نویسنده: mehdisaber

گفتاردرمانی و ماساژ صورت برای تکلم|ماساژ دهانی در گفتار درمانی|تقویت عضلات گفتاری

ماساژ دهانی گفتاردرمانی یکی از تکنیک های درمانی است که برای کودکان و بزرگسالانی که مشکل در سیستم عصبی عضلات صورت دارند و همچنین در کودکان با اختلالات حس داخل دهانی مورد استفاده قرار می گیرد. ماساژ گفتاردرمانی موجب تحریک حس عمقی عضلات و بهبود ضعف عضلات داخل دهانی می گردد. تقویت عضلات گفتاری در کودکان موجب بهبود مهارت های تولید گفتار و تلفظ می شود. همچنین ماساژ دهانی در گفتاردرمانی در کودکان با اختلالات بلع و حساسیت های داخل دهانی که موجب بد غذایی و مشکلات تغذیه کودک می گردد نیز کاربرد دارد و با حساسیت زدایی زبان و حفره دهان  و بهبود رفلکس گگ در کودکان به تغذیه صحیح کودک کمک می نماید. مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی دکتر صابر با کادر مجرب و متخصص خود در زمینه ماساژ صورت برای تکلم ، ماساژ درمانی کودکان و گفتاردرمانی کودک در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد. گفتاردرمانی در منزل از دیگر خدمات این مرکز می باشد که روند درمان کودکان را تسریع می بخشد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

شروع ماساژ گفتاردرمانی

برای تأمین سلامتی مراجع و نیز گفتاردرمانگر در حين انجام یک معاینه داخل دهانی، گفتاردرمانی و ماساژ صورت برای تکلم، باید از دستکش ­های لاستیکی یا جراحی استفاده کرد. همچنین عاقلانه است که قبل از پوشیدن دستکش­ ها و بعد از درآوردن آن ها دست ها کاملاً با صابون شسته شوند. ردیف دندانی و آکلوژن فک تحتانی ارزیابی خواهد شد. ظهور eruption ، فاصله­ دار بودن Spacing و جهت­ گیری orientation دندان­ ها و ساختمان و تناسب زبان نیز مورد مشاهده قرار می­ گیرد. با قرار دادن یک آب نبات چوبی در بالا پایین و طرفین دهان کودک و سپس در خواست از او برای لیسیدن آن، حرکت زبان را تشویق کنید اما وقتی ارزیابی را کامل کردید حتماً به کودک اجازه دهید آب نبات چوبی را بخورد ساختمان سخت کام را با استفاده از یک چراغ قوه کوچک جیبی با مراجعه به مدل داده شده در شکل (۵-۲) الف و ب معاینه کنید.

گفتاردرمانگر مخصوصاً باید نسبت به علائمی که حاکی از وجود شکاف کام زیر مخاطی (شکل ۶-۲) و زبان کوچک دو شاخه است، هوشیار باشد. این علائم عبارتند از رنگ ظاهری نسبتاً سفید نرم کام و یک تورفتگی در ناحیه ­ای که روی قسمت قابل لمس نرمکام قرار داشته باشد (پشت کودک ایستاده با تکیه سرش روی خود یکی از انگشتان داخل دستکش را در طول خط میانی کام از لبه لثه تا نرمکام حرکت دهید). این یافته ­ها نیاز به ارزیابی بیشتر ساختار های V.P را نشان می­ دهند. با درخواست از کودک برای کشیدن واکه /a/ و سپس تولید تکرارهای کوتاهی از /a/ – /a/ عملکرد نرمکام را می­ توان مورد مشاهده قرار داد. انجام این ارزیابی­ ها روی کودکان کوچک ­تر از ۳ سال سخت است زیرا تحمل یک معاینه داخل دهانی در آن ها، مثل تقلید صداها در پیروی از دستور، دشوار است. برای کمک به معاینه دهانی در کودکان کوچک ­تر، درمانگر می ­تواند به کودک اجازه دهد ابتدا از چراغ قوه ­ای برای دیدن دهان والدین استفاده کند و سپس نور چراغ قوه را روی دست خود او بتاباند تا بفهمد که آسیبی نمی ­رساند. شما می­ توانید از کودکان بخواهید دهان­ شان را به اندازه­ ای باز کنند که شما بتوانید ببینید صبحانه چه خورده­ اند یا ببینید آیا داخل دهان­ شان فیل (کرگدن، دایناسور یا هر چیز دیگر) هست یا نه؟ اگر کودک باز هم اجازه معاینه داخل دهانی یا ماساژ گفتاردرمانی را نداد می ­توانید این کار را مجدداً زمانی انجام دهید که، کودک در خلال یک دوره برنامه مداخله­ ای با شما آشناتر شده باشد.

معاینه عضلات صورت برای تکلم

معاینه عملکرد کامی – حلقی و تشدید: حتی اگر ساختار های کامی – حلقی در معاینه طبیعی باشند عاقلانه است که توانایی کودک در استفاده از دریچه V.P در گفتاردرمانی و ماساژ صورت برای تکلم ارزیابی شود. این کار را می­ توان کاملاً راحت با دو ابزار سریع و کارآمد انجام داد آزمون فشار تولید آیوا برای ارزیابی آندسته از خطا های گفتاری تهیه شد که اغلب با بی­کفایتی V.P همراه اند. این روش برای کودکانی در سطوح رشدی پایین در ۲۴ تا ۳۰ ماهگی استفاده می­ شود. درمانگر فقط از مراجع می­ خواهد کلمات را تکرار کند و یادداشت می­ کند که آیا قطعات خط­ کشی شده درست تولید می­ شوند یا نه اگر درست بود، روی خط مربوط به هر کلمه یک علامت گذاشته می­ شود. اگر نبود نوع خطا ثبت می­ شود و کلید زیر کادر به کار می ­رود اگر خروج هوا از بینی انسدادی­ های glottal stop، حنجره­ ای، سایش ­های حلقی یا خرخرهای خیشومی nasal snort شنیده شوند، دریچه V.P احتمالاً عملکرد جبرانی compromise دارد. در مورد علت این مشکل، باید بررسی دیگری، همراه با مشاوره پزشکی صورت می­ گیرد. حتی اگر هیچ نقص ساختمانی پیدا نشود و خطاهای تولیدی یک کودک نشان دهنده بی­ کفایتی V.P باشد، درمان این خطاها مانند هرگونه برنامه ریزی زبانی لازم، ضروری خواهد بود.

درجه پُر خیشومی درک شده از گفتار را می ­توان از طریق روش ­های ارائه شده از سوی ون دِمارک ارزیابی کرد. این روش شامل جملاتی با تعداد کنترل شده­ ای از صدا های خیشومی است که از کودک خواسته می­ شود آن ها را تکرار کند جملاتی که برای این منظور استفاده می­ شوند. یک سطح رشدی حدوداً ۳۶ ماهه (3 سال) برای انجام این تکلیف لازم است از کودک خواسته می­ شود این جملات را پس از آزمونگر تکرار کند. آزمونگر قضاوت می­ کند که آیا همه جملات، پر خیشوم به گوش می­ رسند یا این که شامل چندین صدای خیشومی هستند که نسبت به آنچه طبیعی شنیده می­ شود، «تفاوت» بیش خیشومی بیشتری دارند. در صورت وجود هر یک از این شرایط، تحقیق بیشتری در مورد علت لازم است حتی اگر هیچ علت ساختمانی شناخته نشود، کار روی ایجاد تمایز های خیشومی- دهانی در گفتار باید بخش قابل ملاحظه­ ای از برنامه مداخله را تشکیل دهد.

کادر 4-2. آزمون فشار تولیدی آیوا (8)

کلید:     √ درست                       G جانشینی از نوع انسداد حنجره ­ای

NS               خرخر خیشومی             حذف

NE              خروج هوا از بینی         II   خرابگویی دهانی

P              سایشی حلقی

کادر 5-2. جملات آزمون ون دمارک (9)

معاینه حرکات ارادی دهان: توجه به اجزای دهانی- حرکتی در فعالیت­ های غیرگفتاری و ماساژ گفتاری، می ­تواند در تصمیم ­گیری گفتاردرمان درباره این که آیا ضعف گفتار مربوط به تن یا کنترل ارادی ضعیف ساختار عضلانی دهان است یا نه، مفید باشد. اکثر کودکان در سطح رشدی ۳۶ ماه باید بتوانند بیشتر این حرکات را تقلید کنند.

راه های درمان اوتیسم | گفتاردرمانی اوتیسم | کاردرمانی اوتیسم| مرکز درمان کودکان اوتیسم

راه های درمان اوتیسم بسیارند، اما هیچ کدام از روش های درمانی کامل نبوده و نمی توانند به طور کامل تمام چیز هایی که کودک مبتلا به اوتیسم نیاز دارد را به او ارائه دهند، به این علت که هر کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، دارای طیفی از نشانه ها می باشد که روش های درمانی نمی توانند به طور کامل این نشانه ها را پوشش دهند. اساسی ترین و کلیدی ترین نکته برای درمان و آموزش کودک مبتلا به اوتیسم شروع زود هنگام درمان است و این درمان زود هنگام نیاز به تشخیص زود هنگام دارد. هر چه فرزند مبتلا به اوتیسم در سنین کمتر تشخیص اوتیسم را دریافت کند، شانس بیشتری برای کاهش نشانه های اوتیسم دارد و در حقیقت روند اثر گذاری درمان نیز بیشتر است. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز درمان کودکان اوتیسم، با استفاده از راه های درمان اوتیسم همچون کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم و… به درمان این کودکان می پردازد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

انواع راه های درمان اوتیسم

-facilitate communication

– Holding therapy

– Higashi

– Option method

– Auditory integration therapy

– Sensory integration therapy

– TEACCH method

– integration of sensor motor & speech language therapy Drugs therapy

– Applied behavior analysis (ABA)

-Music therapy

-Applied behavior analysis (ABA)

– Music therapy

– Dietary therapy

– Carl H. delacato method

– Vitamins therapy

– Psychotherapy & family therapy

توضیح راه های درمان اوتیسم

Facilitated communication

در این روش فرد را به یک ابزار ارتباطی مجهز نموده و طرز استفاده از آن را آموزش می‌ دهند، مثلا ارتباط با استفاده از نمایش تصویر یاتایپ در کامپیوتر.

Holding therapy

این روش، به آغوش کشیدن اجباری کودک توسط مادر علی رغم مقاومت، تقلا، گریه و جیغ زدن کودک است. در این روش اعتقاد بر این است که اجرای آن در ابتدا ممکن است باعث افزایش بی‌ قراری کودک شود ولی به تدریج مشکلات رفتاری او را حل می‌ کند. بغل کردن کودک منجر به تحریک تولید اندورفین توسط مغز کودک می‌ شود و محصول آن کنترل خشم و نگرانی است.

Higashi

در این روش کودکان تحت یک برنامه گروهی منظم در فعالیت‌ های فیزیکی سخت شرکت داده می‌ شوند بدون آن که به آن ها اجازه دهند رفتار های اوتستیک شان را بروز دهند. این برنامه از مدت زمان کم شروع شده و به چهار ساعت در روز می‌ رسد.

Option method

دراین شیوه والدین تحت مداخله مستمر از سوی مشاوران و مربیان کارآزموده قرار می‌ گرفتند با این هدف که بتوانند کودک شان را بپذیرند و از او لذت ببرند. در واقع دراین روش آنچه هدف قرار می‌ گیرد، تعامل والد-کودک خواهد بود.

Auditory integration therapy

در این روش بر روی توانایی شنیدای کودک به وسیله موسیقی توسط دستگاهی به نام کینترون کار می‌ شود. کودکان دراین روش به هدفمندی حرکات  فیزیکی ازطریق مهارت‌ های شنیداری دست می‌ یابند.

Sensory integration therapy

در این روش با تحریکات لمسی مناسب، عادات لمسی از بین می‌ رود. دراین روش با دو نوع تحریک مواجه هستیم:

1-تحریکاتی که باعث برانگیختگی، افزایش هوشیاری و واکنش به محیط می‌ شود.

2-تحریکاتی که باعث آرامش، خواب آلودگی و کاهش درد و تنش می‌ شود.

تحریکات حسی مختلف در درمان اوتیسم

-لمس فشاری:

1-لمس فشاری دو طرف ستون فقرات.

2-لمس فشاری به صورت دورانی روی پشت تنه، سینه، کف دست‌ ها و کف پا ها.

3-لمس فشاری به صورت چنگ زدن روی اندام‌ ها، بازو، ساعد، ران و ساق پا.

لمس مویی یا سطحی:

1-لمس مویی انگشتان روی بدن با سرعت آرام از بالا به پایین.

2-لمس مویی انگشتان روی بدن با سرعت زیاد و به طرفین.

3-خارش:خراش پوست با ناخن با سرعت‌ های مختلف.

-ضربه زدن با نوک انگشتان

-استفاده از سرما و گرما به صورت‌ های مختلف و با وسایل مختلف

-تحریکات تعادلی-دهلیزی: حرکت کودک به صورت خطی و چرخشی و الاکلنگی درسرعت‌ های مختلف

-حرکت و حس عمقی مفاصل به صورت فعال و منفعل

-ارتعاش با استفاده از ویبراتور

برنامه‎ریزی مداخله‌ ای برای درمان کودکان اوتیسم

-ارزیابی نحوه برقراری ارتباطات اجتماعی

-ارزیابی نحوه برقراری ارتباطات گفتاری

-ارزیابی تقلید حرکات و گفتار

-ارزیابی یکپارچگی حواس

-ارزیابی علائم خاص اوتیسم

-باید توجه داشت که حس لامسه و حرکت مهم‌ ترین تاثیر را بر یکپارچگی حواس دارد.

-برای مداخله رفتار های کلیشه‌ ای، تحریکات لمسی، حس عمقی و دهلیزی مناسب‌ ترین تحریکات هستند.

-ترکیب تمرینات حسی با تمرینات صداسازی به افزایش مهارت‌ های کارکردی ارتباطی و اصلاح رفتار می‌ شود و کودک را به سمت فعالیت‌ های هدفمند سوق می‌ دهد.

TEACCH method ( مداخله و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم و ناتوان در برقراری ارتباط): در این روش والدین و متخصصین به عنوان مداخله گران مشترک همکاری نمایند.

جنبه ‎های ارتباط در برنامه TEACCH

1-عملکرد های ارتباطی : دریافت منظور کلی برای برقراری ارتباط.

-جلب توجه

-بیان تقاضا

-امتناع ( رد کردن )

-درخواست اطلاعات

2-بافت‌ های ارتباطی

-موقعیت‌ های گوناگون برقراری ارتباط

-شروع از سطح بسیار ابتدایی با ارائه پاسخ‌ های جزئی به محرکات

3-مقوله‌ های معنا شناختی

4-واژه‌ ها: ایما و اشارات

5-شکل یا ساخت ارتباط: به کارگیری راهکار هایی برای تبدیل شدن به مخاطب ارتباطی بهتر:

-هم سطح کودک قرار بگیرید(چهره به چهره)

-توجه کودک را جلب کنید(محرک شاد وجذاب)

-کودک را برای کاری که می‌ خواهید آماده کنید (Promt)

-از اشارات و زبان بدنی معنا دار و اغراق آمیز استفاده کنید و سریع تغییر وضعیت ندهیم.

