حافظه ضعیف در کودکان زمانی اتفاق می افتد که کودکان نمی توانند چیز هایی را که مدت ها قبل شنیده بودند یا آموزش دیده بودند، به خاطر بیاورند، یا نمی توانند به یادآوری جزئیات مسائلی که کمی پیش تر شنیده یا دیده بودند، بپردازند. درمان حافظه ضعیف کودک به این بستگی دارد که ریشه مشکل در کجاست و مشکل چقدر جدی است. دکتر صابر، بهترین دکتر هوش و حافظه و پزشک متخصص حافظه در تهران، با در نظر گرفتن روش های نوین و تست هوش تخصصی به درمان حافظه ضعیف کودکان می پردازد.
معاینه دکتر هوش و حافظه
توصیف مفصل عملکرد روانی فعلی کودک از طریق مشاهده و پرسش های اختصاصی انجام می شود. دکتر حافظه باید به قد و قواره کودک، آراستگی، وضعیت تغذیه، وجود خونمردگی، ابعاد سر، علائم جسمی اضطراب، حالات چهره و ادا و اطوار کودک توجه کرده و آن ها را یادداشت کند.معاینه کننده می تواند در اتاق انتظار و پیش از شروع مصاحبه و نیز در جریان جلسه خانوادگی تعاملات موجود بین والدین و کودک را مشاهده کند. نحوه مکالمه والدین و کودک و حالت هیجانی آن ها حائز اهمیت است.
دکتر هوش و حافظه باید به نحوه واکنش کودک به جدا شدن از پدر یا مادر برای مصاحبه انفرادی و رفتار او هنگام پیوستن دوباره توجه کند. فقدان عاطفه موقع جداشدن یا پیوستن دوباره و یا ناراحتی شدید موقع جداشدن یا پیوستن دوباره ممکن است حاکی از وجود مشکلاتی در روابط والد- کودک یا حافظه ضعیف باشد که توسط متخصص حافظه قابل شناسایی است.
جدول ارزیابی روانی در کودکان
مشخصات کلی
مشخصات بیمار و اعضای خانواده
منبع ارجاع
منبع اطلاعات
شرح حال (تاریخچه)
شکایت عمده
سابقة بیماری فعلی
سوابق رشدی و نقاط عطف رشد
سابقه روان پزشکی
سابقه طبی، از جمله واکسیناسیون
سابقه اجتماعی خانواده و وضعیت زناشویی والدین
سابقه تحصیلی (هوش و حافظه) و عملکرد فعلی در مدرسه
سابقه روابط با همسالان
عملکرد فعلی خانواده
سوابق طبی و روان پزشکی اعضای خانواده
معاینه جسمی فعلی
معاینه وضعیت روانی
معاینه عصبی روان پزشکی (در صورت لزوم)
آزمون رشدی، روانشناختی و تحصیلی
فرمول بندی و خلاصه
تشخیص DSM-5
توصیه ها و طرح درمانی حافظه ضعیف
معاینه کودکان توسط دکتر هوش
ظاهر جسمانی
تعامل والد- کودک
جدایی و پیوستن دوباره
وقوف به زمان، مکان و اشخاص
تکلم و زبان
خلق
عاطفه
فرآیند و محتوای تفکر
میزان وابستگی اجتماعی
رفتار حرکتی
شناخت
هوش و حافظه
قضاوت و بینش حافظه ضعیف
اختلال موقعیت سنجی کودکان کم حافظه
اختلال در موقعیت سنجی (orientation) ممکن است بازتاب آسیب عضوی، حافظه ضعیف یا اختلال تفکر باشد. با این حال سن کودک باید در نظر گرفته شود زیرا انتظار نمی رود بچه های خیلی کوچک تاریخ، سایر اطلاعات زمانی یا نام مکان مصاحبه را بدانند. متخصص حافظه باید به وجود سطحی از تکلم و فراگیری زبان، متناسب با سن کودک در بررسی وضعیت حافظه کودکان دبستانی توجه کند. تفاوت مشهود بین کاربرد زبان بیانی و زبان دریافتی باید مورد توجه قرار گیرد.
دکتر هوش و حافظه همچنین باید به سرعت تکلم، ریتم، تأخیر در پاسخ دادن، خود انگیزی در تکلم، آهنگ کلام، تلفظ کلمات و آهنگ گفتار (prosody) توجه کند. پژواک کلام، عبارات قالبی تکراری و زبان دستوری غیر معمول یافته های روان پزشکی مهمی هستند. کودکانی که تا سن ۱۸ ماهگی از به کار بردن کلمات ناتوان هستند و آن هایی که تا سن 5/2 تا 3 سالگی نمی توانند عبارت به کار ببرند اما سابقه غان و غون کردن طبیعی و پاسخ دهی مناسب به اشارات غیر کلامی دارند، احتمالاً رشد طبیعی دارند. معاینه کننده باید نقش احتمالی نقصان شنوایی را در اختلال زبان و تکلم در نظر بگیرد.
تغییرات خلق و حافظه ضعیف
چهره غمگین کودک با حافظه ضعیف، فقدان لبخند متناسب، گریه، اضطراب، سرخوشی و خشم و نیز بیان کلامی احساسات، شاخص های معتبر خلق هستند. حرکات پایدار در بازی و تخیل نیز بازتاب خلق کودک است. دکتر هوش و حافظه باید به طیف بیان هیجانی، تناسب عاطفه با محتوای تفکر، توان عبور آرام از یک عاطفه به عاطفه ای دیگر و تغییرات ناگهانی و بی ثبات هیجانی توجه کند. در ارزیابی دکتر هوش و حافظه، متخصص حافظه همواره باید آنچه را که از نظر رشد با توجه به سن کودک انتظار می رود و آنچه برای هر گروه سنی انحراف تلقی می شود در نظر بگیرد.
در ارزیابی شکل تفکر به شل شدن تداعی ها، تفکر سحر آمیز افراطی، در جاماندگی (perseveration)، پژواک کلام، توانایی کودک برای تفکیک واقعیت و تخیل، انسجام جمله و توانایی استدلال منطقی توجه می شود. در ارزیابی محتوای تفکر هذیان ها، وسواس های ذهنی، مایه های ذهنی، ترس ها، آرزو ها، اشتغالات ذهنی و علایق کودک در نظر گرفته می شود.
در کودکان که قادر به درک مفهوم خودکشی بوده و از نظر رشد کلامی بتوانند سؤالات مربوط به آن را بفهمند، افکار انتحاری همواره بخشی از بررسی وضعیت روانی است. کودکان ۴ ساله به بالا که از هوش متوسطی برخوردارند فهمی نسبی از آنچه واقعی است و آنچه خیالی‌است، دارند و می توان از آن ها در مورد افکار خودکشی سؤال کرد، هر چند مفهوم جدی پایداری مرگ ممکن است تا سال ها وجود نداشته باشد. افکار پرخاشگرانه و عقاید دیگرکشی در اینجا ارزیابی می شود.
اختلالات ادراکی نظیر توهمات نیز مورد ارزیابی واقع می شود. بچه های خیلی کوچک معمولاً گستره توجه کوتاهی دارند و ممکن است بی آن که پرش افکار علامتدار داشته باشند موضوع صحبت را بطور ناگهانی تغییر دهند. در بچه های خیلی کوچک توهمات گذرای بینایی و شنوایی لزوماً به معانی بیماری های روان پریشی عمده نیست ولی بررسی های بیشتر را ایجاب می کند.
ارزیابی هوش و حافظه کودک
دکتر هوش و حافظه متناسب بودن واکنش کودک نسبت به مصاحبه گر، میزان کلی مهارت های اجتماعی، تماس چشمی، میزان انس یا پس کشیدن در فرآیند مصاحبه را ارزیابی می کند. رفتار بسیار دوستانه و مأنوس ممکن است به همان اندازه واکنش های انزوایی و پس کشیدن مسأله ساز باشد.
