمولی و نقش بازی کردن برخلاف جریان عادی استفاده کند. در مورد کودکان لجباز و بیش فعال یا تکانشی، استفاده از یک لحن کنترل کننده محکم توسط درمانگر و احتمالاً درخواست از والدین برای منتظر ماندن در اتاق مشاهده، ممکن است مفیدتر از زمانی باشد که در معرض دید کودک باشند. نلسون استفاده از روش های مهلت دادن را برای کسب همکاری کودک لجباز پیشنهاد کرد. این روش ها ممکن است به ارزیابی طولانی تری نسبت به آنچه طراحی شده، بیانجامد، اما در عوض باعث می شود اطلاعات معتبر دیگری از کودک بدست آوریم، به جای این که مجبور شویم به خاطر شکست خوردن، ارزیابی را رها کنیم. با پرهیز از شیوۀ زبانی که کودک را بر درمانگر غالب می کند -مثلاً از کودک درخواست می کنید «آیا می خواهی فلان کار را انجام دهی؟ یا دنبال کردن یک دستور با خوبه؟ – می توان از بروز وضعیت های ناشیانه در برابر کودکی که درمانگر را در مقابل عمل انجام شده قرار می دهد، به طوری که مجبور می شود از آنچه پیشنهاد کرده عقب نشینی کند، جلوگیری کرد. با دور کردن محرک های خارجی از محیط می توان به تمرکز کودک بیش فعال روی مواد ارزیابی کمک کرد. با انعطاف پذیری در مقابل محلی که ارزیابی در آنجا انجام می شود نیز می توان به این نوع کودک کمک کرد. به جای اصرار روی نشستن کودک پشت میز، درمانگر می تواند مقداری از ارزیابی را کف اتاق، داخل راهرو، یا زیر میز انجام دهد. نلسون نیز پیشنهاد کرد شکست های مکرر کودک را بپذیرید و ارزیابی را به جای مدتی طولانی، در دوره های کوچک زمانی انجام دهید.
رفتاردرمانی کودکان با مشکلات ذهنی و جسمی
کودک مبتلا به ناتوانی های بینایی یا سایر ناتوانی های جسمی نیز به علت ناتوانی در پاسخ به محرک های معمولی ارزیابی به شیوه ای عادی، مشکلات خاصی را نشان می دهد. از کودکان مبتلا به ناتوانی های جسمی که قادر به اشاره کردن نیستند، می توان خواست به محرکی نگاه کنند که بهتر از همه با آنچه که درمانگر گفته، جور درمی آید. در یک رویکرد ارزیابی پویا، برای آن کودکانی که اصلاً گفتار ندارند، به منظور تعیین آنچه به برقراری ارتباط بهتر به آن ها کمک می کند می توان از انواع مختلف سبک های جایگزین برقراری ارتباط مانند تصاویر، علائم، یا کلمات نوشتاری استفاده کرد. از کودکان نابینا می توان خواست اشیائی را که حس می کنند، نام ببرند یا توصیف کنند یا در مورد رویدادهایی که تجربه کرده اند، صحبت کنند. نلسون پیشنهادات بیشتری را برای کار با کودکی که سخت ارزیابی می شود، ارائه کرد. نکته مهم آن است که درمانگر بداند حتی اگر به نظر نرسد که آزمون استاندارد شده، پربارترین منبع اطلاعات است، باز هم می توان از هر کودک مبتلا به یک مشکل ارتباطی، چیزی آموخت. از نظر من، ما هرگز نباید صرفاً با عبارت «آزمون ناپذیر» برای کودکی، حذف کردن او را توجیه کنیم. با استفاده از مجموعه کامل ابزارهای ارزیابی خود تصمیم گیری در مورد این که آیا کودکی مشکل برقراری ارتباط دارد یا نه، تعیین عملکرد پایه و این که کودک برای برقراری ارتباط بهتر به چه چیزی نیاز دارد امکان پذیر می شود. این، هدف عمدۀ ما به عنوان یک تشخیص دهنده است، هر چند ممکن است مشکل باشد، اما هرگز غیرممکن نیست.
سوالات متداول:
1- دکتر چگونه علت پرخاشگری کودک را تشخیص میدهد؟
پزشک یا روانشناس کودک با استفاده از مصاحبه بالینی با والدین، مشاهده رفتار کودک، آزمون‌های روان‌شناختی و بررسی شرایط خانوادگی و مدرسه‌ای، علت‌های اصلی پرخاشگری را شناسایی میکند. این علت‌ها میتواند شامل اختلالات عصبی-رشدی، مشکلات هیجانی، محیط پرتنش یا حتی مشکلات جسمی باشد.
2- آیا درمان پرخاشگری کودکان به دارو نیاز دارد؟
در بیشتر موارد، درمان رفتاری و روان‌شناختی کافی است. اما در مواردی که پرخاشگری ناشی از اختلالات شدید مانند ADHD یا اختلالات خلقی باشد، پزشک ممکن است دارو تجویز کند. تصمیم‌گیری در این مورد تنها پس از ارزیابی دقیق توسط دکتر انجام می‌شو
از بهترین روش ها برای تقویت توجه و تمرکز کودکان، بازی ها می باشند و نکته مهم برای اثر گذاری بیشتر بازی با کودکان، جذاب بودن آن می باشد. با توجه به سن کودک و هم چنین میزان کمبود توجه و تمرکز در او، از بازی های گوناگونی می توان استفاده کرد. توجه مداوم یا گوش به زنگی توانایی حفظ توجه به یک محرک منفرد یا یک تکلیف در دوره ای از زمان می باشد و بطور ذاتی با برانگیختگی در ارتباط است. بیشترین طول زمانی که فرد می تواند توجه خود را حفظ کند اغلب گستره ی توجه نامیده می شود. جهت درمان توجه و تمرکز در کودکان می توان از تمرینات کاردرمانی توجه و اتاق تاریک استفاده نمود. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر با درنظر گرفتن تمرینات متنوع برای تقویت توجه و تمرکز در کودکان و هم چنین روش های درمانی نشانه های عدم تمرکز در کودکان در غرب و شرق تهران فعالیت می کند.
سطح توجه مداوم حتی برای یک تکلیف متفاوت است. در رانندگی، توجه مداوم در دوره ای از زمان ما را قادر می کند تا جاده را بازبینی کرده و هر تغییری را که نیاز به عمل دارد تشخیص دهیم. هشدار محدوده ی مسیر خطکشی شده یا حضور یک وسیله ی نقلیه توجه را تا سطح مورد نیاز برای تصمیم گیری و انتخاب پاسخ بالا می برد.
بهبود توجه و تمرکز در کودکان
عدم تمرکز و ناتوانی در حذف اطلاعات بیهوده توسط مغز، منجر به ایجاد یک سوال میگردد، چگونه ما ویژگیهای موجودیت را انتخاب میکنیم و چه اتفاقی برای سایر دادهها میافتد؟ آزمایشات انجام گرفته در ۱۹۵۰ به این سوال با بررسی پدیدهی Cocktail party پاسخ میدهد. آزمودنی‌ها با دو جریان متفاوت گفتاری مواجه شدند، هرکدام با یک گوش، بوسیله هدفون از آزمودنی‌ها خواسته شد تا فقط به یک کانال از طریق تکرارکردن آن چه می‌شنوند گوش فرا دهند. زمانی که از نظر فیزیکی بین صداها تفاوت وجود داشت، برای مثال جنسیت گوینده یا شدت صدا، آزمودنی‌ها قادر بودند تا به پیام شنیداری انتخاب شده گوش فرا دهند و آن چه را که شنیده‌اند تکرار کنند. زمانی که هر دو جریان صداهای یکسانی داشت، سخت بود تا معنای دو پیام را از هم افتراق دهند. این آزمایشات اولیه پیشنهاد داده است که انتخاب، بعد از ذخیره‌ی موقت و قبل از پردازش معنایی صورت میگیرد.
آزمایشات بعدی برخی از یادآوری‌ها را از کانالی که مورد توجه قرار نگرفت توضیح داده‌اند، در واقع این اطلاعات فیلتر نشده‌اند اما به آنها توجه شده است، مثل کم کردن صدای یک رادیو یا تلویزیون. پیام اصلی از طریق سایر اطلاعاتی که مورد توجه قرار گرفته‌اند، بدست آمده است. سطح پردازش اطلاعاتی که مورد توجه قرار نگرفته‌اند ممکن است به این که آیا مربوط اند یا نامربوط و به بار درکی آنها در آن زمان وابسته باشد. زمانی که بار درکی پایین است، ظرفیت توجه بیشتری در دسترس است. به مثال مهمانی برگردید، زمانی که محرک موجود خسته کننده باشد، توجه میتواند بر سایر مکالمات در اتاق معطوف شود.