-از حمایت دیداری استفاده کنید.

-شفاف و آرام صحبت کنید.

-از حاشیه گویی بپرهیزید.

-از زمان انتظار استفاده کنید(5 -20 ثانیه)

-از راهنمایی‌ های اشاره‌ ای و کلامی استفاده کنید.

-تا دستیابی به پاسخ تعامل را ادامه دهید.

هفت مهارت مهم ارتباطی در درمان اوتیسم

-تقبل اجتماعی: شرکت در بازی وی.

-قصد ارتباطی :باحرکت یا صدا سازی واکنش مخاطب را تحریک کند.

-کاربرد حرکات و زبان بدنی طبیعی بسیار زیاد و با بزرگ‌ نمایی.

-استفاده از شیوه‌ های گوناگون ارتباطی: گفتار، نوشتار، اشارات بدنی..

-استفاده از راهکار های دیگر برای تامین خواسته‌ ها( ابزار دیداری).

-بهبود ارتباط از طریق ابزار دیداری: کاربرد ابزار دیداری در تعاملات روزمره.

-ادامه تعامل تا دستیابی به هدف.

آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط

برنامه TEACCH که درسال 1972 توسط اریک اسکاپلر ابداع شد و بیشتر با نام Division TEACCH شناخته شده است برنامه جامعه- مداری است که مشتمل بر مجموعه‌ ای از سیستم‌ ها و رویکرد های جامع برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم درجهت یادیگری و تبدیل شدن به فردی مورد احترام و ارزشمند در جامعه است. در این برنامه، نوع خاصی از خدمات ارائه نمی‌ شود، بلکه می‌ توان گفت سازمانی چند منظوره  است که طیف وسیعی از خدمات، از کمک‌ های تشخیصی گرفته تا مداخلات مداخله‌ ای را ارائه می‌ دهد. این برنامه در ایالت کارولینای شمالی پایه‌ گذاری شده و مدیریت آن در دپارتمان روان پزشکی چپل هیل-دانشگاه کارولینای شمالی مستقر است. این برنامه چندان موفق بود که مجلس قانون گذاری ایالتی، وجود آن را الزامی دانست و کل ایالت تحت پوشش آن قرار گرفتند. در واقع TEACCH در دسترس‌ ترین برنامه مداخله‌ ای در هر منطقه جغرافیایی در داخل کارولینای شمالی است. بسیاری ازبرنامه‌ های جامعه نگر درمورد اونیسم در سایر ایالات، برنامه TEACCH را به منزله یک الگو قرار داده‌ اند، اما درحال حاضر خود برنامه فقط در کارولینای شمالی اجرا می‌ شود. افراد مبتلا به اوتیسم سال هاست درایالت کارولینای شمالی، به شکل سازمان یافته‌ ای از این برنامه خدمات دریافت می‌ کنند. TEACCH می تواند به عنوان الگویی برای برنامه‌ های ملی و خارجی در آینده‌ ای نزدیک به کار رود. از همه قابل توجه‌ تر، پذیرش TEACCH به عنوان یک معیار ازطرف بسیاری از کارشناسان است. در کارولینای شمالی، این برنامه به TEACCH محیط اطراف فرد مبتلا را از هر لحاظ ساختار بندی می‌ کند. این ساختار بندی طراحی مبتکرانه محل مطالعه و بازی، و تنظیم و سازمان بندی برنامه‌ های آموزشی را شامل می‌ شود. ازطرف دیگر TEACCH بر روی ارتباط مستقیم و واضح با فرد مبتلا به اوتیسم تمرکز می‌ کند. در این برنامه به شدت بر روی موارد بصری تکیه و از آن‌ ها به عنوان مشوق و وسیله‌ ای برای یادآوری به فرد استفاده می‌ شود تا وی از آنچه در محیط درحال رخ دادن است و انتظار اطرافیان از وی در آن شرایط، آگاهی یابد. TEACCH همانند تکنیک یکپارچگی حسی، این را هم در نظر می‌‌ گیرد که بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم از انباشتگی حسی رنج می‌ برند و سعی در تطبیق دادن آن‌ ها با این حرکات دارند. همچنین به والدین کودکان مبتلا به اوتیسم و مراقبان آن‌ ها کمک می‌ کند تا درک کنند که تمام خصوصیات یک اختلال رشد، اشکال و عقب ماندگی محسوب نمی‌ شود. درحقیقت طرفداران برنامه TEACCH از توانایی بسیار این کودکان در توجه و به خاطر سپاری- درکنار دیگر مهارت‌ ها به شکل یک امتیاز مثبت در آموزش استفاده می‌ کنند. هدف نهایی این برنامه، اطمینان حاصل کردن از این است که افراد دارای این اختلال در موسسات نگه داری نشوند و دانش لازم برای مشارکت و همکاری در جامعه اطراف خود را به دست آورند.

گفتاردرمان خوش اخلاق

متخصص گفتاردرمانی یا آسیب شناس گفتار و زبان در زمینه تشخیص و درمان مشکلات گفتاری کودکان و بزرگسالان، همچنین در حطیه اختلالات بلع فعالیت می نماید. یک گفتاردرمانی خوب و خوش اخلاق می تواند ارتباط صمیمی با مراجع برقرار کرده و پروسه درمان را برای بیمار لذتبخش نماید. مرکز گفتاردرمانی دکتر صابر با استفاده از گفتاردرمانان با تجربه و حرفه ای و تجهیزات پیشرفته و روز دنیا به درمان اختلالات زبان و گفتار کودکان می پردازد. متخصصین گفتاردرمانی کودکان مرکز دکتر صابر با ارزیابی دقیق اختلالات گفتاری و انجام تست های تشخیصی استاندارد، بهترین روش های درمانی را با توجه به نوع و شدت اختلال کودکان اجرا می نمایند. همچنین خدمات گفتاردرمانی در منزل و کاردرمانی در منزل برای بیماران بزرگسال که توانایی مراجعه به کلینیک را ندارند ارائه می گردد.

تاثیر اخلاق گفتاردرمان بر روند درمان

احساس صمیمیت و نزدیکی عبارت است از میزان نزدیکی بدنی بین اشخاص در ارتباط با افزایش یادگیری، این موضوع توسط پژوهشگران متعددی که به بررسی انتظارات آموزگاران و بررسی برقراری ارتباط غیر کلامی می­پرداخته ­اند مورد مطالعه قرار گرفته است.  در یک بررسی به منظور تعیین تاثیر پنج سرنخ غیر کلامی :یعنی برقراری ارتباط چشمی احساس صمیمیت و نزدیکی، وضعیت بخشیدن به بدن، لبخند، و تماس بدنی، بورگون و همکاران (۱۹۹۵) پی بردند که، هنگامی که تأثیر سر نخ­ ها در مقایسه با یکدیگر بررسی شدند احساس صمیمیت و نزدیکی، بیشترین اهمیت را داشتند. یک متخصص گفتاردرمانی خوش اخلاق با مشاوره صحیح به والدین روش های درست رفتار با کودکان را آموزش می دهند همچنین ارتباط مناسبی با کودک ایجاد می نمایند تا روند درمان تسریع یابد.

در یک مطالعه که به بررسی تأثیر احساس صمیمیت و نزدیکی پرداخته شده بود میلر (۲۰۰۲) چهار نوع فاصله­ ی غیر رسمی را که برای آمریکایی­ ها تثبیت شده به حساب می­ آید شرح داده است. فاصله­ ی احساس صمیمیت عمیق (تا ۴۵ سانتی متر) این فاصله در مورد روابط نزدیک صحبت خصوصی، مراقبت و تندرستی، حفظ می­ شود. فاصله­ ی شخصی (۴۵) سانتي متر تا ۱۲۰ سانتی متر گفتگوی غیر رسمی بین دوستان فاصله­ ی اجتماعی (۱۲۰) سانتي متر تا ۳۶۰ سانتی متر فاصله­ ای است که معمولاً در تعاملات بین غریبه­ ها، آشنایان شغلی و آموزگاران و دانش آموزان باید حفظ شود. فاصله­ ی جمعی (۳۶۰ سانتی متر تا ۷/۵ متر) ، برقراری ارتباط یک سویه که سخنرانان به کار می­ برند. رعایت فاصله بین گفتاردرمانی و بیمار برای موفقیت درمان بسیار حائز اهمیت است، بنابراین فاصله ­ی توصیه شده برای گفتاردرمانی جهت تعامل با بیمار کمترین محدوده­ ی فاصله­ ی شخصی است و معمولا برای تعاملات، فاصله ­ی و چهره­ ی بیمار نباید بیش از ۳۰ سانتی متر باشد. البته مسلّم است که متناسب با هدف­ های درمان مواقعی پیش می­ آید که گفتاردرمان برای تعامل درمانی با بیمار باید بسیار به بیمار نزدیک ،شود یعنی کمتر از ۳۰ سانتی متر و مواقعی پیش میآید که فاصله ی بین چهره­ ی گفتاردرمان و چهره ی بیمار باید بیش از ۳۰ سانتی متر باشد.

گفتاردرمانها باید آنچه را که بیمار از نظر حفظ فاصله­ ی اجتماعی و آرامش ترجیح می­ دهد یعنی دستورات فرهنگی و شخصی بیمار را رعایت کنند و تماس درمانی غیر تهدید آمیزی داشته باشند و به منظور کمک به آموزش بالینی ،شانه ،بازو ،گردن تنه و نواحی مختلف چهره­ ی بیمار را لمس کنند، برای مثال گفتاردرمان می­ تواند درباره ­ی آموزش نفس کشیدن صحیح برای صحبت کردن ناحیه­ ی قفسه­ ی سینه و یا دیافراگم بیمار را لمس کند در سایر موارد گفتاردرمان می­ تواند در خلال آموزش، بخش­ هایی از سر بیمار را لمس کند تا مثلاً تأثيرات سكته­ ى مغزی یا زوال عقل را به او یادآوری کند. با این همه برخی از افراد جنوب شرقي آسيا ممكن است از نظر روانی احساس ناخوشایندی داشته باشند که کسی سر آن ها را لمس کند، در حالی که آمریکایی­ های آفریقایی تبار ممکن است لمس شدن سر را اهانت آمیز تلقی کنند و نه رفتار خوب (سادكر ، سادكر ۲۰۰۵). سادگر و سادکر پی بردند که استنباط افراد در مورد نزدیک شدن به چهره ­ی یک شخص آن گونه که متخصصان بالينى براى مؤثر واقع شدن درمان ممکن است انجام دهند متنوع است. زیرا این قبیل نزدیک شدن­ ها می­ توانند به عنوان رفتار تهدید آمیز و یا دوستانه تلقی شوند یکی از راه­ های رفع یا کاهش استنباط منفی درباره ­ی نزدیک شدن و تماس بدنی متخصص بالینی با بیماران در موقع درمان این است که ، فعالیت­ ها یا اقداماتی را که متخصص بالینی برای ارایه خدمات درمانی انجام می ­دهد برای بیمار شرح دهد. برای مثال به بیمار بگوید که هدف از لمس کردن چانه­ ی او این است که به او کمک کند چون و چرایی را که ممکن است بیمار تا وضعیت بلع صحیح در او ایجاد شود و مطرح کند کلامی یا غیر کلامی برای او شرح دهد و به او کمک کند تا هرگونه احساس بی حرمتی کاهش پیدا کند از این رو گفتاردرمان ها باید هشیار باشند که کودکان آمریکایی آسیایی تبار و بومیان آمریکا احتمالاً حتی هنگام خاتمه بخشیدن به ناراحتی ناشی از تعامل از تقاضای کمک پرهیز می ­کنند (سادكر و سادكر ، ۲۰۰۵) در چنین مواردی گفتاردرمان باید هم نسبت به ناراحتی بیمار در مورد تماس بدنی در موقع درمان و هم توصیف این ناراحتی حساس باشد. در آغاز گفتاردرمان ها باید با توضیح مناسب به بیمار آرامش خاطر ببخشند که او به تماس مناطق یاد شده در حین درمان نیاز دارد.

علاوه بر توجه به حفظ فاصله بین چهره­ ی گفتاردرمان و چهره ی بیمار در مورد تعیین فاصله­ ی مناسب برای درمان از گفتاردرمان ها خواسته می­ شود تا در مورد تعیین نزدیکی مناسب چهره برای درمان از نوعی قانون غیر رسمی استفاده کنند. این قانون که به نام قانون دست روی چانه معروف است، گستره ­ی احساس صمیمیت و نزدیکی با بیمار را تعیین می ­کند. به موجب این قانون هر وقت که درمانگر دست خود را به سمت زیر چانه ­ی بیمار دراز می ­کند به راحتی و بدون این که آرنج خود را بیش از اندازه باز کند، کف دست او به زیر چانه­ ی بیمار می­ رسد گاهی، ممکن است لازم باشد تا به منظور آموزش مهارت­ های ویژه این فاصله کاهش داده شود و در مواقع دیگر چند سانتیمتر بیشتر باز کردن آرنج هم می ­تواند این امکان را فراهم آورد که بیمار بیشتر بیاموزد.

صرف نظر از جنبه ­ای که برای احساس صمیمیت و نزدیک شدن مناسب با بیمار در موقع درمان باید در نظر گرفته شود فاصله­ ی بین چهره­ ی گفتاردرمان و چهره ­ی بیمار و یا قانون روی چانه، هنگام تعیین فاصله با بیمار ضروریت­ های جسمی مربوط به ناتوانی­ های بیماران باید مدنظر قرار گیرد. برای مثال بیمارانی که در بستر قرار دارند، بیمارانی که روی صندلی چرخ دار هستند و یا بیمارانی که اندام­ های آن ها گچ گرفته شده است، ممکن است در حین درمان به نزدیکی بیش از حد معمول درمانگر نیاز داشته باشند. در چنین شرایطی گفتاردرمان باید درباره­ ی نزدیک شدن به بیمار برای دستیابی بیمار به پیشرفت در درمان گفتار و زبان تصمیم گیری کند.

به طور خلاصه در تمام موارد مربوط به شیوه­ ی نشستن و نزدیک شدن به بیمار به منظور ایجاد تماس با بیمار در حین درمان و مداخله ­ی درمانی متخصص گفتاردرمانی ا اخلاق باید

a) هدف­ های دایمی برای بیمار

b) نیازهای ناشی از تنوع فرهنگی بیمار

(cنیازهای ناشی از وجود ناتوانی در بیمار را مد نظر داشته باشد و تلاش نماید خوش اخلاق بوده و ارتباط موثری با بیمار ایجاد کند.

مرکز گفتاردرمانی دکتر صابر در حیطه گفتاردرمانی و کاردرمانی کودکان به صورت تخصصی و با استفاده از تکنیکهای روز دنیا به درمان کودکان با اختلالات گفتار و زبان می پردازد. اخلاق خوب گفتاردرمان موجب ایجاد ارتباط مناسب او با کودک شده و موجب می شود کودک همکاری بیشتری را در روند درمان خود داشته باشد. همچنین یک گفتاردرمان خوش اخلاق می تواند به عنوان یک گروه درمان جلسات گروهی را برای کودکان ایجاد نماید تا کودک نحوه صحیح برقراری ارتباط اجتماعی و مهارت های اجتماعی نظیر آغاز مکالمه و دوست یابی را بیاموزد و مهارت های گفتاری خود را گسترش دهد.

