وقتی نوزاد به دنیا می آید با سرعت بالایی در جهت رشد جسمی پیش می رود و حرکات او با همین سرعت پیشرفت می نماید. رشد حرکتی نوزادان به صورت معمول روند ثابتی را طی می کند که به این روند مراحل رشد حرکتی کودک می گویند. همه نوزادان در ابتدا کنترل سر و گردن را به دست می آورند و به مرور به استفاده از دست ها در جلو بدنشان می پردازند، سپس نشستن، خزیدن، و چهار دست و پا رفتن، ایستادن و راه رفتن را در مراحل رشد حرکتی خود پشت سر می گذارند. اما در بعضی موارد کودکان با تاخیر در رشد حرکتی رو به رو می شوند یا در یک مرحله از رشد می مانند و نمی توانند مراحل بعدی را طی کنند. در چنین موارد باید هر چه سریعتر به متخصص توانبخشی کودکان مراجعه نمود و کودک را مورد بررسی قرار داد. ارزیابی مراحل رشد حرکتی، قدرت عضلات و رفلکس های نوزادی ، رفلکس های حفاظتی کودکان توسط متخصص کاردرمانی انجام می شود و علت تاخیر حرکتی کودک مشخص می شود. سپس خدمات کاردرمانی حرکتی در جهت بهبود حرکت کودک ارائه می گردد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه ارزیابی و درمان مشکلات حرکتی کودکان در دو شعبه غرب و شرق تهران به صورت تخصصی فعالیت می نماید. در این مقاله به بررسی رفلکس های حفاظتی در نوزادان و کودکان پرداخته می شود
رفلکس ها یکی از شاخص های تشخیصی مهم در روند رشد حرکتی کودکان می باشد که باید به دقت مورد بررسی قرار گیرند.
سن شروع: 5-10 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: آزمونگر کودک را از لگن یا مچ در وضعیت دمر و معلق در هوا نگه می دارد.
روش ارائه تحریک: آزمونگر در یک لحظه کودک را به سمت پایین (زمین) حرکت می دهد.
واکنش مثبت: ابداکشن سریع بازو همراه با اکستنشن و ابداکشن انگشتان دست برای حمایت از سر کودک در برابر افتادن روی زمین.
واکنش منفی: بازو ها از سر حفاظت نخواهند کرد، اما ممکن است یکی از رفلکس های اولیه مانند ATNR یا STNR خود را نشان دهند.
*واکنش پاراشوت در وضعیت های نشسته و ایستاده نیز قابل اجرا می باشد. این واکنش ها عموما پس از مورو و لاندا ایجاد شده و از واکنش های حفاظتی می باشد.
سن شروع: 6-9 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک روی تخته تعادل می نشیند.
روش ارائه تحریک: آزمونگر تخته تعادل را به سمت راست یا چپ کج می کند.
واکنش مثبت: اندام فوقانی (بازو، آرنج، مچ و انگشتان) سمتی که پایین رفته و به زمین نزدیک می شود. ابداکشن و اکستنشن شده و از سر حفاظت خواهند کرد.
واکنش منفی: اندام های فوقانی از سر حفاظت نخواهند کرد.
سن شروع: 9-12 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک روی تخته تعادل می نشیند.
روش ارائه تحریک: آزمونگر تخته تعادل را به سمت عقب کج می کند.
واکنش مثبت: اکستنشن بازو به به سمت عقب همراه با اکستنشن آرنج و ابداکشن انگشتان دست برای حمایت از سر
واکنش منفی: اندام های فوقانی از سر حفاظت نخواهند کرد.
سن شروع: 6 ماهگی
وضعیت کودک: کودک در وضعیت طاقباز روی تخته تعادل قرار می گیرد.
روش ارائه تحریک: کج کردن تخته تعادل به یک سمت
واکنش مثبت: سر و تنه در راستای صحیح قرار می گیرند، به صورتی که در سمتی که بالا می آید (از زمین دور می شود) واکنش تعادلی (انحنای خارجی سر و تنه همراه با اکستنشن و ابداکشن اندام های بالا آمده) و در سمتی که پایین رفته است واکنش حفاظتی دیده می شود.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و واکنش تعادلی و حفاظتی مشاهده نمی شود (گاهی این واکنش ها به صورت محدود در چند عضو دیده می شوند ولی کلی نیستند).
*در ارزیابی واکنش های تعادلی، فقط واکنش کامل به عنوان پاس مثبت در نظر گرفته می شود.
سن شروع: 6 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک در وضعیت دمر روی تخته تعادل قرار می گیرد.
روش ارائه تحریک: کج کردن تخته تعادل به یک سمت
واکنش مثبت: سر و تنه در راستای صحیح خود قرار می گیرند، به صورتی که در سمتی که بالا می اید واکنش تعادلی (انحنای خارجی سر و تنه همراه با اکستنشن و ابداکشن اندام های بالا آمده) و در سمتی که پایین رفته واکنش حفاظتی دیده می شود.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و واکنش تعادلی و حفاظتی مشاهده نمی شود.
سن شروع: 8 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک در وضعیت چهار دست و پا روی تخته تعادل قرار می گیرد.
روش ارائه تحریک: آزمونگر تخته تعادل را به یک سمت کج می کند.
واکنش مثبت: در سمتی که بالا می آید واکنش تعادلی (انحنای خارجی سر و سینه همراه با اکستنشن و ابداکشن اندام های بالا آمده) و در سمتی که پایین رفته واکنش حفاظتی دیده می شود.
1.اگر تیلت بورد به سمت راست یا چپ کج شود: سر و سینه به سمت بالا آمده خم می شود، اندام های سمت بالا آمده نیز خم شده و اندام های سمت پایین رفته اکستنشن و ابداکشن می شوند.
2.اگر تیلت بورد به سمت جلو کج شود: تنه عقب رفته و اندام های فوقانی اکستنشن و اندام های تحتانی فلکشن می شوند.
3.اگر تیلت بورد به سمت عقب کج شود: تنه جلو رفته، بازو ها و ران ها اکستنشن شده و سر و گردن فلکشن می شوند.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و واکنش تعادلی و حفاظتی مشاهده نمی شود.
*این واکنش بدون تخته تعادل و با کشیدن یا هل دادن در وضعیت چهار دست و پا نیز قابل انجام می باشد.
سن شروع: 10-12 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک در یک وضعیت راحت روی تخته تعادل می نشیند.
روش ارائه تحریک: آزمونگر تخته تعادل را به یک سمت کج می کند.
واکنش مثبت: در سمتی که بالا می آید واکنش تعادلی (انحنای خارجی سر و سینه همراه با اکستنشن و ابداکشن اندام های بالا آمده) و در سمتی که پایین رفته واکنش حفاظتی دیده می شود.
1.اگر تیلت بورد به راست (یا چپ) کج شود: سر و تنه به سمت بالا آمده خم می شود، اندام های سمت بالا آمده ابداکشن و اکستنشن شده و اندام های سمت پایین رفته اداکشن و اکستنشن خواهند شد.
