بیش فعالی در کودکان نوعی اختلال رشدی است که می تواند تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. کودکان مبتلا به این اختلال غالبا با مشکلاتی همچون نقص توجه، بیش فعالی و رفتار های تکانشی رو به رو می شوند. کودکان بیش فعال اکثرا با ویژگی هایی از جمله اعتماد‌به نفس کم، عملکرد ضعیف در مدرسه و رابطه های آشفته شناخته می شوند. علائم بیش فعالی گاهی اوقات با افزایش سن کاهش پیدا می کنند، اما به طور کلی کودک احتمال دارد علی رغم هوش زیاد، به طور دائم با چالش های مختلفی رو به رو شود. دکتر صابر، بهترین دکتر بیش فعالی کودکان، برای پاسخ به این سوال رایج والدین که بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد به تشخیص دقیق علائم و درمان کودکان می پردازد. درمان های توانبخشی شناختی و رفتاردرمانی به این کودکان کمک می نماید با کم کردن دارو توانایی های خود کنترلی را آموخته و در محیط های مختلف نظیر مدرسه با مشکلات کمتری روبه رو باشند.
تکانشگری در کودکان
تکانشگری یعنی نقص در مهار ، کنترل رفتار و خود تنظیمی. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی، موجب راهبرد های ضعیف در حل مسأله، ضعف در سازمان بندی مهارت ها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. نیگ، اصطلاح کنترل شناختی را به جای عملکرد اجرایی استفاده کرد. نامبرده اظهار داشت که اختلال حافظه ممکن است بر روی عملکرد اجرایی تأثیر بگذارد. مکانیسم های عصبی مربوط به فعالیت های اجرایی، بخش های گسترده ای از مغز را در بر می گیرد. نیگ اثبات نمود که قطعه پیش پیشانی در بسیاری از فعالیت های اجرایی و نه همه آن ها درگیر می شود. علاوه براین هسته های قاعده ای، تالاموس و مخچه نقش مهمی در خویشتن داری ایفا می کنند. ناکارآمدی عملکرد اجرایی تأثیر عمیقی بر روی سازگاری و همزیستی کودک گذاشته و ممکن است از تأثیرات بیش فعالی کودکان یا بی توجهی مخرب تر باشد. ناتوانی در خودداری (مهار) تأثیری منفی بر روی توانایی یادگیری کودک در محیط کلاس دارد. از آنجایی که در این کودکان تخصیص توجه هدفمند نیست، کودک هر دو نوع اطلاعات مرتبط و نامربوط را دریافت می کند. بر این اساس، اثرات متقابل “بی توجهی” و “ناتوانی در مهار” تأثیری منفی بر روی قدرت پردازش اطلاعات و عملکرد کودک در مدرسه می گذارد. این نقص ممکن است بر اساس شرایط و وضعیتی باشد که کودک با آن روبه رو می شود. در مورد کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، اختلال توجهی بیشتر هنگامی بروز می یابد که تکلیف تکراری باشد. تکالیف جدید زود بازده، که کودک نتیجه آن را بلافاصله می بیند، مشکلات کمتری در توجه از خود بروز می دهد. هم چنین ممکن است در نحوه واکنش به عواقب یک تکلیف و محیط، تا تفاوت هایی میان انواع مختلف تشخیص بیش فعالی وجود داشته باشد.
شناخت اجتماعی کودکان
شناخت اجتماعی به عنوان توانایی شناسایی، پردازش و ارائه پاسخ مناسب به محرک های اجتماعی است و دارای ابعادی چون درک خود درک دیگری، تشخیص بیش فعالی تهدید و خود تنظیمی است. سازه هایی چون بازشناسی هیجان، تئوری نهادی همدلی از کارکرد های شناخت اجتماعی هستند که در آسیب های مغزی ساختار های مرتبط دچار نقص می شوند. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به سه دلیل اساسی می توانند درگیر نقایص شناخت اجتماعی شوند، یکی تبعات اجتماعی نارسایی کارکرد های اجرایی؛ به عنوان مثال عدم رعایت نوبت و یا عدم پایبندی به تشریفات اجتماعی به دلیل تکانشگری موجب آسیب به تعامل اجتماعی آن ها خواهد شد. دوم، اهمیت بیشتر محرک های اجتماعی برای کنترل. بسیاری از رفتار های غیر اجتماعی افراد با این اختلال ریشه در کنترل مهاری دارد. به عنوان مثال ناتوانی در حفظ طولانی مدت یک رابطه و روابط متعدد کوتاه مدت یک نارسایی اجتماعی است که ریشه در کار کرد اجرایی ناقص دارد و دلیل سوم، اختلالات همراه است. بسیاری از مشکلات همراه اختلال نقص توجه – بیش فعالی مانند اختلال سلوک خود نقص محوری شناخت اجتماعی دارند. در مطالعه ای که روی توانایی ذهن خوانی کودکان دارای این اختلال انجام شده است نارسایی این کودکان در مقایسه با همتایان طبیعی با استفاده از آزمون ذهن خوانی از طریق تصاویر چشم نشان داده شده است. مرور مطالعات انجام شده در خصوص بازشناسی حالات هیجانی چهره، به عنوان یک کار کرد شناخت اجتماعی نشان می دهد بیش فعالی کودکان در بازشناسی حالات هیجانی چهره نارسایی دارند.
نارسایی زبان در بیش فعالی
کودکان بیش فعال، نسبت به همتایان با تحول طبیعی مشکلات زبانی بیشتری دارند. اگر چه مشکلات زبانی یک معیار اصلی برای تشخیص بیش فعالی نیستند، اما مطالعات گوناگونی شیوع بالای مشکلات زبانی در این افراد را نشان داده اند. براک و همکاران در پژوهش خود نشان دادند که ۶۴ درصد از کودکان سوئدی دارای این اختلال، دچار مشکلات زبان نیز هستند. مشکلات زبانی ممکن است پیش از پدید آیی و توسعه اختلال نقص توجه – بیش فعالی وجود داشته باشد و پیش درآمد اختلال باشد. پترسون و همکاران به بررسی نقش توانایی های زبانی و خود تنظیمی در توسعه مشکلات رفتاری اختلال نقص توجه – بیش فعالی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که توانایی زبانی پیش بینی کننده توانایی خود تنظیمی است و خود تنظیمی به عنوان یک واسطه گر موجب تأثیر زبان بر نقص توجه -بیش فعالی می شود. گات، هکمن، میر، اسمید و گراب در پژوهش خود نشان دادند که بین این اختلال و مهارت های زبان دریافتی و زبان بیانی ارتباط منفی وجود دارد و هر چه نشانه های نقص توجه و بیش فعالی کمتر باشد، مهارت های زبان دریافتی و بیانی بهتر است. تأخیر قابل توجه در تمام دوره های زبانی فرد، زبان دریافتی، مهارت معنایی و زبان کاربردی در اختلال نقص توجه – بیش فعالی کودکان مشاهده می شود. همبودی اختلال زبانی ویژه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی در والدین خطر وجود اختلال زبانی را در کودکان دارای این اختلال بالا می برد، به طور کلی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در تعدادی از ابعاد زبانی شامل زبان کاربردی، خواندن روانی کلامی و نامیدن داری نقص هستند.
مشکلات اجتماعی کودکان چیست
کودکان دارای اختلال نقص توجه با و بدون بیش فعالی در مهارت های اجتماعی متفاوت هستند. علاوه بر این، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، رفتار های پرخاشجویانه دارند، محبوبیت کمتر داشته و احتمال طرد شدن شان توسط دیگران بیشتر است اگر چه کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند، الزاماً نقص اساسی در مهارت های اجتماعی ندارند، ولی مجبورند برای رسیدن به اهداف شان مشکلات بسیاری را در موقعیت های اجتماعی مختلف پشت سر بگذرانند. بر خلاف این کودکان، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه هستند، معمولاً منزوی هستند و به نظر می آید که از مهارت های ضروری برای برقراری روابط اجتماعی بی بهره اند. افسردگی همراه، روابط اجتماعی را پیچیده کرده و مشکل می سازد. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به همراه افسردگی مشکلات بیشتری در سطح جامعه تجربه می کنند. همچنین افراد بیش فعال دوستان صمیمی کمتر، مشکلات اجتماعی بیشتر و روابط عاشقانه کم دوام تر نسبت به افراد عادی دارند.
بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد
تحقیقات بسیاری روی مشکلات آموزشی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی صورت گرفته است. این کودکان نسبت به همکلاسی هایشان، نمرات بسیار پایین تری در خواندن، ریاضیات و درک مطلب دارند. عملکرد آموزشی به تکانشگری، بی دقتی و بی قراری بستگی دارد. بارکلی و همکاران، زندگی گروهی از کودکان دارایاین اختلال را به مدت سیزده سال تحت نظر گرفتند و نتایج بررسی خود را این گونه گزارش کردند؛ تعداد کمی از این افراد به دانشگاه راه یافتند، معدل فارغ التحصیلی آنان کمتر از همتایان بود، ترک تحصیل در مدرسه بیشتر بود، به آموزش های ویژه احتیاج بیشتری داشتند و در طول تحصیل نمرات کم و بیش یکسانی داشته و پیشرفتی نداشتند. تنها ۳۲ درصد از آن ها موفق به اتمام دوره دبیرستان شدند. این مشکلات در بزرگسالی به اشکال دیگری مانند اخراج از محل کار، بدهکاری مالی به دیگران (دو برابر افراد طبیعی) و مشکل در پرداخت قبوض بروز یافت. هم چنین تعداد کمی از این افراد حق داشتن کارت اعتباری و حساب بانکی داشتند. کودکان دارای این اختلال نسبت به افراد سالم، عملکرد هوشی ضعیف تری دارند. برآورد ها حاکی از آن است که تفاوت معدل این کودکان با همتایان سالم، ۹ نمره است که ممکن است به دلیل نقص در عملکرد های شناختی و اجرایی و یا مشکلات یادگیری همراه باشد. به طور کلی، نوجوانان دارای این اختلال در معرض خطر مردودی بیشتر، اخذ نمرات پایین تر، تکرار پایه تحصیلی، کسب نمره کمتر در آزمون های موفقیت، اخراج شدن از دبیرستان، حاملگی نوجوانی، ابتلا به بیماری های مقاربتی، سوء مصرف مواد، حوادث رانندگی، دستگیر شدن و اخراج شدن از کار قرار دارند. بنابراین، نشانه ها و علائم اختلال نقص توجه – بیش فعالی می تواند تا نوجوانی و اوایل بزرگسالی ادامه پیدا کنند و نقص عملکردی در مکان هایی غیر از مدرسه و محیط کلاس نیز دیده می شوند.
اختلال بیش فعالی اختلالی است که در آن کودک به پر تحرکی، مشکل توجهی و رفتار های ناگهانی مبتلا می شود. به عقیده دانشمندان دلیل اصلی آن بیشتر نقص در تکامل سیستم اعصاب کودکان می باشد. کودکان مبتلا به بیش فعالی احتمالا در بخش هایی از مغز که مسئول توجه و تمرکز و تنظیم فعالیت های حرکتی می باشد، دچار نقص های جزئی هستند. اختلال بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات روانشناسی کودکان است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر بیش فعالی، با تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال و استفاده از رفتار درمانی و بازی درمانی، به درمان بیش فعالی و نقص توجه کودکان می پردازد. در این مطلب به چند نمونه از تمریناتی که برای افزایش توجه و کنترل در کودکان بیش فعال کمک می کند اشاره می شود.
برنامه پارت برای درمان بیش فعالی
در برنامه توانبخشی شناختی پارت برای کودکان بیش فعال، تکالیف ادراک زمان مبتنی بر حافظه فعال، کنترل مهاری و تصمیم گیری پرخطر طراحی شده اند. تکالیف ادراک زمان می توانند تا رسیدن بیمار به سطح مطلوب تکرار شوند. جلسات با تمرین های ادراک زمان شروع می شود و ادامه می یابد که شامل ۴ نوع تمرین مبتنی بر ادراک زمان است. در طی جلسات مداخله و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال هر جلسه در بازه زمانی تقریبی ۱ ساعت تمرین های تمرکز برای کودکان بیش فعال و درمان بیش فعالی به ترتیب اجرا می شوند.
برنامه کرتکس برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال
مطالعه اثر بخشی اول
عنوان: اثر بخشی برنامه هوشمند توانبخشی ادراک زمان (پارت) بر بهبود تصمیم گیری پرخطر و تکانشگری در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۶ کودک ۱۱-۷ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: مدت ۵ جلسه، دو جلسه در هفته و هر جلسه یک ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمو ن‌های بارت، برو / نرو، چند محرک پیشین، ادراک زمان و پرسشنامه اثر دیر کرد پاداش در ۵ نوبت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد برنامه توانبخشی پارت می تواند باعث بهبود تصمیم گیری پرخطر و تکانشگری در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی گردد.
برنامه توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت (کرتکس) برای کودکان بیش فعال با افزایش هدفمند نیاز های شناختی حرکت، سعی در توانبخشی و تقویت کارکرد های شناختی دارد. بدین منظور با در نظر گرفتن اصول حاکم بر توانبخشی شناختی و حرکت، تکالیف حرکتی ای طراحی شده است که به صورت پیشرونده کارکرد های شناختی مختلف را درگیر می نماید. در برنامه کرتکس که برای اولین بار از حرکت به منظور توانبخشی شناختی استفاده نموده است، حرکت های آسان با نیاز های شناختی پیشرونده برای درمان بیش فعالی طراحی شده اند.
برنامه کارا در درمان بیش فعالی
مطالعه اول توانبخشی حرکتی
عنوان: بررسی تأثیر توانبخشی مبتنی بر حرکت بر بهبود حافظه کاری کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – فزون کنشی
گروه هدف: ۳۰ نفر کودک ۱۲-۷ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه ۱ ساعته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون چند محرک پیشین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت موجب تقویت حافظه کاری کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه / فزون کنشی می شود.
تحقیقات توانبخشی شناختی
عنوان: تأثیر توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت بر بهبود توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ نفر کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مساوی مداخله کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۶ هفته، دو جلسه در هفته، هر جلسه ۱ ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های ثبت توجه و ردیابی برای ارزیابی استفاده شدند. نتایج نشان می دهد توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال موجب تقویت توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی می شود.
