انواع تمرینات حسی حرکتی در کودکان در مرکز کاردرمانی حسی حرکتی دکتر صابر و توسط تیم مجرب کاردرمانی درکی حرکتی انجام می گیرد. تمرینات کاردرمانی حرکتی در جهت بهبود مهارت های هماهنگی حرکتی و مهارت های حسی حرکتی کودکان در بخش های مختلف کاردرمانی تعادلی، کاردرمانی درکی حرکتی و کاردرمانی جسمی ارائه می شود. مرکز کاردرمانی در تهران دکتر صابر به صورت تخصصی در زمینه ایجاد هماهنگی عضلات در کودکان با اختلالات تاخیر حرکتی، اختلالات تکاملی مانند اوتیسم و اختلال هماهنگی حرکات فعالیت می نماید. دو شعبه فعال کلینیک در غرب و شرق تهران موجب دسترسی آسان بیماران به امکانات مرکز تخصصی کاردرمانی دکتر صابر می گردد. کاردرمانی در منزل از دیگر خدمات مرکز می باشد که در جهت تسریع بهبودی بیماران با اختلالات مهارت های حسی حرکتی ارائه می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تمرینات حسی حرکتی پیشرفته در کودکان
این تمرینات حسی حرکتی سخت ترین گروه تمرینات هماهنگی عضلانی می باشند و کودکان جهت رسیدن به این مرحله باید بتوانند تمرینات مراحل قبلی را انجام دهند یا حداقل هماهنگی عضلانی آنها در حد تمرینات ساده تر باشد. در این تمرینات هماهنگی عضلانی کودک باید به حدی باشد که بتوانند دست و پاهای خود را به سرعت حرکت دهند و بتوانند وضعیت بدن خود را در عرض چند ثانیه از حالتی به حالت دیگر در حین پریدن عوض کند در واقع هماهنگی حرکتی کودک و سیستم عصبی عضلانی وی باید بسیار بیشتر نسبت به تمرینات مراحل اول یکپارچه و هماهنگ شده باشند.
در انواع تمرینات حسی حرکتی معمولاً تغییر وضعیت اندام ها از یک حالت به حالت دیگر به خصوص در پاها زمانی صورت می گیرد که معمولاً هر دو اندام تحتانی در هوا و بالای زمین قرار دارند یعنی در حین پریدن صورت میگیرد.
شروع آموزش در این تمرینات باید به گونه‌ای باشد که ابتدا حرکات در اندام تحتانی و سپس در اندام فوقانی صورت گیرد بدین منظور که ابتدا کودک باید تمرینات جهشی را در پاها انجام دهد و سپس تمرینات دست ها اضافه گردد. در تمرینات کاردرمانی درکی حرکتی پیشرفته معمولاً پنجه فرد تمرین کننده روی زمین است (حالتی شبیه دویدن) زیرا در این وضعیت سرعت حرکت و عکس العمل فرد افزایش می یابد.
در برنامه ریزی تمرین درمانی برای افراد با اختلال هماهنگی عضلانی باید به نحوی برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری نمایند که فرد تمرین کننده به مرور زمان، قادر به انجام تمرینات این بخش گردد.
مهارت های حسی حرکتی کودکان- جهشی و پرشی
در این بخش به ارائه تمرینات مهارت های حسی حرکتی کودکان به صورت پیشرفته و تخصصی پرداخته می شود. این تمرینات در ایجاد هماهنگی حرکتی دست و پا، همچنین افزایش سرعت پردازش اطلاعات و سرعت پاسخدهی کودکان موثر است.
از کودک بخواهید تمرین پروانه را انجام دهد. در حالی که دستها و پاها جفت شده اند، مراجعه کننده می پرد و در هوا دست ها و پاها را باز میکند و به همین صورت فرود می آید.
کودک پاها و دستها را جفت می کند یک لحظه می پرد و همزمان پاها و دستها را عقب و جلو می گذارد. این تمرین به مراتب از تمرین بالا سخت‌تر است.
پاها را شبیه رقص کردی با سرعت یکی یکی به سمت جلو پرتاب می کند و همزمان در جلوی صورت دست میزند.
کودک درجا بالا و پایین می پرد و همزمان دستهایش را شبیه وزنه برداران بالای سر می برند و دوباره نگه می دارد، این تمرین تقریبا راحت می باشد.
پاها به سرعت از ران به سمت عقب بدن می روند و دست ها از عقب شانه به جلو آمده و در جلو صورت به یکدیگر می خورند.
کودکان با سرعت بالایی نوک پنجه های پایش او را به زمین میکوبد و دستها به سرعت از آرنج خم و راست میکند.
کودک در حالی‌که با پاهای جفت ایستاده هنگام پریدن پاها را به یک طرف می چرخاند و دستها را به یک طرف دیگر می چرخاند تا ها و لگن به طرف چپ و تنه و دست ها به طرف راست می چرخند.