2.اگر تیلت بورد به جلو کج شود: تنه اکستنشن شده و شانه و اندام ها به عقب تمایل پیدا می کنند.
3.اگر تیلت بورد به عقب کج شود: تنه و بازو ها خم شده و آرنج ها اکستنشن می شوند.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و واکنش تعادلی و حفاظتی مشاهده نمی شود.
*این واکنش در وضعیت نشسته روی صندلی نیز قابل انجام است که در این حالت مچ دست و بازوی یک طرف کودک را گرفته و به همان سمت می کشیم.
سن شروع: 14-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک در وضعیت دو زانو روی تخته تعادل می ایستد.
روش ارائه تحریک: تیلت بورد را به یک سمت کج می کنیم.
واکنش مثبت: مشابه واکنش های قبلی در سمتی که از زمین دور می شود واکنش تعادلی و در سمت دیگر واکنش حفاظتی دیده می شود.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و واکنش تعادلی و حفاظتی مشاهده نمی شود.
*این واکنش بدون تخته تعادل و در حالت دو زانو روی زمین نیز قابل انجام است.
سن شروع: 14-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
روش ارائه تحریک: تخته تعادل را به یک سمت کج می کنیم.
واکنش مثبت: در سمت بالا آمده واکنش تعادلی و در سمت دیگر واکنش حفاظتی دیده می شود.
1.اگر تخته تعادل به سمت راست یا چپ کج شود: سر و تنه به سمت بالا آمده خم شده، اندام های سمت بالا آمده ابداکشن و اکستنشن و اندام های سمت پایین رفته اداکشن و اکستنشن می شوند.
2.اگر تخته تعادل به سمت جلو کج شود: سر و تنه اکستنشن می شوند.
3.اگر تخته تعادل به سمت عقب کج شود: سر، تنه و لگن فلکشن می شوند.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و واکنش تعادلی و حفاظتی مشاهده نمی شود.
سن شروع: 12-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک ایستاده و آزمونگر از بازو هایش او را می گیرد.
روش ارائه تحریک: آزمونگر کودک را به سمت جلو حرکت می دهد.
واکنش مثبت: سر و تنه در راستای صحیح قرار گرفته و کودک برای حفظ تعادل یک قدم به سمت جلو برمی دارد. این یکی از اصلی ترین رفلکس ها در رشد حرکتی کودک در راه رفتن است.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و قدمی برای حفظ تعادل برداشته نمی شود.
سن شروع: 12-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک ایستاده و آزمونگر از بازو هایش او را می گیرد.
روش ارائه تحریک: آزمونگر کودک را به سمت عقب حرکت می دهد (بر هم زدن تعادل کودک).
واکنش مثبت: سر و تنه در راستای صحیح قرار گرفته و کودک برای حفظ تعادل یک قدم به سمت عقب برمی دارد.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و قدمی به سمت عقب برنداشته نمی شود.
سن شروع: 12-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک ایستاده و آزمونگر از بازو هایش او را او را می گیرد.
روش ارائه تحریک: کودک را به سمت چپ یا راست حرکت می دهد (بر هم زدن تعادل کودک).
واکنش مثبت: سر و تنه در راستای صحیح قرار گرفته و کودک برای حفظ تعادل یک قدم به طرفین برمی دارد.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و قدمی به طرفین برداشته نمی شود.
سن شروع: 12-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک ایستاده و آزمونگر از زیر بغل او را نگه می دارد.
روش ارائه تحریک: کودک را به سمت عقب می کشیم (بر هم زدن تعادل کودک).
واکنش مثبت: صاف شدن سر و تنه و دورسسی فلکشن در مچ پا (کودک روی پاشنه می رود).
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و پاها دورسی فلکشن نمی شوند.
*این واکنش ممکن است همراه با واکنش قبلی Hopping-Backward مشاهده شود. اگر میزان جابه جایی کم باشد، این واکنش دیده می شود اما در صورت جابه جایی بیشتر واکنش قدم برداشتن بروز خواهد کرد.
سن شروع: 12-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: 0کودک ایستاده، ازمونگر دست و پای یک سمت را گرفته و بلند می کند در حالی که ران و زانو را نیز خم کرده است.
روش ارائه تحریک: آزمونگر به آرامی دست را به سمت جلو و خارج می کشد (بر هم زدن تعادل کودک).
واکنش مثبت: صاف شدن سر و تنه، ران خم شده مقداری ابداکشن شده و زانوی خم شده نیز کاملا صاف می گردد.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و کودک قادر به برقراری تعادل در وضعیت ایستاده نمی باشد.
سن شروع: 12-18 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک در وضعیت چمباتمه می نشیند.
روش ارائه تحریک: کج کردن کودک به یک سمت (بر هم زدن تعادل کودک)
واکنش مثبت: صاف شدن سر و تنه، اندام های سمت بالا آمده واکنش تعادلی (ابداکشن و اکستنشن) و اندام های سمت پایین رفته واکنش حفاظتی نشان می دهند.
واکنش منفی: سر و تنه در راستای صحیح قرار نگرفته و کودک قادر به حفظ تعادل یا ایجاد وضعیت درست نمی باشد. واکنش های حفاظتی و تعادلی نیز مشاهده نمی شود.
کاردرمانی جسمی حرکتی به درمان اختلال جسمی کودکان میپردازد. مشکلات جسمی کودکان شامل اختلالات ژنتیکی مانند دیستروفی عضلانی، آسیب های مغزی مانند فلج مغزی، اختلال حرکتی ارتوپدیک کودک می شود. همچنین اختلال جسمی کودک می تواند به علت تاخیر حرکتی در رشد کودکان اتفاق بیافتد. مرکز توانبخشی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی جسمی کودکان به ارائه تمرینات تخصصی کاردرمانی حرکتی توسط متخصصین مجرب کاردرمانی می پردازد. بهبود اختلالات جسمی و حرکتی می تواند در استقلال فردی کودک و پیشرفت تحصیلی او نقش بسزایی داشته باشد.
اختلال جسمی اکتسابی شامل نقص عضو، ضربه مغزی و آسیب های مغزی، تومورهای مغزی و نخاعی و…
تمرینات کاردرمانی جسمی حرکتی درشت اندام تحتانی
در این بخش تمرینات هماهنگی حرکتی مربوط به اندام تحتانی یا پاها ارائه شده است این تمرینات مربوط به کسانی است که از ضعف شدید هماهنگی عضلانی رنج می برند و نمی توانند حرکات دست ها و پاها را همزمان با یکدیگر هماهنگ کنند یا افرادی که هماهنگی عضلانی آنها در پاهای شان ضعیف تر از دست هایشان می باشد.
در این بخش نیز فقط تعداد محدودی تمرین جهت بهبود اختلال جسمی حرکتی بیان شده و باید مانند بخش قبل عمل گردد.
مراجعه کننده در جا می زند(یعنی پاها را یکی در میان به زمین می کوبد).
مراجعه کننده پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند و پاها را یکی در میان جمع کرده و به یکدیگر میزند.