مقاله کودکان دبستانی
عنوان: تأثیر توانبخشی مبتنی بر حرکت بر توجه پایدار و کنترل مهاری در کودکان پیش دبستانی با علائم نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۴ نفر کودک 7-6 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه مداخله و کنترل مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۱۵ جلسه، دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های برو / نرو و ثبت توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهند که کنترل مهاری و توجه پایدار کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پس از دریافت توانبخشی شناختی مبتنی بر فعالیت حرکتی بهبود می یابد.
توانبخشی شناختی توجه و تمرکز
در برنامه توانبخشی شناختی کارا که برای درمان توجه و تمرکز کودکان بیش فعال مورد استفاده قرار می گیرد، تکالیف حرکتی با درجاتی از دشواری که کارکرد های شناختی را درگیر می کند، توسط سخت افزار ایکس باکس (کینکت) اجرا می شود. این نرم افزار با حرکات فرد در تعامل است و با افزایش مهارت فرد در اجرای تمرین تکالیف دشوارتر می شود. در این برنامه پاسخ های حرکتی به صورت هوشمند توسط دوربین شناسایی و مبتنی بر آن بازخورد ارائه می شود. برنامه مشتمل بر ۱۱ تمرین حرکتی است که هر تمرین خود نیز شامل سطوح دشواری متعدد است.
برنامه تمرینی پارس برای حافظه کودکان بیش فعال
مطالعه اثر بخشی
عنوان: اثربخشی توانبخشی شناختی رایانه ای مبتنی بر حرکت در بهبود حافظه کاری و عملکرد مهاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ نفر کودک ۱۲-۸ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۴ هفته، هر هفته سه جلسه و هر جلسه بین ۳۰-۴۵ دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: از آزمون های برو / نرو و چند محرک پیشین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد که برنامه توانبخشی شناختی کارا می تواند باعث بهبود کنترل مهاری و حافظه کاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی گردد.
برنامه توانبخشی و تقویت توجه پارس برای درمان بیش فعالی است که متشکل از تعدادی تکالیف قلم کاغذی است که بر مبنای نظریه های بنیادین توجه اعم از نظریه سلسله مراتبی سولبرگ و متیر، نظریه توجه خودکار لوگان، نظریه رقابت سوگیرانه اسیمون و دانکن و نظریه تلفيق وجوه تریزمن طراحی شده است. هر مجموعه از تکالیف این برنامه یک مبنای نظری مشخص را جهت ارائه تکالیف پیشرونده، از نظر دشواری، قرار داده است. هر تمرین تمرکز برای کودکان ارزش شناختی مشخص دارد و کارکرد (هایی) از توجه را مورد تقویت قرار می دهد. اصول توانبخشی شناختی در اینجا قوانینی هستند که به درمانگر کمک می کنند تا تکالیف مناسب را برای مراجع انتخاب نموده و نیز کارایی درمان را جهت قطع و یا ادامه آن مشخص نماید.
بازی های برای افزایش تمرکز کودکان بیش فعال
مقاله اول
عنوان: اثربخشی توانبخشی شناختی بسته پارس بر کنترل مهاری و تصمیم گیری پرخطر کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه، سه روز در هفته، هر جلسه ۱ ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بارت، برو / نرو و استروپ برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد کنترل مهاری کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پس از دریافت توانبخشی شناختی و تمرین تمرکز برای کودکان بیش فعال، توجه بهبود می یابد، اما در کارکرد تصمیم گیری پرخطر تفاوتی پس از درمان مشاهده نشد. همچنین نتایج بیانگر اثربخشی این درمان بر سایر مؤلفه های کارکرد های اجرایی است.
مقاله دوم
عنوان: اثر برنامه توانبخشی شناختی پارس بر حافظه فعال و توجه پایدار کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی
گروه هدف: ۳۰ کودک 12-7 ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله مساوی
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه یک ساعته، دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: از آزمون های چند محرک پیشین و ثبت توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد حافظه فعال کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پس از دریافت بسته توانبخشی شناختی پارس بهبود می یابد. همچنین این برنامه منجر به افزایش توجه پایدار در آزمودنی ها شده است است.
این مداخله شامل آشنایی با روش، تمرین تمرکز و توجه شنیداری، توجه بینایی، نگهداری و تغییر توجه، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، بازداری چشم در چشم، خود بازبینی، بازی های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و ساختن برج است.
آموزش بازداری پاسخ به کودکان بیش فعال
مطالعه تاثیر تمرینات تمرکز برای کودکان بیش فعال
عنوان: اثربخشی مداخلات زودهنگام مبتنی بر بازی های توجهی بر میزان توجه کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی / تکانشگری
گروه هدف: ۳۰ کودک دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی پیش دبستانی، در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: ۱۲ جلسه در دو ماه و نیم، هر جلسه ۴۵ دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه کانرز والدین و مصاحبه بالینی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد مداخلات زودهنگام مبتنی بر بازی های توجهی بر میزان توجه کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی / تکانشگری پیش دبستانی مؤثر است.
این مداخله شامل برقراری ارتباط با مراجع، آموزش بازی های هدف گیری، آموزش بازی های بازداری پاسخ، آموزش بازی از بین موانع، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، آموزش بازی های تعادلی، آموزش بازی چشم در چشم، آموزش بازی های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و آموزش بازی های مربوط به توجه است.
سوالات متداول:
1- آیا استفاده از تایمر میتواند به بهبود تمرکز کودک بیش‌فعال کمک کند؟
بله، استفاده از تایمر میتواند به کودک کمک کند تا بر یک کار متمرکز بماند. به عنوان مثال، میتوانید از کودک بخواهید به مدت ۱۰ دقیقه بر یک کار تمرکز کند و سپس استراحت کوتاهی داشته باشد.
2- چه نوع کتاب‌هایی برای بهبود تمرکز کودکان بیش‌فعال مناسب هستند؟
کتاب‌های مصور، داستان‌های کوتاه، یا کتاب‌های تعاملی که نیاز به تمرکز و مشارکت فعال کودک دارند، می‌توانند به بهبود تمرکز کمک کنند. خواندن کتاب با صدای بلند نیز میتواند مفید باشد.
استفاده از دارو، یک روش ارزشمند برای مدیریت نشانه های اصلی اختلال بیش فعالی و نقص توجه است، اما برای آن دسته از خانواده ها که نمی خواهند از روش درمان دارویی استفاده کنند، رفتار درمانی، تغییر تغذیه و شیوه زندگی، و یا تمرین مغز، بین دیگر درمان های طبیعی طراحی شده جهت بهبود تمرکز و تکانشگری، به کاهش برخی از علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه کمک کند. رفتار درمانی اولین خط درمان برای کودکان زیر پنج سال مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه می باشد و برای کودکان بزرگ تر هم می تواند بسیار موثر باشد. رفتار درمانی کودکان بیش فعال، سریع ترین درمان بیش فعالی و نقص توجه است که روش درمان بیش فعالی بدون دارو محسوب شده و توسط متخصصین کارآزموده در کلینیک دکتر صابر، بهترین مرکز درمان بیش فعالی کودکان در تهران، انجام می شود.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
آموزش بازداری پاسخ به کودکان بیش فعالی و نقص توجه
برنامه آموزش بازداری پاسخ شامل آموزش مراحل آرمیدگی، آموزش درک دیرش زمان و تخمین فواصل زمانی میان فعالیت های متناوب، آموزش انتظار برای دستیابی به نتایج یا پیامد های مهم تر یا بیشتر، آموزش پاسخ گویی به محرک های آماج و عدم پاسخگویی به محرک های غیر آماج، آموزش پاسخ گویی به برخی علائم و نشانه ها و در عین حال بازداری از پاسخ گویی به همان علائم در شرایط معین، آموزش کودک به پیروی از دستورات آزمون گر، آموزش جفت های متضاد، آموزش افزایش بازداری و توانایی فکر کردن پیش از پاسخ دادن و آموزش فکر کردن با صدای بلند است. آموزش حافظه فعال از طریق برنامه آموزش حافظه کاری شامل حافظه شنیداری دیداری و تثبیت انجام می شود.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی برنامه های آموزش بازداری پاسخ و حافظه فعال بر بهبود مهارت های اجتماعی کودکان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۱۶ کودک ۷۱۲ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۲۴ جلسه هر جلسه ۶۰ دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: مقیاس درجه بندی والدین کانرز، نظام درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت فرم والدین و آزمون هوش ریون برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد برنامه های آموزش بازداری پاسخ و حافظه فعال در افزایش مهارت های اجتماعی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و درمان بیش فعالی مؤثر است.
آموزش کارکرد های اجرایی به کودک بیش فعال
این مداخله شامل برنامه های هدف گیری، بازی بشین پاشو به صورت معکوس، بازی گذر از بین موانع، اجرای دستورات به صورت مستقیم و معکوس، بازی های تعادلی، بازی های مربوط به حافظه مستقیم و معکوس و بازداری چشم در چشم است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: بررسی اثر کوتاه مدت آموزش کارکرد های اجرایی بر کاهش نشانه های بیش فعالی و نقص توجه در
دانش‌آموزان پسر دوره ابتدایی شهر اصفهان
گروه هدف: ۴۰ پسر ۱۲-۷ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه، در ۴ گروه مساوی نقص توجه، گروه بیش فعال، گروه شاهد کمبود توجه، گروه شاهد بیش فعال
مدت دوره توانبخشی: ۸ جلسه یک ساعته
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه نشانه های اختلال بیش فعالی و نقص توجه برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش کارکرد های اجرایی بر کاهش نشانه های بیش فعالی و نقص توجه تأثیر دارد و می تواند در کنار سایر درمان های مربوط به این اختلال مورد توجه قرار گیرد.
آموزش کنترل خود به کودک مبتلا به بیش فعالی و نقص توجه
این مداخله از ۴ مرحله تشکیل شده است. مرحله اول دفترچه ای متشکل از ۱۵ مهارت اجتماعی را شامل می شود که به معلمان و دانش آموزان ارائه می شود. ابتدا به آن ها به صورت عینی توضیح داده می شود که منظور از مهارت ها چیست و سپس مهارت به آن ها آموزش داده می شود. فراگیران برای به دست آوردن جایزه های بزرگ تر باید امتیازات بیشتری به دست آورند. در مرحله آخر امتیازات دانش آموزان محاسبه می شود و به آن ها اعلام می شود که با امتیازات کسب شده چه جایزه ای می توانند دریافت کنند.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر آموزش فنون کنترل خود بر بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۲۰ دانش آموز دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه ۷-۱۱ ساله در دو گروه مساوی کنترل و
مداخله
مدت دوره توانبخشی: دو جلسه ۴۵ دقیقه ای
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه تشخیصی اختلال بیش فعالی و نقص توجه، آزمون ریون و مقیاس درجه بندی مهارت های اجتماعی گرشام و الیوت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد، آموزش فنون کنترل خود بر بهبود مهارت های اجتماعی این کودکان تأثیر مثبتی دارد.
تقویت حافظه
در طول مدت هر یک از جلسات این مداخله افراد به طور متوسط ۹۰ کوشش را تکمیل می کنند که سطح دشواری تکالیف به گونه ای است که با پیشرفت مهارت های افراد تکالیف هم به طور پیشرونده دشوارتر می شود.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر توانبخشی شناختی یارانه یار و دارو های محرک در بهبود نشانه های بالینی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: ۲۳ دانش آموز پسر پایه دوم تا پنجم دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه ۱۱ نفر گروه دارو های محرک ۱۲ نفر گروه برنامه یارانه یار
مدت دوره توانبخشی: ۲۰ جلسه یک ساعته ۳ جلسه در هفته
ارزیابی و اثربخشی: مقیاس سوانسون، نولان و پلهام ویرایش چهارم، فرم کوتاه آزمون تجدید‌نظر شده و کسلر کودکان و پرسشنامه علایم مرضی کودکان برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش های شناختی نه تنها نشانه های شناختی را بهبود می بخشد بلکه نشانه های حرکتی انگیزشی این اختلال را نیز کاهش می دهد.
برنامه پیشبرد شناختی برای کودک بیش فعال و نقص توجه
نرم‌افزار رایانه ای پیشبرد شناختی شامل آموزش های اولیه آموزش مفاهیم (تقویت شناسایی اشیاء – تقویت درک مفاهیم – تقویت درک اندازه – تقویت ردیف بندی- تقویت شناسایی رنگ- تقویت جهات در سطوح یک و دو و سه) و آموزش – حروف (تقویت تشخیص بینایی در سه سطح – تقویت تشخیص شنوایی در دو سطح – تقویت حافظه شنوایی کلامی در سه سطح – تقویت حافظه بینایی – کلامی) است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی نرم افزار پیشبرد شناختی بر کارکرد های اجرایی بازداری پاسخ و حافظه کاری کودکان دچار
نارساخوانی و بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: کودکان ۱۲ – ۹ ساله دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و نارساخوانی ۳۰ نفر گروه نقص توجه
بیش فعالی ۳۰ نفر گروه نارساخوانی و ۳۰ نفر گروه کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۱۰ جلسه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون ریون، پرسشنامه کانرز، ازمون تشخیص اختلالات خواندن، آزمون قلب ها و گل ها و آزمون جستجوی دیداری برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد نرم‌افزار پیشبرد شناختی بر روی افزایش مهارت حافظه کاری و بازداری پاسخ کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و کودکان دارای نارساخوانی
اثر مثبت دارد
آموزش راهبرد های خود تقویتی به کودک
در این مداخله تعدادی مهارت اجتماعی تهیه شده و آموزش های لازم به معلمان داده می شود. سپس مهارت ها به دانش آموزان آموزش داده می شود. مهارت های اجتماعی دربردارنده راهبرد های خود نظارتی و خود تقویتی هستند.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر آموزش راهبرد های خود نظارتی و خود تقویتی بر بهبود مهارت های اجتماعی و کنشوری تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی با اختلال نقص توجه/فزون کنشی
گروه هدف: ۶۰ دانش آموز دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: ۱۰ جلسه ۵۰ دقیقه ای
ارزیابی و اثربخشی: آزمون تشخیص اختلال بیش فعالی و نقص توجه و پرسشنامه مهارت اجتماعی گرشام و الیوت برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان دهنده تأثیر معنادار آموزش فنون خود نظارتی و خود تقویتی بر بهبود مهارت های اجتماعی کودکان دارای اختلال بیش فعالی و نقص توجه است اما این تأثیر بر پیشرفت تحصیلی معنا دار نیست.