توجه انتقالی و تقویت توجه در کودکان
توجه انتقالی، توانایی انتقال توجه بین دو یا چند محرک یا تکلیف می باشد. تمرکز توجه ما دائماً با ویژگی های محیط و تکلیفی که انجام می دهیم تغییر می کند. ما توجه مان را به مکان های مختلف- به محرک های موجود در اتاق یا در خیابان به اشیا و به افراد و بدنمان هدایت می کنیم. این نوع از توجه به توانایی تغییر تمرکز بین تکلیف در یک روش تطابق یافته و انعطاف پذیر با نیازهای شناختی مختلف وابسته است. توجه انتقالی در پاسخ به یک محرک محیطی، که ممکن است یک صدا یا نور یک تصویر در حال حرکت در محیط میدان بینایی باشد، رخ می دهد. صدای غیرمنتظره، حرکت رفلکسی سر را به سمت منبع صدا تحریک می کند. در بینایی، توجه توسط حرکت تصویر و حرکت چشم ها در مسیری که به سمت تصویر می رود با تمرکز روی فرورفتگی رتینا تحریک می شود. این انتقال های سریع توجه به یک مکام جدید خودکار هستند و می توانند با یا بدون حرکات چشم اتفاق بیفتد. زمانی که توجه به یک مکان جدید انتقال می یابد، پردازش «بالا به پایین» توجه را در آن مکان حفظ می کند. انتقال هایی که بر پایه ی شی هستند، در عملکرد تکلیف با اشیاء مختلف رخ می دهد. حتی حرکت ساده ی ریختن آب از کتری به داخل فنجام شامل توجه به کتری و سپس انتقال توجه به فنجان می باشد. در برخی شرایط، انتقال توجه مخفی رخ می دهد، برای مثال زمانی که درسینما به فردی که دیر رسیده بدون حرکت چشم ها از پرده راه می دهیم. بررسی انتقال توجه در سه مرحله توصیف شده است: عدم درگیر شدن، انتقال و درگیری شدن، که نواحی مختلف مغز درگیری می باشند. فقدان آشکار انتقال توجه در افرادی که آسیب مغزی دارند ممکن است به عنوان حرکات تصادفی چشم، یک نگاه ثابت و عدم توانایی برای انجام حرکات ارادی چشم بروز کند، یا سبب انعطاف ناپذیری شناختی، بسته به وسعت و مکان ضربه گردد. با انجام روش های کاردرمانی و تقویت توجه و تمرکز در کودکان می توان به تقویت توجه انتقالی کودک نیز کمک کرد.
چند تکلیفی و درمان عدم تمرکز
توجه تقسیم شده، توانایی توجه به دو یا چند محرک یا تکلیف در یک زمان می باشد، که اغلب به عنوان چند تکلیفی از آن یاد می شود. در زندگی روزمره، ما اغلب بیشتر از یک کار را در یک زمان انجام می دهیم. چند تکلیفی، ویژه زندگی در محل کار و خانه برای بیشتر افراد می باشد. در این مورد، ما باید توجه مان را بین دو یا چند فعالیت رقیب تقسیم کنیم. تکالیفی که توسط شبکه های مغز در مناطق اناتومیکی نزدیک تنظیم می شوند، با هرکدام از تکالیفی که توسط نواحی فضایی کنترل می شوند تداخل خواهند داشت، که بعنوان فرضیه ی فاصله ی عملکردی شناخته شده است، که نشان می دهد توجه نامحدود می باشد و بنابراین در هر زمانی در حال رقابت می باشد. آنهایی که تئوری های ظرفیت را حمایت می کنند، پیشنهاد کرده اند که مغز پردازنده های گوناگونی دارد که می تواند به انواع مختلف محرک های وارد شونده سازماندهی گردند. اگر دو تکلیف به منبع یکسان وابسته باشند، عملکرد هریک یا هر دو در پدیدهی تداخل کاهش می یابد. با این حال، اگر منابع پردازشی مختلف برای هر تکلیف مورد استفاده قرار گیرند، با هم تداخل نمی کنند و عملکرد تکالیف دوگانه زمانی که هرتکلیف به تنهایی تکمیل شود، می تواند خوب باشد. روش های درمانی مختلفی برای تقویت توجه چند تکلیفی یا همان توجه تقسیم شده وجود دارد که به کودک در تقویت توجه و تمرکز نیز کمک می کند.
توجه تقسیم شده
بیشتر مطالعات اخیر بر روی عملکرد رانندگی، حمایت این یافته ها را آشکار ساخته است، که پیشنهاد می دهند عملکرد رانندگی به ماهیت تکلیف دوگانه وابسته است، شامل درجه ای که آن ها همان مدالیته ی حسی و سطح نیاز توجهی را تقسیم می کنند. برای مثال، مکالمات مسافران بر روی رانندگی مؤثر نمی باشد. با این حال، استفاده از گوشی موبایل و نوشتن پیامک به طور پیشروند های تاثیر مشخصی روی عملکرد می گذارد. مکالمات رانندگان با گوشی موبایل بی توجهی را نشان داده و نسبت به راننده ای که در مکالمات تلفن همراه درگیر نمی شود کمتر از 50 درصد اطلاعات در محیط پردازش می شوند. توانایی انجام چند تکلیف یک مهارت پسندیده می باشد، که منجر به بهبود کارایی می گردد. شواهد نشان می دهد که نگرش هایی به سمت چند تکلیفی وجود دارد، و ارزش آن ها که به بافتار و فعالیت هایی که ممکن است استفاده شوند، بستگی دارد. Phil Cooke، در یک نقد از چندتکلیفی، پیشنهاد کرد که یکی از موارد ارزشمند در قرن 21، توجه تقسیم نشده خواهد بود. برخی فرضیات رایج این ادعا را دارند که افراد محقق بیشتر یا کمتر از دیگران در چندتکلیفی مهارت دارند، و این سؤال مطرح میشود که چگونه افراد با هم تفاوت دارند. این تفاوت ها ممکن است توسط تاثیر تمرین شرح داده شود، چرا که با تکرار تکلیف، عملکرد برای تکالیف پیچیده و ساده مانند خواندن در حین نوشتن دیکته بهبود می یابد. گزارش تکالیف کاری پیچیده این مسئله را مطرح کرده است که متخصصان آموزش دیده مثل خلبان ها در چند تکلیفی مهارت دارند به خاطر این که آن ها در اجرای تکالیف به طور وسیعی تجربه دارند. یک توضیح دیگر اغلب تفاوت در عملکرد چند تکلیفی را ارائه داده است که مربوط به جنسیت می باشد. Mantyla در سال 2013 این مسئله را مطرح کرد، که یافته های وی فرضیات ظرفیت بالای زنان را برای انجام تکالیف چندگانه حمایت نمی کند. شرایط تحقیقات بیرونی، ممکن است این نتایج را نفی کنند. یافته های Schneider و Offier در سال 2011، در مورد این که مادرهای در مقایسه با پدرها در هفته 10 ساعت بیشتر صرف انجام مهارت های چند تکلیفی می کنند، و آن که این مهارت ها با کارهای خانه و مراقبت از کودک در ارتباط هستند، ممکن است اختلاف این تکالیف خاص را نشان دهد.
سیستم های توجهی و تقویت تمرکز
خلاصه برای برخی فعالیت ها آشکار است که چند تکلیفی تأثیر معناداری روی عملکرد ندارد، در حالی که برای دیگران می تواند بشدت عملکرد را مختل سازد. این مسئله به نواحی آناتومیکال درگیر در تکالیف، ظرفیت اخیر و نیازهای سیستم توجهی وابسته می باشد. به نظر می رسد که عملکرد می تواند توسط تأثیر یک تمرین در حالی که تلاش توجهی لازم است تعدیل گردد. تاکنون بر اجزای مختلف توجه و پایه ای بودن آن برای تمام عملکردهای شناختی تأکید شد. روانشناسان نقش توجه را در شناخت از پایان قرن نوزدهم در زمانی که William James بین دو نوع توجه تفاوت قائل شد در نظر دارند. روش فعال شامل پردازش «بالا به پایین» وابسته به اهداف و انتظارات فرد می باشد، و روش غیرفعال، واکنش به محرک های خارجی در یک شیوه ی «پایین به بالا» است. بسیاری از تحقیقات در مورد توجه، این مسئله را مورد توجه قرار داده اند که ما چگونه محرک ها را تشخیص داده و به آن ها در محیط بیرونی پاسخ می دهیم. شما می توانید با انجام روش های مختلف درمانی به تشخیص محرک ها پاسخ داده و آن ها را تقویت کنید و هم چنین به تقویت تمرکز کمک کنید.