انواع پوشک نوزادان

پوشک کردن نوزاد یکی از کارهای ابتدایی در مراقبت از نوزاد است که هر مادری یا مراقب مودک باید آن را به درستی بیاموزد. در ابتدا به علت وجود بند ناف پوشک کردن نوزاد کمی سخت به نظر می رسد و باید توجه شود گره یا چسب پوشک روی بند ناف کودک قرار نگیرد. اما پس از چند بار انجام آن به یک کار عادی برای مراقبین تبدیل می شود. نکته مهم دیگر استفاده از پوشک کناسب و زمان تویض ان است. در بازار برند های متفاوتی از پوشک های کامل یکبار مصرف تا پوشک های پارچه ای انتخاب نوع پوشک به شما و نیازهای نوزادتان بستگی دارد. در این مطلب به بررسی مزایا و معایب هر دو نوع پوشک پرداخته می شود. مرکز روانشناسی کودک دکتر صابر در زمینه ارائه مشاوره تربیتی و رشدی به والدین و خدمات بازی درمانی و رفتاردرمانی، ماساژدرمانی نوزادان به صورت تخصصی در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

پوشک های پارچه ای

پوشک­ های مربع:

روش بالا را فراموش کنید و به جای آن یک پوشک استاندارد مربع را به صورت مثلث تا بزنید یک گوشه آن را بین ران ­های نوزاد و دو گوشه دیگر آن را در پهلو ها، به طوری که سه رأس در حدود ناف نوزاد به هم برسند، قرار دهید.

پوشک کردن با یک پیچ:

روش دیگر سه تا کردن پوشک و سپس پیچ دادن بخش قرار گیرنده بین ران ­های کودک به منظور ایجاد ضخامت بیشتر در محل لازم است. شما می ­توانید قبل از قرار دادن پوشک در پهلو های نوزاد قسمت جلوی آن را به پایین تا بزنید تا در محل مورد نیاز ضخیم تر شود.

همچنین می ­توانید از دو پوشک استفاده کنید. یک پوشک دو یا سه لایه تا کرده را بین ران­ های کودک قرار دهید. پوشک دوم را روی آن بگذارید و برای در جا نگه داشتن این مجموعه تنها پوشک بیرونی را سنجاق بزنید.

بهتر از پوشک­ های پیش تا شده یا پوشک ­های مربع تا نشده، پوشک­ های تنظیم و تراز شده هستند (چیزی شبیه به ملافه ­های کش دوزی شده)، این نوع پوشک نیازی به تا شدن ندارد بلکه طراحی آن به گونه ­ای است که به آسانی دور باسن کودک تنظیم شود. متأسفانه این نوع پوشک­ ها در حد وسیعی در بازار مصرف توزیع نمی ­شوند.

پرسش: بهترین روش شستن پوشک پارچه ­ای کدام است؟

— بعد از باز کردن آن از دور کودک محتویات پوشک آلوده را در توالت بشویید.

— پوشک­ های خیس را در سطلی که تا نیمه آب دارد و نصف فنجان سرکه به آن افزوده شده است نگه داری کنید.

— پوشک ­ها را در ماشین لباسشویی قرار دهید و ماشین را روی دور تخلیه تنظیم کنید تا آب اضافی آن ها گرفته شود. با استفاده از سفید کننده و یک پودر لباسشویی ملایم، پوشک ­ها را با دور کامل ماشین لباسشویی دوباره بشویید.

— در مرحله شستشوی نهایی نصف فنجان سرکه اضافه کنید. پوشک ها را با بالاترین حرارت ممکن یا روی بند لباس در آفتاب خشک کنید.

هنگامی که نحوه تا زدن پوشک نوزاد را یاد گرفتید، آن را با سنجاق گیره یا نوار چسب مخصوص یا نواری با دکمه یا چسب پارچه ­ای (ولکرو) در جای خود محکم کنید. در صورت استفاده از سنجاق هنگام تعویض پوشک، سنجاق ­ها را در یک قالب صابون فرو ببرید. دقت کنید دور از دسترس کودک قرار داشته باشند.

مزایای استفاده از پوشک پارچه ­ای نوزادان

— پارچه پوشکی صد ها استفاده دیگر نیز دارد (وسیله ای برای دالی موشه بازی کردن با نوزاد دستمالی برای تمیز کردن آثار آروغ و زودتر از آنچه شاید فکر کنید دستمالی برای گردگیری و غیره)

— از آنجایی که پوشک پارچه­ ای به محض خیس شدن باید تعویض شود، شما توجه بیشتری به نیاز های نوزاد نشان خواهید داد.

— کودکان ممکن است زودتر توانایی استفاده از لگن را پیدا کنند.

— ارزان تر از پوشک ­های یکبار مصرف هستند بنابراین در هزینه ها صرفه جویی می­ شود.

— مواد شیمیایی کمتری با پوست نوزادتان تماس پیدا می­ کند.

— استفاده از آن ها از نظر زیست محیطی قابل قبول تر است.

پوشک های یک بار مصرف نوزادان

احتمالاً یکی از دلایل پرطرفدار بودن  انواع پوشک­ های یک بار مصرف نوزادان راحتی استفاده از آن هاست. پوشک را باز کنید قسمت چسب دار آن را زیر نوزاد قرار دهید به طوری که باسن نوزاد در وسط آن قرار گیرد، جلوی پوشک را از وسط ران ­های نوزاد بالا بیاورید و با چسب­ ها دور کمر نوزاد بچسبانید. در هر حال در زیر چند ترفند برای پوشک کردن با پوشک­ های یک بار مصرف آورده شده است.

ترفند های بیشتر

— در ضمن مدتی که هنوز بندناف نوزاد جدا نشده است، لبه بالای پوشک نوزادان را تا حدی که با بندناف تماس نیابد تا بزنید. دقت داشته باشید که لبه ­های پوشک در محل ران به طرف بیرون باشند و نه تا خورده به داخل زیر کش پوشک. به این ترتیب پوشک آب بندی بهتری پیدا می­ کند. در صورت استفاده از پوشک­ های یک بار مصرف نوار چسب دار دقت کنید چیزی به چسب مالیده یا چسبیده نشود – لوسیون بچه، آب یا پودر بچه، چسبندگی آن ها را از بین می ­برد. اگر پوشک یک بار مصرف دارای نوار ولکرو است، باریکه ­ها را محکم نکشید، ممکن است پاره شوند. هنگام پوشک کردن نوزاد پسر، دقت داشته باشید که آلت تناسلی او به سمت پایین مرکز پوشک باشد. اگر کودک با آلت تناسلی رو به بالا یا کناره­ های بیرون زده پوشک شود، نصیب شما دامنی ­تَر خواهد بود. اگر چه پوشک­ های یک بار مصرف امروزه تا جایی که هم وزن نوزاد نشده ­اند احتمال نشتی ندارند اما به محض این که کمی خیس شدند آن ها را تعویض کنید. در غیراین صورت قطعات کوچک ژل فوق العاده جاذب رطوبت از پوشک جدا شده و به پوست نوزاد می ­چسبند و جدا کردن آن ها فقط با حمام کردن نوزاد ممکن است.

سوالات متداول:

آیا پوشک‌ های ارگانیک بهتر از پوشک‌های معمولی هستند؟
بله، پوشک‌ های ارگانیک بدون مواد شیمیایی و اسانس مصنوعی هستند و برای پوست حساس نوزاد مناسب‌ترند.

چگونه می‌توان از سوختگی پوشک جلوگیری کرد؟
تعویض به موقع پوشک، استفاده از کرم محافظ و انتخاب پوشک مناسب سایز و جنس می‌تواند از سوختگی جلوگیری کند.

اکولالیا اوتیسم چیست

اکولالیا وضعیتی است که می تواند با اوتیسم در ارتباط باشد و به عنوان یکی از علائم اختلال طیف اوتیسم باشد. تکرار کلمات در کودکان مبتلا به اکولالیا شایع است، آن ها نمی توانند با دیگران ارتباط مناسبی داشته باشند به دلیل این که همزمان برای ارائه ی تفکرات و ارتباط شان تلاش می کنند. به عنوان مثال اگر از آن ها سوالی پرسیده شود، احتمال دارد به طور دائم سؤال را تکرار کنند تا این که بتوانند جواب سوال را بدهند. به چندین روش اختلال طیف اوتیسم می تواند سبب به وجود آمدن اکولالیا شود، برخی از کودکان این وضعیت را فقط زمانی تجربه می کنند که تحت فشار یا استرس باشند، اما برخی دیگر آن را در هر زمانی تجربه می کنند و این احتمال دارد در پایان موجب شود سکوت را انتخاب کنند چرا که نمی توانند عقاید شان را ابراز کنند. همه کودکان یک زمانی اکولالیا را تجربه می کنند که زبان گفتاری را یاد می گیرند اما در این میان، کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بیشتر در معرض ابتلا به اکولالیا می باشند. کلینیک گفتاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم در تهران، با در نظر گرفتن خدمات گفتاردرمانی کودکان اوتیسم به درمان اکولالیا اوتیسم و تکرار کلمات در کودکان می پردازد. همچنین خدمات رفتاردرمانی و بازی درمانی به ایجاد ارتباط اجتماعی مناسب در کودکان و بهبود در خود مانگی کودک کمک می نماید.

انواع تکرار کلمات در کودکان اوتیسم

چندین ویژگی زبانی کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم منعکس کننده مشکلات تعاملی شکل وکاربرد زبان می‌ باشد. این ویژگی‌ ها شامل: اکولالیا، زبان مخصوص به خود، تکرار کلمات در کودکان و معکوس سازی ضمایر می‌ باشد.

اکولالیا: کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم که محدودیت در مهارت‌ های کلامی دارند، ممکن است از اکولالیا استفاده کنند که یکی از خاموش‌ ترین ویژگی‌ های انحرافی زبان در اوتیسم می‌ باشد. اکولالیا تکرار گفته قبلی است که می‌ تواند فوری یا تأخیری باشد.

اکوی فوری: مستقیما به دنبال گفته‌ های قبلی اتفاق می‌ افتد و معمولاً ویژگی‌ های زبانی و فرازبانی را به اشتراک می‌ گذارد.

اکوی تاخیری: به تکرار چیزی که در جایی دیگر شنیده است اشاره دارد( مثلا قبلا والدینش در پاسخ به این که نباید به چیزی دست بزند به او گفته‌ اند که « به اون دست نزن» و کودک این گفته را در جای دیگر تکرار می‌ کند. گاهی این اکو می‌ تواند به علت یک برنامه تلویزیونی یا فیلم باشد.

باید توجه داشت که اکوی فوری و تاخیری هر دو می‌ توانند در عملکرد ارتباطی مورد استفاده باشند! به این صورت که می‌ توانند به سمت گفتاری هدفمند جهت دهی شوند.

زبان مخصوص به خود: نمونه‌ های از اکوی تاخیری می‌ تواند معانی مخصوص به خود داشته باشد که شنونده آن را درک نمی‌ کند مگر آن که بافت منشأ آن را بداند.

نمونه‌ ای از کاربرد گفته‌ های مخصوص به خود: سگ را از بالکن پرت نکن!

این گفته قبلا توسط والدین کودک استفاده شده و کودک نیز برای کنترل رفتار خود درمواقعی دیگر آن را به کار می‌ برد.

شکل‌ های مخصوص به خودزبان می‌ تواند برای کودک اوتیستیک عملکرد ارتباطی داشته باشد مخصوصا برای آن هایی که بیان محدود دارند. آن ها ممکن است زمانی از آن استفاده کنند که محدودیت در درک دارند در واقع برای پر کردن مکالمه یا برای حفظ عملکرد کاربرد شناختی.

معکوس سازی ضمایر: کودکان اوتیستیک از ضمایر دوم شخص برای اول شخص استفاده می‌ کنند: من… تو؛ که ممکن است ریشه در اکوی آن ها داشته باشد. این رفتار غیر عادی زبانی می‌ تواند مشکل در deixis را منعکس کند ( جنبه‌ ای  از زبان که تغییر روابط بین گوینده و شنونده را تنظیم می‌ کند). در واقع مشکل اصلی آن‌ ها ناتوانی در معکوس سازی ضمایر است نه معکوس سازی آن ها که این موضوع می‌ تواند ناشی از عدم انعطاف پذیری آن‌ ها باشد. این ویژگی در همه کودکان اوتیستیک صادق نیست. شرکت در مکالمه و تولید روایت احتیاج به فهم کودک از نقش شنونده و گوینده دارد. ارزیابی این بخش شامل توجه به مهارت‌ های مکالمه‌ ای بچه‌ های مبتلا به اوتیسم می‌ شود.

علل و دلایل اکولالیا در کودکان اوتیسم

اکولالیا یا طوطی وار حرف زدن کودکان اوتیسم، پدیده‌ای شایع است که ریشه در تفاوت‌های عصبی-شناختی این کودکان دارد. یکی از اصلی‌ترین دلایل این رفتار، چالش در پردازش زبان است. کودکان اوتیستیک اغلب در درک معنی کلمات و ساخت جملات اصلی مشکل دارند، بنابراین به تکرار آنچه می‌شنوند روی می‌آورند. این رفتار ممکن است راهی برای تمرین زبان یا پاسخ به اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی باشد. از دیدگاه عصب‌شناختی، اکولالیا می‌تواند ناشی از تفاوت در مسیرهای مغزی مربوط به زبان و ارتباط باشد. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که کودکان اوتیستیک در استفاده از نواحی زبانی مغز (مثل ناحیه بروکا) با کودکان عادی تفاوت دارند. همچنین، حافظه شنیداری قوی این کودکان باعث می‌شود جملات را دقیقاً به خاطر بسپارند، بدون اینکه لزوماً معنی آن‌ها را درک کنند. در برخی موارد، اکولالیا استراتژی ارتباطی است. کودکانی که در بیان نیازهای خود مشکل دارند، ممکن است از جملات تکرارشده به عنوان ابزاری برای تعامل استفاده کنند. به عنوان مثال، کودکی که گرسنه است، به جای گفتن “من گرسنه‌ام”، ممکن است جمله‌ای را که قبلاً در این موقعیت شنیده تکرار کند، مثل “می‌خوایم غذا بخوریم؟” شناخت این دلایل به والدین و درمانگران کمک می‌کند تا با دید بهتری به مدیریت این رفتار بپردازند و راهکارهای مؤثری برای تبدیل تکرارهای کلامی به ارتباط معنادار ارائه دهند.

تفاوت اکولالیا فوری و تأخیری در کودکان اوتیسم

اکولالیا یا تکرار طوطی‌وار گفتار دیگران در کودکان اوتیستیک به دو شکل اصلی دیده می‌شود: اکولالیا فوری و اکولالیا تأخیری. درک تفاوت این دو نوع برای والدین و درمانگران ضروری است، چرا که هر کدام نشانه‌های متفاوتی داشته و نیاز به راهکارهای درمانی خاص خود دارند.