برنامه ترفند های مدیریت شناختی کودکان (تمشک)
این برنامه با هدف آموزش روش های توانبخشی شناختی جبرانی به والدین تهیه شده است. تمشک با استفاده از اصول توانبخشی جبرانی به والدین زیربنای شناختی کارکرد های آسیب دیده در اختلال بیش فعالی و نقص توجه، مشکلات رفتاری ناشی از این آسیب ها و روش بهبود عملکرد کارکرد های آسیب دیده را آموزش می دهد. راهبرد های این برنامه در مورد ابعاد مختلف کارکرد های اجرایی است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی تمشک بر ابعاد رفتاری کارکرد های اجرایی کودکان دارای نشانه های بیش فعالی و نقص توجه
گروه هدف: مادران دارای کودک ۴-۷ سال با علائم بیش فعالی و نقص توجه در دو گروه مداخله و کنترل ۱۵ نفری
مدت دوره توانبخشی: ۵ هفته ۱۰ جلسه هر جلسه دو ساعت
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه های اختلال بیش فعالی و نقص توجه گدو و پرسشنامه رفتاری کارکرد های اجرایی جیویا برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که می توان بسته آموزشی تمشک را به عنوان شیوه ای کارآمد برای کاهش نقایص شناختی کودکان دارای نشانه‌های بیش فعالی و مقص توجه به کار برد.
سوالات متداول:
1-چگونه می‌توانم به کودکم کمک کنم تا سریع‌تر تمرکز کند؟
استفاده از ابزارهای ساده مانند توپ استرس، گوش‌گیر، یا تقسیم کارها به بخش‌های کوچک‌تر میتواند به سرعت به کودک کمک کند تا تمرکز خود را بهبود بخشد. همچنین، محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی ایجاد کنید.
2-آیا مدیتیشن یا تمرینات ذهن‌آگاهی برای بیش‌فعالی مفید است؟
مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌توانند به سرعت استرس را کاهش داده و تمرکز را بهبود بخشند. حتی جلسات کوتاه ۵ تا ۱۰ دقیقه‌ای می‌توانند اثرات مثبت فوری داشته باشند.
بیش فعالی از انواع اختلالات کودکانی می باشد که به خدمات روانشناسی و کاردرمانی به صورت همزمان احتیاج دارند. دکتر بیش فعالی و spect با تشخیص نشانه های کودک و علائم بیش فعالی و همچنین تعیین میزان نقص توجه و تکانشگری او می تواند بهترین برنامه درمانی را برای کودک بیش فعال در نظر بگیرد. استفاده صحیح از روش های درمانی همچون بازی درمانی و رفتاردرمانی برای آموزش نحوه کنترل خود در کنار ماساژ درمانی و افزایش تحمل و خود کنترلی در کودکان بیش فعال به آن ها کمک می کند تا ارتباط مناسب تری را با خانواده و دوستان خود ایجاد نمایند. دکتر صابر، بهترین دکتر برای تشخیص بیش فعالی در کودکان، در دو شعبه غرب و شرق تهران به درمان کودکان بیش فعال و مشکلات کمبود توجه در کودکان می پردازد.
با استفاده از تصویربرداری با انتشار پوزیترون (پت) می توان اطلاعاتی را در مورد سوخت و ساز گلوکز مغز فراهم نمود. به عنوان مثال در اختلال نقص توجه و بیش فعالی، سوخت و ساز گلوکز مغزی تقریباً ۸ درصد پایین تر از افراد سالم است. در کنار تصویربرداری با انتشار پوزیترون، تصویربرداری و انتشار تک فوتون (spect) اندازه گیری مستقیمی از جریان خون مغزی فراهم می کند که از جریان خون منطقه ای مغز استنباط می شود. بنابراین spect مقیاسی از فعالیت عروقی است در صورتی که پِت یک اندازه گیری جریان خون منطقه ای وابسته به فعالیت عصبی است. نتایج مطالعات پت و spect ممکن است به خاطر این تفاوت در نحوه استحصال، مستقیماً قابل مقایسه نباشد. مطالعه با spect نشان داده است کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی، جریان خون کمتری در ماده سفید نواحی پیشانی دارند. این یافته با نقص کارکرد های قطعة پیشانی و رفتارهای مرتبط با این نقص در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی همخوان است.
تحقیقات تصویربرداری مغز در اختلال بیش فعالی
امروزه امکان مشاهده چگونگی پردازش واج ها، لغات و جملات توسط مغز فراهم شده است. تحقیقات تصویربرداری عصبی در اختلال بیش فعالی، سه ساختار در نیمکره چپ که در خواندن درگیر هستند را مشخص کرده اند. ساختار قدامی که شامل شکنج پیشانی تحتانی است و در تجزیه و تحلیل لغت و تلفظ نقش دارد. ساختار دوم، محل تلاقی قطعه آهیانه ای و گیجگاهی است و در تجزیه و تحلیل لغات درگیر است و نظام سوم در ناحیه گیجگاهی پس سری است و تشخیص سریع و روان لغات را انجام می دهد. در کودکان دارای اختلال خواندن ناحیه تلاقی قطعه پس سری و گیجگاهی دچار آسیب می گردد. این ناحیه در پردازش های سریع و خودکار نوشته ها نقش دارد و در پیدا کردن لغت که کودکان نارساخوان مختل است، نقش دارد. یک مطالعة طولی مهارت خواندن را با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی، از پنج سالگی تا ۲۲٫۵ سالگی بررسی کرده است. در این مطالعه سه گروه با توانایی خواندن متفاوت، گروه طبیعی، گروه خواننده های دقیق ولی غیر سریع و گروه خواننده های کاملاً ضعیف، شرکت داده شدند. در شناسایی دو کلمه بدون آهنگ خواننده های دقیق اما نه سریع، آشفتگی در نظام خواندن خلفی، نه نظام قدامی نیمکره چپ را نشان دادند. خواننده های ضعیف، آشفتگی در نظام خواندن خلفی را نشان داده و در خواننده های طبیعی، فعالیت نظام های خلفی با نظام های قدامی همبسته هستند.فعالیت دو طرفه نواحی پیشانی بیماران با توانایی خواندن ضعیف، نشانده دهنده این است که زمانی که فرد تلاش می کند لغاتی که خودکار نیستند را بخواند، حافظه شروع به کار می کند و بنابراین به منابع شناختی اضافی نیاز دارد. خواننده های دقیق و غیر سریع، بیشتر به خواننده های طبیعی شبیه هستند و انواع مشابهی از ارتباط نظام های خواندن خلفی و پیشانی را در نیمکره چپ نشان می دهند. تاریخچه این سه خواننده نشان می دهد که خواننده های ضعیف تر، وضعیت تحصیلی ضعیف تر و وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین تر و وسایل کمک آموزشی و آموزش خصوصی کمتری را دریافت داشته اند. در مقابل، خواننده های دقیق اما غیر سریع، ضریب هوشی نسبتاً بالاتر، موقعیت اقتصادی اجتماعی بالاتر و محیط خانه حمایت‌گر تری را در مقایسه با خواننده های ضعیف نشان می دهند. این یافته ها با آن دسته از مطالعات ژنتیک معتقدند محیط خانه با ضریب هوشی بالاتر و توانایی خواندن بهتر مرتبط می شود، هماهنگ هستند.
یافته های تصویربرداری در اختلال بیش فعالی
یافته های تصویربرداری شواهدی فراهم نموده است که در اختلال نقص توجه و بیش فعالی اندازة بخش خلفی جسم پینه ای کوچک تر است. در کودک دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی که به متیل فندیت پاسخ نمی دهند اما به دسیپرامین یا ایمیپرامین پاسخ می دهند، اندازة اسپلنیوم جسم پینه ای در مقایسه با کودکانی که به متیل فندیت پاسخ می دهند یا گروه کنترل، کوچک تر است. این نتایج نشان می دهد که پاسخ دارویی ممکن است به وسیله نواحی خلفی مغز میانجی گری شود. تصویربرداری تشدید مغناطیسی ساختاری نشان داده است که کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی در مقایسه با کودکان سالم نواحی پیشانی کوچک تری از نظر حجم دارند. این تفاوت در نیمکره راست بارزتر است. این کاهش حجم درباره ماده سفید مغزی نیز در قطعه پیشانی راست، مشهود است. علاوه‌بر این، هسته دمدار، از هسته های قاعده ای نیز از نظر حجم به اختلال نقص توجه و بیش فعالی کوچک تر است. آسیب هسته دمدار موجب بروز علایم نقص توجه و بیش فعالی می شود. هسته دمدار راست در اختلال نقض توجه و بیش فعالی، کوچک تر از حد معمول و هم اندازه هسته دمدار چپ است، در حالی که در افراد سالم، حجم هسته دمدار راست نسبت به چپ بزرگ تر است. حجم هسته دمدار سمت چپ در نمونه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی پس از درمان با متیل فندیت کوچک تر می شود. علاوه بر این شکنج کمربندی قدامی در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی کوچک تر از گروه سالم است. این یافته مهمی است، زیرا شکنج کمربندی قدامی، ساختاری است که به نظر می آید برای توجه پایدار و نیز آگاهی از راه حل های موفق یا ناموفق برای یک مشکل (پایش خطا) مورد استفاده است.
تصویربرداری تشدید مغناطیسی و تشخیص دکتر بیش فعالی
با استفاده از تصویربرداری تشدید مغناطیسی سه بعدی بر روی زیرگروه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی می توان اطلاعات بیشتری درباره پایه های عصبی رشدی این بیماری به دست آورد. محققان نواحی مغزی درگیر در انواع اختلال نقص توجه و بیش فعالی را مطرح کرده اند. در نوع مرکب، نواحی قدامی دخیل در تعدیل حرکتی درگیر هستند، در حالی که در نوع بی توجهی نواحی مرکزی و خلفی دخیل در توجه درگیر هستند. نتایج تصویربرداری تشدید مغناطیسی در میان گروه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی ممکن است تفاوت های آناتومیک را به بهترین شکل نشان دهد. از آنجایی که عملکرد برخاسته از ساختار است، اگر تفاوت هایی در رفتار زیرگروه ها مشاهده شود، احتمال وجود این تفاوت ها از لحاظ ساختاری نیز وجود دارد. به علاوه، یافته ای که بیان می کند زیرگروه های اختلال نقص توجه و بیش فعالی به طور متفاوتی به درمان پاسخ به درمان پاسخ می دهند، نشان می دهد که ممکن است ساز و کارهای متفاوت مغزی در ظروف زیرگروه ها درگیر باشند. در افراد دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی، تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی فعالیت کمتری را در نواحی پشتی- طرفی قطعه های پیشانی در شکنج کمربندی قدامی نشان می دهند. تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی در اختلال نقص توجه و بیش فعالی به طور مقدماتی بر بررسی ساختارهای مغزی دخیل در کنترل مهاری متمرکز بوده است. این مطالعات نشان داده اند که جوانان سالم، قشر پیش پیشانی پشتی- طرفی راست را در تکالیف محال، به ویژه برای عملکرد های مهاری موفق به کار می برند. قشر کمربندی قدامی نیز علاوه بر اینکه در مهار موفق درگیر است، در بازداری های ناموفق نیز قویاً درگیر می شود. کودکان سالم، در مقایسه با کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی بعد مهارهای ناموفق، فعالیت بیشتری در شکنج کمربندی قدامی یا قشر کمربندی پشتی نشان می دهند.
علائم بیش فعالی و نقص توجه شامل بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری است. الگوهای شناختی اختلال نقص توجه – بیش فعالی بر نقص در عملکردهای اجرایی و ناتوانی مهار تأکید دارند. عملکردهای اجرایی یک کارکرد واحد نیستند و منعکس کنندۀ عملکردهای حلقۀ نورونی پیش پیشانی – زیرقشری هستند که در تنظیم رفتار، بی توجهی، حافظۀ کاری و توجه نقش دارند (بارکلی، ۲۰۰۶). مرکز درمانی بیش فعالی دکتر صابر با بررسی علایم بیش فعالی و نقص توجه توسط دکتر بیش فعالی و تشخیص دقیق نوع نقص توجه و بیش فعالی کودکان به ارائه خدمات درمانی جهت کاهش علائم بیش فعالی نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، سنسوری روم، کاردرمانی ذهنی، اتاق توجه شنیداری و ماساژ درمانی جهت آرام سازی می پردازد. همچنین جهت کنترل رفتارهای تکانشگرانه از تکنیک های رفتاردرمانی و بازی درمانی در بیش فعالی بهره می گیرند تا بهترین نتایج درمانی را در کاهش علائم بیش فعالی حاصل نمایند.
تفاوت علائم بیش‌فعالی در پسران و دختران
علائم بیش‌فعالی در پسران و دختران ممکن است متفاوت باشد. پسران معمولاً علائم بیرونی‌تری مانند بیقراری، پرخاشگری، و رفتارهای تکانشی نشان میدهند، در حالی که دختران بیشتر ممکن است علائم درونی مانند حواس‌پرتی، رویاپردازی، و کم‌توجهی داشته باشند. این تفاوت‌ها گاهی باعث میشود تشخیص ADHD در دختران دشوارتر باشد، زیرا علائم آنها کمتر مورد توجه قرار میگیرد. آگاهی از این تفاوت‌ها به والدین و مربیان کمک میکند تا علائم را زودتر شناسایی کنند.