مراجعه کننده پاها را یکی یکی از ران خم می کند و بالا می آورد (حدود ۹۰ درجه)
تمرینات دو اندام جهت بهبود مشکلات جسمی کودکان
کودک با اختلال جسمی با پاهای جفت ایستاده و پای چپ را مانند رقص کردی جلو آورده و سپس زانوی پای راست را خم کرده و به باسن میزند همزمان هر دو دست را با حرکت هرپا تا عرض شانه از پهلو بالا می آورد.
همانند تمرین بالا میباشد با این تفاوت که دستها تا عرض شانه باز هستند و با خم شدن هر زانو به داخل شکم به سمت کنار بدن (پهلو) به صورت متناوب برای حرکت می کنند.
کودک با مشکلات جسمی پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند دستها را کنار بدن قرار می دهد سپس یک پا و دست سمت راست را ۹۰ درجه داخل شکم و بدن خم می کند و همزمان دست دیگر را در حالی که کنار بدن است با کمی خم کردن تنه به طرف چپ در کنار پا به سمت زانو حرکت میدهد و تمرین را برعکس انجام میدهد.
مراجعه کننده پاها را باز میکند سپس دولا شده و به ترتیب دست چپ را به قوزک راست و دست راست را به قوزک چپ میزند.
کودک با اختلال جسمی یک پا را جلو و پای دیگر را عقب می گذارد سپس دولا شده و زیر ران پای جلو گذاشته شده،دست میزند و بعد دست ها در راستای شانه در پهلو قرار میدهد.
در تمرین قبل می توان پاها را عقب جلو نگذارد (در یک راستا) و به جای ثابت نگه داشتن یکی یکی از آنها را جلو بگذارد و زیر آن ها دست بزند.
مراجعه‌کننده یک پا را جلو و یک پا را عقب می‌گذارد و دستها را از پهلو باز کرده و در راستای شانه قرار می دهد سپس پای جلویی را ثابت نگه میدارد و پای عقبی را جلو می آورد و با جلو آوردن هر پا دستها را به حالت دست زدن جلو می آورد.
مانند تمرین قبل است فقط یک دست و یک پا حرکت می کند نه هر دو دست،دست دیگر کنار پهلو ثابت است.
مانند تمرین (فوق) است با این تفاوت که حرکت دست و پا برعکس می باشد بدین معنی دست رو به پایین حرکت میکند و پا رو به بالا حرکت میکند.
در حالت ایستاده تا ها عقب-جلو می باشند و سپس با عقب جلو گذاشتن پاها و دستها را با پای هم آن طرف عقب و جلو می برد.
پاها را اندازه عرض شانه بازکرده و پاها را از قوزک به یکدیگر میزند و همزمان با هر دو دست که بالای سر قرار دارند و در طرف چپ و راست دست میزند،بهتر است با خوردن هر پا به قوزک پای دیگر،در همان طرف دست بزند.
از کودک با اختلال جسمی حرکتی بخواهید ملق بزند،جهت آموزش از مراجعه کننده به خواهید چهار دست و پا شود و گردن را تا جایی که می‌تواند به سمت داخل شکم خم کند و ثابت نگه دارد و بعد زانوها را از روی زمین بلند کند و با پنجه به جلو بیاید تا ملق بزند.بهتر است هنگام چرخیدن سر زیر تنه نباشد بلکه با خم شدن به یک طرف روی بغل گردن غل خورد. کودکان با اختلال حرکتی عضلانی به شدت در انجام و رعایت این موارد مشکل دارند.
کودک با مشکلات جسمی پاها را به صورت ضربدری جلو می‌آورد یعنی هر پا که جلو می‌آید در سمت خارجی پای دیگر قرار می گیرد و دستها عکس مسیر حرکت پا در طرف مقابل به یکدیگر می خورند (یا دست می زنند).
در تمرین فوق می توان جهت راحتی تمرین در همان طرفی که پا حرکت کرده است و در همان سمت قرار گرفته است دست زد.
در تمرین قبل دست ها به صورت متناوب از پهلو باز میشوند.
مانند تمرین بالاست فقط حرکت دست ها فرق می کند بدین صورت که دست ها در راستای شانه یکی از آرنج ها خم شده روی سینه قرار میگیرد و دست دیگر با آرنج باز به صورت صاف و کشیده کنار بدن قرار می گیرد. جهت راحتی و زیبایی تمرین بهتر است و زمانی که پا به سمت چپ حرکت می کند آرنج دست راست صاف باشد و آرنج دست چپ خم شود.
در کاردرمانی جسمی پاها را عقب جلو می گذارد سپس مانند مشت زدن در ورزش های رزمی،دست سمت پایی که رو به جلو حرکت می کند مشت میزند و دست دیگر کنار پهلو قرار میگیرد حرکت پاها و دستها باید همزمان باشند و جای پاها و دستها به صورت متناوب عوض میشوند. جهت زیبایی و قشنگی تمرین بهتر است دستی که مشت میزند کف دستان رو به زمین باشد و دستی که کنار پهلو مشت شده است کف آن رو به بالا باشد.
مانند تمرین (فوق) می باشد با این تفاوت که حین مشت زدن پای سمتی که مشت میزند یک قدم رو به جلو حرکت می کند و پایین دیگر فقط به عنوان تکیه گاه عمل می کند ولی دست پای تکیه گاه مشت میزند.
در کاردرمانی اختلال جسمی پاها را عقب و جلو می گذارد و به صورت ریتمیک بدونه تغییر دادن مکان پاها با حرکت دادن لگن (انتقال وزن رو به جلو)پاشنه پای عقبی را بلند کرده سپس پاشنه را روی زمین می‌گذارد و پنجه پای جلویی را بالا آورد در این هنگام دستها از پهلو کنار شانه باز شده اند و هر بار که پاشنه بلند می شود و بدن رو به جلو حرکت می کنند آنها نیز جلو آمده و جلوی صورت با آرنج صاف به یکدیگر می خورند.
در تمرین قبل دستها کنار پاها هستند و به صورت ریتمیک دائماً باز و بسته می شوند.
پاها کمی بیشتر از عرض شانه باز می شوند و یا بلند شدن پاشنه پای چپ بدن مقداری روی پنجه پا چرخیده و به سمت راست متمایل میشود در این هنگام دست چپ نیز به سمت چپ حرکت کرده یک لحظه در راستای شانه راست قرار میگیرد و برمی گردد.
همان تمرین قبل است با این تفاوت که هر دو دست به سمت راست حرکت کرده و سپس حرکت را برعکس می کنیم.
کاردرمانی جسمی حرکتی در این تمرین یک پا را جلو آورده و روی زمین گذاشته نمی شود در همان موقع پایی که روی آن تکیه کرده اید را خم و راست می کنید و با هر خم کردن پا دست ها در جلوی صورت به یکدیگر می خورند و این تمرین فشار زیادی را به زانوی پای تکیه گاه وارد می کند و در صورت داشتن آرتروز حاد یا شدید از انجام دادن آن خودداری کنید در ضمن این تمرین باعث تقویت مناسب عضلات زانو و لگن می گردد.
