رفتارهای خودانگیزشی مثل تکان دستها (شبیه پر و بال زدن)، چرخش به جلو و عقب و زل زدن به اجسام چرخنده، فعالیت‌های تکراری هستند که غالباً مرتبط با اوتیسم‌اند، اما در تشخیص‌های دیگر نیز به چشم می‌خورند. مرکز اوتیسم تهران زیر نظر دکتر صابر در زمینه ارائه خدمات گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. تشخیص علت حرکات کلیشه ای در کودک اوتیسم( بال بال زدن اوتیسم) توسط دکتر اوتیسم انجام میگیرد و روند درمان کودکان اوتیسم بسته به شدت علائم و مشکلات آنان طراحی می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
رفتارهای خودانگیزشی مثل تکان دستها (شبیه پر و بال زدن)، چرخش به جلو و عقب و زل زدن به اجسام چرخنده، فعالیت‌های تکراری هستند که غالباً مرتبط با اوتیسم‌اند، اما در تشخیص‌های دیگر نیز به چشم می‌خورند. همانطور که تمپل گرندین موکدا به آن اشاره کرده است، همه رفتارهای تکراری، انگیزشی نیستند، پس این نکته بسیار حائز اهمیت است که منبع و منشأیی که در پشت رفتارهاست را تشخیص دهیم:
- رفتارهای انگیزشی: این رفتارها راهی جهت تسکین یافتن کودک توسط خودش است و مسبب ایجاد تعادل دوباره احساس در کودک می‌شود. متأسفانه، اگر به کودک در تمام طول روز اجازه انجام فعالیت‌های انگیزشی داده شود، دیگر یادگیری اتفاق نخواهد افتاد چرا که ورودی‌های مغز کودک برای گرفتن ارتباط و اطلاعات خارج بسته می‌شود.
- حرکات غیر اداری: این حرکات می‌توانند مشابه حرکات انگیزشی باشند اما ممکن است به دلیل سندروم تورت یا ترادیو و یا به دلیل داروهای آنتی‌سایکوتیک مثل ریسپریدون، سروکوئل یا ابیلفای ایجاد شده باشند. آسیب عصبی (گاهی دائمی) از این داروها سبب رفتارهای تکراری می‌شود.
- بحران ناشی از اضافه بار حسی: هنگامی که این اتفاق می‌افتد، کودک رفتارهای ناگهانی و تکراری مثل ضربه‌زدن یا دست‌زدن را نشان می‌دهد. بهترین رویکرد آن است که کودک را در مکان ساکت نگه داریم و اجازه دهیم آرامش خود را به دست آورد.
رفتارهای تکراری ناشی از تاردیو دیسکاینزیا هر گونه تلاطم در تکامل بحران حسی است که بیشتر به صورت غیرارادی است. در حقیقت، انگیرش‌ها ارادی‌اند، هرچند همین انگیزش‌ها ممکن است آگاهانه نباشند. جدای از غیرارادی بودن به عنوان یک ویژگی بارز، انگیزش‌ها چندین عملکرد بسیار مفید دیگر با خود دارند، به فرد کمک می‌کنند تا:
- از ورودی‌های حسی قریب به اتفاق جلوگیری می‌کنند (مثل زمزمه کردن برای جلوگیری از عدم ایجاد صدای بلند در اتاق) یا حس‌های دردناک (مثل کوبیدن سر به دلیل دندان درد) و همه اینها با فعالیت‌های تکراری تقلیل می‌یابند.
- ارتباط مورد نیاز با دیگران در هنگام غمگین بودن، گرسنه بودن، خسته بودن یا بی‌حال بودم.
- مدیریت احساسات منفی و مثبت، دست‌زدن در هنگام هیجان و پرتاب اشیاء در هنگام ناراحتی با عصبانیت.
- تنظیم عملکرد سیستم عصبی ضعیف با بالا بردن آن (مثل بریدن یا گاز گرفتن خود) یا آرام کردن آن (مثل تکان دادن یا صدا کردن).
- ایجاد کنترل حس تسلط بر احساس هنگامی که برای مدیریت محیط استفاده می‌شود. (مثل پوشاندن اسباب‌بازی‌ها).