تمریناتی در زمینه کاردرمانی بیش فعالی و توجه و تمرکز در کودکان
رادیو را در اتاق قرار دهید، یک متن بخوانید و یادداشت‌هایی راجع به آن بنویسید. هر موردی در رادیو که توجه شما را جلب کرده و حواس شما را از کارتان پرت میکند را یادداشت کنید. آیا آن یک صدای غیرمعمولی میباشد؟ یا یک صدای آشنا در رادیو است؟ تجربه شما چگونه با تئوری‌های توجه انتخابی شنیداری مرتبط میشود؟
توجه انتخابی در جهان بینایی، مکانیسمی است که نظرکردن، به دیدن تبدیل میکند. یک مثال از این مسئله، اسکن‌کردن قفسه سوپر مارکت برای پیدا کردن یک پاکت مخصوص حبوبات است، که ما آنهایی را که شبیه نمی‌باشند نادیده میگیریم و میتوانیم به طور انتخابی به پاکتی که میخواهیم بخریم توجه کرده و آن را تفسیر کنیم. مفسرهای مختلف از این که توجه به علت محدودیت‌های بسیار در ظرفیت‌مان جهت پردازش اطلاعات بینایی، انتخابی میباشد حمایت کردهاند که منجر به مفهوم رقابت محرکها برای منابع محدود میشوند. شواهدی در انسانها برای رقابت عصبی با استفاده از FMRI یافت شده است، که محرکهای مختلف بینایی هم بطور متوالی و هم همزمان وجود دارند. مطالعات مختلف نشان داد که بازنمودهای همزمان، پاسخ‌های ضعیفی را نسبت به بازنمودهای متوالی تحریک میکنند که علت آن رقابت بین آنها میباشد.
سوالات متداول:
1-چه بازی‌ها و فعالیت‌هایی برای تقویت توجه و تمرکز مفید هستند؟
بازی‌هایی که نیاز به تمرکز و تفکر دارند، مانند پازل‌ها، بازی‌های حافظه، و لگو، میتوانند به تقویت توجه و تمرکز کمک کنند. فعالیتهای حرکتی مانند یوگا، شنا، یا بازی‌های تعادلی نیز میتوانند مفید باشند. این فعالیت‌ها نه تنها توجه را بهبود می‌بخشند، بلکه هماهنگی حرکتی و مهارتهای شناختی را نیز تقویت میکنند.
2- آیا ورزش میتواند به بهبود توجه و تمرکز کمک کند؟
بله، ورزش منظم به افزایش جریان خون به مغز و بهبود عملکرد شناختی کمک میکند. فعالیتهای بدنی مانند دویدن، شنا، یا یوگا میتوانند به کاهش استرس، افزایش انرژی، و بهبود تمرکز کودکان کمک کنند. ورزش همچنین باعث ترشح اندورفین میشود که به بهبود خلق و خو و کاهش بی‌قراری کمک میکند.
بازی اولین و مهم ترین راه برای درمان توجه و تمرکز کودکان و آموزش کودکان است. اما متاسفانه بسیاری از پدر و مادر ها به دلایل مختلف از این مورد غافل شده و کودک خود را به حال خود رها می کنند و به کودک در درمان عدم تمرکز در درس خواندن کمک نمی کنند. بازی های بسیاری از جمله شمارش برعکس، سکه بازی، بازی تشخیص تفاوت ها، رنگ آمیزی، شمارش کلمات و… می تواند به درمان توجه و تمرکز کودکان و هم چنین درمان عدم تمرکز در درس خواندن کمک کنند. مطالعات اولیه در مورد پردازش توجه، مدل ظرفیت را با پردازشگر مرکزی ظرفیت محدود شرح داده که انعطافپذیری توجه را موازی با فعالیت ها تأید میکند. ظرفیت کل پردازشگر مرکزی توسط سطح برانگیختگی تحت تأثیر قرار میگیرد. مشکلات زمانی رخ میدهند که نیاز کلی تکالیف بالاتر از ظرفیت توجه باشد. Styles در سال 1997 تئوری ظرفیت را در یک خانه با ظرفیت محدود گاز مورد مقایسه قرار داده است. اکنون اجاق گاز زمانی که سیستم گرمایش مرکزی فعال است روشن شود، شدت شعله های آن کم خواهد بود. نیاز دو ابزار با هم مقدار گاز در دسترس برای اجاق گاز را کاهش میدهد. افزایش فشار گاز در خانه مشکل اجاق گاز را حل خواهد کرد، به همان شیوه که افزایش برانگیختگی روی ظرفیت کلی توجه مؤثر خواهد بود. کلینیک بیش فعالی کودکاندکتر صابر با انجام کاردرمانی و تمرینات درمانی بیش فعالی به درمان توجه و تمرکز کودکان و درمان عدم تمرکز درس خواندن کودکان بیش فعال کمک می کند.
تلاش ذهنی- تکالیف جدید و پیچیده نیاز به تقسیم ظرفیت کلی توجه دارند.
مهارت- اکتساب مهارت در یک تکلیف، بعنوان نتیجه یک تمرین در نظر گرفته میشود که نیازهای توجه را کاهش میدهد. تکالیف روتین که آشنا هستند، ظرفیت بیشتری را برای تکالیف دیگر باقی میگذارند.
انگیزه و برانگیختگی- سطوح بالاتر ظرفیت کلی در دسترس را برای توزیع افزایش میدهند، عملکرد نیز با برانگیختگی تا یک سطح مناسب افزایش مییابد.
همانطور که قبلا شرح داده شد، مدل ظرفیت برای محدودیت توجه تقسیم شده بین دو فعالیت کافی نمیباشد، همانطور که این محدودیت ها توسط نواحی آناتومیکی شبکه های درگیر تحت تأثیر قرار میگیرند. توسعهی این مدل، جایگزین پردازشگر منفرد توسط منابع توجهی چندگانه که مخصوص تکلیف میباشد شده است. مدل ظرفیت میتواند تأثیر ضربهی مغزی را زمانی که ظرفیت کلی توجه کاهش مییابد توضیح دهد. تکالیفی که نیاز به تلاش ذهنی بالایی دارند بسیار دشوار میشوند و تکالیف آشنا نیاز به تلاش بیشتری پیدا میکنند، برانگیختگی عمومی ممکن است کاهش یابد بنابراین عملکرد آهسته شده و تمرکز در همه ی فعالیت ها مورد نیاز میباشد. در این مورد، نیازهای محیطی برای سطح مناسب عملکرد در یک تکلیف کنترل میشود. برعکس، وجود پردازشگرهای چندگانه میتواند مشاهده گردد که به موجب آن برخی ظرفیت های شناختی میتوانند حفظ گردند در حالی که سایر ظرفیت ها میتوانند آسیب جدی ببینند. با انجام کاردرمانی بیش فعالی و نقص توجه می توان به درمان ظرفیت های شناختی و درمان توجه و تمرکز کودکان کمک کرد.
