اختلال نقص توجه/بیشفعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که کودکان را تحت تأثیر قرار میدهد. علائم ADHD شامل بی‌توجهی (ناتوانی در حفظ تمرکز)، بیشفعالی (حرکت بیش از حد که متناسب با محیط نیست) و تکانشگری (اعمال عجولانه که در لحظه و بدون فکر اتفاق می‌افتند) است. ADHD یک اختلال مزمن و ناتوان‌کننده محسوب می‌شود و شناخته شده است که فرد را در بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله دستاوردهای تحصیلی و حرفه‌ای، روابط بین فردی و عملکرد روزانه تحت تأثیر قرار میدهد (Harpin, 2005). ADHD در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند منجر به عزت نفس پایین و عملکرد اجتماعی ضعیف در کودکان شود (Harpin et al., 2016). بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است عزت نفس پایین، حساسیت نسبت به انتقاد و افزایش خودانتقادی را تجربه کنند که احتمالاً ناشی از سطوح بالاتر انتقاد در طول زندگی است (Beaton, et al., 2022). لازم به ذکر است که ارائه و ارزیابی ADHD در بزرگسالان متفاوت است؛ این صفحه بر کودکان تمرکز دارد. زمانی که کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی دارای فعالیت زیاد و تمرکز کمی باشد، نمی تواند در آموزش، یادگیری و به دست آوردن مهارت های گوناگون موفق شود. درمان بیش فعالی کودکان از کودکی به کودک دیگر تفاوت دارد به همین علت برای درمان بیش فعالی کودکان باید قبل از هرچیزی کودک توسط متخصصین ارزیابی شود. درمان بیش فعالی کودکان بدون دارو یکی از روش های درمانی است که اثرگذاری طولانی تری نسبت به دیگر روش های درمانی مخصوصا دارویی هستند. از جمله این روش ها می توان به بازی درمانی، رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و… اشاره کرد. مرکز تست بیش فعالی دکتر صابر در غرب و شرق تهران با بهترین دکتر بیش فعالی برای کودک به تشخیص و درمان بیش فعالی کودکان می پردازد.
تخمین زده می‌شود که 8.4% از کودکان و 2.5% از بزرگسالان مبتلا به ADHD هستند (Danielson, 2018; Simon, et al., 2009). ADHD اغلب برای اولین بار در کودکان سنین مدرسه شناسایی می‌شود، زمانی که منجر به اختلال در کلاس درس یا مشکلات در تکالیف مدرسه می‌شود. این اختلال در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می‌شود، با توجه به تفاوت در نحوه بروز علائم. با این حال، این به معنای آن نیست که پسران بیشتر احتمال دارد به ADHD مبتلا شوند. پسران تمایل به بروز بیشفعالی و سایر علائم بیرونی دارند، در حالی که دختران تمایل به بی‌تحرکی دارند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
برنامه اکتیویت در درمان بیش فعالی کودکان
در برنامه درمان بیش فعالی کودکان که توسط دکتر بیش فعالی ارائه می شود، از راهبرد جبرانی برای توانبخشی استفاده شده است. بدین منظور ابتدا از کودکان پرسیده می شود که توجه کردن چیست و بعد از آن ها خواسته می شود که بگویند برای این که بتوانند توجه کنند، چه کاری انجام می دهند. بعد سرگرم فعالیت هایی می شوند که جنبه های مختلف کارکردهای اجرایی آن ها را درگیر می کند مثل توجه، حافظه، بازداری، تعادل، هماهنگی چشم و دست، آگاهی حسی، مهارت های شنیداری و تمرکز دیداری. سطح دشواری این فعالیت ها به تدریج افزایش پیدا می کند. این فعالیت ها نه تنها تجربه لذت بخشی هستند، بلکه در همه آن ها افزایش مهارت های فراشناخت هدف قرار گرفته است. اصول تعدیل رفتار (مثل پیشگیری از بروز رفتار، چیدن محیط متناسب با نیازهای کودک، ارائه تقویت و …)، نیز باید رعایت شود. علاوه بر تکالیف گروهی کودکان، درمانگر نحوه انجام فعالیت ها را در خانه به مادران آموزش می دهد. تأکید این فعالیت ها روی بازداری و توجه به مهارت های حافظه است.
عنوان: مداخلات فراشناختی کارکردهای اجرایی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی: یک مطالعه تایید مفاهیم
گروه هدف: 24 نفر کودک 7ـ3 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مداخله 13 نفری و کنترل 11 نفری
مدت دورة توانبخشی: 8 جلسة 6 دقیقه ای، در 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های توجه دیداری تپسی، اسنپ و بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد در کودکانی که آموزش گرفته بودند سطح توانایی تغییر توجه و تنظیم هیجانی و به علاوه نشانه های بی توجهی تغییر معناداری پیدا کرده بود. به گزارش والدین مهارت های حافظه ای، برنامه ریزی و سطح تکانشگری و بیش فعالی هم بهبود پیدا کرده بود.
برنامه اکتیویت که برای درمان بیش فعالی کودکان توسط دکتر بیش فعالی توصیه می شود، همزمان چند کاربرد شناختی شامل توجه پایدار، حافظه فعال، سرعت پردازش اطلاعات، بازداری پاسخ انعطاف پذیری شناختی، بازشناسی الگو و … را شامل می شود. این برنامه 3 دسته بازی متفاوت دارد که شامل توپ را بگیر، پروانه ها و چه چیزی بعد از این می آید، است.
عنوان: مداخلات شناختی کامپیوتری در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در مقابل عدم مداخله: کارآزمایی بالینی تصادفی
گروه هدف: 162 کودک دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دورة توانبخشی: 40 دقیقه در هر روز، 6 روز در هفته برای 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بریف و کنتب برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد تقویت شناختی بر روی کاهش بدعملکردی های شناختی و نشانه های اختلال موثر بوده که در نهایت منجر به عملکرد بهتر آن ها در خانه و مدرسه شده است.
برنامه سیپات در درمان بیش فعالی کودکان
برنامه سیپات ترکیبی از تکالیف توجه پایدار، جستوجوی دیداری، توجه انتخابی، جهت گیری توجه و تغییر توجه است که دکتر بیش فعالی معمولا برای درمان بیش فعالی کودکان تجویز می کند.
عنوان: برنامه کامپیوتری پیش رونده تقویت توجهی: مداخله مستقیم اثربخشی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 36 کودک 13-6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه 20 نفری مداخله و 16 نفری کنترل
مدت دورة توانبخشی: هر جلسه 1 ساعت، 2 بار در هفته، 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های خواندن و رتبه بندی والدین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد گروه مداخله تغییر قابل ملاحظه ای را در حیطه های آموزش داده نشده ادراک خواندن، کپی کردن متن و کاهش نشانه های بی توجهی نشان داد.
برنامه اتن فوکوس جهت درمان بیش فعالی کودکان
برنامه اتن فوکوس به منظور درمان بیش فعالی کودکان ارائه می شود که برای ارائه تکالیف از محرک های خنثی مثل دایره و مربع استفاده می کند. سختی مراحل طبقه بندی شده است و فرد هنگام انجام آن بازخورد فوری می گیرد. مهارت های شناختی هدف در این برنامه حافظه فعال، بازداری تغییر توجه تقسیم شده هستند که توسط دکتر بیش فعالی بررسی می شود.
عنوان: اثربخشی مداخلات شناختی رایانه ای در بزرگسالان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: افراد 60-18 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 26 نفر و گروه کنترل 13 نفر
مدت دورة توانبخشی: 20 دقیقه، 5 بار در هفته برای 12 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد نشانه های اختلال و کارکردهای اجرایی بهبود پیدا می کند اما در اندازه گیری های شناختی تغییری مشاهده نشده.
عنوان: اثر مداخله و داروی حافظه فعالی در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 50 کودک 11ـ8 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله مدت دوره توانبخشی برنامه: 25-20 جلسه، 10/6 هفته، هر جلسه 35 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های یادآوری اعداد، ماتریس نقاط و ماتریس یادآوری فضایی برای ارزیابی استفاده شده نتایج نشان داد تقویت حافظه فعال روی جنبه هایی از عملکرد که آموزش داده نشده بودند، تاثیرگذار است.
برنامه کاگنی فیت و درمان بیش فعالی
برنامه کاگنی فیت برای تقویت کارکردهای اجرایی در درمان بیش فعالی کودکان طراحی شده است. هر جلسه تمرینی این برنامه ترکیبی از بازی و تکلیف است که با هدف افزایش کارکردهای اجرایی و توسط دکتر بیش فعالی طراحی شده اند. همه بازی ها و تکالیف دشواری سه مرحله ای دارند که بر اساس عملکرد فرد شرکت کننده تعیین می شوند.
عنوان: اثر متفاوت مداخلات شناختی روی کارکردهای اجرایی و توانایی خواندن در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی با و بدون مشکلات خواندن
گروه هدف: 28 نفر کودکان 14ـ12 ساله در دو گروه 14 نفری با اختلال بیش فعالی با و بدون مشکلات خواندن
مدت دوره توانبخشی: مدت: 24 جلسه، 3 بار در هفته، 20ـ15 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون مرتب کردن کارت های مادرید برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش شناختی نه تنها بر توانایی های شناختی، بلکه بر توانایی خواندن هم تأثیرگذار بود.
تقویت کارکردهای اجرایی در بیش فعالی
این برنامه کارکردهای اجرایی مختلف مثل بازداری، حافظه فعال، برنامه ریزی، سازماندهی، تغییر توجه و تنظیم هیجانی را هدف قرار می دهد و به درمان بیش فعالی کودکان کمک می کند. این مداخله هم روی کودک و هم در محیط او انجام می شود و در کودک انگیزه ایجاد می کند که مهارت ها را یاد بگیرد و در زندگی روزمره به کار گیرد. این برنامه که توسط دکتر بیش فعالی ارائه می شود، محیط کودک را هم با استفاده از تغییر در ماهیت تکلیف، ارائه حمایت ها و نشانه ها و یادآوری ها تغییر می دهد.
عنوان: مداخلات کارکردهای اجرایی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: کودکان سن مدرسه دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 44 نفر و گروه کنترل 88 نفر
مدت دوره توانبخشی: هفته ای 1 جلسه، 90 دقیقه ای، 60 دقیقه کودک و 30 دقیقه والدین
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بریف، استروپ، ردیابی، برج هانوی، و باور نادرست برای ارزیابی استفاده شد.
نتایج نشان داد آموزش کارکردهای اجرایی برای کودکان موثر بوده است.
برنامه شناخت مکاس برای درمان بیش فعالی کودکان
این برنامه که برای درمان بیش فعالی کودکان استفاده می شود، شامل مجموعه ای از تمرینات حافظه فعالی دیداری فضایی می شود که در آن فرد شرکت کننده باید توالی از 4 شبکه ارائه شده را مجدد ایجاد کند. به تدریج اجزایی مثل انیمیشن، داستان، هدف، پاداش یا جریمه، رقابت و شناسایی شخصیت های بازی اضافه می شوند. برنامه این است که کودک باید جهان را از شر شیطان که “مکاس” نام دارد نجات دهد و کودک باید با مکاس مبارزه کند. براساس عملکرد کودک در تکالیف حافظه فعالی (که بتواند توالی شبکه ها را به یاد بیاورد) شیطان می تواند به روستایی حمله کند یا نکند. این برنامه نیز توسط دکتر بیش فعالی پیشنهاد می شود.
عنوان: آیا تقویت حافظه کاری با بازی موجب افزایش انگیزش و اثربخشی مداخله در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود؟
گروه هدف: 51 کودک 12ـ7 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه کنترل 24 نفری و مداخله 27 نفری
ـ مدت دوره توانبخشی: 1 بار در هفته برای 3 هفته، هر جلسه 30 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های ضربه زدن و کرسی بلاک برای ارزیابی استفاده شد نتایج نشان داد که تقویت حافظه فعالی همراه با اجزای بازی انگیزش کودک را افزایش می دهد و عملکرد کودک را در حافظه فعال بهبود می دهد.
بازی های حافظه جهت درمان بیش فعالی
بازی های حافظه سنیور براساس اصول تقویت حافظه فعالی طراحی شده است. این مجموعه 9 تکلیف دارد و از فرد خواسته می شود که ترتیب هر یک از اعداد ارائه شده را به خاطر بسپارد و دوباره ایجاد کند. تکالیف از این لحاظ که دیداری یا شنیداری و همچنین این که در طول کار قابل مشاهده اند یا نه با هم تفاوت دارند.
عنوان: تقویت حافظه کاری موجب بهبود مهارت های محاسباتی و ظرفیت حافظه کاری کلامی در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود.
گروه هدف: 32 نفر کودک 11ـ6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 15 نفر و گروه کنترل 17 نفر
مدت دوره توانبخشی: 8-5 هفته، 5 روز در هفته، 44 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های رتبه بندی والدین، خوانده زنجیره کلمات و یادگیری کلامی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش حافظه فعالی بر حافظه فعال کلامی و مهارت های محاسباتی تاثیر دارد.
بازی های برایان جهت درمان بیش فعالی کودکان
برایان یک شخصیت اصلی در بازی است که از طریق وسایلی که اختراع می کند به ساکنان جهان کمک می کند. اگر شرکت کننده بتواند 2 تکلیف از 3 تکلیف را درست انجام دهد، می تواند چیزی را اختراع کند. اولین قسمت از هر تکلیف حافظه فعال است. دومین و سومین قسمت مرتبط با انعطاف پذیری شناختی و بازداری است.
عنوان: بهبود کارکردهای اجرایی در کودکان اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 89 نفر کودک 12ـ8 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله فعال 31 نفر، گروه مداخله نیمه فعالی 28 نفر، گروه کنترل 30 نفر
مدت دوره توانبخشی برنامه: 50-35 دقیقه، 25 جلسه، 5 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های محرک توقف، استروپ، ضربه، فراخنای اعداد، ردیابی و بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد این برنامه بر بهبود بازداری، حافظه کوتاه مدت و حافظه فعال موثر بود. اثرات انتقال به سایر تکالیف مشاهده نشد. اثرات درمانی مشاهده شده مرتبط با تکلیف است.