مراجعه کننده با پاهای جفت شده شبیه ( V ) به جلو می پرد و دست ها در راستای شانه به جلوی صورت می‌آیند و سپس هنگام برگشتن برمیگردد و پاها نیز همزمان در عقب جفت می شوند.
در تمرین هماهنگی حسی حرکتی کودک پاها را به صورت برعکس روبه عقب باز می کند و سر جایش می گذارد و هنگام بریدن دست ها جلو صورت با کف دست روی یکدیگر قرار دارند و سپس هنگام باز شدن پا در عقب در عرض شان قرار می گیرند.
کودک کف دستها را در راستای شکم‌خود موازی زمین قرار می دهد و سپس به سرعت ران های خود را خم کرده و سر زانوهایش را به کف دستها میزند در این تمرین دستها ثابت هستند و زانوها به سرعت به دست ها می خورند.
این تمرین مانند تمرین بالا است، با این تفاوت که دست راست به سر زانوی چپ میخورد و برعکس.
مانند تمرین بالا می باشد با این تفاوت که دستها به قوزک پای مقابل برخورد میکنند.
مانند تمرین بالا است با این تفاوت که مراجعه کننده دستها را به قوزک خارجی پا میزند،در این حرکت،چرخش ران ها برعکس تمرین بالا می باشد.
کودک پاها را از زانو به سمت بازرس نخ می کند و دست ها را به پاشنه می زند.
با استفاده از یک پله (پله های فومی) از مراجعه کننده بخواهید پاهایش را به سرعت روی پله بگذارد و به ترتیب دست ها را بالا و پایین بیاورد.
کودک یک پا را جلو نگه میدارد و پای دیگر در راستای بدن روی زمین میباشد و سپس مراجعه کننده می پرد و در حین پریدن پای جلویی را جای پای دیگر می گذارد و پایی را که روی زمین بوده در عقب در بالا (در بین هوا)نگه می دارد این حرکت به صورت متناوب تکرار می شود و دست ها به ترتیب یکی یکی بالا و پایین می روند.
شبیه تمرین بالاست با این تفاوت که پاها از پهلو دور و نزدیک میشوند و جای یکدیگر را می گیرند و دست ها نیز یکی یکی بالا و پایین می روند.
کودک میپرد یک بار پا را داخل شکم خم میکند و سپس دوباره پریده و پای دیگر را از زانو خم کرده و به باسن میزند.
مراجعه‌کننده می پرد یک پا را در سمت خارج پای دیگر قرار می دهد و بعد حرکت را به صورت عکس انجام میدهد و دست ها در جلوی صورت به یکدیگر می خورند.
کودک به صورت پریدن در حالی که پاهایش از یکدیگر باز هستند و آنها را یکی یکی به یکدیگر میزند و همزمان یک دست روی سر و دست دیگر پشت کمر قرار میگیرد.
شبیه تمرین پروانه است با این تفاوت که کودک زانوها و کمر را دولا کرده و دست ها را نزدیک جلوی مچ پا می آورد و سپس در جا می پرد و پاها شبیه (V ) باز شده و دستها بالای سر قرار می گیرد (شبیه مرحله آخر پروانه).
کودک در حالی که پاهایش جفت هستند جفت پا بالا می پرد و همزمان هر دو دست را به سر زانو میزند.
پاها را مستقیم با زانوی صاف بالا بیاورد و زیر ران ها دست بزند.
کودک با سرعت درجا میزند و دست ها را به ترتیب یکی را روی سینه و دیگری را روی شکم می کوبد.
مانند تمرین بالا می باشد با این تفاوت که دستها از آرنج به ترتیب خم میشوند.
شبیه تمرین پروانه است با این تفاوت که پا ها جفت نمی شوند بلکه به صورت ضربدری از یکدیگر عبور می کنند.
شبیه تمرین پروانه زدن میباشد با این تفاوت که هر دو دست در حالی که کف دستها مقابل صورت هستند با هر بار پریدن بالا و پایین می روند.
این تمرین در واقع ترکیبی از دو تمرین می باشد بدین معنی که فرد یکبار شبیه پروانه می پرد و بعد از جفت کردن پاها در وسط، پاها را عقب جلو می گذارد به همراه آنها نیز دستها که مرحله اول شبیه حرکت پروانه از پهلو باز شده بودند این بار از جلو باز میشوند.
مراجعه کننده رقص پا انجام میدهد (درجا میزند) و در این درجا زدن کمی پاها به این طرف و آن طرف می چرخد یا پاها کمی باز شده و به یکدیگر ضربه میزنند. هم زمان مراجعه کننده دست ها را که کاملاً در عرض شانه باز هستند از آرنج خم می کنند و یکی یکی به گوش هایش میزند.
مانند تمرین رقص کردی می باشد فقط پاهای که یکی جلو می آیند.