پاها کمی بیشتر از عرض شانه باز میشوند و مراجعه‌کننده دولا شده و پشت مچ هر پا به صورت متناوب دست میزند.
کودک با مشکلات جسمی حرکتی با پاهای جفت شده می ایستد و دستها را بالای سر با آرنج صاف قرار می دهد سپس پای راست را از پهلو (بدون اینکه با زمین تماسی داشته باشد یعنی از کنار باز شده و روی زانو قرار نمی گیرد) حرکت می دهد و هر دو دست از پهلو به سمت راست با آرنج صاف به سمت راست و به سمت پای راست خم می شوند،حرکت را به صورت متناوب عوض میکند. این تمرین فوق العاده سخت می باشد.
کودک با اختلال جسمی درجا میزند دستها در جلوی صورت،به صورت صاف و کشیده قرار میگیرد و در حین درجا زدن مراجعه کننده مچ دست ها را بدون حرکت دادن شانه به سمت پایین و بالا حرکت می دهد بهتر است دست ها مشت نباشند.
یکی از مشکلات شایع در کودکان مشکلات حرکتی می باشد. مشکلات حرکتی به دلایل مختلف در کودکان رخ می دهد. اختلالات حرکتی مختلف نظیر فلج مغزی، مشکلات ارتوپدیک مانند پا پرانتزی، در رفتگی لگن، بد فورمی های ستون فقرات همه از دلایل مشکلات حرکتی کودکان می باشد. از دیگر موارد قابل ذکر تاخیر رشد حرکتی کودکان است که موجب تاخیر در راه رفتن در کودک می گردد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر به صورت تخصصی به بررسی مشکلات حرکتی نوزادان و ارائه تمرینات مناسب بر روی مشکل حرکتی کودکان فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
مشکلات حرکتی چیست و شدت آن چگونه مشخص میشود؟
سیستم طبقه بندی عملکرد حرکتی درشت(Gross Motor Function Classification System ) یا ( GMFCS ) روشی است که غالباً کاردرمانگران برای توصیف عملکردی حرکات درشت کودکان فلج مغزی از آن استفاده می کنند. در این سیستم اختلال حرکتی کودک در پنج سطح تعریف شده و به طور خاص روی توانایی ها و محدودیت های کودک در سه حوزه نشستن،ایستادن و راه رفتن تاکید می گردد.
سطح یک ( GMFCS ): کودک در منزل،مدرسه،بیرون منزل و اجتماع قادر به راه رفتن است. او می تواند بدون استفاده از نرده از پله ها بالا برود. کودک مهارت های حرکتی درشت از قبیل دویدن و پریدن را انجام می دهد ولی در سرعت حرکت،تعادل و هماهنگی حرکت مشکل دارد.
سطح دو ( GMFCS ): کودک در اکثر محیط ها قادر به راه رفتن است. او با گرفتن نرده از پله ها بالا می رود. او ممکن است در راهپیمایی های طولانی دچار مشکل شده و هنگام راه رفتن روی زمین های ناهموار،سراشیبی ها،جاهای شلوغ یا فضاهای تنگ و محدود نیز دچار مشکلات تعادلی گردد. کودک مسافت‌های طولانی را با کمک دیگران یا با استفاده از وسایل (عصا و واکر) و تجهیزات کمکی چرخدار می‌پیماید.این کودکان برای انجام دادن مهارتهای حرکتی درشت مانند دویدن و پریدن از حداقل توانایی برخوردار هستند.
سطح سه ( GMFCS ): کودک در اکثر فضاهای خانگی و داخل ساختمان با استفاده از ویلچر و واکر قادر به راه رفتن هست. او تحت نظارت و یا با کمک دیگران می تواند با گرفتن نرده از پله ها بالا برود. کودک مسافت های طولانی را با کمک وسایل کمکی چرخدار پیموده و ممکن است در مسافت های کوتاه خودش آن وسیله (ویلچر یا واکر چرخدار) را به جلو براند.
سطح چهار ( GMFCS ) : کودک در اکثر اماکن و فضاها برای جابجایی نیاز به تجهیزاتی دارد که یا با کمک دیگران(هل دادن)؛حرکت داده می شود و یا با استفاده از بطری کار می کنند. او ممکن است در داخل منزل با کمک دیگران،با استفاده از وسایل کمکی (ویلچر) باتری دار،و یا واکر های مخصوصی که کودک را به خوبی حمایت می‌کنند،قدم بردارد. او می‌تواند با کمک ویلچرهای دستی یا باطری دار در مدرسه،فضاهای بیرون و در اجتماع حضور پیدا کند.
سطح پنج ( GMFCS ): کودک در تمامی فضاها و اماکن با کمک دیگران و نیز با استفاده از ویلچر دستی جا به جا می شود. توانایی این کودکان برای حفظ وضعیت های ضد جاذبه سر و گردن (مانند گردن گرفتن و کنترل سر) و نیز کنترل حرکات دست ها و پاها محدود است.
مشکلات حرکتی نوزادان
بررسی دقیق روند رشد نوزاد از این نظر بسیار حائز اهمیت می باشد که هر گونه تاخیر حرکتی در رشد کودک می تواند نشانه مشکلات حرکتی یا اختلالات رشد روانی در آینده نوزاد باشد. به همین علت تشخیص مشکلات حرکتی نوزاد توسط دکتر تاخیر حرکتی و برطرف نمودن آن ها در بهبود رشد حرکتی مناسب نوزادان نقش اساسی دارد. کاردرمانی جسمی در نوزادان به صورت تخصصی به درمان مشکلات حرکتی نوزادان می پردازد.
تمرینات کاردرمانی برای مشکل حرکتی کودکان
در اینجا به ارائه تمریناتی در جهت بهبود مشکلات حرکتی در کودکان می پردازیم که والدین نیز می توانند در منزل با فرزندان خود انجام دهند. هماهنگی حرکتی موجب بهبود مشکلات حرکتی کودکان می گردد. این امر نیاز به تکرار و تمرین فراوان دارد.
کودک با مشکلات حرکتی یک پا را جلو و پای دیگر را عقب قرار می دهد و دست مقابل پایی را که عقب قرار گرفته است را بالا نگه میدارد و سپس پای عقبی را از زانو خم کرده و بالا می آورد و همزمان دست مقابل را نیز پایین آورده و به زانوی پای مقابل میزند و پس از اصابت دست به زانو سریعاً پا به عقب برگشته (به حالت اولیه) و بالای سر قرار می گیرد و حرکت را به صورت پشت سر هم تکرار می کند. در این تمرین باید بعد از چند بار تکرار جای پاها عوض میشود.
کودک با مشکل حرکتی یک پا را جلو و پای دیگر را عقب قرار می دهد و زیر هر ران که خم می شود یکبار دست میزند (رسیدن دست ها به یکدیگر کفایت میکند.)