سیستم های توجهی و درمان توجه و تمرکز
یک تئوری دیگر شامل سه شبکه ی مستقل میباشد که به هم وابسته هستند که شامل سیستم های هوشیاری، آگاهی و اجرایی توجه هستند. شبکه های هوشیاری و جهت دهی از اجزای اولیه تشکیل شده اند: سیستم هوشیاری که توجه مداوم را مشخص میکند، گوش به زنگی یا هوشیار بودن، و به آمادگی پاسخ دهی و مهیا شدن برای محرکهای قریب الوقوع اطلاق میشود. این سیستم ممکن است تا زمان بزرگسالی توسعه یابد که با نواحی فرونتال و پاریتال نیمکرهی راست مرتبط است. شبکه ی آگاهی که به دقت برنامه ریزی شده، شامل انتخاب اطلاعات خاص از محرکات حسی چندگانه میباشد و تمرکز ارگان های حسی را به اشیای مورد نظر نگه میدارد. این شبکه با نواحی مغزی خلفی، شامل لوب پریتال فوقانی علاوه بر مناطق فرونتالی چشمی مرتبط میباشد، و اعتقاد بر این است که تا 4 سالگی توسعه مییابد. سیستم اجرایی پیچیده کنترل اختیاری را تعدیل میکند که نیازمند بازبینی و حل معضلات بین نیازهای توجهی رقیب میباشد، مثل تصمیم گیری یا برنامه ریزی، که شامل فرایندهای خودتنظیمی مثل کنترل مهاری، که با سینگولیت قدامی و کرتکس پریفرونتال خارجی در ارتباط میباشند. کاردرمانی و دیگر روش های درمانی نقص توجه می تواند به درمان سیستم های توجهی کودک و هم چنین درمان عدم تمرکز در درس خواندن کمک کننده باشد.
توجه برانگیخته شده و کاردرمانی نقص توجه
توضیحات Peterson و Posner بعدها توسعه یافته و توسط Corbetta و Shulman گسترش یافته است که مباحث زیر را شرح داده اند:
یک سیستم برانگیخته شده با محرک؛ که محرک های معنادار را در محیط تشخیص داده و به صورت اتوماتیک توجه را به سمت آنها هدایت میکنند. این سیستم «پایین به بالا» زمانی که یک محرک مهم و غیرمنتظره ظاهر میشود، فعال میگردد. آسیب به این سیستم میتواند چگونگی بی توجهی یکطرفه یا عدم توجه به محرک های سمت چپ، و همینطور توجه داوطلبانه به آن سمت را توضیح دهد. یک سیستم هدفدار که توسط تمایلات شخص کنترل میشود، در زمانی که توجه بر اطلاعات حسی خاص که وارد مغز میشوند، متمرکز میشود. این سیستم «بالا و پایین» توسط انتظارات، آگاهی و اهداف تحت تأثیر قرار میگیرد. این سیستم بر سیستم برانگیخته شده با محرک خودکار در حضور اجزای گیجکننده و رقابتی در محیط غلبه میکند. آسیب به این سیستم منجر به حواس پرتی میشود. تصویربرداری مغز، آناتومی کاربردی سیستم توجهی را معرفی کرده و محققان بسیاری در حال حاضر آن را بعنوان یک سیستم پردازش متوالی با استفاده از شبکه های مغزی مختلف در نظر میگیرند.
بسیاری از کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری، برای به دست آوردن توجه دیداری و شنوایی و هم چنین تقویت توجه به آموزش های ویژه ای نیاز دارند. کاردرمانی یکی از فرایند های مهم در درمان کودکانی است که به تقئیت توجه احتیاج دارند. توجه دیداری در پردازش و فیلتر کردن اطلاعات وابسته در حضور محرکات نامربوط دخیل میباشد. مغز توسط اطلاعاتی از تمام بدن و محیط بمباران میگردد. اگر همه ی آنها پردازش شوند، ظرفیت مغز بزودی پر خواهد شد. توجه دیداری و شنوایی در کودکان این اجازه را میدهد تا کودک آن چه را که مهم است در نظر گرفته و بقیه را نادیده بگیرد. این مسئله منجر به ایجاد یک سوال میگردد چگونه ما ویژگی های موجودیت را انتخاب میکنیم و چه اتفاقی برای سایر داده ها میافتد؟ مغز انسان به صورت برنامه ریزی شده بسیاری از محرک های محیطی را حذف می کند تا بتواند به محرک اصلی یا همان محرک انتخابی توجه نماید. تقویت توجه در کودکان توسط تکنیک های مختلف کاردرمانی و گفتاردرمانی انجام می گیرد و به کودکان با مشکلات نقص توجه و بیش فعالی کمک می کند توجه خود را روی محرک های مناسب نگه دارند. مرکز درمان بیش فعالی و نقص توجه دکتر صابر با استفاده از تجهیزات پیش رفته مرکز نظیر اتاق توجه بینایی، اتاق توجه شنیداری و سنسوری روم در تقویت توجه کودکان بیش فعال به صورت تخصصی فعالیت می نماید. کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه بهبود تقویت توجه کودکان و هم چنین توجه دیداری و شنوایی کودکان در دو منطقه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد.
توجه شنوایی
آزمایشات انجام گرفته در ۱۹۵۰ با بررسی پدیده ی Cocktail party پاسخ میدهد. آزمودنی ها با دو جریان متفاوت گفتاری مواجه شدند هر کدام با یک گوش، بوسیله هدفون از آزمودنی ها خواسته شد تا فقط به یک کانال از طریق تکرار کردن آن چه می شنوند گوش فرا دهند. زمانی که از نظر فیزیکی بین صداها تفاوت وجود داشت برای مثال جنسیت گوینده یا شدت صدا آزمودنی ها، قادر بودند تا به پیام شنیداری انتخاب شده گوش فرا دهند و آن چه را که شنیده اند تکرار کنند. زمانی که هر دو جریان صداهای یکسانی داشت سخت بود تا معنای دو پیام را از هم افتراق دهند. این آزمایشات اولیه پیشنهاد داده است که انتخاب بعد از ذخیره ی موقت و قبل از پردازش معنایی صورت میگیرد. آزمایشات بعدی برخی از یادآوری ها را از کانالی که مورد توجه قرار نگرفت توضیح داده اند در واقع این اطلاعات فیلتر نشده اند اما به آنها توجه شده است. زمانی که بار درکی پایین است، ظرفیت توجه انتخابی بیشتری در دسترس است.
توجه انتخابی چیست؟
توجه انتخابی در جهان بینایی مکانیسمی است که نظر کردن به “دیدن ” تبدیل میکند. توجه انتخابی به دو دسته توجه دیداری و توجه شنیداری تبدیل می شود. یک مثال از این مسئله، اسکن کردن قفسه سوپر مارکت برای پیدا کردن یک پاکت مخصوص حبوبات است که ما آنهایی را که شبیه نمی باشند نادیده میگیریم و میتوانیم به طور انتخابی به پاکتی که میخواهیم بخریم توجه کرده و آن را تفسیر کنیم مفسرهای مختلف از این که توجه به علت محدودیت های بسیار در ظرفیت مان جهت پردازش اطلاعات بینایی انتخابی میباشد، حمایت کرده اند که منجر به مفهوم رقابت محرک ها برای منابع محدود می شوند شواهدی در انسانها برای رقابت عصبی با استفاده از FMRI یافت شده است که محرکهای مختلف بینایی هم بطور متوالی و هم همزمان وجود دارند. مطالعات مختلف نشان داد که بازنمودهای همزمان، پاسخ های ضعیفی را نسبت به بازنمودهای متوالی تحریک میکنند که علت آن رقابت بین آنها میباشد.
توجه دیداری
تحقیقات اولیه، توجه دیداری را کشف کرده است که با استفاده از تکالیف جستجوی بینایی بدست آمده اند. در یکی از آنها از آزمودنی ها خواسته شد تا یک محرک هدف را در آرایشی تشکیل شده از ۳۰ محرکهای مزاحم پیدا کنند و زمان پاسخ به محرک هدف ثبت گردد. ویژگی های بینایی هدف، برای مثال شکل یا رنگ و تعداد عوامل مزاحم در آزمایش های مختلف متفاوت بود. زمانی که هدف و عوامل مزاحم بوسیله یک بعد از هم متمایز میشوند پاسخ زمانی به هدف سریع خواهد بود و توسط تعداد محرکهای مزاحم تاثیر نمی پذیرد که یک فرایند انتخابی موازی سریع را پیشنهاد میدهد در شرایط دوم هدف توسط ترکیب ویژگی ها تعریف میشود. برای مثال رنگ و شکل و یکی از این ویژگی ها با تعدادی از عوامل مزاحم تقسیم میشود. در این جریان زمان پاسخ به محرک هدف طولانی میشود و به تعداد محرکها در آرایش وابسته خواهد بود که این مسئله پیشنهاد میکند که پردازش توجه در یک جستجوی سریالی، در یک زمان، تا زمانی که محرک هدف پیدا شود انجام میشود. پارادایم جستجوی بینایی میتواند با جستجوی یک دوست در یک ایستگاه قطار شلوغ مقایسه گردد یک جستجوی موازی سریع زمانی اتفاق میافتد که دوست مورد نظر با ژاکت سبز، در میان تعداد زیادی از افراد که لباس طوسی پوشیده اند قرار دارد اگر شلوغی ناهمگون باشد، ویژگیهای اضافی مثل نوع آرایش مو قد و وزن در جستجوی سریالی برای پیدا کردن دوست اضافه خواهند شد و اگر محیط خیلی شلوغ باشد زمان زیادی خواهد برد. توجه بینایی glue را فراهم میکند که به ما اجازه میدهد تا یک شی را در مجموعه ای از ویژگیهای بی معنی ببینیم.