برنامه باران در درمان بیش فعالی کودک
برنامه توانبخشی شناختی باران، بر مبنای تئوری خودکار شدن و بر پایه تکلیف دوگانه شناختی تعادلی طراحی شده است. انتخاب تعادل به عنوان یک تکلیف حرکتی که کل بدن در آن درگیر می شود به دلیل تعدد ساز و کارهای حسی، حرکتی و شناختی درگیر در حفظ آن و فراهم آوردن شرایط مناسب برای ارائه تمرینات پیش رونده است. منطق زیر بنایی این برنامه بر این اساس استوار است که با افزایش نیاز نظام تعادلی به منابع پردازشگر، تکالیف شناختی در حال اجرا به عنوان تکلیف دوم، باید با درگیری منابع پردازشگر کمتری اجرا شوند و این موضوع سبب افزایش کارایی منابع پردازشگر می گردد. اصول سطح توانایی اولیه، تنوع، اضافه بار، پاداش و پیشرفت در طراحی برنامه نظر گرفته شده است.
عنوان: تاثیر برنامه توانبخشی شناختی باران، بر کارکردهای اجرایی کودکان دارای اختلال نقص توجه بیش فعالی
گروه هدف: 4 کودک 8ـ6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: دو بار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های برو/ نرو، استروپ تبت توجه، چند محرک پیشین و ردیابی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد که توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکات تعادلی می تواند باعث بهبود کنترل مهاری، حافظه فعال، توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی گردد.
برنامه آرام در درمان بیش فعالی
برنامه توانبخشی شناختی حافظه و توجه آرام، مجموعه ای از ابزار های توانبخشی شناختی رایانه ای است که برای تقویت ابعاد مختلف توجه و حافظه طراحی شده است. در طراحی این بسته مدل توجه سولبرگ و متیر و مدل حافظه فعال بدنی مبنا قرار گرفته است و مبتنی بر این مدل ها تمرینات پیش رونده هوشمند طراحی شده است.
عنوان: اثر توانبخشی شناختی حافظه کاری بر بهبود نشانگان رفتاری (کم توجهی و تکانشگری) کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 30 کودک 13ـ7 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مداخله 14 نفری و گروه کنترل 16 نفری
مدت دوره توانبخشی: دو بار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه پروفایل اختلال کمبود توجه بیش فعالی سوانسون و نولان پلهام برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که درمان توانبخشی حافظه کاری موجب بهبود علائم رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود .
عنوان: بررسی اثر توانبخشی شناختی بر عملکردهای اجرایی (توجه و حافظه کاری) در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 30 کودک 13ـ7 ساله دارای اختلاف نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: دوبار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثر بخشی: آزمون های چند محرک پیشین و واژه ـ رنگ استروپ برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که این برنامه در بهبود حافظه کاری کودکان اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی موثر است اما بر روی توجه تاثیر معنا داری نداشته است.
عنوان: بررسی اثر بخشی تمرینات توجهی بر تقویت کارکردهای توجهی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی
گروه هدف: 3 کوک 14ـ9 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: 10 جلسه 1 ساعت دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های عملکرد مداوم، برو/ نرو و پرسشنامه رفتاری کانرز فرم والدین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که عملکرد توجه پایدار در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی به کمک تقویت رایانه ای توجه تعبیه شده برای آنان، بهبود خواهد یافت.
بیش فعالی در کودکان نوعی اختلال رشدی است که می تواند تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. کودکان مبتلا به این اختلال غالبا با مشکلاتی همچون نقص توجه، بیش فعالی و رفتار های تکانشی رو به رو می شوند. کودکان بیش فعال اکثرا با ویژگی هایی از جمله اعتماد‌به نفس کم، عملکرد ضعیف در مدرسه و رابطه های آشفته شناخته می شوند. علائم بیش فعالی گاهی اوقات با افزایش سن کاهش پیدا می کنند، اما به طور کلی کودک احتمال دارد علی رغم هوش زیاد، به طور دائم با چالش های مختلفی رو به رو شود. دکتر صابر، بهترین دکتر بیش فعالی کودکان، برای پاسخ به این سوال رایج والدین که بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد به تشخیص دقیق علائم و درمان کودکان می پردازد. درمان های توانبخشی شناختی و رفتاردرمانی به این کودکان کمک می نماید با کم کردن دارو توانایی های خود کنترلی را آموخته و در محیط های مختلف نظیر مدرسه با مشکلات کمتری روبه رو باشند.
تکانشگری در کودکان
تکانشگری یعنی نقص در مهار ، کنترل رفتار و خود تنظیمی. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی، موجب راهبرد های ضعیف در حل مسأله، ضعف در سازمان بندی مهارت ها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. نیگ، اصطلاح کنترل شناختی را به جای عملکرد اجرایی استفاده کرد. نامبرده اظهار داشت که اختلال حافظه ممکن است بر روی عملکرد اجرایی تأثیر بگذارد. مکانیسم های عصبی مربوط به فعالیت های اجرایی، بخش های گسترده ای از مغز را در بر می گیرد. نیگ اثبات نمود که قطعه پیش پیشانی در بسیاری از فعالیت های اجرایی و نه همه آن ها درگیر می شود. علاوه براین هسته های قاعده ای، تالاموس و مخچه نقش مهمی در خویشتن داری ایفا می کنند. ناکارآمدی عملکرد اجرایی تأثیر عمیقی بر روی سازگاری و همزیستی کودک گذاشته و ممکن است از تأثیرات بیش فعالی کودکان یا بی توجهی مخرب تر باشد. ناتوانی در خودداری (مهار) تأثیری منفی بر روی توانایی یادگیری کودک در محیط کلاس دارد. از آنجایی که در این کودکان تخصیص توجه هدفمند نیست، کودک هر دو نوع اطلاعات مرتبط و نامربوط را دریافت می کند. بر این اساس، اثرات متقابل “بی توجهی” و “ناتوانی در مهار” تأثیری منفی بر روی قدرت پردازش اطلاعات و عملکرد کودک در مدرسه می گذارد. این نقص ممکن است بر اساس شرایط و وضعیتی باشد که کودک با آن روبه رو می شود. در مورد کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، اختلال توجهی بیشتر هنگامی بروز می یابد که تکلیف تکراری باشد. تکالیف جدید زود بازده، که کودک نتیجه آن را بلافاصله می بیند، مشکلات کمتری در توجه از خود بروز می دهد. هم چنین ممکن است در نحوه واکنش به عواقب یک تکلیف و محیط، تا تفاوت هایی میان انواع مختلف تشخیص بیش فعالی وجود داشته باشد.
شناخت اجتماعی کودکان
شناخت اجتماعی به عنوان توانایی شناسایی، پردازش و ارائه پاسخ مناسب به محرک های اجتماعی است و دارای ابعادی چون درک خود درک دیگری، تشخیص بیش فعالی تهدید و خود تنظیمی است. سازه هایی چون بازشناسی هیجان، تئوری نهادی همدلی از کارکرد های شناخت اجتماعی هستند که در آسیب های مغزی ساختار های مرتبط دچار نقص می شوند. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به سه دلیل اساسی می توانند درگیر نقایص شناخت اجتماعی شوند، یکی تبعات اجتماعی نارسایی کارکرد های اجرایی؛ به عنوان مثال عدم رعایت نوبت و یا عدم پایبندی به تشریفات اجتماعی به دلیل تکانشگری موجب آسیب به تعامل اجتماعی آن ها خواهد شد. دوم، اهمیت بیشتر محرک های اجتماعی برای کنترل. بسیاری از رفتار های غیر اجتماعی افراد با این اختلال ریشه در کنترل مهاری دارد. به عنوان مثال ناتوانی در حفظ طولانی مدت یک رابطه و روابط متعدد کوتاه مدت یک نارسایی اجتماعی است که ریشه در کار کرد اجرایی ناقص دارد و دلیل سوم، اختلالات همراه است. بسیاری از مشکلات همراه اختلال نقص توجه – بیش فعالی مانند اختلال سلوک خود نقص محوری شناخت اجتماعی دارند. در مطالعه ای که روی توانایی ذهن خوانی کودکان دارای این اختلال انجام شده است نارسایی این کودکان در مقایسه با همتایان طبیعی با استفاده از آزمون ذهن خوانی از طریق تصاویر چشم نشان داده شده است. مرور مطالعات انجام شده در خصوص بازشناسی حالات هیجانی چهره، به عنوان یک کار کرد شناخت اجتماعی نشان می دهد بیش فعالی کودکان در بازشناسی حالات هیجانی چهره نارسایی دارند.
نارسایی زبان در بیش فعالی
کودکان بیش فعال، نسبت به همتایان با تحول طبیعی مشکلات زبانی بیشتری دارند. اگر چه مشکلات زبانی یک معیار اصلی برای تشخیص بیش فعالی نیستند، اما مطالعات گوناگونی شیوع بالای مشکلات زبانی در این افراد را نشان داده اند. براک و همکاران در پژوهش خود نشان دادند که ۶۴ درصد از کودکان سوئدی دارای این اختلال، دچار مشکلات زبان نیز هستند. مشکلات زبانی ممکن است پیش از پدید آیی و توسعه اختلال نقص توجه – بیش فعالی وجود داشته باشد و پیش درآمد اختلال باشد. پترسون و همکاران به بررسی نقش توانایی های زبانی و خود تنظیمی در توسعه مشکلات رفتاری اختلال نقص توجه – بیش فعالی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که توانایی زبانی پیش بینی کننده توانایی خود تنظیمی است و خود تنظیمی به عنوان یک واسطه گر موجب تأثیر زبان بر نقص توجه -بیش فعالی می شود. گات، هکمن، میر، اسمید و گراب در پژوهش خود نشان دادند که بین این اختلال و مهارت های زبان دریافتی و زبان بیانی ارتباط منفی وجود دارد و هر چه نشانه های نقص توجه و بیش فعالی کمتر باشد، مهارت های زبان دریافتی و بیانی بهتر است. تأخیر قابل توجه در تمام دوره های زبانی فرد، زبان دریافتی، مهارت معنایی و زبان کاربردی در اختلال نقص توجه – بیش فعالی کودکان مشاهده می شود. همبودی اختلال زبانی ویژه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی در والدین خطر وجود اختلال زبانی را در کودکان دارای این اختلال بالا می برد، به طور کلی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در تعدادی از ابعاد زبانی شامل زبان کاربردی، خواندن روانی کلامی و نامیدن داری نقص هستند.
مشکلات اجتماعی کودکان چیست
کودکان دارای اختلال نقص توجه با و بدون بیش فعالی در مهارت های اجتماعی متفاوت هستند. علاوه بر این، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، رفتار های پرخاشجویانه دارند، محبوبیت کمتر داشته و احتمال طرد شدن شان توسط دیگران بیشتر است اگر چه کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، الزاماً نقص اساسی در مهارت های اجتماعی ندارند، ولی مجبورند برای رسیدن به اهداف شان مشکلات بسیاری را در موقعیت های اجتماعی مختلف پشت سر بگذرانند. بر خلاف این کودکان، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه هستند، معمولاً منزوی هستند و به نظر می آید که از مهارت های ضروری برای برقراری روابط اجتماعی بی بهره اند. افسردگی همراه، روابط اجتماعی را پیچیده کرده و مشکل می سازد. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به همراه افسردگی مشکلات بیشتری در سطح جامعه تجربه می کنند. همچنین افراد بیش فعال دوستان صمیمی کمتر، مشکلات اجتماعی بیشتر و روابط عاشقانه کم دوام تر نسبت به افراد عادی دارند.
بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد
تحقیقات بسیاری روی مشکلات آموزشی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی صورت گرفته است. این کودکان نسبت به همکلاسی هایشان، نمرات بسیار پایین تری در خواندن، ریاضیات و درک مطلب دارند. عملکرد آموزشی به تکانشگری، بی دقتی و بی قراری بستگی دارد. بارکلی و همکاران، زندگی گروهی از کودکان دارایاین اختلال را به مدت سیزده سال تحت نظر گرفتند و نتایج بررسی خود را این گونه گزارش کردند؛ تعداد کمی از این افراد به دانشگاه راه یافتند، معدل فارغ التحصیلی آنان کمتر از همتایان بود، ترک تحصیل در مدرسه بیشتر بود، به آموزش های ویژه احتیاج بیشتری داشتند و در طول تحصیل نمرات کم و بیش یکسانی داشته و پیشرفتی نداشتند. تنها ۳۲ درصد از آن ها موفق به اتمام دوره دبیرستان شدند. این مشکلات در بزرگسالی به اشکال دیگری مانند اخراج از محل کار، بدهکاری مالی به دیگران (دو برابر افراد طبیعی) و مشکل در پرداخت قبوض بروز یافت. هم چنین تعداد کمی از این افراد حق داشتن کارت اعتباری و حساب بانکی داشتند. کودکان دارای این اختلال نسبت به افراد سالم، عملکرد هوشی ضعیف تری دارند. برآورد ها حاکی از آن است که تفاوت معدل این کودکان با همتایان سالم، ۹ نمره است که ممکن است به دلیل نقص در عملکرد های شناختی و اجرایی و یا مشکلات یادگیری همراه باشد. به طور کلی، نوجوانان دارای این اختلال در معرض خطر مردودی بیشتر، اخذ نمرات پایین تر، تکرار پایه تحصیلی، کسب نمره کمتر در آزمون های موفقیت، اخراج شدن از دبیرستان، حاملگی نوجوانی، ابتلا به بیماری های مقاربتی، سوء مصرف مواد، حوادث رانندگی، دستگیر شدن و اخراج شدن از کار قرار دارند. بنابراین، نشانه ها و علائم اختلال نقص توجه – بیش فعالی می تواند تا نوجوانی و اوایل بزرگسالی ادامه پیدا کنند و نقص عملکردی در مکان هایی غیر از مدرسه و محیط کلاس نیز دیده می شوند.