تمرین فوق را در حالیکه پاها در در راستای (عقب جلو نباشند) یکدیگر هستند را انجام دهد. در حالیکه ایستاده پاها را از ران خم می کند و زیر هر ران که خم می شود یکبار دست میزند (رسیدن دستها به یکدیگر کفایت می کند.)
کودک با مشکلات حرکتی در حالی که یک پا را عقب می گذارد،همزمان دست طرف مقابل را از جلوی سینه تا ۹۰ درجه بالا ( flex ) می آورد و سپس حرکت را برعکس می کند.
کودک با مشکلات حرکتی می ایستد پاهایش را شبیه رقص کردی یکی یکی در حالی که زانو ها صاف هستند با خم کردن رانها جلو می دهد و همزمان در جلوی بدن دست ها را به هم نزدیک و دور می کند،دست ها بهتر است نبرد درجه پا عرض شانه باز ( flex ) شده باشند و در جلوی بدن به یکدیگر نزدیک شوند.
کودک با مشکلات حرکتی می ایستد و سپس پاها را یکی یکی به سمت عقب بدن حرکت میدهد (پشت بدن می گذارد) در این حرکت نیز باید زانوها صاف و حرکت از ران صورت گیرد جهت راحتی و زیبایی تمرین بهتر است هنگام عقب گذاشتن پاها فقط پنجه یا نوک انگشت شست روی زمین قرار گیرد و همزمان با حرکت پاها دستهایی که به اندازه ی 90 درجه بالا آمده ( flex ) و در جلوی قفسه سینه (صورت)قرارگرفته‌اند به سمت عقب تا راستای شانه یا کمی عقب تر حرکت می کنند.توصیه میشود به این عقب رفتن یک پا دستها رو به عقب بیایند و برعکس.
کودک با مشکلات حرکتی در حالی که پاها جفت هستند،دست و پای یک طرف را همزمان از پهلو دور ( abd ) می کند و دوباره آن را سر جای اولیه قرار میدهد و سپس از طرف دیگر را دور میکند.
کودک با مشکل حرکتی در حالی که دستها و پاها در حالت ایستاده کنار بدن میباشند،سپس یک دست به همراه پای مخالف را از پهلو دور ( Abd ) می کند و پس از برگرداندن اندامهای حرکت کرده و به جای اولیه،اندامهای دیگر را به همین صورت حرکت میدهد. در صورتیکه مراجعه کننده نمی تواند این تمرین را انجام دهد می تواند این تمرین را در یک دست و پای مخالف چند بار تمرین کند سپس سراغ بخش دیگر برود.
کودک با مشکلات حرکتی بخواهید پاها را کمی بیشتر از عرض شانه باز کند سپس خم شود و دست راست را به قوزک داخلی پای مخالف بزند و دست دیگر نیز باید به سمت بالا حرکت کند و یک زاویه ۱۸۰ درجه با دستی که به قوزک برخورد می کند پیدا کند و سپس حرکت را برعکس کند.
در وضعیت تمرین بالا بعد از اصابت هر دو دست با پای مخالف،دست ها در وسط هر دو پاها به زمین میخورد و بعد کمر را صاف میکند و بایستد. این تمرین ۴ مرحله دارد.
کودک با مشکل حرکتی می ایستد پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند سپس پاها را یکی یکی از زانو خم کرده و به باسن میزند و همزمان دست ها را با هم از آرنج خم می کند.
کودک با مشکلات حرکتی می ایستد پای راست را از بغل به اندازه یک عرض شانه باز می کند و پای چپ را به پای راست میزند دوباره پای راست را باز میکند و با پای چپ دوباره به پای راست میزند به عبارت دیگر به اندازه دو قدم از پهلو به یکدیگر حرکت می کند. در انتها دوباره دو قدم به همان صورت،برمی‌گردد. در تمام مراحل فوق نیز باید دست ها را از آرنج بدون وقفه خم کند،این تمرین جز تمرینات سخت میباشد.
در تمرین فوق دستها کودک کنار بدن می باشند و با هر قدم همزمان از پهلو باز می شوند.
در تمرین فوق زمانی که مراجعه کننده به کنار میرود دست ها از پهلو باز میشوند و زمانی که به وسط می آید دست ها همزمان جلو بیایند این تمرین فوق العاده سخت میباشد.
نتیجه‌گیری:
در این مقاله که به بررسی مشکلات حرکتی کودکان در وب‌سایت دکتر مهدی صابر پرداخته شده است، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که اختلالات حرکتی مانند اختلال هماهنگی رشدی، مشکلات در راه رفتن، دویدن یا استفاده از اندام‌ها، نشان‌دهنده ضعف در فرآیندهای برنامه‌ریزی عصبی–عضلانی و ادراک حسی هستند. مهم‌ترین پرسشی که مطرح میشود این است که آیا والدین و متخصصان به این ضعف‌ها توجه کافی دارند. کاردرمانی تخصصی با ترکیب تمرینات هماهنگی حسی-حرکتی و تقویت عضلانی می‌تواند بهبود چشمگیری ایجاد کرده و سبب افزایش استقلال کودک در زندگی روزمره شود. تمرینات ساختاریافته مانند فعالیت با توپ، مسیرهای مانع، تمرینات ریتمیک و تمرینات تعادلی، در کنار بازخورد مناسب محیطی، نقش زیادی در شکل‌دهی مسیرهای عصبی و ایجاد تعادل حرکتی دارند. تشخیص به‌موقع و ارزیابی دقیق، نقطه شروع این مسیر درمانی است. استفاده از آزمون‌هایی مانند ارزیابی نورولوژیک و تست MMT به متخصص کاردرمانی کمک میکند تا وضعیت عضلات، عملکرد اجزای حرکتی و تعامل بین حس و حرکت را بررسی کرده و مسیر درمانی مناسب را طراحی کند. تمرینات باید مرحله‌ای باشند؛ یعنی ابتدا ضعف در مهارتهای پایه مانند راه رفتن یا دویدن اصلاح شود و سپس تمرینات حساس به هماهنگی و ریتم ارائه شوند. هرگونه تاخیر در تشخیص یا مداخله می‌تواند مشکلات ثانویه‌ای مانند کاهش اعتماد به نفس، اختلال در یادگیری یا تن‌زنی عضلات ایجاد کند.
همچنین همکاری خانواده در اجرای منظم تمرینات طراحی‌شده توسط کاردرمانگر اهمیت زیادی دارد. والدین باید آموزش ببینند تا تمرینات را با علاقه و پیوستگی انجام دهند. مقاله نشان داد تمرین منظم، ارزیابی مستمر و تنظیم مرحله‌ای برنامه‌ها، همراه با پشتیبانی عاطفی و محیطی، می‌تواند پیامدهای مثبت گسترده‌ای داشته باشد. در نهایت درخواست است که مخاطبان با دقت بیشتری به نشانه‌های اولیه ضعف حرکتی توجه کرده و برای شروع سریع مداخله به کلینیک‌هایی مانند مرکز دکتر صابر مراجعه نمایند.