متخصص حافظه، عزت نفس کودک، زمینه های اعتماد کلی و اختصاصی و موفقیت در روابط با خانواده و همسالان را ارزیابی می کند. این بخش از معاینه وضعیت روانی شامل مشاهده میزان فعالیت کودک، توانایی توجه به تکالیف مناسب سطح رشد و انجام آن ها، هماهنگی حرکتی، حرکات غیرارادی، لرزش ها، تحرک بیش از حد و هر نوع عدم تقارن موضعی حرکت عضلانی است. معاینه کننده عملکرد هوشی، توانایی های حل مسئله و حافظه کودک را ارزیابی می کند. سطح تقریبی هوش کودک را می توان باتوجه به اطلاعات عمومی واژگان و فهم او برآورد کرد.
برای ارزیابی اختصاصی توانایی های شناختی کودک، معاینه کننده می تواند از یک آزمون استاندارد استفاده کند. کودکان سنین مدرسه باید بتوانند اسم سه شیء را پس از ۵ دقیقه به خاطر آورند و ۵ رقم با ردیف به طرف جلو و ۳ رقم با ردیف برگشتی را تکرار کنند. اضطراب ممکن است در عملکرد کودک تداخل کند ولی ناتوانی آشکار در تکرار ارقام یا جمع اعداد ساده ممکن است نشانگر آسیب مغزی، کم توانی ذهنی یا ناتوانی های یادگیری یا حافظه ضعیف باشد. قضاوت و بینش. نظر کودک در مورد مسائل، واکنش او نسبت به آن ها و راه حل های بالقوه پیشنهادی او می تواند نمای خوبی از قضاوت و بینش کودک به بالینگر عرضه کند. به علاوه فهم کودک از آنچه واقعاً می تواند برای کمک به حل مسئله انجام دهد و آنچه بالینگر می تواند انجام دهد به ارزیابی قضاوت کودک کمک می کند.
همه فعالیت های روزمره ما از جمله حرف زدن، فهمیدن، خواندن مطالب یا کتاب، ارتباطات اجتماعی و … به دریافت و ذخیره اطلاعات از محیط اطراف ما بستگی دارد. حافظه و یادگیری به ما این توانایی را می دهد تا مهارت های جدید بیاموزیم و رفتار های جدیدی در خود ایجاد کنیم. اهمیت حافظه در روند تحصیل و کارآمدی دانش آموزان نیز قابل چشم پوشی نیست. حافظه همچنین یکی از آسیب پذیرترین فرایند های ذهنی انسان بوده و بسیار تحت تأثیر شرایط زندگی فرد قرار دارد. حافظه کودکان به محض وجود کوچک ترین مقادیر استرس، افسردگی، فشار روانی و… آسیب می بیند که این آسیب با توجه به مقدار و شدت ناراحتی کودک، کم یا زیاد می شود. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر برای تقویت حافظه کودکان، با ارائه بهترین تمرینات تقویت حافظه در کودکان به درمان هر چه مطلوب تر حافظه کودکان و تقویت حافظه کودک می پردازد.
دکتر هوش و حافظه کودکان بر مداخلات برای تقویت حافظه کودکان و یادگیری به طور معمول بر روی کودکانی که در زبان و توجه مشکل دارند، تکیه می کند. کودکانی که دارای اختلال خاص زبانی هستند، دارای نقص های ادراکی نظیر یادگیری شکل لغت و درک جمله هستند، که این امر احتمالاً با نقص در عملکرد حافظه کاری مرتبط است. بدلی پیشنهاد می کند که بخش اجرایی مرکزی حافظه کاری اطلاعات را از سیستم های حافظه بازیابی کرده و در بخش حلقه آوایی پردازش و ذخیره می کند و جزئی از تمرینات تقویت حافظه محسوب می شود. حافظه کاری شنیداری و تمرین گفتاری بخشی از مدار آوایی است که اطلاعات کلامی برای مدت زمان کوتاهی در آنجا ذخیره می گردد و فرد شنونده می تواند حافظه بلند مدت را با تکرار در آنجا و معنی بخشی به اطلاعات به وجود آورد. این مدل پیشنهاد می کند که حافظه کاری شنیداری دارای گنجایش محدودی است. دانمن و همکاران پیشنهاد می کنند که مدل محاسباتی حافظه کاری که پردازش و ذخیره سازی در آن صورت می‌پ ذیرد، دارای قدرت تمرکز اندک در زمان درک است. به این مدل، مدل عملکردی حافظه گفته می شود که در آن اطلاعات کلامی پردازش می شود. آن ها فرض کردند که رابطه ای بین ذخیره سازی و پردازش اطلاعات وجود دارد و زمانی که پیچیدگی عملکرد افزایش می یابد، اطلاعات ذخیره شده قبلی فراموش می شود. حافظه کاری شنیداری ضعیف با مشکل در یادآوری کلمات مرتبط است. کلینگبرگ برنامه ای را برای تقویت حافظه کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی تهیه کرده است. این برنامه شامل تکالیف کلامی و تصویری است. در یک مطالعه، تکالیف این برنامه در ۲۹ روز اجرا شد و ارزیابی در دو نوبت پس از 5 تا 6 هفته و بعد از 3 ماه صورت گرفت. دانش آموزانی که آموزش حافظه کاری را دریافت کرده بودند، نسبت به گروه کنترل در عملکرد حافظه کاری پیشرفت بیشتری داشتند. در گروه دیگر نیز بهبود در زمان پاسخ دیده شد. اگر چه این مطالعه بر روی گروه کوچکی صورت گرفت، اما بسیار امید بخش بود.
تمرینات بهبود حافظه
حافظه کاری، حوزه ای از کارکرد های اجرایی است که بیشترین مطالعات توانبخشی شناختی را به خود اختصاص داده است. بیشتر مطالعات با استفاده از برنامه های مبتنی بر رایانه با هدف تمرین توانایی نظارت، به روز رسانی و دستکاری اطلاعات در حافظه در مدت زمانی کوتاه است. تکالیف چند محرک پیشین یا فراخنای حافظه با سطوح دشواری گوناگون بدین منظور استفاده شده اند. در یک تکلیف معمول تقویت حافظه کودکان، توالی ای از محرک ها ارائه می شوند و تکلیف کاربر این است که هر زمان محرک فعلی، در یک بُعد خاص، مثل مکان، رنگ، صدا و …، مشابه چند محرک قبل بود، پاسخ دهد. تمرینات تقویت حافظه نیازمند آن است که مجموعه ای از محرک های دیداری – فضایی یا کلامی در حافظه نگه داشته شوند و پس از یک تأخیر کوتاه آن ها را یا به صورت مستقیم و یا معکوس تکرار کنند، تکالیف متعددی براساس این الگو با تنوع و دشواری درجه بندی شده معرفی شده است. مطالعات بسیاری نشان داده اند با استفاده از این نوع تکالیف عملکرد حافظه کاری در کودکان با تحول طبیعی، اختلال نقص توجه – بیش فعالی، نارسا خوانی و لكنت تحولی بهبود می یابد.