مشکلات کودکان بیش فعال
توجه به عنوان یکی از محوری ترین علائم بیش فعالی کودکان در ابعاد مختلف دچار نقص است. ناتوانی معطوف ساختن توجه به یک تکلیف خاص، از اصلی ترین علائم اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. به همین ترتیب اصطلاح حواس پرتی، اغلب برای توصیف ناتوانی در معطوف کردن توجه به یک موضوع خاص به کار می رود. طبق واحد های عملکردی لوریا، ساختارهای مغزی واحد اول، تشکیلات مشبک، وظیفۀ کنترل هشیاری پایه و توجه را بر عهده دارند و عملکرد های مهاری سطح بالاتر به وسیلۀ شبکه ای از ارتباطات قشری کنترل می شود. توجه در سطوح مختلف در کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش فعالی دچار نقص می شود. این سطوح، شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه و تقسیم توجه است. توجه انتخابی یکی از پایه ای ترین بخش های توجه است. توجه انتخابی و مهار دو روی یک سکه اند و برای توجه به بخشی از اطلاعات باید بخش دیگر اطلاعات را مهار کرد. مشکلات مربوط به حواس پرتی، در نتیجۀ ضعف در برقراری و یا حفظ توجه، به هنگام انجام تکالیفی است که جذابیت یا نتیجۀ آنی کمتری دارند، مانند تکالیف یکنواخت و طولانی، کودکانی که به علایم بیش فعالی دچار هستند، احساس می کنند که کار های جایگزین دیگری وجود دارد که جالب تر بوده و در صورت انجام آن ها پاداش بیشتری نصیب شان می شود، به همین دلیل توجه شان از کار اصلی گرفته می شود و به کارهای جایگزین معطوف می شود. این مشکل، ناتوانی در مهار و تکانشگری است.
علایم نقص توجه و بیش فعالی
کودکانی که به علائم بیش فعالی و نقص توجه دچار هستند، توانایی مدیریت یکسری محرک های خاص را دارند، اما نمی توانند در مقابل محرک های جالب تر، مقاومت کنند. بر این اساس، مهار محرک های غیر ضروری بخشی از فرایند توجه است. مشکلات حفظ توجه و مهار تکانه ها می تواند ناشی از مشکلی اساسی در سطح برانگیختگی، بر اساس مدل لوریا در سطح اول باشد. همچنین می تواند توضیحی برای این نکته باشد که چرا استفاده از دارو های محرک به “توجه” کمک می کند. دارو های محرک می توانند سطح برانگیختگی را در حد طبیعی نگه دارند. احتمالاً در مراحل بعدی رشد، حفظ توجه برای انجام کار های پیچیده تر، توسط قطعۀ پیشانی که وظیفۀ تنظیم رفتاری را بر عهده دارند، انجام می شود. از آن جایی که قطعۀ پیشانی آخرین بخش مغز در روند تحول است، ممکن است علایم بیش فعالی تا حدودی در نتیجۀ تأخیر در تحول قطعۀ پیشانی باشد که وظیفۀ مهار پاسخ های حرکتی کنترل شده (قطعۀ پیشانی) را بر عهده دارند.
توجه انتخابی و توجه پایدار
توجه انتخابی رفتاری پیچیده است که در آن ضمن حفظ یک پاسخ، از پاسخی دیگر خودداری می شود. این سازوکار فیلتر کننده، برای حذف و یا مراقبت از اطلاعات مورد پردازش، ضروری است. ناکارآمدی توجه انتخابی، عملکرد کودک با علایم بیش فعالی را در محیط های آموزشی تحت تأثیر قرار می دهد؛ به ویژه هنگامی که اطلاعات ارائه شده پیچیده و طولانی بوده و به دقت بالا و پردازش همزمان نیاز داشته باشد. بخش دیگری از فرایند توجه توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای انجام یک فعالیت مستمر و مداوم است. برای این کار، مهار و مقاومت در مقابل دیگر محرک های خارجی لازم است. توجه پایدار، توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می رود . کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند، در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. در علایم بیش فعالی کودکان نوع نقص توجه مانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال، کودکان دارای نوع نقص توجه، به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان می دهند، در حالی که در نوع ترکیبی، این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس، کودکان دارای نوع نقص توجه، سرعت پردازش کندتر دارند و مشکلات شان در توجه انتخابی بیشتر است.
بارکلی تفاوت های میان انواع زیر مجموعه های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است: در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده، اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدرت تقویت می شود. در نوع بی توجهی، مشکلاتی در توجه متمرکز دیده می شود، اما به نظر می رسد نقص توجه بیشتر در نتیجۀ یک اختلال شناختی است.
علت بیش فعالی کودکان چیست؟
علت بیش فعالی کودکان هنوز به طور کامل مشخص نیست، با این حال باور های عمومی درباره این که علت بیش فعالی چیست، وجود دارد. به طور احتمالی همچون سایر اختلالات روان، ژنتیک در بروز اختلال بیش فعالی نقش دارد اما تحقیقات دانشمندان نشان می دهد قرار گرفتن در معرض سموم محیطی همانند حشره کش، سرب، دود دخانیات، آسیب مغزی، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مشروبات الکلی پیش از زایمان در به وجود آمدن بیش فعالی موثر است. به طور کلی می توان گفت علت ها و عواملی که خطر مبتلا شدن کودک به بیش فعالی را افزایش می دهند، هنوز ناشناخته هستند. تحقیقات جدید نشان می دهد خوردن بسیار زیاد قند، تماشای بیش از اندازه تلویزیون، روش تربیت فرزند یا هرج و مرج خانوادگی را علت بیش فعالی کودکان نمی دانند. البته بعضی از این موارد می توانند علائم بیش فعالی کودکان را تشدید کنند. کلینیک بیش فعالی کودکان دکتر صابر با سابقه بالا در زمینه تشخیص کودکان توسط دکتر بیش فعالی و درمان کودکان بیش فعال با استفاده از درمان های تخصصی و به روز دنیا به ارائه خدمات درمانی در غرب و شرق تهران مشغول می باشد.
دانشمندان همچنان علت بیش فعالی کودکان را شناسایی نکردند اما آن چه تا به امروز جز باور عمومی می باشد این است که علت اصلی این اختلال همچون سایر اختلالات، عوامل ژنتیکی است. علاوه بر عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی نیز در به وجود آمدن بیش فعالی اثر گذار است. با این حال محققان هنوز هم به منظور بررسی علت بیش فعالی کودکان در تلاش و کوشش هستند.
علت بیش‌فعالی: از ژنتیک تا عوامل محیطی
علت بیش‌فعالی (ADHD) ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. تحقیقات نشان میدهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به ADHD دارد، به طوری که کودکان با سابقه خانوادگی این اختلال، بیشتر در معرض خطر هستند. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب) در دوران بارداری، مصرف سیگار یا الکل توسط مادر، و زایمان زودرس نیز می‌توانند در بروز بیش‌فعالی نقش داشته باشند. همچنین، برخی مطالعات به ارتباط بین رژیم غذایی نامناسب و تشدید علائم ADHD اشاره کردهاند.
سوالات متداول:
1-آیا بیش‌فعالی در نوجوانان متفاوت است؟
بله، در نوجوانان، علائم بیش‌فعالی ممکن است به شکلهای متفاوتی ظاهر شوند. نوجوانان با ADHD ممکن است در مدیریت زمان، انجام تکالیف مدرسه، یا کنترل احساسات خود مشکل داشته باشند. همچنین، آنها ممکن است بیشتر در معرض خطر رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر یا رانندگی بی‌پروا قرار بگیرند.
2- آیا بیش‌فعالی در کودکان پیش‌دبستانی قابل تشخیص است؟
بله، بیش‌فعالی در کودکان پیش‌دبستانی نیز قابل تشخیص است، اما باید توجه داشت که برخی رفتارهای طبیعی کودکان در این سن (مانند بیقراری یا کنجکاوی زیاد) ممکن است شبیه علائم ADHD باشند. اگر کودک شما به طور مداوم در کنترل رفتارهای خود مشکل دارد یا رفتارهای تکانشی شدید نشان میدهد، بهتر است با یک متخصص مشورت کنید.
بیش فعالی و نقص توجه در کودکان یک اختلال رشدی به حساب می آید. بسیاری از والدین با این سوال رو به رو هستند که بیش فعالی یعنی چه؟ تشخیص درست بیش فعالی در کودکان بسیار حائز اهمیت می باشد. نمی توان به هر کودک که فعالیت زیادی دارد برچسب بیش فعالی و نقص توجه را زد. اکثر کودکان بازیگوش هستند و این موضوع بع علت وجود هیجانات و رشد طبیعی کودک می باشد. تشخیص دقیق فقط توسط دکتر متخصص بیش‌فعالی انجام می شود اما بیش فعالی و نقص توجه موضوع متفاوتی است. کودکان بیش فعال اغلب فعالیت های حرکتی زیادی دارند و نسبت به محیط اطراف خود کم توجه هستند به گونه ای که وسایل خود را به کرات گم می کند یا به اجسام پیرامونش برخورد می کند. رفتارهای تکانشگری نظیر از جا پریدن، پرت کردن اجسام و عدم پیشبینی عاقب کار خود از علائم بارز این کودکان می باشد. این کودکان اغلب پرحرف بوده و نمی توانند خود را کنترل کنند و ساکت بنشینند. هنوز به صورت دقیق علت بیش فعالی شناخته نشده است اما عواملی نظیر ساختار مغز، زایمان زودرس، زنتیک و… در بروز این اختلال دخیل هستند. مرکز تشخیص و درمان بیش فعالی دکتر صابر در حیطه درمان بیش فعالی با امکانات فراوانی نظیر کاردرمانی بیش فعالی،گفتاردرمانی بیش فعالی ،بازی درمانی بیش فعالی، رفتاردرمانی، اتاق سنسوری، اتاق تقویت مهارتهای شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی، ماساژ درمانی و… در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد. همکاری ما با متخصصین روانشناس و روانپزشکان اطفال موجب کاهش استفاده از دارو و بهبود علائم کودکان بیش فعال و نقص توجه گردیده است.
بیش فعالی و مغز کودک
پتانسیل‌های مرتبط با رویداد در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی نیز استفاده شده است. نقص در حفظ توجه موجب میشود که این کودکان به‌طور آرام و متغیر پاسخ دهند و هنگام ارائه محرک اشتباهات بیشتری مرتکب شوند. نقص در توجه انتخابی سبب میشود کودکان به محرک‌های مربوط پاسخ ندهند. بنابراین، این امر برای ارزیابی بسامد و تأخیر پاسخ به محرکها اهمیت دارد. برای ارزیابی این فرضیه، پتانسیل‌های مرتبط با رویداد، جهت اندازه‌گیری توجه انتخابی و پایدار استفاده شده‌اند. یکی از اجزای توجه پایدار که مکرراً در کودکان دارای اختلال نقص توجه مطالعه شده است، جزء پی‌سه‌بی است. پی‌سه‌بی یک قلة مثبت همراه با یک دورة کمون ۸۰۰-۳۰۰ میلی‌ثانیه با بیشینه‌ای در منطقه‌ی آهیانه‌ای قشر مخ است. چندین مطالعه فراوانی کمتری را روی پی‌سه‌بی در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در شرایط کثرت و ندرت تحریک نشان داده‌اند. علاوه بر این، بیماران دارای اختلال یادگیری ریاضی و خواندن بسامد کمتری در این موج دارند. کاهش پی‌سه‌بی آشفتگی‌های شناختی را بیشتر از علائم خاص نقص توجه منعکس میکند.
داروهای محرک که دقت و سرعت قضاوت را بهبود می‌بخشند، فراوانی پی‌سه‌بی را در کودکان دارای اختلال بیش‌فعالی افزایش میدهند. این یافته‌ها در میان کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی خالص و کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی با ویژگی‌های پرخاشگرانه در همۀ گروه‌های سنی نشان داده شده است .
در نقص توجه- بیش‌فعالی فراوانی امواج اِن ۱۲۰۰ کاهش مییابد. در یک تکلیف بازداری‌های موفق، کاهش اِن ۲۰۰ روی قشر پیشانی تحتانی راست قابل ثبت است.
کودکان زیرگروه ترکیبی اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در هنگام بازداری پاسخ، موج اِن ۲۰۰ غیرطبیعی و در هنگام خطاهای پردازش موج پی‌سه‌بی غیرطبیعی دارند. در مقابل، کودکان دارای اختلال خواندن در زمان بازداری پاسخ در مقادیر اِن ۲۰۰ هیچ مشکلی نشان نمی‌دهند ولیکن در امواج پی‌سه‌بی مشکل دارند. بر این اساس مشکل کودکان با اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی مشکل در تشخیص اشتباه و پردازش تأخیری اطلاعات شفاهی است (تارویان، نیکولسون و فاوست، ۲۰۰۶؛ پلیزکا، لیوتی و ولدرف، ۲۰۰۰).
پتانسیل رویداد یعنی چه
یکی دیگر از امواج پتانسیل وابسته به رویداد قله منفی غیر انطباقی است. قلة منفی غیرانطباقی که نمایانگر توجه است در کودکان بیش فعال یعنی چه؟، در کودکان و جوانان سالم به دقت مطالعه شده است، کودکان اغلب یاد می‌گیرند به‌طور مناسبی توجه شان را جهت داده و یک پاسخ یا تحریک غیرمرتبط را متوقف کنند. تفاوت‌های مشخصی در توانایی‌های جهت دادن به توجه و پردازش اطلاعات که در طول زمان رخ میدهد، وجود دارد، اگرچه حتی کودکان 8-6 ساله وقتی برانگیخته می‌شوند، می‌توانند آشفتگی محرک‌های غیرمرتبط را کنترل کنند. این توانایی تا سن ۱۸ سالگی برای آشفتگی‌های غیرمنتظره به‌طور برجسته‌ای رشد میکند (وزل و شورگر، ۲۰۰۷).
