بیماری ام اس یک بیماری خود ایمنی می باشد که هنوز درمان قطعی برای آن یافت نشده است. با این که هیچ درمانی برای ام اس وجود ندارد، اما دارو هایی وجود دارد که بر کاهش سرعت پیشرفت بیماری و کنترل علائم متمرکز هستند. دارو درمانی برای ام اس در کنار توانبخشی ام اس یکی از بهترین گزینه های درمانی این بیماری می باشد. پیروی از یک برنامه درمانی مناسب شامل دارو درمانی برای ام اس و پیدا کردن مرکز توانبخشی ام اس تخصصی از گزینه های درمان بیماران ام اس می باشد. دارو درمانی برای ام اس می تواند شدت و حتی دفعات اپیزود های ام اس را کاهش دهد. هم چنین می تواند مقدار آسیب به رشته های عصبی را کنترل کرده و علائم ناشی از ام اس را کاهش دهد. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز تشخیص و درمان ام اس در تهران، با انجام خدمات درمانی مناسب این بیماران همچون توانبخشی ام اس، کاردرمانی ام اس، گفتاردرمانی ام اس و… به درمان بیماران ام اس کمک می کند.
جهت تماس باکلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقایدکتر صابر (کلینیکتوانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تاثیر آزمایشات دارویی بر درمان بیماران ام اس
تا به امروز هیچ مطالعه ای منتشر نشده است که تأثیر آزمایشات دارویی خاصی در درمان دیزارتری با دیسفونی در اِم اِس را گزارش کند. آزمایشات دارویی برای درمان دیزارتری، در دیگر اختلافات مشابه، در حال انجام است و گزارشات آن ها می تواند برای تحقیقات آینده در زمینه اِم اِس الگو قرار گیرد:
بیاری و همکارانش گزارش کردند که مصرف 25/0 تا 5/0 میلی گرم کلونازپام برای درمان دیزارتری ناشی از پارکینسون سودمند بوده است (تعداد مورد مطالعه 11 نفر بود) و بیشترین بهبودی در زمینه های زیر رخ داد: حرکات کوتاه گفتاری، سرعت متغیر، تولید غیردقیق و سکوت ها نامناسب، مصرف بیشتر دارو مؤثر نبود و باعث گیجی و خواب آلودگی می شد.
کریچلی و ناکانو و همکاران پی بردند که آمانتادین و دارو های آنتیکولینرژیک بهبود قابل توجهی در گفتار افراد مبتلا به پارکینسون در پی نداشتند.
بوزنبرک و همکارانش مصرف روزانه 168 میلی گرم از متازولامید را بر ترمور ارادی صوت در 7 نفر بررسی کردند و متوجه شدند این دارو هیچ تأثیر بر کاهش شدت ترمور قصدی صوت ندارد. به علاوه عوارضی نظیر خواب آلودگی، اختلال حسی، سرگیجه و گیجی مشاهده می شوند.
مؤسسهی بینالمللی بهداشت (NIH) در سال 1990 بیانیه ای را منتشر کرد مبنی بر اینکه تزریق بوتوکس درمان مؤثر و بی خطری برای بدآوایی (دیسفونی) انقباضی نزدیک کننده و درمانی احتمالی برای دیسفونی انقباضی دور کننده و لرزش های صوتی است. با این حال آن ها اعتقاد داشتند که بوتوکس در درمان بیماری های انتقالی عصبی عضلانی و بیماری های عمومی عصب شناختی عوارض جانبی ایجاد می کند، اما در درمان دیسفونی موضعی عوارضی در پی ندارد. به این صورت که با پخش بوتوکس احتمال اختلال بلع و بسته شدن راه هوایی و به دنبال آن کوتاهی عمر وجود دارد. مؤسسه بینالمللی بهداشت گزارش داد که سودمندی بوتوکس برای درمان انقباض عضلانی که به واسطه آسیب های مغز یا طناب نخاعی ایجاد می شود در دست تحقیق است.
دارو درمانی در ام اس
اساس دارو درمانی در بیماری های عصبی، تغییر علائم دیزارتری است که روی گیرنده های عصبی شیمیایی این مسیر ها تأثیر می گذارد. دیزارتری در اِم اِس عموماً نتیجه آسیب اسپاستیک و/ یا آتاکسیک است. خستگی ناشی از اِم اِس مشکلات گفتار و صوت را تشدید می کند. بنابراین توصیه می شود که در کنار تجویز دارو هایی برای کاهش علائم اسپاسم، آتاکسی، ترمور و/ یا خستگی ناشی از اِم اِس به طور آزمایشی آسیب شناس گفتار و زبان نیز وارد عمل شود.
دارو درمانی برای اسپاسم
اسپاسم افزایش تون عضلانی است که به دلیل آسیب های راه های عصبی مغز و طناب نخاعی به وجود می آید و روی حرکات تأثیر می گذارد. سفتی عضلات، انقباضات، کلونوس و تشدید رفلکس ها می تواند نتیجه این حالت باشد. تقریباً ضعف همیشه همراه با اسپاسم رخ می دهد. برخی درمان های دارویی اسپاسم به طور مستقیم روی عضلات اسکلتی اثر می گذارد و برای کاهش انتقال تحریکی در ناحیه پیش سیناپسی عمل می کند. درمان های دارویی دیگر اسپاسم انتقال تحریکی در طناب نخاعی را کاهش می دهند. از آن جایی که حالت انقباضی و ضعف با هم رخ می دهند، حفظ مقداری اسپاسم می تواند با خنثی کردن ضعف، به تولید بهتر گفتار و صوت کمک کند. بنابراین دارو با دوز پایین تجویز می شود و با توجه به پاسخ بیمار به طور تدریجی اصلاح می شود. با به حداقل رساندن عوارض جانبی، ترکیب باکلوفن و تیزانیدین نیز می تواند درکاهش اسپاسم مؤثر باشد. اضافه کردن دوز پایین دیازپارم (والیوم) به دارو های فوق نیز گزینه خوبی است. تزریق باکلوفن در داخل پوشش نخاع غالباً برای بیمارانی مفید است که اسپاسم شدید اندام های تحتانی دارند و به دارو های خوراکی جواب نداده اند. تزریق بوتوکس و فنول به دلیل تأثیرات سودمند دیگر روش های درمانی به ندرت کاربرد دارد.
اسپاسم چیست؟
اسپاسم می تواند در کار سیستم های تنفس، آواسازی، تولید و تشدید مداخله کند و بر صوت و گفتار تأثیر بگذارد. افزایش تون عضلانی دامنه حرکتی دیافراگم را محدود می کند و منجر به کاهش پشتیبانی تنفسی و بلندی نامناسب در طول گفتار می شود. تون اضافی در چین های صوتی می تواند منجر به کیفیت صوت خشن و پرفشار همراه با شکست های زیر و بمی گردد. علاوه بر این افزایش تون عضلانی می تواند منجر به محدود شدن سرعت، قدرت و دامنه حرکت فک، لب ها، زبان و نرم کام گردد که تولید غیر دقیق را به همراه خواهد داشت و باعث کاهش سرعت گفتار و گاهی اوقات بیش خیشومی می گردد. تمام این ویژگی ها در دیزارتری اسپاستیک و بدآوایی مشاهده می شود. ایجاد تعادل بین اهداف مرتبط با کاهش تون عضلانی و حفظ قدرت عملکردی برای تنفس، آواسازی و کنترل حرکتی دهان بسیار اهمیت دارد. آسیب شناس گفتار و زبان می تواند کارایی دارو های مختلف را با استفاده از ارزیابی رسمی ادواری ابعاد خاص گفتار و صوت مختل کنترل کند. همچنین کارایی ترکیب دارو های اسپاسم با درمان سنتی گفتار یا صوت می تواند مورد بررسی قرار گیرد.
دارو درمانی در ترمور و آتاکسی
ترمور یک اختلال حرکتی است که به صورت حرکات ریتمیک تکراری و غیرارادی بروز می کند. با وجود اینکه مناطق بسیار در سیستم اعصاب مرکزی مسئول کنترل ترمور هستند، اما می توان گفت که مخچه نقش اصلی را در هماهنگی و تنظیم حرکات پیچیده ایفا می کند. انواع مختلفی از ترمور در اِم اِس رخ می دهد که ناشی از تخریب میلین در مخچه و مسیر های آن است. ترمور همراه با فعالیت به شکل یک سری حرکات نوسانی دیده می شود که هنگام انجام تکالیف هدفمند بروز می کند و در اِم اِس شایع است ترمور در اِم اِس به صور حرکات ظریف یا گسترده دیده می شود که به آن ترمور مخچه ای یا آتاکسیک می گویند. ترمور یکی از علائم شایع ناتوان کننده در اِم اِس می باشد. ترمور می تواند روی تمام گروه های عضلانی (شامل دست ها، پا ها، تنه، سر، چین های صوتی، فک، لب ها و زبان) تأثیر بگذارد، بنابراین در فعالیت های روزمره نظیر راه رفتن، مراقبت از خود، تعادل هنگام نشستن، کنترل سر، نوشتن، بلع، گفتار و صوت به طور چشمگیری تداخل ایجاد می کند. ترمور و آتاکسی مصرف انرژی را در حرکات هدفمند بالا برده و باعث خستگی در اِم اِس و کاهش تحمل عمومی برای اجرای حرکت، مراقبت از خود و برقراری ارتباط می گردد.
متأسفانه بر اساس تحقیقات صورت گرفته، درمان ترمور بسیار دشوار است. هیچ داروی خاصی برای کنترل ترمور عرضه نشده است با این وجود برخی دارو های دیگر که برای درمان دیگر بیماری ها به بازار عرضه شده اند، به طور ثانویه دارای تأثیر ضد ترموری هستند. شل کننده های عضلانی، دارو های ضد تشنج و برخی از متوقف کننده های بتا روی بیماران مبتلا به اِم اِس امتحان شده است. اسمیت و شاپیرو دارو های زیر را به صورت جداگانه یا ترکیبی پیشنهاد کردند که می تواند به کنترل ترمور کمک کند.
ایندرال (پروپرانولول)
کلونوپین (کلونازپام)
مایسولین (پریمیدون)
لانیازید یا ایزوتامین (ایزونیازید)
گلوِتتیمید
آن ها اظهار کردند که این دارو ها معمولاً در درمان ترمور ناشی از اِم اِس مؤثر نیستند، اما تفاوت های فردی وجود دارد. تامسون با بی تأثیر بودن پروپرانول، کلونازپام و کاربامازپین موافق بود. تریوت اظهار داشت که اگر ترمور، خفیف باشد درمان دارویی می تواند مفید واقع شود، به شرطی که ترمور ایجاد شده بخش های مرکزی بدن را درگیر نکند. هالت و همکاران اثبات کردند که ترکیب ایزونیازید با پریدوکسین می تواند در تعداد کمی از بیماران مبتلا به اِم اِس که لرزش مخچه ای شدید وضعیتی داشتند مؤثر واقع شود. رایس و همکاران نیز به تأثیر مثبت تزریق اوندانسترون داخل ورید در ترمور شدید مخچه ای اذعان داشتند.
تزریق بوتوکس در درمان دیسفونی
همانطور که قبلاً ذکر شد تزریق بوتوکس می تواند یک درمان نوید بخش و مؤثر برای دیسفونی انقباضی نزدیک کننده باشد و برای درمان دیسفونی انقباضی دور کننده و ترمور صوتی نیز به کار می رود. این ادعا توسط بیانیه کنفرانس رشدی تأیید شده است. NIH پیشنهاد می کند بهتر است از رویکرد گروهی بین رشته ای در مورد درمان بوتوکس استفاده کنیم و با کمک گرفتن از متخصص گوش و حلق و بینی، آسیب شناس گفتار و زبان، متخصص مغز و اعصاب و ثبتکننده الکترونی عضله روی اختلالات صوت و گفتار کار کنیم. در حالت عادی، پزشک متخصص مقدار کمی از سم عصبی بوتولینوم نوع A را به داخل عضلات خاص تزریق می کند، که باعث ایجاد انسداد در محل اتصال عصب ـ عضله می شود و اسپاسم عضلانی ایجاد شده به دلیل فعالیت بیش از حد عصبی سیستم مرکزی را کاهش می دهد. به علاوه، این سم می تواند عضله را ضعیفتر کرده و به درمان کمک کند. هیچ گزارشی مبنی بر کارایی بوتوکس در درمان ترمور صوتی بیماران مبتلا به اِم اِس چاپ نشده است. NIH خاطر نشان کرد که بهتر است این درمان برای بیماران انتقال عصب عضله و اختلالات عصب شناختی (مانند اِم اِس) به کار نرود. با اینکه انسداد راه هوایی و اختلال بلع نادرند و به طور گذرا و موقتی روی می دهند، اما زندگی بیمار را در معرض خطر قرار می دهد و باید در تصمیمگیری بالینی مدنظر قرار گیرد.
تاثیر گفتاردرمانی در درمان اختلالات
هنگام انتخاب داروی مناسب در درمان باید هدف را با بیمار در میان گذاشت تا عوارض جانبی این دارو ها را با در نظر گرفتن نتایج عملکردی آن ها به حداقل رساند. دیزارتری آتاکسیک ناشی از اِم اِس علائم گفتاری و صوتی خاصی دارد که پس از تخریب عمومی میلین در مخچه پدیدار می شود. آسیب شناس گفتار و زبان می تواند با ارزیابی کامل ویژگی های ترمور صوتی، سرعت دیادو کوکنتیک، شکست های تولیدی غیرعادی، تغییرات بلندی، تکیه مساوی و بیش از حد و اختلال نوای گفتار معیار مناسبی برای درمان ایجاد کند. استفاده از وسایل الکترونیکی مانند ضبط صوت، نرمافزار های کامپیوتری آزمایشگاهی مخصوص گفتار و صوت و تجهیزات بازخورد زیستی الکتریکی ـ عضلانی می تواند به آسیب شناس گفتار و زبان در تصمیم گیری کمک کند و اطلاعات خوبی را دربارهی شرایط بیمار قبل و بعد از مصرف دارو فراهم کند.
