یکی از مهمترین درمان های شناخته شده در حیطه کودکان اوتیسم خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی اوتیسم می باشد. متخصصین حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم با استفاده از تکنیک های درمانی روز دنیا به درمان اختلالات حسی، بی قراری، مشکلات رفتاری و اختلالات گفتاری کودکان اوتیسم می پردازند. مرکز تخصص توانبخشی اوتیسم دکتر صابر در زمینه توانبخشی کودکان اوتیسم با بیش از 18 سال تجربه در تهران فعالیت می نماید از دیگر خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر در حیطه تشخیص اوتیسم و درمان آن، بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم می باشد که توسط متخصصین این مرکز ارائه می گردد. درمانگران مجرب مرکز در کنار درمان های داخل مرکز به درمان کودکان در منزل نیز پرداخته و روند بهبودی را تسهیل می نمایند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
نکاتی در حیطه کاردرمانی کودکان اوتیسم
برای اینکه کودکان دچار اختلالات طیف اوتیسم، فعالیت‌های حرکتی و ذهنی را بهتر متوجه شوند، همراه با دستورات کلامی و یادآورها آن فعالیت را به او نشان نیز بدهید. تا جای ممکن در کاردرمانی اوتیسم از کلمات کمتری برای توضیح کارهایی که انجام می‌دهید استفاده کنید و بیشتر از نشان دادن فعالیت استفاده کنید. احتمال اینکه کودک دستورالعمل‌های فیزیکی را متوجه شود و بتواند از آنها تقلید کند، بیشتر از دستورات کلامی است. این فرض حتی زمانی که کودک گفتار خوبی نیز دارد و با کارهایی مثل تکان دادن سر نشان می‌دهد گفته‌ها را متوجه می‌شود، نیز صدق می‌کند.
هماهنگی چشم و دست یکی از مهارتهای اولیه ای است که کودک کسب می‌کند و یکی از مهارت بینایی حرکتی محسوب می‌گردد. وقتی یک کودک با رشد طبیعی دستانش را مقابل صورتش می‌گیرد، در حال یادگیری نشان دادن دست‌ها به خودش و نحوه حرکت آنها می‌باشد. به مرور که کودک بزرگتر می‌شود و شروع به برداشتن اسباب بازی می‌کند با حرکت دادن آن به خودش نشان می‌دهد که قادر به انجام این کار است. در ابتدا یادگیری به صورت اتفاقی و سپس در جهت تعامل هدفمند با محیط است که فرصت رشد هماهنگی چشم و دست در قالب بازی را فراهم می‌آورد. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم اغلب دست‌ها و اسباب بازی‌هایشان را به خودشان نشان نمی‌دهند. از این رو ما باید در ایجاد رشد مشابه، برای این کودکان در حیطه کاردرمانی اوتیسم خلاق باشیم و به آنها در این راستا کمک نماییم. هدف این فعالیت‌ها مجبور کردن کودک برای نگاه کردن به شیء متحرک است. اینکه می‌گوییم شیء متحرک باشد به این دلیل است که کودک اوتیسم آن را حرکت می‌دهد و خودش نیز آن را با چشم‌هایش تعقیب می‌کند. وقتی کودکان با اختلالات طیف اوتیسم بزرگتر می‌شوند لازم است که از اشیاء برای اهداف خود استفاده کنند و نشان دهند که آن هدف را متوجه شده‌اند.