مراجعه‌کننده شبیه لی لی کردن روی یک پا ( چپ) لی لی می کند و همزمان پای دیگر ( راست) را عقب و جلو می گذارد و دست همان پا نیز عقب و جلو می رود. پایی که لی لی میکند باید در یک نقطه ثابت بماند.
مانند تمرین بالا می باشد با این تفاوت که دست ها از عرض شانه باز شده و در جلوی صورت به یکدیگر می خورند.
سوالات متداول:
1-چه تفاوتی بین مهارت حرکتی و حسی-حرکتی وجود دارد؟
مهارتهای حرکتی صرفاً به حرکت اندام‌ها و عضلات مربوط میشوند، در حالی‌که مهارتهای حسی-حرکتی شامل هماهنگی بین حواس (مثل بینایی یا حس لامسه) و حرکت عضلات است. برای مثال، گرفتن توپ نه‌تنها نیاز به حرکت دست دارد بلکه وابسته به دیدن توپ و زمان‌بندی مناسب نیز هست.
2-آیا مشکلات مهارتهای حسی-حرکتی به رشد ذهنی کودک مرتبط هستند؟
بله. مهارتهای حسی-حرکتی نقش مهمی در رشد شناختی، توجه، تمرکز و یادگیری دارند. کودکی که در هماهنگی حسی-حرکتی مشکل دارد، ممکن است در نوشتن، خواندن، حل مسئله و حتی در تعاملات اجتماعی نیز دچار چالش شود.
اختلال هماهنگی حرکتی رشدی از اختلالات هماهنگی رشدی می باشد که در حیطه حرکتی کودک را دچار مشکلات فراوانی می کند. تقویت مهارت های حسی و حرکتی در کنار تمرینات هماهنگی حرکتی مانند تمرینات هماهنگی دست و پا در کودک به بهبود مهارت های حسی حرکتی کودکان کمک بسزایی می کند. بهترین مرکز کاردرمانی در اختلالات تکاملی کودکان زیر نظر جناب آقای دکتر صابر مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به بررسی مشکلات حرکتی در کودکان و درمان خام حرکتی و اختلالات هماهنگی رشدی در کودکان می پردازد. اختلال تاخیر رشدی با مشکلات رشد مهارت های حرکتی درشت و ظریف در کودکان نمایان می شود. کاردرمانی در اختلال هماهنگی رشدی شامل کاردرمانی جسمی حرکتی،کاردرمانی درکی حرکتی و کاردرمانی حسی حرکتی می باشد که در مرکز درمان اختلالات حرکتی در تهران به صورت تخصصی ارائه می گردد. بهترین مرکز درمان اختلال رشد در تهران با تجهیزات پیشرفته درمانی زیر نظر بهترین دکتر تاخیر حرکتی به درمان تاخیر حرکتی در کودکان و مشکلات هماهنگی رشدی می پردازد.
اختلال هماهنگی حرکتی
موجودات برای زندگی سالم و زنده ماندن به عوامل زیادی نیاز دارند. یکی از مهم ترین این عوامل که جزء اساسی ترین آن هاست، رشد حرکتی می باشد. موجودات با حرکت، بسیاری از نیازهای خود را برطرف میکنند. حرکت جهت اینکه برای موجود زنده سودمند و تاثیر گذار باشد، احتیاج به مولفه هایی دارد. یکی از این مولفه‌ها هماهنگی حرکتی می باشد که به حرکت زیبایی، تناسب،سودمندی و سرعت می بخشد، بنابر این هماهنگی حرکتی جزء لازم حرکت می باشد و یکی از اساسی ترین نیازهای موجودات زنده است. انسان جهت انجام کلیه فعالیت هایش نیاز به حرکت با هماهنگی حرکتی مناسب دارد و بدون هماهنگی لازم در مهارت های حرکت، از انجام برخی از فعالیت هایش باز می ماند. حیوانات نیز احتیاج به هماهنگی حرکتی دارند. در حیوانات به دلیل تکامل انتخابی معمولاً حیوانی که از مهارت حرکتی مناسب برخوردار نیست، چه شکار باشد و چه شکارچی، محکوم به شکست و نابودی بوده و در چرخه انتخاب بهترین ها حذف می گردد و به همین دلیل است که حیوانات بزرگسال از مهارت حرکتی چشمگیری برخوردار هستند. در انسان در صورت وجود ناتوانی حرکتی و اختلال هماهنگی حرکت، به علت حمایت دیگران از هر لحاظ: تغذیه، پوشاک، انجام فعالیت های روزمره و غیره توسط دیگران چرخه حذف وجود ندارد، بلکه کیفیت زندگی در تمام جنبه ها دستخوش تغییر می شود و سطح زندگی فرد را از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و شخصی به سطوح پایین سوق می دهد. اختلال هماهنگی حرکتی سطح زندگی فرد را از بالاترین سطح ممکن به پایین ترین سطح مهارت های حرکتی ممکن سوق می دهد. اختلال هماهنگی حرکتی که باعث کاهش مهارت حرکتی می گردد به طور عمده دو صورت است:
1.اختلال هماهنگی حرکتی ناشی از آسیب به یکی از ارگان های بدن نظیر:
اختلال هماهنگی رشدی در اعصاب مرکزی مغز و نخاع: نظیر سکته مغزی، فلج مغزی، پارکینسون و مولتیپل اسکلروزیس
اعصاب محیطی اعصاب موجود در اندام ها و تنه: نظیر قطع عصب محیطی، فلج زایمانی، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک اسپاینال ماسکولار آتروفی
عضلات: نظیر انواع میوپاتی ها
اختلالات سوخت و ساز بدن متابولیکی: نظیر گالاکتوزمیا و فنیل کتنوریا
اختلالات فیزیولوژیک اختلالات تقاطع عصبی_ عضلانی: نظیر میاستنی گراو
اختلالات حرکتی کودکان و نوزادان از طریق انجام آزمایشات کلینیکی و پاراکلینیکی و انواع تصویربرداری ها رادیوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن قابل تشخیص و مشاهده است و اختلال هماهنگی حرکتی ناشی از آسیب ارگانیک و فیزیولوژیک بوده و علت آن نیز مشخص است.