دارو درمانی برای خستگی
خستگی یکی از شایع ترین و ناتوان کننده ترین علائم بیماری اِم اِس است. مطالعات چاپ شده نتایج امید بخشی را با استفاده از آمانتادین و پمولین در درمان خستگی ناشی از اِم اِس گزارش کرده اند. اسمیت و شاپیرو عملکرد دارو های مورد استفاده در درمان خستگی ناشی از اِم اِس را مورد بررسی قرار دادند. آمانتادین یک داروی ضد ویروس آنفولانزا است که گاهی اوقات در تسکین خستگی بیماران مبتلا به اِم اِس مؤثر است، اما مکانیزم عمل دارو هنوز مشخص نشده است. پمولین (سیلرت) یک تحریک کنندهی خفیف سیستم اعصاب مرکزی است که در اصل برای اختلال بیش فعالی و نقص توجه و حمله خواب به کار می رود و در درمان خستگی نیز مفید است. فلوکستین (پروزاک) برای بیماران مبتلا به اِم اِس تجویز می شود زیرا تأثیر دو جانبه ای بر روی خستگی و افسردگی دارد. تامسون بیان کرد که استفاده از انسداد کننده های کانال پتاسیم، دیامینوپریدین و آمینوپریدن در درمان خستگی ناشی از اِم اِس مؤثرند. با این حال این دو دارو هنوز توسط اداره دارو و غذای آمریکا تأیید نشده اند. شاپیرو خستگی ناشی از اِم اِس را در چهار گروه قرار داد و برای هر کدام استراتژی درمانی خاصی پیشنهاد کرد. تشخیص افتراقی نوعی خستگی بسیار مهم است زیرا تصمیم گیری درمانی مناسب را در پی دارد. مقیاس های مختلفی برای اندازه گیری خستگی وجود دارند که از جنبه های مختلف، خستگی در بیماران اِم اِس را درجه بندی می کند. علائم دیزارتری و دیسفونی بر اثر خستگی ناشی از اِم اِس تشدید می شوند. بیمار از گفتار شل یا صوت ضعیف هنگام خستگی یا بعد از صحبت کردن های طولانی شکایت می کند. البته این مشکلات قابل پیش بینی است، زیرا تولید گفتار و صوت نیازمند حرکات سریع، پیچیده، هماهنگ و ظریف عضلات تنفسی، حنجره و دهان است. سستی و خستگی عصبی دو عاملی هستند که علائم دیزارتری و دیسفونی را به طور موقت تشدید می کنند. با انتخاب استراتژی های درمانی مناسب و کنترل تأثیر دارو های خاص روی گفتار و صوت توسط پزشک و آسیب شناس گفتار و زبان بهترین نتیجه حاصل خواهد شد.
سوالات متداول:
1-در صورت بارداری یا قصد بارداری، آیا باید مصرف داروهای اماس قطع شود؟
بسیاری از داروهای اماس در دوران بارداری ممنوع هستند و باید با نظر متخصص پیش از بارداری تغییر یا قطع شوند. برنامهریزی بارداری در بیماران اماس باید با همکاری پزشک متخصص مغز و اعصاب و متخصص زنان انجام شود.
2-چه زمانی باید داروی اماس تغییر داده شود؟
در صورت بیاثر بودن دارو، بروز حملات جدید، عوارض شدید یا نتایج تصویربرداری نگرانکننده، پزشک ممکن است داروی بیمار را تغییر دهد یا دارویی با اثربخشی بالاتر تجویز کند.
بیماری عصبی به تدریج پیشرفت می کند که به غلاف میلین در سیستم اعصاب مرکزی اسیب می رساند . ام اس در بیمار باعث التهاب می شود و غالبا میلین را از بین می برد .شروع معمولا بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی می باشد ؛ شیوع : ۶۰-۱۰۰ نفر در ۱۰۰۰۰ ؛ زنان تقریبا دو برابر بیشتر از مردان است. تست های تشخیص ام اس شامل معاینه متخصص و ام آر ای می باشد که شرایط بیمار را مشخص می کنند. در مرحله بعد یک متخصص کاردرمان با انجام تست خانگی ام اس، وضعیت جسمی بیمار را بررسی می کند و برنامه درمانی مناسب را ارائه می کند. مرکز تشخیص و درمان ام اس دکتر صابر در زمینه تشخیص و درمان ام اس با تیم مجرب و تخصصی خود به ارائه خدمات توانبخشی ام اس در کلینیک و انجام تست ام اس در خانه و کاردرمانی ام اس در منزل برای مراجعینی که توانایی حضور در مرکز را ندارند می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی و رفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علت ام اس خاص ناشناخته است . احتمال می رود ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی دخیل باشد . اکثر محققان معتقدند که ام اس یک بیماری خود ایمنی است (نقص سیستم ایمنی بدن و حمله به میلین اعصاب) . شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ممکن است ام اس توسط ویروس ایجاد شده باشد و افراد خاصی به دلیل عوامل ژنتیک مستعدتر هستند .
انواع ام اس
انواع اصلی با الگوهای ام اس موارد زیر هستند (۳ نوع اول معمول تر هستند):
1 . عود کننده : مشخص شدن با حملات کاملا مشخص (عود) و به دنبال آن بهبودی جزئی یا کامل . شایع ترین نوع (۷۰٪ در زمان تشخیص)
2 . ام اس پیشرونده اولیه : نسبتا نادر (۱۰ تا ۱۵٪ در زمان تشخیص) ، مبتلایان به این نوع بیماری ام اس از ابتداء بدتر شدن و وخیم شدن بیماری با عود نامشخص
3 . ثانویه – پیشرفت کننده : 2/1 از مبتلایان به نوع عود کننده ، در طی ۱۰ سال تشخیص ، بدتر شدن با افزایش سطح ناتوانی
4 . عود پیشرونده : نسبتا نادر ، حملات با ترکیب وخیم شدن ثابت و عود و بدون بهبودی
5 . ام اس خوش خیم : تعداد حمله کم با دوره طولانی بهبودی و کمی ناتوانی بعد از ۱۵ سال . حدود ۲۰ – ۲۵٪ افرادی که در ابتدا مبتلا به ام اس عود کننده تشخیص داده می شوند دارای این نوع هستند.( ام اس خفیف)
6 . ام اس بدخیم : در طول ۵ سال از تشخیص ناتوانی به سرعت در حال پیشرفت است ؛ بسیار نادر
علائم تشخیص ام اس
علائم و نشانه ها به قسمت یا قسمتهایی از سیستم اعصاب مرکزی که تحت تأثیر قرار می گیرند بستگی دارد . قسمت های آسیب دیده میلین اغلب ضایعات” یا “پلاک” نامیده می شوند . نتیجه ممکن است طیف گسترده ای از علائم ام اس را نشان دهد و شامل ۳ دسته می باشد :
1 . اولية (مستقیم با دمیلیناسیون) : خستگی زودگذر ، دوبینی ، نوریت اوپتیک ، پارستزی ، ضعف حرکتی ، آتاکسی ، راه رفتن ناپایدار ، اختلال عملکرد روده و مثانه ، درد ، کاهش شناخت ، اسپاسم ، نورالژی دیسارتری ، دیسفاژی
نمونه هایی از ارزیابی های استاندارد برای استفاده : MMSE , FIM , COPM ؛ قدرت گریپ دست ، Qual – OT (ابزار ارزیابی کیفیت زندگی) ؛ مقياس تأثیر خستگی ؛ مقیاس اصلاح شدهAshworth (تون عضلانی) ؛ آزمون تعادل برگ ؛ ارزیابی ادراکی OSOT ؛ تست درک بصری مستقل از حرکتی
درمان توانبخشی ام اس پس از تست تشخیصی
مدل های درمانی شامل : درمانی ، جبرانی ، نگهداری ، پیشگیری و سازگاری با محیط است.
جسمی : کلید ، فعال بودن است . استفاده از یک برنامه ورزشی و آموزش در مورد مکانیک بدن خور بهبود قدرت و شرایط کلی بدنی . آموزش تکنیکهای مختلف برای کمک به مدیریت ضعف اندام فوقانی و یا هماهنگی . آموزش مهارت های مدیریت خستگی (به عنوان مثال ، قدم زدن ، ساده سازی کار) برای کر حفظ انرژی و در نتیجه لذت بردن از فعالیتها . اسپلینت ، کشش و دامنه حرکتی برای جلوگیری از انقباضات ارائه تجهیزات سازگار به عنوان تکنیک جبرانی در افراد دارای مشکل در انجام فعالیت های روزمره زندگی . ارائه دستورالعمل در مورد جابجایی های ایمن . مداخلات نشستن و پوزیشن دهی مناسب.
شناختی : استفاده از تکنیکهای درمانی و جبرانی برای درمان اختلالات شناختی .
– درمان
استفاده از برنامه های رایانه ای و یا کارهای کاغذی برای افزایش توجه ، حافظه و غیره . به عنوان مثال ، تکنیک های جبرانی ؛ نوشتن یا استفاده از تایمر برای کمک به افراد در به یادآوری اطلاعات . برای افراد دارای اختلال شناختی شدید ، دریافت آموزش های لازم توسط خانواده در مورد اختلالات و سازگاری در خانه و یا حفظ امنیت فرد . سایر زمینه های آموزش عبارتند از : مهارتهای مدیریت زمان ، برنامه ریزی ، ایمنی و غیره .
عاطفی : استفاده از تغییرات نقش ، فعالیتهای ایجاد اعتماد به نفس و مهارتهای مقابله ای برای کمک به افراد در تنظیم فرایند این بیماری و تغییر شرایط ؛ مفید بودن تعامل گروهی برای یادگیری از یکدیگر . زمینه های دیگر عبارتند از : آموزش مدیریت استرس ، تعیین اهداف ، افزایش احساس کنترل در زندگی فرد ، ا تشویق همکاری و پشتیبانی خانواده و غیره
محیط : توصیه هایی برای افزایش ایمنی و حفظ انرژی ، آموزش برای بیمار ام اس و خانواده در مورد بیماری ام اس و چگونگی تأثیر آن بر عملکرد آموزش پشتیبانی در اجتماع و جستجوی خدماتی مانند حمل و نقل عمومی (در صورت عدم امکان ادامه رانندگی) . آموزش مدیریت خستگی و عملکرد دستگاه های کمکی و غیره
سوالات متداول:
1-تست ام اس در خانه به چه صورت انجام میشود؟
این تستها معمولاً شامل پرسشنامههای ارزیابی علائم مانند خستگی مزمن، تاری دید، اختلال تعادل، بیحسی اندامها و مشکلات شناختی هستند. برخی اپلیکیشنها یا ابزارهای دیجیتال نیز برای این کار طراحی شدهاند.
2-چه زمانی بعد از مشاهده علائم باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت تجربه علائم پیشروندهای مانند بیحسی مداوم، تاری دید، خستگی غیرعادی یا اختلال تعادل، باید فوراً به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد.
نقش روانشناس در تیم توانبخشی ام اس، ارزیابی و سپس کمک به مراجعان برای مقابله با مشکلات روانی بیماران ام اس است. در حالت ایده آل، روانشناس تیم توان بخشی ام اس در روانشناسی ام اس و توانبخشی با تجربه است و در ارزیابی روانشناسی و روان درمانی دارای تخصص میباشد. مرکز تشخیص و درمان ام اس دکتر صابر در زمینه کاردرمانی بیماران ام اس،گفتاردرمانی و روانشناسی ام اس زیر نظر بهترین دکتر ام اس در تهران فعالیت می نماید. دو شعبه فعال مرکز با استفاده از تجربه بالای متخصصین و امکانات پیشرفته در حیطه توانبخشی ام اس پیشرو می باشند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
روانشناسی ام اس
روانشناس تیم ام اس، با توجه به شرایط، نقشهای متفاوتی بر عهده دارد. این نقشها ممکن است شامل حمایت از کار دیگر اعضای تیم (مانند ارائه آموزش و رویکردهای روانشناختی برای اطمینان از این که سبکهای روانی و نیازهای مراجع در روند توان بخشی در نظر گرفته میشوند؛ کمک به مدیریت رفتارهای دردسر ساز مراجع)، ارائه خدمات بالینی مستقیم به مراجعان از جمله ارزیابی سلامت روانی، تطابق، مسائل ارتباطی و ارائه مداخلات درمانی جهت رسیدگی به هر گونه مشکل شناسایی شده می باشد. ارزیابی روانشناس با یک مصاحبه اولیه آغاز میشود که شامل مرور تاریخچه روانی فرد، غربالگری مسائل سلامت روانی (تطابق اولیه، افسردگی و اختلالات اضطرابی) و شناسایی مسائلی است که نیاز به مداخله روان درمانی دارند.
حیطه های معمول تمرکز مداخله روانشناسی بیماران ام اس
کنار آمدن فرد با تشخیص پزشک و سازگاری با سطوح ناتوانی.
مدیریت اضطراب ناشی از زندگی کردن با ماهیت غیرقابل پیش بینی بیماری و احتمال کم تطابق با ناتوانی در کنترل روند بیماری.
مقابله با غمگین شدن مراجع (مثلا تواناییهای جسمانی، تغییر نقشها و روابط).
غلبه بر ترسهای درونی فرد (از جمله خجالت، طرد شدن و غیره) که ممکن است ناشی از آشکار شدن تشخیص بیماری برای دیگران یا ناشی از افزایش ناتوانی باشد.
بهبود برقراری ارتباط در روابط (به عنوان مثال صریح و رک بودن در واقع مورد نیاز درباره آرزوها، صحبت با عزیزان در خصوص موضوعات حساس).
رفع نگرانیهای مربوط به تمایلات و عملکرد جنسی.
استفاده از استراتژیهای روانی برای کاهش درد.
ارائه درمان شناختی- رفتاری برای اختلالات اضطرابی که این اختلال با خود- مدیریتی مراجع مقابله می کند (مانند از بین بردن ترسی که مانع بهره بردن از درمان میشود) یا منجر به اجتناب از فعالیتهایی میشود که میتوانید کیفیت زندگی را بهبود بخشد (مثلا ترس از خروج از خانه).
استفاده از رویکرد درمانی شناختی- رفتاری در باورها افکار و رفتارهایی که در خلق افسرده مراجع نقش بسزایی دارند.
