یکی از مشکلات کودکان اوتیسم اختلال عملکرد اجرایی مغز است. اختلال کارکرد اجرایی اوتیسم شامل مشکلات توجه ، اختلالات حافظه کوتاه مدت و حافظه کاری، مشکلات در پردازش اطلاعات حسی، سرعت پردازش و سرعت عملکرد پایین و… می باشد. با تشخیص مشکلات کودکان اوتیسم به صورت تخصصی به کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم می پردازد. مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر به درمان اوتیسم با استفاده از امکانات و علم بروز دنیا می پردازد.
عملکرد اجرایی در اوتیسم
یکی از زمینه‌های عملکرد حرفه‌ای که از کاربرد تکنولوژی بهره می‌برد مهارت سازمانی برای کار، خانه و بازی است. استفاده از تکنولوژی به فرد اوتیسم در به خاطرسپاری مراحل و اولویت‌بندی وظایف و اطلاعات در زندگی روزانه کمک میکند. این استفاده شامل مدیریت تقویم روزانه، لیست تکالیف و بازیابی اطلاعات مدیریت نشده توسط حافظه میباشد. افراد ممکن است از برنامههای مدیر اطلاعات شخصی مانند Microsoft Outlook, iCalm Google Calendar برای مدیریت تقویم، قرار ملاقت‌ها، یادآوری‌ها، ایمیل‌ها و لیست تکالیف استفاده کنند. آنها همچنین از اپلیکیشن‌ها، نرم‌افزار واژه پرداز یا مشوق شنوایی یا ویژگی‌های ضبط کردن برای به خاطر آوردن اطلاعات مهم استفاده می‌کنند. برای قابلیت دسترسی، تکنولوژی Voice Over به فرد نارساخوان یا کم بینا این امکان را میدهد تا بشنود یا صفحه نمایش را از طریق سازگاری متن به گفتار بخواند. سازگاری دیگری که اجازه میدهد گفتار ترجمه شود عموماً از طریق کاربرد گوشی هوشمند IOS و برنامه‌ای به نام سیری (Siri) قابل دسترسی است. از سیری می‌توان برای تنظیم قرار ملاقت‌ها و یادآوری‌ها از طریق یک فرمان صوتی ساده استفاده کرد. سیری به فرد این امکان را میدهد به سادگی از صدای‌اش برای فرستادن پیام‌ها، برنامهریزی جلسات، هماهنگی مکالمات تلفنی و یادآوری برنامه‌ها استفاده کند. سیری به هر دو صورت بینایی و کلامی پاسخ میدهد و قابل تنظیم است. سیری قادر است بسیاری از گفتارها و عبارت متداول را تفسیر کند و به نیازهای مختلفی مانند پیدا کردن مکان روی نقشه یا رویدادهای اخیر پاسخ دهد.
یادآوری ایمیل و تقویم به مشکلات کارکرد اجرایی که به دلیل ناتوانی شناختی یا رشدی همچنان پایدار مانده‌اند کمک میکند. آنها را می‌توان برای هر رویداد یا برنامه‌هایی که مرتب و مکرر رخ میدهد تنظیم کرد. هنگام بالا آمدن جز بینایی یادآور روی صفحه (پاپ – آپ) فرد باید به طور فیزیکی به رویداد پاسخ دهد و همین باعث افزایش آگاهی از اولویت و اهمیت آن رویداد میشود. این یادآورها را می‌توان درون هر دستگاهی که از نرم‌افزار یا سیستم مشابه استفاده میکند همگام سازی کرد. آنها را همچنین می‌توان با سایر دستگاه‌ها از طریق دعوت الکترونیکی به اشتراک گذاشت.