2. عدم آسیب زدن به ارگان های بدن عدم وجود آسیب به ارگان های بدن: در این نوع اختلال هماهنگی حرکتی، فرد هیچگونه آسیب مشخص ارگانیک یا فیزیولوژیک ندارد و انجام آزمایشات کلینیکی و پاراکلینیکی و انواع تصویربرداری ها نشان دهنده سلامت مغز، نخاع، عضلات و سایر ارگان‌های بدن او می باشد. در این نوع اختلال هاهنگی رشد، فرد در انجام کارها و فعالیت های حرکتی مورد نظر مهارت و هماهنگی حرکتی کافی را ندارد و در برخی موارد از انجام آن ناتوان است. این اختلال اصطلاحاً اختلال هماهنگی رشدی نامیده می شود. در کل از واژه اختلالات هماهنگی رشدی به عنوان یک اختلال صرفاً زمانی استفاده می شود که ناشی از آسیب های بالا نباشد،همچنین با وجود سلامت ارگان های یاد شده، فرد هماهنگی حرکتی و مهارت حرکتی لازم را ندارد.
علت اختلالات هماهنگی رشدی- اختلال تکاملی
تعاریف بسیاری در مورد اختلال هماهنگی رشدی وجود دارد که، چند مورد آن را ذکر می کنیم
تعاریف بر اساس معیار DSM تجدید نظر شده: این اختلال را با چهار معیار تعریف میکنند که عبارتند از:
الف: عملکرد فرد در مهارت های روزمره زندگی که احتیاج به هماهنگی حرکتی دارد اساساً کمتر از آن چیزی است که از سن واقعی نه تقویمی و سطح هوشی فرد انتظار می رود. اختلال هماهنگی رشدی ممکن است خودش را از طریق اختلال تاخیر رشدی در نقاط مهم دوران رشد نظیر نشستن، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن، پرتاب اشیا، پریدن، دویدن، دست و پا چلفتی بودن و عملکرد ضعیف در ورزش و نوشتن نشان دهد.
اختلال در معیار الف به صورت معناداری در دست یابی به مهارتها، موفقیتهای تحصیلی و فعالیت های روزمره اختلال ایجاد میکند.
اختلالات هماهنگی گفته شده ناشی از اختلالات پزشکی مانند: فلج مغزی یا اختلالات نافذ رشدی اوتیسم و غیره نباشد.
اختلال هماهنگی رشدی ناشی از کند ذهنی نباشد، در این صورت علائم اختلال هماهنگی رشد می تواند ناشی از کند ذهنی باشد، و چنانچه عقب ماندگی ذهنی وجود دارد اختلالات حرکتی ناشی از آن نباشد.
