مهارت های اجتماعی به توانایی برقراری ارتباط با دیگران گفته می شود که از طریق روش های مناسب بهبود پیدا می کند. هنگامی که یک کودک توانایی برقراری مهارت های اجتماعی و همچنین برقراری ارتباط چشمی داشته باشد، می تواند دوست پیدا کند یا با دیگر افراد گفت و گوهای معمولی داشته باشد. این یک تصور اشتباه است که کودکان مبتلا به اتیسم دوست ندارند با دیگران ارتباط برقرار کنند به دلیل این که آن ها در مهارت های اجتماعی ضعف دارند. وقتی یک شخص مبتلا به اوتیسم ضعف در مهارت های اجتماعی داشته باشد یعنی که او رفتار قابل پیش بینی را با سایر دوستان نداشته و دوست پیدا کردن در آن ها دشوار تر است. آموزش مهارت های اجتماعی به یک کودک مبتلا به اوتیسم یک نوع چالش قلمداد می شود به این علت که یکی از علائم اصلی در کودکان مبتلا به اتیسم نبود یا تأخیر در مهارت های اجتماعی است. کودکان مبتلا به اوتیسم نیاز دارند تا مهارت های اجتماعی را همانند همسالان خود یاد بگیرند. مهارت های اجتماعی برای کودکان و همچنین کودکان اوتیسم مهم است چرا که اعتماد به نفس را در فرد افزایش داده و سبب می شود راحت تر دوست پیدا کند. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، تحت نظر بهترین دکتر اوتیسم تهران، در حوزه اوتیسم و مهارت های اجتماعی در کودکان و تقویت ارتباط اجتماعی فعالیت می کند و به درمان کودکان اوتیسم می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
مهارت های کودکان اوتیسم
کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت بازی، مدت زمان بازی و انعکاس ظرفیت شان برای استفاده ی نمادین دچار آسیب اند. بازی های آن ها کمتر متنوع است، کمتر خود انگیخته است و متناسب با سطح رشدی کودک هم نیست. سایر ویژگی ها:
- بیشتر تکراری است
- کمتر خلاقانه است
- تنوع کم الگو
- بیشتر به صورت انفرادی است
- کمتر به صورت موازی است / کمتر مشارکتی و کمتر سمبلیک است و خلاقیت کمی دارد.
- محدود با الگوی خاصی (الگوی محدود بازی) مثل حرکت یک ماشین به جلو و عقب، علاقه ی زیاد به اجزاء ظریف
- علایق حسی غیر معمول در بازی جسمی (حرکتی) نمود می یابد
- نقص در ارتباط با اهمیت بازی سمبلیک در ارتباط با TOM (کودک مبتلا برخلاف احساس و میل دیگران عمل می کند)
ارزیابی مهارت های اجتماعی
علاوه بر مشکلات گفتار و زبان و ارتباط، کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در حیطه های دیگری هم دچار چالش اند. این حیطه یک نقص هسته ای در اتیسم است که مجزا از حیطه ی کاربرد شناختی زبان و بازی نقصی ادراکی محسوب می شود. رفتار های مورد انتظار در مهارت های اجتماعی خیلی با اهمیت هستند برای مثال دوست داشتن، نگاه خیره، جهت یابی بدن و همزمان آواسازی رفتار هایی هستند که در طول نوزادی به آن توجه می شود. یک کودک در سن پیش از دبستان باید به همسالان علاقه مند باشد و بتواند با آن ها در بازی تصوری و تعاونی شرکت کند. در طول سال های مدرسه شکل دادن روابط دوستانه و شاد کردن دیگران رفتار های اجتماعی مناسب مورد توجه هستند. در طول بزرگسالی مهارت های اجتماعی مناسبی شامل عادت کردن به همکاران، حفظ مهارت های اجتماعی مناسب بین خود و دیگران می باشد. نقص در TOM با تعامل اجتماعی کودکان بزرگتر و بزرگسالان تداخل می کند. روش های ارزیابی مهارت های اجتماعی اوتیسم عبارت اند از:
- انطباق مناسب و موثر با دیگران و نیز مشارکت با دیگران
- تعامل با همسالان
- شکل دادن روابط دوستانه
- عادت کردن و به دست آوردن همکار
- سایر روابط بین فردی
اوتیسم و تعاملات اجتماعی:
مشکلی که میتوان مشاهده کرد این است که خیلی از کودکان عادی در حال رشد که در حلقه مشارکت نمی‌کنند ممکن است عدم رضایتشان را ابراز کنند و بپرسند چرا آن‌ها نمی‌توانند اعضای فعال گروه باشند. برخی از آن‌ها ممکن است احساس عدم پذیرش را ابراز کنند و مصراً بخواهند در کلاس بمانند و جلسه را مشاهده کنند. این مشکل میتواند با ایجاد یک حلقه موازی که در طی ساعات مدرسه بدون ورود کودک اوتیستیک، حل شود؛ یا شما می‌توانید کودکان طبیعی را که اعضای حلقه هستند را به نوبت مشارکت دهید طوری که همه آن‌ها بتوانند فرصت شناخت کودکان اتیستیک را داشته باشند. همچنین، بهبود رفتار محرک کودک اتیستیک مسئولیت گروه کوچکی از همسالان نیست بلکه مسئولیت کل کلاس است. هر چند، مهم است که با کودکان اتیستیک که به صورت منفی به تغیییرات واکنش نشان می‌دهند خیلی دقیق و محتاط باشیم و نمی‌توانیم آن‌ها را به آسانی قضاوت کنیم. ذکر این مسئله قابل اهمیت است که کودکان عادی در حال رشد به نظر از تعامل با کودکان اتیستیک و کودکانی که با اختلالات دیگر سود می‌برند، از این رو آن‌ها یاد می‌گیرند تا آن‌ها را بپذیرند و حمایت کنند. کودکان طبیعی فهمیدند که کودکان اتیستیک معمولاً مسئول رفتارهای نادرست‌شان که به نظر خارج از کنترل‌شان می‌رسد نیستند. فردریکسون و تورنر (2003) ادعا کردند که حلقه دوستان وقتی به درستی اجرا شود، توجه را از کودک اوتیسمی دور میکند، بنابراین خطر بدنامی و نگرانی که توسط شوتون (1998) بیان شده، کاهش پیدا میکند. همچنین این نکته قابل تأکید است که موفقیت این مداخله و نیز بیشتر شیوه‌هایی که در این کتاب ارائه شده است به خاطر علاقه و فداکاری معلمان و کودکان در حال رشد شکل گرفته است. بهتر است پسران و دخترانی برای عضویت در حلقه انتخاب شوند که توانایی‌های مختلفی دارند، طوری که کودک اتیستیک برجسته نباشد.
علاوه بر این، کودکان اتیستیک وقتی آن‌ها در فعالیت‌هایی مشارکت می‌کنند که با آن آشنا هستند و به توجه کمتری نیاز دارد بهتر ارتباط برقرار می‌کنند. بنابراین، زمانی که هدف این حلقه آموزش مهارتهای جدید نیست بلکه تمرین ارتباط با همسالان است لازم است تا فعالیت‌هایی پیشنهاد شود که برای کودک اتیستیک آشنا است. این مسئله چالش خیلی مهمی برای معلم است، که به صورت گسترده پذیرفته شده است که کودکان اتیستیک به آسانی تحریک نمی‌شوند و نمی‌توانند توجه‌شان را برای یک مدت طولانی حفظ کنند. بنابراین، بهتر است کودک اوتیسمی تشویق به انتخاب اسباب بازی‌هایی بشود که استفاده خواهد کرد یا فعالیت‌هایی که در مدت اقدام درمانی انجام خواهد داد. این مسئله تا حدی حالت مثبت‌شان و مشارکت فعال‌شان در حلقه را تضمین خواهد کرد.