خود مدیریتی یکی از راههای درمان روانی بیماریهای مزمن و به معنای شناخت و کنترل هیجانها و عواطف فردی است. به طور کلی روان درمانی با هدف به حداکثر رساندن تطابق روحی و روانی مراجع برای زندگی با ام اس انجام میشود تا مراجع بتوانند به طور فعال در مدیریت خود، پذیرفتن و پیدا کردن ارزشهای زندگی و درگیر شدن در نقشها، فعالیتها و روابط معنی دار و رضایت بخش درگیر شود. افسردگی در مراجعان ام اس امری رایج است و به دلیل تاثیر منفی آن بر کیفیت زندگی و خطر خودکشی، مقابله با آن و درمان افسردگی (در صورتی که وجود داشته باشد) ضروری است.
عصب- روانشناس (نوروسایکولوژیست):
نوروسایکولوژیست میتواند عضو اصلی تیم توان بخشی یا مشاور تیم باشد. عصب- روانشناسی یکی از رشته های پزشکی است که به ارزیابی و درمان مسائل شناختی و روانی میپردازد. یک روانشناس بالینی بر مسائل مربوط به سلامت روان تمرکز میکند در حالی که متخصص عصب- روانشناسی بر مسائل شناختی تمرکز دارد.
متخصص نوروسایکولوژی کسی است که در خصوص رابطه بین عملکرد مغز و تواناییهایی مانند حافظه، توجه، زبان و استدلال به طور تخصصی آموزش دیده است. برخی از اختلالات شناختی (مانند مشکلات یادگیری مسائل جدید، حافظه کاری، سرعت پردازش شناختی، تواناییهای تصویری/ فضایی و عملکرد اجرایی) در افراد مبتلا به ام اس شایع بوده و میزان شیوع آن تا 70 درصد تخمین زده میشود. در شرایطی که تغییرات عملکرد شناختی در فرد مبتلا به ام اس مشهود است، ممکن است تیم مراقبتهای بهداشتی، از تغییرات مثبت مراجع غافل شده و این تغییرات توسط خانواده یا کارفرمای مراجع، اشتباه تفسیر شوند. اختلالات شناختی میتواند تاثیرات مضر و حتی خطرناکی بر توانایی فرد در نقش والدگری، شغل و حرفه و عملکرد اجتماعی او داشته باشد و کیفیت زندگی او را کاهش دهد. نوروسایکولوژیستها با استفاده از مصاحبه و آزمایشات استاندارد، حیطههای قدرت و ضعف شناختی را تعیین میکنند. نتایج این آزمایشات برای اطلاع رسانی مراجع، خانواده و دیگر اعضای تیم توانبخشی در مورد ماهیت و اثرات تغییرات شناختی ناشی از ام اس بر عملکرد روزانه مراجع مورد استفاده قرار می گیرد.
یکی از مشکلات شایع بیماران ام اس خستگی در طول روز می باشد. این خستگی موجب تحلیل توانایی بیمار در انجام فعالیت های روزمره می گردد و بیمار را به مرور به سمت افسردگی پیش می برد، تغییر در خلق و خوی بیماران ام اس موجب عدم توانانیی فرد در ادامه فعالیت های روزمره اش می شود. رویکردهای بهبود حالات روحی و مشکلات روانی ام اس شامل مدیتیشن، آموزش مراجع و مدیریت خود، ورزش، تنظیم دما و استراتژیهایی برای ارتقاء کیفیت خواب می باشد. هر کدام از این استراتژی ها و شواهد حمایت بیمار در زیر آمده اند. مرکز توانبخشی ام اس دکتر صابر در زمینه بررسی عاقبت ام اس و مشکلات همراه آن همچنین درمان هایی نظیر کاردرمانی و گفتاردرمانی ام اس فعالیت می نمایند. مرکز تشخیص و درمان ام اس بارویکردی متفاوت در حیطه روانشناسی بیماران ام اس به مشاوره خوانواده در جهت آموزش این نکته که مشکلات ام اس چیست و نحوه کمک رسانی به این بیماران چگونه صورت می گیرد، می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
درمان خستگی در ام اس
رویکردهای دارویی: فرض پایه در رویکرد دارویی برای مدیریت خستگی در ام اس این است که خستگی یک مشکل بیوشیمیایی است که دارو می تواند آن را به طور کامل یا ناقص درمان کند. معمولاً تنها پزشکان،کمک پزشکان،پرستاران و داروساز ها میتوانند به طور مستقیم در انتخاب و تجویز داروها نقش داشته باشند. به هر حال همه متخصصین توانبخشی باید اطلاعاتی در زمینه ی داروها داشته باشند. اصلی ترین داروها برای مبارزه با خستگی عبارتند از آمانتادین، پمولین،مسدود کنندگان کانال پتاسیم ( آمینوپیریدین) ، ضد افسردگی ها و مودافینیل. تاثیر این داروها کاملاً ثابت شده نیست.
رویکردهای غیر دارویی: به طور کلی این رویکردها را می توان به سه دسته تمرینات جسمانی،تمرینات روانشناختی و تمرینات مختلط جسمانی و روانشناختی تقسیم کرد. در ادامه به مطالعه تمرینات روانشناختی می پردازیم.
تمرینات کنترل حالات روحی و مشکلات روانی ام اس
آموزش مراجعه و مدیریت خود: فرضیه آموزش مراجع و مدیریت خود برای مشکلات روانشناسی ام اس این است که با ارائه اطلاعات به مراجع، به او انتخاب بیشتری داده می شود و درگیر رفتارهایی می شود که منجر به درک کمتر خستگی و کاهش آثار خستگی شود. آموزش مراجع برای دامنه ای از رفتارهای موثر بر خستگی صورت می پذیرد، مثلاً فعالیت بدنی و ورزش، تنظیمات حرارتی، مدیریت استرس، عادات تغذیه ای و اصول مدیریت انرژی (حفظ انرژی). از میان متخصصین توانبخشی کاردرمانگران، فیزیوتراپیست ها، پرستاران، فیزیولوژیست ها، دستیاران پزشک و… میتوانند در اجرای این برنامهها دخیل باشند.
به علت آموزشها و تخصص های متفاوت، هر یک از این افراد دیدگاهی منحصر به فرد در مدیریت مشکلات روانشناسی ام اس دارند. مدل های نظری که معمولا رشد این آموزش را سبب میشوند شامل مدل باور سلامت، نظریه عملکرد مستدل، مدل چند نظریه ای تغییر رفتار و تئوری شناخت اجتماعی هستند. هر کدام از این تئوری ها جنبه های منحصر به فرد خود را دارند و در عین حال همه بر این نکته تاکید دارند که ماندگاری تغییرات رفتاری تحت تاثیر عوامل داخلی (مثل باور داشتن به مفید بودن تغییر،اعتماد به توانمندی ها و کنترل فردی) و عوامل خارجی (مثل موانع اجتماعی و فرهنگی برای تغییر و بافتار محیطی) است. مشکل در شناخت این عوامل در روند مداخلات ایجاد خواهد کرد. از بین موتور علمی موجود در باره مداخلاتی که تاثیر رویکردهای آموزشی را بر بهبود مدیریت خستگی می سنجند،بیشترین تمرکز بر آموزش افراد مبتلا به ام اس برای انتخاب و اجرای اصول مدیریت انرژی بوده است. بیشتر این اعمال در برنامه مدیریت خستگی به صورت شش هفته حفظ انرژی بوده است. برنامه مدیریت خستگی ممکن است به صورت تله کنفرانس،مطالعه شخصی،استفاده از اینترنت و… وارد زندگی روزمره افراد شود. به علاوه این برنامه با برنامه مراقبت سلامت مرتبط می باشد که مهارت خود مدیریتی را در افراد مبتلا به بیماری های مزمن می افزاید. بر خلاف رویکردهای سنتی آموزش مراجع،رویکرد خود مدیریتی به مراجع به عنوان یک متخصص نسبت به امور خودش نگاه میکند و بر توانمندسازی او تمرکز دارد.
مهارت های خود مدیریتی شامل حل مسئله، تصمیم گیری، یافتن و استفاده از منابع، برقراری ارتباط موثر با افراد، تعیین هدف و خودآموزی (استراتژی ها و رفتارهای متناسب با سبک زندگی شخصی) میشود. در مداخلات روانشناسی ام اس، استفاده از رویکرد خود مدیریتی به افراد مبتلا به ام اس اجازه می دهد که اعتماد به نفس خود را در توانایی مدیریت خستگی شان افزایش دهند و در نتیجه، تغییرات رفتاری داشته باشند که کاهش تاثیر و شدت خستگی و نیز افزایش کیفیت زندگی را موجب می شود به نظر میرسد در دستیابی به این اهداف در گروه درمانی تا حد زیادی ممکن است. متاسفانه رویکرد گروه درمانی با وجود اینکه مزایای بسیار زیادی در بهبود روحیه، عقاید، باور و حرکت مبتلایان به ام اس دارد، هنوز در برنامه های توانبخشی ایران مورد استفاده متخصصین توانبخشی قرار نمی گیرد. متخصصان توانبخشی باید گسترهای از استراتژیهای مدیریت انرژی را به مراجعین شان پیشنهاد دهند، چراکه همه استراتژیها توسط همه افراد مورد پذیرش یا موثر نیستند. از دیگر تکنیک های مورد استفاده در مبحث روانشناسی ام اس درمانهای شناختی رفتاری هستند که موثر به نظر می رسند. در ادامه به بررسی تکنیک های جسمانی خستگی می پردازیم.
بخش دیگری از مداخلات خستگی را مداخلات مختلط روانشناسی-جسمانی در بر می گیرند که در ادامه به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
تکنیک های روانشناسی بیماران ام اس- جسم و خستگی
تکنیک ( FACET ) : این تکنیک در واقع مخفف عبارت «به کارگیری تکنیک های شناختی-رفتاری و انرژی موثر در زندگی»است. این رویکرد شامل ۶ هفته جلسات مدیریت روانشناسی ام اس است که با رویکردهای حفظ انرژی و شناختی-رفتاری مخلوط است. این رویکرد توسط کاردرمانگران، فیزیوتراپیست ها و پرستاران آموزش دیده ام اس استفاده می شود. در جلسه اول گروه به معرفی خستگی ام اس می پردازند و تکلیف فرد نوشتن گزارش روزانه فعالیت هایش است. در جلسه دوم افراد میزان مصرفی انرژی برای خود را مشخص می کنند. در هفته سوم مصرف متعادل این انرژی را به همراه هدف نویسی یاد میگیرند و در جلسه چهارم به مباحث استرس و مدل شناختی-رفتاری پرداخته می شود. در این هفته مراجعان و افکارشان را ثبت می کنند و در هفته پنجم افکار غیر مفید به چالش کشیده میشوند. نهایتاً در هفته ششم جمع بندی صورت می گیرد و افراد تشویق به ادامه دادن این برنامه می شوند. این رویکرد بسیار مفید است و در انگلستان به صورت رسمی برای استفاده از آن آموزش می بینند.
یکی از مشکلات شایع این بیماران در کنار مشکلات حرکتی ام اس، خستگی در طول روز و عدم توانایی در ادامه فعالیت های روزمره است. از نکاتی که دکتر ام اس به بیماران توصیه می کند استراحت در طول روز و ورزش روزانه را داشته باشند. مرکز درمان ام اس دکتر صابر با متخصصین با تجربه در حیطه کاردرمانی ام اس و گفتاردرمانی ام اس در زمینه ارائه تمرینات مناسب و توانبخشی بیماران ام اس در جهت کاهش خستگی ناشی از ام اس فعالیت می نمایند.
پیشنهاداتی جهت تغییرات سبک زندگی برای کاهش خستگی در ام اس
قبل از خسته شدن استراحت کنید
وسط دوره های کار،استراحت داشته باشید.
از ابزار و تکنولوژی های موجود برای جلوگیری از کاهش انرژی استفاده کنید.
اولویت ها را با توجه به منابع در دسترس خود تعیین کنید.
ارتفاع میز کارتان را برای به حداقل رساندن انرژی مصرفی را تغییر دهید.
محیط کارتان را سازماندهی کنید.
از مکانیزم های بدنی مناسب برای کم کردن انرژی مصرفی استفاده کنید.
در صورت امکان چند مرحله از فعالیت ها را کم کنید.
درخواست کمک کنید.
بخشی از فعالیت یا همه آن را به فرد دیگری محول کنید.
تکرار در فعالیتها را کم کنید.
فعالیت ها را به طوری برنامهریزی کنید که در اوقاتی که انرژی بیشتری دارید به سراغ فعالیت هایی با سطح انرژی بالا تر بروید.
تکنیک های جسمانی درمان خستگی در ام اس
ورزش: میان افراد مبتلا به ام اس مشکلات مرتبط با کم تحرکی شایع است. مزایای ورزش برای افراد مبتلا به ام اس شامل بهبود قدرت عضلانی و عملکرد عضله،افزایش فعالیتهای مرتبط با تحرک و کیفیت زندگی بهتر است. ورزش بر خستگی ام اس تاثیر مثبت می گذارد. علیرغم مزایای شناخته شده ورزش، بسیاری از افراد مبتلا به ام اس نیازمند راهنمایی برای موفقیت در این حیطه هستند و به ویژه به علت مشکلات شان نیاز به یک برنامه ورزشی دارند. هنگامی که برنامه های ورزشی را تجویز می کنیم، فاکتورهای زیادی باید مورد توجه قرار گیرند و از روشهای تغییر رفتار هم میتوان استفاده نمود. تمرکز این بخش بر اطلاعات ورزشی مختص خستگی است.
بیشتر این نوع فعالیت بدنی که برای افراد مبتلا به ام اس توصیه میشود، تمرینات تحمل و قدرت عضلانی است که میتوانند برخی از خستگی هم تاثیر بگذارند. هرچند معمولاً تبعات خستگی ام اس به عنوان یک عامل ثانویه مطالعه شده به علاوه یافته های گزارش شده چند گانه هستند و از آنجایی که تقریباً هیچ مطالعه ای انواع مداخلات ورزشی را مقایسه نکرده است اینکه کدام روش موثر تر خواهد بود،نامشخص به نظر می رسد.