سوالات متداول:
1-آیا مشکلات حرکتی می‌تواند موقتی باشد؟
در برخی موارد ضعف عضلانی ناشی از بی‌تحرکی یا بیماری‌های کوتاه‌مدت موقتی است، اما اختلال هماهنگی رشدی معمولاً نیازمند ارزیابی و تمرین ساختاریافته برای اصلاح و بهبود است
2-چه علامت‌هایی نشان میدهد کودک نیاز به ارزیابی هماهنگی حرکتی دارد؟
اگر کودک در راه رفتن، دویدن، گرفتن توپ، استفاده از قیچی، پوشیدن لباس یا انجام فعالیتهای مشابه دچار مشکل است، نیاز به ارزیابی تخصصی برای تشخیص اختلال هماهنگی حرکتی دارد.
تست تاخیر حرکتی در کودکان- ارزیابی اختلال هماهنگی رشد
مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی دکتر صابر مجهز به بخش تست های تشخیصی مانند تست تاخیر حرکتی در کودک و تست اختلالات حرکتی می باشد. تست های زیادی جهت تشخیص اختلال حرکتی کودکان وجود دارند تعداد کمی از این تست ها جهت تشخیص اختلال هماهنگی رشدی طراحی شده اند. و توصیه می شود از تست های اختلال حرکتی استاندارد با اعتبار قابل تکیه مناسب و با نمره گذاری مرجع به جهت مقایسه نمره ها در اختلالات حرکتی کودکان استفاده شود. طبق معیار ( ICF ) بهتر است ارزیابی ها شامل ارزیابی اختلال هماهنگی رشد و ساختار عملکرد بدن باشد تمام تست های استاندارد زیر بیشتر روی مشکلات حرکتی کودکان و فعالیت فرد تمرکز می‌کنند. با مطالعه منابع در فواصل زمانی ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ مشاهده می شود بیشترین تستی که جهت ارزیابی اختلالات جسمی حرکتی استفاده شده با 19 مورد تست اختلال حرکت می باشد بعد از آن تست ازورتسکی برای تشخیص اختلال مهارت های حرکتی تست کورپرکوردینیشن تست برای کودکان با سه مورد و در سه مورد نیز از تست ارزیابی عصبی حرکتی باتری زوریخ استفاده شده است،البته دو تست آخر اعتبارشان جهت تشخیص قطعی ویژه اختلال ناهماهنگی رشدی پایین است. جهت بررسی تاخیر حرکتی در کودکان در مرکز
در چند مطالعه از تست ارزیابی بدکارکردی های عصبی عضلانی مک کاسون جهت بررسی اختلالات حرکتی در کودکان استفاده شده است که این تست از اعتبار خوبی در تشخیص علائم کودکان تاخیری برخوردار است.
اسلاتر در یک مطالعه مروری بر روی تست های ارزیابی اختلال هماهنگی حرکتی درشت نیز به این نتیجه رسید و بیان کرد که تست ( MABC ) بهترین و اولین پیشنهاد جهت ارزیابی اختلال حرکتی درشت برای کودکان با اختلالات رشد هماهنگی است.
تست اختلال هماهنگی رشدی ( MABC و MABC2 )
هندرسون این تست را به عنوان پر کاربرد ترین و بهترین ابزار جهت ارزیابی اختلال هماهنگی رشدی معرفی می کند.
( MABC2 ) یک تست با نمره های مرجع (جهت مقایسه نمره ارزیابی شونده با یک حد میانگین) برای بچه ها سه ساله تا ۱۶ سال و یازده ماهه است که به سه گروه سنی تقسیم شده است. نسخه اولیه این تست اختلال حرکتی ( MABC ) از سن ۴ تا ۱۲ سالگی را می سنجید و به ۴ گروه سنی تقسیم می‌شد،نسخه دوم تست ( MABC2 ) در مقایسه با نسخه اول در هر گروه سنی ترکیبی از آیتم های ارزیابی را دارد. نمره هر فرد در این تست اختلال حرکتی با نمره مرجع در تست مقایسه می شود.
هندرسون۲۰۰۷) ) بیان کرد: این تست توانایی عملکردی فرد در سه حیطه کلی عملکرد شامل زبردستی ها،و گرفتن و تعادل می سنجد،نمره ها پس از مقایسه با نمره مرجع تست ممکن است به صورت صدک یا درصد بیان شود،نمرات بالای شانزدهمین صدک نشان دهنده هماهنگی حرکتی طبیعی می باشند،نمرات هفتمین تا شانزدهمین صدک نشان دهنده مشکلات حرکتی می باشد و نمره زیر پنجمین صدک نشان دهنده ی اختلال مهارتهای حرکتی قطعی میباشند.
در برخی از کشورها مانند آلمان این تست اختلال حرکتی فقط از سن ۴ تا ۱۰ سال و ۱۱ ماهگی دارای نمره دهی مرجع و نرم می باشد. این تست از اعتبار و قابلیت تست مجدد بسیار خوبی برخوردار است همچنین اعتبار تست اختلال حرکتی نیز تقریباً خوب است و بین ضعیف و تا قوی متغیر است.
ویژگی این تست نیز خوب می باشد،حساسیت تست تاخیر حرکتی در کودک نسبت به ازورتسکی بسته به مرحله مورد مقایسه قرار گرفته از ضعیف تا خوب می باشد،به عنوان مثال این تست در پانزدهمین بخش حساسیت خوبی نسبت به ازورتسکی نشان می دهد.
محدودیت ها و معایب تست اختلال حرکتی ( MABC )
مطالعات کمی اعتبار این تست را مورد ارزیابی قرار داده اند. اختلالات نقص توجه به صورت معنی داری روی عملکرد این تست تاخیر حرکتی در کودک تاثیر می گذارند. آیتم های این تست چنانچه ظرف مدت ۴ هفته تکرار شوند قابلیت یادگیری داشته و این یادگیری روی تست اختلال حرکت تاثیر می گذارد. تاثیر یادگیری در کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی شدید به نظر می رسد چند متر می باشد.
نمره دهی این تست در گروه یا طبقه پایین ۳ تا ۶ سال کمی ضعف دارد. همچنین عدم توقف نمره دهی مرجع از یک گروه سنی به گروه سنی دیگر یکی دیگر از مشکلات تست اختلال هماهنگی رشدی که جهت مقایسات طولی می باشد.