توجه دیداری و شنوایی
دو شکل از پردازش در توجه دیداری وجود دارد که به بازشناسی اشیا کمک میکند: پردازش موازی سریع از خصوصیات واحد، برای مثال رنگ جعبه ی حبوبات در قفسه، یا پردازش سریالی آهسته تر تمام اشیاء برای مثال جستجوی کل جعبه اخیرا رشد، تئوری ها پیشنهاد کرده است که انتخاب میتواند در سطوح مختلفی عمل کند و جستجوی بینایی تنها موازی یا سریالی نمیباشد. مطالعات نشان داده است که جستجو می تواند توسط نادیده گرفتن محرکاتی که ویژگیهای مشترکی با هدف ندارند، انجام گردد. این مسئله نشان دهنده ی این است که در جهان واقعی محرکها بسیار گوناگون هستند. برای این دیدگاه حمایتی وجود دارد که مهمترین عامل در تکالیف جستجوی بینایی درجه ای میباشد که محرک هدف میتواند از سایر محرک ها متمایز گردد. توجه انتخابی بینایی، زمانی نیاز می باشد که تمایز بین محرک هدف و سایر محرک ها دشوار باشد. زمانی که تمایز محرک هدف آسان می باشد برای مثال یک ماشین اسپورت قرمز در یک پارکینگ، جستجوی سریالی ماشین به ماشین برای پیدا کردن آن نیاز نمیباشد. مطالعات بیشتری در مورد توجه انتخابی بینایی و شنوایی نقش پردازش بالا به پایین را مدنظر قرار می دهند. Dumcan, desimone در سال ۱۹۹۵ پیشنهاد میکنند که پردازش بالا به پایین در توجه انتخابی ما را برای دریافت اطلاعاتی که از نظر رفتاری به سایر دادهها مربوط اند آماده میکند که این مسئله میتواند توسط تعدادی از مطالعات FMRI که نشان میدهند توجه فضایی کرتکس بینایی اولیه را که قبلاً فقط به عنوان ناحیه حسی مورد نظر بود تحت تاثیر قرار میدهند حمایت شود بنابراین یک ارتباط مستقیم بین سیستم های حسی و شناختی در یک سطح ذاتی وجود دارد.
چگونگی تعیین توجه دیداری و شنوایی
تئوری های رقیب بسیاری راجع به این که توجه دیداری و شنوایی چگونه تعیین میگردد وجود دارند: تجربیات گذشته تشخیص محرکهای اولویت دار را زمانی که اطلاعات غیر مربوط مهار شده اند هدایت می کند. مثالی از این مسئله یک والد است که با صدای ترافیک در شب میخوابد اما همیشه به صدای گریه ی فرزندش پاسخ میدهد، بصورت ژنتیک مشخص می شوند. نکته ی بعدی این است که سیستمهای توجهی ما به میزان زیادی با اهمیت بقا در ارتباط هستند. بنابراین به ما به اطلاعاتی توجه میکنیم که بعنوان یک تغییر در محیط باز نمود پیدا می کند. با این حال این مسئله عنوان یک توضیح غیر موثر است، به خاطر این که ما تورش های توجهی آموخته شده را از طریق تجربه کسب میکنیم. برای مثال حرفه ای شدن در مورد این که چگونه حروف کلمات معنادار را بخوانیم تا این که تنها به عنوان شکل به آنها توجه کنیم. به طور خلاصه توجه انتخابی ما را قادر میسازد تا عملکرد یک سیستم را با ظرفیت محدود مناسب سازی کنیم، در حالی که به تاثیر از سطوح بالاتر جهت تمایز بین ارتباط محرک های رقیب اجازه میدهیم از نظر کلینیکی به خاطر این که توجه انتخابی برای کد گذاری اطلاعات در حافظه، بازیابی و دستکاری اطلاعات در حافظه کاری و اجرای موفقیت امیز رفتار هدفمند ضروری میباشد. نقص در توجه دیداری و شنوایی میتواند منجر به عدم تفسیر یا یکی از نقایص شناختی مشاهده شده در اسیبهای نورولوژیک گردد.
چگونه توجه دیداری و شنوایی تقویت میشوند؟
توجه دیداری و شنوایی از طریق تمرین‌های هدفمند و فعالیتهای ساختاریافته تقویت میشوند. برای بهبود توجه دیداری، از بازی‌هایی مانند پازل، پیدا کردن تفاوت‌ها در تصاویر و دنبال کردن اشیا در حال حرکت استفاده میشود. برای تقویت توجه شنوایی، فعالیت‌هایی مانند گوش دادن به داستان‌ها و پاسخ به سوالات، تشخیص صداهای مختلف و انجام دستورالعمل‌های شفاهی مفید هستند. این تمرینها به مرور زمان باعث افزایش تمرکز، بهبود پردازش اطلاعات و تقویت مهارتهای شناختی میشوند.
سوالات متداول:
1-آیا بازی‌های کامپیوتری میتوانند به تقویت توجه دیداری و شنوایی کمک کنند؟
برخی بازی‌های کامپیوتری آموزشی که به طور خاص برای بهبود توجه و تمرکز طراحی شده‌اند، میتوانند مفید باشند. با این حال، استفاده از این بازی‌ها باید محدود و تحت نظارت باشد.
2-آیا تغذیه میتواند بر توجه دیداری و شنوایی تاثیر بگذارد؟
بله، تغذیه مناسب مانند مصرف غذاهای غنی از امگا-۳، ویتامین‌ها و مواد معدنی میتواند به بهبود عملکرد مغز و تقویت توجه دیداری و شنوایی کمک کند.
تقویت مغز به کودکان اجاز نگه داری و به یادآوری اطلاعات را در تمام حوزه ها از جمله درس خواندن را می دهد. تقویت مغز برای درس خواندن به منظور توجه کردن به دروس و انتخاب آن چیزی که در مغز ذخیره شده است، برای کودکان ضروری می باشد. با پیدایش تصویر برداری از مغز برای تشخیص و تحقیق در علوم پزشکی، دانش آناتومی اعصاب مغز برای ارتباط بین کاردرمانگران، نورولوژیست ها و روانشناسان بالینی بسیار مهم تر شده است. جمجمه شناسان در اوایل قرن نوزدهم برای اولین بار پیشنهاد کردند که مغز به بخش ها یا قوه های ذهنی با عملکردهای هوشی و هیجانی مانند عزت نفس، امید و احتیاط تقسیم میشود. Gall و همکاران او معتقدند که یک قوه ی ذهنی پیشرفته مربوط به ناحیه مرتبطش در قشر مغز وجود دارد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه تقویت مغز برای درس خواندن و بهبود مهارت های درس خواندن برای کودکان فعالیت می نماید.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تقویت مغز برای درس خواندن
بعدها در همان قرن آزمایشات پس از مرگ در بیمارانی که نقایصی در آنها شناسایی شده بود، جهت نامیدن نواحی از نیمکره های مغز که در ارتباط با تولید گفتار ناحیه (بروکا و جنبه ی دریافتی زبان و گفتار (ناحیه ورنیکه) بودند، را امکان پذیر ساخت. این اکتشافات اولین بار برای مکان یابی عملکرد زبان در نیمکره چپ بود. در شروع قرن بیستم نورولوژیست ها گروهی از علائم را توصیف کردند که به عنوان “سندرم” شناخته شده و بر پایه اطلاعاتی است که با مشاهده دقیق رفتار افراد با آسیب سیستم اجرایی مغز دیده می شود. سندرم لوب فرونتال توسط لوریا توصیف شده، کسی که پیشنهاد داد که لوب فرونتال اعمال و رفتارها را نظارت و تنظیم می کند. مناطق حسی و حرکتی اولیه ی مغز توسط متخصصان نوروفیزیولوژیست در آزمایشات حیوانی و، سطوح مغز افراد صرعی برای یافتن مرکز تشنج توسط جراحان اعصاب شناسایی شدند. یک سیستم دقیق برای نقشه برداری نواحی قشر مغز توسط برودمن در 1909 معرفی شد. برودمن نزدیک به 52 ناحیه را شناسایی کرد. این نواحی شمرده با تفاوت در ساختار سلولی و ارتباطش با قسمت های مختلف قشر مغز تعریف می شود. شماره گذاری سیستماتیک نیست و احتمالا مربوط به ترتیبی است که برودمن قشر مغز را کاوش کرده است. سیستم شماره گذاری برودمن امروزه در مطالعات تصویربرداری عصبی از عملکرد مغز برای اختصاص مکان مشخص مورد استفاده قرار میگیرد.