تمرینات تحمل
تمرینات تحمل در بیماران ام اس که نقایص خفیف و متوسط دارند توسط دوچرخه و راه رفتن روی تردمیل انجام می شود. به طور کلی مطالعات تاثیر مثبت ورزش را بر خستگی نشان دادهاند. بر اساس شواهد موجود، توصیه برای بهبود تحمل در افراد مبتلا به ام اس خفیف تا شدید در یک مطالعه این گونه بوده است: شروع 3-2 جلسه در هفته و شدت ضعیف تا متوسط ( 50-70 درصد از مصرف حداکثری اکسیژن یا 70-60 درصد از حداکثر ضربان قلب) طی 40-10 دقیقه انجام شده است. بعد از 6-2 ماه همراه ورزش با شدت کم تا متوسط،به تدریج شدت بیشتری در صورت تحمل فرد امتحان می شود.
ورزش های مقاومتی
تحقیقات نشان داده اند که بین بیماران ام اسی که نقایص خفیف تا متوسط ام اس دارند، ورزش های مقاومتی پیشرونده به خوبی تحمل می شوند و قدرت عضلانی را بهبود می بخشند. به علاوه این مطالعات نشان دادهاند تمرینات مقاومتی پیشرونده از شدت خستگی در ام اس طبق مقیاس ( FSS و MFIS ) و میکاهند و همچنین خود افراد مبتلا هم به صورت کیفی کاهش خستگی خود را گزارش میکنند. مطالعه با ترکیب مقاومت و تحمل در تمرینات، آثار مثبتی را بر سرعت راه رفتن و ظرافت هوازی گزارش کرد، اما تغییری در خستگی بیمار ام اس با مقیاس ( FSS ) مشاهده نکرد. این قبیل یافته ها نشان می دهند چه پژوهشی بیشتری برای فهم بهتر این مداخلات ورزشی برای خستگی بین افراد مبتلا به ام اس نیاز است.
بر اساس یافتههای پایه ای،توصیه می شود که افراد مبتلا به ام اس خفیف تا متوسط، 3-2 بار در هفته تمرینات مقاومتی پیشرونده انجام دهند. برنامه ورزشی 8-4 تمرین در3-1 مجموعه با ۱۵ مرتبه حداکثر تکرار ( RM ) انجام می شود. دوره های استراحت در دامنه 4-2 دقیقه بین هر مجموعه و ورزش پیشنهاد میشود. برنامه باید شامل ورزش هایی برای کل بدن باشد. ورزش گروه عضلات بزرگتر باید عضلات کوچکتر را هم درگیر کند.
حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد افراد مبتلا به ام اس خستگی را تجربه می کنند و بیش از ۴۰ درصد آنها خستگی ام اس را ناتوان کننده ترین علامت بیماری شان می دانند. خستگی در بیماران ام اس با سن، جنس یا طول مدت بیماری مرتبط نیست و ارتباط ضعیفی با سطح ناتوانی و دوره بیماری دارد. خستگی ناشی از ام اس علامت بالینی قابلتوجهی در توانبخشی است، چرا که ممکن است وخیم تر شدن سایر علائم بیماری (مانند شناخت) را دربر داشته باشد یا در نتیجه سایر علائم (مثلاً اسپاستیسیتی) افزایش یابد. مرکز توانبخشی ام اس دکتر صابر با استفاده از تیم توانبخشی متخصص و با تجربه در زمینه درمان بیماران ام اس به صورت حرفه ای فعالیت می نماید و خدمات کاردرمانی، ماساژ درمانی، گفتاردرمانی را در کلینیک و منزل به این بیماران ارائه می دهد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تعریف خستگی در ام اس
خستگی در بیماران ام اس به شیوه های مختلفی تعریف شده است. دامنه تعاریف از موارد ذهنی (احساس عدم وجود انرژی ذهنی و جسمی) شروع میشود و به تعاریف عینی فیزیولوژیکال (کاهش حداکثر قدرت انقباض عضله) ختم می شود. همچنین خستگی به عنوان یک پاسخ معمول و حفاظتی برای کاهش درگیری فرد در فعالیت هایی که فراتر از ظرفیت است،دیده می شود. منظور از ظرفیت فرد،تنها ظرفیت جسمی نیست و میتواند ذهنی باشد.۳ فاکتور اصلی که خستگی را تعریف میکنند و مشکلات اصلی آن را نشان می دهند عبارتند از: محدودیت زبان، انواع خستگی و ابعاد خستگی.
محدودیت زبان
خستگی واژه عمومی در مکالمات روزمره ماست و گستردهای از احساسات گوناگون مانند ضعف،خواب آلودگی و خستگی را در بر می گیرد. اما محدودیت واژگان، توصیف خستگی در ام اس را با چالش روبرو می کند. متاسفانه این محدودیت در احساس مراجعین نیز تاثیر می گذارد، چرا که حس می کنند متخصصین توانبخشی مفهوم واقعی خستگی ناشی از ام اس را از دید آنها درک نمی کنند. این مسئله باعث بروز چالش هایی در ارزیابی و درمان نیز می شود. بنابراین برای متخصصین توانبخشی ضروری است که انواع مختلف خستگی و توصیفهای متفاوت آن را بشناسند و افکارشان را درباره خستگی در ام اس سازماندهی کنند.
انواع خستگی در بیماران ام اس
خستگی ام اس به شیوههای مختلفی توصیف میشود. برای مثال خستگی در بیماران ام اس میتواند نتیجه روند پیشرفت بیماری باشد (خستگی اولیه)و یا نتیجه سایر عواملی باشد که مستقیماً به بیماری مربوط نیستند (خستگی ثانویه). همچنین خستگی ناشی از ام اس می تواند حاد یا مزمن باشد و ماهیت جسمی یا شناختی داشته باشد. تجربه خستگی می تواند کاملاً ذهنی و انتزاعی باشد و حتی موقع استراحت رخ دهد و یا برعکس، تجربی فیزیولوژیکال و به دنبال فعالیت باشد. جدول زیر شامل تعاریف و خستگی و درمان آن به وسیله توانبخشی است.
راه های توصیف خستگی
توضیحات
تمرکز درمان
اولیه
خستگی مستقیماً با عوامل بیماری مرتبط است
تمرکز بر توانمند سازی مراجع مبتلا به ام اس جهت بهبود مهارت ها، استراتژی ها و الگوهای سبک زندگی که مدیریت طولانی مدت خستگی را تسهیل میکند.
ثانویه
عوامل غیر مرتبط با بیماری منجر به خستگی می شود.
همکاری با سایر اعضای تیم درمان برای تشخیص و درمان یا مدیریت علل ثانویه خستگی: افسردگی،اختلالات خواب،استرس و…
حاد
خستگی کوتاه مدت که به علت عفونت یا تشدید بیماری ایجاد شده است.
تشویق فرد مبتلا به ام اس که موقتاً بیشتر استراحت کند و دستورات پزشک را دنبال نماید و به دنبال درمان عفونت یا تشدید بیماری باشد.
مزمن
خستگی در ۵۰% از طول روز و بیش از ۶ هفته وجود داشته باشد.
تمرکز بر توانمندسازی افراد مبتلا به ام اس برای توسعه مهارت ها،استراتژی ها و الگوهای سبک زندگی که مدیریت خستگی را در طولانی مدت تسهیل می کند.
جسمی یا حرکتی
ناتوانی در شروع فعالیت حرکتی و یا ادامه آن
تمرکز بر توانمندسازی فرد مبتلا به ام اس برای توسعه یظرفیت ها ،مهارت و استراتژی هایی برای مدیریت جسمی با استفاده از فعالیت هایی که نیاز به تلاش های فیزیکی دارند.
شناختی
ناتوانی در شروع و ادامه فعالیت های ذهنی/شناختی
تمرکز بر توانمندسازی فرد مبتلا به ام اس جهت ایجاد ظرفیت،مهارت و استراتژیهایی برای مدیریت فعالیتهایی که الزامات ذهنی/ شناختی دارند.
ادراکی/تجربی
احساس سستی و رخوت(خستگی در حالت استراحت) یا فقدان انرژی،در شروع و نیز تکمیل فعالیت ها
تمرکز بر توانمندسازی افراد مبتلا به ام اس جهت اولویت بندی فعالیت ها،به دست آوردن مهارت های تطابقی و تعیین اهداف قابل دستیابی در فعالیت ها
قابل مشاهده/فیزیولوژیکال
نقص عینی در عملکرد فیزیک یا جسمی و یا توان تکمیل فعالیت ها
تمرکز بر بهبود ظرفیت و تحمل جسمی و شناختی
خستگی اولیه: خستگی اولیه به طور مستقیم با روند بیماری مرتبط است. تعیین و تشخیص اولیه یا ثانویه بودن خستگی ناشی از ام اس از دیدگاه دکتر ام اس و توانبخشی، حائز اهمیت است. خستگی اولیه نیازمند رویکردهای جبرانی، آموزشی و مشاورهای است و خستگی ثانویه علاوه بر اینها نیازمند درمان دارویی نیز می باشد. اگرچه پژوهش در این مورد ادامه دارد، اما دانش حاضر سه مکانیسم اصلی را برای خستگی اولیه در ام اس در نظر میگیرد: تغییرات در سیستم اعصاب مرکزی (شامل از بین رفتن آکسون ها و سازماندهی مجدد قشری)،تغییر در سیستم ایمنی و تاثیرات اندوکرین.
از بین رفتن آکسون در مغز افراد مبتلا به ام اس با خستگی در ارتباط است. به علاوه در لوب پریتال، کپسول داخلی و مثلث خارج بتنی افراد مبتلا به ام اس که خستگی را تجربه میکنند، فشار بیشتری نسبت به بیمارانی که خستگی ندارند وجود دارد. تغییرات ساختاری در مغز میتواند الگوهای فعالیت مغزی و انرژی مورد نیاز برای مغز را تغییر دهد. برخی مطالعات معتقدند تغییراتی که در ادراک خستگی بیماران ام اس رخ می دهد، افزایش خستگی (که با معیار تاثیر بیماری بر خواب و استراحت سنجیده میشود) با افزایش آتروفی مغزی مرتبط است. رضا فرض بر آن است که خستگی، آتروفی مغزی ناشی از روند تخریب میلین ها را پیش بینی می کند. خستگی همچنین با سطوح بالای عوامل ایمنی مرتبط است. برای مثال در مطالعه ای، خستگی در بیماران ام اس حین استراحت ( آستنیا) با فعالیت سیستم ایمنی مرتبط بوده است.
فاکتور احتمالی دیگر در خستگی ام اس، اختلال در عملکرد سیستم نورواندکرین است. در شرایطی مانند سندروم خستگی مزمن، لوپوس و آرتریت روماتوئید، سطوح پایین کورتیزول عاملی موثر در خستگی است.
خستگی ثانویه: در حالی که تعداد زیادی از فاکتورهای مرتبط با بیماری بر خستگی فرد اثر می گذارند،عوامل ثانوی نیز به همان میزان موثر هستند. از جمله این عوامل میتوان به اختلالات خواب، داروها، پسرفت، افسردگی، استرس و اضطراب اشاره کرد.
اختلالات خواب:شیوع اختلالات خواب در بین افراد مبتلا به ام اس از ۲۵ تا ۶۱ درصد متغیر است. این نسبت تقریباً در جمعیت عادی ۲ یا ۳ برابر است. به علاوه، علائم اختصاصی ام اس (مشکلات ادراری،اسپاستیسیتی،درد) عوارض جانبی داروها (داروهای ام اس یا سایر داروها) یا عوامل محیطی موثر بر فرد (مثل نور،صدا یا بیدار شدن در اثر صدای کودکان در نیمه شب)، با اختلالات خواب در افراد مبتلا به ام اس مرتبط می باشند.
عوارض جانبی داروها: تعداد زیادی از داروهایی که برای افراد مبتلا به ام اس تجویز میشوند،خستگی را تشدید می کنند. این داروها شامل دو دسته اصلی داروهای اصلاح کننده بیماری (اینترفرون ها) و داروهای مرتبط با علائم خاص (ضد درد ها یا ضد افسردگی ها) میشوند.
پسرفت: به معنی زوال تدریجی تون و قدرت عضلانی است. شخصی که این شرایط را دارد احساس ضعف و تحمل جسمانی پایینی دارد و کمتر درگیر فعالیت های جسمانی می شود. از طرفی می دانیم که افراد مبتلا به ام اس سطح فعالیت جسمانی شان پایین تر از سایرین است. مطالعات نشان دادند که این کم تحرکی ،افراد مبتلا را در معرض خطر پسرفت قرار میدهد، خستگی در ام اس را بدتر کرده و یک سیکل معیوب ایجاد می کند.
افسردگی، استرس و اضطراب: وجود افسردگی، استرس یا اضطراب نقش مهمی در خستگی دارد. در مروری بر روانشناسی خستگی، افسردگی و اضطراب و خستگی با هم مرتبط دیده شدند. پژوهش های طولی هم نشان دادهاند که افسردگی می تواند پیش بینی کننده خستگی و اضطراب باشد. همچنین افراد خسته و مضطربی که مبتلا به ام اس باشند، بیشتر مستعد افسردگی هستند. بعلاوه عوامل روانی و شخصیتی نیز ممکن است بر این ارتباطات تاثیر بگذارند.
خستگی حاد در مقابل خستگی مزمن: خستگی حاد، کوتاه مدت است کمتر از ۶ هفته به طول میانجامد و در نتیجه ی عواملی مثل خواب ناکافی، پیشرفت بیماری یا عفونت می باشد. خستگی در ام اس می تواند طولانی شود و بیش از ۶ هفته وجود داشته باشد که در این صورت مزمن خوانده می شود. خستگی مزمن یک چالش بزرگ برای عملکرد روزمره زندگی افراد مبتلا به ام اس است. اگرچه استراتژی ها می توانند کاملا متفاوت باشند،هر دو نوع خستگی حاد و مزمن با درمان مناسب کاردرمانی ام اس مدیریت می شوند. مثلاً در خستگی مزمن باید دامنه وسیعی از عادات، روتین ها و مهارت ها را برای مدیریت طولانی مدت ایجاد کنیم.