به عنوان مثال مقایسه کودک با تاخیر حرکتی زمانی که از سن مهد وارد سن مدرسه می شود. در حالیکه این سن برای تشخیص اختلال هماهنگی رشد و درمان بسیار حیاتی می باشد.(در واقع در این سن نمره ای خاص جهت تشخیص افتراق بین دو سن وجود ندارد) سن نرمال در این تست نسبتاً زیاد است به عنوان مثال در نسخه آلمانی تا شش ماه انحراف معیار از سن نرمال درسن 3 تا 4 سال طبیعی است است و برای سایر سنین به یک سال نیز می رسد. جنسیت بر خلاف آزمون اختلال مهارت های حرکتی ازورتسکی تاثیر بر روی این تست ندارد. ( طی کنفرانسی که در بروکسل ۲۰۱۰ برگزار شد متخصصان بیان داشتند که به احتمال زیاد اکثر ارزیابی هایی که در مورد اعتبار تست ( MABC ) است در مورد تست ( MABC2 ) نیز صدق میکند، همچنین بیان داشتند به نظر می‌رسد که این تست تاخیر حرکتی در کودک در بین کشورهای اروپایی زیاد تحت تاثیر فرهنگ قرار گیرد،ولی با این حال انگلسمن نشان داد در کشور آلمان که تا حدودی تفاوت فرهنگی با سایر کشورهای اروپایی دارد،تا حدودی روی نمره تست تاثیر می‌گذارد. همچنین چاو برخی تفاوتهای فرهنگی را در بین کودکان آمریکایی و چینی پیدا کرد. مطالعات قدرت تشخیص این تست در اختلال هماهنگی رشدی را از ضعیف تا خوب بیان کرده اند.
( BOTMP2/ BTMP ) تست هماهنگی حرکتی ازورتسکی:
دو نسخه از این تست اختلال مهارت های حرکتی وجود دارد که یک نسخه،تجدید نظر شده تست دیگری است است و هر دو از اعتبار و روایی خوبی برخوردار هستند. تست ازورتسکی دارای ۱ نمره جهت مقایسه مشکلات حرکتی کودکان است و عموماً در آمریکا و کانادا استفاده میشود. در ایران نیز این تست اختلال هماهنگی رشد در دسترس بوده و مورد استفاده قرار می گیرد اکثر مطالعات بر روی این تست انجام شده است.
این تست ۸ مجموعه دارد که توانایی های دویدن،چابکی به صورت کلی، نحوه و میزان حفظ تعادل کودک و هماهنگی حرکات دو دستی را می سنجد. این تست همچنین جهت ارزیابی کیفیت حرکات،هماهنگی،سرعت،زبردستی دستها،و عکس العمل و کنترل حرکتی-استفاده می شود. نسخه جدید تست اختلال هماهنگی رشدی ازورتسکی از سن ۴ تا ۲۱ سالگی را مورد ارزیابی قرار می دهد. این تست چهار ماه فاصله زمانی از سن نرم برای کودکان پیش دبستانی،شش ماه تاخیر حرکتی زمانی برای کودکان دبستانی از سن نرم و یکسال از سن نرم را برای افراد بالای ۱۴ سال را طبیعی می داند. این تست اختلالات حرکتی برای جنسیت،نرم جداگانه‌ای دارد. هر دو تست ازورتسکی (و تجدید نظر شده) از اعتبار،روایی و ویژگی بسیار خوبی برخوردار هستند. ولی حساسیت آنها کمتر می باشد.
برخی محاسن تست ازورتسکی 2 عبارتند از:
آزماینده از عکس جهت آموزش آزمایش شونده استفاده می کند که باعث می شود نیاز به مهارت های زبانی کاهش پیدا کند و کودکان تاخیری از طریق اشارات راهنمایی گردد.
اکثر فعالیتهای تست اختلالات جسمی حرکتی مطابق فعالیت های دوران کودکی طراحی شده است،مانند: مهارت های حرکتی توپی،چیدن کارت،فعالیت های مداد-کاغذی و غیره.
ساختار درک تست تاخیر حرکتی خوب است
هر دو فرم کامل و کوتاه این تست از اعتبار و قدرت تست مجدد بالایی برخوردار هستند.
نمرات مرجع تقریباً به روز است است و بیشتر منعکس کننده وضعیت دموگرافیک آمریکا می باشد.
برخی معایب و محدودیتهای تست عبارتند از:
دیتز (۲۰۰۷) برخی از معایب اینترنت را بدین گونه بیان می کند:
برخی از زیر مجموعه های این تست از قدرت تست مجدد ضعیفی برخوردار هستند.
نمرات برخی از ترکیب های مشکلات حرکتی در بعضی از گروه های سنی به نحوی است که اعتماد به آنها را کاهش داده است.
برخی از مراحل دارای فرآیند زمان‌بندی دقیقی هستند به همین دلیل احتمال اشتباه وجود دارد،همچنین احتمال ثبت اشتباه فرم ها و جدول ها وجود دارد.
آیتم های 4 سالگی در کل برای کودکان با رشد معمولی سخت می باشد بنابراین کودکان با تأخیر حرکتی باید در سن ۵ سالگی آنها را انجام دهند.
این تست برای کشورهای آلمانی زبان از نرم پایینی برخوردار است.
در کل کیفیت و مناسب بودن این تست اختلال حرکت در حد متوسط ارزیابی می شود. و به نظر می رسد که حساسیت آن کمتر از تست ( MABC ) می باشد. البته باید این نکته را در نظر داشت که تست ( MABC ) بیشتر سازگار و مورد استفاده در اروپاست و تست ازورتسکی بیشتر سازگار و مورد استفاده در آمریکا و کانادا است.
تست تشخیص اختلال حرکتی مک کارسون
این تست عمدتاً در استرالیا مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین زیاد مورد بحث قرار نمی گیرد.
سایر تست ها ی تاخیر حرکتی در کودک
تست های زیر جهت تشخیص قطعی اختلال هماهنگی رشدی مناسب نیستند ولی با این حال جهت ارزیابی اختلالات جسمی حرکتی ، توانایی و مهارت حرکتی افراد مناسب هستند. در واقع قابلیت سنجش میزان تواناییهای حرکتی فرد را دارند. تست های زیر تست هایی هستند که توسط کنفرانس لویی توصیه شده اند.
تست ( ZNA)
این تست عمدتا در کشور سوئیس جهت ارزیابی اختلال مهارت های حرکتی کودکان 5 تا 18 ساله استفاده میشود.این تست از آیتم هایی نظیر زدن نوک انگشتان به یکدیگر، تعادل ایستا، پردوپگ بورد، پریدن از روی طناب استفاده می کند. راسون بیان کرد این تست از اعتبار،روایی و قابلیت تست مجدد خوبی جهت ارزیابی اختلال هماهنگی رشد کودکان برخوردار است.
تست هماهنگی حرکتی کوپر- تشخیص اختلال حرکتی
این تست آلمانی جهت ارزیابی هماهنگی حرکتی استفاده میشود. برخی از آیتم های ارزیابی این تست احتیاج به خورد و تحمل دارند. این تست دارای نمرات مرجع بوده و با وجودی که این نمرات مربوط به سال‌های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۴ می باشد دورل۲۰۰۰) ) و کرتسچمر۲۰۰۳) ) بیان کردند با توجه به اینکه کودکان تغییر خاصی نداشته اند. این نمرات هنوز قابل استفاده هستند.
نمرات این تست به طور میانگین و ثابت پایین می باشد،این تست قابل استفاده در تمام سنین دیگر و با توجه به کاهش همانند از سن ۴۰ سالگی به بعد،نمرات تست را کاهش می یابد.