نیمکره های مغز و تاثیر آن ها در درس خواندن
توصیف آناتومیکی، مغز را به مغز ،پیشین مغز میانی و مغز پسین تقسیم می کند. بزرگترین بخش، مغز پیشین یا سربروم می باشد، که پس از رشد اطراف مغز میانی و قسمتهایی از مغز پسین توسعه می یابد به نیمکره های مغز و هر کدام با لایه ای از ماده ی خاکستری پوشیده شده است و به عنوان قشر مغز شناخته می شود در عمق قشر مغز ماده ی سفید نورون های قشر را به قسمت های دیگر مغز متصل می کنند. نیمکره های مغز توسط کورپوس کالوزوم به هم متصل میشوند که یک بدنه ی بزرگ با فیبرهای نورونی عرضی می باشد این اتصال فقط ارتباط بین نیمکره های مغز نیست زیرا در افرادی که کورپوس کالوزوم برای کاهش تشنج مقاوم به درمان، قطع شد قادر به انجام فعالیت های دو طرفه بعد از جراحی بودند. هر کدام از نیمکره های مغز به چهار لوب تقسیم می شوند که براساس استخوانی از جمجمه که آن قسمت را احاطه می کند نامگذاری می شوند. لوب های فرونتال ،پاریتال اکسیپیتال و تمپورال را در سه دید مختلف نشان می دهد.
لوب های دو نیمکره مغز
لوب فرونتال: لوب فرونتال در جلوی شیار مرکزی قرار دارد ناحیه حرکتی اصلی را در پشتش و ناحیه پری فرونتال را در جلو دارد: ناحیه حرکتی شامل ناحیه حرکتی اولیه است که ورودی را از قسمتهای حسی و حرکتی مغز دریافت میکند و دستورات حرکتی را برای حرکات ارادی ایجاد میکند. تقویت این ناحیه به وسیله کاردرمانی جسمی موجب بهبود مهارت کودکان در نوشتن می شود. ناحیه پیش حرکتی برای حرکاتی که دقیقا از تغییر محیط منشا میگیرد بسیار مهم است ناحیه حرکتی مکمل نقشی در شروع حرکاتی که به صورت درونی تولید میشوند دارد. ناحیه ی پری فرونتال برای اهداف توصیفی به پشتی خارجی و شکمی داخلی تقسیم می شود در سطح داخلی لوب پری فرونتال شامل قسمت قدامی شکنج سینگولیت می باشد نواحی پری فرونتال با فرایندهای سطح بالای شناختی برای طرح ریزی نظارت و تنظیم عملکرد و رفتار در ارتباط است. ناحیه پری فرونتال همچنین نقش مهمی در حافظه دارد.
لوب پاریتال: لوب پاریتال در پشت لوب فرونتال قرار دارد ناحیه حسی حرکتی بلافاصله پشت شیار مرکزی قرار گرفته که اطلاعات حس ،لمس دما و عمقی را از تمام قسمتذهای بدن دریافت می کند. تقویت مهارت های حسی حرکتی کودک از راه کاردرمانی موجب بهبود عملکرد درسی می شود. خروجی برای پردازش اطلاعات در مورد نحوه قرارگیری اشیاء در فضا از ناحیه حسی حرکتی به قشر پاریتال پشتی میرود یک مسیر از ناحیه ی بینایی لوب اکسیپیتال به لوب پاریتال فرستاده می شود که مسیر چرا را برای شناسایی اشیاء تشکیل میدهد. لوب پاریتال در پردازش فضایی نواحی مختلف فضا و بعضی جنبه های حافظه کوتاه مشارکت دارد .
لوب اکسیپیتال: ناحیه بینایی اولیه (V1) ورودی های سرچشمه گرفته از رتینای چشم ها را دریافت می کند که در قطب خلفی لوب اکسیپیتال در سطح داخلی دور شیار ،کالکارین قرار دارد. این ناحیه همچنین به خاطر ظاهر خط دار آن به عنوان قشر شیاردار شناخته می شود. تقویت مغز در ناحیه بینایی هم موجب بهبود خواندن و نوشتن کودک و در نتیجه تقویت درس خواندن او می شود. اطراف قشر شیاردار یک ناحیه بزرگ مخطط اضافی است که رنگ ها را آنالیز می کند، و رنگ شکل مکان و حرکت اطلاعات بینایی را آنالیز می کند.
لوب تمپورال: قشر شنوایی (A1) که در قسمت فوقانی لوب تمپورال قرار دارد توسط شیار خارجی با نواحی ارتباطی شنوایی اطراف آن عمیق شده است. تقویت این ناحیه نیز از طریق انجام کاردرمانی موجب بهبود درس خواندن می شود. لوب تمپورال ویژگی های بینایی اشیاء را با انتقال از V1 در لوب اکسیپیتال پردازش می کند. این به عنوان مسیر چه در شناخت اشیاء شناخته می شود. هر لوب تمپورال شامل یک شکنج عمیق است که به عنوان هیپوکامپ شناخته میشود و همانند سر یک اسب می باشد. هیپوکامپ نقش مهمی در جهت یابی بدن برای یافتن مسیر دارد ناحیه ی اتصال پاریتال – تمپورال – اکسیپیتال در سمت چپ تحت عنوان ناحیه “ورنیکه ” شناخته میشود که نقش مهمی در پردازش زبانی به خصوص در متون معنی دار گفتار دارد.
نتیجه‌گیری:
این مقاله با ترکیب دانش علوم اعصاب و روش‌های عملی، راهکارهای مؤثری برای تقویت حافظه در حفظ قرآن ارائه میدهد. تمرکز اصلی بر فعال‌سازی مغز از طریق تکنیک‌هایی مانند تصویرسازی، تکرار فضایی و تمرین چندحسی است، نه صرفاً تکرار طوطی‌وار. نویسنده تأکید میکند که به کارگیری اصول علمی یادگیری (مانند مرور زمان‌بندی شده) میتواند فرآیند حفظ را از یک تکلیف سخت به تجربه‌ای لذت‌بخش و ماندگار تبدیل کند. در نهایت، این روش‌ها نه‌تنها برای حافظه قرآن، بلکه برای هر نوع یادگیری عمیق کاربرد دارند.
سوالات متداول:
1-نقش علوم اعصاب در تقویت حافظه چیست؟
علوم اعصاب با شناخت مکانیسم‌های مغز (مثل نوروپلاستیسیته)، روش‌هایی برای رمزگذاری قوی‌تر اطلاعات در حافظه بلندمدت ارائه میدهد.
2-تکنیک «تکرار فضایی» چیست و چرا مؤثر است؟
روشی است که مرور مطالب را در بازه‌های زمانی فزاینده (مثلاً ۱ روز، ۳ روز، ۱ هفته) تنظیم میکند تا فراموشی را به حداقل برساند.
توجه انتخابی در پردازش و فیلترکردن اطلاعات وابسته در حضور محرکات نامربوط دخیل میباشد. مغز توسط اطلاعاتی از تمام بدن و محیط بمباران میگردد. اگر همه‌ی آنها پردازش شوند، ظرفیت مغز بزودی پر خواهد شد. توجه انتخابی به ما این اجازه را میدهد تا آن چه را که مهم است در نظر گرفته و بقیه را نادیده بگیریم. اما این فرایند در مغز همه کودکان اتفاق نمی افتد. کودکان بیش فعال با نقص توجه توانایی انتخاب و پاسخ صحیح به اطلاعات مفید را ندارند و این امر موجب اختلال در فرایند یادگیری آنان می گردد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان و تقویت توجه و تمرکز کودکان توسط تکنیک های کاردرمانی نقص توجه و بیش فعالی و استفاده از امکانات پیشرفته مرکز نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق تقویت مهارت های شنیداری، سنسوری روم و… به صورت تخصصی فعالیت می نماید.