تازگی یک محرک، توجه یک کودک دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی را به‌طور موقتی جلب میکند. از آنجایی که موج قله‌ی منفی غیرانطباقی خودکار است، میتواند به‌عنوان یک شاخص جهت‌گیری توجه در نظر گرفته شود (وان موریک و همکاران، ۲۰۰۹). در کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی یعنی بسامد اِن دو در مقایسه با کودکان سالم کمتر است. این یافته‌ها نشان میدهند که کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در توانایی توجه انتخابی، به ویژه زمانی که مجموعه‌ای از محرکها باید نادیده گرفته شوند، ضعیف‌تر هستند. در مقابل وقتی فقط یک هدف ارائه شود و توجه انتخابی خیلی مورد نیاز نباشد این اختلاف‌ها کمتر است، بنابراین جمع‌آوری اطلاعات از محرک‌هایی که آزمودنی باید به یک تکلیف در یک زمان توجه داشته باشد و شرایطی که آزمودنی باید توجهش را تقسیم کند، مهم خواهد بود. بر این اساس کمبودهایی که اغلب کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش‌فعالی در آزمون‌های رفتاری و مهارتهای خودکار نشان میدهند، در نتیجه‌ی نقصان‌های عصبی است.
انواع بیش فعالی و نقص توجه
انواع بیش فعالی و نقص توجه براساس علایم به دو نوع تقسیم می شوند که در زیر به صورت کامل بررسی می کنیم.
1. بیش فعالی و نقص توجه با بی توجهی
در 6 ماه گذشته کودک حداقل 6 مورد ازز علایم ملاک های تشخیصی انجمن روان پزشکی آمریکا را در حیطه نقص توجه کسب کرده باشد. علایم متناسب با سطح رشد کودک نیست و بر روی فعالیت های تحصیلی و شغلی فرد تاثیر مستقیم می گذارد.
از توجه کامل به جزییات درمی ماند یا با بی دقتی تمرینات تحصیلی و فعالیت های شغلی را انجام می دهد.
اغلب در حفظ توجه بروی فعالیت های تحصیلی و فعالیت های تفریحی مشکل دارد.
به نظر می رسد وقتی مستقیما با او صحبت می کنید گوش نمی دهد.
دستورالعمل ها را کامل اجرا نمیکند و نمی تواند تکالیف مدرسه و کارهای معمولی و وظایف خود را در محل کار تکمیل کند. دلیل این موضوع مشکلات رفتاری یا نفهمیدن دستورات نیست.
در سازمان دهی تکالیف وفعالیت ها ناتوان است.
از فعالیت هایی که نیاز به تلاش ذهنی مستمر دارند اجتناب می کند یا با بی میلی انجام می دهد.
اشیاء لازم برای انجام تکالیف یا فعالیت ها را گم می کند، مثل تکالیف درسی، اسباب بازی ها یا وسایل آموزشی
محرک های بیرونی و مزاحم به آسانی پرت می کند.
در فعالیت های روزمره اغلب فراموش کار است.
2. بیش فعالی و نقص توجه با تکانشگری
در 6 ماه گذشته کودک 6 مورد یا بیشتر از علایم ملاک های تشخیصی انجمن روان پزشکی آمریکا را در حیطه بیش فعالی کسب کرده اما علایم نقص توجه وجود ندارد.
مدام روی صندلی تکان می خورد و دست و پایش بی قرار است.
در کلاس درس یا جاهای دیگری که انتظار می رود فرد بنشیند، صندلی را ترک می کد.
اغلب در حال دویدن است یا از در و دیوار بالا می رود.در بزرگسالی این حالت با احساس بی تابی و بی قراری همراه است.
نمی تواند بدون سروصدا راه انداختن به بازی یا فعالیت های تفریحی بپردازد.
اغلب در حال حرکت است و به نظر می رسد موتوری به حرکت وادارش می کند.
اغلب زیاد حرف می زند.
تکانشگری چیست؟
قبل از اینکه سوال تمام شود با عجله جواب میدهد.
اغلب در انتظار کشیدن برای نوبت ناتوان است.
حرف دیگران را قطع کرده یا مداخله می کند، مثلا خود را در مکالمه ها و بازی ها داخل می کند.
شواهد متقنی مبنی بر یک رابطه متقابل بین عوامل وراثتی و محیطی تاثیر گذار بر اختلال بیش فعالی و نقص توجه وجود دارد. این رابطه بر نحوه بروز اختلال بیش فعالی و نقص توجه تاثیر می گذارد.
عوامل خطر ساز محیطی و غیر وراثتی شامل مصرف الکل و سیگار توسط مادر در دوران بارداری، قرار داشتن در معرض میزان بالایی از سرب و عفونت های استرپتوکوکی است.
علائم مشترک بیش فعالی و نقص توجه
اختلالات درونی( اضطراب)
مخالفت پرخاشگرانه و اختلال سلوک
اضطراب، مخالفت پرخاشگرانه و اختلال سلوک
این یافته ها ضرورت تمایز بین زیرمجموعه های مشترک اختلال نقص توجه_بیش فعالی را مشخص می کند. به طور مشخص کودکانی که دچار اضطراب همراه با اختلال نقص توجه_ بیش فعالی هستند بهتر از دیگر گروه ها به روش های درمانی اختلال نقص توجه_ بیش فعالی پاسخ میدهند.این گروه به هر سه روش درمانی( رفتاری، دارویی و کاردرمانی ) پاسخ می دهند.
اختلال نقص توجه- بیش فعالی اساسا یک اختلال تحولی سازوکارهای خود تنظیمی مغز به حساب می آید. و خوشه هایی از کارکردهای شناختی مرتبط به هم را شامل می شود که از این قرار می باشد:
فعال سازی: سازماندهی، اولویت بندی و فعال سازی برای کار
تمرکز: تمرکز کردن، استمرار بخشیدن و انتقال توجه به کارها
تلاش: نظم بخشیدن به هشدار، استمرار بخشیدن به تلاش وسرعت پردازش
هیجان: مدیریت ناکامی ها و نظم بخشی به هیجان ها
حافظه: بهره گیری از حافظه کاری و دستیابی به یادآوری
کارکرد یا عمل: نظارت کردن و خود- نظم بخشیدن به عمل
این کارکرد ها در جنبه های متعدد زندگی روزانه فرد حائز اهمیت هستند. کارکرد های اجرایی از تعامل و وابستگی متقابل برخوردار هستند و در تمام کودکان دچار اختلال نقص توجه- بیش فعالی جزء اساس و جوهر اختلال می باشند.
در کودکان اختلال نقص توجه- بیش فعالی تکانشگری ناشی از نقص در مهار، کنترل رفتار و خود تنظیمی است. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی، موجب راهبرد های ضعیف در حل مساله، ضعف در سازماندهی مهارت ها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه- بیش فعالی است.
مشکلات توجه در بیش فعالی چیست؟
توجه پایدار توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می‌رود. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند. در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. کودکان نوع نقص توجه همانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال کودکان دارای نوع نقص توجه به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان میدهند. در حالی که در نوع ترکیبی این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس کودکان دارای نوع نقص توجه، به پردازش کندتر دارند و مشکلاتشان در توجه انتخابی بیشتر است. بارکلی تفاوت های میان انواع زیرمجموعه‌های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است : در نوع ترکیبی، قدرت توجه پایدار پایین بوده اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدر تقویت میشود. در نوع بی توجهی مشکلاتی در توجه متمرکز دیده میشود اما به نظر می‌رسد نقص توجه بیشتر در نتیجه یک اختلال شناختی است.
سوالات متداول:
1- آیا کودکان بیش‌فعال همیشه پرانرژی و شلوغ هستند؟
نه لزوماً. برخی کودکان با ADHD ممکن است بیش‌فعالی و بیقراری نشان دهند، اما برخی دیگر، به ویژه دختران، بیشتر علائم نقص توجه مانند حواس‌پرتی و رویاپردازی دارند. این تفاوت‌ها باعث میشود تشخیص ADHD در برخی کودکان دشوارتر باشد.
2-آیا بازی‌های ویدیویی بر علائم بیش‌فعالی تأثیر دارند؟
بازی‌های ویدیویی می‌توانند علائم بیش‌فعالی را تشدید کنند، به ویژه اگر کودک زمان زیادی را صرف این بازی‌ها کند. این بازی‌ها ممکن است باعث افزایش حواس‌پرتی و کاهش تمرکز شوند. محدود کردن زمان استفاده از وسایل الکترونیکی و تشویق به فعالیتهای فیزیکی میتواند مفید باشد.
توجه انتخابی در پردازش و فیلترکردن اطلاعات وابسته در حضور محرکات نامربوط دخیل می‌باشد. مغز توسط اطلاعاتی از تمام بدن و محیط بمباران می‌گردد. اگر همه‌ی آنها پردازش شوند، ظرفیت مغز بزودی پر خواهد شد. توجه انتخابی به ما این اجازه را میدهد تا آن چه را که مهم است در نظر گرفته و بقیه را نادیده بگیریم. اما این فرایند در مغز همه کودکان اتفاق نمی افتد. کودکان بیش فعال با نقص توجه توانایی انتخاب و پاسخ صحیح به اطلاعات مفید را ندارند و این امر موجب اختلال در فرایند یادگیری آنان می گردد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان و تقویت توجه و تمرکز کودکان توسط تکنیک های کاردرمانی نقص توجه و بیش فعالی و استفاده از امکانات پیشرفته مرکز نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق تقویت مهارت های شنیداری، سنسوری روم و… به صورت تخصصی فعالیت می نماید.
عدم تمرکز و ناتوانی در حذف اطلاعات بیهوده توسط مغز، منجر به ایجاد یک سوال می‌گردد، چگونه ما ویژگی‌های موجودیت را انتخاب می‌کنیم و چه اتفاقی برای سایر داده‌‌ها می‌افتد؟ آزمایشات انجام گرفته در ۱۹۵۰ به این سوال با بررسی پدیده‌ی Cocktail party پاسخ میدهد. آزمودنی‌ها با دو جریان متفاوت گفتاری مواجه شدند، هرکدام با یک گوش، بوسیله هدفون از آزمودنی‌ها خواسته شد تا فقط به یک کانال از طریق تکرارکردن آن چه می‌شنوند گوش فرا دهند. زمانی که از نظر فیزیکی بین صدا‌ها تفاوت وجود داشت، برای مثال جنسیت گوینده یا شدت صدا، آزمودنی‌ها قادر بودند تا به پیام شنیداری انتخاب شده گوش فرا دهند و آن چه را که شنیده‌اند تکرار کنند. زمانی که هر دو جریان صدا‌های یکسانی داشت، سخت بود تا معنای دو پیام را از هم افتراق دهند. این آزمایشات اولیه پیشنهاد داده است که انتخاب، بعد از ذخیره‌ی موقت و قبل از پردازش معنایی صورت میگیرد.
آزمایشات بعدی برخی از یادآوری‌ها را از کانالی که مورد توجه قرار نگرفت توضیح داده‌اند، در واقع این اطلاعات فیلتر نشده‌اند اما به آنها توجه شده است، مثل کم کردن صدای یک رادیو یا تلویزیون. پیام اصلی از طریق سایر اطلاعاتی که مورد توجه قرار گرفته‌اند، بدست آمده است. سطح پردازش اطلاعاتی که مورد توجه قرار نگرفته‌اند ممکن است به این که آیا مربوط‌اند یا نامربوط و به بار درکی آنها در آن زمان وابسته باشد. زمانی که بار درکی پایین است، ظرفیت توجه بیشتری در دسترس است. به مثال مهمانی برگردید، زمانی که محرک موجود خسته کننده باشد، توجه میتواند بر سایر مکالمات در اتاق معطوف شود.
رادیو را در اتاق قرار دهید، یک متن بخوانید و یادداشت‌هایی راجع به آن بنویسید. هر موردی در رادیو که توجه شما را جلب کرده و حواس شما را از کارتان پرت میکند را یادداشت کنید. آیا آن یک صدای غیرمعمولی می‌باشد؟ یا یک صدای آشنا در رادیو است؟ تجربه شما چگونه با تئوری‌های توجه انتخابی شنیداری مرتبط میشود؟
توجه انتخابی در جهان بینایی، مکانیسمی است که نظرکردن، به دیدن تبدیل میکند. یک مثال از این مسئله، اسکن‌کردن قفسه سوپر مارکت برای پیدا کردن یک پاکت مخصوص حبوبات است، که ما آن‌هایی را که شبیه نمی‌باشند نادیده می‌گیریم و می‌توانیم به طور انتخابی به پاکتی که میخواهیم بخریم توجه کرده و آن را تفسیر کنیم. مفسر‌های مختلف از این که توجه به علت محدودیت‌های بسیار در ظرفیت‌مان جهت پردازش اطلاعات بینایی، انتخابی می‌باشد حمایت کردهاند که منجر به مفهوم رقابت محرکها برای منابع محدود می‌شوند. شواهدی در انسان‌ها برای رقابت عصبی با استفاده از FMRI یافت شده است، که محرک‌های مختلف بینایی هم بطور متوالی و هم همزمان وجود دارند. مطالعات مختلف نشان داد که بازنمود‌های همزمان، پاسخ‌های ضعیفی را نسبت به بازنمود‌های متوالی تحریک میکنند که علت آن رقابت بین آنها می‌باشد.
تحقیقات اولیه توجه انتخابی بینایی را کشف کرده است که با استفاده از تکالیف جستجوی بینایی بدست آمده‌اند. در یکی از آنها از آزمودنی‌ها خواسته شد تا یک محرک هدف را در آرایشی تشکیل شده از ۳۰ محرک‌های مزاحم پیدا کنند و زمان پاسخ به محرک هدف ثبت گردد. ویژگی‌های بینایی هدف، برای مثال شکل یا رنگ و تعداد عوامل مزاحم در آزمایش‌های مختلف متفاوت بود. زمانی که هدف و عوامل مزاحم بوسیله یک بعد از هم متمایز می‌شوند، پاسخ زمانی به هدف سریع خواهد بود و توسط تعداد محرک‌های مزاحم تاثیر نمی‌‌پذیرد که یک فرایند انتخابی موازی سریع را پیشنهاد میدهد. در شرایط دوم هدف توسط ترکیب ویژگی‌ها تعریف میشود. برای مثال رنگ و شکل، و یکی از این ویژگی‌ها با تعدادی از عوامل مزاحم تقسیم میشود. در این جریان، زمان پاسخ به محرک هدف طولانی میشود و به تعداد محرکها در آرایش وابسته خواهد بود، که این مسئله پیشنهاد میکند که پردازش توجه در یک جستجوی سریالی، در یک زمان، تا زمانی که محرک هدف پیدا شود، انجام میشود .