تست ( MOT4-6 )
این تست جهت ارزیابی حرکات ظریف و درشت کودکان با اختلال مهارت های حرکتی ۴ تا ۶ سال معرفی شد و بعدها جهت سنین بالاتر توسعه پیدا کرد.رتورس نشان داد نمرات تست برای کودکان ۴ تا ۶ سال معتبر است،ولی برای کودکان دبستانی با اختلال حرکتی کودکان اعتبار چندانی ندارد.
تست اختلالات حرکتی در نوزادان- شاخص رشد حرکتی پی بادی
این تست رشد مهارتهای حرکتی ظریف و درشت کودکان بدو تولد تا ۵ سالگی را به صورت کمی و کیفی ارزیابی میکند. این تست اختلالات حرکتی در نوزادان جدول رشد سنی دارد که از میانگین رشد ۲۰۰۰ کودک بدست آمده است، این تست جهت ارزیابی توصیفی کودکان زیر ۴ سال توصیه می شود.
تست شاخص رشد نوزادان بایلی
جهت ارزیابی اختلال حرکتی نوزادان و کودکان کم سن است و عملکرد آنها را در زمینه های حرکتی و زبانی- شناختی ارزیابی توصیفی می کند، همچنین اختلالات حرکتی اولیه را ارزیابی می کند. این تست برای سنین ۰ تا ۳ سالگی مناسب است.
تست درکی-بینایی فراستیگ – علائم کودکان تاخیری
این تست جهت ارزیابی اختلالات ادراک بینایی در سال ۱۹۶۳ توسط فراستیگ ساخته شد ولی بعد ها برای تعیین اختلال هماهنگی حرکتی دست و چشم و اختلال مهارت های حرکتی کلی مرتبط با شکل بندی بینایی به کار رفت، مجموعه تست فراستیگ به ۵ خرده آزمون شامل موارد زیر تقسیم شده است:
هماهنگی حرکتی-چشمی: هماهنگی بین چشم و دست را از طریق خطوط می‌سنجد
ادراک شکل در زمینه: با آمادگی مهارت خواندن ارتباط زیادی دارد.
تشخیص شکل
ادراک موقعیت فضایی شکل
ادراک روابط فضایی در تشخیص اختلال هماهنگی رشد موثر است
تست دستخط کودکان با سن بالا
این تست از طریق ارزیابی جزئیات،سرعت نوشتن و میزان اختلال مهارت های حرکتی را ارزیابی می کند، بارنت نرم بودن این تست را در انگلستان تایید می کند.
تست ارزیابی دستخط مینه سوتا
این تست جهت ارزیابی اختلالات حرکتی و میزان بهبودی دستخط مورد استفاده قرار می گیرد.
شاخص ارزیابی دست خط کودکان
ابزار ارزیابی دست خط کودکان
تست ارزیابی چابکی نوشتن
تست پردو پگ بورد: این تست (که در ایران بسیار در دسترس است) جهت ارزیابی زبردستی به عملکرد ظریف دست ها استفاده می شود. با این تست می توان دست ها را جداگانه یا با هم تست نمود.این تست شامل دو ردیف سوراخ به همراه چند سری میله،واشر و گردنی می باشد که آزمودنی باید یک سری میله را داخل سوراخ های آن قرار داده و سپس یک سری واشر و گردنی را داخل میله قرار دهد. این تست هماهنگی حرکتی به چندین صورت مورد استفاده قرار می گیرد،از جمله قرار دادن میله ها به تنهایی و یا هر سه جزء میله،واشر و گردنی را به ترتیب داخل سوراخ ها قرار دادن استفاده از این تست در بین کاردرمانگران بسیار رواج دارد.
تست ارزیابی یکپارچگی حسی و مشکلات حرکتی
تست های ارزیابی میزان مشکلات حرکتی،بسیار زیاد هستند،تست های ذکر شده در بالا مورد تایید کنفرانس لویی ۴ میباشند.
توصیه هایی جهت ارزیابی و تشخیص اختلال هماهنگی رشدی
جهت ارزیابی باید از تست های استاندارد با نمرات مرجع جهت مقایسه استفاده شود.
در تشخیص اختلال هماهنگی رشد نباید فقط به نتایج یک تست استاندارد تکیه کرد،بلکه باید از مجموعه ای از اطلاعات نظیر تاریخچه،مشاهدات و ارزیابی های داخل کلینیک و پرسشنامه ها استفاده کرد.
چنانچه در کشوری تست تاخیر حرکتی استانداردی وجود ندارد با توجه به اینکه هر دو تست ازورتسکی و ( MABC2 ) معتبر می باشند توصیه می شود از یکی از این تست ها استفاده شود. بهتر است از تست اختلالات جسمی حرکتی استفاده شود که در آن کشور در دسترس و نرم باشد به عنوان مثال برای کشور آلمان تست ( MABC2 ) و برای آمریکا ازورتسکی پیشنهاد می شود.
اسمیت انگلسمن، تن، ون، و چن جهت میانبر زدن یا کوتاه کردن تست زمانی که از ( MABC2 ) یا تست های معادل استفاده میشود باید از پانزدهمین صدک استفاده شود در انتخاب این صدک موافقت عمومی وجود دارد همچنین میزیونا معتقد به در این بخش جهت ارزیابی جمعیتی مناسب می باشد،چنانچه از پنجمین صدک استفاده شود ممکن است بسیاری از کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی متوسط تشخیص داده نشوند.
چنانچه مطابق تعریف ( DSM-IV ) ، علائم کودکان تاخیری معیارهای ۲ و ۳ مشاهده میشود بخش یا صدک پنجم جهت ارزیابی توصیه میگردد و چنانچه معیارهای ۱،۲،۳ مشاهده می گردد و حرکات ظریف در دامنه ی نرمال می باشد تشخیص ( F82 ) توصیه می شود.
توجه
در تست اختلال حرکتی گروه های سنی مختلف هنگام تست از هم جدا نشده اند و همین امر جزء معایب این تست است و این ضعف را به خصوص در سنین ۷ سالگی یعنی سن انتقال از پیش دبستانی به دبستان مشاهده میشود.
بهتر است برخی از از ظرفیت یا توانایی های حرکتی فرد نظیر حداکثر قدرت مشت کردن و حداکثر تعداد زدن نوک انگشتان به یکدیگر سنجیده شود که تست ( MABC2 ) از این ارزیابی ها بی بهره است در حالی که ازورتسکی و ( ZNA ) این ارزیابی ها را انجام می دهند.
همواره تست های اختلال ناهماهنگی رشدی با نمرات مرجع نظیر ( MABC2 ) و ازورتسکی جهت تشخیص اختلال هماهنگی رشدی توصیه میگردد.
کیرنی( ۲۰۰۷ ) و اسچویی مارکر(2006) بیان می کنند تشخیص زود هنگام مشکلات حرکتی کودکان بسیار حائز اهمیت است و تست های بسیاری علائم کودکان تاخیر حرکتی را قبل از سن 5 سالگی می سنجند ولی اکثر آنها فاقد اعتبار و روایی کافی هستند.