مطالعات تقویت حافظه کودکان
گذشته از اثرات انتقال نزدیک شواهدی نیز وجود دارد که تقویت حافظه کودکان مزایای قابل توجهی نیز در حوزه های گوناگون زندگی کودکان دارد. به عنوان مثال کلینگبرگ و همکارانش در مقایسه کودکان و نوجوانان ۷ تا ۱۵ ساله دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی، نشان دادند تمرینات تقویت حافظه کودکان موجب بهبود توانایی استدلال غیر کلامی و کنترل مهاری می شود. والدین این کودکان بهبود در شدت نشانه های نقص توجه و تکانشگری / بیش فعالی ابراز شده توسط کودکان را گزارش کردند. نجارزادگان، نجاتی و امیری در مطالعه ای روی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی نشان دادند که با استفاده از توانبخشی شناختی حافظه و توجه علائم اختلال براساس مقیاس رتبه‌بندی سوانسون کاهش یافت. این کاهش تا سه ماه بعد از مداخله نیز باقی مانده بود. به علاوه، تعمیم پذیری اثرات تقویت حافظه کودکان به مقیاس های تسلط کلامی و عملکرد خواندن در کودکان نشان داده شده است. رادفر، نجاتی، فتح‌آبادی و لایق در مطالعه ای نشان دادند با تقویت حافظه کودکان، عملکرد خواندن (سرعت و دقت) و روانی کلامی در افراد نارساخوان بهبود می یابد. در مطالعه دیگری از همین دست نمرات بالاتر در هوش سیال و همچنین بهبود قابل توجه در مقیاس های تسلط کلامی و هجی کردن پس از ۳۲ جلسه آموزش حافظه کاری گزارش شده است. مهم تر این که بهبود و بسط حافظه کاری به تسلط کلامی و هجی کردن در ارزیابی پیگیری که ۸ ماه پس از مداخله انجام شد، باقی ماند. انتقال تقویت حافظه کودکان به عملکرد خواندن در مداخلات کوتاه تر نیز گزارش شده است که نشان می دهد احتمالاً طول برنامه تعیین کننده تعمیم پذیری تقویت حافظه کودکان به تسلط کودکان در خواندن نیست. برخی مطالعات به بررسی ساز و کار های عصبی زیربنایی توانبخشی شناختی حافظه کودکان و نوجوانان پرداخته اند. اشاره کردند کودکان پس از ۶ هفته توانبخشی شناختی حافظه کاری از پیش آزمون تا پس آزمون افزایش قابل توجهی در فعالیت ساختار های پیش – آهیانه ای از خود نشان دادند. به همین ترتیب، در مطالعه دیگری که در نوجوانان دارای تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی انجام شده است، این نتیجه به دست آمد که میزان و شدت بهبود پیش/ پس از مداخله در فعالیت قشر آهیانه ای پیش بینی کننده میزان بهره شرکت کننده از حافظه کاری پس از توانبخشی شناختی است. مهم تر این که تغییرات مشاهده شده در فعالیت عصبی ارتباط مشخصی با کاهش نشانه های نقص توجه و نشانه های تکانشگری / بیش فعالی پس از توانبخشی شناختی دارد.
اختلال یادگیری یکی از اختلالات کودکان می باشد که موجب مشکلات تحصیلی و آموزشی کودکان می گردد. یکی از مشکلات این کودکان اختلال در حافظه شنیداری و بینایی می باشد که با انجام تمرینات مختلف تقویت مهارت های شنیداری در اتاق شنیداری بهبود می یابد کودک با مشکلات حافظه شنیداری در بیادآوری جملات و کلماتی که توسط آموزگار می شنود دچار مشکل است و همین امر باعث مشکلات دیکته نویسی و خواندن می گردد. مرکز درمان اختلال یادگیری دکتر صابر در زمینه درمان مشکلات یادگیری و بهبود توانایی های کودکان فعالیت می نماید. امکانات این مرکز شامل، گفتاردرمانی ، کاردرمانی اختلال یادگیری، اتاق حسی، سنسوری روم، بازی درمانی، رفتاردرمانی و… می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
مهارت های حافظه شنیداری و ادراک شنیداری
ادراک شنیداری- توانایی بازشناسی با تفسیر چیزی که شنیده می‌شود- مسیر مهمی برای یادگیری فراهم میکند. پژوهش‌های زیادی نشان می‌دهد که بسیاری از کسانی که در خواندن ضعیف‌اند دچار مشکلات شنیداری، زبانی و آواشناسی‌اند (لیون، 1995 الف، 1995 ب؛ استال و ماری، 1994؛ بال و بلاکمن، 1991؛ چال، 1991؛ ویلیامز، 1991؛ لیبرمان و لیبرمان، 1990؛ برادلی، 1998). این کودکان از نظر شنیدن یا تیزگوشی مشکلی ندارند. ناتوانی آنها در درک شنیداری یا توانایی بازشناسی یا تفسیر مطالب شنیده شده است. از آنجا که توانایی‌های درک شنیداری طبیعتاً باید در خلال سال‌های اولیۀ رشد ایجاد شده باشد، بسیاری از معلم‌های مدرسه اشتباهاً تصور می‌کنند که همۀ دانش‌آموزان از این مهارت برخودارند. مهارت‌های ادارک شنیداری شامل آگاهی به واج‌های زبان، تمایز شنیداری، حافظۀ شنیداری، توالی شنیداری و ترکیب شنیداری است.
آگاهی از نظام واجی. یکی از توانایی‌ها استعداد‌های لازم برای یادگیری خواندن توانایی تشخیص این مسئله است که واژه‌هایی که می‌شنویم از ترکیب صداهای منفرد ساخته شده‌اند. این مهارت آگاهی از نظام واجی نامیده می‌شود. به طور مثال، وقتی واژه کار را می‌شنویم، گوش آن را همچون زبانی از صداها می‌شوند. فردی که آگاهی واجی دارد می‌داند که واژه کار از سه صدا (یا واج) /ک/، /ا/، /ر/ ساخته شده است. کودکانی که آگاهی واجی ندارد فاقد دستگاهی است که تشخیص دهد واژۀ کار سه صدای مجزا دارد (بال و بلاکمن، 1991).
کودکانی که در یادگیری خواندن مشکل دارند، اکثر اوقات نمی‌دانند صدای‌های زبان را چگونه باید با یکدیگر ترکیب کنند. آنها از بازشناسی یا تفکیک صداهای واژه‌ها یا تعداد صداهای یک کلمه ناتوان‌اند. به طور مثال، وقتی وازه توپ را می‌شوند، نمی‌توانند با ضربه زدن سه صدای تشکیل‌دهنده آن را تفکیک کنند. این کودکان همچنین نمی‌توانند شباهت را در واژه‌ها تشخیص دهند. آنها در تشخیص واژه‌های هم‌وزن مثلاً (جنگ، زنگ، و سنگ) و تکرار یک صدا در اول چند کلمۀ متوالی (مثلاً گربه و گرده) مشکل دارند. در نتیجه، این کودکان این کودکان قادر به درک یا کاربرد اصول الفبایی مورد نیاز برای یادگیری آوا‌ها و رمزگشایی واژه‌ها نیستند.
مهارت آگاهی واجی طی سال‌های پیش از دبستان ایجاد می‌شود. ارزیابی این توانایی پیش از آموزش خواندن به کودکان و تدارک آموزش لازم برای کودکانی که توانایی تشخیص واج‌ها را کسب نکرده‌اند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. خوشبختانه، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکان خردسال با آموزش ویژه می‌توانند آگاهی واجی به‌دست آورد و چنین آموزشی اثر مثبتی بر پیشرفت خواندن آنها دارد.راهبرد‌های ایجاد آگاهی از نظام صوتی در بخش راهبرد‌های تدریس در همین فصل توصیف می‌شود.
آزمون غیررسمی برای آگاهی واجی در جدول 1.10 نشان داده شده است. در این آزمون واژه‌ای می‌گویند و از کودک می‌خواهند که آن را تکرار کند، منتها با حذف یک جزء آن، مثلاً یک بخش یا یک واج. به وطور مثال واژۀ بیس‌بال را به کودک می‌گویند و از او می‌خواهند آن را بدون «بیس» بگوید. این آزمون به تدریج دشوارتر می‌شود، چون نخست بخش‌ها و سپس واج‌ها حذف می‌شود.
آزمون غیررسمی آگاهی واجی
برای اینکه به کودک کمک کرده باشید این تکلیف را درک کند بهتر است دو مورد را به صورت آزمایشی به او ارائه کنید. مثلاً ابتدا کلمۀ گاوچران را بگویید و از او بخواهید این کلمه را تکرار کند. سپس از او بخواهید این کلمه را بدون پسوند چران تکرار کند.
همین کار را با کلمه قایقران انجام دهید. از کودک بخواهی «دوباره آن را بدون گفتن- ران بگوید.» وقتی کودک در هر دو مورد آزمایشی درست پاسخ داد، آزمون زیرا اجرا کنید.