تکنیک های کاردرمانی اوتیسم
نوزادان: از تولد تا دو سالگی
توجه کودک را با صداهایی مانند نام او یا هر صدای دیگری که کودک به آن توجه می‌کند، جلب نمایید. یک شیء با تضاد رفنگی بالا را در معرض دید او قرار دهید و هر زمان که کودک به آن نگاه کرد، بلافاصله پاداش مثبت داده و او را تشویق نمایید. اسباب بازی‌های سیاه و سفید برخلاف آنهایی که رنگ ملایمی دارند از تضاد رنگی بالایی برخوردارند. پاداش می‌تواند گفتن کلمه‌ای مثل خیلی خوب یا حرکت دادن و یا لمس کردن به گونه‌ای باشد که می‌دانید کودک لذت می‌برد. سپس شیء را در دست کودک قرار دهید. اگر اسباب بازی به کشی وصل باشد بهتر است چرا که کودک تجربه نگه داشتن شیء را به طور مستقل به دست خواهد آورد. مشارکت فعال برای احساس کنترل زودهنگام و استقلال و نیز آگاهی از داشتن اثر بر دنیای پیرامون بسیار مهم است. وقتی کودک به شیء نگاه می‌کند، حرکت دادن آن را ادامه دهید. وقتی شیء خیلی آرام به مچ کودک وصل است می‌تواند آن را حرکت دهد اما زمانی که متوجه شدید کودک دیگر به شیء نگاه نمی‌کند، آن را از مچش جدا کرده و مراحل بالا را دوباره انجام دهید. این کار را 5 بار و هر بار 3 الی 4 مرتبه در روز انجام دهید. وقتی کودک شروع به نگاه کردن به شیء که در دستش است، کرد دیگر نیاز به اتصال کش نخواهد بود. برای ایجاد تنوع حداقل از سه نوع متفاوت اسباب بازی استفاده کنید.
نوپایان: دو تا 5 سالگی
نگاه کردن کودک به صورت فعالانه در جهتی که شما می‌خواهید شیء را با چشمانش دنبال کند، اهمیت زیادی دارد. در کودکان با رشد طبیعی لمس اتفاقی یک شیء از طریق حرکت، خواه تلاش برای گرفتن و خواه برای راندن شیء دیده می شود. کودک آگاهی از محیط را با تصدیق این که چیزی را لمس می‌کند، نشان می‌دهد. این تصویق کردن می‌توند به صورت تولید صدای شاد یا تلاش برای حرکت دادن یا لمس کردن دوباره شیء باشد. وقتی کودک بزرگتر می شود از اشیا به ورت هدفمند استفاده خواهد کرد. او ممکن است از تراشیدن ریش و یا شانه کردن موی پدرش تقلید کند. کودک درک می‌کند که اشیای اطراف باید استفاده شوند و او قدرت استفاده از آنها را دارد. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم الزاماً اگاهی خود از لمس اشیاء را نشان نمی‌دهند و بنابراین تمرین مهارتهای حرکتی ظریف لرا که لازمه دستکاری کردن اشیای‌م محیط است، انجم نخواهند داد. وقتی کودک بزرگتر می‌شود تأخیر در هماهنگی چشم و دست او هم ادامه می‌یابد چرا که به صورت فعالانه در جستجوی اسباب بازی و یا سایر اشیاء برای استفاده معنادار نخواهد بود. این نبود استفاده از دست بر دستکاری اشیا منجر به تأخیر حرکات ظریف خواهد شد و کودک از دست هایش تنها به یک صورت و بدون تنوع در حرمات استفاده خواهد کرد. یک بازی که کودک را به استفاده از دت‌هایش به شکل‌های گوناگون تشویق می‌کند، جمع‌آوری اشیای مختلف و قرار دادن آنها در یک کیف یا قفسه است. مطمئن باشید که اشیاء جنس و شکل‌های مختلفی دارند. زمانی که اشیا را در کیف می‌گذارید به کودک نشان دهید و نامشان را بگویید. اشیا باید در راستای دید کودک باشند. از کودک بخواهید دستش را به سمت کیف ببرد و یکی از وسایل را بردارد. در ابتدا ممکن است او نیاز به کمک داشته باشد. وقتی شیء را برداشت باید آن را به شما و خودش نشان دهد. همزمان با این مراحل همه چیز را به او بگویید و به او نشان دهید که چگونه با وسیله‌ای که برداشته است، کار کند. در نهایت به او اجازه دهید به صورت مستقل شیء را حرکت دهد و لمس کند. اشیایی که کودکان درد این سن می‌توانند داشته باشند شامل توپ، فنرهای بازی، مجموعه ای از کلیدها، قاشق، اسباب بازی کوکی و مجموعه حیوانات کوچک است. این بازی کودک را به تصویرسازی ذهنی ترغیب می‌کند و به رشد مهارت بقای اشیا در او کمک می‌کند. علاوه بر این دستکاری اشیای گوناگون به استفاده و تقویت عضلات مختلف دست منجر می‌شود. از اسباب بازی‌های که با باطری کار می‌کنند و یا با فشردن یک دکمه راه می‌افتند تا جای ممکم استفاده نکنید. هدف این است که کودک روی محیط پیرامونش تأثیر بگذارد که اسباب بازی‌های باطری‌دا کمکی نمی‌کند. شنا کردن یک فعالیت خارق‌العاده برای بسیای از مهارتهای است. در این حالن کودک همزمان با نگاه به اطرافش حرکت می‌کند. این حرکت کردن تمرینی مناسب برای چشم‌ها است چرا که کودک دائماً نیاز دارد بر توجه بینایی‌اش تمرکز نماید.