تعریف اختلالات رشدی
این انجمن اختلالات رشدی و اختلالات عملکردی را تعریف و طبقه بندی می کند. مطابق با تعریف این انجمن، اختلال هماهنگی رشدی به صورت اختلالی با نقص های جدی در رشد و هماهنگی مهارت های حرکتی دیده میشود و این اختلال حرکتی باید ناشی از عقب ماندگی ذهنی، آسیب های مادرزادی و اکتسابی اعصاب های مرکزی و محیطی نباشد. با این وجود در بسیاری از موارد در ارزیابی های دقیق بالینی، حرکاتی مانند تاخیر تکاملی در کودکان و عصبی_رشدی مشاهده می گردد که برخی عبارتند از: حرکاتی کره شکل، حرکات آینه وار تکرار حرکات یک عضو توسط عضو دیگر، سایر حرکات همراه با اختلال هماهنگی حرکتی در مهارت های حرکاتی درشت و ظریف دیده می شود.این تعریف رشدی را از اختلال تکاملی ناشی از بد شکلی های راه رفتن، اختلال هماهنگی حرکتی ایزوله اختلال هماهنگی در یک عضو یا یک اندام، به عنوان مثال در فلج زایمانی که اختلال هماهنگی فقط در دست دیده میشود و کلیه نقایص حرکتی ناشی از عقب ماندگی، اختلالات حرکتی پزشکی مانند بیماری های ویلسون و پارکینسون و اختلالات روانی_اجتماعی مانند بیماری های اعصاب و روان نظیر اسکیزوفرنی مزمن جدامی‌کند.
سندرم کودکان کلامزی در اختلالات حرکتی در کودکان
سندروم بچه های دست و پا چلفتی: برای اولین بار در سال ۱۹۷۵ توصیف شد و شامل کودکانی بود که دارای بهره هوشی نرمال و بدون هیچگونه آسیب پزشکی و نورولوژیک بودند، این کودکان در انجام کارهای روزمره ناتوان بودند و در فعالیت های حرکتی، هماهنگی حرکتی لازم را نداشتند این نام که در گذشته بسیار پرکاربرد بود، امروزه چندان رایج نیست ولی با این حال بعد از نام اختلال هماهنگی رشدی بیشترین کاربرد دارد.
اختلال برنامه حرکتی رشدی:یکی دیگر از تعاریفی که از اختلال هماهنگی رشدی میشود، اختلال برنامه حرکتی رشدی می باشد این تعریف در انگلستان رایج بوده و توسط بنیاد درمان اختلالات حرکتی انگلستان ارائه می شود. دیس پراکسیا یا اختلال برنامه حرکتی به صورت نقص یا عدم تکامل سازماندهی و برنامه ریزی حرکات تعریف میشود قبل از انجام هر حرکتی احتیاج به ارائه برنامه حرکتی توسط مغز می باشد. مغز یا اعصاب مرکزی این افراد از ارائه برنامه حرکتی صحیح جهت انجام حرکات و کار ها ناتوان است. به این اختلال هماهنگی رشدی و اصطلاح اختلال برنامه حرکتی رشدی تمایز و تفاوت وجود دارد.دوی و هندرسون معتقد بودند اختلال برنامه حرکتی(دیس پراکسیا) را نمی‌توان به صورت یک کل یا نماد جدا یا یک زیر گروه از اختلال هماهنگی رشدی معرفی کرد.
سندروم دام : نام و تعریف دیگری از اختلال هماهنگی رشدی است. این سندروم عبارت است از اختلال در توجه، کنترل حرکت و درک که توسط گیلبرگ ارائه شد، تا هم زمان اختلالات همراه این اختلال را نیز شرح داده باشد این اصطلاح خارج از کشور سوئد کاربردی ندارد.
سنسوری روم
سایر اسامی اختلال هماهنگی رشدی
این اختلال به خصوص در گذشته دارای نام‌های گوناگونی بوده است اما رایج ترین آنها به خصوص در سال های اخیر اختلال هماهنگی رشدی است.
نام اختلال هماهنگی رشدی در کنفرانس های بین المللی لندن و انتاریو کانادا در سال ۱۹۹۴ مورد توافق متخصصین اختلالات حرکتی قرار گرفته است،از آن به نام اختلال هماهنگی رشدی نام می برد و در کنفرانس های لیدز ۲۰۰۶ و کنفرانس لویی ۲۰۱۰ بر نام اختلال هماهنگی رشدی تاکید شده است. در حال حاضر به صورت گسترده این نام کاربرد دارد.
مگالهاس با بررسی مقالات مربوط به این اختلال از سال ۱۹۹۴ تا سال ۲۰۰۶ بیان کرد نام اختلال هماهنگی رشدی با ۵۷ درصد موارد مصطلح ترین نام در بین کشور های مختلف می باشد و میزان استفاده از آن رو به افزایش می باشد، وی همچنین درصد استفاده برخی از نام ها را این چنین ذکر کرد:
دست و پا چلفتی ۷.۲ درصد
اختلال برنامه حرکتی ۳.۵رصد
اختلالات نوشتاری ۳.۱ درصد
اختلال هماهنگی چشم و دست ۲.۸ درصد
اختلال عملکرد یکپارچه حسی ۲.۵ درصد
اختلال توجه کنترل حرکتی و درک ۲.۵ درصد
بد کار کردی های خفیف نورولوژیکال ۲.۲ درصد
اختلالات درکی_حرکتی
اختلال یادگیری حرکتی
اختلال تاخیر حرکتی خفیف در کودکان
تاخیر رشدی
اسامی و نام های دیگری نیز وجود دارند که کاربرد آنها بسیار کم و نادر است و درصد آنها به اتفاق اسامی بالا که درصد جداگانه ندارند، جمعاً ۲۳ درصد می باشد.