بی‌نظمی، افراد دارای مشکلات عملکرد اجرایی اوتیسم را به چالش می‌کشد، اما استفاده از تکنولوژی برای ایجاد سیستم‌های ثبت الکترونیکی به کودکان اوتیسم اجازه میدهد حجم وسیعی از اطلاعات را به راحتی مدیریت و نگهداری کنند. با آموزش فرد برای ایجاد پوشه‌های خاص موضوعی، طبقه‌بندی و مدیریت اطلاعات و اسناد راحت‌تر میشود، همانند سیستم پوشه و صفحه بندی.
ارتباط و پاسخ‌گویی خانواده یا تیم نیز میتواند نتیجه مثبت استفاده از یک سیستم الکترونیکی باشد. یادآوری‌های خودکار ایمیل میتواند برای خانواده تنظیم شود یا از کارمندان برای کمک به سازماندهی کردن و حمایت شخصی پشتیبانی کند. استفاده از ایمیل و صفحات وب و سیستم‌های شبکه‌ای آنلاین به مدارس و خانواده‌ها امکان ارتباط نزدیک‌تری را در سراسر سال تحصیلی میدهد. این امکان اطلاعات مورد نیاز برای کمک به فرد را فراهم میکند تا فرد تکالیف‌اش را منظم انجام دهد. این ارتباط همچنین میتواند بین والدین و کودکان هنگام تلاش برای درک اتفاقات روزانه مدرسه را تسهیل کند.
لیست الکترونیکی برنامههای روزانه با استفاده از ترکیب کلمات و تصاویر به فرد کمک میکند تا تکالیف زندگی روزانه یا مربوط به کار و اوقات فراغت را به طور مؤثری به بخش‌های کوچک تقسیم و تکمیل کند. این فرایند تجزیه و تحلیل تکالیف، فرایند تقسیم یک مهارت به گام‌های کوچکتر میباشد تا اجرای آن را ممکن سازد. شیوه‌های دیگر مانند تقویت، مدل سازی ویدیویی یا تأخیر زمانی باید با تجزیه و تحلیل تکالیف ترکیب شود تا به فرد کمک کنند گام‌های کوچکتر بسازد.
همان طور که به گام‌های کوچک تسلط می‌یابند قابلیت کودک اوتیسم در اجرای مهارتهای بزرگ‌تر روزبه‌روز مستقل‌تر میشود. تداوم دسترسی به لیست بینایی تکالیف، بعد از انجام لیست تکالیف ساده در اغلب مدیریت‌های اطلاعات شخصی مانند مایکروسافت آفیس در دسترس است. این اپلیکیشن‌ها به فرد اجازه می‌دهند تکالیف مبتنی بر جدول برنامه را در تقویم درست کند یا یک چک لیست ساده از کارهایی که باید انجام شود، ایجاد کند. تکلیف میتواند شخصی باشد یا با دیگران از طریق ایمیل یا پیام به اشتراک گذاشته شود.
راهکارهای بهبود عملکرد اجرایی در اوتیسم
بهبود عملکرد اجرایی در کودکان اوتیسم نیازمند رویکردی چندوجهی و سیستماتیک است. اولین قدم ایجاد ساختار و روالهای قابل پیشبینی است که به کودک کمک میکند احساس امنیت کند و بتواند بهتر بر وظایف تمرکز کند. استفاده از برنامههای بصری، لیستهای تصویری و زمانسنجها میتواند به سازماندهی و برنامهریزی کمک شایانی کند. برای مثال، یک جدول روزانه با تصاویر میتواند به کودک در درک توالی فعالیتها و انتقال بین آنها کمک کند.
تمرینات حافظه کاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. بازی‌هایی که نیاز به به خاطر سپردن توالی‌ها یا دنبال کردن دستورالعملهای چندمرحله‌ای دارند، میتوانند به تقویت این مهارت کمک کنند. مثلاً بازی “سایمون میگه” یا فعالیت‌های مرتب‌سازی بر اساس قوانین خاص میتوانند مؤثر باشند. همچنین، تقسیم کارهای بزرگ به مراحل کوچکتر و قابل مدیریت، فشار شناختی روی کودک را کاهش میدهد و احتمال موفقیت را افزایش میدهد.