پارادایم جستجوی بینایی میتواند با جستجوی یک دوست در یک ایستگاه قطار شلوغ مقایسه گردد. یک جستجوی موازی سریع زمانی اتفاق می‌افتد که دوست مورد نظر با ژاکت سبز، در میان تعداد زیادی از افراد که لباس طوسی پوشیده‌اند قرار دارد. اگر شلوغی ناهمگون باشد، ویژگی‌های اضافی مثل نوع آرایش مو، قد و وزن در جستجوی سریالی برای پیدا کردن دوست اضافه خواهند شد و اگر محیط خیلی شلوغ باشد زمان زیادی خواهد برد.
توجه بینایی glue را فراهم میکند که به ما اجازه میدهد تا یک شی را در مجموعه‌ای از ویژگی‌های بی‌معنی ببینیم. دو شکل از پردازش در توجه بینایی وجود دارد که به بازشناسی اشیاء کمک میکند. پردازش موازی سریع از خصوصیات واحد، برای مثال رنگ جعبه‌ی حبوبات در قفسه، یا پردازش سریالی آهسته‌تر تمام اشیاء، برای مثال جستجوی کل جعبه، اخیراً، رشد تئوری‌ها پیشنهاد کرده است که انتخاب میتواند در سطوح مختلفی عمل کند و جستجوی بینایی تنها موازی یا سریالی نمی‌باشد. مطالعات نشان داده است که جستجو میتواند توسط نادیده گرفتن محرکاتی که ویژگی‌های مشترکی با هدف ندارند انجام گردد. این مسئله نشان‌دهنده‌ی این است که در جهان واقعی محرکها بسیار گوناگون هستند. برای این دیدگاه حمایتی وجود دارد که مهم‌ترین عامل در تکالیف جستجوی بینایی درجه‌ای می‌باشد که محرک هدف میتواند از سایر محرکها متمایز گردد. توجه زمانی نیاز می‌باشد که تمایز بین محرک هدف و سایر محرکها دشوار باشد. زمانی که تمایز محرک هدف آسان می‌باشد، برای مثال یک ماشین اسپورت قرمز در یک پارکینگ، جستجوی سریالی ماشین به ماشین برای پیداکردن آن نیاز نمی‌باشد.
مطالعات بیشتری در مورد توجه انتخابی بینایی و شنوایی نقش پردازش بالا به پایین را مدنظر قرار میدهند. Dumcan, desimone در سال ۱۹۹۵ پیشنهاد میکنند که پردازش بالا به پایین در توجه انتخابی ما را برای دریافت اطلاعاتی که از نظر رفتاری به سایر داده‌‌ها مربوط‌اند آماده میکند، که این مسئله میتواند توسط تعدادی از مطالعات FMRI که نشان میدهند توجه فضایی کرتکس بینایی اولیه را که قبلاً فقط به عنوان ناحیه حسی مورد نظر بود تحت تاثیر قرار میدهند، حمایت شود. بنابراین یک ارتباط مستقیم بین سیستم‌های حسی و شناختی در یک سطح ذاتی وجود دارد.
تئوری های توجه در کودکان
تئوری‌های رقیب بسیاری راجع به این که توجه چگونه تعیین می‌گردد، وجود دارند:
تجربیات گذشته تشخیص محرک‌های اولویتقدار را زمانی که اطلاعات غیرمربوط مهار شده‌اند، هدایت میکند. مثالی از این مسئله یک والد است که با صدای ترافیک در شب می‌خوابد اما همیشه به صدای گریه‌ی فرزندش پاسخ میدهد.
بصورت ژنتیک مشخص می‌شوند.
نکته‌ی بعدی این است که سیستم‌های توجهی ما به میزان زیادی با اهمیت بقا در ارتباط هستند، بنابراین ما به اطلاعاتی توجه می‌کنیم که بعنوان یک تغییر در محیط باز نمود پیدا میکند. با این حال، این مسئله به عنوان یک توضیح غیرموثر است به خاطر این که ما تورش‌های توجهی آموخته شده را از طریق تجربه کسب می‌کنیم- برای مثال حرفه‌ای شدن در مورد این که چگونه حروف كلمات معنادار را بخوانیم تا این که تنها به عنوان شکل به آنها توجه کنیم.
به طور خلاصه، توجه انتخابی ما را قادر می‌سازد تا عملکرد یک سیستم را با ظرفیت محدود مناسب‌سازی کنیم در حالی که به تاثیر از سطوح بالاتر جهت تمایز بین ارتباط محرک‌های رقیب اجازه می‌دهیم. از نظر کلینیکی، به خاطر این که توجه انتخابی برای کد گذاری اطلاعات در حافظه، بازیابی و دست‌کاری اطلاعات در حافظه‌کاری و اجرای موفقیت‌آمیز رفتار هدفمند ضروری می‌باشد، نقص در توجه انتخابی میتواند منجر به عدم تفسیر یا یکی از نقایص شناختی مشاهده شده در اسیب‌های نورولوژیک گردد.
کلینیک دکتر صابر در حیطه کاردرمانی توجه کودکان با نقص توجه و کودکان با اختلالات یادگیری فعالیت می نماید. مشکلات نقص توجه و تمرکز در کودکان موجب ضعف و ناکارآمدی تحصیلی در کودکان و افت مهارت های یادگیری در آنان می شود. مرکز کاردرمانی بیش فعالی و نقص توجه دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات و تجهیزات پیشرفته ای نظیر سنسوری روم، اتاق توجه شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی و … در حیطه مشکلات تو جه و تمرکز در کودکان به صورت حرفه ای فعالیت می نماید در این مطلب به ارائه نمونه ای از تمرینات قابل استفاده در منزل در زمینه کاردرمانی نقص توجه در کودکان دوره ابتدایی اشاره می شود. این تمرینات به کودک کمک می کند در حیطه تحصیلی پیشرفت بیشتری داشته و اعتماد به نفس بهتری پیدا کند.
تمرینات کاردرمانی نقص توجه
در این مرحله کودک باید شکلی را که با اشکال دیگر مشابهت دارد ولی نسبت به آنها مثلاً وارونه و یا در جهت مخالف قرار دارد، تمیز دهد. کسب مهارت در تشخیص، وضعیت قرار گرفتن شکل در فضا، در تشخیص محل نقطه‌‌های حروفی مانند: «ب، ت، ث،پ» و جزییات حروف نسبتاً مشابه، مانند: «ک، گ ، ف، ق، س، ش، ص، ض، ط، ظ »، مؤثر است.
در دیکته دانش آموزان نیز اشتبا‌هاتی مانند موارد زیر مشاهده میشود که مربوط به مشکل دانش‌آموز در این بخش می‌باشد:
جانه ………………………. خانه
کرفت ……………………. گرفت
ضابون ……………………. صابون
بشفاب ……………………. بشقاب
برای تقویت این بخش میتوان از تمرینات زیر استفاده کرد.
چند شکل رسم می‌کنیم که جهت یکی با دیگری فرق کند و دانش‌آموز باید آن را پیدا کند.
کارتهای مقوایی تهیه می‌کنیم. در سمت راست کارت، یک حرف می‌نویسیم و در جلوی آن، چند حرف (از جمله، حرف سمت راست) و دانش‌آموز باید آن را پیدا کرده دورش را خط بکشد.
ج ……………………………… ح – خ – چ – ج – ع –
ض ……………………. ق – غ – ص – ض – ن –
کارتهای مقوایی تهیه می‌کنیم. در سمت راست آن، یک کلمه می‌نویسیم. دانش‌آموز باید همان کلمه را از بین کلماتی که در سمت چپ نوشته ایم، پیدا کند.
زرد – زیبا – زمین – زرنگ – زمان – رها – زهر – زبان
در هر ستون، یک ترکیب با بقیه متفاوت است. آن را پیدا کن.
این پرچم ایران است.
این پرچم ایران است.
این پرچم ایران است.
این پرچم انران است.
این پرچم ایران است.
در هر ستون یک جمله با بقیه متفاوت است. آن را پیدا کن.
فاطمه با طاهره طناب بازی کرد.
فاطمه با طاهره طناب بازی کرد.
فاطمه با طاهره طناب بازی کرد.
فاطمه با طاهره ظناب بازی کرد.
در هر پاراگراف، یک کلمه با کلمه ی مشابه خودش تفاوت دارد. آن را پیدا کن.
صادق با صدای بلند فریاد زد و على را صدا کرد اما على پاسخی نداد، شاید او ضدای صادق را نشنیده بود.
یاران امام با وجود تشنگی و خشتگی بسیار، حاضر به تسلیم در برابر دشمن نشدند و در راه خدا تا آخرین نفس ایستادند و نشنگی و خستگی را بهانه نکردند.
حسین و حسن و محسن سه برادر هستند. حسین برادر بزرگتر و محسن برادر کوچک‌تر است. اسم خواهر آنها زهراست. زهرا از جسین کوچک‌تر است.
در متن زیر بعضی کلمه‌‌ها سرکش اضافی دارد. آنها را پیدا کن.
گربه از سگ می‌ترسد. دیروز یگ گربه، سگی را دید و فرار گرد.
اگبر و احمد در گورهی آجر پزی گار میکنند. کار در آن جا بسیار مشگل است.
در متن زیر بعضی کلمه‌‌ها نیاز به تشدید ندارند. آنها را پیدا کن.
پدر رضا نجّار است .رضا نجّاری را خیّلی دوست دارد.
در متن زیر بعضی حروف دو بار تکرار شده است. آنها را پیدا کن.
در جهان خلقت رازز‌های بسیاری وجود دارد. ماه و خوررشید از جملهی این عجاییب هستند.
ارزیابی کاردرمانی توجه و تمرکز
هدف ارزیابی تعیین این نکته که کدام سطح مشکلات توجهی بیمار بیشتر آشکارتر است می باشد و اینکه چطور این مشکلات بر روی اجرای کاری بیمار اثر گذاشته است.
در ابتدا تست‌های غربالگری ساده‌ای انجام می‌شوند، مثلاً از بیمار بخواهید از عدد ۲۰ عقب بشمارد یا ماههای سال را از آخر بگوید یا اینکه تکلیف هایی را با کاغذ و مداد انجام دهد.
یک رویکرد سازماندهی شده را برای تکلیف ها در مقابل یک رویکرد تصادفی و نا منظم انجام دهید. بیمار را در حال انجام تکلیف های عملکردی مشاهده کنید، آیا هنگامی که پیچیدگی تکلیف بیشتر می شود،حواس پرتی بیماری افزایش می یابد؟آیا بیمار می تواند مدتی از زمان را بر روی یک تکلیف خاص توجه کند؟آیا بیمار می تواند به طور همزمان هم راه برود و هم صحبت کند؟آیا بیمار می تواند یک تکلیف عملکردی را مثل خوراک پزی انجام دهد و توجه اش را به این خواندن و انجام دادن خوراک پزی متناوب کند؟ آیا آنها جزئیات را گم می کنند؟
متخصصان کلینیکی تشخیص کودکان بیش فعال و نقص توجه اغلب گزارش می دهند که بیماران مبتلا به نقایص توجه به نظر سردرگم عمل می کنند و در زمان هایی از روز نیز آژیته ( پریشان ) هستند: این رفتارها میتواند از طریق مشاهده ارزیابی شود. ارزیابی های استاندارد شده برای توجه مثل ( Test of Everyday Attention ) در دسترس می باشند.
کاردرمانی توجه و تمرکز
یک رویکرد عملکردی که تکلیف های معنی دار را مورد استفاده قرار می دهد می تواند مفید باشد. ( Michel ) و ( Mateer ) در سال ۲۰۰۶ پیشنهاد کردند که مداخله بایستی بر روی آموزش مهارت های عملکردی خاص و نه فرآیندهای اساسی متمرکز باشد. رهنمودهای کلینیکی توصیه می کند که کودکان برای درمان مشکلات توجهی تمرینات تکراری از فعالیت‌ها را دریافت کنند. فعالیت‌هایی که برای کودک با نقص توجه معنی دار و جالب هستند و کنترل مقدار محرک در محیط نیز بایستی انتخاب شده باشد. مثلاً در یک جلسه در آشپزخانه، جایی که از کودک خواسته میشود تا یک فنجان شیر گرم درست کند، درمانگران می‌توانند همه آیتمهای لازم را برای انجام تکلیف در جلوی کودک قرار دهند، سپس کودک تنها نیاز به ارتباط دادن اجزا باهم بدون نیاز به جست و جوی آیتم ها در آشپزخانه دارد. در هر زمانی، جلسه تکرار می شود و یک کار اضافی می تواند انجام شود مثل قرار دادن شیر در فریزر یا فنجان ها در قفسه.
همچنان که توجه بیمار بهبود می یابد، چالش ها و پیچیدگی های تکلیف می تواند به منظور کار بر روی سطوح بالاتر توجه افزایش یابد. تکلیف های تکراری می تواند بر روی میز استفاده شود. مثلاً جمع‌آوری حروف و پیدا کردن لغات تا زمانی که مداخلات به صورت یک چالش مناسب در بیایند و به منظور بهبود توجه، درجه بندی شوند.
استراتژی های تطابقی در درمان نقص توجه و تمرکز
رهنمودهای کلینیکی توصیه میکند که بیماران بایستی استراتژی‌ها را برای جبران در کاهش توجهشان آموزش ببینند. در صورتی که توجه به عنوان یک مشکل باقی بماند، می توان از استراتژی ها استفاده کرد. این میتواند به وسیله ایجاد ساختار برای هر روز یکودک مثل استفاده از یک سیستم روزانه انجام شود.
هنگامی که کودکان بیش از حد تحریک شده هستند و این میتواند در رفتار پریشان آنها دیده شود، عوامل ایجاد حواس پرتی را در محیط به حداقل برسانید و مطمئن شوید که کودک در یک مکان آرام قرار دارد. استفاده از تسهیلاتی به‌منظور حفظ توجه کودک در طول تکلیف ها می تواند مفید باشد.( این تسهیلات می تواند کلامی یا بینایی باشد) این تکنیک‌ها بایستی به خانواده‌ها و مراقبان به منظور کاهش پتانسیل مشکلات توجه ای و هیجانی که می تواند در هر دوی بیماران و مراقبانشان به وجود بیاید، آموزش داده شود.