مواد
سوال
پاسخ صحیح
1. بگو خورشید درخشان
حالا دوباره آن را بدون درخشان بگو
خورشید
2. بگو پیک نیک
حالا دوباره آن را بدون پیک بگو
نیک
3. بگو خودیاری
حالا دوباره آن را بدون خود بگو
یاری
4. بگو کت
حالا دوباره آن را بدون /ک/ بگو
ات
5. بگو گوشت
حالا دوباره آن را بدون /گ/ بگو
اوشت
6. بگو مصرف
حالا دوباره آن را بدون /م/ بگو
اصرف
7. بگو آماده
حالا دوباره آن را بدون /آ/ بگو
ماده
8. بگو نوشت
حالا دوباره آن را بدون /ت/ بگو
نوش
9. بگو خواهش
حالا دوباره آن را بدون /ش/ بگو
خواهه
10. بگو کنار
حالا دوباره آن را بدون /ک/ بگو
اِنار
11. بگو بازیی
حالا دوباره آن را بدون /ب/ بگو
آزی
12. بگو سیل
حالا دوباره آن را بدون /ی/ بگو
سل
13. شیک
حالا دوباره آن را بدون /ای/ بگو
شک
نمره‌گذاری: به هر جواب یک نمره دهید.
نمره
مقطع احتمالی
3-1
کودکستانی
9-4
کلاس اول
11-10
کلاس دوم
13-12
کلاس سوم
تمایز شنیداری. توانایی باز شناسی تفاوت بین صداهای واجی و تشخیص کلمات همانند و متفاوت تمایز شنیداری نامیده می‌شود. دانش‌آموز برای آزمون این توانایی دور از چهرۀ آزمونگر قرار می‌گیرد (به گونه‌ای که نتواند با نگاه کردن به دهان گوینده علائم دیداری دریافت کند) و سپس از او می‌پرسند که دو کلمه‌ای را که می‌شنود یکسان‌اند یا با هم تفاوت دارند. کلمات انتخاب شده (مثلاً بید و دید یا پیک نیک) باید فقط دریک واج متفاوت یا تضاد صوتی داشته باشند.
حافظۀ شنیداری
حافظه شنیداری توانایی ذخیره کردن و یادآوری مطالبی که فرد می‌شنود حافظۀ شنیداری نام دارد. به طور مثال میتوان از دانش‌آموز خواست که سه فعالیت مثلاً بستن پنجره، باز کردن در و گذاشتن کتاب روی نمیکت را انجام دهد. آیا دانش‌آموز قادر است با گوش دادن به چنین دستورالعمل‌هایی به ذخیره و بازیابی آنها بپردازد؟
توالی شنیداری. توالی شنیداری عبارت است از توانایی به خاطرسپاری ترتیب واحد‌ها در یک فهرست متوالی. به طور مثال، حروف الفبا، اعداد و ماه‌های سال طی توالی شنیداری یاد گرفته می‌شوند.
ترکیب شنیداری. ترکیب شنیداری توانایی ترکیب عناصر آوایی منفرد یا واج‌ها به صورت یک کلمۀ کامل است. دانش‌آموزان دچار ناتوانی برای ترکیب کردن مثلاً واج‌های /م/، /ا/، /ر/ به شکل کلمۀ مار دچار مشکل می‌شوند.
کاردرمانی شنیداری در کودکان اختلال یادگیری
در بخش کاردرمانی شنیداری راهبردهایی برای فراهم آوردن امکاناتی جهت تجربه های یادگیری پیش دبستانی توصیه می شود. این فعالیت ها شامل
۱ – فعالیت های آگاهی از نظام صوتی و ادراک شنیداری
2- فعالیت های ادراک دیداری
۳- فعالیتهای ادراک بساوایی به حرکتی
۴- فعالیت هایی به منظور انسجام یافتگی دستگاه های ادراکی است.
فعالیت های آگاهی واجی و ادراک شنیداری
بسیاری از کودکان دچار اختلالات یادگیری برای کسب مهارت های شنیداری نیاز به آموزش های خاص دارند. در این قسمت به بحث درباره آگاهی واجی،توجه شنیداری،تمایز شنیداری و حافظه شنیداری می پردازیم.
آگاهی واجی
برای موفق شدن در مراحل آغازین خواندن،کودک باید توانایی شنیدن صدای هر یک از واژه های زبان را داشته باشد و نیز باید بفهمد که واژه های شنیده شده ترکیب این صداهای منفرد در قالب واژه هاست.
شعرهای کودکستانی: شعرهای کودکستان ای را برای کودک بخوانید. ضمن آنکه او به تصاویر نگاه میکند بر قافیه های شعر تاکید کنید. کودکان از تکرار چندین بار شعرهای کودکستانی لذت میبرند. گاهی کلمه هم قافیه را نگویید و از کودک بخواهید آن کلمه را بگوید. به طور مثال (پاییزه، پاییزه، برگ درخت….)
واژه های قافیه دار: قافیه پردازی برای کودکان پیش دبستانی بازی لذت بخشی محسوب می شود. ترانه های موزون و شعرهای کودکستانی منابع موجود برای فعالیت های قافیه دار است. رافی خواننده مجموعه ای از نوار های شاد دارد که در میان کودکان خردسال خواهان زیادی پیدا کرده است. از کودکان سوال می شود کدام یک از این آواز ها خیلی خنده دار است. (آیا شما تا حالا مگسی را دیده‌اید که کراواتی را ببوسد؟) دنبال کردن این بازی می تواند کودک را به فکر واژه های هم قافیه دیگری بیاندازد که میتوان جایگزین واژه های شعر کرد. برای واداشتن گروهی از کودکان پیش دبستانی به فکر کردن می توان پرسید: (آیا تا حالا دیده اید که یک قلاب کتابی را ببوسد؟) یا ( آیا تا به حال مادر بزرگی را دیده‌اید که لباس خواب را ببوسد؟) اینها همه روش هایی لذت بخش برای آگاهی از نظام صوتی است.
توجه شنوایی و تفکیک صداها در واژه ها: برای کمک به کودکان در تشخیص صدا های موجود در کلمه های گفته شده،کارتی را که تصویری بر آن است که اسمش کلمه ای کوتاه محسوب می شود جلو کودک بگذارید.یک مستطیل هم زیر تصویر بکشید و آن را به تعداد واج های موجود در کلمه تقسیم کنید. از کودک اختلال یادگیری بخواهید اسم تصویر را آرام بگوید. هر صدایی که تلفظ می شود روی یکی از مستطیل ها یک ضربه بزنید.
شمارش صداها: چیزهایی مثل چوب های بستنی یا چوب های معاینه حلق تهیه کنید. روی کارت کلمه ای کوتاه را همراه با تصویر مصداق آن بنویسید. کلمه های دیگری را با همان تعداد حروف از نظر صداها (به طور مثال،کار/شاد/لامپ) به کار ببرید. برای شمارش صداها،کلمه را آرام بگویید و از کودک بخواهید با ضربه زدن برای هر صدا تعداد صداهای آن را بشمارد. تعدادی از کارت ها را می توان هم با تصویر و هم با کلمه درست کرد. و تعداد دیگری را فقط با تصویر.
معما های قافیه دار: کاردرمان مجموعه‌ای از کلمات را انتخاب میکند که یکی هم قافیه با سر و بقیه هم قافیه با چانه باشد. معما به گونه ای مطرح می‌شود که جواب آن یا هم قافیه با سر باشد یا با چانه. کودکان به عضوی از بدن خود که هم قافیه با جواب معما ست اشاره می‌کنند. به طور مثال، ( وقتی پرندگان گرسنه هستند،می خورند) کودکان به چانه هایشان اشاره می کنند زیرا هم قافیه با دانه است. این تمرین را با بخش‌های دیگر بدن،کلمه هایی که هم قافیه با دست یا زانو یا بازو و یا ساق پاست تکرار کنید.
جایگزین کردن صدا: این فعالیت دشوارتر از فعالیت قافیه سازی است. یکی از ترانه‌های رافی که روی نوار ضبط شده است،(سیب ها و موز ها) نام دارد،که کودکان خردسال خیلی آن را دوست دارند و برای جایگزینی باجه ها از آن استفاده می‌شود.
حذف صدا ها: ضمن این فعالیت کودکان یاد می‌گیرند کلمه‌ای را پس از حذف یکی از صداهای آن بگویند و آن کلمه را بدون آن صدا تلفظ کنند. به طور مثال برای حذف یک هجا به کودک اختلال یادگیری می گوییم: بگو زمین بازی. حالا آن را بدون بازی بگو. این تکلیف وقتی یک واج حذف شود مشکل تر می شود. مثلاً به کودک می گوییم: بگو توپ. حالا آن را بدون ت بگو. بگو انبوه . حالا آن را بدون ن بگو.