- مدیریت احساس لذت یا بی‌حسی تا زمانی که رفتارهای انگیزشی این استدلال را به وجود آوردند تا بنا اندورفین تولید کنند و بدن خود به خود مسکن گردد.
حقیقت این است، ما به مقدار کمی انگیزش برای انواع چنین دلایلی داریم. شما ممکن است هنگامی که شی تیزی در دست شما فرو می‌رود دست خود را نیشگون بگیرید، چک کردن ایمیل بیش از اندازه و ضربه زدن با انگشتان به میز در مقابل دیگران، که به صورت غیر کلامی نشان می‌دهد شما حوصله‌تان سر رفته است. برای پریدن خواب ظهر به پیاده‌روی اطراف بروید، هنگامی که در افکارتان غرق شده‌اید اشیاء رو میزتان را مرتب کنید یا تلاش کنید که اداره کاریتان را بالا ببرید. مانند بسیاری از نشانه‌ها، کلید این است که چگونه محدودیت‌های رفتاری یا آسیب‌هایش هر روز عمل می‌کند. کودکی که هر روز برای ساعت‌ها درگیر رفتار خود-تحریکی است، زمان مورد نیاز برای آموختن، بازی کردم و اجتماعی شدن را از دست می‌دهد. فردی که درگیر رفتار مدیریت اندورفین است می‌خواهد تکرار کند تا احساس خوبی کند، بنابراین رفتارها اعتیاد آور می‌شوند. اگر بخواهیم با دور کردن اشیاء از کودک یا جلوگیری از انگیزش او، او را متوقف کنیم، معمولاً بی‌تأثیر است چرا که رفتار چندین دلیل دارد. ماشین را از کودک در حالی که کودک به چرخیدن چرخ‌های ماشین علاقه دارد بگیرد، او مداد شمعی‌هایش را روی میز می‌چرخاند. کودک را به خاطر زمزمه کردن تنبیه کنید و او روی یک سطح دیگر ضربه خواهد زد.
حالت‌های آرامش‌دهنده را از کودک دور کنید و کودک شاید دیگر نتواند در حالت منظم بماند و کنار بکشد و بیشتر در خود فرو برود یا از در فعالیت‌هایش کاری کند که دیگران را بیشتر ناراحت کند و با آنها غریبگی کند. رویکردهای مؤثر بیشتری وجود دارد که رفتارهای کودک را تجزیه و تحلیل کنیم و بدانیم چه چیزهایی را باید حذف کنیم حواسش را پرت کنیم تا رفتار را کاهش دهیم یا آن را عملکردی نماییم.
تجزیه و تحلیل شما شاید این سنجش‌ها را انجام دهد:
- آیا علت پزشکی دارد؟ از برخی چیزها باید آگاه باشیم، بخصوص هنگامی که تحریم به صورت ناگهانی رخ می‌دهد؛ برای مثال کودکی که ناگهان روی گوش‌های خود می‌کشد یا به سرش ضربه می‌زند ممکن است عفونت گوش یا سر درد داشته باشد. فشار دادن دندان‌ها بر روی هم به صورت ناگهانی ممکن است به دلیل درد دندان، درد آرواره‌ها یا درد معده یا سر درد باشد.
- در کدام موقعیت‌ها و تحت کدام شرایط کودک تحریک می‌شود. در کجا تغییرات غیرقابل انتظار بیشتر می‌شود؟ کجا تغییر شدید سطح فعالیت دیده می‌شود؟ آیا او از تحریک بیش از حد خود از طریق نیازهای حسی، اجتماعی یا تحصیلی در محیط جلوگیری می‌کند آیا این اتفاق با فرد ویژه‌ی دیگری نیز رخ می‌دهد؟ در موقعیت‌های ویژه‌ی دیگر چطور؟
- چه شخصی او را از این مشکل خلاص می‌کند. آیا این می‌تواند به او کمک کند تا انرژی سرکوب شده خود را آزاد کند؟ آیا می‌تواند کمکش کند تا آرام شود؟ آیا او به دیگران می‌گوید که عقب بایستید؟ آیا نیاز به وقفه کوتاه دارد؟ آیا توجه‌اش را متمرکز می‌کند؟
- سیستم حسی بر چه چیزهایی تأثیرگذار است؟
- لامسه، مثل نوازش، ضربه‌زدن، حرکات کششی، لمس‌کردن، دست بردن در موها، به دهان بردن اشیاء یا اجزای بدن، یا کوبیدن سر؟
- شنیداری، مانند زمزمه‌کردن، صداهای عجیب و غریب، مشکلات کلامی، تکرار صدا، آوازخواندن، ضربه‌زدن به گوش، گوش‌دادن به برخی از آهنگ‌ها به صورت مکرر، خنده‌های نامناسب و بیش از اندازه؟
- بینایی، مثل تکان دادن انگشتان در جلوی صورت، حرکات تکان دادن و خم و راست کردن سر، خیره شدن به نور و اشیا نورانی، بازکردن یا بستن درب‌ها یا کشوها، یا اشیاء چرخشی؟
- تعادلی و حس عمقی، مانند تکان دادن، چرخیدن، معلق شدن، پریدن، دویدن، قدم زدن، رقصیدن؟
- بویایی و چشایی، مثل استشمام، لیسیدن یا گاز زدن اشیاء بدون خوردن آنها، بو کشیدن مردم و اسباب‌بازی‌ها، به دنبال بوهای قوی و زننده رفتن.