اختلال بیش فعالی اختلالی است که در آن کودک به پر تحرکی، مشکل توجهی و رفتار های ناگهانی مبتلا می شود. به عقیده دانشمندان دلیل اصلی آن بیشتر نقص در تکامل سیستم اعصاب کودکان می باشد. کودکان مبتلا به بیش فعالی احتمالا در بخش هایی از مغز که مسئول توجه و تمرکز و تنظیم فعالیت های حرکتی می باشد، دچار نقص های جزئی هستند. اختلال بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات روانشناسی کودکان است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر بیش فعالی، با تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال و استفاده از رفتار درمانی و بازی درمانی، به درمان بیش فعالی و نقص توجه کودکان می پردازد. در این مطلب به چند نمونه از تمریناتی که برای افزایش توجه و کنترل در کودکان بیش فعال کمک می کند اشاره می شود.
برنامه پارت برای درمان بیش فعالی
در برنامه توانبخشی شناختی پارت برای کودکان بیش فعال، تکالیف ادراک زمان مبتنی بر حافظه فعال، کنترل مهاری و تصمیم گیری پرخطر طراحی شده اند. تکالیف ادراک زمان می توانند تا رسیدن بیمار به سطح مطلوب تکرار شوند. جلسات با تمرین های ادراک زمان شروع می شود و ادامه می یابد که شامل ۴ نوع تمرین مبتنی بر ادراک زمان است. در طی جلسات مداخله و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال هر جلسه در بازه زمانی تقریبی ۱ ساعت تمرین های تمرکز برای کودکان بیش فعال و درمان بیش فعالی به ترتیب اجرا می شوند.
برنامه کرتکس برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال
مطالعه اثر بخشی اول
عنوان: اثر بخشی برنامه هوشمند توانبخشی ادراک زمان (پارت) بر بهبود تصمیم گیری پرخطر و تکانشگری در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۶ کودک ۱۱-۷ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: مدت ۵ جلسه، دو جلسه در هفته و هر جلسه یک ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمو ن‌های بارت، برو / نرو، چند محرک پیشین، ادراک زمان و پرسشنامه اثر دیر کرد پاداش در ۵ نوبت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد برنامه توانبخشی پارت می تواند باعث بهبود تصمیم گیری پرخطر و تکانشگری در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی گردد.
برنامه توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت (کرتکس) برای کودکان بیش فعال با افزایش هدفمند نیاز های شناختی حرکت، سعی در توانبخشی و تقویت کارکرد های شناختی دارد. بدین منظور با در نظر گرفتن اصول حاکم بر توانبخشی شناختی و حرکت، تکالیف حرکتی ای طراحی شده است که به صورت پیشرونده کارکرد های شناختی مختلف را درگیر می نماید. در برنامه کرتکس که برای اولین بار از حرکت به منظور توانبخشی شناختی استفاده نموده است، حرکت های آسان با نیاز های شناختی پیشرونده برای درمان بیش فعالی طراحی شده اند.
برنامه کارا در درمان بیش فعالی
مطالعه اول توانبخشی حرکتی
عنوان: بررسی تأثیر توانبخشی مبتنی بر حرکت بر بهبود حافظه کاری کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – فزون کنشی
گروه هدف: ۳۰ نفر کودک ۱۲-۷ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه ۱ ساعته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون چند محرک پیشین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت موجب تقویت حافظه کاری کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه / فزون کنشی می شود.
تحقیقات توانبخشی شناختی
عنوان: تأثیر توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت بر بهبود توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ نفر کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مساوی مداخله کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۶ هفته، دو جلسه در هفته، هر جلسه ۱ ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های ثبت توجه و ردیابی برای ارزیابی استفاده شدند. نتایج نشان می دهد توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال موجب تقویت توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی می شود.
مقاله کودکان دبستانی
عنوان: تأثیر توانبخشی مبتنی بر حرکت بر توجه پایدار و کنترل مهاری در کودکان پیش دبستانی با علائم نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۴ نفر کودک 7-6 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مداخله و کنترل مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۱۵ جلسه، دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های برو / نرو و ثبت توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهند که کنترل مهاری و توجه پایدار کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پس از دریافت توانبخشی شناختی مبتنی بر فعالیت حرکتی بهبود می یابد.
توانبخشی شناختی توجه و تمرکز
در برنامه توانبخشی شناختی کارا که برای درمان توجه و تمرکز کودکان بیش فعال مورد استفاده قرار می گیرد، تکالیف حرکتی با درجاتی از دشواری که کارکرد های شناختی را درگیر می کند، توسط سخت افزار ایکس باکس (کینکت) اجرا می شود. این نرم افزار با حرکات فرد در تعامل است و با افزایش مهارت فرد در اجرای تمرین تکالیف دشوارتر می شود. در این برنامه پاسخ های حرکتی به صورت هوشمند توسط دوربین شناسایی و مبتنی بر آن بازخورد ارائه می شود. برنامه مشتمل بر ۱۱ تمرین حرکتی است که هر تمرین خود نیز شامل سطوح دشواری متعدد است.
برنامه تمرینی پارس برای حافظه کودکان بیش فعال
مطالعه اثر بخشی
عنوان: اثربخشی توانبخشی شناختی رایانه ای مبتنی بر حرکت در بهبود حافظه کاری و عملکرد مهاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ نفر کودک ۱۲-۸ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۴ هفته، هر هفته سه جلسه و هر جلسه بین ۳۰-۴۵ دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: از آزمون های برو / نرو و چند محرک پیشین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد که برنامه توانبخشی شناختی کارا می تواند باعث بهبود کنترل مهاری و حافظه کاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی گردد.
برنامه توانبخشی و تقویت توجه پارس برای درمان بیش فعالی است که متشکل از تعدادی تکالیف قلم کاغذی است که بر مبنای نظریه های بنیادین توجه اعم از نظریه سلسله مراتبی سولبرگ و متیر، نظریه توجه خودکار لوگان، نظریه رقابت سوگیرانه اسیمون و دانکن و نظریه تلفيق وجوه تریزمن طراحی شده است. هر مجموعه از تکالیف این برنامه یک مبنای نظری مشخص را جهت ارائه تکالیف پیشرونده، از نظر دشواری، قرار داده است. هر تمرین تمرکز برای کودکان ارزش شناختی مشخص دارد و کارکرد (هایی) از توجه را مورد تقویت قرار می دهد. اصول توانبخشی شناختی در اینجا قوانینی هستند که به درمانگر کمک می کنند تا تکالیف مناسب را برای مراجع انتخاب نموده و نیز کارایی درمان را جهت قطع و یا ادامه آن مشخص نماید.
بازی های برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال
مقاله اول
عنوان: اثربخشی توانبخشی شناختی بسته پارس بر کنترل مهاری و تصمیم گیری پرخطر کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه، سه روز در هفته، هر جلسه ۱ ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بارت، برو / نرو و استروپ برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد کنترل مهاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پس از دریافت توانبخشی شناختی و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال، توجه بهبود می یابد، اما در کارکرد تصمیم گیری پرخطر تفاوتی پس از درمان مشاهده نشد. همچنین نتایج بیانگر اثربخشی این درمان بر سایر مؤلفه های کارکرد های اجرایی است.
مقاله دوم
عنوان: اثر برنامه توانبخشی شناختی پارس بر حافظه فعال و توجه پایدار کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه یک ساعته، دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: از آزمون های چند محرک پیشین و ثبت توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد حافظه فعال کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پس از دریافت بسته توانبخشی شناختی پارس بهبود می یابد. همچنین این برنامه منجر به افزایش توجه پایدار در آزمودنی ها شده است است.
این مداخله شامل آشنایی با روش، تمرین تمرکز و توجه شنیداری، توجه بینایی، نگهداری و تغییر توجه، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، بازداری چشم در چشم، خود بازبینی، بازی های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و ساختن برج است.
آموزش بازداری پاسخ به کودکان بیش فعال
مطالعه تاثیر تمرینات تمرکز برای کودکان بیش فعال
عنوان: اثربخشی مداخلات زودهنگام مبتنی بر بازی های توجهی بر میزان توجه کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی / تکانشگری
گروه هدف: ۳۰ کودک دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پیش دبستانی، در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه در دو ماه و نیم، هر جلسه ۴۵ دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه کانرز والدین و مصاحبه بالینی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد مداخلات زودهنگام مبتنی بر بازی های توجهی بر میزان توجه کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی / تکانشگری پیش دبستانی مؤثر است.
این مداخله شامل برقراری ارتباط با مراجع، آموزش بازی های هدف گیری، آموزش بازی های بازداری پاسخ، آموزش بازی از بین موانع، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، آموزش بازی های تعادلی، آموزش بازی چشم در چشم، آموزش بازی های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و آموزش بازی های مربوط به توجه است.
سوالات متداول:
1- آیا استفاده از تایمر می‌تواند به بهبود تمرکز کودک بیش‌فعال کمک کند؟
بله، استفاده از تایمر می‌تواند به کودک کمک کند تا بر یک کار متمرکز بماند. به عنوان مثال، می‌توانید از کودک بخواهید به مدت ۱۰ دقیقه بر یک کار تمرکز کند و سپس استراحت کوتاهی داشته باشد.
2- چه نوع کتاب‌هایی برای بهبود تمرکز کودکان بیش‌فعال مناسب هستند؟
کتاب‌های مصور، داستان‌های کوتاه، یا کتاب‌های تعاملی که نیاز به تمرکز و مشارکت فعال کودک دارند، می‌توانند به بهبود تمرکز کمک کنند. خواندن کتاب با صدای بلند نیز می‌تواند مفید باشد.
عوامل متعددی برای دیر حرف زدن کودک وجود دارد که تعیین نشدن آن ها و بی توجهی پدر و مادر به آن ها می تواند موجب بروز مشکلات زیادی در آینده برای کودک شود، پس پدر و مادر باید زمانی که متوجه می شوند کودک شان نسبت به هم سن و سالان خود کمتر حرف می زند و دایره لغات کمتری دارد، به یک دکتر گفتاردرمانی برای دیر حرف زدن کودک مراجعه کنند. احتمال دارد مشکل دیر حرف زدن کودک، به علت شاغل بودن والدین باشد و این که آن ها زمان کافی برای برای ارتباط با کودک خود نداشته باشند. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر برای دیر حرف زدن کودک و بهترین دکتر برای بیش فعالی کودکان، با ارائه روش های گفتاردرمانی نوین و برخی دیگر از روش های گفتاردرمانی به درمان دیر حرف زدن کودک بیش فعال کمک های شایانی می کند.
بر اساس مطالعات یک دکتر برای دیر حرف زدن کودک، مقیاس درجه بندی رفتاری که از والدین و معلمان کودکان دارای اختلال ویژه زبانی به دست آمده است، کودکان مبتلا به بیش فعالی بیشتر از کودکان عادی خصوصیات رفتاری اختلال نقص توجه – بیش فعالی را نشان می دهند. در یک مطالعه برای بررسی توجه دیداری، سه گروه کودکان، با سمعک، با ایمپلانت های حلزون گوش و همتایان طبیعی با استفاده از آزمون عملکرد مداوم دیداری و آزمون حذف دیداری ارزیابی شدند و نشان داده شد، این گروه ها تفاوتی در هیچ یک از تکالیف توجه دیداری ندارند. در یک مطالعه طولی در کودکان پیش دبستانی با تأخیر زبانی، شیوع بیش از انتظار مشکلات توجهی در زمان بزرگسالی آن ها گزارش شده است. علاوه بر این همزمانی اختلال ویژه زبانی و اختلال نقص توجه – بیش فعالی گزارش شده است. حال این سؤال مطرح می شود که آیا این کودکان دو اختلال جداگانه را نشان می دهند یا این که ویژگی های رفتاری بی توجهی یک نشانه ثانویه اختلال ویژه زبانی است. چرا که نقص در کارکرد های توجه انتخابی و انتقالی در کودکان دارای اختلال لكنت رشدی، اختلال نقص توجه – بیش فعالی و اختلال اوتیسم نیز گزارش شده است. علاوه بر این تقویت کارکرد های توجهی موجب بهبود روانی کلامی در کودکان مبتلا به لکنت رشدی و کودکان نارساخوان و بهبود ادراک شنیداری در بزرگسالان مبتلا به آفازی می شود.
علائم دیر حرف زدن کودک بیش فعال
ارتباط قابل توجهی بین فرآیند های زبانی و عملکرد اجرایی و خود تنظیمی در گفتاردرمانی مشاهده شده است. عملکرد های اجرایی ارتباط دهنده توانایی های کلامی و تنظیم رفتاری واقعی است. کودکان دارای اختلال ویژه زبانی یا دیر حرف زدن کودک در مقایسه با کودکان سالم، در آزمون ویسکانسین تخطی بیشتر از قوانین و در آزمون برج (حل مسأله)، خطا های در جاماندگی بیشتری نشان می دهند. در مقابل، انتقال الگوی ذهنی در این کودکان به نسبت گروه گواه تغییری را نشان نمی دهد. کودکان دارای اختلال ویژه زبانی اطلاعات را با سرعت کمتری از همسالان خود پردازش می کنند. از طرفی بین سرعت پردازش و سطح زبان ارتباط معنی داری وجود ندارد، که نشان می دهد عامل دیگری به جز زبان دلیل این کندی پردازش است. نتایج مطالعات دکتر برای دیر حرف زدن کودک نشان می دهد که نقص در حافظه کاری کلامی ممکن است دلیل زیربنایی کندی سرعت شناختی باشد. همچنین حافظه کاری غیرکلامی ممکن است دلیل غیر یکنواختی سرعت پردازش باشد.