کاردرمانی اوتیسم و مدرسه
کودکان با رشد طبیعی تا این سن غلبه طرفی را در دست خود پیدا کرده‌اند و مشخص شده است که راست یا چپ دست هستند. آنها از دست غالب و گرفتن انبری برای نگه داشتن مداد یا مداد شمعی استفاده می کنند و یا خط نسبتاً خوانایی می‌نویسند. کودک در این سن می‌تواند به صورت هدفمند بنویسد و زمانی که بزرگتر می‌شود از فضای موجود برای نوشتن آنچه نیاز است، استفاده نماید. در کنار نوشتن، در سال‌های مدرسه کودکان بازی‌های ورزشی و نواختن ابزارهای موسیقی را یاد می‌گیرند و به کارهای دستی خاصی که نیاز به استفاده از ابزار و مهارت دست دارد، علاقه نشان می‌دهند.
حرکت ظریف یا مهارتهای هماهنگی چشم و دست ضعیف در کودک می‌تواند منجر به ناامیدی بزرگی گردد. کودکان نیز برای شرکت در فعالیت‌هایی که باعث ناامیدی و حتی ناراحتی آنها شود، علاقه ای ندارند. این امر می‌توند آغاز یک سراشیبی باشد. وقتی کودک برای استفاده از دست هایش مقاومت می‌کند در واقع تمرین‌های روزمره و طبیعی زندگی که می‌توانستند این مهارت‌ها را بهبود بخشند، مورد غفلت واقع می‌شوند. از این رو مهارتهای دست کودک رشد نخواهد یافت و مهارتهای کارکردی او رفته رفته بدتر خواهد شد. باید حواسمان باشد که اگرچه کودکان با اختلالات طیف اوتیسم روند رشد کودکان با رشد عادی را طی نمی‌کنند اما به احتمال زیاد می‌توانند به نتایج مشابهی برسند و قادر خواهند بود تکالیف را به طور مستقل کامل نمایند.
ردیابی بینایی دنبال کردن یک شیء متحرک با چشم‌ها است. سر یا بدن حرکت نمی‌کند و تنها چشم‌ها هستند که شیء یا فرد متحرک را دنبال می‌کنند. ردیابی بینایی برای کودکان با اختلالات طیف اوتیسم دشوار است. این کودکان اغلب در نگاه کردن به دیگران اکراه دارند اما به چیزهایی که دوست دارند، نگاه می‌کنند. چیزی را که کودک دوست دارد در دستان بگیرد و ببیند که کودک به سمت آن دست دراز می‌کند یا فقط زمانی که آن را بالا / پایین و طرفین حرکت می‌دهید، به آن نگاه می‌کند. اگر کودک درک می‌کند از او بخواهید ت افقط با چشم‌هایش نگاه کند بدون اینکه سرش را بچرخانید. فعالیت‌های دیگر که هماهنگی چشم و دست را ترغیب می‌کند شامل جور کردن اشکال و حرکت دادن توپ با یک ماشین یا کامیون در یک مسیر جاده مانند است. وقتی کودک یک اسباب بازی متحرک را با چشمش دنبال می‌کند در حال تمرین دادن سیستم بینایی خود است. ار کودک یک ماشین یا قطار مورد علاقه دارد آن را حرکت دهید. وقتی با کودک بر روی زمین بازی می‌کند آن قطار را در مسیر دایره‌ای یا در الگوی هشت انگلیسی حرکت دهید. کودک وقتی بازی کردن شما را ببیند، در حال تمرین دادن عضلات چشمش است. قل دادن توپ به سمت کودک برای او سرگرمی بسیار خوبی است. کودک از اینکه توپ روی یک مسیر مستقیم به سمتش قل می‌خورد و شما نیز توپ را می‌گیرید، احساس رضایت می‌کند. برای ایجاد یک تجربه موفقیت‌آمیز نزدیک به کودک بنشینید و توپ را در دو جهت قل دهید تا کودک منظور شما را متوجه شود.