تحریک در همین حال و از این پس چیز بزرگی نیست، اما در کودکی که زمان زیادی را صرف تحریک خود می‌کند، نیاز دارد در فعالیت‌هایی که به وی در رشد اجتماعی، احساسی و رشد عصبی کمک می‌کند، درگیر شود.
اگر متوجه شدید که کودک به چه علت تحریک می‌شود، شما می‌توانید برنامه‌ایی بریزید که با رعایت آن بفهمید که چه کارهایی می‌توانید انجام دهید. بعضی از این تکنیک‌ها اینها هستند:
- تلاش برای تغییر مسیر رفتار با دادن برخی چیزهای جذاب به او. اگر او می‌پرد، او را بر روی یک تخته پرش کوچک کوچک ببرید و تعداد پرش‌ها او را محاسبه کنید، یا بر روی یک توپ درمانی بنشانید و تکان‌های او را محاسبه کنید، اغلب اوقات او را نگه دارید. اگر از اشیاء لیسیدنی خوشش می‌آید به او یخمک یا لیسک بدهید. کار درمانگر به طور ویژه رفتارهای تحریکی را ارزیابی می‌کند و فعالیت‌ها را بسته به نیازهای حسی بسته به زمان و بستر، برای آنها در نظر میگیرد.
- برقراری ارتباط. اگر کودک اوتیسم پشت هر ماشین را به عقب و جلو برمی‌گرداند، او را به بازی با ماشین دیگر مشغول کنید و به او چهارچوب چگونه بازی کردن با آن مثل بازی‌های انتزاعی، تصادف کردن با آن مسابقه‌دادن، ساختن جاده و مانند اینها را آموزش دهید. برای کودکی که به شدت جذب زمزمه می‌شود، فرد دیگری را با زمزمه در کنارش بیاورید به جای آن که به او اصرار کنید که زمزمه کردن را تمام کند در این صورت ممکن است کودک از این کار شما هیجان زده شود. به او زمزمه کردن را آموزش دهید و یاد دهید که چگونه پیانو یا سنتور بنوازد. رویکرد Stanley Greenspan Floortime ، بر این فرض است که افراد بزرگسال می‌توانند به کودکان کمک کنند که دایره ارتباطشان با افزایش سطح رشدی و تأکید بر تحمل آنها بهبود بخشند این رویکرد بر پایه متون علمی است.
- جدول محدوده زمانی، موقعیت ویژه محرک‌ها، قسمتی از روتی‌های روزانه کودک است. برای مثال، او باید 10 دقیقه بعد از مدرسه روی میز حسی خود بنشیند و شن و ماسه‌ها را با انگشتانش در حالی که صندلی تکان می‌خورد، جابه‌جا کند. از زمان سنج که در فصل 6 در مورد آن بحث شده استفاده کنید.
- عوامل تنش‌زا بیرونی و درونی را کاهش دهید، البته اگر مطمئن هستید که در تحریک‌ها دخالت دارند. آیا اتاق خیلی روشن است؟ آیا خیلی پر سر و صدا است؟ آیا کودک گزسته است؟ آیا نیاز به چرت زدن یا استراحت و آرامش دارد؟