استفاده از دارو، یک روش ارزشمند برای مدیریت نشانه های اصلی اختلال بیش فعالی و نقص توجه است، اما برای آن دسته از خانواده ها که نمی خواهند از روش درمان دارویی استفاده کنند، رفتار درمانی، تغییر تغذیه و شیوه زندگی، و یا تمرین مغز، بین دیگر درمان های طبیعی طراحی شده جهت بهبود تمرکز و تکانشگری، به کاهش برخی از علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه کمک کند. رفتار درمانی اولین خط درمان برای کودکان زیر پنج سال مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه می باشد و برای کودکان بزرگ تر هم می تواند بسیار موثر باشد. رفتار درمانی کودکان بیش فعال، سریع ترین درمان بیش فعالی و نقص توجه است که روش درمان بیش فعالی بدون دارو محسوب شده و توسط متخصصین کارآزموده در کلینیک دکتر صابر، بهترین مرکز درمان بیش فعالی کودکان در تهران، انجام می شود.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
آموزش بازداری پاسخ به کودکان بیش فعالی و نقص توجه
برنامه آموزش بازداری پاسخ شامل آموزش مراحل آرمیدگی، آموزش درک دیرش زمان و تخمین فواصل زمانی میان فعالیت های متناوب، آموزش انتظار برای دستیابی به نتایج یا پیامد های مهم تر یا بیشتر، آموزش پاسخ گویی به محرک های آماج و عدم پاسخگویی به محرک های غیر آماج، آموزش پاسخ گویی به برخی علائم و نشانه ها و در عین حال بازداری از پاسخ گویی به همان علائم در شرایط معین، آموزش کودک به پیروی از دستورات آزمون گر، آموزش جفت های متضاد، آموزش افزایش بازداری و توانایی فکر کردن پیش از پاسخ دادن و آموزش فکر کردن با صدای بلند است. آموزش حافظه فعال از طریق برنامه آموزش حافظه کاری شامل حافظه شنیداری دیداری و تثبیت انجام می شود.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی برنامه های آموزش بازداری پاسخ و حافظه فعال بر بهبود مهارت های اجتماعی کودکان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۱۶ کودک ۷۱۲ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۲۴ جلسه هر جلسه ۶۰ دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: مقیاس درجه بندی والدین کانرز، نظام درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت فرم والدین و آزمون هوش ریون برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد برنامه های آموزش بازداری پاسخ و حافظه فعال در افزایش مهارت های اجتماعی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و درمان بیش فعالی مؤثر است.
آموزش کارکرد های اجرایی به کودک بیش فعال
این مداخله شامل برنامه های هدف گیری، بازی بشین پاشو به صورت معکوس، بازی گذر از بین موانع، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، بازی های تعادلی، بازی های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و بازداری چشم در چشم است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: بررسی اثر کوتاه مدت آموزش کارکرد های اجرایی بر کاهش نشانه های بیش فعالی و نقص توجه در
دانش‌آموزان پسر دوره ابتدایی شهر اصفهان
گروه هدف: ۴۰ پسر ۱۲-۷ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه، در ۴ گروه مساوی نقص توجه، گروه بیش فعال، گروه شاهد کمبود توجه، گروه شاهد بیش فعال
مدت دوره توانبخشی: ۸ جلسه یک ساعته
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه نشانه های اختلال بیش فعالی و نقص توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش کارکرد های اجرایی بر کاهش نشانه های بیش فعالی و نقص توجه تأثیر دارد و می تواند در کنار سایر درمان های مربوط به این اختلال مورد توجه قرار گیرد.
آموزش کنترل خود به کودک مبتلا به بیش فعالی و نقص توجه
این مداخله از ۴ مرحله تشکیل شده است. مرحله اول دفترچه ای متشکل از ۱۵ مهارت اجتماعی را شامل می شود که به معلمان و دانش آموزان ارائه می شود. ابتدا به آن ها به صورت عینی توضیح داده می شود که منظور از مهارت ها چیست و سپس مهارت به آن ها آموزش داده می شود. فراگیران برای به دست آوردن جایزه های بزرگ تر باید امتیازات بیشتری به دست آورند. در مرحله آخر امتیازات دانش آموزان محاسبه می شود و به آن ها اعلام می شود که با امتیازات کسب شده چه جایزه ای می توانند دریافت کنند.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر آموزش فنون کنترل خود بر بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۲۰ دانش آموز دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه ۷-۱۱ ساله در دو گروه مساوی کنترل و
مداخله
مدت دوره توانبخشی: دو جلسه ۴۵ دقیقه ای
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه تشخیصی اختلال بیش فعالی و نقص توجه، آزمون ریون و مقیاس درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد، آموزش فنون کنترل خود بر بهبود مهارت های اجتماعی این کودکان تأثیر مثبتی دارد.
تقویت حافظه
در طول مدت هر یک از جلسات این مداخله افراد به طور متوسط ۹۰ کوشش را تکمیل می کنند که سطح دشواری تکالیف به گونه ای است که با پیشرفت مهارت های افراد تکالیف هم به طور پیشرونده دشوارتر می شود.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر توانبخشی شناختی یارانه یار و دارو های محرک در بهبود نشانه های بالینی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۲۳ دانش آموز پسر پایه دوم تا پنجم دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه ۱۱ نفر گروه دارو های محرک ۱۲ نفر گروه برنامه یارانه یار
مدت دوره توانبخشی: ۲۰ جلسه یک ساعته ۳ جلسه در هفته
ارزیابی و اثربخشی: مقیاس سوانسون، نولان و پلهام ویرایش چهارم، فرم کوتاه آزمون تجدید‌نظر شده و کسلر کودکان و پرسشنامه علایم مرضی کودکان برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش های شناختی نه تنها نشانه های شناختی را بهبود می بخشد بلکه نشانه های حرکتی انگیزشی این اختلال را نیز کاهش می دهد.
برنامه پیشبرد شناختی برای کودک بیش فعال و نقص توجه
نرم‌افزار رایانه ای پیشبرد شناختی شامل آموزش های اولیه آموزش مفاهیم (تقویت شناسایی اشیاء – تقویت درک مفاهیم – تقویت درک اندازه – تقویت ردیف بندی- تقویت شناسایی رنگ- تقویت جهات در سطوح یک و دو و سه) و آموزش – حروف (تقویت تشخیص بینایی در سه سطح – تقویت تشخیص شنوایی در دو سطح – تقویت حافظه شنوایی کلامی در سه سطح – تقویت حافظه بینایی – کلامی) است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی نرم افزار پیشبرد شناختی بر کارکرد های اجرایی بازداری پاسخ و حافظه کاری کودکان دچار
نارساخوانی و بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: کودکان ۱۲ – ۹ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و نارساخوانی ۳۰ نفر گروه نقص توجه
بیش فعالی ۳۰ نفر گروه نارساخوانی و ۳۰ نفر گروه کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۱۰ جلسه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون ریون، پرسشنامه کانرز، ازمون تشخیص اختلالات خواندن، آزمون قلب ها و گل ها و آزمون جستجوی دیداری برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد نرم‌افزار پیشبرد شناختی بر روی افزایش مهارت حافظه کاری و بازداری پاسخ کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و کودکان دارای نارساخوانی
اثر مثبت دارد
آموزش راهبرد های خود تقویتی به کودک
در این مداخله تعدادی مهارت اجتماعی تهیه شده و آموزش های لازم به معلمان داده می شود. سپس مهارت ها به دانش آموزان آموزش داده می شود. مهارت های اجتماعی دربردارنده راهبرد های خود نظارتی و خود تقویتی هستند.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر آموزش راهبرد های خود نظارتی و خود تقویتی بر بهبود مهارت های اجتماعی و کنشوری تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی با اختلال نقص توجه/فزون کنشی
گروه هدف: ۶۰ دانش آموز دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: ۱۰ جلسه ۵۰ دقیقه ای
ارزیابی و اثربخشی: آزمون تشخیص اختلال بیش فعالی و نقص توجه و پرسشنامه مهارت اجتماعی گرشام و الیوت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان دهنده تأثیر معنادار آموزش فنون خود نظارتی و خود تقویتی بر بهبود مهارت های اجتماعی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه است اما این تأثیر بر پیشرفت تحصیلی معنا دار نیست.
برنامه ترفند های مدیریت شناختی کودکان (تمشک)
این برنامه با هدف آموزش روش های توانبخشی شناختی جبرانی به والدین تهیه شده است. تمشک با استفاده از اصول توانبخشی جبرانی به والدین زیربنای شناختی کارکرد های آسیب دیده در اختلال بیش فعالی و نقص توجه، مشکلات رفتاری ناشی از این آسیب ها و روش بهبود عملکرد کارکرد های آسیب دیده را آموزش می دهد. راهبرد های این برنامه در مورد ابعاد مختلف کارکرد های اجرایی است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی تمشک بر ابعاد رفتاری کارکرد های اجرایی کودکان دارای نشانه های بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: مادران دارای کودک ۴-۷ سال با علائم بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مداخله و کنترل ۱۵ نفری
مدت دوره توانبخشی: ۵ هفته ۱۰ جلسه هر جلسه دو ساعت
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه های اختلال بیش فعالی و نقص توجه گدو و پرسشنامه رفتاری کارکرد های اجرایی جیویا برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که می توان بسته آموزشی تمشک را به عنوان شیوه ای کارآمد برای کاهش نقایص شناختی کودکان دارای نشانه‌های بیش فعالی و مقص توجه به کار برد.
سوالات متداول:
1-چگونه می‌توانم به کودکم کمک کنم تا سریع‌تر تمرکز کند؟
استفاده از ابزارهای ساده مانند توپ استرس، گوش‌گیر، یا تقسیم کارها به بخش‌های کوچک‌تر می‌تواند به سرعت به کودک کمک کند تا تمرکز خود را بهبود بخشد. همچنین، محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی ایجاد کنید.
2-آیا مدیتیشن یا تمرینات ذهن‌آگاهی برای بیشفعالی مفید است؟
مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌توانند به سرعت استرس را کاهش داده و تمرکز را بهبود بخشند. حتی جلسات کوتاه ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای می‌توانند اثرات مثبت فوری داشته باشند.
بیش فعالی از انواع اختلالات کودکانی می باشد که به خدمات روانشناسی و کاردرمانی به صورت همزمان احتیاج دارند. دکتر بیش فعالی و spect با تشخیص نشانه های کودک و علائم بیش فعالی و همچنین تعیین میزان نقص توجه و تکانشگری او می تواند بهترین برنامه درمانی را برای کودک بیش فعال در نظر بگیرد. استفاده صحیح از روش های درمانی همچون بازی درمانی و رفتاردرمانی برای آموزش نحوه کنترل خود در کنار ماساژ درمانی و افزایش تحمل و خود کنترلی در کودکان بیش فعال به آن ها کمک می کند تا ارتباط مناسب تری را با خانواده و دوستان خود ایجاد نمایند. دکتر صابر، بهترین دکتر برای تشخیص بیش فعالی در کودکان، در دو شعبه غرب و شرق تهران به درمان کودکان بیش فعال و مشکلات کمبود توجه در کودکان می پردازد.
با استفاده از تصویربرداری با انتشار پوزیترون (پت) می توان اطلاعاتی را در مورد سوخت و ساز گلوکز مغز فراهم نمود. به عنوان مثال در اختلال نقص توجه و بیش فعالی، سوخت و ساز گلوکز مغزی تقریباً ۸ درصد پایین تر از افراد سالم است. در کنار تصویربرداری با انتشار پوزیترون، تصویربرداری و انتشار تک فوتون (spect) اندازه گیری مستقیمی از جریان خون مغزی فراهم می کند که از جریان خون منطقه ای مغز استنباط می شود. بنابراین spect مقیاسی از فعالیت عروقی است در صورتی که پِت یک اندازه گیری جریان خون منطقه ای وابسته به فعالیت عصبی است. نتایج مطالعات پت و spect ممکن است به خاطر این تفاوت در نحوه استحصال، مستقیماً قابل مقایسه نباشد. مطالعه با spect نشان داده است کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی، جریان خون کمتری در ماده سفید نواحی پیشانی دارند. این یافته با نقص کارکرد های قطعة پیشانی و رفتارهای مرتبط با این نقص در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی همخوان است.
تحقیقات تصویربرداری مغز در اختلال بیش فعالی
امروزه امکان مشاهده چگونگی پردازش واج ها، لغات و جملات توسط مغز فراهم شده است. تحقیقات تصویربرداری عصبی در اختلال بیش فعالی، سه ساختار در نیمکره چپ که در خواندن درگیر هستند را مشخص کرده اند. ساختار قدامی که شامل شکنج پیشانی تحتانی است و در تجزیه و تحلیل لغت و تلفظ نقش دارد. ساختار دوم، محل تلاقی قطعه آهیانه ای و گیجگاهی است و در تجزیه و تحلیل لغات درگیر است و نظام سوم در ناحیه گیجگاهی پس سری است و تشخیص سریع و روان لغات را انجام می دهد. در کودکان دارای اختلال خواندن ناحیه تلاقی قطعه پس سری و گیجگاهی دچار آسیب می گردد. این ناحیه در پردازش های سریع و خودکار نوشته ها نقش دارد و در پیدا کردن لغت که کودکان نارساخوان مختل است، نقش دارد. یک مطالعة طولی مهارت خواندن را با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی، از پنج سالگی تا ۲۲٫۵ سالگی بررسی کرده است. در این مطالعه سه گروه با توانایی خواندن متفاوت، گروه طبیعی، گروه خواننده های دقیق ولی غیر سریع و گروه خواننده های کاملاً ضعیف، شرکت داده شدند. در شناسایی دو کلمه بدون آهنگ خواننده های دقیق اما نه سریع، آشفتگی در نظام خواندن خلفی، نه نظام قدامی نیمکره چپ را نشان دادند. خواننده های ضعیف، آشفتگی در نظام خواندن خلفی را نشان داده و در خواننده های طبیعی، فعالیت نظام های خلفی با نظام های قدامی همبسته هستند.فعالیت دو طرفه نواحی پیشانی بیماران با توانایی خواندن ضعیف، نشانده دهنده این است که زمانی که فرد تلاش می کند لغاتی که خودکار نیستند را بخواند، حافظه شروع به کار می کند و بنابراین به منابع شناختی اضافی نیاز دارد. خواننده های دقیق و غیر سریع، بیشتر به خواننده های طبیعی شبیه هستند و انواع مشابهی از ارتباط نظام های خواندن خلفی و پیشانی را در نیمکره چپ نشان می دهند. تاریخچه این سه خواننده نشان می دهد که خواننده های ضعیف تر، وضعیت تحصیلی ضعیف تر و وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین تر و وسایل کمک آموزشی و آموزش خصوصی کمتری را دریافت داشته اند. در مقابل، خواننده های دقیق اما غیر سریع، ضریب هوشی نسبتاً بالاتر، موقعیت اقتصادی اجتماعی بالاتر و محیط خانه حمایت‌گر تری را در مقایسه با خواننده های ضعیف نشان می دهند. این یافته ها با آن دسته از مطالعات ژنتیک معتقدند محیط خانه با ضریب هوشی بالاتر و توانایی خواندن بهتر مرتبط می شود، هماهنگ هستند.