عدم تمرکز و ناتوانی در حذف اطلاعات بیهوده توسط مغز، منجر به ایجاد یک سوال میگردد، چگونه ما ویژگیهای موجودیت را انتخاب میکنیم و چه اتفاقی برای سایر دادهها میافتد؟ آزمایشات انجام گرفته در ۱۹۵۰ به این سوال با بررسی پدیدهی Cocktail party پاسخ میدهد. آزمودنی‌ها با دو جریان متفاوت گفتاری مواجه شدند، هرکدام با یک گوش، بوسیله هدفون از آزمودنی‌ها خواسته شد تا فقط به یک کانال از طریق تکرارکردن آن چه می‌شنوند گوش فرا دهند. زمانی که از نظر فیزیکی بین صداها تفاوت وجود داشت، برای مثال جنسیت گوینده یا شدت صدا، آزمودنی‌ها قادر بودند تا به پیام شنیداری انتخاب شده گوش فرا دهند و آن چه را که شنیده‌اند تکرار کنند. زمانی که هر دو جریان صداهای یکسانی داشت، سخت بود تا معنای دو پیام را از هم افتراق دهند. این آزمایشات اولیه پیشنهاد داده است که انتخاب، بعد از ذخیره‌ی موقت و قبل از پردازش معنایی صورت میگیرد.
آزمایشات بعدی برخی از یادآوری‌ها را از کانالی که مورد توجه قرار نگرفت توضیح داده‌اند، در واقع این اطلاعات فیلتر نشده‌اند اما به آنها توجه شده است، مثل کم کردن صدای یک رادیو یا تلویزیون. پیام اصلی از طریق سایر اطلاعاتی که مورد توجه قرار گرفته‌اند، بدست آمده است. سطح پردازش اطلاعاتی که مورد توجه قرار نگرفته‌اند ممکن است به این که آیا مربوط‌اند یا نامربوط و به بار درکی آنها در آن زمان وابسته باشد. زمانی که بار درکی پایین است، ظرفیت توجه بیشتری در دسترس است. به مثال مهمانی برگردید، زمانی که محرک موجود خسته کننده باشد، توجه میتواند بر سایر مکالمات در اتاق معطوف شود.
رادیو را در اتاق قرار دهید، یک متن بخوانید و یادداشت‌هایی راجع به آن بنویسید. هر موردی در رادیو که توجه شما را جلب کرده و حواس شما را از کارتان پرت میکند را یادداشت کنید. آیا آن یک صدای غیرمعمولی میباشد؟ یا یک صدای آشنا در رادیو است؟ تجربه شما چگونه با تئوری‌های توجه انتخابی شنیداری مرتبط میشود؟
توجه انتخابی در جهان بینایی، مکانیسمی است که نظرکردن، به دیدن تبدیل میکند. یک مثال از این مسئله، اسکن‌کردن قفسه سوپر مارکت برای پیدا کردن یک پاکت مخصوص حبوبات است، که ما آنهایی را که شبیه نمی‌باشند نادیده میگیریم و میتوانیم به طور انتخابی به پاکتی که میخواهیم بخریم توجه کرده و آن را تفسیر کنیم. مفسرهای مختلف از این که توجه به علت محدودیت‌های بسیار در ظرفیت‌مان جهت پردازش اطلاعات بینایی، انتخابی میباشد حمایت کردهاند که منجر به مفهوم رقابت محرکها برای منابع محدود میشوند. شواهدی در انسانها برای رقابت عصبی با استفاده از FMRI یافت شده است، که محرکهای مختلف بینایی هم بطور متوالی و هم همزمان وجود دارند. مطالعات مختلف نشان داد که بازنمودهای همزمان، پاسخ‌های ضعیفی را نسبت به بازنمودهای متوالی تحریک میکنند که علت آن رقابت بین آنها میباشد.
تحقیقات اولیه توجه انتخابی بینایی را کشف کرده است که با استفاده از تکالیف جستجوی بینایی بدست آمده‌اند. در یکی از آنها از آزمودنی‌ها خواسته شد تا یک محرک هدف را در آرایشی تشکیل شده از ۳۰ محرکهای مزاحم پیدا کنند و زمان پاسخ به محرک هدف ثبت گردد. ویژگیهای بینایی هدف، برای مثال شکل یا رنگ و تعداد عوامل مزاحم در آزمایش‌های مختلف متفاوت بود. زمانی که هدف و عوامل مزاحم بوسیله یک بعد از هم متمایز میشوند، پاسخ زمانی به هدف سریع خواهد بود و توسط تعداد محرکهای مزاحم تاثیر نمی‌‌پذیرد که یک فرایند انتخابی موازی سریع را پیشنهاد میدهد. در شرایط دوم هدف توسط ترکیب ویژگی‌ها تعریف میشود. برای مثال رنگ و شکل، و یکی از این ویژگی‌ها با تعدادی از عوامل مزاحم تقسیم میشود. در این جریان، زمان پاسخ به محرک هدف طولانی میشود و به تعداد محرکها در آرایش وابسته خواهد بود، که این مسئله پیشنهاد میکند که پردازش توجه در یک جستجوی سریالی، در یک زمان، تا زمانی که محرک هدف پیدا شود، انجام میشود .
پارادایم جستجوی بینایی میتواند با جستجوی یک دوست در یک ایستگاه قطار شلوغ مقایسه گردد. یک جستجوی موازی سریع زمانی اتفاق میافتد که دوست مورد نظر با ژاکت سبز، در میان تعداد زیادی از افراد که لباس طوسی پوشیده‌اند قرار دارد. اگر شلوغی ناهمگون باشد، ویژگیهای اضافی مثل نوع آرایش مو، قد و وزن در جستجوی سریالی برای پیدا کردن دوست اضافه خواهند شد و اگر محیط خیلی شلوغ باشد زمان زیادی خواهد برد.
توجه بینایی glue را فراهم میکند که به ما اجازه میدهد تا یک شی را در مجموعه‌ای از ویژگیهای بی‌معنی ببینیم. دو شکل از پردازش در توجه بینایی وجود دارد که به بازشناسی اشیاء کمک میکند. پردازش موازی سریع از خصوصیات واحد، برای مثال رنگ جعبه‌ی حبوبات در قفسه، یا پردازش سریالی آهسته‌تر تمام اشیاء، برای مثال جستجوی کل جعبه، اخیراً، رشد تئوری‌ها پیشنهاد کرده است که انتخاب میتواند در سطوح مختلفی عمل کند و جستجوی بینایی تنها موازی یا سریالی نمیباشد. مطالعات نشان داده است که جستجو میتواند توسط نادیده گرفتن محرکاتی که ویژگیهای مشترکی با هدف ندارند انجام گردد. این مسئله نشان‌دهنده‌ی این است که در جهان واقعی محرکها بسیار گوناگون هستند. برای این دیدگاه حمایتی وجود دارد که مهمترین عامل در تکالیف جستجوی بینایی درجه‌ای میباشد که محرک هدف میتواند از سایر محرکها متمایز گردد. توجه زمانی نیاز میباشد که تمایز بین محرک هدف و سایر محرکها دشوار باشد. زمانی که تمایز محرک هدف آسان میباشد، برای مثال یک ماشین اسپورت قرمز در یک پارکینگ، جستجوی سریالی ماشین به ماشین برای پیداکردن آن نیاز نمیباشد.
مطالعات بیشتری در مورد توجه انتخابی بینایی و شنوایی نقش پردازش بالا به پایین را مدنظر قرار میدهند. Dumcan, desimone در سال ۱۹۹۵ پیشنهاد میکنند که پردازش بالا به پایین در توجه انتخابی ما را برای دریافت اطلاعاتی که از نظر رفتاری به سایر دادهها مربوط‌اند آماده میکند، که این مسئله میتواند توسط تعدادی از مطالعات FMRI که نشان میدهند توجه فضایی کرتکس بینایی اولیه را که قبلاً فقط به عنوان ناحیه حسی مورد نظر بود تحت تاثیر قرار میدهند، حمایت شود. بنابراین یک ارتباط مستقیم بین سیستمهای حسی و شناختی در یک سطح ذاتی وجود دارد.