سایر انواع خستگی:در حالی که برخی تعاریف خستگی بر احساس فقدان انرژی هنگام انجام فعالیت های جسمی یا ذهنی تمرکز دارند،سایر تعاریف و خستگی را عینی تر توصیف می کنند مثل کاهش عملکرد جسمی و ذهنی. در ام اس هم مانند جمعیت عادی،خستگی جسمانی در نتیجه ورزش یا فعالیت بدنی شدید تر می شود. ولی در مقایسه با افراد سالم ممکن است استراحت کردن،خستگی افراد مبتلا به ام اس را به طور کامل بهبود نمی بخشد. به علاوه،خستگی مرتبط با ام اس به آسانی تشدید می شود،عملکرد جسمی و ذهنی را بدتر میکند،بر شدت سایر علائم ذهنی افزوده و حتی مشارکت در فعالیتهای روزمره را محدود می کند. معمولا در ام اس خستگی با گرما بدتر می شود که احتمالاً به علت آسیب اعصاب است. اصطلاح «خستگی ذهنی/شناختی» معمولاً نشاندهنده کاهش عینی کیفیت عملکرد شناختی فرد و تاثیر خستگی بر عملکرد شناختی است.
ابعاد خستگی ام اس چگونه است
موضوع مهم دیگر هنگام تعریف خستگی در روند توانبخشی، بررسی خستگی مانند سایر علائم، در چهار بعد می باشد: شدت،طول زمان،اثر و کیفیت. این ابعاد در تئوری علائم ناخوشایند در جدول به صورت خلاصه آورده شده است که بررسی می شوند.
ابعاد خستگی
توصیف
توانبخشی
شدت
تشدید یا تقویت مقدار خستگی
کاهش شدت خستگی می تواند نتیجه مهم مداخلات مدیریت خستگی باشد.
طول
تکرار خستگی حاد و طول مدت خستگی مزمن. زمان خستگی به فعالیت های خاص (مثلا فعالیت های جسمانی) و تغییر خستگی در طول روز (مثلاً صبح بیشتر از عصر) بستگی دارد.
الگوهای خستگی ممکن است بر زمانبندی درمان تأثیر بگذارند و برای اصلاح فعالیت ها به درمانگر ایده بدهند.
اثر
خستگی هایی که موجب ناراحتی و تنش میشوند و تجربه شان برای فرد ناخوشایند است.
کاهش اثر خستگی یکی از نتایج مداخلات مدیریت خستگی است.
کیفیت
تجربه فرد از خستگی، احساس او از خستگی و میزانی را که خستگی با مداخلات بهبود مییابد،توصیف میکند.
کیفیت خستگی میتواند قبل و بعد از درمان مورد بررسی درمانگر قرار گیرند.
تکنیک های جسمانی درمان خستگی در ام اس
ورزش: میان افراد مبتلا به ام اس مشکلات مرتبط با کم تحرکی شایع است. مزایای ورزش برای افراد مبتلا به ام اس شامل بهبود قدرت عضلانی و عملکرد عضله،افزایش فعالیتهای مرتبط با تحرک و کیفیت زندگی بهتر است. ورزش بر خستگی ام اس تاثیر مثبت می گذارد. علیرغم مزایای شناخته شده ورزش، بسیاری از افراد مبتلا به ام اس نیازمند راهنمایی برای موفقیت در این حیطه هستند و به ویژه به علت مشکلات شان نیاز به یک برنامه ورزشی دارند. هنگامی که برنامه های ورزشی را تجویز می کنیم، فاکتورهای زیادی باید مورد توجه قرار گیرند و از روشهای تغییر رفتار هم میتوان استفاده نمود. تمرکز این بخش بر اطلاعات ورزشی مختص خستگی است.
بیشتر این نوع فعالیت بدنی که برای افراد مبتلا به ام اس توصیه میشود، تمرینات تحمل و قدرت عضلانی است که میتوانند برخی از خستگی هم تاثیر بگذارند. هرچند معمولاً تبعات خستگی ام اس به عنوان یک عامل ثانویه مطالعه شده به علاوه یافته های گزارش شده چند گانه هستند و از آنجایی که تقریباً هیچ مطالعه ای انواع مداخلات ورزشی را مقایسه نکرده است اینکه کدام روش موثر تر خواهد بود،نامشخص به نظر می رسد.
تمرینات تحمل
تمرینات تحمل در بیماران ام اس که نقایص خفیف و متوسط دارند توسط دوچرخه و راه رفتن روی تردمیل انجام می شود. به طور کلی مطالعات تاثیر مثبت ورزش را بر خستگی نشان دادهاند. بر اساس شواهد موجود، توصیه برای بهبود تحمل در افراد مبتلا به ام اس خفیف تا شدید در یک مطالعه این گونه بوده است: شروع 3-2 جلسه در هفته و شدت ضعیف تا متوسط ( 50-70 درصد از مصرف حداکثری اکسیژن یا 70-60 درصد از حداکثر ضربان قلب) طی 40-10 دقیقه انجام شده است. بعد از 6-2 ماه همراه ورزش با شدت کم تا متوسط،به تدریج شدت بیشتری در صورت تحمل فرد امتحان می شود.
ورزش های مقاومتی
تحقیقات نشان داده اند که بین بیماران ام اسی که نقایص خفیف تا متوسط ام اس دارند، ورزش های مقاومتی پیشرونده به خوبی تحمل می شوند و قدرت عضلانی را بهبود می بخشند. به علاوه این مطالعات نشان دادهاند تمرینات مقاومتی پیشرونده از شدت خستگی در ام اس طبق مقیاس ( FSS و MFIS ) و میکاهند و همچنین خود افراد مبتلا هم به صورت کیفی کاهش خستگی خود را گزارش میکنند. مطالعه با ترکیب مقاومت و تحمل در تمرینات، آثار مثبتی را بر سرعت راه رفتن و ظرافت هوازی گزارش کرد، اما تغییری در خستگی بیمار ام اس با مقیاس ( FSS ) مشاهده نکرد. این قبیل یافته ها نشان می دهند چه پژوهشی بیشتری برای فهم بهتر این مداخلات ورزشی برای خستگی بین افراد مبتلا به ام اس نیاز است.
بر اساس یافتههای پایه ای،توصیه می شود که افراد مبتلا به ام اس خفیف تا متوسط، 3-2 بار در هفته تمرینات مقاومتی پیشرونده انجام دهند. برنامه ورزشی 8-4 تمرین در3-1 مجموعه با ۱۵ مرتبه حداکثر تکرار ( RM ) انجام می شود. دوره های استراحت در دامنه 4-2 دقیقه بین هر مجموعه و ورزش پیشنهاد میشود. برنامه باید شامل ورزش هایی برای کل بدن باشد. ورزش گروه عضلات بزرگتر باید عضلات کوچکتر را هم درگیر کند.
خلاصه
همانطور که در جدول بالا دیدیم، خستگی ام اس علامت ی پیچیده است و چگونگی توصیف آن تاثیر بسزایی بر انتخاب ارزیابی ها و انتخاب اهداف و ارزیابی نتایج دارد. در نتیجه این پیچیدگی بهتر است به جای در نظر گرفتن خستگی به عنوان یک مکانیسم، با دیدگاهی چند عاملی به آن نگاه شود. بهترین کار برای نیل به این هدف، کار در یک تیم چند حرفهای است که هر یک از اعضای آن در حیطه مشخصی متخصص است. مرکز تشخیص و درمان ام اس دکتر صابر با تیم مجرب کاردرمان، گفتاردرمان و روانشناش تلاش دارد بهترین نتایج درمانی را برای بیماران ایجاد نماید و روند این بیماری را کند و استقلال بیمار را تا حد امکان حفظ کند.
سوالات متداول:
1- آیا خستگی ناشی از ام اس با خستگی معمولی متفاوت است؟
بله، خستگی در ام اس (Fatigue) اغلب ناگهانی، مداوم و ناتوانکننده است و حتی بدون انجام فعالیت شدید نیز میتواند بروز کند. این خستگی ممکن است با خواب یا استراحت برطرف نشود.
2-چه عواملی باعث تشدید خستگی در بیماران ام اس میشوند؟
گرما، استرس، کمخوابی، عفونت، فعالیت بدنی بیشازحد و حتی تغذیه نامناسب از جمله عوامل مهم تشدید خستگی در بیماران ام اس هستند.
ام اس یک بیماری دژنرتیو عصبی می باشد که ممکن است هر عضو از بدن را درگیر کنند. عاقب بیماری ام اس بسته به محل درگیری عصبی متفاوت می باشد. عوارض ام اس از مشکلات بینایی، گفتار تا اختلالات حرکتی متفاوت است. مشکلات حرکتی از مهمترین عواقب بیماری ام اس می باشد که بسیاری از بیماران را درگیر می کند. مرکز تشخیص و درمان ام اس دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات کامل توانبخشی بیماران ام اس شامل کاردرمانی ام اس و گفتاردرمانی ام اس به درمان عوارض و عواقب ام اس در بیماران می پردازد.
از عواقب مهم ام اس که توسط دکتر ام اس مورد ارزیابی و درمان قرار می گیرد مشکلات حرکتی، اختلال در راه رفتن و مشکلات تعادلی بیمار می باشد که موجب افت استقلال فرد و خانه نشینی بیمار می گردد. این امر به مرور بیمار ام اس را از ادامه فعالیت های شغلی بازمیدارد و باعث افسردگی و گوشه گیری آنان می شوند.
عواقب بیماری ام اس (عواقب حرکتی، تعداد افتادن، مشکلات حرکتی)
اختلالات حرکت: محققان طی مطالعه ای اثر ام اس را بر حرکت بیش از ۱۸۰۰ نفر مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدند که افراد با انواع ام اس به طور متوسط بعد از 33.1 و 13.4 سال باید از ویلچر استفاده کنند. در مطالعه دیگر که با تمرکز بر اختلالات حرکتی بر ۷۰۳ فرد مبتلا به ام اس انجام شد نشان داد که 52.2 درصد از این افراد عصا 63.4 درصد ویلچر دستی، 36.7 درصد ویلچر برقی و 32.2 درصد اسکوتر استفاده میکردند.
تعداد افتادن: مطالعات نشان دادهاند که مبتلایان به ام اس در مقایسه با افراد سالمند و همچنین نسبت به کسانی که دچار سکته شدهاند، به میزان بیشتری افتادند را تجربه میکنند (حدود 1.3 تا 1.4 تجربه یک افتادن در طول یک ماه در مقایسه با افرادی با سایر بیماریهای نورولوژی کال) .همچنین پژوهش ها حاکی از آن است که افراد نسبت به مراجعان دچار پارکینسون به میزان کمتری دچار افتادن میشوند.
فاکتورهای خطر: فاکتور خطر در واقع ویژگی،شرایط یا محیطی است که احتمال افتادن شخص مبتلا به ام اس را افزایش می دهد.افرادی که در مورد اختلال تعادل و تجارب حرکتی خود نگران هستند،بیشتر افتادن را تجربه میکنند. ماهیت افتادن غیر یکنواخت است و با علائم شناختی،اختلال عملکرد مثانه، بدتر شدن علائم در طول سال گذشته و مذکر بودن،افزایش می یابد. ارزیابی تعادل از طریق تست های تعادلی برگ، ( TUG ) و مقیاس 12 آیتمی راه رفتن ام اس سنجیده می شود. فاکتور های خطر دیگری که مرتبط با افتادن هستند عبارتند از سابقه افتادن ،استفاده از وسیله کمکی،نمره ( EDSS ) و اختلالات حس عمقی. در بعضی مطالعات به این نتیجه رسیدند که ۲۵ درصد از تجربههای افتادن در آشپزخانه یا حین فعالیت های تمیز کردن و ۴۳ درصد بعد از ظهر ها اتفاق می افتند. شکستگی هیپ اندام تحتانی آسیبهای بسیار شایع ناشی از افتادن مبتلایان به ام اس هستند ( 52 درصد از کل شکستگی ها) که معمولاً با آسیب بافت نرم (کشیدگی،دررفتگی و ورم کردن) همراهند.
ترس از افتادن و اعتماد در تعادل: اختلالات تعادلی منجر به ترس از افتادن،کاهش اعتماد فرد به تعادل،تمایل به ساکن و بی حرکت بودن،کاهش سطح فعالیت جسمانی و کاهش خودکارآمدی در طول فعالیت های ضروری روزمره می شود. در ام اس ترس از افتادن با افتادن مرتبط میباشد. اعتماد به تعادل با استفاده از چند ابزار مورد ارزیابی قرار می گیرد. مقیاس ( ABC ) در چندین مطالعه برای ارزیابی اعتماد به تعادل استفاده شده است. در مقیاس ( ABC ) از شرکت کنندگان واسطه می شود تا به ۱۶ آیتم پاسخ دهند که به وسیله مقیاس نمره دهی از صفر تا صد درصد امتیاز داده می شود. سوال تکراری در کنار هر آیتم این است که چگونه تعادل تان را از دست میدهید یا بی ثبات می شوید. مثالهایی از آیتم ها شامل راه رفتن پیرامون خانه،بالا و پایین رفتن از پله ها،کم شدن و برداشتن کفشش از روی زمین،ایستادن روی صندلی و دسترسی به اشیا اطراف،قدم گذاشتن و خارج شدن از پله برقی می باشد.
عاقبت ام اس و مشکلات تعادلی
شیوه ارزیابی سیستم تعادلی بر اساس سه جزء می باشد:
تاریخچه کلی
اولین جزء ارزیابی تعادل،جمع آوری اطلاعات در مورد توانایی شخص در انجام فعالیتهای روزمره زندگی است. این اطلاعات هم از شخص و هم از مراقب با توجه به زمینه اجتماعی، سایکولوژیکال و محیطی گرفته میشود که ممکن است با اختلالات تعادل مرتبط بوده یا تداخل داشته باشد. جمع آوری اطلاعات در مورد شرایط، مکان و زمان هر افتادنی که گزارش میشود، نیازمند توجه می باشد. آنچه که شخص در هنگام افتادن انجام میدهند و تجربه هر علامتی مثل سرگیجه یا لرزش باید ثبت شود. مقیاس های زیر برای افراد سالمند به کار رفته اما در مطالعات مربوط به ام اس نیز استفاده میشود.