یافته های تصویربرداری در اختلال بیش فعالی
یافته های تصویربرداری شواهدی فراهم نموده است که در اختلال نقص توجه و بیش فعالی اندازة بخش خلفی جسم پینه ای کوچک تر است. در کودک دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی که به متیل فندیت پاسخ نمی دهند اما به دسیپرامین یا ایمیپرامین پاسخ می دهند، اندازة اسپلنیوم جسم پینه ای در مقایسه با کودکانی که به متیل فندیت پاسخ می دهند یا گروه کنترل، کوچک تر است. این نتایج نشان می دهد که پاسخ دارویی ممکن است به وسیله نواحی خلفی مغز میانجی گری شود. تصویربرداری تشدید مغناطیسی ساختاری نشان داده است که کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی در مقایسه با کودکان سالم نواحی پیشانی کوچک تری از نظر حجم دارند. این تفاوت در نیمکره راست بارزتر است. این کاهش حجم درباره ماده سفید مغزی نیز در قطعه پیشانی راست، مشهود است. علاوه‌بر این، هسته دمدار، از هسته های قاعده ای نیز از نظر حجم به اختلال نقص توجه و بیش فعالی کوچک تر است. آسیب هسته دمدار موجب بروز علایم نقص توجه و بیش فعالی می شود. هسته دمدار راست در اختلال نقض توجه و بیش فعالی، کوچک تر از حد معمول و هم اندازه هسته دمدار چپ است، در حالی که در افراد سالم، حجم هسته دمدار راست نسبت به چپ بزرگ تر است. حجم هسته دمدار سمت چپ در نمونه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی پس از درمان با متیل فندیت کوچک تر می شود. علاوه بر این شکنج کمربندی قدامی در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی کوچک تر از گروه سالم است. این یافته مهمی است، زیرا شکنج کمربندی قدامی، ساختاری است که به نظر می آید برای توجه پایدار و نیز آگاهی از راه حل های موفق یا ناموفق برای یک مشکل (پایش خطا) مورد استفاده است.
تصویربرداری تشدید مغناطیسی و تشخیص دکتر بیش فعالی
با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی سه بعدی بر روی زیرگروه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی می توان اطلاعات بیشتری درباره پایه های عصبی رشدی این بیماری به دست آورد. محققان نواحی مغزی درگیر در انواع اختلال نقص توجه و بیش فعالی را مطرح کرده اند. در نوع مرکب، نواحی قدامی دخیل در تعدیل حرکتی درگیر هستند، در حالی که در نوع بی توجهی نواحی مرکزی و خلفی دخیل در توجه درگیر هستند. نتایج تصویربرداری تشدید مغناطیسی در میان گروه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی ممکن است تفاوت های آناتومیک را به بهترین شکل نشان دهد. از آنجایی که عملکرد برخاسته از ساختار است، اگر تفاوت هایی در رفتار زیرگروه ها مشاهده شود، احتمال وجود این تفاوت ها از لحاظ ساختاری نیز وجود دارد. به علاوه، یافته ای که بیان می کند زیرگروه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی به طور متفاوتی به درمان پاسخ به درمان پاسخ می دهند، نشان می دهد که ممکن است ساز و کارهای متفاوت مغزی در ظروف زیرگروه ها درگیر باشند. در افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی، تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی فعالیت کمتری را در نواحی پشتی- طرفی قطعه های پیشانی در شکنج کمربندی قدامی نشان می دهند. تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی در اختلال نقص توجه و بیش فعالی به طور مقدماتی بر بررسی ساختارهای مغزی دخیل در کنترل مهاری متمرکز بوده است. این مطالعات نشان داده اند که جوانان سالم، قشر پیش پیشانی پشتی- طرفی راست را در تکالیف محال، به ویژه برای عملکرد های مهاری موفق به کار می برند. قشر کمربندی قدامی نیز علاوه بر اینکه در مهار موفق درگیر است، در بازداری های ناموفق نیز قویاً درگیر می شود. کودکان سالم، در مقایسه با کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی بعد مهارهای ناموفق، فعالیت بیشتری در شکنج کمربندی قدامی یا قشر کمربندی پشتی نشان می دهند.
کاردرمانگر بیش فعالی کودکان تستی را برای یافتن نقاط قوت و ضعف کودک شما انجام می دهد تا بیش فعالی او را تشخیص دهد. سپس روش هایی را برای کمک به رفع این مشکلات توصیه می کند. به عنوان مثال کاردرمانگر بازی هایی همچون گرفتن یا ضربه زدن به توپ را برای بهبود هماهنگی کودک انجام می دهد. فعالیت هایی را برای رفع خشم و پرخاشگری انجام می دهد. به آموزش مهارت های اجتماعی می پردازد. شما می توانید برای پیدا کردن یک کار درمانگر بیش فعالی واجد شرایط در منطقه خود در گوگل جستجو کنید. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین کاردرمانی بچه های بیش فعال، با بهترین کاردرمانگر کودکان بیش فعال به گفتاردرمانی و کاردرمانی بیش فعالی می پردازد. کاردرمانگر کودکان بیش فعال تلاش می کنند در راستای درمان بیش فعالی و تکانشگری کودکان اعتماد به نفس و عزت نفس آسیب دیده کودک را درمان نموده و رفتارهای صحیح اجتماعی را اصلاح نمایند.
در توانبخشی شناختی، نقایص شناختی کودک دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی شناسایی شده و با تمرینات شناختی پیش رونده مورد ترمیم قرار می گیرد. اساس توانبخشی شناختی، ترمیم ساختار مغزی آسیب دیده با اصلاح کار کرد شناختی معیوب است. به توانبخشی شناختی افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی از دو منظر می توان نگاه کرد. از یک جهت می توان آموزش شناختی در کنار کاردرمانی بیش فعالی را به عنوان اولویت درمانی در این اختلال در نظر گرفت. اعتقاد به چنین دیدگاهی، بر این اساس ایجاد شده که اختلال نقص توجه و بیش فعالی با نقص های عصب شناختی همراه است که این نقص ها بسیاری از علائم اختلال را ایجاد می کنند. از این رو، با تمرین و بهبود این ساز و کارهای شناختی می توان شدت علائم را کاهش داد و نشانه های این اختلال را بهبود بخشید. دیدگاه دوم توانبخشی شناختی را به عنوان یکی از درمان هایی که برای افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی می تواند به کار گرفته شود در کنار سایر درمان ها در نظر می گیرد. این دیدگاه تأثیر توانبخشی شناختی را بر نقص های عصب شناختی هدف قرار می دهد و لزوماً این درمان را با کاهش نشانه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی مرتبط نمی داند.
اثر توانبخشی شناختی بر کاردرمانی بیش فعالی
به طور کلی، از نظر روش اجرا، توانبخشی شناختی می تواند به روش های مختلفی از جمله قلم کاغذی، حرکتی و رایانه ای در تکالیف مختلف استفاده شود. مداخلات شناختی که با استفاده از رایانه انجام می شوند در قالب برنامه های متعددی تهیه شده اند که نام تعدادی از این روش ها پیش تر آمده است. تعداد جلسات، طول هر جلسه، تعداد جلسات در هر هفته برای هر برنامه متفاوت است. برای مثال تعدادی از برنامه هایی که برای توانبخشی توجه طراحی شده اند عبارت اند از: توجه کن، فوکوس پوکوس ،آکیتن ،آرام، پارت، کارا. این برنامه ها با وجود این که از یک الگوی پیش رونده در تکالیف ( شروع با تکالیف آسان و افزایش تدریجی پیچیدگی تکلیف) استفاده می کنند و همچنین اغلب انواع ثابتی از توجه را هدف قرار می دهند اما روش اجرای متفاوتی دارند. به طور کلی دو یا سه جلسه توانبخشی شناختی در هفته برای مداخله اثربخش توصیه می شود. آنچه که از جمع بندی این مطالعات بر می آید این است که اثر روش های توانبخشی شناختی و کاردرمانی بیش فعالی بر کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی در سنین پایین تر بیشتر است. دلیل این یافته را می توان انعطاف پذیری بیشتر مغز در سنین پایین تر دانست. همان طور که مروز برنامه ها نشان می دهد نتایج در رابطه با اثر بخشی توانبخشی شناختی متناقض است. اثربخشی برنامه هایی که با هدف افزایش توجه طراحی شده اند به نسبت برنامه هایی که به مداخله روی حافظه فعال می پردازند، بیشتر است. مطالعات نشان دادند که با وجود این که تمرینات حافظه فعال بر عملکرد های حافظه ای مؤثر هستند، این تأثیرات دارای اثرات انتقالی نیستند بدین معنا که نمی توان پیشرفتی را در سایر کارکرد های شناختی که توانبخشی نشده بود، مشاهده کرد. علی رغم این که در بعضی موارد گزارش والدین نشان می دهد که کارکرد های اجرایی کودکان بهبود پیدا کرده است، ولی این اثرات در آزمون های عصب شناختی قابل مشاهده نیست.
کاهش نشانه های بیش فعالی با کاردرمانی
با این وجود، گروهی اثر بخشی توانبخشی حافظه فعال بر بهبود توانایی های حافظه ای و عدم کاهش نشانه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی را بیان می کنند. بر اساس نظر کورتس این عدم تأثیر می تواند به ۴ دلیل اتفاق افتاده باشد: ۱- نقص های حافظه فعال بر سبب شناسی اختلال نقص توجه و بیش فعالی تأثیری ندارد. 2- حتی اگر در سبب شناسی اختلال نقص توجه و بیش فعالی نقش داشته باشند، این عدم تأثیر می تواند به خاطر نوع مداخله ای باشد که امروزه ارائه می شود. ۳- آموزش هایی که امروزه برای حافظه فعال ارایه می شود انواعی از حافظه را هدف قرار می دهند که نقص بنیادین اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیستند. ۴- آموزش ها تأثیرات پیرامونی ایجاد می کنند و بر شبکه های زیربنایی مغزی که نقص های عصب شناختی را ایجاد می کنند و مسئول اختلال نقص توجه و بیش فعالی هستند، تأثیری ندارند. در نهایت می توان نتیجه گرفت که توانبخشی حافظه فعال شرط لازم و کافی برای بهبود اختلال نقص توجه و بیش فعالی نیست. اساساً مشکل محوری اختلال نقص توجه و بیش فعالی حافظه فعال نیست. لازم به ذکر است تنوع تکالیف برنامه درمانی عاملی مهم و اثر گذار در تعمیم توانبخشی شناختی است. در برنامه هایی که اکثراً در یک دامنه تخصصی و محدود تقویت صورت می گیرد، تعمیم ناقص خواهد بود.
گزارش های موردی کاردرمانی بیش فعالی
علیرضا
شرح حال
علیرضا ۷/۵ ساله، دانش آموز کلاس اول ابتدایی در مهر ماه سال ۱۳۹۴ به همراه والدین به روانپزشک مراجعه کرده و با تشخیص اختلال نقص توجه و بیش فعالی تحت درمان دارویی (ریتالین) قرار گرفته است. مشاهدات بالینی و گزارش ما در نشانگر رفتار های ناسازگارانه کودک از جمله عادت به کندن ناخن، تحریک پذیری بدون فکر، انجام رفتار های خارج از نزاکت و به کار بردن الفاظ نامناسب نسبت به بزرگتر ها ، نا آرامی و بی قراری، مدام در حال جنب و جوش بودن، ایجاد دردسر های متعدد، رفتار های پرخاشگرانه، عدم حرف شنوی از دیگران، به اتمام نرساندن کارها و تکالیف و تمایل به فرمان دادن به همسالان و حتی بزرگسالان با شدت زیاد بود. مادر به این موضوع اشاره کرد که پدر کودک نیز رفتار های ناسازگارانه متعددی از جمله اعتیاد به مواد مخدر (شیشه) ، برقراری روابط جنسی نامشروع، رانندگی پرخطر و مشکل ساز، ایجاد تنش و درگیری همه روزه در محیط کار و منزل دارد و همچنین به لکنت زبان نیز مبتلاست.
ارزیابی شناختی
آزمون خطر پذیری بادکنکی (بارت) ، پرسش نامه اثر دیر کرد پاداش (کاهش ارزش تعویقی) ، آزمون برو – نرو، آزمون چند محرک پیشین و آزمون تخمین زمان برای ارزیابی کارکرد های شناختی کودک انجام شد.
توانبخشی شناختی
مداخله بر اساس بسته توانبخشی شناختی پارت صورت گرفت. محتوای جلسات توانبخشی شامل مداخله مبتنی بر ادراک زمان، یک مداخله انفرادی است که طی ۱۰ جلسه انجام می شود و شامل ۴ تکلیف کامپیوتری ادراک زمان است. به طور کلی به هنگام انجام برنامه مداخله و اجرای بسته پارت افزایش نمرات از مرحله خط پایه به مرحله مداخله صورت گرفت و روند نزولی نمودار تصمیم گیری پرخطر و تکانشگری هم بهبودی را در این کار کرد ها در بیمار نشان می دهد. همچنین سطح نمرات در مراحل درمان بالاتر از سطح نمرات وی در مراحل خط پایه بود.
مانی
شرح حال
مانی ۸ ساله دانش آموز کلاس دوم دبستان و تنها فرزند خانواده است. از ۴ سالگی، به تشخیص روانپزشک دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی است و ریتالین مصرف می کند. بر اساس گزارش های مادر، مانی از بدو تولد نا آرام و بدخلق بوده است. در مدرسه یک جا آرام و قرار ندارد با دوستان خود کتک کاری می کند و به طور کلی رفتار های تکانشی و انفجاری دارد.
ارزیابی شناختی
آزمون های چند محرک پیشین، استروپ، برو – نرو، ثبت توجه و ردیابی به ترتیب برای ارزیابی کارکرد های حافظه فعال، کنترل مهاری، توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی اجرا شدند.