تئوری های توجه در کودکان
تئوری‌های رقیب بسیاری راجع به این که توجه چگونه تعیین میگردد، وجود دارند:
تجربیات گذشته تشخیص محرکهای اولویتقدار را زمانی که اطلاعات غیرمربوط مهار شده‌اند، هدایت میکند. مثالی از این مسئله یک والد است که با صدای ترافیک در شب میخوابد اما همیشه به صدای گریه‌ی فرزندش پاسخ میدهد.
بصورت ژنتیک مشخص میشوند.
نکته‌ی بعدی این است که سیستمهای توجهی ما به میزان زیادی با اهمیت بقا در ارتباط هستند، بنابراین ما به اطلاعاتی توجه میکنیم که بعنوان یک تغییر در محیط باز نمود پیدا میکند. با این حال، این مسئله به عنوان یک توضیح غیرموثر است به خاطر این که ما تورش‌های توجهی آموخته شده را از طریق تجربه کسب میکنیم- برای مثال حرفه‌ای شدن در مورد این که چگونه حروف كلمات معنادار را بخوانیم تا این که تنها به عنوان شکل به آنها توجه کنیم.
به طور خلاصه، توجه انتخابی ما را قادر میسازد تا عملکرد یک سیستم را با ظرفیت محدود مناسب‌سازی کنیم در حالی که به تاثیر از سطوح بالاتر جهت تمایز بین ارتباط محرکهای رقیب اجازه میدهیم. از نظر کلینیکی، به خاطر این که توجه انتخابی برای کد گذاری اطلاعات در حافظه، بازیابی و دستکاری اطلاعات در حافظه‌کاری و اجرای موفقیت‌آمیز رفتار هدفمند ضروری میباشد، نقص در توجه انتخابی میتواند منجر به عدم تفسیر یا یکی از نقایص شناختی مشاهده شده در اسیبهای نورولوژیک گردد.
دانش آموزی که در قسمت توجه مشکل دارد، یک حرف یا یک کلمه را در یک متن، به راحتی تشخیص نمیدهد مثلاً «ت» را با «ث، ن، پ، ب» اشتباه میگیرد و یا با دیدن یک کلمه، دچار سردرگمی میشود. تقویت این بخش توسط کاردرمانی کودکان کم توجه باعث تشخیص حروف و کلمات از حروف و کلمات اطرافشان، تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات که برای خواندن کلمات، عبارات و پاراگرافها مهم است، میشود. اگر ضعف و اختلال در توجه، در دوران پیش دبستان، ترمیم نشود، در دوران دبستان، موجب بروز مشکلات خاصی، مخصوصا در خواندن میشود و با توجه با اینکه خواندن زیربنای دروس است، به طبع آن، نوشتن، املا و ریاضیات را نیز درگیر میکند. مرکز کاردرمانی بیش فعالی و نقص توجه در کودکان زیر نظر متخصص کاردرمانی جناب آقای صابر در حیطه تقویت توجه و بهبود مهارت های تمرکزی کودکان با استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر کاردرمانی نقص توجه، اتاق تاریک بینایی، سنسوری روم، اتاق توجه شنیداری و… مشغول به فعالیت می باشد.
در این تمرینها توانایی کودک را در کشف شکلهای پنهان میتوان تقویت کرد. تداخل خطوط و اشکال ممکن است باعث سردرگم شدن کودک شود، که این خود، نشانهای از مشکل کودک در تشخیص شکل از زمینه است. بر اساس نظر متخصصین امر تعلیم و تربیت، گاهی دانش آموزان در تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات، عبارات و پاراگرافهای نوشته شده دچار مشکل میگردند و نمی توانند بر موردی که از او خواسته میشود تمرکز کند و آن را در زمینه دیداری تفکیک کند. این مهارتها موجب درمان نقص توجه کودکان می گردد.
برای رفع این مشکل نیز و می توان فعالیتهای زیر را انجام داد:
۱) در کارتی که اشکال هندسی گوناگون دارد از کودک میخواهیم که دور شکل هندسی خاصی را خط بکشد.
۲) در داخل یک صفحه، حروفی که شبیه همدیگر هستند، مثل «ب – ث – ت – ن – و یا ح – خ – چ – ج» را بنویسیم و از او بخواهیم، دور حرفی را که ما از او خواستهایم خط بکشد.
۳) از دانش آموز میخواهیم شکل خاصی را در زمینهای مانند نقاشی در هم، پیدا کند.
۴) از دانش آموز می خواهیم دور حرف خاصی را در یک کتاب داستان یا یک برگه روزنامه جدا کند.
۵) نقاشی یا طرح هایی را که در آنها تصاویر پنهان وجود دارد به دانش آموز داده و از وی میخواهیم تصاویر مورد نظر را پیدا کند.
۶) پایداری یا ثبات شکل
هدف این تمرینها ایجاد توانایی درک و تشخیص هر شکل صرف نظر از اندازه، وضعیت و یا رنگ آن است. فراستیک معتقد است که این مرحله جهت تشخیص کلمات آشنا در زمینهای که رنگ و اندازه و شکل آن ناآشناست، ضروری است. در مورد کلمات نیز دانش آموز، این حقیقت را در مییابد که کلمه، چه کوچک و چه بزرگ، چه چاپی و غیر چاپی و… همان کلمه است و توانایی درک و تشخیص حروفی که صدایشان یکی است، اما شکل متفاوتی دارند را دارد. مانند شکلهای مختلف «ز – ذ – ظ – ض» بدیهی است، عدم توانایی کودک در این مرحله، خصوصا در دوران دبستان، میتواند موجب ضعف کودک بیش فعال با نقص توجه در درک هندسه فضایی، املا و خواندن شود.
از فعالیتهای زیر، جهت تقویت دانش آموزان بیش فعال با نقص توجه که در این بخش مشکل دارند، استفاده میکنیم:
۱) از کارتهایی استفاده می کنیم که حروف الفبا را در جهات مختلف نوشته و از دانش آموز میخواهیم حروف را برای ما پیدا کند.
۲) کارتهایی را که حروف الفبا را، در جهات مختلف نوشته به دانش آموز نشان داده و از وی میخواهیم، بدون چرخاندن کارت، یکی از حروفی که ما تعیین میکنیم را شناسایی، یا دور آن را خط بکشد.
۳) روی کارت یک کلمه که حرف (ط) دارد مینویسیم و می گوییم بگردد و ۳۱ کلمه که حرف (ط) دارد را پیدا کند و داخل کارت بنویسد. این کار را برای حروفی که صدای یکسان، اما شکل متفاوتی دارند انجام دهد. حالا کارتی که کلمات (ط) دار را نوشته، بردارد و کلماتی که یک ریشه دارد را داخل کارت دیگری بنویسد.
۴) واژههایی از کتاب انتخاب میکنیم. مانند: «خاص – خصوصی – مخصوص» و آنها را روی چند کارت نوشته، سپس از او می خواهیم کلمات را خوب ببیند، بعد آنها را پنهان میکنیم. او باید به همان ترتیبی که دیده آنها را بیان کند.
۵) حروف را به صورت نقطه چین و بزرگ نوشته، از او میخواهیم نقطهها را به هم وصل کند. و مشخص کند چه حرفی به دست آمده، ده کلمه که آن حرف در آنها باشد را بنویسد.
۶) از دانش آموز میخواهیم به مادرش دیکته بگوید و از مادر میخواهیم بعضی از کلماتی که حروفی در آنها بکار رفته که صدای یکسان ولی شکل متفاوت دارند، اشتباه بنویسد و بعد از فرزندش بخواهد آن را تصحیح نماید.
این حروف خاص را (ط – ظ – ذ – ض – ص – س – غ – ق …) که اکثر دانش آموزان در دیکته‌هایشان اشتباه مینویسند، بهتر است به صورت بزرگ و توخالی بنویسیم و از کودک بخواهیم آنها را با گواش و انگشت اشاره رنگ نماید تا از تمام حواس برای درک بهتر آن کلماتی که آن حرف خاص را دارند، زیر همان برگه بنویسد و در آخر به آن کلمات خوب نگاه کند و از حفظ، دیکتهاش را روی نمک بنویسد.