تشخیص صداهای اول کلمه. سه کلمه- مثلاً فضانورد،کوه و دوچرخه- به کودک گفته می‌شود،سپس او باید بگوید کدام کلمه اولش مثل اول کلمه کاج است. از کودک اختلال یادگیری بخواهید فکر کند چه کلماتی اولش مثل اول کلمه تاب است. تصاویر کلماتی را که اولش مثل اول کلمه تاب است،یا تصاویر کلماتی را که با صدای ت شروع می‌شود،پیدا کند. به او تصویر ۳ شی مختلف (مثلاً گلابی،توپ و ماشین) را نشان دهید و از او بخواهید تصویری را که اولش مثل کلمه تاب است پیدا کند.
ترکیب کردن حروف بی صدا،دو حرف هم صدا،حروف آخر کلمه ها و حروف صدادار: فعالیت های مشابهی را میتوان برای کمک به یادگیری کودکان اختلال یادگیری تدوین کرد تا درک شنیداری آنها تقویت شود و بتوانند بین آوا های مختلف تمایز قائل شوند.
ترکیب صداها: صداهای واژه ای را به طور جداگانه تلفظ کنید و از کودک بخواهید با ترکیب صداها آن کلمه را بگوید. به طور مثال با م ، َ ، ن ، کلمه مَن را بسازد و بگوید.
سوالات متداول:
1-آیا این مشکل با شنوایی ضعیف فرق دارد؟
بله، در این کودکان معمولاً شنوایی فیزیکی طبیعی است، اما مغز در پردازش اطلاعات شنیده‌شده دچار مشکل است که به آن “پردازش شنیداری مرکزی” گفته می‌شود.
2-چه تفاوتی بین اختلال یادگیری و ضعف در حافظه شنیداری وجود دارد؟
ضعف حافظه شنیداری می‌تواند یکی از دلایل اختلال یادگیری باشد. اما اختلال یادگیری ممکن است شامل مشکلات در حافظه بینایی، دقت، توجه و سایر عملکردهای شناختی نیز باشد.
حافظه به ما اجازه نگهداری و به یادآوری اطلاعات را در تمام ابعاد زندگی روزمره می دهد. توجه برای توجه کردن به اطلاعات و انتخاب آن چیزی که در حافظه ما ذخیره شده است ضروری می باشد. مرکز توانبخشی کودکان دکتر صابر در زمینه تقویت حافظه کودکان توسط تمرینات متنوع کاردرمانی حافظه و گفتاردرمانی تخصصی مرکز برای کودکان با مشکلات حافظه فعالیت می نماید. بخش کاردرمانی اتاق تاریک و اتاق تقویت مهارت های شنیداری در پرورش و بهبود حافظه کودکان به صورت دقیق برنامه ریزی شده است.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تقویت حافظه کودکان
فرایندهای اصلی همراه با عملکرد حافظه عبارتند از:
توجه: اطلاعاتی که بایستی به خاطر آورده شود
رمزگذاری: اطلاعات حسی که برای ذخیره‌سازی به اطلاعات معنی‌دار تبدیل می شوند.
تثبیت: مرور و تمرین اطلاعات به منظور بالا بردن قدرت حافظه
بازیابی: دستیابی به اطلاعات از طریق بازشناخت یا به یاد آوری.
سیستم های حافظه
حافظه حسی ( ثبت حسی) : به ما اجازه می‌دهد که به اطلاعات مرتبط توجه کنیم و آنها را به سیستم‌های حافظ های کوتاه و بلند مدت خود انتقال دهیم. اگر این اطلاعات مورد استفاده قرار نگیرند،این اطلاعات از بین میروند.
حافظه کاری ( کوتاه مدت): یک مخزن موقتی از اطلاعات که به مدت طولانی برای ما به منظور استفاده کردن از آن نگهداری می شود. مثلاً یک شماره تلفن هنگامی که آن را در دفترچه تلفن جستجو می کنیم. حافظه ی حسی جدید با حافظه ذخیره شده بلند مدت به منظور دستکاری کردن و استفاده کردن از اطلاعات در یک روش معنی دار عمل می کند. اگر اطلاعات جدید به عنوان حافظه بلند مدت ذخیره سازی شود،آن نیاز به تثبیت و ذخیره سازی در یکی از سیستم‌های حافظ های بلندمدت دارد.
حافظه بلند مدت: اطلاعات در انواع مختلفی از سیستم‌های حافظه‌ای بلندمدت پردازش شده و ذخیره سازی می شود:
حافظه معنایی: دانش و حقیقت ها
حافظه رویدادی: فعالیت ها و حادثه های گذشته
حافظه آینده‌ای: به خاطر آوردن به منظور انجام دادن در آینده
حافظه رویه ای ( Procedural ) : حرکت یاد گرفته شده،فرایندهای زبانی و شناختی
حافظه معنایی، رویدادی و آینده ای به عنوان حافظه آشکارا یا حافظه اخباری در نظر گرفته می شود و حافظه رویه ای تحت عنوان حافظه پنهان یا غیر اخباری در نظر گرفته می‌شود. مشکلات می‌تواند در هر یک از سیستم‌های حافظه اتفاق بیفتد و توانایی برای شکل دادن حافظه های جدید ( آمنزی انتروگرید) یا دسترسی به حافظه های ذخیره شده ( آمنزی رتروگرید) را تحت تاثیر قرار دهد.
کاردرمانی حافظه
کاردرمانگران حافظه علاقه مند به بررسی تاثیر مشکلات حافظه بر روی اجرای کاری فرد هستند. ارزیابی در هر مرحله از بهبودی شامل یک آنالیز با جزئیات از حافظه در هنگام آسیب به مهارت عملکردی و تاثیر آن بر روی توانایی بیمار برای درگیر شدن در مشغولیت های انتخابی می باشد. کاردرمانگران تنوعی از ارزیابی‌های مشاهده‌ای، رفتاری و استاندارد شده را به منظور تعیین نوع و وسعت آسیب به حافظه و نحوه تاثیر آن بر توانایی شخص در عملکرد زندگی روزانه مورد استفاده قرار می‌دهند.
مشاهده عملکرد در تنوعی از وظایف می تواند برای تعیین کردن جایی که عملکرد ( اجرا) محدود شده و طرح‌ریزی برنامه‌های مداخله‌ای کمک کند. مشاهده یک شخص در حال انجام خرید یا گفت و گو درباره رویدادهای روز می تواند بخش های سخت کار و جایی را که پردازش اطلاعات حافظه ممکن است در هم شکسته شود،نشان دهد.
در نظر گرفتن تاثیر محیط در طول ارزیابی مهم است همانطوری که افراد اغلب نشانه‌هایی را به عنوان تسهیل در حافظه خود استفاده می‌کنند و ممکن است در محیط‌های غیر آشنا مشکلات بیشتری را داشته باشند.
ارزیابی های استاندارد حافظه مثل ( Rivermd Behavioral memory ) و ( Chessinyton OT Neurological assessment Battery ) می‌تواند برای برقراری یک خط پایه از اجرا استفاده شود،اما بایستی برای تعیین وسعت مشکل بیماران با ارزیابی های مشاهده ای ترکیب شود.
مداخله کاردرمانی بهبود حافظه
مداخله کادرمانی بهبود حافظه بایستی فردی، هدف دار و شامل حمایت های روانی زیستی و عاطفی باشد. یک رویکرد بازآموزی ( درمانی) ضمن اینکه برای افراد با مشکلات خفیف استفاده می شود دارای اثرات محدودی برای افراد با مشکلات شدید حافظه می باشد. استفاده از رویکردهای تطابقی ( جبرانی/ عملکردی) و وسایل کمکی در داخل زمینه فعالیت های عملکردی منجر به موقعیت‌های بیشتری خواهد شد.
ترکیبی از رویکردها توصیه می‌شود و این رویکرد تا بایستی بر طبق جایی از پردازش اطلاعات حافظه که مختل می‌شود انتخاب شود.