توانبخشی شناختی
بسته توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت (کرتکس) ، برای مداخله مورد استفاده قرار گرفت. این بسته ساختار ۱۲ جلسه ای دارد و شامل تمرینات حرکتی جهت تقویت توجه، حافظه کاری، کنترل مهاری و انعطاف پذیری شناختی است. در هر جلسه تکالیف حرکتی با هدف کسب مهارت های توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه، حافظه کاری کنترل مهاری و انعطاف پذیری شناختی بسته به سطح توانایی کودک گنجانده می شود و در صورت کسب مهارت کافی توسط کودک در زمینه هر کدام از تکالیف، نوع و شکل تکلیف مورد نظر با حفظ هدف تغییر می یابد و به تدریج متنوع تر و مشکل تر خواهد شد. نتایج نشان داد برنامه توانبخشی شناختی کرتکس کنترل مهاری بیمار را بهبود بخشیده است. در آزمون برو – نرو، بر اساس نتایج نمره بیمار در تعداد پاسخ های درست برو در پس آزمون افزایش پیدا کرده است و همچنین تعداد پاسخ های غلط برو در پس آزمون کاهش پیدا کرده است که همگی نشان دهنده کاهش سطح تکانشگری است. همچنین در نتایج آزمون استروپ (مرحله سوم) کاهش سطح خطا و افزایش زمان آزمون نشان دهنده بهبود سطح توجه و کنترل مهاری است. نتایج آزمون ثبت توجه در مؤلفه های خطای ارتکاب، خطای حذف و زمان، حاکی از اثر بخشی برنامه توانبخشی شناختی کرتکس بر بهبود و تقویت انواع توجه است تعداد انواع خطا در آزمون استروپ و آزمون ثبت توجه کاهش پیدا کرده است و زمان نسبی پاسخ دهی افزایش پیدا کرد که نشان دهنده افزایش دقت عمل بیمار است. همچنین نتایج آزمون چند محرک پیشین در مؤلفه پاسخ صحیح و زمان حاکی از بهبود نسبی عملکرد حافظه بیمار است و در آخر نتایج آزمون ردیابی در مؤلفه تعداد خطا و زمان کلی نشان دهنده بهبود انعطاف پذیری شناختی این بیمار است.
مهدی
شرح حال
مهدی ۸ ساله، دانش آموز کلاس دوم ابتدایی، فرزند دوم و کوچک خانواده است. فرزند دیگر نیز پسر و ۱۰ سال بزرگتر است. زایمان به صورت سزارین در سن ۳۵ سالگی مادر بوده است. بیمار توسط روانپزشک به کلینیک توانبخشی مراجعه نموده است. بیمار تاکنون درمان جانبی یا دارویی دریافت نکرده است. شکایت اصلی مادر، مشکلات شدید درسی به خصوص در حل مسائل ریاضی و همچنین دیکته نویسی، بی قراری، بلند شدن مرتب از روی صندلی، به اتمام نرساندن تکالیف، پرخاشگری (کتک زدن به جای صحبت کردن) ، فراموش کردن بیشتر کارهای محوله، عدم توانایی برقراری ارتباط با همسالان، مشکلات شدید در ارتباط با برادر بزرگتر و نداشتن دستورپذیری از هیچ کدام از اعضای خانواده است. شکایات مشابهی در مدرسه نیز از طرف معلم به مادر منتقل شده است.
ارزیابی شناختی
آزمون برو – نرو و آزمون استروپ جهت ارزیابی کنترل مهاری، آزمون چند محرک پیشین برای ارزیابی حافظه فعال، آزمون ثبت توجه و آزمون ردیابی برای ارزیابی توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی در ۵ نوبت با فواصل زمانی دو هفته مورد استفاده قرار گرفت.
توانبخشی شناختی
مداخله بر اساس برنامه توانبخشی شناختی باران صورت گرفت محتوای جلسات توانبخشی شامل تمرینات تعادلی پیشرونده همراه با تمرینات شناختی است که در حین تکالیف تعادلی از کودک پرسیده می شود.
نتایج نشان داد، به طور کلی به هنگام انجام برنامه مداخله (برنامه توانبخشی باران) ، افزایش نمرات از مرحله خط پایه به مرحله مداخله صورت گرفت و روند صعودی نمودار هم بیانگر بهبودی عملکرد های اجرایی در کودک است. همچنین سطح نمرات در مراحل درمان بالاتر از سطح نمرات وی در مراحل خط پایه است و بدین ترتیب نتیجه گرفته می شود که برنامه توانبخشی شناختی باران موجب بهبود عملکرد های اجرایی (کنترل مهاری، توجه پایدار، حافظه فعال و انعطاف پذیری شناختی) در کودک شده است.
مهسا
شرح حال
مهسا دختری ۱۲ ساله دانش آموز کلاس ششم است. او در خانواده ای ۵ نفره زندگی می کند. مادر ۴۰ ساله خانه دار و پدر شغل آزاد دارد. بیمار با تشخیص اختلال نقص توجه و بیش فعالی توسط روانشناس به کلینیک دانشگاه شهید بهشتی مراجعه نموده است. مشاهدات بالینی نشان می دهد کودک خوب ارتباط برقرار می کند، رفتار های مبتنی بر بیش فعالی دارد و علائم نقص توجه و بیش فعالی در او مشهود است. آرام و قرار ندارد، دائماً وسایل اتاق را دستکاری می کند و به بهانه های مختلف از جلسه بیرون می رود. در کلاس درس دائم حواسش پرت می شود و نمی تواند یک جا بنشیند و بر تکالیف درسی متمرکز بماند و تکالیفش را به درستی انجام نمی دهد، بلند صحبت می کند که این رفتارش باعث اعتراض هم کلاسی هایش می شود و دائماً نظم کلاس را بر هم می زند.
ارزیابی شناختی
آزمون های چند محرک ،پیشین استروپ، برو / نرو، ثبت توجه به ترتیب برای ارزیابی کارکرد های حافظه فعال، کنترل مهاری و توجه پایدار استفاده شد.
توانبخشی شناختی
مداخله بر اساس بسته توانبخشی شناختی پارس صورت گرفت. محتوای جلسات توانبخشی شامل مداخله مبتنی بر تقویت انواع توجه و بهبود کنترل مهاری است که ۱۸ جلسه به طول انجامید.
نتایج مداخله نشان داد، برنامه توانبخشی شناختی پارس کنترل مهاری بیمار را بهبود بخشیده است، همان طور که نمرات آزمون برو / نرو نشان داد نمره بیمار در زمان نسبی پاسخ های درست برو در پس آزمون افزایش پیدا کرده است و همچنین تعداد پاسخ های غلط برو در پس آزمون کاهش پیدا کرده است که همگی نشان دهنده کاهش سطح تکانشگری است. همچنین نتایج آزمون استروپ (مرحله سوم) نشان دهنده بهبود سطح توجه و کنترل مهاری است. نتایج آزمون ثبت توجه در مؤلفه های خطای ارتکاب، خطای حذف و زمان، حاکی از اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی پارس بر بهبود و تقویت انواع توجه است. تعداد انواع خطا در آزمون استروپ و آزمون ثبت توجه کاهش پیدا کرده است و زمان نسبی پاسخ دهی افزایش پیدا کرده است که نشان دهنده دقت عمل آزمودنی است. همچنین نتایج آزمون چند محرک پیشین در مؤلفه پاسخ صحیح و زمان حاکی از بهبود نسبی عملکرد حافظه آزمودنی است.
اختلالات طیف اوتیسم و بیش فعالی دو اختلال عصبی متفاوت با ویژگی های متفاوت نیز هستند و تشخیص اوتیسم و بیش فعالی کمی دشوار است. اوتیسم اول از همه بر ارتباطات اجتماعی و رفتار تاثیر می گذارد، اما بیش فعالی با بی توجهی و تکانشگری مشخص می شود. کودکان مبتلا به اوتیسم، اکثرا با درک نشانه های اجتماعی، حفظ ارتباط چشمی و مشارکت در گفت و گوهای متقابل مشکل دارند. آن ها احتمال دارد رفتارهای کلیشه ای از خود نشان دهند و تمرکز بسیاری روی علایق مخصوص خود داشته باشند. کلینیک تخصصی توانبخشی، بهترین مرکز درمان اوتیسم دکتر صابر، با تشخیص اوتیسم و علائم آن در کودکان و تشخیص تفاوت اوتیسم و بیش فعالی بهترین درمان اوتیسم و درمان بیش فعالی را برای کودکان انتخاب می کند و در جهت درمان آنان کمک می نماید.
تشخیص اوتیسم و سایر اختلالات ارتباط اجتماعی
تشخیص افتراقی اوتیسم به معنای تشخیص یک اختلال از میان اختلالاتی است که با آن وجوه مشابه دارند. بدیهی است که تشخیص اوتیسم کودکان، کاری بس دشوار است و نیازمند ارزیابی های همه جانبه ی اعضاء تیم تشخیص اوتیسم می باشد. در ادامه به ذکر فاکتور های تشخیصی اختلالات طیف اوتیسم از سایر اختلالات با ویژگی های مشابه پرداخته می شود.
اختلال ارتباط اجتماعی: اختلالی است که 5-DSM آن را تحت عنوان اختلالی در همسایگی اوتیسم معرفی کرده است. برخی از معیار های تشخیصی اختلال ارتباط اجتماعیعبارت اند از:
A: اشکالاتی مداوم در استفاده‌ی اجتماعی از ارتباط کلامی و غیر کلامی:
. نقص در استفاده از اهداف اجتماعی مثل احوال پرسی
. مشکل در تطبیق با نیاز شنونده
. مشکلاتی در محاوره و داستان گویی نوبت گیری و اصلاح مکالمه
. مشکلاتی در فهم زبان استعاره ای
B: نقص موجود، محدودیت های عملکردی برای فرد ایجاد کرده باشد به گونه ایکه ارتباط مشارکت تحصیل و… را متاثر کرده باشد.
C: شروع علائم در دوران رشد است.
D: علائم اختلال نباید با سایر شرایط پزشکی یا شرایط نورولوژیکال منطبق نباشد.
در اختلال ارتباط اجتماعی، ارتباط اجتماعی بدون وجود رفتار های تکراری،کلیشه ای و محدود آسیب دیده است. هنگامی که رفتار های کلیشه ای وجود داشته باشند، تشخیص اوتیسم جایگزین اختلال ارتباط اجتماعی می شود.
تشخیص اختلالات طیف اوتیسم و ناتوانی هوشی
محدودیت های قابل توجه در عملکرد های فرد که از طریق ضریب هوشی زیر حد متوسط (۷۰-۷۵)، محدودیت در مهارت های سازشی بروز می یابد. در اختلالات طیف اوتیسم، تاخیر در تعامل هوشی باید خیلی شدید تر از حدی باشد که از سطح هوشی انتظار می رود. در تشخیص اوتیسم و ناتوانی هوشی باید به این مورد توجه کرد.
تشخیص اوتیسم و اختلال بیش فعالی
تا بهنجاری های توجه – خواه توجه بیش از حد و خواه فقدان تمرکز – و بیش فعالی از مشخصه های شایع اوتیسم هستند. تشخیص نقص توجه و بیش فعالی باید زمانی گذاشته شود که سطح مشکلات توجه و یا بیش فعالی بیش از حدی باشد که در افراد با سطوح رشدی مشابه و درجات شدت مشابه اوتیسم دیده می شود.
تشخیص اختلالات طیف اتیسم و اختلالات عاطفی
ابتلای همزمان اوتیسم و اختلالات عاطفی و یا اضطرابی بیش از ۷۰٪ است. کسانی که ضوابط تشخیص اوتیسم را دارند، علامت شناسی خاص برای ابتلای همزمان، بایستی بررسی شود که شامل الگو های خواب و خوراک، تحریک پذیری و هیجان مفرط در دوره زمانی مشخص در ضوابط اختلال عاطفی می شود.
تشخیص اختلالات طیف اوتیسم و اختلالات اضطرابی
زمانی که ضوابط تشخیص اوتیسم اثبات شد، توجه بایستی به سمت ضوابط اختلالات اضطرابی جلب شود که شامل پریشانی قابل توجه هنگام جدایی از والدین/مراقبین، نگرانی افراطی در مورد ایمنی مراقبین/والدین، امتناع از مدرسه رفتن، موتیسم انتخابی، ترس از طرد توسط همسالان می باشد. نشانه های اختلال اضطراب با اوتیسم کاملا متفاوت است. آسیب های اجتماعی در رابطه با افراد آشنا باقی نمی ماند، ظرفیت اجتماعی مطابق با سن است ولی به خوبی از آن بهره برده نمی شود.
تشخیص اوتیسم و کم شنوایی
در اوتیسم رفتار های کلیشه ای وجود دارد. مشکلات عاطفی رفتاری هیجانی در اوتیسم از همان ابتدا به شکل اولیه بروز می کند ولی در کم شنوایی ثانویه است. مشکلات کاربرد شناختی در اختلالات طیف اوتیسم، اولیه است و در کم شنوایی ثانویه. رفتار های ویژه اوتیستیک در کم شنوایی وجود ندارد از جمله عدم تماس چشمی، پاسخ های نامناسب یا نامتعادل حسی، عدم ثبات عاطفی، عدم توجه به حضور افراد.
تشخیص اوتیسم و وسواس فکری-عملی
در وسواس فکری- عملی، رفتار های کلیشه ای برای کاهش اضطراب انجام می شود و افکار ناخواسته مکرر مانع عملکرد می شود. در OCD چنانچه نقائص ارتباطی وجود دارد اما اوتیسم بهتر می تواند رفتار های کلیشه ای را توجیه کند، وگرنه تشخیص مناسب تری است.
تفاوت در علل و عوامل خطر اوتیسم و بیش فعالی
تفاوت اصلی در علل و عوامل خطر اوتیسم و بیشفعالی این است که اوتیسم بیشتر تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و اختلالات رشد مغز است، در حالی که بیشفعالی علاوه بر ژنتیک، با عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم یا آسیبهای مغزی نیز مرتبط است.