اکولالیا فوری به تکرار فوری و بلافاصله کلمات یا جملات گفته شده توسط دیگران اشاره دارد. برای مثال، وقتی از کودک پرسیده می‌شود “اسمت چیه؟”، او هم دقیقاً همین سوال را تکرار می‌کند. این نوع اکولالیا معمولاً نشانه‌ای از تلاش کودک برای برقراری ارتباط است، حتی اگر درک کاملی از معنی کلمات نداشته باشد. در گفتاردرمانی، از این ویژگی می‌توان برای آموزش پاسخ‌های مناسب استفاده کرد، مثلاً با مدل‌دادن پاسخ صحیح پس از پرسش. از طرف دیگر، اکولالیا تأخیری به تکرار کلمات یا جملات پس از گذشت مدت زمانی از شنیدن آنها اشاره دارد. این نوع اکولالیا ممکن است ساعت‌ها، روزها یا حتی ماه‌ها بعد ظاهر شود. مثلاً کودکی که دیالوگ‌های کارتون موردعلاقه‌اش را در موقعیت‌های نامربوط تکرار می‌کند. این رفتار اغلب راهکاری برای خودتنظیمی یا بیان احساسات است، اما معمولاً ارتباط مستقیمی با موقعیت فعلی ندارد. درمان این نوع اکولالیا پیچیده‌تر است و نیاز به روش‌هایی مانند آموزش جایگزین‌های ارتباطی دارد.

شناخت این تفاوت‌ها به والدین کمک می‌کند تا واکنش مناسب‌تری به رفتارهای کلامی کودک نشان دهند. در حالی که اکولالیا فوری می‌تواند نقطه شروعی برای آموزش ارتباط باشد، اکولالیا تأخیری اغلب نیاز به راهکارهای تخصصی‌تری دارد. گفتاردرمانگران معمولاً از هر دو نوع اکولالیا به عنوان پل ارتباطی برای رسیدن به گفتار معنادار استفاده می‌کنند. نکته مهم این است که این رفتارها را سرکوب نکنیم، بلکه آنها را هدایت کنیم تا به ارتباط مؤثر تبدیل شوند.

سوالات متداول:

1-چرا کودکان اوتیستیک دچار اکولالیا می‌شوند؟
دلایل متعددی برای اکولالیا در اوتیسم وجود دارد. از جمله می‌توان به تفاوت در پردازش زبان در مغز، مشکلات درک مفاهیم انتزاعی، تلاش برای برقراری ارتباط، و استفاده از تکرار به عنوان راهی برای خودتنظیمی اشاره کرد. برخی کودکان نیز از این روش برای تمرین مهارت‌های زبانی استفاده می‌کنند.

2-بهترین روش گفتاردرمانی برای کاهش اکولالیا چیست؟
روش‌های مؤثر گفتاردرمانی شامل تکنیک‌هایی مانند مدل‌سازی گفتار (ارائه الگوهای صحیح)، استفاده از تصاویر برای ارتباط، آموزش پاسخ‌های مناسب به جای تکرار، و تمرین‌های تعاملی است. درمانگران معمولاً از خود اکولالیا به عنوان پایه‌ای برای آموزش استفاده می‌کنند.

علت و علائم بیش فعالی

علائم بیش فعالی و نقص توجه شامل بی­ توجهی، بیش فعالی و تکانش­گری است. الگوهای شناختی اختلال نقص توجه – بیش­ فعالی بر نقص در عملکردهای اجرایی و ناتوانی مهار تأکید دارند. عملکردهای اجرایی یک کارکرد واحد نیستند و منعکس کنندۀ عملکردهای حلقۀ نورونی پیش پیشانی – زیرقشری هستند که در تنظیم رفتار، بی­ توجهی، حافظۀ کاری و توجه نقش دارند (بارکلی، ۲۰۰۶). مرکز درمانی بیش فعالی دکتر صابر با بررسی علایم بیش فعالی و نقص توجه توسط دکتر بیش فعالی و تشخیص دقیق نوع نقص توجه و بیش فعالی کودکان به ارائه خدمات درمانی جهت کاهش علائم بیش فعالی نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، سنسوری روم، کاردرمانی ذهنی، اتاق توجه شنیداری و ماساژ درمانی جهت آرام سازی می پردازد. همچنین جهت کنترل رفتارهای تکانشگرانه از تکنیک های رفتاردرمانی و بازی درمانی در بیش فعالی بهره می گیرند تا بهترین نتایج درمانی را در کاهش علائم بیش فعالی حاصل نمایند.

تفاوت علائم بیش‌فعالی در پسران و دختران

علائم بیش‌فعالی در پسران و دختران ممکن است متفاوت باشد. پسران معمولاً علائم بیرونی‌تری مانند بی‌قراری، پرخاشگری، و رفتارهای تکانشی نشان می‌دهند، در حالی که دختران بیشتر ممکن است علائم درونی مانند حواس‌پرتی، رویاپردازی، و کم‌توجهی داشته باشند. این تفاوت‌ها گاهی باعث می‌شود تشخیص ADHD در دختران دشوارتر باشد، زیرا علائم آن‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. آگاهی از این تفاوت‌ها به والدین و مربیان کمک می‌کند تا علائم را زودتر شناسایی کنند.

مشکلات کودکان بیش فعال

توجه به­ عنوان یکی از محوری­ ترین علائم بیش فعالی کودکان در ابعاد مختلف دچار نقص است. ناتوانی معطوف ساختن توجه به یک تکلیف خاص، از اصلی ترین علائم اختلال نقص توجه – بیش­ فعالی است. به همین ترتیب اصطلاح حواس­ پرتی، اغلب برای توصیف ناتوانی در معطوف کردن توجه به یک موضوع خاص به­ کار می­ رود. طبق واحد های عملکردی لوریا، ساختارهای مغزی واحد اول، تشکیلات مشبک، وظیفۀ کنترل هشیاری پایه و توجه را بر عهده دارند و عملکرد های مهاری سطح بالاتر به وسیلۀ شبکه­ ای از ارتباطات قشری کنترل می­ شود. توجه در سطوح مختلف در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی دچار نقص می­ شود. این سطوح، شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه و تقسیم توجه است. توجه انتخابی یکی از پایه­ ای­ ترین بخش ­های توجه است. توجه انتخابی و مهار دو روی یک سکه ­اند و برای توجه به بخشی از اطلاعات باید بخش دیگر اطلاعات را مهار کرد. مشکلات مربوط به حواس ­پرتی، در نتیجۀ ضعف در برقراری و یا حفظ توجه، به هنگام انجام تکالیفی است که جذابیت یا نتیجۀ آنی کمتری دارند، مانند تکالیف یک­نواخت و طولانی، کودکانی که به علایم بیش ­فعالی دچار هستند، احساس می ­کنند که کار های جایگزین دیگری وجود دارد که جالب ­تر بوده و در صورت انجام آن ­ها پاداش بیشتری نصیب ­شان می­ شود، به همین دلیل توجه ­شان از کار اصلی گرفته می­ شود و به کارهای جایگزین معطوف می­ شود. این مشکل، ناتوانی در مهار و تکانش­گری است.

علایم نقص توجه و بیش فعالی

کودکانی که به علائم بیش­ فعالی و نقص توجه دچار هستند، توانایی مدیریت یک­سری محرک­ های خاص را دارند، اما نمی­ توانند در مقابل محرک ­های جالب­ تر، مقاومت کنند. بر این اساس، مهار محرک­ های غیر ضروری بخشی از فرایند توجه است. مشکلات حفظ توجه و مهار تکانه ­ها می­ تواند ناشی از مشکلی اساسی در سطح برانگیختگی، بر اساس مدل لوریا در سطح اول باشد. همچنین می­ تواند توضیحی برای این نکته باشد که چرا استفاده از دارو های محرک به “توجه” کمک می­ کند. دارو های محرک می­ توانند سطح برانگیختگی را در حد طبیعی نگه دارند. احتمالاً در مراحل بعدی رشد، حفظ توجه برای انجام کار های پیچیده ­تر، توسط قطعۀ پیشانی که وظیفۀ تنظیم رفتاری را بر عهده دارند، انجام می­ شود. از آن­ جایی­ که قطعۀ پیشانی آخرین بخش مغز در روند تحول است، ممکن است علایم بیش ­فعالی تا حدودی در نتیجۀ تأخیر در تحول قطعۀ پیشانی باشد که وظیفۀ مهار پاسخ ­های حرکتی کنترل شده (قطعۀ پیشانی) را بر عهده دارند.

توجه انتخابی و توجه پایدار

توجه انتخابی رفتاری پیچیده است که در آن ضمن حفظ یک پاسخ، از پاسخی دیگر خودداری می­ شود. این سازوکار فیلتر کننده، برای حذف و یا مراقبت از اطلاعات مورد پردازش، ضروری است. ناکارآمدی توجه انتخابی، عملکرد کودک با علایم بیش فعالی را در محیط­ های آموزشی تحت­ تأثیر قرار می ­دهد؛ به ویژه هنگامی ­که اطلاعات ارائه شده پیچیده و طولانی بوده و به دقت بالا و پردازش هم­زمان نیاز داشته باشد. بخش دیگری از فرایند توجه توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای انجام یک فعالیت مستمر و مداوم است. برای این­ کار، مهار و مقاومت در مقابل دیگر محرک­ های خارجی لازم است. توجه پایدار، توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می ­رود . کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش­ فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند، در صورتی­ که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت­ های بارزی بین انواع زیر ریخت­ های اختلال نقص توجه – بیش ­فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. در علایم بیش فعالی کودکان نوع نقص توجه مانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال، کودکان دارای نوع نقص توجه، به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه­ ای از خود نشان می­ دهند، در حالی­ که در نوع ترکیبی، این تکانش­گری کاهش نمی ­یابد. بر این اساس، کودکان دارای نوع نقص توجه، سرعت پردازش کندتر دارند و مشکلات­ شان در توجه انتخابی بیشتر است.

بارکلی تفاوت­ های میان انواع زیر مجموعه­ های اختلال نقص توجه – بیش ­فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است: در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده، اما در صورتی ­که محرک جدید باشد، این قدرت تقویت می­ شود. در نوع بی ­توجهی، مشکلاتی در توجه متمرکز دیده می­ شود، اما به نظر می­ رسد نقص توجه بیشتر در نتیجۀ یک اختلال شناختی است.

علت بیش فعالی کودکان چیست؟

علت بیش فعالی کودکان هنوز به طور کامل مشخص نیست، با این حال باور های عمومی درباره این که علت بیش فعالی چیست، وجود دارد. به طور احتمالی همچون سایر اختلالات روان، ژنتیک در بروز اختلال بیش فعالی نقش دارد اما تحقیقات دانشمندان نشان می دهد قرار گرفتن در معرض سموم محیطی همانند حشره کش، سرب، دود دخانیات، آسیب مغزی، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مشروبات الکلی پیش از زایمان در به وجود آمدن بیش فعالی موثر است. به طور کلی می توان گفت علت ها و عواملی که خطر مبتلا شدن کودک به بیش فعالی را افزایش می دهند، هنوز ناشناخته هستند. تحقیقات جدید نشان می دهد خوردن بسیار زیاد قند، تماشای بیش از اندازه تلویزیون، روش تربیت فرزند یا هرج و مرج خانوادگی را علت بیش فعالی کودکان نمی دانند. البته بعضی از این موارد می توانند علائم بیش فعالی کودکان را تشدید کنند. کلینیک بیش فعالی کودکان دکتر صابر با سابقه بالا در زمینه تشخیص کودکان توسط دکتر بیش فعالی و درمان کودکان بیش فعال با استفاده از درمان های تخصصی و به روز دنیا به ارائه خدمات درمانی در غرب و شرق تهران مشغول می باشد.

دانشمندان همچنان علت بیش فعالی کودکان را شناسایی نکردند اما آن چه تا به امروز جز باور عمومی می باشد این است که علت اصلی این اختلال همچون سایر اختلالات، عوامل ژنتیکی است. علاوه بر عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی نیز در به وجود آمدن بیش فعالی اثر گذار است. با این حال محققان هنوز هم به منظور بررسی علت بیش فعالی کودکان در تلاش و کوشش هستند.

علت بیش‌فعالی: از ژنتیک تا عوامل محیطی

علت بیش‌فعالی (ADHD) ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. تحقیقات نشان می‌دهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به ADHD دارد، به طوری که کودکان با سابقه خانوادگی این اختلال، بیشتر در معرض خطر هستند. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب) در دوران بارداری، مصرف سیگار یا الکل توسط مادر، و زایمان زودرس نیز می‌توانند در بروز بیش‌فعالی نقش داشته باشند. همچنین، برخی مطالعات به ارتباط بین رژیم غذایی نامناسب و تشدید علائم ADHD اشاره کرده‌اند.

سوالات متداول:

1-آیا بیش‌فعالی در نوجوانان متفاوت است؟
بله، در نوجوانان، علائم بیش‌فعالی ممکن است به شکل‌های متفاوتی ظاهر شوند. نوجوانان با ADHD ممکن است در مدیریت زمان، انجام تکالیف مدرسه، یا کنترل احساسات خود مشکل داشته باشند. همچنین، آن‌ها ممکن است بیشتر در معرض خطر رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر یا رانندگی بی‌پروا قرار بگیرند.

2- آیا بیش‌فعالی در کودکان پیش‌دبستانی قابل تشخیص است؟
بله، بیش‌فعالی در کودکان پیش‌دبستانی نیز قابل تشخیص است، اما باید توجه داشت که برخی رفتارهای طبیعی کودکان در این سن (مانند بی‌قراری یا کنجکاوی زیاد) ممکن است شبیه علائم ADHD باشند. اگر کودک شما به طور مداوم در کنترل رفتارهای خود مشکل دارد یا رفتارهای تکانشی شدید نشان می‌دهد، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید.

اقتصاد ژتونی در رفتار درمانی

مرکز روانشناسی کودک  و کاردرمانی دکتر صابر در زمینه اختلالات رفتاری و روانی کودکان فعالیت می نماید بخش های تخصصی بازی درمانی، گروه درمانی و رفتاردرمانی کودکان به والدین جهت برقراری ارتباط موثر و بهبود اختلالات رفتاری کودکان کمک می نماید. مشکلاتی نظیر وسواس، اضطراب، ترس ها، گوشه گیری، مشکلات ارتباطی کودکان، پرخاشگری و بی قراری کودک، تحمل پایین، شب ادراری و …. از نمونه مشکلاتی می باشد که با تکنیک های رفتاردرمانی کودکان برطرف می گردد. یکی از تکنیک های مورد استفاده در رفتار درمانی، اقتصاد ژتونی می باشد. اقتصاد ژتونی در رفتار درمانی بر پایه ی تشویق مستمر رفتارهای هدف طراحی شده است. از این تکنیک ها جهت ایجاد رفتارهای روتین مانند مسواک زدن، انجام تکالیف و توافق های والدین استفاده نمود. در این مطلب به توضیح روش اقتصاد ژتونی پرداخته می شود.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

توافق­ های انفرادی در رفتار درمانی

افراد گروه به خاطر موفقیت ­های فردی در دستیابی به هدف مورد تشویق قرار می ­گیرند (مثلاً آنتونی و جو به دلیل این که هر کدام در پایان این هفته به هدف­ هایشان دست یافته اند کارت عضویت کتابخانه دریافت کردند.