اگر توجه مختل شود استفاده کنید از:
استراتژی های درمانی توجه
تطابقات محیطی: به حداقل رساندن عوامل پرت کننده حواس، ساده سازی و سازماندهی فضای کار.
اگر رمزگذاری مختل شود، اطلاعات معنی دارتری را فراهم کنید،به یاد گیری های قبلی پیوند بدهید یا اطلاعات را با هم تقطیع کنید.
تسهیلات و استراتژی های داخلی،برای مثال استفاده از تصور بینایی.
اگر بیمار ناتوان به ذخیره سازی اطلاعات است استفاده کنید از:
استراتژی های خارجی مثلاً نوشتن و تسهیلات کلامی
کمک های جبرانی مثلاً صفحه های الکترونیکی،دفتر خاطرات روزانه،کتاب یادداشت،تقویم و کامپیوتر ها
اگر بیمار به منظور حفظ اطلاعات در مرحله ذخیره‌سازی تقلا می کند از طریق مرور و تمرین بر روی تثبیت کار کنید.
یادگیری بدون خطا در تمرین وظایف به منظور به حداقل رساندن خطا ها و افزایش یادگیری.
اگر بیمار سندروم نوک زبان دارد و در به یاد آوردن اطلاعات دچار مشکل می باشد،نشانه ها و تسهیلات درجه‌بندی شده را به منظور یادآوری موفقیت‌آمیز برای تسهیل حافظه ارائه دهید.
حمایت از سوی خانواده،مراقبین،همکاران و دوستان به منظور اجرای استراتژی ها و فراهم آوردن تسهیلات و حمایت‌ها،صرف نظر از نوع رویکرد استفاده شده نیاز می باشد.
مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی حافظه و تقویت حافظه کودکان با استفاده از تکنیک های مختلف درمانی نظیر اتاق تاریک بینایی، اتاق مهارت های شنیداری و سنسوری روم به صورت حرفه ای فعالیت می نماید. کودکان با مشکلات حافظه و بیش فعالی، کودکان با اختلال یادگیری و … می توانند از خدمات تقویت حافظه کودک سه ساله و بالاتر استفاده نمایند. هر روشی که بتواند به رمزگردانی، انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت و همچنین بازیابی آن کمک نماید می تواند در تقویت یا بهبود حافظه موثر باشد. بازیابی شامل بازگشت اطلاعات از حافظه بلند مدت و حافظه کوتاه مدت جهت استفاده از آن به هنگام لزوم است.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
عواملی موثر در بهبود و تقویت حافظه کودکان
توجه و تمرکز نسبت به اطلاعات یا موضوع مورد نظر
تمرین و تکرار اطلاعات یا مرور ذهنی. مرور ذهنی شامل مرور نگهداری و مرور مشروح ( تفصیلی) است. مرور نگهداری نوعی از مرور ذهنی هوشیارانه است که به حفظ اطلاعات در حافظه کوتاه مدت یا حافظه کاری کمک میکند. مرور مشروع به نوعی از مرور ذهنی آگاهانه جهت رمز گردانی اطلاعات در حافظه بلندمدت اطلاق می شود که منجر به پردازش عمیق تر و تقویت حافظه کودک می گردد.
سازماندهی اطلاعات (طبقه بندی،عناوین و مقوله بندی اطلاعات)
بسط و گسترش معنایی اطلاعات جهت رمزگردانی عمیق تر
جلوگیری از تداخل مطالب و اطلاعات و تعیین فواصل زمانی و استراحت پس از یادگیری، تداخل باعث اختلال در بازیابی اطلاعات می گردد.
زمینه یا بافتی که اطلاعات در آن موقعیت رمزگردانی شده‌اند به بازیابی کمک می کنند. بنابراین موضوعات و مطالب در محیط شرایط و موقعیتی که یاد گرفته شده اند در همان محیط یا شرایط بهتر بازیابی می شوند. بافت را می توان به صورت ذهنی جهت یاد آوری اطلاعات تصویرسازی یا تصور کرد.
رمزگردانی تصویری یا تصویر سازی ذهنی در تقویت حافظه کودک سه ساله موثر است
روش قطعه قطعه کردن ( تقطیع) موضوعات و مطالب. به عنوان مثال 134496476692 را که یک عدد دوازده رقمی است به صورت 1344-9647-6692 بهتر می توان در حافظه کوتاه مدت حفظ کرد.
تمرین بازیابی از طریق طرح پرسش درباره موضوعات و مطالب مورد نظر
تمرینات ذهنی به خصوص جهت افزایش مهارت های حرکتی که در ارتباط با حافظه ضمنی( روندی) است.
تکنیک های آرام سازی و پرهیز از هیجانات منفی چون اضطراب،ترس و غمگینی
یادداشت برداشتن
انگیزش، علاقه مندی به موضوعات و هدفمندی
باورهای فرد از توانایی‌های حافظه‌اش
پیش خوانی جهت برداشت کلی از موضوعات
ایجاد ارتباط و پیوند بین اطلاعات جدید و اطلاعات ذخیره شده قبلی جهت یکپارچگی آنها. فرآیند یکپارچه کردن و تلفیق اطلاعات قبلی با اطلاعات جدید در حافظه طولانی مدت،تحکیم یا تثبیت گفته می شود.
خلاصه کردن مطالب
به کارگیری مطالب آموخته شده
خواب کافی، خواب به تحکیم حافظه کودک کمک می کند و در تبدیل حافظه جدید و بی ثبات به حافظه پایدار یا با ثبات ضروری است.
ارتباط تقویت حافظه کودکان با میزان یادگیری
حافظه و یادگیری را فرایندهای ذهنی مرتبط به هم ولی متفاوت از یکدیگر در نظر می‌گیرند. یادگیری باعث توسعه حافظه میگردد و شامل کسب اطلاعات، مفاهیم، عقلانیت، ارزش ها، علوم و مهارت های جدید یا اصلاح آنها است. حافظه فرایندی است که باعث ذخیره اطلاعات از طریق یادگیری می‌شود و فرد به هنگام لزوم این اطلاعات را مورد استفاده قرار می دهد ( از طریق بازیابی یا بازخوانی اطلاعات).
با توجه به اینکه فرآیند حافظه شامل حافظه های حسی، کاری (کوتاه‌مدت) و طولانی مدت است و به خصوص بر اساس مطالعات جدید در ارتباط با نقش حافظه کاری در این فرآیند و در نهایت انتقال و ذخیره اطلاعات جدید در حافظه طولانی مدت و بازیابی آن به هنگام لزوم، شاید بتوان یادگیری را به عنوان بخشی از فرآیند حافظه در نظر گرفت.
همچنین با توجه به این تعریف که تقویت حافظه شامل مراحل رمز گردانی ( کدگذاری) ذخیره سازی و بازیابی است می توان یادگیری را بخشی از حافظه دانست. از طرفی دیگر، برآیند حافظه در ارتباط با سطح پردازش و عمق آن است و هرچه سطح پردازش عمیق تر باشد احتمال بازیابی آن نیز افزایش می‌یابد. بنابراین نمی توان حافظه را که یک فرآیند بسیار پیچیده است صرفا چند انبار مجزا،منفعل و غیر پویا در نظر گرفت.
تقویت حافظه در مغز
مکانیسم های پیچیده در فرایندهای یادگیری و حافظه نقش دارند که باعث تغییرات زیست شیمیایی، ریخت شناسی (مورفولوژی) ،فیزیولوژیک درسته سیناپسی و مدارهای عصبی در مغز می گردند.
حافظه از نظر علوم اعصاب (نوروساینس) شامل تقویت سیناپس ها در نورون ها (سلول های عصبی) است و در ارتباط با نواحی مختلفی از مغز می باشد. بنابراین تشکیل حافظه و ذخیره اطلاعات، محدود و محصور به یک ناحیه خاصی از مغز نیست بلکه در مناطق متفاوتی از آن پخش و توزیع شده است.