علل ژنتیکی و محیطی در اوتیسم
اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک اختلال عصبی-رشدی است که علل آن ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. تحقیقات نشان میدهد که ژنتیک نقش اصلی را در بروز اوتیسم ایفا می‌کند. جهش‌های ژنتیکی خاص و سابقه خانوادگی اوتیسم می‌توانند خطر ابتلا به این اختلال را افزایش دهند. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن مادر در معرض عفونت‌های ویروسی در دوران بارداری، کمبود برخی ویتامین‌ها (مانند ویتامین D)، و قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های شیمیایی نیز ممکن است در بروز اوتیسم نقش داشته باشند. با این حال، تعامل دقیق بین ژنتیک و محیط هنوز به طور کامل شناخته نشده است و تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
علل ژنتیکی و محیطی در بیشفعالی
بیشفعالی یا اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) نیز یک اختلال عصبی-رشدی است که علل آن ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. از نظر ژنتیکی، مطالعات نشان میدهند که ADHD می‌تواند ارثی باشد و جهش‌های ژنتیکی مرتبط با انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین در بروز این اختلال نقش دارند. از سوی دیگر، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب) در دوران بارداری، مصرف سیگار یا الکل توسط مادر در دوران بارداری، و زایمان زودرس نیز می‌توانند خطر ابتلا به ADHD را افزایش دهند. همچنین، عوامل روانی-اجتماعی مانند استرس شدید در خانواده نیز ممکن است در تشدید علائم این اختلال مؤثر باشند.
نقش عوامل عصبی-رشدی در هر دو اختلال
هر دو اختلال اوتیسم و بیشفعالی (ADHD) تحت تأثیر عوامل عصبی-رشدی هستند که بر رشد و عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند. در اوتیسم، تفاوت‌های ساختاری و عملکردی در مناطق مغزی مرتبط با ارتباطات اجتماعی، زبان، و رفتارهای تکراری مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، فعالیت غیرطبیعی در قشر پیش‌پیشانی و آمیگدال می‌تواند به علائم اوتیسم منجر شود. در بیشفعالی، اختلال در عملکرد مناطق مغزی مرتبط با توجه، کنترل تکانه‌ها، و سازماندهی (مانند قشر پیش‌پیشانی و هسته‌های قاعده‌ای) دیده می‌شود. این تفاوت‌های عصبی-رشدی باعث می‌شوند که کودکان مبتلا به اوتیسم و ADHD در پردازش اطلاعات و پاسخ به محرک‌های محیطی با چالش‌هایی مواجه شوند.
مقایسه علل و عوامل خطر در اوتیسم و بیشفعالی
در حالی که هر دو اختلال اوتیسم و بیشفعالی (ADHD) تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی هستند، تفاوت‌های قابل توجهی در علل و عوامل خطر آن‌ها وجود دارد. در اوتیسم، تأکید بیشتری بر نقش ژنتیک و جهش‌های خاص وجود دارد، در حالی که در بیشفعالی، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم و شرایط دوران بارداری ممکن است نقش پررنگ‌تری داشته باشند. علاوه بر این، تفاوت‌های عصبی-رشدی در این دو اختلال نیز منحصر به فرد است: اوتیسم بیشتر بر مناطق مغزی مرتبط با ارتباطات اجتماعی تأثیر می‌گذارد، در حالی که بیشفعالی بر مناطق مرتبط با توجه و کنترل تکانه‌ها تمرکز دارد. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که رویکردهای تشخیصی و درمانی برای هر اختلال متفاوت باشد.
سوالات متداول:
1-آیا اوتیسم و بیشفعالی هر دو در بزرگسالی ادامه می‌یابند؟
بله، هر دو اختلال می‌توانند تا بزرگسالی ادامه یابند. با این حال، علائم ممکن است با گذشت زمان تغییر کنند. بزرگسالان مبتلا به بیشفعالی ممکن است همچنان مشکلات توجه و سازماندهی داشته باشند، در حالی که بزرگسالان اوتیستیک ممکن است در روابط اجتماعی و شغلی با چالش‌هایی مواجه شوند.
2- آیا درمان اوتیسم و بیشفعالی یکسان است؟
خیر، درمان این دو اختلال متفاوت است. بیشفعالی معمولاً با داروهای محرک (مانند ریتالین) و رفتار درمانی مدیریت می‌شود، در حالی که اوتیسم بیشتر بر گفتار درمانی، کاردرمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی متمرکز است.
علائم بیش فعالی و نقص توجه شامل بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری است. الگوهای شناختی اختلال نقص توجه – بیش فعالی بر نقص در عملکردهای اجرایی و ناتوانی مهار تأکید دارند. عملکردهای اجرایی یک کارکرد واحد نیستند و منعکس کنندۀ عملکردهای حلقۀ نورونی پیش پیشانی – زیرقشری هستند که در تنظیم رفتار، بی توجهی، حافظۀ کاری و توجه نقش دارند (بارکلی، ۲۰۰۶). مرکز درمانی بیش فعالی دکتر صابر با بررسی علایم بیش فعالی و نقص توجه توسط دکتر بیش فعالی و تشخیص دقیق نوع نقص توجه و بیش فعالی کودکان به ارائه خدمات درمانی جهت کاهش علائم بیش فعالی نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، سنسوری روم، کاردرمانی ذهنی، اتاق توجه شنیداری و ماساژ درمانی جهت آرام سازی می پردازد. همچنین جهت کنترل رفتارهای تکانشگرانه از تکنیک های رفتاردرمانی و بازی درمانی در بیش فعالی بهره می گیرند تا بهترین نتایج درمانی را در کاهش علائم بیش فعالی حاصل نمایند.
تفاوت علائم بیشفعالی در پسران و دختران
علائم بیشفعالی در پسران و دختران ممکن است متفاوت باشد. پسران معمولاً علائم بیرونی‌تری مانند بی‌قراری، پرخاشگری، و رفتارهای تکانشی نشان میدهند، در حالی که دختران بیشتر ممکن است علائم درونی مانند حواس‌پرتی، رویاپردازی، و کم‌توجهی داشته باشند. این تفاوت‌ها گاهی باعث می‌شود تشخیص ADHD در دختران دشوارتر باشد، زیرا علائم آن‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. آگاهی از این تفاوت‌ها به والدین و مربیان کمک می‌کند تا علائم را زودتر شناسایی کنند.
مشکلات کودکان بیش فعال
توجه به عنوان یکی از محوری ترین علائم بیش فعالی کودکان در ابعاد مختلف دچار نقص است. ناتوانی معطوف ساختن توجه به یک تکلیف خاص، از اصلی ترین علائم اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. به همین ترتیب اصطلاح حواس پرتی، اغلب برای توصیف ناتوانی در معطوف کردن توجه به یک موضوع خاص به کار می رود. طبق واحد های عملکردی لوریا، ساختارهای مغزی واحد اول، تشکیلات مشبک، وظیفۀ کنترل هشیاری پایه و توجه را بر عهده دارند و عملکرد های مهاری سطح بالاتر به وسیلۀ شبکه ای از ارتباطات قشری کنترل می شود. توجه در سطوح مختلف در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی دچار نقص می شود. این سطوح، شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه و تقسیم توجه است. توجه انتخابی یکی از پایه ای ترین بخش های توجه است. توجه انتخابی و مهار دو روی یک سکه اند و برای توجه به بخشی از اطلاعات باید بخش دیگر اطلاعات را مهار کرد. مشکلات مربوط به حواس پرتی، در نتیجۀ ضعف در برقراری و یا حفظ توجه، به هنگام انجام تکالیفی است که جذابیت یا نتیجۀ آنی کمتری دارند، مانند تکالیف یکنواخت و طولانی، کودکانی که به علایم بیش فعالی دچار هستند، احساس می کنند که کار های جایگزین دیگری وجود دارد که جالب تر بوده و در صورت انجام آن ها پاداش بیشتری نصیب شان می شود، به همین دلیل توجه شان از کار اصلی گرفته می شود و به کارهای جایگزین معطوف می شود. این مشکل، ناتوانی در مهار و تکانشگری است.
علایم نقص توجه و بیش فعالی
کودکانی که به علائم بیش فعالی و نقص توجه دچار هستند، توانایی مدیریت یکسری محرک های خاص را دارند، اما نمی توانند در مقابل محرک های جالب تر، مقاومت کنند. بر این اساس، مهار محرک های غیر ضروری بخشی از فرایند توجه است. مشکلات حفظ توجه و مهار تکانه ها می تواند ناشی از مشکلی اساسی در سطح برانگیختگی، بر اساس مدل لوریا در سطح اول باشد. همچنین می تواند توضیحی برای این نکته باشد که چرا استفاده از دارو های محرک به “توجه” کمک می کند. دارو های محرک می توانند سطح برانگیختگی را در حد طبیعی نگه دارند. احتمالاً در مراحل بعدی رشد، حفظ توجه برای انجام کار های پیچیده تر، توسط قطعۀ پیشانی که وظیفۀ تنظیم رفتاری را بر عهده دارند، انجام می شود. از آن جایی که قطعۀ پیشانی آخرین بخش مغز در روند تحول است، ممکن است علایم بیش فعالی تا حدودی در نتیجۀ تأخیر در تحول قطعۀ پیشانی باشد که وظیفۀ مهار پاسخ های حرکتی کنترل شده (قطعۀ پیشانی) را بر عهده دارند.
توجه انتخابی و توجه پایدار
توجه انتخابی رفتاری پیچیده است که در آن ضمن حفظ یک پاسخ، از پاسخی دیگر خودداری می شود. این سازوکار فیلتر کننده، برای حذف و یا مراقبت از اطلاعات مورد پردازش، ضروری است. ناکارآمدی توجه انتخابی، عملکرد کودک با علایم بیش فعالی را در محیط های آموزشی تحت تأثیر قرار می دهد؛ به ویژه هنگامی که اطلاعات ارائه شده پیچیده و طولانی بوده و به دقت بالا و پردازش همزمان نیاز داشته باشد. بخش دیگری از فرایند توجه توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای انجام یک فعالیت مستمر و مداوم است. برای این کار، مهار و مقاومت در مقابل دیگر محرک های خارجی لازم است. توجه پایدار، توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می رود . کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند، در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. در علایم بیش فعالی کودکان نوع نقص توجه مانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال، کودکان دارای نوع نقص توجه، به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان می دهند، در حالی که در نوع ترکیبی، این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس، کودکان دارای نوع نقص توجه، سرعت پردازش کندتر دارند و مشکلات شان در توجه انتخابی بیشتر است.
بارکلی تفاوت های میان انواع زیر مجموعه های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است: در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده، اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدرت تقویت می شود. در نوع بی توجهی، مشکلاتی در توجه متمرکز دیده می شود، اما به نظر می رسد نقص توجه بیشتر در نتیجۀ یک اختلال شناختی است.
علت بیش فعالی کودکان چیست؟
علت بیش فعالی کودکان هنوز به طور کامل مشخص نیست، با این حال باور های عمومی درباره این که علت بیش فعالی چیست، وجود دارد. به طور احتمالی همچون سایر اختلالات روان، ژنتیک در بروز اختلال بیش فعالی نقش دارد اما تحقیقات دانشمندان نشان می دهد قرار گرفتن در معرض سموم محیطی همانند حشره کش، سرب، دود دخانیات، آسیب مغزی، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مشروبات الکلی پیش از زایمان در به وجود آمدن بیش فعالی موثر است. به طور کلی می توان گفت علت ها و عواملی که خطر مبتلا شدن کودک به بیش فعالی را افزایش می دهند، هنوز ناشناخته هستند. تحقیقات جدید نشان می دهد خوردن بسیار زیاد قند، تماشای بیش از اندازه تلویزیون، روش تربیت فرزند یا هرج و مرج خانوادگی را علت بیش فعالی کودکان نمی دانند. البته بعضی از این موارد می توانند علائم بیش فعالی کودکان را تشدید کنند. کلینیک بیش فعالی کودکان دکتر صابر با سابقه بالا در زمینه تشخیص کودکان توسط دکتر بیش فعالی و درمان کودکان بیش فعال با استفاده از درمان های تخصصی و به روز دنیا به ارائه خدمات درمانی در غرب و شرق تهران مشغول می باشد.
دانشمندان همچنان علت بیش فعالی کودکان را شناسایی نکردند اما آن چه تا به امروز جز باور عمومی می باشد این است که علت اصلی این اختلال همچون سایر اختلالات، عوامل ژنتیکی است. علاوه بر عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی نیز در به وجود آمدن بیش فعالی اثر گذار است. با این حال محققان هنوز هم به منظور بررسی علت بیش فعالی کودکان در تلاش و کوشش هستند.
علت بیشفعالی: از ژنتیک تا عوامل محیطی
علت بیشفعالی (ADHD) ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. تحقیقات نشان میدهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به ADHD دارد، به طوری که کودکان با سابقه خانوادگی این اختلال، بیشتر در معرض خطر هستند. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب) در دوران بارداری، مصرف سیگار یا الکل توسط مادر، و زایمان زودرس نیز می‌توانند در بروز بیشفعالی نقش داشته باشند. همچنین، برخی مطالعات به ارتباط بین رژیم غذایی نامناسب و تشدید علائم ADHD اشاره کرده‌اند.
سوالات متداول:
1-آیا بیشفعالی در نوجوانان متفاوت است؟
بله، در نوجوانان، علائم بیشفعالی ممکن است به شکل‌های متفاوتی ظاهر شوند. نوجوانان با ADHD ممکن است در مدیریت زمان، انجام تکالیف مدرسه، یا کنترل احساسات خود مشکل داشته باشند. همچنین، آن‌ها ممکن است بیشتر در معرض خطر رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر یا رانندگی بی‌پروا قرار بگیرند.
2- آیا بیشفعالی در کودکان پیش‌دبستانی قابل تشخیص است؟
بله، بیشفعالی در کودکان پیش‌دبستانی نیز قابل تشخیص است، اما باید توجه داشت که برخی رفتارهای طبیعی کودکان در این سن (مانند بی‌قراری یا کنجکاوی زیاد) ممکن است شبیه علائم ADHD باشند. اگر کودک شما به طور مداوم در کنترل رفتارهای خود مشکل دارد یا رفتارهای تکانشی شدید نشان میدهد، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید.