فواید تعاملات اجتماعی کودک اوتیسم
کالابرس و همکاران (2007) با معیارهای کیفی فواید حلقه دوستان برای مشارکت اجتماعی دانش آموزان ناتوان را بررسی کردند و از والدین و متخصصین جستجو کردند و فهمیدند که:
(1) از خود بیگانگی و ناهمبستگی بین والدین کودکان ناتوان کاهش یافته بود؛
(2) شرکت کنندگان گزارش کردند که مشارکت افزایش پیدا کرده که در تجربه قابل تغییر طبقه‌بندی شد؛
(3) اقدام درمانی شرایط اکولوژیکی برای مشارکت اجتماعی دانش آموزان ناتوان ایجاد کرد؛
(4) منابع اضافی حلقه دوستان ممکن است واقعاً کنترل شود تا قدرت نفوذ را افزایش دهد.
مسئله‌ای که توجه خاصی را طلب میکند این موضوع است که کودکان اتیستیک اغلب ارتباط با همسالان را آغاز نمی‌کنند، حتی وقتی آن‌ها عملکرد بالا دارند و می‌توانند به طور مؤثر ارتباط برقرار کنند. آن‌ها برای نزدیک شدن به همسالان و حفظ تعامل مشکل دارند. بنابراین احتمال دارد که حلقه دوستان برای این کودکان چارچوبی را نشان دهد که آن‌ها برای آغاز و ارتباط با فرد دیگر به آن نیاز دارند. ساختار حلقه ممکن است امنیت و محیط قابل پیش‌بینی را نشان دهد، جایی که به کودکان اتیستیک فرصتی داده می‌شود تا مشاهده کنند و رفتار همسالانشان را تقلید کنند و به عنوان مدل‌های رفتاری عمل کنند. هر چند، ضروری است مطمئن شویم که مهارتهای مورد نیاز به افراد و محیطهای دیگر تعمیم داده می‌شود.
همچنین این نگرانی توسط سمپون – شوین و همکاران (1998) بیان شده است، که بیان می‌کنند تکنیک‌هایی مثل حلقه دوستان به اندازه کافی نقص‌های اجتماعی کودکان اتیستیک را بررسی نکرده است. رابطه‌هایی که ایجاد می‌شوند متقابل نیستند، از این رو کودکان اتیستیک حمایت دائمی و کمک از طرف همسالانشان دریافت می‌کنند، بنابراین توجه کافی به چارچوب کلی آموزشی نمی‌شود. همچنین شما نیاز به بررسی دارید که آیا همسالانشان در حال رشد معمولی که قسمتی از حلقه هستند یاد گرفته‌اند به صورت مؤثری با کودکان اوتیسم تعامل برقرار کنند؛ همسالان دیگر هنوز نمی‌دانند چگونه رفتار کنند.
پارامتر مهم دیگر که باید بیان کنم این است که توجه کودکان اتیستیک ممکن است بهم بریزد اگر حلقه همان طور که ناگهان شروع شده متوقف شود. آن‌ها ممکن است احساس کنند که به خاطر کار اشتباهی که انجام داده‌اند تنبیه شده‌اند و همه دوستانی که به تازگی پیدا کرده‌اند را از دست داده‌اند. بنابراین، معلم یا درمان‌گر که مسئول اقدام درمانی است باید به کودک توضیح دهد که چرا حلقه باید متوقف شود و دوباره به او اطمینان بدهد که او فرصت خواهد داست با دوستان‌اش در محیطهای دیگر برای مثال در مدت زمان حلقه یا در مدت تفریح تعامل برقرار کند. وقفه ناگهانی و غیرقابل توضیح یک کار روتین ممکن است برای کودکان اتیسمی که وابسته به پیش‌بینی محیط پیرامون هستند خیلی مشکل‌ساز باشد.
سوالات متداول:
1-چگونه میتوان به یک کودک اوتیستیک کمک کرد تا دوست پیدا کند؟
استفاده از گروههای اجتماعی ساختاریافته، آموزش گامبهگام مهارتهایی مثل نوبتگیری، و تشویق تعاملات کوتاه در محیطهای کنترلشده میتواند مؤثر باشد.
2-نقش گفتاردرمانی در بهبود تعاملات اجتماعی اوتیسم چیست؟
گفتاردرمانی به درک زبان بدن، لحن صدا و مکالمه دوطرفه کمک میکند و مهارتهای کاربردی ارتباطی را تقویت مینماید.