در ایران نیز با توجه به اینکه اکثر کتاب های ترجمه شده در این زمینه معمولاً قدیمی بوده، این اختلالات جسمی حرکتی را عمدتا با نام های دست و پا چلفتی، خام حرکتی و اختلال هماهنگی حرکتی ترجمه کرده‌اند و نام اختلال هماهنگی رشدی چنانچه موجود باشد در پایان نامه های دانشجوی سال های اخیر دیده می شود.
همانطور که ملاحظه کردید اختلال رشدی دارای اسامی متعددی است اما از همه رایج تر در منابع علمی اختلال هماهنگی رشدی می باشد و منابع سال های اخیر و کنفرانس های بین المللی اخیر عمدتاً برنامه اختلال هماهنگی رشدی تاکید دارند. اسامی مورد استفاده دیگر معمولا به صورت یک نشانه از سایر بیماری ها یا اختلالات جسمی مورد استفاده قرار میگیرند. مثلا آپراکسیا اختلال عدم برنامه حرکتی به عنوان یک اختلال، در سکته مغزی دیده میشود.
وضعیت ظاهری افراد مبتلا به اختلال تاخیر حرکتی و لباس پوشیدن آنها، در اکثر موارد خفیف اختلال مانند کودکان هم سنشان می باشد ولی در موارد شدید تر، به خصوص زمانی که والدین در مرتب کردن لباس ها به آنها کمک نمی کنند، کاملا با هم سالشان متفاوت است.
چنانچه افراد مبتلا به تاخیر حرکتی(کلامزی) به تنهایی لباس بپوشند، در مرتب کردن و پوشیدن لباسهای شان معمولا ناتوان هستند و معمولا لباس‌هایشان مرتب نیست. هنگام استفاده از پیراهن معمولاً یک طرف آن را داخل شلوار و طرف دیگر بیرون شلوار می باشد.افراد مبتلا به اختلال حرکتی دکمه های پیراهن را در صورت بستن بعضاً جابجا می بندند یا جا می اندازند، دکمه های پیراهن، دکمه های شلوار و سگک کمربند معمولا در یک راستا یا یک مسیر مستقیم قرار ندارند. کودکان اختلال تاخیر تکاملی ،کفش هایشان را در سنین پایین تا به تا می پوشند. معمولا از این کودکان کلامزی( دست و پا چلفتی) خواسته می شود تا لباس هایشان را مرتب کنند ولی با وجود تلاش فراوان اصلا متوجه مشکل و یا موفق نمی شوند.
این کودکان کلامزی در اکثر فعالیت های روزمره زندگی توانایی های کمتری نسبت به همسالان خود نشان میدهند و معمولا باید در غذا خوردن، پوست کندن میوه ها، گرفتن ناخن ها، حمام کردن و غیره به آنها کمک کرد. کودکان تاخیر رشدی در مهارت هایی مانند: پریدن، لی لی کردن و دویدن، ضعف آشکاری نشان می دهند.
در بسیاری از مهارت های حرکتی ظریف مانند: نوشتن،مناسب قیچی کردن، تا کردن کاغذ،پاره کردن صاف یا مناسب کاغذ،نخ کردن،بستن بند کفش،بستن دکمه و زیپ،رنگ کردن بدون بیرون زدگی و جای خالی،مشکل دارند. در کل کودکان خام حرکتی کارها را جدا از اینکه کدام مهارت حرکتی درشت یا ظریف یا هر دوی آن ها آسیب دیده باشد با سرعت بسیار پایین یا بی دقت و متفاوت با همسالان خود انجام می دهند. کودکان با اختلال حرکتی برای انجام این کارها تلاش زیادی می کنند، ولی معمولاً نسبت به همسالان خود نا موفق تر هستند. اکثراً توانایی راندن دوچرخه را نداشته یا دیرتر نسبت به همسالان خود یاد می گیرند. اختلال حرکتی کودکان موجب می گردد کودک در تیم های ورزشی شرکت نمی کنند یا اگر هم شرکت کنند،زود اخراج می شوند یا مورد بی مهری قرار می گیرند.
در برخی از موارد اختلالات هماهنگی رشدی کودکان ،مهارت حرکتی کافی در ناحیه صورت، لب ها و زبان را نداشته و در بلعیدن آب دهان در بین صحبت کردن مشکل دارند و مقداری آب دهان از لب کودکان خارج میشود. همچنین به همان صورت که گفته شد با توجه به اینکه کودکان خام حرکت در انجام یک مهارت مجبورند بیش از حد تلاش کنند، ناخودآگاه توجه‌شان از دیگر قسمت های بدن نظیر لب ها منحرف شده و ممکن است آب دهان آنها از گوشه دهان شان جاری شود. کودکان با اختلال حرکتی گاهی مشکلات گفتاری نیز دارند.