سوالات متداول:
1-چگونه می‌توانم کودکم را برای کاردرمانی آماده کنم؟
با توضیح ساده و مثبت درباره جلسات درمانی و ایجاد محیطی حمایتی در خانه.
2- چه کودکانی نیاز به کاردرمانی برای نقص توجه دارند؟
کودکانی که در تمرکز، پیروی از دستورات، انجام تکالیف مدرسه، یا کنترل رفتارهای تکانشی مشکل دارند، می‌توانند از کاردرمانی بهره‌مند شوند. این کودکان ممکن است در انجام کارهای روزمره مانند مرتب کردن وسایل، برنامه‌ریزی برای فعالیت‌ها، یا حتی بازی با همسالان خود دچار مشکل شوند. کاردرمانی به آنها کمک میکند تا این چالش‌ها را پشت سر بگذارند و مهارتهای لازم برای زندگی روزمره را کسب کنند.
مرکز درمان بیش فعالی و نقص توجه دکتر صابر با استفاده از تمرینات توجه و تمرکز به درمان کم توجهی در کودکان می پردازد. تمرینات کاردرمانی توجه و تمرکز به تقویت انواع توجه در کودکان با استفاده از ابزارهای تخصصی و درمان های جدید مانند اتاق توجه بینایی، اتاق تقویت مهارت های شنوایی و سنسوری روم می پردازد. امکانات تخصصی مرکز توانبخشی دکتر صابر، در کنار تیم توانبخشی با تجربه و متخصص بهترین نتیجه درمانی را برای کودکان با نقص توجه و بیش فعالی حاصل می نماید.
تمرینات توجه و تمرکز در کودکان
* از کودک با نقص توجه بخواهید یک شی نورانی در حال حرکت را با چشم تعقیب کند (به تدریج زمان تمرین را افزایش دهید).
– شیء را در به صورت خطی افقی حرکت دهید و از او بخواهید آن را دنبال کند.
– شیء را در جهت عمودی حرکت دهید و از او بخواهید آن را دنبال کند.
– شیء را در مسیر دایرهای حرکت دهید و از او بخواهید آن را دنبال کند.
– از او بخواهید 20 ثانیه به شیء ثابت نگاه کند.
– دو شیء در دو دست خود گرفته و دستان خود را باز کنید. از کودک بخواهید توجه خود را از یک شیء به دیگری انتقال دهد. این کار را 20 بار انجام دهد.
– شیء را در مسیری حرکت دهید و با استفاده از حرکت شیء در فضا، شکلی (دایره، مربع، مثلث) بسازید، از کودک بخواهید نام شکل ساخته شده را بگوید.
– در تمرین قبلی از کودک بخواهید شکل مورد نظر را بکشد.
– با استفاده از شیء نورانی یکی از حروف الفبا را در فضا ترسیم کنید ؟؟؟ حدس بزند حرف مربوطه چه کلمهای بوده است.
* مسیر خاصی روی زمین مشخص کنید و از کودک بخواهید فقط روی همان مسیر راه برود. میتوانید برای این کار از مقواهای رنگی، کفی کفش، و یا لیوان یک بار مصرف استفاده کنید.
– کاغذهایی با رنگهای مختلف را روی زمین قرار دهید و از کودک بخواهید فقط روی رنگ خاصی قدم بردارد و یا سریعا از روی آن رنگ بدود.
– از کودک بخواهید با پا گذاشتن روی رنگ خاصی و با جفت پا پریدن مسیر را طی کند.
– در حالی که کاغذهای رنگی (زرد، سفید، قرمز، آبی) روی زمین قرار دارند، از روی آنها طی مسیر کند اما نباید روی کاغذهای قرمز و سبز قدم بردارد.
– از کودک بخواهید تا روی مسیر کاغذهای رنگی شروع به راه رفتن کند و هر زمان که شما رنگی را اعلام کردید پای خود را روی آن بگذارد.
– از کودک بخواهید روی مسیر کاغذهای رنگی شروع به راه رفتن کند، زمانی که شما نام رنگ سبز را آوردید روی رنگ زرد قدم بردارد، همچنین زمانی که نام رنگ آبی را ذکر کردید روی رنگ قرمز قدم بردارد.
– کاغذهای رنگی و یا کاغذهای مچاله شده و یا لیوانهای یک بار مصرف را روی زمین و در فواصل مشخص قرار دهید و از کودک بخواهید عقب عقب روی آنها راه برود.
* روبروی کودک قرار بگیرید. از او بخواهید مانند آیینهی شما، هر حرکتی را که انجام میدهید مانند شما تکرار کند
– دستان خود را باز کنید و مانند شکل در وضعیت ابداکشن قرار دهید.
– در همان وضعیت قبل یکی از دستانتان را به سمت جلو بیاورید.
– هر دو دست را به بالای سر بیاورید.
– دست راست و پای چپ را با هم بالا بیاورید.
– با دست راست بینی خود را گرفته و با دست چپ گوش راستتان را بگیرید و سپس بعد از تکرار کودک دستها را جا به جا کنید.
– یکبار بچرخید و سپس دست بزنید.
– دست راست را روی بینی خود قرار داده و دست چپتان را روی سرتان بگذارید و بعد از تکرار کودک، دستها را جا به جا کنید.
– چشمهایتان را باز و بسته کنید و سپس سر جای خود یکبار بالا و پایین بپرید.
– دستهایتان را تا جای ممکن باز کنید و پای چپتان را بالا بیاورید.
* یک دارت روی مقوا بکشید و ده لایه مختلف روی آن ترسیم کنید و لایهها را نامگذاری کنید.
– از کودک بخواهید در فاصله دور بایستد و هر شمارهای که عنوان میکنید به سمت آن ضربه وارد کند.
– دارت دیگری با مقوا تهیه کرده و فقط یک نقطه مرکزی روی آن بکشید. سپس اسامی مختلفی را روی دارت مورد نظر بنویسید. (اسامی دختر، پسر، حیوان، گل، رنگها و …)
به عنوان مثال: سبز/ آبی/ گربه/ زرد/ قرمز/ آسمان/ رها/ درخت/ فاطمه
سپس از کودک بخواهید در فاصلهای که بتواند حروف نوشته شده را بخواند قرار بگیرد.
دستورات زیر را انجام دهد:
– به رنگ زرد بزن.
– به نام دختر بزن.
– به نام حیوان بزن.
– به برعکس سفید بزن (باید به رنگ سیاه بزند).
– به اسمی که نقطه ندارد بزن (مثل رها).
– به اسمی که یک نقطه دارد بزن (زرد).
– به اسمی که کنار قرمز است بزن.
– به اسمی که سمت چپ آبی است بزن.
– به اسمی که بالای اسم درخت است بزن.
– به اسمی که بالاتر از همه است بزن.
درمان کم توجهی در کودکان بیش‌فعال
* از کودک بخواهید تا به فضای اتاق به خوبی نگاه کند. سپس در گوشهای از اتاق سبد توپی قرار داده و برای کودک توضیح دهید تا باید با چشمان بسته توپها را وارد سبد کند. سپس چشمان کودک را با چشم بند ببندید و او را در سمت دیگر اتاق رها کنید و توپها را یکی یکی به دست او داده تا در سبد قرار دهد.
* چشمان کودک را ببندید سپس اشکال مختلف هندسی را در دست او قرار دهید و از او بخواهید بگوید نام آن شکل هندسی چیست، سپس در حالی که چشمان او بسته هستند از او بخواهید دستورات زیر را اجرا کند:
– دو تا مثلث بده.
– سه تا ربع بده.
– یک دایره بده.
* در حالی که کودک روبروی شما قرار دارد با او توپ بازی کنید و از او بخواهید توپ را چند بار به سمت شما پرتاب کرده و بگیرد. سپس چشمان او را ببندید و از او بخواهید در حالی که توپ را در دست گرفته دو بار دور خودش بچرخد، سپس توپ را در همان ؟؟؟ سمت شما پرتاب کند و بگیرد.
* از کودک بخواهید در حالی که چشمانش بستهاند از درمان مازی که با بالش و یا سایر وسایل موجود در اتاق به شکل راهرویی پیچ در پیچ درست کردهاید چهار دست و پا عبور کند. قبل از تمرین اجازه دهید کودک ماز را کاملا ببینید و مسیر آن را به خاطر بسپارید.
* در حالی که چشمان کودک بسته هستند، در کف دست کودک با انگشت خود شکلی بکشید و از او بخواهید نام شکل مورد نظر را بگوید.
* تمرین قبل را به این صورت انجام دهید که کف دست کودک، حرفی از حروف الفبا را بنویسید و از کودک بخواهید حرف مورد نظر را حدس بزند.
* دو تمرین آخر را بر روی پشت کودک انجام دهید.
* از کودک بخواهید با چشمان بسته، مسیری را طی کند. در حین طی کردن مسیر، کودک را حمایت کنید تا به چیزی برخورد نکند و یا اینکه روی زمین نیفتد.
* دستان کودک را در یک وضعیت خاص قرار بدهید، مثلا دست چپ را بالا و دست راست را به سمت پایین بگذارید. سپس دستان کودک را آزاد کنید و از او بخواهید چشمان خود را ببندد و وضعیتی را که در دستان او ایجاد کرده بودید را به خود بگیرد.
* تمرین قبل را به مرور پیچیدهتر کنید و پاهای کودک را نیز درگیر کنید. مثلا یک دست را به سمت جلو آورده و یک پا را بالا بیاورید. سپس چشمانش را ببندید و از او بخواهید این وضعیت را با چشمان بسته، در خود ایجاد کند.
تمرینات دیداری- حرکتی در درمان کم توجهی در کودکان
– خانه هایی به رنگهای مختلف بر روی زمین کشیده و آنها را شماره گذاری کنید
– از کودک بخواهید روی شمارهها به ترتیب لِی لِی کند.
– روی شمارههای فرد راه برود و روی شمارههای زوج جفت پا بپرد.
– روی رنگ خاصی لِی لِی کند و روی رنگ دیگری جفت پا بپرد.
– از او بخواهید وقتی به اعداد مضرب سه رسید روی آنها پا نگذارد و از روی آنها بپرد.
– مسیر پریدن و لِی لِی را به سمت عقب تکرار کند.
– از کودک بخواهید زمانی که به عدد 4 رسید همزمان هم بپرد و هم 180 درجه بپرخد، سپس مسیر را به سمت پشت خود ادامه دهد، زمانی که به عدد 7 رسید همین حرکت را انجام دهد، حال صورت او رو به صفحه قرار گرفته است.
– از او بخواهید روی خانهها لِی لِی برود، وقتی به اعداد فرد رسید همزمان دست بزند و وقتی به اعداد زوج رسید همزمان گوشهایش را بگیرد.
– از او بخواهید روی خانههای آبی یک بار، روی خانههای قرمز دو بار و روی خانههای سبز سه بار لِی لِی کند. این کار را به تعداد همه خانههای آبی، قرمز وسبز که وجود دارد انجام دهد.
– از او بخواهید بدون اینکه روی خطوط قرار بگیرد، روی خانهها چهار دست و پا راه برود، به گونهای که هر بار دستها در خانه جلویی و پاها در خانه پشتی قرار بگیرند.
– در حین لِی لِی کردن در خانهها سنگ کوچکی را با پاهایش همزمان به سمت جلو براند.
– در فاصلهای دور از خانهها قرار بگیرد و سنگ کوچکی را از دور به سمت خانههایی که عدد آن را به او میگویید پرتاب کند، به گونهای که سنگ دقیقا در همان محل قرار گیرد، مثلاً خانه شماره 7.
– از او بخواهید سنگ را با پا به سمت خانه مورد نظر حرکت دهد، مثلاً با تنظیم نیروی مورد نظر پا، آن را از خانه یک به خانه 7 بیندازد.
– از دو کودک دیگر بخواهید دو سر طناب را بگیرند (یا یک سر طناب را به گوشهای گره زده و سر دیگر آن را خودتان بگیرید)، سپس از کودک بخواهید با حرکت دادن طناب از روی آن بالا و پایین بپرد.
– از کودک بخواهید همزمان با بالا پریدن از روی طناب، در هنگام پریدن دستانش را به هم بزند (دست بزند).
– از کودک بخواهید زمانی که به بالا میپرد همزمان کلمهای را بگوید مثلاً بگوید: «گل» و هنگامی که روی زمین قرار دارد کلمهای دیگر را ادا کند، مثلاً: سیب.
– از کودک بخواهید به سمت عقب از روی طناب بپرد.
– در حالی که طناب روی زمین است از کودک بخواهید به سمت راست و چپ آن را با جفت پاها بپرد و همزمان به سمت جلو نیز حرکت داشته باشد، به گونهای که بعد از چند بار پرش به انتهای طناب برسد.
– کودک، تمرین قبلی را در حالتی انجام دهد که به سمت عقب میپرد و در آخر به اول طناب برسد.
– روی طناب به گونهای راه رود که پای سمت راست او در ابتدا در سمت چپ طناب قرار گیرد و پای ست چپ نیز در سمت راست طناب قرار گیرد، سپس به همین صورت مسیر را تا انتها ادامه دهد.
– روی طناب عقب عقبی راه برود.
– روی طناب به پهلو راه برود.
– در طرف چپ و راست طناب لِی لِی کند. به گونهای که یکبار در سمت راست او و بار دیگر در سمت چپ طناب قرار بگیرد، و در انتها به آخر طناب برسد.
– در حالی که یک پای کودک روی زمین و پای دیگرش روی طناب قرار دارد، با کشاندن پایی که روی طناب است به سمت جلو حرکت کند، در این حالت پایی که روی زمین است همراه با پای دیگر به جلو لِی لِی میکند.
– روبروی طناب قرار گرفته و به سمت جلو و عقب بپرد، و همزمان مسیر طناب را به پیش برود، به طوری که در انتها به آخر طناب برسد.