مقیاس ( FES ) درجه اعتماد فرد در انجام چندین فعالیت روزمره بدون افتادن را ارزیابی می کند که شامل ۱۶ آیتم راه رفتن بر سطح شیب دار،ملاقات دوستان یا اقوام،رفتن به محیط اجتماعی یا رفتن به یک مکان شلوغ می باشد.نمره های بالا بازتاب کننده اعتماد بیشتر در توانایی انجام فعالیتها بدون افتادن است. در بین سالمندان نمره پایین تر از ۷۰ در مقیاس ( FES ) نشان دهنده ترس زیاد از افتادن خواهد بود.
در مقیاس ( ABC ) سطح اعتماد به تعادل در حین انجام شش و فعالیت روزمره ارزیابی می شود. مقیاس هم فعالیت های درون منزل و هم بیرون منزل را ارزیابی نمره کامل 100 است که نشان دهنده سطح اعتماد بالا میباشد. روایی آزمون – باز آزمون مقیاس ( ABC ) در افراد مبتلا به ام اس 0.93 گزارش شده و مرتبط با تست های مختلف و تعادل استاتیک و داینامیک نمره کل پایینتر از ۷۵ در افراد سنین 7.6+- 65.6 غیر نرمال تلقی میگردد.
پزشکان علاقهمند به درک سطح توانایی فرد و عواقب بیماری ام اس، از ( DHI ) که یک مقیاس چند بعدی خود اجرایی است،استفاده میکنند. این مقیاس سطح ناتوانی جسمانی، احساسی و عملکردی را کمی سازی می کند. دامنه نمرات از صفر تا صد به معنای سطح بالای ناتوانی و نقص می باشد. اعتبار آزمون-باز آزمون این مقیاس در مبتلایان به ام اس 0.90 بود و ارتباط ضعیف آن با تستهای تعادل استاتیک و داینامیک گزارش شده است.
دو مقیاس نهایی برای درک توانایی افراد برای اجتناب از افتادن و مقابله با آن در صورت اتفاق،مفید است. مقیاس ( FCS ) نیازمند این است که شخص حس کنترل خود را برای پیشگیری از افتادن بسنجد،که شامل چهار آیتم در یک مقیاس پنج نمره ای است که یک نشان دهنده کاملاً مخالف و ۵ کاملا موافق است. کسب نمرات بالا نشان دهنده حس کنترل بیشتر برای پیشگیری از افتادن است. نمرات بالاتر نشان دهنده اعتماد فرد به خودش در مدیریت خطر افتادن خواهد بود.
ارزیابی مهارت های عملکرد و عاقبت ام اس
جزء دوم ارزیابی بر مهارت های عاقبت بیماری ام اس تمرکز دارد. اختلالات تعادل می توانند در انجام تکالیف در طول فعالیت های روزمره مشکل ایجاد کنند. برای مثال مشکل رفتن به خرید می تواند به دلیل مشکل در حرکت از ویلچر به ماشین یا در راه رفتن و چرخش سر برای دیدن اطراف باشد. تست های مبتنی بر عملکرد میتوانند به درمانگر کمک کنند تا با مهارت های فردی مرتبط با کنترل تعادل را ارزیابی کند. مشاهدات بالینی اطلاعات بیشتری را فراهم می کند. در کل افراد با اختلالات تعادل در وضعیت ایستاده یک سطح حمایتی وسیعتر، فلکسیون در سطح هیپ، مچ و زانو و تنه اغلب به سمت جلو خم میشود. الگوی راه رفتن به وسیله چهار فاکتور زیر مشخص میشود:
افزایش فلکسیون هیپ و پلانتار فلکسیون مچ پا در تماس پاشنه برای کاهش فاصله بین مرکز ثقل و زمین.
کاهش سرعت،گام های کوتاه،افزایش زمان حمایت دو پا روی زمین در هنگام افزایش سرعت.
انقباض عضلات آگونیست و آنتاگونیست برای افزایش سفتی مفصلی.
کاهش حرکات سر و تنه به صورت کلی،اگرچه بعضی از شرکتکنندگان آتاکسی محوری نشان میدهند.
علاوه بر مشاهده، از مقیاس هایی که اجازه استانداردسازی ارزیابی و احتمال نمره دهی و مقایسه عملکرد مشخص در طول زمان را میدهند، میتوان استفاده نمود. برای مثال ( Equiscal )، ( six step spot) برای ارزیابی اختلالات تعادل در مبتلایان به ام اس طراحی شده اند. ابزارهای ( BBS ) و ( Dynamic ) ( Gait index ) برای سنجش عملکرد در تکالیف تعادلی استاتیک و داینامیک استفاده می شوند. هر دو مقیاس فراهم کننده نمره کلی هستند، اما آنالیز هر آیتم میتواند برای کاربرد آن در برنامه درمان و کمک به مشکل تعادل مفید باشد. مقیاس ( BBS ) یک ابزار روا و پایا برای مبتلایان به ام اس بوده آیا قادرند حداقل ۳۰ ثانیه بدون حمایت بایستند یا خیر. مراجعان ام اس در آیتم هایی که نیازمند تعادل ایستاده بر سطح حمایت کوچک و در طول انتقال وزن در سطوح داخلی و خارجی هستند، عملکرد ضعیف تر از خود نشان میدهند. آسیب های حسی و وستیبولار به وسیله عملکرد ضعیف در تکالیفی که سر درگیر است و در تکالیف نیازمند چرخش کل بدن مشخص می شود. ۸ تکلیف این مقیاس شامل راه رفتن با چرخش سر،راه رفتن با حمل اشیا،راه رفتن پیرامون اشیا و بالا رفتن از پله می باشد. عملکرد توسط یک مقیاس ۴ نمره های سنجیده میشود. بر طبق مطالعات عاقبت ام اس انجام شده، آسیب کنترل سر و تنه باعث می شود که هنگام به چالش کشیده شدن اطلاعات بینایی و وستیبولار به وسیله حرکت سر،حفظ تعادل دچار مشکل شود.
ارزیابی استراتژی های حسی-حرکتی استفاده شده در انجام تکالیف
سیستم های آنالیز حرکت و صفحات استابلیومتریک برای ارزیابی مهارت های تعادلی در طول تکالیف استاتیک و راه رفتن، حالت ایستاده و استاتیک استفاده می شوند. صفحات استابلیومتریک برای درک عملکرد تعادل،استراتژی های حسی،حرکتی و تعریف آسیب های حسی،حرکتی استفاده می شوند. برای ارزیابی تعادل استاتیک معمولاً افراد می بایست بدون حرکت برای 20-60 ثانیه بایستند. این وسیله وضعیت فشار مرکزی ( COP ) در ایستادن آرام را ارزیابی میکند که نشان دهنده وضعیت وزنی فرد در سطح حمایتی او می باشد. لرزش سر می تواند منجر به مشکلاتی در جمع آوری اطلاعات بینایی-وستیبولار معتبر شود. اگر نوسان ( COP ) در جهت جلو-عقب نسبت به محور داخلی-خارجی بالاتر باشد،بیانگر افزایش بی ثباتی در صفحه ساژیتال است. حرکات ( COP ) فراهم کننده اطلاعات مهمی برای استراتژی های استفاده شده برای کنترل تعادل است. برای مثال،ضعف اندام تحتانی چپ نشاندهنده تمایل به سمت راست می باشد.
بیماری ام اس چیست؟ اسکلروز متعدد یا ام اس نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن غلاف میلین تخریب می شود و باعث شکل گیری پلاکهایی در قسمت هایی از ماده سفید مغز و طناب نخاعی می گردد که گاهی اوقات تا ماده خاکستری گسترش می یابد. این بیماری در سیستم عصبی مرکزی رخ میدهد و به ندرت با ناهنجاریهای سیستم عصبی محیطی همراه میشود. از علائم ام اس، تخریب میلین است که باعث ایجاد نواحی پراکنده آسیب دیده در مغز و نخاع، بخصوص اطراف بطن ها و ساقه مغز میشود و طیف گسترده ای از علائم و نشانه ها ی ام اس را ایجاد میکند. اولین بار بیماری ms در سال ۱۸۶۸ توسط جین مارتین چارکت متخصص اعصاب فرانسوی معرفی شد. شیوع بیماری ام اس در خانم ها بیشتر از آقایون می باشد در مورد انواع بیماری ام اس باید به علائم ام اس خاموش، علائم ام اس بدخیم،نشانه ام اس در پا و علائم ام اس در چشم توجه شود. مرکز توانبخشی بیماران ام اس به درمان انواع بیماری ام اس پی پردازد.نشان های ام اس در بیماران به صورت مختلف بروز می کند، علائم ام اس در چشم شامل دو بینی گاه به گاه می باشد اما علائم ام اس حاد تا زمینگیر شدن بیمار پیش می روذ. دکتر متخصص به تشخیص علائم ام اس خاموش، علائم ام اس بدخیم در انواع بیماری ام اس می پردازد وبهترین درمان را ارائه می دهد.
ام اس در برقراری ارتباط بین سلول های عصبی مغز و نخاع تداخل ایجاد میکند. سلول های عصبی از طریق زواید خود به نام دندریت و آکسون با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. دندریت پیام عصبی را دریافت کرده و به سمت جسم سلولی هدایت میکند و آکسون پیام عصبی را از سلول خارج می کند. بیشتر آکسون ها توسط غلافی سفید رنگ از جنس لیپوپروتئین به نام میلین پوشیده شده اند که باعث انتقال سریعتر پیام های عصبی در طول آکسون میشود. در بیماری ام اس(اسکلروز متعدد)،سیستم ایمنی بدن به میلین حمله میکند و به آن آسیب میزند. در نتیجه آکسون نمیتواند مانند قبل پیام های عصبی را منتقل کند.
شیوع بیماری ام اس
شیوع بیماری ام اس معمولا در خانم های جوان مشاهده میشود. به این صورت که میزان ابتلا در خانمها ۴ برابر آقایان است. شیوع بیماری ام اس بین 2 و 150 در هر 100 هزار نفر می باشد که بستگی به کشور و جمعیت خاص آن دارد. برای مثال در شمال ایالات متحده آمریکا،کانادا و انگلستان،از هر 100 هزار نفر،100 نفر مبتلا به اسکلروز متعدد می باشند. بعد از سکته ، اسکلروز متعدد شایعترین بیماری عصب شناختی در آمریکای شمالی است و همچنین شایع ترین بیماری عصب شناختی در افراد ۲۰ تا ۴۵ ساله است.
دوره های بالینی ام اس-انواع بیماری ام اس
در ابتدا ام اس(اسکلروز متعدد) را یک بیماری عودکننده-بهبود یابنده یا پیشرونده مزمن می دانستند،در حالیکه این نوع دسته بندی، مطالعه این بیماری و قرار دادن بیماران در یکی از این دو دسته را با مشکل مواجه ساخته بود. جهت برطرف کردن این مشکل،در سال ۱۹۹۶ یک مطالعه بین المللی انجام شد تا اصطلاحاتی که جهت توصیف دوره بالینی بیماری ام اس به کار می رود،به صورت استاندارد تعریف شوند. بنابراین امروزه چهار دوره بالینی یا الگوی پیشرفت بیماری برای ام اس (اسکلروز متعدد) مطرح شده است که پیشآگهی بیماری کمک فراوانی میکند.
علائم ام اس خفیف
مشخصه اصلی ام اس عود کننده- بهبود یابنده ( RRMS ) وجود حملات حاد ( عود) پیش بینی نشده است که به روشنی تعریف میشوند. به دنبال این حملات، بهبودی کامل یا نسبی بیمار همراه با عدم پیشرفت بیماری رخ میدهد،که ممکن است ماهها یا سالها طول بکشد. بعد از حمله،علائم ایجاد شده یا برطرف میشوند یا عوارضی باقی میماند. این بیماری در ۸۵ تا ۹۰ درصد بیماران به این شکل آغاز می شود. اگر علائم به طور کامل پس از هر حمله برطرف شوند، بیماری ام اس از نوع خفیف می باشد.
پیشرونده ثانویه
65 درصد از بیمارانی که اختلالشان به شکل عود کننده – بهبود یابنده آغاز شده و پس از مدتی دچار پسرفت می شود. هست در این دوره بالینی،بیماری ام اس ابتدا از نوع عود و بهبود می باشد،اما پس از مدتی به صورت پیشرونده در می آید. پیشرفته بیماری با سرعت های متغیر رخ می دهد و ممکن است گاهی بعد از عود، بهبودی ناچیزی مشاهده شود. به طور کلی،31 درصد از بیماران دوره بالینی پیشرونده ثانویه ( SPMS ) را تجربه می کنند. معمولاً به طور متوسط ۱۹ سال طول میکشد که ( RRMS ) به ( SPMS ) تبدیل شود.
علائم ام اس بدخیم -عود کننده و پیشرونده
در ام اس عود کننده- پیشرونده ( RRMS ) ،بیمار از ابتدا دچار پسرفت میشود، اما پیشرفت بیماری همراه با عود های حاد (با یا بدون بهبودی) رخ میدهد. دوره بالینی ۵ درصد از بیماران، عود کننده- پیشرونده می باشد.
علائم ام اس حاد یا پیشرونده اولیه
وضعیت بیماران مبتلا به ام اس پیشرونده اولیه به طور تقریباً ممتد بدتر می شود. ممکن است گاهی وضعیت بیمار برای مدت کوتاهی ثابت بماند و یا بیمار به طور موقتی به میزان اندک بهبود یابد. ( PPMS ) در 9 درصد از بیماران رخ می دهد و معمولا در حدود 40 سالگی آغاز می شود این نوع را نوع حاد نیز می گویند.
علائم بیماری ام اس چیست و نشانههای ام اس
علائم بیماری ام اس( اسکلروز متعدد) به دو دسته تقسیم می شوند: علائمی که مستقیماً به دلیل از بین رفتن میلین در مغز و نخاع ایجاد میشوند و علائمی که به طور مستقیم ایجاد نمی شوند. علائمی که به واسطه خود بیماری مستقیماً به وجود آمدهاند را علائم اولیه مینامند؛مانند بی حسی و ضعف. گاهی بیمارانی که علائم اولیه ام اس را نشان میدهند،از مشکلاتی رنج می برند که به طور غیر مستقیم شکل گرفته اند. به این علائم،علائم ثانویه می گوییم. برای مثال،ضعف و سفتی باعث می شود که مقدار حرکت در مفاصل کاهش یابد، بیاموز که به این حالت کنتراکتور می گوییم. این بی حرکتی، می تواند خود منجر به پوکی استخوان شود.