شکل هشت انگلیسی (8) از اشکال مورد علاقه درمانگران است. این شکل به کودک امکان عبور از خط وسط یا خط مرکزی بدن را می‌دهد و موجب می‌شود هر دو سمت مغز با هم در ارتباط باشند. بازی کردن با ماشین ها و کامیون‌ها و حرکت دادن آنها در این الگو یک راه عالی برای رشد مهارت هماهنگی چشم و دست است. با این حال چنانچه استفاده از این بازی منجر به احساس بی معنی و معمولی بودن اسباب بازی را در کودک تقویت کند و کمکی به درک هدف اسباب بازی در محیط نکند، زمان کمتری به آن اختصاص دهید. خوب است که بدانیم همه ما به ویژه افراد دچار اختلالات طیف اوتیسم در زمان‌هایی احساس بی‌حوصلگی می‌کنیم، بنابراین پس از چند دقیقه حرکت دادن کامیون مورد علاقه در الگوی هشت انگلیسی، به کودک اجازه دهید این کار را با بقیه ماشین‌هایش نیز انجام دهد. بازی‌های رایانه‌ای جوابگوی چالش‌های هماهنگی چشم و دست نیستند چرا که بسیاری از کودکان در بازی‌های مختلف مهارت پیدا می‌کنند و در استفاده از دکمه‌ها برای حرکت دادن تصاویر ماهر می‌شوند اما این مهارت‌ها به حوزه‌های کارکردی منتقل نمی‌شود. زمانی که کودک در دیدن تصاویر از فاصله صندلی تا صفحه تلویزیون قوی‌تر می‌شود، این قدرت به فاصله‌های دیگر قابل تعمیم نخواهد بود. کودک نیاز دارد مهارتهای بینایی را در فاصله‌های دورتر و نزدیک‌تر برای مواقعی مانند تکمیل پازل و گرفتن توپ نیز ایجاد نماید. بازی‌های رایانه‌ای به کودک در کارهایی مانند استفاده از خمیردندان برای مسواک زدن ک مک نخواهد کرد چرا که فاصله نزدیک تر است. از سوی دیگر ماندن به مدت طولانی در وضعیت راکد اجازه افزایش قدرت در عضلات مرکزی بدن را نمی‌دهد. این عضلات برای وضعیت دادن به بدن، تنفس و به طور کلی داشتن سلامت مناسب، از اهمیت زیادی برخوردارند. وقتی کودکی عضلات مرکزی ضعیفی دارد ممکن است درد در پشت، خستگی کلی، مهارتهای ظریف و درشت ضعیف و کاهش حس رفاه را تجربه نماید. توپ بازی کردن با یک دوست یکی از راه‌های مناسب برای ایجاد هماهنگی چشم و دست است. ضربه زدن به یک بالون در هوا یا بازی کردن با فرد دیگری یک سرگرمی مفید است. این بازی در هر سنی می‌تواند انجام شود و ماهیت بده و بستانی بازی، اجتماعی شدن کودک را تقویت می‌کند. سایر ورزش‌ها مانند تنیس و پینگ پنگ نیز می‌توند این مهارت را تقویت نماید.