اسمیت و همکاران گزارش کردند که در کلاس ­های درس غالبا توافق­ های انفرادی مورد استفاده قرار می­ گیرد زیرا که برای هر یک ارزش ویژه ­ای دارد آن ها یادآوری کردند که مزایای توافق­ های گروهی (یا آن گونه که غالباً معروف است راهکار های میانجیگری بین افراد هم سن و سال) شامل دخالت دادن افراد هم سن و سال و توانایی آموزگاران در بالا بردن انگیزه و افزایش کارآیی آموزگار است.

جوایز در اقتصاد ژتونی چه چیزهایی است؟

در این بخش، در بخش تشویق­ های مثبت، جوایز به طور مختصر شرح داده شده­ اند و به عنوان مواردی توصیف شده ­اند که ذاتاً ارزش چندانی ندارند (مثل ژتون ­ها، برچسب ­ها، ستاره ­ها، علامت­ های روی برگه­ ی جمع بندی، امتیازها و نظایر این ­ها)، ولی ممکن است در حکم یک تشویق موقتی داده شوند تا بعداً با چیزی که برای بیمار ارزش دارد معاوضه شوند. جوایز به طور مستقیم به استفاده از پول در رفتار درمانی ارتباط دارند یعنی شگرد دیگری از رفتار درمانی با شدت متوسط که رفتاردرمان غالباً از آن استفاده می­ کنند. جایزه دادن نوعی روش رفتار درمانی است که تقویت کننده­ های شرطی شده ى غير احتمالی (مثلاً چسب ­ها، امتیازها، گره­ های کاغذ و غیره) را که برای نشان دادن رفتار های مناسب اجتماعی یا آموزشی کسب شده ­اند، شامل می­ شود که احتمالاً می­ توان آن ها را برای تقویت مشوق­ های ارزشمند از پیش تعيين شده معاوضه نمود، جایزه ­های نقدی برای رفتار درمانی دانشجویان مؤثر بوده است. كِر ، نلسون یادآوری کرده ­اند که اجزای اساسی جایزه­ های نقدی عبارتند از: a) جایزه ­ها یعنی چیزهایی که بیمار به خاطر آن ها کار می ­کند b) استحکام بخشنده ­های تقویت چیزهای عینی یا فعالیت­ ها که جوایز را می­ توان با آن ها معاوضه نمود c) شرایط مشخص توافق که تحت این شرایط می ­توان جایزه را به دست آورد و یا از دست داد d) میزان معاوضه­ ی جوایز برای استحکام بخشنده­ های تقویت رفتاردرمان هایی که از روش جایزه ­ی نقدی استفاده می­ کنند. باید این ابعاد را مشخص کنند. میلر پیشنهاد کرده است که پیش از اجرای روش جایزه ی نقدی مراحل زیر باید مد نظر قرار گیرد تا اجرای اقتصاد ژتونی در رفتاردرمانی موفق باشد.

گام 1: تعیین کنید که چه رفتارهایی منجر به دریافت جایزه می­ شود ممکن است بخواهید برای هر دانش آموز روی سه رفتار یا کمتر متمركز شويد.

گام 2: تعیین کنید که کدام جنبه از جایزه مدنظر شما است استحكام ، قیمت، ایمنی، جذابیت و سهولت استفاده (مثل ژتون ­های پلاستیکی، قیمت اسباب بازی و امتیازهای روی کارت امتیاز) ژتون­ های پلاستیکی معمولاً رنگی، محکم و تشویق کننده ­اند. قیمت اسباب بازی فرصتی می­ دهد تا رفتار درمانی را با مهارت­ های آموزش پول ادغام نماییم. کارت­ های امتیاز را به راحتی می ­توان استفاده کرد و احتمال بروز بحث­ های مالکیت کمتر است زیرا نام، دانش آموز روی کارت نوشته شده است.

گام 3: مشوق­ هایی را شناسایی کنید که دانش آموزان را برای به دست آوردن آن ها برانگیزد و ارزش هر مشوّق را تعیین كنيد (مثلا صد عدد ژتون برابر است با پنج دقیقه کار با کامپیوتر یا یک کارت بازی بیس بال یا یک مداد تراش، دویست عدد ژتون برابر با ده دقیقه بازی، یا یک کتاب سرگرم کننده یا دو عدد ژتون مخصوص برای خرید در بازار پس از مدرسه است، سیصد عدد ژتون برابر است با رفتن به اتاق اینترنت یا جام بیس بال یا یک پوستر) هر چه تعداد ژتون­ ها بیشتر باشد، چیز های ارزشمندتری می ­توانند به دست بیاورند، بنابراین دانش اموزان فرصت پیدا می­ کنند تا خشنودی در آینده و ارزش پس انداز را تمرین کنند.

گام 4: تصمیم بگیرید که آیا می­خواهید مشوّق­ ها را در جایی در کلاس درس (مثلاً کتابخانه ­ی ویژه­ ی کلاس درس) قرار دهید و یا این که نام آن ها را روی پوستر دیواری بنویسید. در هر یک از این دو مورد تعداد ژتون­ های لازم باید مشخص شود تا دانش آموزان بدانند که با این ژتون ­ها چه چیزی می ­توانند به دست بیاورند. کتابخانه ­ی کلاس و یا پوستر، رفتارهایی را که منجر به کسب ژتون می­ شوند از طریق دیداری به دانش آموزان یادآوری می­ کنند.

گام 5: مشخص کنید که دانش آموزان چه وقت اجازه دارند تا ژتون­ های خود را مصرف کنند (مثلاً هر وقت که فرصت داشتند، و یا اوقاتی را که در طول روز و یا در پایان کلاس درس برنامه ریزی کرده ­اند.)

گام 6: برای روش جایزه­ ی ژتونی، قوانینی ایجاد کنید (مثلاً، اگر دانش آموزان تقاضای ژتون کنند به آن ها ژتون داده نمی­ شود. دانش آموزان اجازه ندارند تا از دانش آموزان دیگر ژتون بگیرند و یا به دانش آموزان دیگر ژتون بدهند)

گام 7: روش جایزه­ ی ژتونی و قوانین مربوط به آن را برای دانش آموزان شرح دهید تا اطمینان حاصل نمایید که آن ها فهمیده ­اند چه رفتار هایی منجر به کسب ژتون می­ شود. برای به دست آوردن مشوق ­های مختلف به چند ژتون نیاز دارند و چه وقت می­ توانند ژتون­ های خود را خرج کنند.

باید به یاد داشته باشیم که وقتی که از روش جایزه استفاده می ­کنیم تأکید ما روی رفتار های مثبت دانش آموزان است میلر پیشنهاد کرده است که همراه کردن تشویق کلامی با جوایز در گذار دانش آموزان به پذیرش مشوّق ­های اجتماعی کمک می­ کند. به همین روال هنگامی که دانش آموز رفتار بدی را از خود نشان می­ دهد مطمئن باشید که به کارگیری گفتار در تغییر رفتار دانش آموز مؤثر است. برای مثال اگر آرام بنشینی جایزه می ­گیری. میلر گزارش نمود که همراه کردن جایزه با سرنخ­ های کلامی، رفتار های نامناسب را تغییر می­ دهد و جو مثبت کلاس را حفظ می ­کند. به ویژه وقتی که مشوّق کلامی برای افزایش میزان رفتار در طول زمان و بیشتر شدن جایزه ­ها مورد استفاده قرار گیرد.

روش­ های پیمان توافقی و جایزه هر دو روش آموزگار محور هستند که برای رفتار درمانی با شدت متوسط به کار گرفته می­ شوند. راهکار های خود درمانی نیز به عنوان نوعی رفتار درمانی متوسط به حساب می­ آیند با وجود این، راهکارهای خود درمانی، شگردهایی از رفتار درمانی دانش آموز محور هستند و معمولاً هنگامی به کار گرفته می­ شوند که راهکار های رفتار درمانی آموزگار محور به طور منظم اجرا شده باشند. راهکار های خود درمانی شامل شگرد های خود کنترلی، خود ارزیابی و خود تشویقی است. در شگرد خود کنترلی از دانش آموز خواسته می­ شود تا تعداد دفعات وقوع رفتار ویژه­ ای را روی یک کارت و یا روی یک برگه ثبت کند. در خود ارزیابی از دانش آموزان خواسته می­ شود تا رفتارشان را با استاندارد از پیش تعیین شده مقایسه کنند تا مشخص شود که آیا به آن معیار دست یافته ­اند یا نه؟ در خود تشویقی از دانش آموزان خواسته می­ شود تا پس از انجام رفتار مناسب، خودشان را تشویق کنند و یا جایزه بدهند. این احتمال وجود دارد ،که سه شگرد خود درمانی به طور همزمان استفاده شود و برای دانش آموز خاصی، از تمام این دانش آموزانی که از خود درمانی استفاده می ­کنند، ممکن است به پشتیبانی و راهنمایی­ های آموزگار نیاز داشته باشند. به ویژه وقتی که دانش آموزان بخواهند جوایز یا مشوق ­ها را تعیین کنند.

سوالات متداول:

چه رفتارهایی را می‌توان با این روش تقویت کرد؟
رفتارهای مختلفی مانند انجام تکالیف، رعایت قوانین، مهارت‌های اجتماعی و خودمراقبتی را می‌توان با استفاده از اقتصاد ژتونی تقویت کرد.

چگونه می‌توان از این روش در خانه استفاده کرد؟
والدین می‌توانند یک سیستم ساده ژتونی ایجاد کرده و پاداش‌های مناسب را برای رفتارهای مطلوب تعیین کنند.

سن طلایی درمان اوتیسم

امروزه تاکید بسیار زیادی بر تشخیص و درمان زود هنگام بیماری‌ ها و اختلالات وجود دارد. وجود این تأکید درخصوص تشخیص اختلالات طیف اوتیسم نیز مشهود است. هرچه زودتر یک اختلال تشخیص داده شود، مداخله مناسب برای آن اتخاذ شود، نتایج بهتری از آن مداخله به دست خواهد آمد. این بدان جهت است که پیدا کردن راه حل برای مشکلات، وقتی که هنوز آنقدر نهادینه نشده‌ اند و مشکلات جدی دیگری بروز نکرده‌اند موفق‌ تر خواهد بود. تحقیقات نشان می‌ دهد که درمان زود هنگام جامع و شدید به میزان درخور توجهی دراین که کودکان اوتیسمی تاچه حد می‌ توانند در مدارس عادی شرکت کنند و در کنار همکلاسی‌ های خود که اختلالی ندارند، آموزش ببینند، موثر خواهد بود. این امر هم چنین می‌ تواند بر میزان مهارت‌ های رشدی که کودکان مبتلا به طیف اختلالات اوتیسم می‌ توانند به دست آورند، از جمله برقراری ارتباط قوی با خانواده و دوستان و کسب مهارت‌ های مورد نیاز در زندگی روزمره و محیط مدرسه اثر بگذارد. در برخی موارد کودکان آنقدر زیاد و به سرعت پیشرفت می‌ کنند که به سختی می‌ توان آن ها را از دیگر کسانی که مبتلا به اختلال اوتیسم نیستند، تشخیص داد. آن ها یاد می‌ گیرند که چگونه با اختلال کنار بیایند و آن را بپذیرند. اما به همان میزان که دریافت کمک زود هنگام حائز اهمیت است، یافتن نوع درست کمک هم برای کودک مهم است. بهترین زمان درمان اوتیسم و سن طلایی درمان اوتیسم برای کودکان بسیار حائز اهمیت است تا کودکان شانس به خارج شدن از طیف اوتیسم را داشته باشند.البته باید خاطر نشان کرد که همه کودکان اوتیسم از طیف خارج نمی شوند و درمان این اختلال بسته به زمان مراجعه و شدت اختلال متفاوت است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر اوتیسم کودکان در تهران، با در نظر گرفتن بهترین درمان های اوتیسم همچون کاردرمانی اوتیسم، گفتاردرمانی اوتیسم، رفتار درمانی اوتیسم و…، به درمان هر چه بهتر این کودکان می پردازد.

تشخیص سن طلایی درمان اوتیسم کودکان

به هرحال برخی از کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم، به دلایلی در طی سن طلایی درمان اوتیسم تشخیص داده نمی‌ شوند، اما هنوز هم راه‌ های بسیاری وجود دارند تا بتوانند از انواع مداخلات رفتاری سود ببرد. بسیاری از والدین اذعان دارند که کودک شان پیش از آن که برچسب تشخیص اوتیسم را دریافت کند، تحت تعداد زیادی از آزمایش‌ ها قرار گرفته است و بیماری‌ های مختلفی به او نسبت داده شده است، اماپزشکان، مداخله گران و معلمانی که با این اختلال بیشتر آشنا هستند با سرعت بیشتری قادر به تشخیص آن هستند و بدین ترتیب، به بسیاری از کودکان کمک می‌ کنند تا مداخله مناسب را هرچه زودتر از سال‌ های نوپایی دریافت کنند. گام فوری پس از تشخیص این است که کودک مبتلا به اوتیسم در نوعی از انواع مداخلات و برنامه‌ های آموزشی موجود قرار گیرد. فکر کردن به این موضوع که چه می‌ شد اگر زودتر تشخیص داده می‌ شد، کمکی به او نخواهد کرد، بلکه ممکن است تنها این احساس که چرا زودتر به تشخیص نرسیده‌ اند، والدین کودک را آشفته‌ تر کند، اوتیسم اختلالی است که تشخیص آن مشکل است و این حقیقتی است که بسیاری از والدین با تجربه آن را تصدیق می‌ کنند.

تشخیص زود هنگام و درمان اوتیسم

اگر چه تشخیص زود هنگام(سن 3سالگی و پایین‌تر از آن) ایده آل است اما با این حال کودکی که پس از این سن شناسایی می‌ شود هم هنوز می‌ تواند پیشرفت کند و به موفقیت دست یابد، ولی این در صورتی است که او دربرنامه‌ ای که واقعا برایش کارآیی مطلوب داشته باشد قرار گیرد و طبیعی است که به گذاشتن وقت بیشتری نیازمند است. برنامه‌ های مداخله‌ ای که برای کودکان خردسال‌ تر استفاده می‌ شود، ممکن است در مورد او جواب ندهد و چون او بزرگ تر است ممکن است برای کنار آمدن با هدف‌ های جدیدی که مداخلات مداخله‌ ای تجویز می‌ کنند، دوره‌ ای سخت در پیش داشته باشد. پیش بینی نتایج مداخله برای کودکان مبتلا به اوتیسم و این که آن ها درطی مداخله چه روندی را طی می‌ کنند آسان نخواهد بود. اما همین که والدین پس از تشخیص اوتیسم فرزند شان، گروهی از ارائه کنندگان خدمات مداخله‌ ای را شناسایی کنند که به آن‌ ها اعتماد داشته باشند و آن‌ ها نیز در مداخله کودکان مبتلا به اوتیسم متبحر باشند، کودک حمایت‌ های مناسب آموزشی و روحی را درمدرسه و خانواده کسب خواهد نمود و در مسیری قرار خواهد گرفت که به مطلوب‌ ترین سطحش منتهی خواهد شد.