اختلال یادگیری و مشکلات حافظه
اختلالات فراموشی ( یادزدودگی) عبارت است از اختلال حافظه های کوتاه مدت و طولانی مدت به علت آسیب مغز به نحوی که بیمار در سایر جنبه های شناختی طبیعی است. بنابراین، یادزدودگی یا فراموشی یعنی گروهی از اختلالات که شامل از دست دادن حافظه هایی که قبلا ایجاد شده بود یا از دست دادن توانایی برای ایجاد حافظه های جدید (یادگیری اطلاعات جدید )؛است.
مشکلات حافظه کوتاه مدت موجب اختلال در روند به یاد سپاری و در نتیجه اختلال یادگیری می گردد. تقویت مهارت های حافظه کودکان و بزرگسالان با آسیب حافظه می تواند روند زندگی آنان را تغییر دهد.
یادگیری و حافظه فرایندهای شناختی مرتبط به هم هستند. یادگیری عبارت است از توانایی شخص در ایجاد اطلاعات جدید یا اصلاح اطلاعات قبلی و حافظه شامل دریافت، ثبت اطلاعات، ذخیره سازی، حفظ و بازیابی اطلاعات است. توانبخشی ذهنی کودکان در جهت بهبود یادگیری کودک و تقویت حافظه کودکان نقش بسزایی دارد. بعد از اینکه یادگیری جدید شکل گرفت اطلاعات و تجارب در حافظه بلند مدت ذخیره می گردند تا در صورت لزوم در آینده به کار گرفته شوند. مرکز کاردرمانی کودکان دکتر صابر در حیطه تقویت حافظه کودکان و ارتقاع سطح یادگیری کودکان به صورت حرفه ای فعالیت می نماید. امکانات پیشرفته کاردرمانی ذهنی مرکز دکتر صابر در حیطه توانبخشی ذهنی نظیر اتاق بینایی، اتاق مهارت های شنیداری، سنسوری روم و…. موجب گردیده کودکان با مشکلات یادگیری نظیر اختلالات یادگیری، مشکلات حافظه در بیش فعالی و نقص توجه بتوانند از حداکثر توان ذهنی خود در جهت آموزش استفاده نمایند و به بهترین نتیجه عملکردی دست یابند.
تقویت حافظه کودکان
هرچند یادگیری یک مطلب یا یک عمل حرکتی جدید با تمرین به نحو عمیق تر و سازمان یافته تری ایجاد گردد معمولاً یادآوری و بازیابی آن از حافظه به صورت آسان‌تری امکان پذیر خواهد بود. بنابراین، فرایندهای شناختی حافظه و یادگیری کاملاً وابسته به هم هستند. تحقیقات و بررسی های محققان نیز نشان می دهد که فرایند یادگیری با خاطرات، تجارب و دانش قبلی ما رابطه بسیار نزدیکی دارد. چنین شرایطی به ایجاد دانش جدیدتر و منابع درک مفاهیم جدیدتر کمک می کند.
نکته مهمی که در توانبخشی ذهنی باید مد نظر قرار گیرد این است که یادگیری و عملکرد ( رفتار) نباید یکسان فرض شوند، چون یادگیری یک فرآیند شناختی (ذهنی و درونی) بوده ولی عملکرد یک اقدام یا کنش بیرونی محسوب می شود. از آنجایی که عملکرد افراد تحت تاثیر عوامل مختلف روانی (مانند انگیزش،اضطراب و استرس) و محیطی ( مانند گرما، سرما و سرو صدا) قرار می گیرد، بنابراین کاهش عملکرد لزوماً به معنای کاهش یادگیری نیست.
مکانیزم های زیست شناختی (بیولوژیکال) یادگیری و حافظه
یادگیری در ارتباط با کسب اطلاعات و مهارت های جدید یا اصلاح آن ها است و با حافظه که به معنای دریافت،ثبت،ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می باشد متفاوت است ولی این دو فرایند شناختی همان طور که قبلاً اشاره کردید و کاملاً در ارتباط با یکدیگر هستند.در حقیقت یادگیری باعث گسترش و توسعه حافظه یا اصلاح آن با توجه به شرایط محیطی و نیازهای فرد می گردد.
مکانیزم های زیست شناختی یادگیری به طور دقیق شناخته نشده اند و امروزه تحقیقات زیادی جهت فهم بهتر مکانیسم های سلولی و مولکولی آن در حال انجام است.
اولین بار در سال ۱۸۹۴، راکون کاخال نوروآناتومیست اسپانیایی احتمال تقویت ارتباط سیناپسی بین نورون ها را به عنوان ایجاد حافظه مطرح کرد. حدود نیم قرن بعد،دونالد اولدینگ هب نوروسایکولوژیست کانادایی فرضیه تغییرات در سیناپس‌های بین نورون ها ( سلول های عصبی) را که خود تاییدی بر دیدگاه کاخال بود عنوان کرد.
براساس فرضیه هب ، نورون های مغز توانایی ایجاد ارتباطات سیناپسی جدید و تقویت ارتباط بین خود را در شرایط خاص دارند. بر طبق قانون هب،سیناپس بین دو نورون زمانی قوی تر می شود آن دو نورون با هم فعال گردند. به این سیناپس ها، سیناپس‌های هبین گفته می شود که باعث باهم فعال شدن غشا پیش سیناپسی و پس سیناپسی می گردند.
مکانیسم های سلولی در یادگیری و حافظه
محققان بر این عقیده اند که فرایندهای یادگیری و حافظه باعث تغییرات ساختاری و عملکردی در نورون های مغز می گردند.چنین تغییراتی در سیستم عصبی به عنوان انعطاف پذیری عصبی (شکل پذیری عصبی)شناخته می شود که نشان دهنده ظرفیت و توانایی تغییر پذیری سیستم عصبی در پاسخ به اطلاعات و تجربه های جدید است. بنابراین یادگیری (کسب اطلاعات جدید یا تغییرات رفتاری از طریق تجربه) در اثر تغییر در مدارهای مغز ایجاد می گردد.
بررسی‌ها و مطالعات نشان می دهند که به هنگام یادگیری،تغییراتی در زیست شیمیایی مغز ایجاد می شوند. این تغییرات ممکن است در ارتباط با برخی از پروتئین ها،مولکولهای ریبونوکلئیک اسید، یون های کلسیم و پتاسیم،گیرنده های سیناپسی و غیرو باشند.
به طور کلی برخی از مکانیسم های سلولی که ممکن است در یادگیری و حافظه کودک نقش داشته باشند عبارتند از:
ایجاد سیناپس های جدید
تغییر در میزان انتقال دهنده های عصبی (میانجی های عصبی)
تغییر در میزان گیرنده های پس سیناپسی
تقویت طولانی مدت (افزایش قدرت و نسبتاً طولانی مدت سیناپسی)
نقش و عملکرد سلولهای گلیال که سلول های غیر عصبی هستند
تقویت طولانی مدت یکی از مهمترین پدیده های انعطاف پذیری سیناپسی می باشد که در سیناپس های شیمیایی در توجیه یادگیری مطرح است.این پدیده بارد است از افزایش یا تسهیل در انتقال پیام های عصبی بین دو نورون که در اثر تحریک همزمان آنها ایجاد می گردد. به وضعیت عکس تقویت طولانی مدت،تضعیف طولانی مدت گفته می‌شود که باعث کاهش قدرت سیناپسی می گردد.
توانبخشی ذهنی کودک در ارتقاع یادگیری
یادگیری در انسان تحت تاثیر عوامل مختلفی است که در اینجا به برخی از این عوامل اشاره می گردد:
نیازهای فیزیولوژیکی یا نیازهای اولیه مانند: غذا، آب و غرایز جنسی
حس خودکارآمدی یا باورهای فرد نسبت به توانایی های خود.
سوالات متداول:
1.آیا یادگیری همان به خاطر سپردن در حافظه کودکان است؟
یادگیری در ارتباط با کسب اطلاعات و مهارت های جدید یا اصلاح آن ها است و با حافظه که به معنای دریافت،ثبت،ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می باشد متفاوت است.
2. توانبخشی ذهنی چگونه به کودکان کمک می کند توانایی های یادگیری خود را بهبود بخشند؟
فرایندهای یادگیری و حافظه باعث تغییرات ساختاری در نورون های مغز می گردند.چنین تغییراتی در سیستم عصبی به عنوان انعطاف پذیری عصبی شناخته می شود. با انجام تمرینات تقویتی در جهت بهبود حافظه در کودکان می توان روند یادگیری را در کودک بهبود بخشید.
