حس عمقی( proprioception )

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

حس عمقی چیست؟

حس عمقی یا حس حرکت یکی از حواس مهم جهت داشتن حرکات متناسب و یکپارچه در بدن است. اگر شما همین الان چشمان خود را ببندید می توانید با یک پیام از طرف دیگران دستان خود را کنار سر قرار دهید یا از دو طرف باز کنید.

مغز شما ممکن است بدون دیدن دستانتان دقیقاً بداند دست شما در چه جایگاهی قرار دارد. آیا می‌توانید به درستی نوک انگشتانتان را دربالای سرتان به هم برسانید؟، می‌توانید کراوات خود را بدون دیدن آن ببندید؟ تایپ کردن بر روی صفحه کامپیوتر با چشمان بسته چطور؟

حس عمیق شما آگاهی شما را نسبت به اجزای بدنتان را بهبود می بخشد، به شما اجازه می دهد که هرقسمتی از بدن خود را در همه زمان ها در مسیر درستی نگه دارید. حس عمقی از گیرنده های حسی موجود در مفاصل، ماهیچه ها، رباط ها و بافت های اتصال دهنده منشا می گیرد که به ما دقیقا می گوید اجزا بدن شما بدون آن که آن ها را ببینید در کجا قرار دارند.

مثال هایی از حس عمقی

هنگامی که شما نشسته اید و این متن را می خوانید، مفاصل، ماهیچه ها و بافت های اتصال دهنده در پاها، لگن و نشیمنگاه شما تحت فشار قرار می گیرند. هنگامی که شما بلند می شوید و راه می روید، شما ماهیچه های ویژه ای را منبسط و بقیه را منقبض کردید، و میزان فشار وارده بر مفاصل بدن خود را تغییر می دهید.

اگر شما حرکات کششی انجام دهید، عضلات خود را کوتاه و بلند می کنید و به صورت اساسی به مقدار بسیار کمی بین مفاصل خود فاصله می اندازید. اگر تشنه باشید به مقداری آب نیاز دارید بنابر این شما برای رسیدن به لیوان درون قفسه سیستم حسی عمقی به همراه سیستم بینایی به شما می گوید که تا چه میزان عضلات بازوی خود را کشش دهید با همکاری چشمتان دقیقا می دانید که چه مقدار نیاز به حرکت دارید. بدین گونه شما لیوان را پر می کنید، حس عمقی درون بازو هایتان افزایش وزن را تشخیص می دهد و نزدیک به پر شدن لیوان به شما هشدار می دهد.

اهمیت حس عمقی در بدن

آگاهی درونی از بدن سبب می‌شود که همواره یک نقشه ذهنی از وضعیت بدن در فضا داشته باشیم، مانند نوعی ردیابی است که در بدن می سازیم .

این تکامل بسیار زمان‌ بر است اما توانایی بسیار معجزه آسایی است حرکات غیر ماهرانه وسفت و سخت در کودکان تازه متولد شده بسیار قابل ستایش است اما تا زمانی که او بیاموزد اجزای بدنش را در فضای حرکت دهد.

نیازی نیست بگویم که در کودکان، حرکات خام، ریختن شیر، شکستن مداد شمعی، پشت پا زدن به خود و برخورد با مبلمان یا دیگر کودکان در مهد کودک کاملاً طبیعی است. متوقف کردن حرکت قبل از رسیدن به مرحله خطر و پوشاندن لبه‌های تیز، واکنش بسیاری از والدینی است که تازه صاحب فرزند شده اند.

پرورش حس عمقی

زمین بازی یک محیط بسیار خوب برای پرورش مهارتهای حس عمقی است، به دلیل اینکه انجام فعالیت‌هایی چون بالا رفتن از نردبان، پریدن بر روی پل های زنجیره ای، آویزان شدن و یا بالا رفتن از میله های ژیمناستیک و مانند آنهایی را شامل می شود. حرکت بیشتر در محیط و درگیر شدن با مردم، اسباب بازی‌ها، ابزار و اشیا درون محیط، برای آنکه میزان بیشتری از نیروهای خود استفاده کنند بسیار خوب است‌.

هنگامی که کودک چالش‌های حرکتی جدیدی را می‌آموزد، ابتدا به میزان زیادی وابسته به بینایی برای گرفتن راهنمایی هست، به دقت به انگشتان خود هنگام نوشتن و بستن گره کفش هایش نگاه می‌کند، به پاهایش هنگام تمرین اسکیت یا رقص می نگرد و هنگام فعالیت پیچ و مهره با چشمان بسته بسیار گیج می شود.

اما پس از اینکه آنها همه کارها را با اعتماد به حس عمیقی انجام می دهند آنها می‌توانند پرتاب توپ را به درستی انجام دهند و یا بدون نگاه کردن به آینه موهای خود را ببافند کودکانی که از اینکه تنها و بدون والدینشان در شب باید به دستشویی بروند در ابتدا گریه می‌کنند و در نهایت می‌آموزند که بدون روشن کردن لامپی به سمت دستشویی حرکت کنند، این کار را وابسته به آگاهی از بدن خود به همراه حافظه فضایی اتاق خواب، راهرو و دستشویی است.

اگر در مورد مهارت پردازش حس عمیقی مراجعین خود فکر می‌کنید بایستی نسبت به موارد زیر آگاهی داشته باشید :

آیا مراجع شما از لحاظ فیزیکی سفت و سخت به نظر می‌رسد و یا حرکت خام دارد ؟
آیا حرکت مراجع با شک انجام میشود یا با قاطعیت ؟
آیا او به بازی‌هایی که نیازمند زور زیاد است علاقه دارد؟ بازی هایی مثل نخ و مهره ، بازی با خاک رس ،؟ لوگو ها و سایر اسباب بازی هایی که باید چیزی را با آنها ساخت ؟
آیا در نوشتن و رنگ کردن فشار زیادی به قلم وارد می‌آورد یا نه ؟
آیا تمایلی به آموزش چالش های فیزیکی جدیدی مثل آموزش اسکیت یا شنا کردن دارد ؟

مشکلات حس عمقی باعث اختلالات یادگیری در انجام حرکات جدید و یکپارچگی حسی حرکتی می شود. تمرینات کاردرمانی(کاردرمانی در منزل و کاردرمانی کودکان) در زمینه حس عمقی در درمان کودکان اتیسم، فلج مغزی، بیش فعالی و نقص توجه، اختلال پردازش حسی نقش مهمی را ایفا می کند.