علائم اولیه ام اس (اسکلروز متعدد) را میتوان به طور کلی در ۵ گروه طبقه بندی کرد:
حرکت و راه رفتن
مثانه و روده
گفتار و بلع
اختلال حسی
شناخت و حافظه
علائم ام اس مربوط به حرکت و راهرفتن میتواند شامل خستگی،سفتی،ضعف،ترمور،مشکل در تعادل، مهارت ضعیف، آتاکسی و تحریک ضعیف باشد.
خستگی یکی از شایعترین و مشکل ساز ترین علائم بیماری ام اس(اسکلروز متعدد) است که در حدود دو سوم بیماران دیده میشود و ممکن است ماهها یا حتی بیشتر به طول انجامد. حداقل دو الگوی متفاوت خستگی شناخته شده است:
نوع اول خستگی مداوم ای است که حتی انجام سادهترین فعالیتها را برای بیمار غیرممکن میسازد.
نوع دوم، به دنبال چندین دقیقه فعالیت جسمی ظاهر می شود که بیشتر در پاها ایجاد شده و بعد از استراحتی کوتاه برطرف می شود . این حالت ممکن است چشم ها را نیز به دنبال مطالعه درگیر کند،که بعد از قطع مطالعه رفع می گردد. خستگی به طور عمده در هوای گرم و یا به دنبال حمام آب داغ تشدید میشود. افزایش دمای بدن (مثلاً در اثر تب) نیز باعث بدتر شدن این وضعیت می شود. بنابراین، بیماران مبتلا به ام اس(اسکلروز متعدد) که درگیر خستگی می باشند،از کاهش کیفیت زندگی شکایت دارند. با وجودی که خستگی می تواند مستقیماً در اصل ام اس ایجاد شود، عوامل دیگری از قبیل بیتحرکی نیز در آن دخیل می باشند. کاهش توان جسمانی و اختلالات خواب نیز از عوارض خستگی است.
نشانه های ام اس در پاها و تعادل
سفتی عضلات یکی دیگر از علائم ام اس (اسکلروز متعدد) می باشد که ممکن است با درد و گرفتگی عضلات همراه شود. در طی سیر بیماری، قدرت عضلانی دست ها و پاها ممکن است کاهش یابد و باعث شود بیمار برای راه رفتن به حمایت نیاز پیدا کند.
مخچه مسئول حفظ هماهنگی عضلات است و آسیب به آن باعث بروز مشکلات تعادل و هماهنگی حرکات میشود. این مسئله عدم تعادل در هنگام راه رفتن را به دنبال دارد. علاوه بر این،ممکن است فرد در برداشتن اجسام کوچک با دست دچار مشکل شود. همچنین ممکن است لرزش دست نیز رخ دهد.
مشکلات ادراری و روده ای به علت درگیری عضلات کنترل کننده مثانه و روده در بسیاری از بیماران مبتلا به ام اس(اسکلروز متعدد) دیده میشود. اختلالات روده کمتر به چشم می آید و معمولاً به صورت یبوست ناشی از بی تحرکی در مراحل انتهایی بیماری ظاهر میشوند. اما مشکلات ادراری در بیماران ام اس شایع است و منجر به بی اختیاری ادرار میشود. برخی از بیماران نیز قادر به تخلیه کامل مثانه خود نمی باشند.
علائم ام اس در چشم
در بخش مربوط به اختلال حسی نیز بی حسی،درد، مشکلات بینایی، سرگیجه، تورم مچ پا و سرد شدن کف پا دیده میشود. بیماری ام اس (اسکلروز متعدد)، یکی از شایعترین بیماری های عصب شناختی است، که باعث بروز مشکلات بینایی می شود،به طوری که التهاب عصب بینایی، یکی از شایعترین علائم ام اس در چشم ،به خصوص در اوایل بیماری می باشد. این امر منجر به تاری دید، عدم توانایی در درک رنگها و یا درد پشت کره چشم شده،که با حرکات چشم تشدید می شود. علاوه بر موارد فوق،نیستاگموس و دوبینی ممکن است به دلیل تاثیر اسکلروز متعدد بر مغز دیده شود.
اختلالات حسی در اثر آسیب به راههای حسی طناب نخاعی به وجود میآید. این علائم، عموما در یکی از اندام ها ظاهر شده و از علائم شایع بیماری میباشند. بی حسی می تواند به صورت عدم توانایی در درک حس سطحی، ضربه آرام نوک سوزن و یا دمای سرد و گرم تجربه شود.
با وجودی که سال ها تصور میشد ام اس (اسکلروز متعدد) یک بیماری بدون درد است، امروزه مشخص شده است که برخی از بیماران از درد و ناراحتی شکایت دارند. درد ممکن است عارضه مستقیم بیماری ام اس (اسکلروز متعدد) باشد و یا در اثر سایر علائم بیماری ایجاد شود. گویا شدت درد از خفیف تا شدید متغیر است. علاوه بر درد عضلانی اسکلتی در مفاصل، عضلات، تاندون ها و لیگامان ها،گاهی درد ناگهانی نیز گزارش شده است. برای مثال،بیمار ممکن است در اثر آسیب اعصاب صورتی، درد صورت را تجربه کند. گرفتگی های عضلانی در دستها و یا پاها نیز به خصوص وقتی برای مدت طولانی بیحرکت مانده باشند، می تواند دردناک باشد. کاردرمانی جسمی در بیماران ام اس می تواند موجب بهبود علائم بیماری ام اس در بیمار گردد.
ام اس ( Multiple sclerosis ) چیست؟ ام اس یک بیماری التهابی است که در آن غلافهای میلین سلولهای عصبی در مغز و نخاع آسیب میبینند. این آسیبدیدگی میتواند در توانایی بخش هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند اختلال ایجاد کند و باعث به وجود آمدن علائم و نشانه های اختلال در گفتار، حرکت و بینایی بیمار شود. مرکز توانبخشی ام اس دکتر صابر در زمینه ارزیابی علائم بیماری ام اس و عوارض ام اس در بیمار همچنین درمان ام اس فعالیت می نماید. با توجه به ناشناخته بودن علت ام اس در بیماران درمان به موقع و کاهش علائم نقش مهمی را در بهبود روند زندگی بیمار ایفا می کند.
این بیماری به طور معمول در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی و در زنان دو برابر مردان اتفاق میافتد. علت ام اس نامشخص است،با وجود این گمان میرود این بیماری بر اثر ترکیبی از عوامل محیطی مانند عوامل آلوده کننده و ژنتیک اتفاق میافتد.
اسکلروز چندگانه یا ام اس به طور معمول بر اساس ارائه نشانه ها و علائم، همراه با تصویر برداری پزشکی و آزمایش های آزمایشگاهی لازم توسط دکتر ام اس تشخیص داده میشود.تایید چنین تشخیصی به ویژه در مراحل اولیه آن دشوار است زیرا ممکن است علائم و نشانه ها مشابه با سایر مشکلات پزشکی باشند.
چگونه ام اس میگیریم؟
علل ژنتیکی ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس
ام اس یک اختلال وراثتی نیست،اما مطالعات نشان دهنده برخی عوامل ژنتیکی بوده است که خطر ابتلا به بیماری ام اس را افزایش میدهد. خطر ابتلا به ام اس در اقوام بیمار به خصوص در خواهر و برادرها، والدین و فرزندان بیشتر از افراد دیگر است.در دوقلوهای تک تخمکی احتمال ابتلا در هر دو نفر ۳۵ درصد است که نشان دهنده چند ژنی بودن و پیچیدگی بررسی دلایل ام اس است. علاوه بر این،مطالعات تغییراتی ژنتیکی را در بیماران ام اس نشان داده است،برای مثال تغییراتی در کروموزوم ۶،و کروموزوم ۵ گزارش شده است.
دلایل محیطی ام اس
عوامل خطر عفونی
به نظر میآید که علاوه بر علل ژنتیکی بیماری ام اس دلایل دیگری نیز در مبحث علت شناسی مطرح باشد. برای مثال، احتمال ابتلا به بیماری ام اس با مهاجرت در سنین پایین ارتباط دارد که این پدیده با دلایل ژنتیکی قابل توجیه نیست. این یافته را می توان اینطور توجیه کرد که نوعی عامل عفونی که ناشی از یک میکروب شایع است، می تواند علت بیماری ام اس باشد. فرضیه های مختلفی درباره مکانیسم ایجاد کننده و علت به وجود آمدن بیماری ام اس مطرح شده اند. در «فرضیه بهداشت» اعتقاد بر این است که مواجهه با چندین عامل عفونی در اوایل زندگی، از فرد در مقابل ام اس محافظت می کند. بنابراین علت مولتیپل اسکلروزیس یک عکس العمل خود ایمنی است که توسط چندین میکرواور گانیسم عفونت زا در افراد مستعد و فعال میشود و با افزایش سن ابتلا،احتمال ام اس نیز بالا می رود.
فرضیه دوم اینکه در این زمینه است،«فرضیه شیوع» نام دارد. در این فرضیه علت ام اس یک بیماری در نظر گرفته می شود، که خود در نتیجه یک عامل بیماری زا رخ می دهد و احتمال وجود این عامل بیماری زا در نواحی با شیوع بالای ام اس بیشتر است. این عامل بیماری زا در بیشتر افراد یک عفونت پایدار بدون علامت ایجاد می کند، اما پس از گذشت چندین سال در برخی افراد باعث تخریب میلین می شود. البته از فرضیه بهداشت بیشتر حمایت شده است.
این احتمال نیز وجود دارد که یک عامل ویروسی در بروز بیماری ام اس نقش داشته باشد و عفونت با این ویروس عامل اولیه یا عوامل مساعد کننده در علت ابتلا به بیماری مولتیپل اسکلروزیس باشد. برای مثال، ارتباط ویروس تبخال در انسان با این بیماری ثابت شده است. در پژوهش سوتلو و همکارانش نیز ویروس آبله مرغان زوستر به مقدار زیادی در مایع مغزی نخاعی بیماران مبتلا به ام اس یافت شد.
عوامل خطر غیر عفونی
بیماری ام اس در مناطق دور از خط استوا بیشتر رخ می دهد. برخی دانشمندان معتقدند، با توجه به اینکه میزان مواجهه با نور آفتاب در طول سال، در مناطق نزدیک به خط استوا بیشتر است و ویتامین دی به طور طبیعی به دنبال مواجهه با آفتاب تولید میشود، این ویتامین اثر موثری بر عملکرد سیستم ایمنی دارد و ممکن است به محافظت در برابر دلایل ام اس کمک کند. به علاوه، کاهش ویتامین دی در نوزادان و کودکان نیز باعث ابتلای بیشتر آنها به عفونتهای ویروسی نسبت به عفونتهای باکتریایی میشود و در نتیجه در عملکرد سیستم ایمنی بدن آنها تداخل ایجاد میکند و فرد را مستعد ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس میسازد. در پژوهش دیگری که در همین سال صورت گرفت، مشخص شد که میزان بالای ویتامین دی در سه ماهه سوم بارداری می تواند احتمال ابتلا به ام اس را در جنین کاهش دهد.
سوال متداول:
1-آیا ام اس بیماری خودایمنی است؟
بله، سیستم ایمنی به اشتباه به غلاف میلین اعصاب در مغز و نخاع حمله میکند.
2-آیا استرس علت ام اس است؟
استرس مستقیماً علت نیست، اما میتواند حملات را تحریک یا تشدید کند.
انواع ام اس
مرکز تشخیص و درمان ام اس دکتر صابر به بررسی دقیق علائم ام اس و تشخیص نوع ام اس در بیماران می پردازد.
پیشرونده – عود کننده
پیشرونده ثانویه
پیشرونده اولیه
عود کننده- فروکش کننده
عوارض ام اس در بیماران
معمولاً عوارض زیر در افراد دارای اماس دچار مشکل میشود:
بر اساس مطالعهای که سال ۲۰۰۸ در ایتالیا روی عملکرد بلع ۲۲۶ بیمار ام اس انجام شد، مشخص شد که ۳۵ درصد از بیماران ام اس بلع غیرطبیعی داشتند.
گفتاردرمانی ام اس :
دیزآرتری یک اختلال گفتاری ناشی از آسیب به بخش کنترل حرکتی گفتار در بیماران ام اس است.
ممکن است در افراد دارای ام اس عملکرد حرکتی مکانیسم های گفتاری زیر دچار اشکال شود:
تنفس ( عضلات تنفسی)
آواسازی( حنجره)
تشدید( نرمکام)
تولید( لب، فک زبان)
پروزودی ( نوای گفتار)
فرد دارای ام اس ممکن است یکی از انواع دیزآرتری های زیر را داشته باشد:
دیزآرتری سفت:
کیفیت صوت خشن
تلفظ دچار اشکال صداها
سرعت پایین گفتار
عبارات و جملات کوتاه تر
بیش خیشومی
دیزآرتری عدم تعادل:
لرزش صوتی
تلفظ غیر معمول صداها
حرکات متوالی ناهماهنگ در لب،فک و زبان
گفتار اسکن مانند و رباتیک
بلندی صدای متغیر
دیزآرتری ترکیبی:
تقریباً میتوان گفت ترکیبی از موارد یک و دو اتفاق میافتد.
کاردرمانی و گفتاردرمانی در بیماران ام اس یکی از درمان های موثر و مفید در بیماری ام اس می باشد. بررسی دقیق علائم ام اس و درمان بیماران ام اس موجب کاهش عوارض بیماری ام اس در بیماران و ارتقاع کیفیت زندگی و استقلال بیمار می گردد. مرکز توانبخشی او اس دکتر صابر با کادر مجرب کاردرمان و گفتار درمان به صورت حرفه ای به درمان بیماران می پردازد.