روش دیگر، استفاده از داستان‌های اجتماعی است که به کودک کمک میکند موقعیتهای مختلف را درک کند و پاسخ‌های مناسب را یاد بگیرد. این روش به ویژه برای بهبود انعطاف‌پذیری ذهنی و حل مسئله مفید است. علاوه بر این، فعالیت‌های بدنی منظم مانند یوگا یا ورزش‌های تعادلی میتوانند به بهبود تمرکز و خودتنظیمی کمک کنند. مهم است که این راهکارها به صورت تدریجی و با در نظر گرفتن سطح توانایی کودک اجرا شوند و پیشرفت او به طور مستمر ارزیابی شود. همکاری بین والدین، معلمان و درمانگران برای اجرای یکپارچه این راهکارها در محیط‌های مختلف زندگی کودک ضروری است.
تفاوت اختلال عملکرد اجرایی اوتیسم با ADHD
اختلال عملکرد اجرایی در اوتیسم و ADHD (اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی) اگرچه شباهت‌هایی دارند، اما تفاوت‌های بنیادینی در ریشه و نشانه‌ها دارند. عملکردهای اجرایی به مهارتهای شناختی سطح بالایی اشاره دارد که شامل برنامهریزی، سازماندهی، کنترل تکانه، انعطاف‌پذیری ذهنی و حافظه کاری میشود. در کودکان اوتیسم، مشکلات عملکرد اجرایی عمدتاً ناشی از تفاوت در پردازش اطلاعات و یکپارچگی حسی است، در حالی که در ADHD بیشتر مربوط به تنظیم توجه و کنترل تکانهها میباشد.
کودکان اوتیسم معمولاً در انعطاف‌پذیری ذهنی و تغییر توجه بین تکالیف مشکل دارند، در حالی که کودکان ADHD بیشتر در حفظ توجه پایدار و کنترل رفتارهای تکانشی چالش دارند. به عنوان مثال، یک کودک اوتیسم ممکن است در تغییر از یک فعالیت به فعالیت دیگر مقاومت نشان دهد، در حالی که کودک ADHD ممکن است به سرعت از یک فعالیت به فعالیت دیگر بپرد بدون اینکه هیچکدام را به پایان برساند. همچنین، مشکلات حافظه کاری در اوتیسم اغلب با چالشهای ارتباطی و اجتماعی همراه است، در حالی که در ADHD بیشتر بر عملکرد تحصیلی تأثیر میگذارد.
درمان این دو اختلال نیز تفاوت‌هایی دارد. برای کودکان اوتیسم، درمان اغلب بر ایجاد ساختار و پیشبینی‌پذیری تمرکز دارد، در حالی که برای ADHD معمولاً از استراتژی‌های تقویت توجه و کنترل تکانه استفاده میشود. با این حال، در هر دو مورد، توانبخشی شناختی کودکان اوتیسم و ADHD میتواند به بهبود این مهارتها کمک کند، اگرچه روشهای اجرایی ممکن است متفاوت باشد. درک این تفاوت‌ها برای طراحی مداخلات مؤثر و شخصی‌سازی شده ضروری است.
سوالات متداول:
1-چه علائمی نشاندهنده اختلال عملکرد اجرایی در کودک اوتیسم است؟
علائم شامل مشکلات در برنامهریزی کارها، فراموش کردن دستورالعملها، مشکل در شروع یا تمام کردن کارها، مقاومت در برابر تغییرات و ضعف در مدیریت زمان میشود. این کودکان اغلب در سازماندهی وسایل شخصی هم مشکل دارند.
2-آیا این اختلال با دارو درمان میشود؟
داروها ممکن است به برخی علائم کمک کنند، اما درمان اصلی شامل توانبخشی شناختی، کاردرمانی و آموزش مهارتها است. مداخلات رفتاری و ایجاد ساختارهای حمایتی بیشترین تأثیر را دارند.