تحقیقات نشان می ‌دهد که تشخیص زود هنگام و مداخلات برای اختلال طیف اوتیسم به احتمال زیاد تأثیرات مثبت بلند مدت عمده ‌ای بر علائم و مهارت‌ های بعدی دارند. اختلال طیف اوتیسم گاهی اوقات می ‌تواند در کودکان قبل از 2 سالگی تشخیص داده شود. برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم که رشد شان تا آن زمان طبیعی به نظر می ‌رسد، درست قبل یا در طول 2 سالگی شروع به پسرفت می ‌کنند. مداخلات زود هنگام در سن پیش ‌دبستانی یا قبل از آن، به محض 2 یا 3 سالگی، انجام می‌ شود. در این دوره، مغز کودک خردسال هنوز در حال شکل‌ گیری است، به این معنی که نسبت به سنین بالاتر انعطاف ‌پذیرتر یا قابل تغییرتر است. به دلیل این انعطاف ‌پذیری، درمان ‌ها شانس بیشتری برای مؤثر بودن در بلند مدت دارند. مداخلات زود هنگام نه تنها بهترین شروع ممکن را به کودکان می ‌دهند، بلکه بهترین شانس را برای توسعه کامل پتانسیل خود نیز فراهم می ‌کنند. هرچه کودک زودتر کمک دریافت کند، شانس یادگیری و پیشرفت بیشتر است. در واقع، دستور العمل‌ های اخیر پیشنهاد می ‌کنند که به محض تشخیص یا شک جدی به اوتیسم، یک مداخله رشدی و رفتاری یکپارچه آغاز شود. حمایت زود هنگام از کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل انعطاف ‌پذیری مغز در طول رشد اولیه بسیار مهم است. هرچه کودک کوچک تر باشد، ظرفیت مغز برای رشد و تشکیل ارتباطات جدید بیشتر است. با مداخله زود هنگام، شکل ‌دهی و تقویت توانایی ‌های شناختی، مهارت ‌های ارتباطی و پیشرفت کلی رشدی کودک آسان‌ تر می ‌شود. زمان طلایی درمان اوتیسم به دوره اوایل کودکی، از بدو تولد تا سن پیش ‌دبستانی اشاره دارد، زمانی که مغز بیشترین انعطاف ‌پذیری و پذیرش را برای مداخلات دارد. شروع مداخلات زود هنگام، مانند رفتار درمانی در اسرع وقت، تا سن 2 یا 3 سالگی، بهترین شانس را برای پیشرفت و توسعه ارائه می ‌دهد. این پنجره مداخله زود هنگام بسیار مهم است زیرا از انعطاف ‌پذیری رشدی مغز برای ساخت مهارت ‌های اساسی زندگی، ارتباطات و توانایی ‌های اجتماعی استفاده می ‌کند و به طور بالقوه منجر به مزایای بلند مدت قابل توجهی برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می شود. مطالعات نشان داده‌اند که مداخلات زود هنگام می ‌تواند منجر به بهبود های قابل توجه و عجیبی در زمینه‌ های مختلف، از جمله رشد زبان، تعاملات اجتماعی و مهارت‌ های تطبیقی شود. ارائه مداخلات هدفمند در طول سال ‌های اولیه حیاتی، پایه ‌ای قوی برای رشد و پیشرفت آینده ایجاد می‌ کند.

چالش‌های درمان اوتیسم پس از سن طلایی

درمان اوتیسم در سنین پایین (به‌ویژه قبل از ۵ سالگی) بیشترین تأثیر را دارد، زیرا مغز کودک در این دوره از انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار است. با این حال، بسیاری از کودکان پس از سن طلایی تشخیص داده می‌شوند و خانواده‌ها نگران این هستند که آیا هنوز امکان بهبود وجود دارد. در حالی که مداخلات درمانی اوتیسم در سنین بالاتر نیز می‌توانند مؤثر باشند، اما چالش‌هایی مانند مقاومت به تغییر، شکل‌گیری الگوهای رفتاری تثبیت‌شده و دشواری در یادگیری مهارت‌های جدید، روند درمان را پیچیده‌تر می‌کنند. هرچند که شروع دیرهنگام درمان به معنای بی‌تأثیر بودن آن نیست، اما نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر و روش‌های متنوع‌تری دارد. کاردرمانی، گفتاردرمانی و روش‌های رفتاردرمانی مانند ABA می‌توانند در سنین بالاتر نیز کمک‌کننده باشند، اما پیشرفت معمولاً کندتر و نیازمند تلاش بیشتری است. در ادامه به بررسی جزئیات این چالش‌ها می‌پردازیم.

آیا درمان اوتیسم بعد از ۵ سالگی امکان‌پذیر است؟

بله، درمان اوتیسم پس از ۵ سالگی امکان‌پذیر است، اما با چالش‌هایی همراه خواهد بود. تحقیقات نشان می‌دهد که مداخلات درمانی اوتیسم حتی در سنین بالاتر نیز می‌توانند بهبودهایی در مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری ایجاد کنند. با این حال، سرعت پیشرفت معمولاً کندتر از کودکانی است که در سن طلایی (۲ تا ۵ سالگی) تحت درمان قرار گرفته‌اند.

یکی از دلایل این مسئله، کمتر شدن انعطاف‌پذیری عصبی (Neuroplasticity) پس از ۵ سالگی است. مغز کودکان در سال‌های اولیه زندگی سریع‌تر تغییر می‌کند و ارتباطات عصبی جدید را شکل می‌دهد. پس از این سن، یادگیری مهارت‌های جدید نیاز به زمان و تکرار بیشتری دارد. همچنین، برخی رفتارهای نامناسب ممکن است به عادت تبدیل شده باشند و اصلاح آنها دشوارتر باشد.

با این حال، روش‌هایی مانند درمان یکپارچگی حسی، آموزش مهارت‌های اجتماعی گروهی و استفاده از فناوری‌های کمکی (مانند اپلیکیشن‌های ارتباطی) می‌توانند به کودکان بزرگتر کمک کنند. نکته کلیدی این است که برنامه درمانی باید شخصی‌سازی شده و متناسب با سطح رشد کودک باشد.

محدودیت‌های مداخله دیرهنگام در اوتیسم

مداخله دیرهنگام در اوتیسم با محدودیت‌های خاصی روبه‌رو است که می‌تواند روند درمان را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، تثبیت الگوهای رفتاری و مقاومت در برابر تغییر است. کودکان اوتیستیک که تا سنین بالاتر بدون درمان مانده‌اند، ممکن است در برابر یادگیری روش‌های جدید ارتباطی یا اجتماعی مقاومت نشان دهند.

علاوه بر این، کاهش انعطاف‌پذیری شناختی باعث می‌شود که سازگاری با موقعیت‌های جدید برای آنها سخت‌تر شود. در حالی که کودکان کوچک‌تر به راحتی می‌توانند از بازی‌های تقلیدی و تعاملی یاد بگیرند، کودکان بزرگتر ممکن است نیاز به روش‌های ساختاریافته‌تری مانند آموزش مستقیم و استفاده از پشتیبان‌های بصری داشته باشند.

یکی دیگر از محدودیت‌های مهم، کمبود زمان برای جبران تاخیرهای رشدی است. برای مثال، اگر کودک تا ۷ سالگی در مهارت‌های گفتاری تاخیر داشته باشد، رسیدن به سطح همسالانش ممکن است سال‌ها طول بکشد. با این حال، این به معنای ناامیدی نیست—بلکه نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی درمانی باید واقع‌بینانه و متمرکز بر پیشرفت‌های تدریجی باشد.

در چنین مواردی، ترکیبی از گفتاردرمانی، رفتاردرمانی و حمایت آموزشی می‌تواند به کودک کمک کند تا حداکثر توانایی‌های خود را توسعه دهد. همچنین، نقش خانواده و مربیان در ایجاد محیطی حمایتی، بسیار حیاتی است.

منابع:

nichd.nih.gov

goldencaretherapy.com

سوالات متداول:

1-خانواده‌ها چگونه می‌توانند بهترین استفاده را از دوره طلایی درمان ببرند؟
خانواده‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در بهره‌برداری از دوره طلایی درمان دارند. اولین و مهمترین گام، پذیرش سریع تشخیص و شروع به موقع مداخلات درمانی است. مشارکت فعال والدین در جلسات درمانی و انتقال آموخته‌ها به محیط خانه ضروری است. ایجاد محیطی ساختاریافته و قابل پیش‌بینی برای کودک کمک می‌کند تا احساس امنیت کند و بهتر یاد بگیرد. استفاده از فرصت‌های روزمره مانند زمان غذا خوردن، حمام کردن یا بازی برای آموزش مهارت‌های جدید بسیار مؤثر است. ارتباط مستمر با تیم درمانی و پیگیری منظم پیشرفت کودک نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. خانواده‌ها باید به خاطر داشته باشند که ثبات و پشتکار در اجرای برنامه‌های درمانی کلید موفقیت است.

2-بهترین سن برای شروع درمان اوتیسم چه زمانی است؟
تحقیقات علمی نشان می‌دهد بهترین زمان برای شروع درمان اوتیسم بین 18 ماهگی تا 5 سالگی است. این دوره به عنوان “سن طلایی درمان” شناخته می‌شود، زیرا مغز کودک در این سال‌ها بیشترین انعطاف‌پذیری را دارد. مداخلات درمانی در این بازه زمانی می‌توانند تا 70% بهبودی در مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودک ایجاد کنند.

توانبخشی شناختی چیست

انجمن آسیب مغزی آمریکا توانبخشی شناختی را مجموعه‌ ای نظام مند از خدمات درمانی و دارویی معرفی کرده است که برای بهبود عملکرد شناختی و مشارکت پس از آسیب شناختی طراحی شده است. در این تعریف توانبخشی شناختی بخشی از برنامه های بین رشته‌ای جامع است. گروه ویژه بین رشته‌ای آسیب مغزی توانبخشی شناختی را این گونه تعریف کرده است درمان شناختی نظام مند مبتنی بر عملکرد که بر پایه ارزیابی و فهم نقایص رفتاری مغزی استوار است این نوع درمان در جهت دستیابی به تغییرات عملکردی از روش‌های زیر استفاده می‌کند. استحکام تقویت و بازسازی الگوهای رفتاری آموخته شده تثبیت الگوهای جدید فعالیت شناختی و جبران فعالیت سیستم عصبی آسیب دیده. مرکز توانبخشی دکتر صابر در زمینه توانبخشی شناختی در کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید در این متن به این سوال پاسخ می دهیم که خاستگاه توانبخشی شناختی چیست و مداخلات درمانی در این زمینه چگونه است؟

خاستگاه توانبخشی شناختی

نسل های مختلف پژوهشگران با این سوال در تحول انسان روبه ‌رو بوده اند که آیا تجربه و یا محیط بر ظرفیت شناختی کودک تاثیر می گذارد. این موضوع منجر به طرح این بحث می شود که ژن ها تا چه اندازه ای تحول ظرفینت های شناختی را تعیین می کنند و تا چه اندازه ای این ظرفیت‌ها به تجربه وابسته است. کمی سازی دقیق سهم این دو عامل در تحول کار دشواری است. با این حال پژوهش‌ها نشان می‌دهند آموزش و محیط هر دو از اهمیت برخوردارند و هر دو عامل ژنتیکی و محیطی بر تحول مغز و شناخت تاثیر گذارند. با آگاهی از این که دامنه گسترده‌ای برای بهبود توانمندی های شناختی از طریق تجربه قابل تصور است، در دهه گذشته مطالعات روز افزونی با هدف بررسی اثر برنامه‌ های مداخله‌ای در ظرفیت های شناختی کودکان طراحی و اجرا شده اند. با کمک شواهد قابل توجهی که این پژوهش ها فراهم آورده‌اند . پاسخ به این سوال بسیار مهم است که آیا امکان افزایش ظرفیت های شناختی کودک وجود دارد؟

امروزه پیشرفته دانش در زمینه ظرفیت شکل پذیری و خود ترمیمی مغز نشان می‌دهد که با کمک آموزش و تمرین شناختی دقیق، می توان رفتار و کارکردهای شناختی مغز را به گونه‌ای با دوام، بهبود بخشید. این توانایی مغز انسان راه را برای توسعه دانش جدیدی تحت عنوان توانبخشی شناختی باز کرده است. به این ترتیب توانبخشی شناختی به عنوان یک روش درمانی موثر در بهبود کارکردهای شناختی در طیف وسیعی از اختلالات رفتاری و روانی جای گرفته است. با این وجود ناهماهنگی و عدم شباهت مداخلات موجود موجب عدم دستیابی به یک تعریف یکپارچه از مفهوم توانبخشی شناختی شده است و تعاریف مختلفی از این مفهوم وجود دارد.

خاستگاه توانبخشی شناختی چیست؟ توانبخشی شناختی را می‌ توان از نظریه فرنز جوزف گال، نورواناتومیست آلمانی (۱۷۵۸-۱۸۲۸) دانست. نامبرده در یکی از نظریه‌ های مطرح خود بیان می کند که در صورت کسب مهارت در هر رفتار، ساختار مغزی درگیر در آن رفتار تقویت می‌ شود. متأسفانه، گال در تشریح این نظریه به افزایش حجم ساختار مغزی و برآمدگی استخوان جمجمه روی آن اشاره می‌ نماید و رویکرد جمجمه شناسی، را مطرح می‌ کند. پس از رد شدن جمجمه شناسی موضوع تقویت ساختار مغزی با کسب مهارت رفتاری نیز به پیرو آن به فراموشی سپرده شد.

پس از آن، پاول بروکا، به عنوان بنیان گذار عصب روان شناسی نوین این مفهوم را دوباره زنده کرد. بروکا بیان نمود که اگر تغییر شکلی در مغز بر اثر کسب مهارت رفتاری به وجود آید، باید در سطح چین و شکنجه‌ ای مغز دنبالش بگردیم نه استخوان‌ های جمجمه، بروکا در یکی از مقالات خود در توصیف مکان یابی مغزی زبان، یک برنامه توانبخشی برای بیماران بزرگ سال، که قادر به خواندن کلمات با صدای بلند نبودند، ارائه داد. در این برنامه توانبخشی به بیمار آموزش داده می‌ شد که با رویکرد آگاهی واج شناختی یک کلمه را بخواند. موضوع شگفت انگیز برای بروکا این بود که بیمار هنگامی که کلمات را با صدای بلند می‌خواند، قادر به تشخیص سیلاب‌ ها و کلمه‌ ها نبود، بلکه فقط شکل کلی و ظاهر آن‌ ها را درک و ثبت می‌کرد.

بروکا پیشگام توانبخشی مهارت‌ های خواندن نبود. قبل از او، هاوارد و هاتفیلد نیز مداخلاتی در درمان زبان پریشی داشتند. در میان ابزار های مورد استفاده در توانبخشی شناختی آنان، وسایل چوبی اشکال مختلف هندسی وجود داشته است در واقع آنان تکنیک های مختلفی را به منظور بهبود مهارت‌ های ارتباطی بیماران زبان پریش مورد استفاده قرار دادند.