بیش فعالی و نقص توجه در کودکان یک اختلال رشدی به حساب می آید. بسیاری از والدین با این سوال رو به رو هستند که بیش فعالی یعنی چه؟ تشخیص درست بیش فعالی در کودکان بسیار حائز اهمیت می باشد. نمی توان به هر کودک که فعالیت زیادی دارد برچسب بیش فعالی و نقص توجه را زد. اکثر کودکان بازیگوش هستند و این موضوع بع علت وجود هیجانات و رشد طبیعی کودک می باشد. تشخیص دقیق فقط توسط دکتر متخصص بیشفعالی انجام می شود اما بیش فعالی و نقص توجه موضوع متفاوتی است. کودکان بیش فعال اغلب فعالیت های حرکتی زیادی دارند و نسبت به محیط اطراف خود کم توجه هستند به گونه ای که وسایل خود را به کرات گم می کند یا به اجسام پیرامونش برخورد می کند. رفتارهای تکانشگری نظیر از جا پریدن، پرت کردن اجسام و عدم پیشبینی عاقب کار خود از علائم بارز این کودکان می باشد. این کودکان اغلب پرحرف بوده و نمی توانند خود را کنترل کنند و ساکت بنشینند. هنوز به صورت دقیق علت بیش فعالی شناخته نشده است اما عواملی نظیر ساختار مغز، زایمان زودرس، زنتیک و… در بروز این اختلال دخیل هستند. مرکز تشخیص و درمان بیش فعالی دکتر صابر در حیطه درمان بیش فعالی با امکانات فراوانی نظیر کاردرمانی بیش فعالی،گفتاردرمانی بیش فعالی ،بازی درمانی بیش فعالی، رفتاردرمانی، اتاق سنسوری، اتاق تقویت مهارتهای شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی، ماساژ درمانی و… در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد. همکاری ما با متخصصین روانشناس و روانپزشکان اطفال موجب کاهش استفاده از دارو و بهبود علائم کودکان بیش فعال و نقص توجه گردیده است.
بیش فعالی و مغز کودک
پتانسیل‌های مرتبط با رویداد در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی نیز استفاده شده است. نقص در حفظ توجه موجب می‌شود که این کودکان به‌طور آرام و متغیر پاسخ دهند و هنگام ارائه محرک اشتباهات بیشتری مرتکب شوند. نقص در توجه انتخابی سبب می‌شود کودکان به محرک‌های مربوط پاسخ ندهند. بنابراین، این امر برای ارزیابی بسامد و تأخیر پاسخ به محرک‌ها اهمیت دارد. برای ارزیابی این فرضیه، پتانسیل‌های مرتبط با رویداد، جهت اندازه‌گیری توجه انتخابی و پایدار استفاده شده‌اند. یکی از اجزای توجه پایدار که مکرراً در کودکان دارای اختلال نقص توجه مطالعه شده است، جزء پی‌سه‌بی است. پی‌سه‌بی یک قلة مثبت همراه با یک دورة کمون ۸۰۰-۳۰۰ میلی‌ثانیه با بیشینه‌ای در منطقه‌ی آهیانه‌ای قشر مخ است. چندین مطالعه فراوانی کمتری را روی پی‌سه‌بی در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی در شرایط کثرت و ندرت تحریک نشان داده‌اند. علاوه بر این، بیماران دارای اختلال یادگیری ریاضی و خواندن بسامد کمتری در این موج دارند. کاهش پی‌سه‌بی آشفتگی‌های شناختی را بیشتر از علائم خاص نقص توجه منعکس می‌کند.
داروهای محرک که دقت و سرعت قضاوت را بهبود می‌بخشند، فراوانی پی‌سه‌بی را در کودکان دارای اختلال بیشفعالی افزایش میدهند. این یافته‌ها در میان کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی خالص و کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی با ویژگی‌های پرخاشگرانه در همۀ گروه‌های سنی نشان داده شده است .
در نقص توجه- بیشفعالی فراوانی امواج اِن ۱۲۰۰ کاهش می‌یابد. در یک تکلیف بازداری‌های موفق، کاهش اِن ۲۰۰ روی قشر پیشانی تحتانی راست قابل ثبت است.
کودکان زیرگروه ترکیبی اختلال نقص توجه- بیشفعالی در هنگام بازداری پاسخ، موج اِن ۲۰۰ غیرطبیعی و در هنگام خطاهای پردازش موج پی‌سه‌بی غیرطبیعی دارند. در مقابل، کودکان دارای اختلال خواندن در زمان بازداری پاسخ در مقادیر اِن ۲۰۰ هیچ مشکلی نشان نمی‌دهند ولیکن در امواج پی‌سه‌بی مشکل دارند. بر این اساس مشکل کودکان با اختلال نقص توجه- بیشفعالی مشکل در تشخیص اشتباه و پردازش تأخیری اطلاعات شفاهی است (تارویان، نیکولسون و فاوست، ۲۰۰۶؛ پلیزکا، لیوتی و ولدرف، ۲۰۰۰).
پتانسیل رویداد یعنی چه
یکی دیگر از امواج پتانسیل وابسته به رویداد قله منفی غیر انطباقی است. قلة منفی غیرانطباقی که نمایانگر توجه است در کودکان بیش فعال یعنی چه؟، در کودکان و جوانان سالم به دقت مطالعه شده است، کودکان اغلب یاد می‌گیرند به‌طور مناسبی توجه شان را جهت داده و یک پاسخ یا تحریک غیرمرتبط را متوقف کنند. تفاوت‌های مشخصی در توانایی‌های جهت دادن به توجه و پردازش اطلاعات که در طول زمان رخ میدهد، وجود دارد، اگرچه حتی کودکان 8-6 ساله وقتی برانگیخته می‌شوند، می‌توانند آشفتگی محرک‌های غیرمرتبط را کنترل کنند. این توانایی تا سن ۱۸ سالگی برای آشفتگی‌های غیرمنتظره به‌طور برجسته‌ای رشد می‌کند (وزل و شورگر، ۲۰۰۷).
تازگی یک محرک، توجه یک کودک دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی را به‌طور موقتی جلب می‌کند. از آنجایی که موج قله‌ی منفی غیرانطباقی خودکار است، می‌تواند به‌عنوان یک شاخص جهت‌گیری توجه در نظر گرفته شود (وان موریک و همکاران، ۲۰۰۹). در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی یعنی بسامد اِن دو در مقایسه با کودکان سالم کمتر است. این یافته‌ها نشان میدهند که کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی در توانایی توجه انتخابی، به ویژه زمانی که مجموعه‌ای از محرک‌ها باید نادیده گرفته شوند، ضعیف‌تر هستند. در مقابل وقتی فقط یک هدف ارائه شود و توجه انتخابی خیلی مورد نیاز نباشد این اختلاف‌ها کمتر است، بنابراین جمع‌آوری اطلاعات از محرک‌هایی که آزمودنی باید به یک تکلیف در یک زمان توجه داشته باشد و شرایطی که آزمودنی باید توجهش را تقسیم کند، مهم خواهد بود. بر این اساس کمبودهایی که اغلب کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیشفعالی در آزمون‌های رفتاری و مهارتهای خودکار نشان میدهند، در نتیجه‌ی نقصان‌های عصبی است.
انواع بیش فعالی و نقص توجه
انواع بیش فعالی و نقص توجه براساس علایم به دو نوع تقسیم می شوند که در زیر به صورت کامل بررسی می کنیم.
1. بیش فعالی و نقص توجه با بی توجهی
در 6 ماه گذشته کودک حداقل 6 مورد ازز علایم ملاک های تشخیصی انجمن روان پزشکی آمریکا را در حیطه نقص توجه کسب کرده باشد. علایم متناسب با سطح رشد کودک نیست و بر روی فعالیت های تحصیلی و شغلی فرد تاثیر مستقیم می گذارد.
از توجه کامل به جزییات درمی ماند یا با بی دقتی تمرینات تحصیلی و فعالیت های شغلی را انجام می دهد.
اغلب در حفظ توجه بروی فعالیت های تحصیلی و فعالیت های تفریحی مشکل دارد.
به نظر می رسد وقتی مستقیما با او صحبت می کنید گوش نمی دهد.
دستورالعمل ها را کامل اجرا نمیکند و نمی تواند تکالیف مدرسه و کارهای معمولی و وظایف خود را در محل کار تکمیل کند. دلیل این موضوع مشکلات رفتاری یا نفهمیدن دستورات نیست.
در سازمان دهی تکالیف وفعالیت ها ناتوان است.
از فعالیت هایی که نیاز به تلاش ذهنی مستمر دارند اجتناب می کند یا با بی میلی انجام می دهد.
اشیاء لازم برای انجام تکالیف یا فعالیت ها را گم می کند، مثل تکالیف درسی، اسباب بازی ها یا وسایل آموزشی
محرک های بیرونی و مزاحم به آسانی پرت می کند.
در فعالیت های روزمره اغلب فراموش کار است.
2. بیش فعالی و نقص توجه با تکانشگری
در 6 ماه گذشته کودک 6 مورد یا بیشتر از علایم ملاک های تشخیصی انجمن روان پزشکی آمریکا را در حیطه بیش فعالی کسب کرده اما علایم نقص توجه وجود ندارد.
مدام روی صندلی تکان می خورد و دست و پایش بی قرار است.
در کلاس درس یا جاهای دیگری که انتظار می رود فرد بنشیند، صندلی را ترک می کد.
اغلب در حال دویدن است یا از در و دیوار بالا می رود.در بزرگسالی این حالت با احساس بی تابی و بی قراری همراه است.
نمی تواند بدون سروصدا راه انداختن به بازی یا فعالیت های تفریحی بپردازد.
اغلب در حال حرکت است و به نظر می رسد موتوری به حرکت وادارش می کند.
اغلب زیاد حرف می زند.
تکانشگری چیست؟
قبل از اینکه سوال تمام شود با عجله جواب میدهد.
اغلب در انتظار کشیدن برای نوبت ناتوان است.
حرف دیگران را قطع کرده یا مداخله می کند، مثلا خود را در مکالمه ها و بازی ها داخل می کند.
شواهد متقنی مبنی بر یک رابطه متقابل بین عوامل وراثتی و محیطی تاثیر گذار بر اختلال بیش فعالی و نقص توجه وجود دارد. این رابطه بر نحوه بروز اختلال بیش فعالی و نقص توجه تاثیر می گذارد.
عوامل خطر ساز محیطی و غیر وراثتی شامل مصرف الکل و سیگار توسط مادر در دوران بارداری، قرار داشتن در معرض میزان بالایی از سرب و عفونت های استرپتوکوکی است.
علائم مشترک بیش فعالی و نقص توجه
اختلالات درونی( اضطراب)
مخالفت پرخاشگرانه و اختلال سلوک
اضطراب، مخالفت پرخاشگرانه و اختلال سلوک
این یافته ها ضرورت تمایز بین زیرمجموعه های مشترک اختلال نقص توجه_بیش فعالی را مشخص می کند. به طور مشخص کودکانی که دچار اضطراب همراه با اختلال نقص توجه_ بیش فعالی هستند بهتر از دیگر گروه ها به روش های درمانی اختلال نقص توجه_ بیش فعالی پاسخ میدهند.این گروه به هر سه روش درمانی( رفتاری، دارویی و کاردرمانی ) پاسخ می دهند.
اختلال نقص توجه- بیش فعالی اساسا یک اختلال تحولی سازوکارهای خود تنظیمی مغز به حساب می آید. و خوشه هایی از کارکردهای شناختی مرتبط به هم را شامل می شود که از این قرار می باشد:
فعال سازی: سازماندهی، اولویت بندی و فعال سازی برای کار
تمرکز: تمرکز کردن، استمرار بخشیدن و انتقال توجه به کارها
تلاش: نظم بخشیدن به هشدار، استمرار بخشیدن به تلاش وسرعت پردازش
هیجان: مدیریت ناکامی ها و نظم بخشی به هیجان ها
حافظه: بهره گیری از حافظه کاری و دستیابی به یادآوری
کارکرد یا عمل: نظارت کردن و خود- نظم بخشیدن به عمل
این کارکرد ها در جنبه های متعدد زندگی روزانه فرد حائز اهمیت هستند. کارکرد های اجرایی از تعامل و وابستگی متقابل برخوردار هستند و در تمام کودکان دچار اختلال نقص توجه- بیش فعالی جزء اساس و جوهر اختلال می باشند.
در کودکان اختلال نقص توجه- بیش فعالی تکانشگری ناشی از نقص در مهار، کنترل رفتار و خود تنظیمی است. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی، موجب راهبرد های ضعیف در حل مساله، ضعف در سازماندهی مهارت ها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی است.
مشکلات توجه در بیش فعالی چیست؟
توجه پایدار توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می‌رود. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند. در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. کودکان نوع نقص توجه همانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال کودکان دارای نوع نقص توجه به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان میدهند. در حالی که در نوع ترکیبی این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس کودکان دارای نوع نقص توجه، به پردازش کندتر دارند و مشکلاتشان در توجه انتخابی بیشتر است. بارکلی تفاوت های میان انواع زیرمجموعه‌های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است : در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدر تقویت می‌شود. در نوع بی توجهی مشکلاتی در توجه متمرکز دیده می‌شود اما به نظر می‌رسد نقص توجه بیشتر در نتیجه یک اختلال شناختی است.
سوالات متداول:
1- آیا کودکان بیش‌فعال همیشه پرانرژی و شلوغ هستند؟
نه لزوماً. برخی کودکان با ADHD ممکن است بیشفعالی و بی‌قراری نشان دهند، اما برخی دیگر، به ویژه دختران، بیشتر علائم نقص توجه مانند حواس‌پرتی و رویاپردازی دارند. این تفاوت‌ها باعث می‌شود تشخیص ADHD در برخی کودکان دشوارتر باشد.
2-آیا بازی‌های ویدیویی بر علائم بیشفعالی تأثیر دارند؟
بازی‌های ویدیویی می‌توانند علائم بیشفعالی را تشدید کنند، به ویژه اگر کودک زمان زیادی را صرف این بازی‌ها کند. این بازی‌ها ممکن است باعث افزایش حواس‌پرتی و کاهش تمرکز شوند. محدود کردن زمان استفاده از وسایل الکترونیکی و تشویق به فعالیت‌های فیزیکی می‌تواند مفید باشد.