انواع اختلال هماهنگی رشدی
اختلال هماهنگی رشدی از نظر وجود اختلال در مهارت های حرکاتی درشت و ظریف به سه نوع تقسیم می شود:
اختلال هماهنگی رشدی حرکات ظریف: در این اختلال، فرد مبتلا فقط در انجام حرکات ظریف مشکل دارند و حرکات و فعالیت های مرتبط با حرکات درشت را به صورت طبیعی انجام می دهد.
اختلال هماهنگی رشدی حرکات درشت: در اختلال تاخیر حرکتی در کودکان ،فرد مبتلا در انجام حرکات و فعالیت های مرتبط با مهارت های حرکتی درشت مشکل دارد ولی حرکات و فعالیت های ظریف را به صورت طبیعی انجام می دهد.
اختلال هماهنگی رشدی حرکات ظریف و درشت: در اختلال تاخیر تکاملی فرد هم در حرکات ظریف و هم در حرکات درشت، مشکل دارد. اختلال خام حرکتی شایع تر از انواع دیگر است. کاردرمانی دست در درمان اختلال هماهنگی رشدی مورد استفاده قرار می گیرد.
ویژگی های غالب والدین کودکان با اختلالات هماهنگی رشدی
والدین کودکان تاخیر حرکتی اکثراً انواع نگرانی ها را در مورد وضعیت و ناتوانی‌های حرکتی و انواع اختلالات همراه آن دارند و مجموعه از احساسات منفی نظیر غم،گیج بودن،اضطراب و عصبانیت را تجربه می کنند و تلاش می کنند راه مناسب درمان تاخیر حرکتی در کودکان را پیدا کنند. آنها سوالات بسیاری از خود و اطرافیان می پرسند. از قبیل این که اختلال تاخیر تکاملی چیست؟ چه عواملی آن را ایجاد می کند؟این اختلال در دخترها شایع تر است یا در پسرها؟کودک آنها چه مشکلاتی را در آینده تجربه میکند؟ راه درمان اختلال هماهنگی رشد چیست؟بسیاری از والدین کودکان نگران موفقیت های تحصیلی کودک خود از عوارض همراه اختلالات حرکتی هستند.
این والدین معمولا حمایت بسیاری از کودکانشان در انجام مهارت های حرکتی نشان می دهند و معمولا سعی می کنند برای جلوگیری از اتلاف وقت و زودتر انجام شدن فعالیتهای کودکان پوشیدن لباس و پوشیدن کفش و غیره خود این فعالیت‌ها را انجام دهند. همچنین نگرانی های بسیاری در مورد وضعیت هماهنگی و اختلال هماهنگی حرکتی کودکان خود دارند و از اینکه نمی دانند مشخصاً چگونه مشکلات حرکتی کودک خود را مدیریت کنند، رنج می برند.
شیوع اپیدمیولوژی اختلالات هماهنگی رشدی
شیوع اختلال هماهنگی رشدی تقریباً بالاست. شیوع اختلال رشدی را حدود ۵ تا ۶ درصد از کودکان برآورد کرده است. شیوع این اختلال در اکثر کشورها نیز تقریباً در همین حدود است که میزان قابل توجهی می باشد. البته بسته به اینکه از چه تستی استفاده شود و در غربالگری تا چه اندازه حساسیت به خرج داد و نوع خفیف و موارد مشکوک اختلال تاخیر حرکتی را وارد آمار کرد و یا فقط نوع شدید آن را در آمار مد نظر قرار داد، این آمار تغییر می کند. به عنوان مثال در انگلستان شیوع این اختلال مطابق با معیارهای در جدیدترین غربالگری حدود ۱.۸ درصد از کودکان ۵ و ۷ ساله ذکر شده است در همین تحقیق ۴.۹ درصد از کودکان، مشکوک به اختلال هماهنگی رشدی هستند که با جمع این دو عدد، احتمالاً شیوع آن به ۶.۹ درصد از کودکان می رسد.
با توجه به معیارهای بالا و اجرای تست هوش، شیوع اختلال هماهنگی حرکت را در کشورهای مختلف از ۱.۴ درصد تا ۱۹ درصد از دانش آموزان را تخمین زده اند. این اختلاف شیوع مربوط به نحوه تشخیص می باشد.
در ایران شیوع اختلال حرکتی کودکان حدود ۶ درصد ارزیابی شده است که تقریباً مطابق با آمار جهانی است. با توجه به جمعیت بالای دانش آموزان ایران، متاسفانه رقم بالایی از دانش آموزان به اختلال خام حرکتی مبتلا هستند،که بسیار زیاد است و با توجه به عوارض جسمی، عاطفی_روانی و تحصیلی این اختلال توجه ویژه آموزش و پرورش کشور را می‌طلبد.