تحول عمده در توانبخشی شناختی در طول جنگ جهانی اول رخ داد که مراکز توانبخشی آسیب‌ های مغزی برای اولین بار راه اندازی شد. پیشرفته ترین این مراکز در آلمان و اتریش بود که مراکز تخصصی مراقبت‌های پزشکی و توانبخشی سربازان مبتلا به آسیب‌ های مغزی را دایر نمودند.

تاریخچه ارزیابی و مداخلة شناختی در طول جنگ جهانی اول و پس از آن به خوبی مستند نشده است. فرانس ایجاد یک موسسه ملی برای توسعه مؤثرتر مداخلات برای مجروحان عصبی را پیشنهاد نمود؛ اما متأسفانه این پیشنهاد عملی نشد با توجه به این که نقش توانبخشی شناختی در ادبیات پزشکی در کاهش بروز آسیب‌ های مغزی پس از جنگ بیان شده بود هاروی کوشینگ، جراح مغز و اعصاب در ایالات متحده، از موضوع عدم ارزیابی و توانبخشی شناختی مجروحین جنگی با آسیب مغزی و اعطای بازنشستگی و رها کردن آن‌ ها در خانه، شکایت نمود.

پس از آن توانبخشی شناختی توسط لوریا، روانشناس روسی به منظور تسهیل در پژوهش‌ های عصب روانشناسی در بیماران ،پزشکی جانی دوباره گرفت. زمانی که اتحاد جماهیر شوروی وارد جنگ جهانی دوم شد لوریا بیمارستان ویژه‌ ای برای مجروحان جنگی با آسیب مغزی دایر کرد. لوریا با بررسی مجروحان دارای نقایص عصب شناختی، نظریه‌ای مطرح کرد و بر اساس آن منطقی برای توانبخشی شناختی ارائه داد؛ خوشبختانه مهم ترین آثار لوریا شامل کتاب‌ های ترمیم کارکرد بعد از آسیب مغزی و زبان پریشی پس از ضربه در کار با مجروحان مغزی جنگ جهانی دوم در دسترس است. در کشور های دیگر در طول و بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم توانبخشی شناختی متمرکز بر زبان پریشی بود. در آکسفورد و ادنبورگ، انگلستان تعدادی مراکز درمان آسیب مغزی برای ارائه همزمان خدمات پزشکی و توانبخشی ایجاد شد زانگویل پیشنهاد هایی نظری و بالینی ارائه داد که هنوز در توانبخشی شناختی وجود دارند او پیشنهاد کرد که توانبخشی شناختی دو راهبرد را دنبال می‌ کند یکی بازآموزی مستقیم و دیگری جایگزینی او بیان می‌ کند بازآموزی مستقیم مانند تمرینات هدفمند بیشترین تأثیر را بر آسیب‌ ها دارد. در بحث در مورد استفاده از آزمون‌ های روانشناسی در توانبخشی آسیب‌ های ،مغزی زانگویل تأکید کرد که برای یک پیش بینی معتبر برای نتایج آزمون‌ های روان شناختی باید به عملکرد فرد در زندگی حرفه‌ای توجه شود. جالب است که امروزه پس از نیم قرن برای بیماران آسیب‌ های مغزی برخی از آزمون‌ های روانی، به عنوان مثال مقیاس هوش وکسلر در مراکز درمانی استفاده می‌شود.

پس از جنگ جهانی دوم، برخلاف جنگ اول، برنامه‌ های توانبخشی شناختی در مقیاس‌ های بزرگ در کشورهای مختلف ایجاد شد حرفه گفتار درمانی به طور چشمگیری برای پاسخگویی به نیازهای درمانی بیماران زبان پریش در مراکز توانبخشی، به عنوان مثال اداره سربازان بیمارستان ایالات متحده آمریکا، گسترش یافت. همچنین حرفه‌ های،کاردرمانی، فیزیوتراپی، روانشناسی توانبخشی حرفه‌ای و مشاوره برای توسعه سریع و پاسخگویی به نیاز های مجروحان جنگی دایر شد.

دوره جدید توانبخشی شناختی ریشه در رشد تحقیقات عصب روانشناسی و افزایش بروز آسیب‌ های مغزی ناشی از حوادث وسایل نقلیه موتوری، دارد یکی دیگر از رویدادهای تأثیرگذار در تاریخ توانبخشی شناختی، برنامه های توانبخشی عصب روانشناسی دانشگاه نیویورک و مراکز توانبخشی برای بیماران مبتلا به غفلت بینایی به علت سکته مغزی بود.

مفهوم توانبخشی شناختی

مداخلات شناختی را می توان به دو بخش تقسیم نمود. یکی ارتقاء شناختی که افزایش توانایی های شناختی فرد بالاتر از سطح مورد نیاز برای فعالیت های زندگی روزانه است و دیگری توانبخشی شناختی که تلاش برای بهبود نارسایی های هیجانی، اجتماعی و شناختی ناشی از آسیب‌های مغزی است. هدف اصلی توانبخشی شناختی را می توان کمک به افراد ناتوان و دارای اختلال مغزی در رسیدن به سطح مطلوبی از سلامت و کاهش اثرات اختلال بر زندگی روزانه آنها تعریف کرد.

تقویت شناختی در دهه گذشته در میان عموم مردم و همچنین در گفتمان علمی مورد توجه قرار گرفته است تقویت شناختی تلاش در جهت افزایش عملکرد های شناختی همچون توجه و حافظه در افراد سالم است. راهکارهای مختلفی برای تقویت عملکردهای شناختی وجود دارد که می توان به دارو مثلاً استفاده از کافئین و داروهای محرک، مثل متیل فندیت برای افزایش توجه، ورزش مدیتیشن، تحریک مغناطیسی جمجمه ای و یا تحریک جریان مستقیم جمجمه ای اشاره نمود. در طول دهه گذشته بحث‌های میان‌ رشته‌ای فعالی برای انواع روشهای تقویت شناختی مطرح شده است. در این حیطه موضوعاتی چون اخلاق، ایمنی، اثربخشی، نسبت سود و زیان، استقلال، ماهیت انسان و ماشینی شدن زندگی انسان مطرح است. با این حال، پرسش ها و مسائل متعددی در خصوص تقویت شناختی وجود دارد که نیاز به توضیحات بیشتری دارد. مثلاً مسائل مفهومی در مورد اینکه چه موقعی باید تقویت شناختی صورت گیرد.

 توانبخشی شناختی در بافت تحول مغز

توانبخشی شناختی در کودکان می‌تواند عملکرد آنان را در تکالیف کنترل شناختی بهبود بخشد. این مسئله در هر دو گروه کودکان سالم و کودکان دارای اختلال رفتاری ثابت شده است. در این خصوص سه دیدگاه متفاوت در حوزه علوم اعصاب وجود دارد. نخست دیدگاه بلوغی که می‌گوید عملکرد شناختی زمانی رشد می‌کند که مناطق مغزی رشد کافی داشته باشند دیدگاه دوم، تشخیص تعاملی را بیان می کند و می گوید که تخصیص یک بخش مغز نتیجه تعامل و رقابت آن با سایر مناطق مغزی در طول دوران رشد است. این دیدگاه بیشترین حمایت را برداشته چرا که نقش تجربه در رشد مغز را در نظر گرفته و می‌گوید که هرچند قوانین کلی در مورد رشد ساختاری مغز احتمالاً به صورت ژنتیکی برنامه‌ ریزی شده اما جزئیات آن حاصل تجربه و محیط است. این دیدگاه همچنین بیان می‌کند که مناطق مختلف مغز باید با در نظر گرفتن ارتباطشان با شبکه های اجرایی که در آن دخیل هستند بررسی شوند دیدگاه سوم، دیدگاه یادگیری مهارت است که تاکید آن روی الگوهایی است که در طول فرایند رشد تغییر می‌کنند و مشابه آن چیزی است که در یادگیری مهارت در کودکان اتفاق می افتد. این دیدگاه بیانگر آن است که باید بین اثرات سن و عملکرد در فعالیت مغز در کودکان و نوجوانان تفاوت قائل شد. در توانبخشی شناختی مغز در حال رشد (کودکان) مغز کودکان را نباید نمونه ساده شده، کوچکتر و یا با کارایی کمتر از مغز بزرگسالان دانست. بلکه در ارتباط با تاثیر توانبخشی شناختی می توان گفت که سرعت تغییر کارکرد مغز کودکان شباهت زیادی با مغز بزرگسالان دارد. با این حال توانبخشی شناختی می تواند تاثیرات کیفی متفاوتی بر کارکردهای مغز کودکان و بزرگسالان داشته باشد. مطالعات اندکی در ارتباط با تاثیر توانبخشی شناختی بر تغییرات فعال سازی مغز کودکان انجام شده است این مطالعات اولیه بیانگر آن است که توانبخشی شناختی می تواند رشد کارکردی مغز کودکان را سرعت بخشد نمونه ای از این مطالعات الگوی کاملی از فعال سازی منطقه پیشانی – آهیانه ای مغز کودک را بعد از دریافت توانبخشی شناختی نشان داده اند این یافته ها نشان می دهد که توانبخشی شناختی خاص و مرتبط با کارکرد مغز می‌تواند در ساختار شناختی و تحولی مغز کودکان تاثیر گذار باشد نتایج مطالعات دیگر حاکی از آن است که پردازش تکالیف توانبخشی شناختی در کودکان یا بزرگسالان متفاوت است به طور مثال کودکان بعد از تکالیف توانبخشی شناختی به مدت چند روز کاهش فعالیت در مناطق قشر پیشانی و آهیانه ای و افزایش فعالیت در پوتامن چپ را نشان دادند اما در بزرگسالان با همان تکالیف تنها کاهش فعالیت در قشر پیش پیشانی را نشان می‌دهند. این نتایج بیانگر انعطاف پذیری بیشتر مغز کودکان است. تحقیقات دیگر خاصیت، شکل پذیری کارکردهای مغزی را با استفاده از توانبخشی شناختی در کودکان دارای ناتوانی‌های تحولی مانند اختلال نقص توجه – بیش فعالی، اختلال یادگیری و اختلال خاص زبانی بررسی نموده و نشان داده‌اند که با توانبخشی شناختی فعال سازی مغز در این کودکان تغییر و بهبود می یابد.

 برسی اهمیت مداخله شناختی

مطالعات بسیاری در دهه گذشته به منظور بررسی مزایای بالقوه برنامه های مداخله شناختی بر تحول مهارتهای شناختی و سازوکارهای مغزی زیر بنایی آنها انجام شده است. این مطالعات برحسب روش، طول مدت اجرا و شدت مداخله با یکدیگر متفاوت هستند بیشتر آنها به فرایندهای شناختی می‌ پردازند که در دامنه کارکردهای اجرایی شامل حافظه کاری، کنترل مهاری و انعطاف پذیری شناختی قرار دارند. تحول کارکردهای اجرایی موجب هماهنگی سطوح بالا به پایین و تنظیم افکار، رفتارها و هیجاناتی می ‌شوند که برای سازگاری منعطف با تغییرات محیطی ضروری هستند. به دلیل نقشی که کارکردهای اجرایی در ابعاد گوناگون تحول کودکان و نوجوانان مانند سازگاری اجتماعی، کفایت تحصیلی و سلامت روان بازی می‌کنند، این کارکردها مخصوصا در آموزش و پرورش مورد تاکید قرار می گیرد. به طور کلی، مداخلات شناختی اشاره به برنامه هایی دارد که برای بهبود کارآمدی ساز و کارهای شناختی و مغزی از طریق تمرین و یا آموزش هدفمند طراحی شده اند. بیشتر مطالعات مداخله ای رویکرد فرایند محور دارند که شامل مداخله در فرایندهای شناختی ویژه از طریق تکالیفی هستند که این فرآیندها را درگیر می‌کنند. راهبرد دیگر توانبخشی شناختی، آموزش هایی است که به منظور بهبود دانش فراشناختی درباره رویه های مربوط به تکلیف ارائه می‌شود که همان راهبردهای مدیریت کارکردهای شناختی است این رویکرد به مفهوم سکو سازی ویگوتکی نزدیک است و فراهم آوردن اطلاعات در زمینه راهبردهای ویژه ای است که می تواند عملکرد در تکلیف را بهبود بخشد به عنوان مثال استفاده از سرنخ های دیداری فضایی به منظور بهبود حافظه. بیشتر اثرات مداخلات شناختی بر عملکرد در تکالیفی مورد برسی  قرار گرفته است که فرآیند های مربوط به آن در مداخله مورد توجه بوده‌اند، این نوع مداخله موجب تقویت کارکردهای شناختی هم پوشان می شود. اگر ماهیت کارکردها به یکدیگر نزدیک باشد، اثر تقویت یک کارکرد بر کارکرد دیگر را انتقال نزدیک می‌گویند. در مقابل، به انتقال از تکالیف توانبخشی به تکالیف کمتر مشابه انتقال دور می گویند. به عنوان مثال : انتقال بین کارکردهای اجرایی مانند حافظه فعال، کنترل مهاری، انعطاف‌پذیری شناختی، استدلال، حل مسئله و برنامه ‌ریزی نزدیک و  تعمیم پذیری توانبخشی کارکردهای اجرایی به سایر کارکردها از جمله هوش سیال، مهارت های تحصیلی و یا بهبود نشانه‌ها انتقال دور است که در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هردو نوع انتقال نشان داده شده است.

شواهد تصویربرداری عصبی در توانبخشی شناختی

روش های تصویربرداری عصبی دیدگاه امیدوارکننده ای را برای افزایش آگاهی از ساز و کارهای زیربنایی توانبخش شناختی فراهم آورده‌اند. امتیاز استفاده از داده‌های تصویربرداری عصبی این است که این داده ها می توانند در چنین بعد تحلیل شوند. برای مثال اندازه ساختار مغزی، ساختار مغزی درگیر در اجرای یک تکلیف، پویایی فعالیت ساختارهای مغزی در حین اجرای تکلیف و تغییر در اتصال و ساختارها که همگی حساسیت و دقت اندازه‌ گیری بیشتر در مقایسه با اندازه گیری های رفتاری دارد. میزان تغییر فعالیت مغز و یا اتصال های کارکردی آن به طور مستقیم با تغییرات ساختاری مغز مرتبط است. تغییرات کارکردی می‌تواند با بسیاری از سیناپس ها، تغییرات هورمونی و یا انتقال دهنده سیستم عصبی، همراه باشند برای مثال مطالعات متعددی با استفاده از تصویر برداری عصبی، تغییراتی را در ماده سفید و خاکستری و همچنین در تراکم گیرنده های دوپامین بعد از توانبخشی شناختی نشان داده‌اند. مداخلات شناختی ممکن است بسته به فرایندهای شناختی و عصبی منجر به افزایش، کاهش و یا عدم تغییر در الگوی فضایی فعالیت ساختارهای مغزی شود توانبخشی شناختی فرایند محور ساده، اغلب سطح فعالیت در شبکه کارکردی مغز را نسبت به پیش از انجام تمرین تغییر می‌دهد اغلب مطالعات توانبخشی شناختی نشان داده‌اند که فعالیت قشر پیشانی آهیانه ای در این ارتباط کاهش پیدا می‌کند مخصوصا اگر توانبخشی بسیار کوتاه باشد با این حال میزان و جهت تغییرات فعالیت مغزی مرتبط با توانبخشی شناختی ممکن است به نیازهای یک تکلیف خاص و میزان مشکل بودن آن تکلیف بستگی داشته باشد اگر بار یک تکلیف در محدوده ظرفیت موجود مغز باشد توانبخشی شناختی موجب کاهش فعالیت ساختار مغزی مرتبط می‌شود.