کاردرمانی کودکان کم توجه
دانش آموزی که در قسمت توجه مشکل دارد، یک حرف یا یک کلمه را در یک متن، به راحتی تشخیص نمیدهد مثلاً «ت» را با «ث، ن، پ، ب» اشتباه میگیرد و یا با دیدن یک کلمه، دچار سردرگمی میشود. تقویت این بخش توسط کاردرمانی کودکان کم توجه باعث تشخیص حروف و کلمات از حروف و کلمات اطرافشان، تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات که برای خواندن کلمات، عبارات و پاراگرافها مهم است، میشود. اگر ضعف و اختلال در توجه، در دوران پیش دبستان، ترمیم نشود، در دوران دبستان، موجب بروز مشکلات خاصی، مخصوصا در خواندن میشود و با توجه با اینکه خواندن زیربنای دروس است، به طبع آن، نوشتن، املا و ریاضیات را نیز درگیر میکند. مرکز کاردرمانی بیش فعالی و نقص توجه در کودکان زیر نظر متخصص کاردرمانی جناب آقای صابر در حیطه تقویت توجه و بهبود مهارت های تمرکزی کودکان با استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر کاردرمانی نقص توجه، اتاق تاریک بینایی، سنسوری روم، اتاق توجه شنیداری و… مشغول به فعالیت می باشد.
در این تمرینها توانایی کودک را در کشف شکلهای پنهان میتوان تقویت کرد. تداخل خطوط و اشکال ممکن است باعث سردرگم شدن کودک شود، که این خود، نشانهای از مشکل کودک در تشخیص شکل از زمینه است. بر اساس نظر متخصصین امر تعلیم و تربیت، گاهی دانش آموزان در تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات، عبارات و پاراگرافهای نوشته شده دچار مشکل میگردند و نمی توانند بر موردی که از او خواسته میشود تمرکز کند و آن را در زمینه دیداری تفکیک کند. این مهارتها موجب درمان نقص توجه کودکان می گردد.
برای رفع این مشکل نیز و می توان فعالیتهای زیر را انجام داد:
۱) در کارتی که اشکال هندسی گوناگون دارد از کودک میخواهیم که دور شکل هندسی خاصی را خط بکشد.
۲) در داخل یک صفحه، حروفی که شبیه همدیگر هستند، مثل «ب – ث – ت – ن – و یا ح – خ – چ – ج» را بنویسیم و از او بخواهیم، دور حرفی را که ما از او خواستهایم خط بکشد.
۳) از دانش آموز میخواهیم شکل خاصی را در زمینهای مانند نقاشی در هم، پیدا کند.
۴) از دانش آموز می خواهیم دور حرف خاصی را در یک کتاب داستان یا یک برگه روزنامه جدا کند.
۵) نقاشی یا طرح هایی را که در آنها تصاویر پنهان وجود دارد به دانش آموز داده و از وی میخواهیم تصاویر مورد نظر را پیدا کند.
۶) پایداری یا ثبات شکل
هدف این تمرینها ایجاد توانایی درک و تشخیص هر شکل صرف نظر از اندازه، وضعیت و یا رنگ آن است. فراستیک معتقد است که این مرحله جهت تشخیص کلمات آشنا در زمینهای که رنگ و اندازه و شکل آن ناآشناست، ضروری است. در مورد کلمات نیز دانش آموز، این حقیقت را در مییابد که کلمه، چه کوچک و چه بزرگ، چه چاپی و غیر چاپی و… همان کلمه است و توانایی درک و تشخیص حروفی که صدایشان یکی است، اما شکل متفاوتی دارند را دارد. مانند شکلهای مختلف «ز – ذ – ظ – ض» بدیهی است، عدم توانایی کودک در این مرحله، خصوصا در دوران دبستان، میتواند موجب ضعف کودک بیش فعال با نقص توجه در درک هندسه فضایی، املا و خواندن شود.
سوالات متداول:
1-آیا کم توجهی همان ADHD است؟
نه همیشه. کم توجهی میتواند بخشی از ADHD باشد یا ناشی از عوامل دیگر مانند استرس یا کم‌خوابی.
2- آیا بدون دارو میتوان کم توجهی را درمان کرد؟
بله، با رفتاردرمانی، تغییرات محیطی، ورزش، و رژیم غذایی مناسب.
بیش فعالی یک اختلال رفتاری رشدی می باشد که با علائمی نظیر بی قراری، رفتارهای تکانشگرانه و نقص در توجه خود را نشان می دهد. مرکز کاردرمانی برای بیش فعالی و نقص توجه دکتر صابر در زمینه تشخیص و درمان علائم بیش فعالی به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. بخش های مختلف مرکز درمان بیش فعالی شامل اتاق توجه بینایی، اتاق بهبود مهارت های شنیداری، سنسوری روم، ماساژ درمانی، بازی درمانی و رفتار درمانی، بخش آموزش، بخش کاردرمانی ذهنی، یکپارچگی حسی، تست های تخصصی هوش و گفتاردرمانی و مشاوره بسته به نیاز مراجعین و تشخیص دکتر بیش فعالی مورد استفاده قرار می گیرند تا بهترین نتیجه درمانی را در درمان بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان حاصل نمایند.
بیش فعالی در کودکان وبزرگسالان
علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان به سه زیر مجموعه تقسیم می شود:
1.فقط کمبود توجه
۲. فقط بیش فعالی
٣. مختلط
تشخيص بیش فعالی: شروع قبل از ۷ سال، مدت زمان حداقل ۶ ماه، الگوی رفتاری بیش از حد برای سن و هوش
شیوع بیش فعالی: بیشتر از ۱۰٪ جمعیت، پسران بیشتر از دختران، همراه با سایر اختلالات روانی و ناتوانی در یادگیری، ادامه علائم در بزرگسالی
اتیولوژی بیش فعالی: عوامل خانوادگی به شدت دخیل است زیرا وجود اختلال کم توجهی – بیش فعالی در اعضای خانواده های درجه اول بیشتر یافت می شود، اما تشخیص ژنتیکی از عوامل محیطی دشوار است. تئوری‌های احتمالی شامل:
– ناهنجاری‌های انتقال‌دهنده عصبی در کاهش فعال سازی / تحریک در قسمت بالای ساقه مغز و لوبهای فرونتال – تأخیر / رشد غیر طبیعی لوبهای فرونتال
– عوارض دوران بارداری – سموم، زایمان طولانی، مسمومیت با سرب
نظریه‌های مربوط به زمینه‌های کمبود منتهی به الگوهای رفتاری شامل:
1.عدم برنامه‌ریزی، سازماندهی، حفظ توجه / تلاش در تکمیل وظایف
٢. ناتوانی در مهار عملکرد تکانه‌ای، مرتبط با حافظه‌کاری، خود تنظیمی، درونی کردن گفتار، تنظیم مجدد
رفتارهای کلامی / غیر‌کلامی
۳. عدم تعدیل سطح برانگیختگی برای پاسخگویی به خواسته ها و نیازها
۴.تمایل غیرمعمول قوی به دنبال تقویت فوری.
* بیش فعالی دیگر ویژگی مهم و اساسی این اختلال نیست.
رفتارهای مشترک:
بیقراری
گفتار تکانه‌ای
سختی در دنبال کردن مسیرها
سازماندهی دشوار
کاهش ظرفیت توجه در محل کار / بازی
فراموشی
رایج بودن تنوع علائم در مواردی مشاهده کاهش علائم در فعالیتهای بسیار جذاب (به عنوان مثال بازی‌های ویدیویی، ورزش).
رفتارهای مشاهده شده در مدرسه
اغلب غیرفعال در کلاس
انجام بی‌دقت و نامرتب کارهای نوشتنی
مختل کننده (بی قرار، ایجاد سروصدا، صحبت کردن)
عدم تکمیل تکالیف
عدم توانایی نشستن
رفتارها در بزرگسالی
تغییر کردن الگوی علائم
مشاهده علائم در ۵۰-۸۰٪ از کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی – بیش‌فعالی همچنان در نوجوانی و بزرگسالی شامل بی قراری، تمرکز ضعیف و تکانشگری و مشکلاتی در دانشگاه، عملکردهای حرفه ای و اجتماعی
رفتارهای وابسته
عزت نفس پایین
انزوا طلبی
عدم توانایی مسئولیت‌پذیری
افزایش خطر ابتلا به افسردگی، اضطراب، خودکشی
افزایش خطر اخراج شدن از دبیرستان
* در شرایط کلینیکی حداقل 3/2 افراد مبتلا به اختلال کم توجهی – بیش فعالی دارای اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه یا اختلال سلوک هستند.
ارزیابی
پروفایل کاری کلی برای تعیین توانایی انجام فعالیتهای روزمره، عملکرد مدرسه، بازی و فعالیتهای معنی‌دار
از مهارت حرکتی و حرکت ABC، یکپارچگی دیداری حرکتی، آزمون سیستم‌های دیداری حرکتی، ارزیابی سیستم‌های رفتاری کودکان، سیستم نمره‌دهی مهارتهای اجتماعی
علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان: تشخیص و تفاوت‌ها
بیش فعالی یا ADHD یک اختلال عصبی-رشدی است که هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده میشود. علائم این اختلال در کودکان معمولاً شامل بیقراری، عدم تمرکز، پرحرفی و انجام کارهای بدون فکر است. در بزرگسالان، این علائم ممکن است به شکل مشکلات در مدیریت زمان، بی‌نظمی و تصمیم‌گیری‌های impulsive بروز کند. علت بیش فعالی کودکان میتواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عصبی باشد. تشخیص به موقع این اختلال توسط متخصصان در مرکز تشخیص بیش فعالی کودکان میتواند به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند.
تاثیر بیش فعالی بر روابط اجتماعی و تحصیلی
کودکان و بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی اغلب با چالش‌هایی در روابط اجتماعی و عملکرد تحصیلی یا شغلی مواجه می‌شوند. کودکان ممکن است در مدرسه با مشکلات یادگیری و تعامل با همسالان روبرو شوند، در حالی که بزرگسالان ممکن است در حفظ شغل یا روابط عاطفی دچار مشکل شوند. علت بیش فعالی کودکان میتواند به دلیل عدم تعادل شیمیایی در مغز باشد، اما با مراجعه به مرکز تشخیص بیش فعالی کودکان و دریافت حمایت‌های لازم، این چالش‌ها قابل مدیریت است.
راهکارهای مدیریت بیش فعالی در خانه و مدرسه
مدیریت بیش فعالی نیازمند همکاری والدین، معلمان و متخصصان است. در خانه، ایجاد یک محیط ساختارمند و استفاده از تقویم‌های بصری میتواند به کودکان کمک کند. در مدرسه، معلمان می‌توانند با ارائه دستورالعمل‌های واضح و زمان‌بندی مناسب، به بهبود تمرکز دانش‌آموزان کمک کنند. علت بیش فعالی کودکان ممکن است به عوامل محیطی مانند استرس یا تغذیه نامناسب نیز مرتبط باشد. مراجعه به مرکز تشخیص بیش فعالی کودکان میتواند به شناسایی دقیق این عوامل کمک کند.
تشخیص بیش فعالی: چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم؟
تشخیص بیش فعالی نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصصان است. اگر کودک یا بزرگسال علائمی مانند بیقراری شدید، عدم تمرکز و رفتارهای تکانشی را به مدت طولانی نشان دهد، مراجعه به متخصص ضروری است. علت بیش فعالی کودکان میتواند ژنتیکی یا مرتبط با مشکلات دوران بارداری باشد. در مرکز تشخیص بیش فعالی کودکان، با استفاده از تست‌های استاندارد و مصاحبه‌های دقیق، تشخیص قطعی انجام میشود و برنامه درمانی مناسب ارائه می‌گردد.
مداخله درمانی در بیش فعالی
درمان بیش فعالی به دو دسته دارویی و غیردارویی تقسیم میشود. برای کودکان، روش‌های غیردارویی مانند رفتاردرمانی، آموزش والدین و برنامه‌های آموزشی ویژه بسیار موثر است. در بزرگسالان، ترکیبی از داروها و روان‌درمانی مانند CBT (درمان شناختی-رفتاری) میتواند مفید باشد. علت بیش فعالی کودکان اغلب به دلیل اختلال در عملکرد نورون‌های مغزی است، اما با تشخیص درست در مرکز تشخیص بیش فعالی کودکان، میتوان راهکارهای درمانی مناسب را ارائه داد.
مبتنی بر تئوری‌های پردازش حسی، یادگیری حرکتی و کسب مهارت، توانبخشی، دیدگاه شناختی رفتاری و روانی اجتماعی
لازم بودن ایفای نقش مشورتی برای ایجاد تغییرات محیطی / برنامه درسی برای کودک.
درگیر کردن والدین و معلمان در همه مداخلات
مداخلات کاردرمانی در کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی – بیش فعالی
مهارتهای حرفه‌ای، مهارتهای مربوط به مطالعه، زندگی اجتماعی، برنامه‌ریزی جابجایی‌ها، مهارتهای ارتباطی/تعاملی
نتیجه‌گیری:
بیش‌فعالی یا ADHD یک اختلال شایع است که هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تأثیر قرار میدهد. این اختلال میتواند باعث ایجاد چالش‌هایی در زندگی روزمره، روابط اجتماعی، عملکرد تحصیلی و شغلی شود. با این حال، با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، بسیاری از این چالش‌ها قابل مدیریت هستند. علت بیش‌فعالی کودکان میتواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عصبی باشد، اما مراجعه به مرکز تشخیص بیش‌فعالی کودکان و دریافت حمایت‌های تخصصی، اولین گام موثر در جهت بهبود کیفیت زندگی فرد است.
سوالات متداول:
1-چرا برخی از کودکان بیش‌فعال فقط در محیط‌های خاصی (مثلاً مدرسه) رفتارهای بیش‌فعالی دارند؟
بیش‌فعالی میتواند به شدت تحت تأثیر محیط باشد. اگر محیط استرس‌زا، خسته‌کننده یا بیش‌ازحد ساختاریافته باشد، علائم ممکن است بیشتر دیده شوند. در مقابل، در محیط‌های باز و انعطاف‌پذیر، کودک ممکن است کنترل بهتری داشته باشد.
2-آیا بیش‌فعالی در کودکان میتواند با تغذیه نامناسب تشدید شود؟
بله، برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف بیش از حد قند، مواد افزودنی مصنوعی و کمبود مواد مغذی مانند آهن و امگا-۳ می‌توانند علائم بیش‌فعالی را تشدید کنند.