حافظه فرایندی ذهنی است که باعث ذخیره و حفظ اطلاعات یا مهارت های جدید می گردد. از طرفی ، انسان به گونه ای تکامل یافته است که توانایی استفاده از اطلاعات موجود در حافظه را جهت تفکر، تصمیم گیری، حل مسئله، خلاقیت و عملکردها به هنگام لزوم دارد.
اگر حافظه وجود نداشت یادگیری پایدار نیز امکان پذیر نبود و ما مجبور به تکرار فعالیت ها بودیم و در حقیقت آنچه که امروز به عنوان پیشرفت، توسعه و تکامل در زمینه های مختلف می شناسیم دیگر وجود نداشت.
حافظه ، محور اصلی ذهن محسوب می شود که عملکردهای شناختی مانند تفکر، ادراک، استدلال، تصمیم گیری، حل مسئله و خلاقیت را به یکدیگر متصل می سازد.
مطالعات نشان داده است که حافظه بیشتر از یک بخش در مغز را شامل می شود. حافظه برای فهم ما از خودمان مهم است، افرادی هستند که نمی توانند حوادث را به خاطر بیاورند( آسیب حافظه اخباری) اما می توانند مهارت های حرکتی آموخته شده را به یاد بیاورد( حافظه رویه ای سالم). بنابراین، هیچ دو نفری که حافظه ی آن ها آسیب دیده است مثل هم نمی باشند، در حقیقت آمنزیای کامل خیلی نادر است. ما بحث را با توضیح حافظه کوتاه مدت و حافظه کاری آغاز می کنیم.
مراحل حافظه
فایند حافظه شامل سه مرحله است که عبارت اند از:
مرحله کد گذاری یا رمزگردانی
مرحله ذخیره سازی یا اندوزش
مرحله بازیابی
مرحله کد گذاری:
کد گذاری عبارت است از تبدیل اطلاعات حسی یا داده های فیزیکی به نوعی رمز که برای حافظه انسان قابل پردازش است. همچنین می توان گفت که کد گذاری یا رمز گردانی یعنی تبدیل اطلاعات حسی به صورت بازنمایی های ذهنی
مرحله ذخیره سازی (اندوزش):
اندوزش یعنی نگهداری و حفظ اطلاعات رمزگردانی شده در حافظه
مرحله بازیابی:
بازیابی عبارت است از فراخوانی یا استفاده از اطلاعات ذخیره شده در حافظه. این مرحله در ارتباط با یادآوری یا بازشناسی اطلاعات ذخیره شده در حافظه است.
انواع حافظه:
حافظه را می توان به سه نوع حافظه حسی یا انباره حسی، حافظه کوتاه مدت یا اولیه، حافظه بلند مدت یا ثانویه تقسیم کرد
حافظه حسی یا انباره حسی، حافظه کوتاه مدت یا اولیه، حافظه بلند مدت یا ثانویه
حافظه حسی
حافظه حسی اولین مرحله پردازش اطلاعات بوده که به معنای ثبت اطلاعات در مدت زمانی بسیار کوتاه طریق انواع حس ها است. این حافظه دارای ظرفیت نسبتا محدودی جهت ذخیره اطلاعات است. گیرنده حسی از طریق محرک های مختلف تحریک شده و این اطلاعات در حافظه حسی ثبت می گردند. بنابر این حافظه حسی جزیی از فرآیند ادراک به حساب می آید. در این نوع از حافظه، اطلاعات به همان شکل دریافت شده، رمزگردانی و ذخیره می گردد.
گیرنده های حسی مختلفی که با محرک های متفاوت بینایی، شنوایی، لمسی، بویایی و چشایی تحریک می شوند باعث ثبت اطلاعات در حافظه می گردند.
انواع حافظه حسی
حافظه شمایلی یا انبار حسی بینایی جهت ذخیره اطلاعات بینایی
حافظه پژواکی یا انبار حسی شنوایی جهت ذخیره اطلاعات شنوایی
حافظه بساوشی یا انبار حسی لمسی جهت ذخیره اطلاعات لمسی
انبار حسی بویایی جهت ذخیره اطلاعات بویایی
حافظه چشایی جهت ذخیره اطلاعات چشایی
مدت زمان حفظ اطلاعات در حافظه حسی بر اساس نوع اطلاعات از چند هزارم ثانیه تا چند ثانیه متفاوت است. به عنوان مثال این مدت زمان برای تصاویر بین 0/25الی 0/5 ثانیه و برای اصوات تا 4 ثانیه است.
هرگاه محرک های انتخابی مورد توجه و دقت قرار گیرند به حافظه کوتاه مدت انتقال می یابندو در صورت تکرار مناسب، از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت منتقل می شوند.
حافظه کوتاه مدت
حافظه کوتاه مدت به یادآوری مقدار کوچکی از اطلاعات در کسری از ثانیه یا بعد از یک تاخیر کوتاه می باشد، و می تواند به حافظه کوتاه مدت کلامی و بینایی تقسیم گردد.
حافظه کوتاه مدت یک ظرفیت محدود دارد و یادآوری اطلاعات در دوره ای از زمان می باشد. حافظه کوتاه مدت در ذخیره اطلاعات به مدت بسیار کوتاه نقش دارد و اطلاعات را تا زمانی که مورد استفاده قرار گیرند حفظ و نگهداری می کند.
اطلاعات در این حافظه در صورت عدم تمرین و مرور ذهنی ، طی مدت حدود 30 ثانیه از بین می رود. پردازش ذهنی یا آگاهانه در حافظه کوتاه مدت صورت می گیرد. در حقیقت حافظه کوتاه مدت نوعی از حافظه است جهت استفاده زمانی محدود از اطلاعات یا نتقال اطلاعات به حافظه بلند مدت و یا استفاده از اطلاعات ذخیره شده قبلی در حافظه بلند مدت با توجه به نیاز.
حافظه بلند مدت
حافظه بلند مدت ظرفیت نا محدودی داشته و دامنه ی وسیعی از اطلاعات را که پیوسته بروزرسانی می شوند، پردازش می کند. اطلاعات از حافظه کاری وارد حافظه بلند مدت می شوند جایی که برای معنا و بافتار پردازش می شوند. برعکس اطلاعات از حافظه بلند مدت به حافظه کاری بازیابی شده و قبل از این که پاسخ مربوطه فعال شود، دستکاری می شوند. حافظه بلند مدت به دو زیر مجموعه تقسیم می شود.
انواع حافظه بلند مدت
حافظه رویه ای
دانش ذخیره شده ی مربوط به اکتساب فعالیت های آموخته شده می باشد. همه مهارت های حرکتی و زبانی که ما آموخته ایم بخشی از این حافظه است.ما به یاد می آوریم که چگونه شنا کنیم یا دوچرخه سواری کنیم اما نمی توانیم جزییات اینکه آن را که چگونه انجام می دهیم را شرح دهیم. در بیشتر افرادی که فقدان حافظه ارند حافظه رویه ای سالم می ماند.مهارت های حرکتی که قبل از آسیب آموخته می شوند ، حفظ می شود.
حافظه اخباری
حافظه اخباری آگاهی از افراد مکان ها اشیاء و وقایع است. این حافظه به ما اجازه می دهد که درستی و نادرستی حقایق را بدانیم.این حافظه آشکار است. اگر از ما پرسیده شود کجا به دنیا آمدی؟ ما به طور هوشیارانه حافظه اخباری را برای یادآوری نام مکان بررسی می کنیم.
اختلالات حافظه موجب آسیب به دیگر کارکرد های اجرایی مغز شده و کودک را در روند یادگیری و آموزش دچار مشکل می کند .
این امر موجب مشکلات رفتاری و عزت نفس پایین در بزرگسالی می شود. خدمات کاردرمانی در کلینیک کاردرمانی دکتر صابر( کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی پایا و کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی غرب تهران) به درمان اختلالات حافظه در کودکان اتیسم، اختلالات یادگیری، بیش فعالی و نقص توجه و… کمک می کند.