این مسئله می‌تواند توجیه این باشد که چرا در بزرگسالان جوان پس از توانبخشی حافظه کاری، کاهش در فعالیت قشر پیشانی آهیانه ای همراه با افزایش فعالیت در جسم مخطط دیده می شود در حالی که بزرگسالان مسن ‌تر، کسانی که احتمالاً ظرفیت حافظه کاری پایین تری دارند، افزایش فعالیت قشر پیشانی آهیانه ای را نشان می‌دهند به علاوه هنگامی که بار تکلیف به صورت پویا با توانایی شرکت کنندگان تطبیق داده می‌شود، به عنوان مثال با افزایش تعداد گزینه‌هایی که بایستی در حافظه کاری نگه دارند، افزایش فعال سازی قشری در جوانان نیز دیده می شود. به طور خاص تر، افزایش فعالیت قشر مغز مرتبط با بازتوانی شناختی، در شکنج پیشانی میانی و قشر های آهیانه ای بالایی و پایینی، همراه با کاهش فعالیت در قشر کمربندی دیده می شود که به افزایش ظرفیت حافظه کاری نسبت داده می شود. هنگامی که افراد یاد می‌گیرند یک راهبرد جدید را اتخاذ کنند اغلب تغییراتی در الگوی فضایی فعال سازی مغز مشاهده می شود. علاوه بر این استفاده از راهبرد های جدید حتی اگر راهبردها دشواری تکلیف را کاهش دهند، ممکن است منجر به افزایش فعال ‌سازی در مناطق قشری پیشانی آهیانه ای شود برای مثال، در یک مداخله توانبخشی شناختی هنگامی  که شرکت کنندگان از راهبردهای قطعه قطعه کردن برای نگهداری اطلاعات در حافظه کاری استفاده می‌کنند، اگر تکلیف آسان ‌تر شود، فعال سازی قشر پیشانی آهیانه ای افزایش پیدا می‌کند علاوه بر این، هنگامی که شرکت کنندگان از راهبردهای معنایی و یا تصویری استفاده می‌کنند، مثلاً فهرستی از کلمات را کدگذاری کنند، فعالیت قشر پیشانی و یا پس سری آهیانه افزایش می یابد.

سوالات متداول:

1.توانبخشی شناختی چیست؟

توانبخشی شناختی درمان شناختی نظام مند مبتنی بر عملکرد که بر پایه ارزیابی و فهم نقایص رفتاری مغزی استوار است این نوع درمان در جهت دستیابی به تغییرات عملکردی انجام می شود. این درمان در تلاش برای بهبود نارسایی های هیجانی، اجتماعی و شناختی ناشی از آسیب‌های مغزی است.

2. هدف از توانبخشی شناختی چیست؟

هدف اصلی توانبخشی شناختی را می توان کمک به افراد ناتوان و دارای اختلال در رسیدن به سطح مطلوبی از سلامت و کاهش اثرات اختلال بر زندگی روزانه آنها تعریف کرد.

آسیب مغزی در کودکان و درمان آن

کودکان با آسیب مغزی علائم متفاوتی را نشان می دهند و این موضوع مربوط به محل آسیب مغزی و شدت آسیب و حتی زمان ایجاد آسیب می باشد. به همین دلیل برای توانبخشی و درمان آسیب مغزی در کودکان نیاز به یک ارزیابی دقیق توسط متخصص کاردرمانی آسیب مغزی و گفتاردرمانی آسیب مغزی می باشد تا مناطق آسیب دیده مشخص و برنامه درمانی مناسب برای کودک اجرا شود. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان آسیب مغزی در کودکان و بهبود علائم آسیب مغزی به صورت تخصصی فعالیت می کند. کاردرمانی ذهنی، کاردرمانی جسمی، اتاق توجه بینایی، اتاق مهارت های شنیداری و گفتاردرمانی تخصصی آسیب مغزی از خدمات مختلف مرکز دکتر صابر می باشد. در این مطلب به توضیح آسیب مغزی و علائم آن در کودکان پرداخته می شود.

آسیب اولیۀ مغز و رفتار جایگزین

در میان آسیب­ های مغزی مختلف، کودکانی که نواحی زبانی نیمکرۀ چپ­ شان آسیب دیده است، بهبود بهتری را نشان می­ دهند. بروکا بعد از این­که مشاهداتش را در مورد زبان­ پریشی از آسیب ناحیۀ پیشانی تحتانی چپ در بزرگسالان منتشر کرد، متوجه شد که کودکان پس از صدمه به نیمکرۀ چپ،زبان­ پریشی کوتاه مدتی نشان می­ دهند و فرض کرد که بعد از صدمه به نیمکرۀ چپ، کارکرد های زبانی به نیمکرۀ راست منتقل می­ شوند. بارلو فرضیۀ بروکا را در بررسی خودش روی یک بیمار تأیید کرد. این بیمار با وجود یک آسیب در نیمکرۀ چپ اختلال کلامی گذرا داشت و با آسیب به نیمکرۀ راست دارای اختلال دائمی زبان شد. ساده ­ترین توضیح برای مشاهدات بروکا این است که مغز در حال تحول قادر به سازماندهی کارکردی مجدد است. بر اساس این نظریه، فرایند های وابسته به زبان در نیمکرۀ چپ در سنین 2-5 سالگی رشد سریعی دارد و سپس تا زمان بلوغ که تحول مغز کامل می­ شود رشد آهسته ­تری را طی می ­کند. او استدلال کرد که اگر صدمه به مغز در خلال دورۀ سریع رشد، تا ۵ سالگی رخ دهد، کارکرد های زبان به نیمکرۀ غیرغالب، راست، منتقل می­ شوند و زبان ­پریشی ایجاد نخواهد شد و در صورت صدمه به نیمکرۀ چپ قبل از ۵ سالگی، امکان انتقال فرایند های زبان به نیمکرۀ راست وجود دارد.

علائم آسیب مغزی

1.در کودکان بهبودی چشمگیر کارکرد های زبانی بعد از آسیب اولیۀ نواحی زبانی وجود دارد، اما این کارکرد ها طبیعی نیستند. به­ عنوان مثال کودکان با آسیب کانونی مغز که در تحول زبانی تأخیر دارند، تا سن پیش ­دبستانی توانایی­ های واژگانی و نحوی را به دست می ­آورند. با این وجود این کودکان هم­چنان دارای اختلالات زبان شناختی پایدار هستند. از همه مهم­تر، در مقایسه با بزرگسالان با آسیب­ های کانونی زبانی، آسیب در نیمکرۀ چپ کودکان در الگوی نارسایی­ های زبان اثر نمی­ گذارد. با این وجود، نارسایی­ های متفاوتی در کانون­ های متفاوت صدمه وجود دارد، به ­نحوی که کودکان با آسیب­ های گیجگاهی چپ نسبت به آسیب­ های دیگر، نارسایی­ های شدیدتری نشان می ­دهند.

2.آسیب­ های مغزی زمان تولد در نیمکرۀ چپ یا راست موجب ایجاد نارسایی­ هایی در روند تحول می­ شود. اگرچه عملکرد های زبانی نیمکرۀ چپ می­ تواند به نیمکرۀ راست محول گردد، ولیکن همۀ عملکرد های غیرزبانی نیمکرۀ راست با نیمکرۀ چپ قابل جبران نیست که این موضوع موجب اختلال در تحول زبان می­ گردد.

3.کودکان مبتلا به آسیب کانونی نیمکرۀ چپ یا راست، در پردازش فضایی اختلال نشان می­ دهند، اما کارکرد های زبانی در جریان تحول بهبود می ­یابند. استلیس و همکاران یک گروه از کودکان با آسیب، عمدتاً سکته مغزی را تا شش ماهگی دنبال کردند و نقایصی را در پردازش دیداری فضایی نشان دادند. نقایص در روند رشد کاهش یافت و در زمان بلوغ، مشخصاً نسبت به کودکان یا بزرگسالان، با صدمات دیرهنگام کمتر بود. یک نکتۀ کلیدی در مطالعات استلیس این است که نقایص مشاهده شده در کودکان به طور کیفی مشابه با آن نقایص است که در بزرگسالان با آسیب­ های کانونی مشابه دیده می­ شود. این یافته در تضاد با اثرات صدمات اولیه در کارکرد های زبان است.

4.پیامد آسیب­ های کانونی و پراکنده در اوایل کودکی بسیار متفاوت است. در آسیب ضربه ­ای سر نقص مهارت­ های کلامی و حسی حرکتی در کودکان بزرگ ­تر، بیشتر است.

5.بهبودی پس از آسیب قشری اولیه، وابسته به تکلیف است. به نحوی که بهبودی بعد از آسیب اولیه، در حوزۀ زبان بهتر از کارکرد های غیرزبانی است. از طرفی دیگر بدون در نظر گرفتن منطقۀ آسیب­ دیده، معمولاً بعد از آسیب­ های اولیه، کارکرد های غیرکلامی تضعیف می­ شوند. علی ­رغم این­ که کارکرد های غیرکلامی به وسیله نیمکرۀ راست کنترل می­ شوند، نقایص غیرکلامی بعد از آسیب­ های نیمکرۀ چپ رخ می­ دهند، چرا که انتقال زبان به نیمکرۀ راست باعث اضافه بار نیمکرۀ راست می­ شود که به کارکرد های طبیعی نیمکره راست لطمه می­ زند. البته آسیب به نیمکرۀ راست نیز موجب نقص در کارکرد های غیرکلامی می­ شود. کودکان فلج مغزی یک­طرفۀ مادرزادی نیز بهبودی کارکرد های زبانی را نشان می ­دهند، اما فلج یک­ طرفه اندام­ ها باقی­ می­ ماند.

6.عوارض آسیب­ های مغز حین زایمان پس از سال­ ها ظاهر می­ شوند. در کودکانی که تحول ادراکی، شناختی و حرکتی ضعیف دارند، اثرات آسیب اولیه مغز تا اواخر کودکی و حتی بلوغ قابل ارزیابی نیست. به­ عنوان مثال عملکرد دو زیر مقیاس آزمون هوش وکسلر کودکان، مجموعۀ واژگان و بلوک ­ها در صدمات مغزی مادرزادی در سن ۶ سالگی، مانند کودکان سالم است ولی با بزرگ شدن این کودکان، نقایص معناداری در آزمون ظاهر می­ شود. با فرض این­که بسیاری از کارکرد های شناختی و به خصوص کارکرد های قطعۀ پیشانی تا زمان بلوغ کامل نمی­ شوند، کشف صدمات قطعۀ پیشانی نیز نیازمند گذشت یک دهه از زندگی کودک است.

7.هوش کلی پس از آسیب­ های اولیۀ مغزی، خاصه اگر با تشنج همراه باشد، کم می ­شود. این نقصان در آسیب­ های قطعۀ پیشانی ناشی از زایمان هم دیده می­ شود در حالی­ که این نوع آسیب در بزرگسالان اثری روی بهرۀ هوشی ندارد.

8.بهبود پس از صدمات دو طرفه کمتر از صدمات یک طرفه است. در کودکان دچار نقص کامل نیمکرۀ چپ کارکرد های زبانی از نیمکرۀ چپ به نیمکرۀ راست منتقل می­ شوند. حتی آسیب­ های کوچک نیمکرۀ راست در کودکان با صدمات حین تولد می ­تواند مانع انتقال گفتار از نیمکرۀ چپ به نیمکرۀ راست شود که منجر به نواقص زبانی شدید و دائم می­ شود. این اثر آسیب به نیمکرۀ راست حتی اگر آسیب فراتر از مناطق زبانی همانند در نیمکرۀ راست باشد، ایجاد می­ شود.

9.مسیر های حرکتی نزولی می ­توانند به دنبال آسیب اولیه سازماندهی مجدد شوند و این سازماندهی مجدد ممکن است از لحاظ کارکردی مفید باشد. مطالعات پتانسیل فراخوانده حس پیکری در کودکانی که یک نیمکرۀ آن ­ها برداشته شده است نشان داده است که تحریک اندام همسو با نیمکرۀ برداشته شده موجب ثبت پتانسیل فراخواندۀ پیکری در آن­ ها می ­گردد. همچنین مطالعات تصویربرداری تشدید مغناطیسی نشان داده است حرکات غیرفعال اندام ­های همسو موجب افزایش جریان خون در نواحی مغزی مربوط می­ شود.

10. اثرات صدمۀ اولیه در سنین مختلف فرق می ­کند. سن دقیق آسیب در پیش­بینی پیامد کارکردی مهم است، چرا که آسیب­ های پیش از تولد بیشتر از آسیب ­های پس از تولد منجر به رشد مسیر های حرکتی عملکردی همسو می­ شود. اگرچه شکل­ گیری چنین گذرگاه­ هایی به دنبال صدمات پس از تولد به خصوص در مورد نیمکره برداری امکان­ پذیر است. برداشتن بخش، یا همۀ نیمکره مانند چیزی که در فلج یک­ سویۀ مادرزادی یا در فلج مغزی دیده می­ شود ممکن است به خاطر آسیب ایجاد شده مهم باشد و بعید به نظر می­ رسد که موجب مسیر های قشری – نخاعی ناهنجار شود.

زبان، انعطاف­ پذیرترین کارکرد در مغز آسیب ­دیده پس از تولد است و دورۀ زمانی این انعطاف­ پذیری در مقایسه با کارکرد های دیگر خیلی طولانی­ تر، حتی تا سن ده سالگی، به نظر می­ رسد. اگرچه آسیب­ های کانونی کوچک در اولین ماه­ های کودکی در کارکرد شناختی عمومی، یعنی بهرۀ هوشی، تأثیر نمی­ گذارند، به عنوان یک قاعدۀ کلی، آسیب ­ها در اولین سال به نسبت آن­ هایی که بعداً رخ می­ دهند نقص بیشتری در بهره هوشی ایجاد می ­کنند. به نظر می­ رسد این موضوع به خصوص برای آسیب­ های قطعۀ پیشانی صادق باشد. به نحوی که صدمۀ اولیه به قطعۀ پیشانی در کودکان شدیدترین اثر را بر کارکرد های شناختی می­ گذارد.

سوالات متداول:

1.علائم آسیب مغزی در کودکان چیست؟

علائم آسیب مغزی در کودکان، بسته به محل آسیب مغزی و شدت آسیب و حتی زمان ایجاد آسیب متفاوت است و شامل مشکلات حرکتی، ذهنی و گفتاری می باشد.

2.برای درمان آسیب مغزی در کودکان چه کار می توان کرد؟

درمان های توانبخشی شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی ذهنی و کاردرمانی درکی حرکتی از جمله درمان های مفید در حیطه کودکان آسیب مغزی می باشد.