علائم ام اس خفیف
مشخصه اصلی ام اس عود کننده- بهبود یابنده ( RRMS ) وجود حملات حاد ( عود) پیش بینی نشده است که به روشنی تعریف میشوند. به دنبال این حملات، بهبودی کامل یا نسبی بیمار همراه با عدم پیشرفت بیماری رخ میدهد،که ممکن است ماهها یا سالها طول بکشد. بعد از حمله،علائم ایجاد شده یا برطرف میشوند یا عوارضی باقی میماند. این بیماری در ۸۵ تا ۹۰ درصد بیماران به این شکل آغاز می شود. اگر علائم به طور کامل پس از هر حمله برطرف شوند، بیماری ام اس از نوع خفیف می باشد.
پیشرونده ثانویه
65 درصد از بیمارانی که اختلالشان به شکل عود کننده – بهبود یابنده آغاز شده و پس از مدتی دچار پسرفت می شود. هست در این دوره بالینی،بیماری ام اس ابتدا از نوع عود و بهبود می باشد،اما پس از مدتی به صورت پیشرونده در می آید. پیشرفته بیماری با سرعت های متغیر رخ می دهد و ممکن است گاهی بعد از عود، بهبودی ناچیزی مشاهده شود. به طور کلی،31 درصد از بیماران دوره بالینی پیشرونده ثانویه ( SPMS ) را تجربه می کنند. معمولاً به طور متوسط ۱۹ سال طول میکشد که ( RRMS ) به ( SPMS ) تبدیل شود.
علائم ام اس بدخیم -عود کننده و پیشرونده
در ام اس عود کننده- پیشرونده ( RRMS ) ،بیمار از ابتدا دچار پسرفت میشود، اما پیشرفت بیماری همراه با عود های حاد (با یا بدون بهبودی) رخ میدهد. دوره بالینی ۵ درصد از بیماران، عود کننده- پیشرونده می باشد.
علائم ام اس حاد یا پیشرونده اولیه
وضعیت بیماران مبتلا به ام اس پیشرونده اولیه به طور تقریباً ممتد بدتر می شود. ممکن است گاهی وضعیت بیمار برای مدت کوتاهی ثابت بماند و یا بیمار به طور موقتی به میزان اندک بهبود یابد. ( PPMS ) در 9 درصد از بیماران رخ می دهد و معمولا در حدود 40 سالگی آغاز می شود این نوع را نوع حاد نیز می گویند.
علائم بیماری ام اس چیست و نشانههای ام اس
علائم بیماری ام اس( اسکلروز متعدد) به دو دسته تقسیم می شوند: علائمی که مستقیماً به دلیل از بین رفتن میلین در مغز و نخاع ایجاد میشوند و علائمی که به طور مستقیم ایجاد نمی شوند. علائمی که به واسطه خود بیماری مستقیماً به وجود آمدهاند را علائم اولیه مینامند؛مانند بی حسی و ضعف. گاهی بیمارانی که علائم اولیه ام اس را نشان میدهند،از مشکلاتی رنج می برند که به طور غیر مستقیم شکل گرفته اند. به این علائم،علائم ثانویه می گوییم. برای مثال،ضعف و سفتی باعث می شود که مقدار حرکت در مفاصل کاهش یابد، بیاموز که به این حالت کنتراکتور می گوییم. این بی حرکتی، می تواند خود منجر به پوکی استخوان شود.
علائم اولیه ام اس (اسکلروز متعدد) را میتوان به طور کلی در ۵ گروه طبقه بندی کرد:
حرکت و راه رفتن
مثانه و روده
گفتار و بلع
اختلال حسی
شناخت و حافظه
علائم ام اس مربوط به حرکت و راهرفتن میتواند شامل خستگی،سفتی،ضعف،ترمور،مشکل در تعادل، مهارت ضعیف، آتاکسی و تحریک ضعیف باشد.
خستگی یکی از شایعترین و مشکل ساز ترین علائم بیماری ام اس(اسکلروز متعدد) است که در حدود دو سوم بیماران دیده میشود و ممکن است ماهها یا حتی بیشتر به طول انجامد. حداقل دو الگوی متفاوت خستگی شناخته شده است:
نوع اول خستگی مداوم ای است که حتی انجام سادهترین فعالیتها را برای بیمار غیرممکن میسازد.
نوع دوم، به دنبال چندین دقیقه فعالیت جسمی ظاهر می شود که بیشتر در پاها ایجاد شده و بعد از استراحتی کوتاه برطرف می شود . این حالت ممکن است چشم ها را نیز به دنبال مطالعه درگیر کند،که بعد از قطع مطالعه رفع می گردد. خستگی به طور عمده در هوای گرم و یا به دنبال حمام آب داغ تشدید میشود. افزایش دمای بدن (مثلاً در اثر تب) نیز باعث بدتر شدن این وضعیت می شود. بنابراین، بیماران مبتلا به ام اس(اسکلروز متعدد) که درگیر خستگی می باشند،از کاهش کیفیت زندگی شکایت دارند. با وجودی که خستگی می تواند مستقیماً در اصل ام اس ایجاد شود، عوامل دیگری از قبیل بیتحرکی نیز در آن دخیل می باشند. کاهش توان جسمانی و اختلالات خواب نیز از عوارض خستگی است.
نشانه های ام اس در پاها و تعادل
سفتی عضلات یکی دیگر از علائم ام اس (اسکلروز متعدد) می باشد که ممکن است با درد و گرفتگی عضلات همراه شود. در طی سیر بیماری، قدرت عضلانی دست ها و پاها ممکن است کاهش یابد و باعث شود بیمار برای راه رفتن به حمایت نیاز پیدا کند.
مخچه مسئول حفظ هماهنگی عضلات است و آسیب به آن باعث بروز مشکلات تعادل و هماهنگی حرکات میشود. این مسئله عدم تعادل در هنگام راه رفتن را به دنبال دارد. علاوه بر این،ممکن است فرد در برداشتن اجسام کوچک با دست دچار مشکل شود. همچنین ممکن است لرزش دست نیز رخ دهد.
مشکلات ادراری و روده ای به علت درگیری عضلات کنترل کننده مثانه و روده در بسیاری از بیماران مبتلا به ام اس(اسکلروز متعدد) دیده میشود. اختلالات روده کمتر به چشم می آید و معمولاً به صورت یبوست ناشی از بی تحرکی در مراحل انتهایی بیماری ظاهر میشوند. اما مشکلات ادراری در بیماران ام اس شایع است و منجر به بی اختیاری ادرار میشود. برخی از بیماران نیز قادر به تخلیه کامل مثانه خود نمی باشند.
علائم ام اس در چشم
در بخش مربوط به اختلال حسی نیز بی حسی،درد، مشکلات بینایی، سرگیجه، تورم مچ پا و سرد شدن کف پا دیده میشود. بیماری ام اس (اسکلروز متعدد)، یکی از شایعترین بیماری های عصب شناختی است، که باعث بروز مشکلات بینایی می شود،به طوری که التهاب عصب بینایی، یکی از شایعترین علائم ام اس در چشم ،به خصوص در اوایل بیماری می باشد. این امر منجر به تاری دید، عدم توانایی در درک رنگها و یا درد پشت کره چشم شده،که با حرکات چشم تشدید می شود. علاوه بر موارد فوق،نیستاگموس و دوبینی ممکن است به دلیل تاثیر اسکلروز متعدد بر مغز دیده شود.
اختلالات حسی در اثر آسیب به راههای حسی طناب نخاعی به وجود میآید. این علائم، عموما در یکی از اندام ها ظاهر شده و از علائم شایع بیماری میباشند. بی حسی می تواند به صورت عدم توانایی در درک حس سطحی، ضربه آرام نوک سوزن و یا دمای سرد و گرم تجربه شود.
با وجودی که سال ها تصور میشد ام اس (اسکلروز متعدد) یک بیماری بدون درد است، امروزه مشخص شده است که برخی از بیماران از درد و ناراحتی شکایت دارند. درد ممکن است عارضه مستقیم بیماری ام اس (اسکلروز متعدد) باشد و یا در اثر سایر علائم بیماری ایجاد شود. گویا شدت درد از خفیف تا شدید متغیر است. علاوه بر درد عضلانی اسکلتی در مفاصل، عضلات، تاندون ها و لیگامان ها،گاهی درد ناگهانی نیز گزارش شده است. برای مثال،بیمار ممکن است در اثر آسیب اعصاب صورتی، درد صورت را تجربه کند. گرفتگی های عضلانی در دستها و یا پاها نیز به خصوص وقتی برای مدت طولانی بیحرکت مانده باشند، می تواند دردناک باشد. کاردرمانی جسمی در بیماران ام اس می تواند موجب بهبود علائم بیماری ام اس در بیمار گردد.
علت بیماری ام اس چیست؟ مطالعات همه گیر شناسی روی دلایل ام اس تا حدودی علت ام اس را آشکار ساخته است. تئوری های ارائه شده بر اساس این داده ها سعی در پیدا کردن علت بیماری ام اس داشته اند،اما هیچ کدام از آنها به طور قطعی ثابت نشده است. با این حال ام اس (MS) احتمالاً نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می باشد. علت به وجود آمد بیماری ام اس هر موردی تشخیص داده شود درمان توانبخشی بخش مهمی از پروسه درمان می باشد. مرکز درمان ام اس شامل کاردرمانی و گفتاردرمانی ام اس زیر نظر دکتر صابر به درمان و توانبخشی بیماران ام اس به صورت تخصصی می پردازد. در این مطلب به این پرسش پاسخ می دهیم که چگونه ام اس میگیریم .
ام اس یک اختلال وراثتی نیست،اما مطالعات نشان دهنده برخی عوامل ژنتیکی بوده است که خطر ابتلا به بیماری ام اس را افزایش میدهد. خطر ابتلا به ام اس در اقوام بیمار به خصوص در خواهر و برادرها، والدین و فرزندان بیشتر از افراد دیگر است.در دوقلوهای تک تخمکی احتمال ابتلا در هر دو نفر ۳۵ درصد است که نشان دهنده چند ژنی بودن و پیچیدگی بررسی دلایل ام اس است. علاوه بر این،مطالعات تغییراتی ژنتیکی را در بیماران ام اس نشان داده است،برای مثال تغییراتی در کروموزوم ۶،و کروموزوم ۵ گزارش شده است.
دلایل محیطی ام اس
عوامل خطر عفونی
به نظر میآید که علاوه بر علل ژنتیکی بیماری ام اس دلایل دیگری نیز در مبحث علت شناسی مطرح باشد. برای مثال، احتمال ابتلا به بیماری ام اس با مهاجرت در سنین پایین ارتباط دارد که این پدیده با دلایل ژنتیکی قابل توجیه نیست. این یافته را می توان اینطور توجیه کرد که نوعی عامل عفونی که ناشی از یک میکروب شایع است، می تواند علت بیماری ام اس باشد. فرضیه های مختلفی درباره مکانیسم ایجاد کننده و علت به وجود آمدن بیماری ام اس مطرح شده اند. در «فرضیه بهداشت» اعتقاد بر این است که مواجهه با چندین عامل عفونی در اوایل زندگی، از فرد در مقابل ام اس محافظت می کند. بنابراین علت مولتیپل اسکلروزیس یک عکس العمل خود ایمنی است که توسط چندین میکرواور گانیسم عفونت زا در افراد مستعد و فعال میشود و با افزایش سن ابتلا،احتمال ام اس نیز بالا می رود.
فرضیه دوم اینکه در این زمینه است،«فرضیه شیوع» نام دارد. در این فرضیه علت ام اس یک بیماری در نظر گرفته می شود، که خود در نتیجه یک عامل بیماری زا رخ می دهد و احتمال وجود این عامل بیماری زا در نواحی با شیوع بالای ام اس بیشتر است. این عامل بیماری زا در بیشتر افراد یک عفونت پایدار بدون علامت ایجاد می کند، اما پس از گذشت چندین سال در برخی افراد باعث تخریب میلین می شود. البته از فرضیه بهداشت بیشتر حمایت شده است.
این احتمال نیز وجود دارد که یک عامل ویروسی در بروز بیماری ام اس نقش داشته باشد و عفونت با این ویروس عامل اولیه یا عوامل مساعد کننده در علت ابتلا به بیماری مولتیپل اسکلروزیس باشد. برای مثال، ارتباط ویروس تبخال در انسان با این بیماری ثابت شده است. در پژوهش سوتلو و همکارانش نیز ویروس آبله مرغان زوستر به مقدار زیادی در مایع مغزی نخاعی بیماران مبتلا به ام اس یافت شد.
عوامل خطر غیر عفونی
بیماری ام اس در مناطق دور از خط استوا بیشتر رخ می دهد. برخی دانشمندان معتقدند، با توجه به اینکه میزان مواجهه با نور آفتاب در طول سال، در مناطق نزدیک به خط استوا بیشتر است و ویتامین دی به طور طبیعی به دنبال مواجهه با آفتاب تولید میشود، این ویتامین اثر موثری بر عملکرد سیستم ایمنی دارد و ممکن است به محافظت در برابر دلایل ام اس کمک کند. به علاوه، کاهش ویتامین دی در نوزادان و کودکان نیز باعث ابتلای بیشتر آنها به عفونتهای ویروسی نسبت به عفونتهای باکتریایی میشود و در نتیجه در عملکرد سیستم ایمنی بدن آنها تداخل ایجاد میکند و فرد را مستعد ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس میسازد. در پژوهش دیگری که در همین سال صورت گرفت، مشخص شد که میزان بالای ویتامین دی در سه ماهه سوم بارداری می تواند احتمال ابتلا به ام اس را در جنین کاهش دهد.
علاوه بر پایین بودن سطح ویتامین دی،کشیدن سیگار نیز یکی دیگر از عوامل خطر ساز ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس،است.
علت به وجود آمدن بیماری ام اس چیست؟
بنابراین میتوان عوامل خطر آفرین فراوانی را برای علت به وجود آمدن بیماری ام اس برشمرد. اما نمی توان یک علت غالب برای این بیماری پیدا کرد. البته این غیر معمول نیست که چندین عامل در بروز یک بیماری دخیل باشند. اکثر بیماری های پیشرونده مزمن به دلیل تعامل بین یک یا چند نقص ژنتیکی محیط فیزیکی و اجتماعی که تاثیر آنها را افزایش میدهد، ایجاد می شوند. پس با مرور پژوهشهای صورت گرفته میتوان علت مولتیپل اسکلروزیس را نتیجه تعامل سه عامل به هم وابسته بسیار مهم دانست: محیط،ایمنی،و وراثت.