در برخی از منابع اختلال هماهنگی حرکتی را به سه نوع شدید و متوسط خفیف تقسیم میکنند. تقسیم بندی به صورت شدید و متوسط رایج تر است و آمارهای گوناگونی در این زمینه وجود دارد. در سوئیس نوع شدید حدود ۴.۹ درصد از کودکان ۷ ساله و نوع متوسط حدود ۸.۶ درصد از کودکانه ۷ ساله را تشکیل می دهد و نسبت پسر به دختر در هر کدام به ترتیب ۴ به ۱ و برای متوسط ۷ به ۱ می باشد. نوع شدید اختلال هماهنگی رشدی در سنگاپور حدود ۴ درصد و نوع خفیف حدود ۱۵ درصد است.
اختلالات هماهنگی رشدی در پسرها شایع تر از دخترها است و نزدیک به ۲ ( ۱.۹) برابر است. در این زمینه نیز اختلاف نظر وجود دارد برخی از منابع قدیمی تر این اختلاف را بیشتر ذکر می کنند، در نوع خفیف اختلال هماهنگی حرکت نسبت پسر به دخترا تا ۷ برابر و نوع شدید آن را تا ۴ برابر بیان میکنند. در برخی منابع این اختلاف به حدود ۲ ( ۱.۹) برابر می رسد و آخرین منبع در دسترس این اختلال را ۳.۱۷ درصد بیان کرده‌اند. البته میزیونا به تنهایی معتقد است اختلاف معنی داری بین پسر و دختر وجود ندارد.
علت اختلال هماهنگی رشدی- اختلال خام حرکتی
سبک زندگی و زمینه فرهنگی در میزان شیوع اختلال تاخیر رشدی بسیار موثر است. به عنوان مثال در مقایسه دو جامعه کانادا و یونان که کودکان آنها سبک زندگی و زمینه فرهنگی متفاوتی دارند، شیوع اختلالات جسمی حرکتی متفاوت می باشد به طوری که شیوع درکودکان یونانی که چاق تر بوده و ظرفیت قلبی_ریوی ضعیف تر و شاخص توده عضلانی پایین‌تری دارند، بیشتر است. شیوع در کودکان یونانی ۱۹ درصد و در کودکان کانادایی به ۸درصد میرسد که اختلاف قابل توجهی است.
جنسیت،کم تحرکی،وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین،وزن و چربی زیاد،ارتباط مستقیمی با افزایش شیوع اختلال هماهنگی رشدی دارند. وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین روی دختر ها نسبت به پسر ها تاثیر بیشتری دارد و در شرایط مساوی زندگی روی مهارتهای حرکتی دختر ها تاثیر منفی بیشتری دارد. همچنین،ظرفیت قلبی و ریوی پایین،تفاوت های فرهنگی و زندگی در جامعه که با زبان غیر مادری صحبت می کنند ارتباط مستقیمی با کاهش رشد مهارت های حرکتی به خصوص در پسرها دارد. با وجودی که احتمال شیوع مشکلات رشد مهارت حرکتی در پسر ها بیشتر است ولی دختر هایی که مشکلات مهارت حرکتی دارند در عین شگفتی دو برابر بیشتر نسبت به پسرها بی تحرک هستند.
پروگنوز یا پیش آگهی در صورت عدم درمان اختلال هماهنگی رشدی
درمان در کودکان اختلال هماهنگی رشد باید هر چه زودتر صورت گیرد و هر چه سن کودک کمتر باشد تاثیر بیشتری می توان دریافت کرد. مداخلات درمانی در اختلال رشدی باید قبل از سن مدرسه یا سال های اولیه مدرسه هرچه زودتر صورت گیرد. عدم انجام درمان به موقع باعث می شود که کودک تمام علائم اختلال هماهنگی حرکتی خود را با خود به سنین بزرگسالی برده و او را در کسب زندگی مستقل مناسب با مشکل روبه رو کنند. کودکانی که هیچ درمانی در مورد آنها صورت نگرفته اکثراً مشکلاتی که همراه اختلال تاخیر حرکتی است را در بزرگسالی نیز همراه دارند. عدم درمان اختلال هماهنگی رشدی در تمامی سطوح از خفیف تا شدید تاثیر منفی دارد و باعث می شود در بزرگسالی این افراد در انجام فعالیت های روزمره در سطح پایین تری نسبت به سایر بزرگسالان عمل کنند و رضایت و کیفیت زندگی آنها به نسبت پایین تر از دیگران باشد و از شرایط روحی_روانی پایین تری برخوردار باشند.
کاردرمانی در اختلال هماهنگی حرکتی رشدی
کاردرمانی در اختلال هماهنگی حرکتی رشدی بیشتر به افرادی کمک میکند که هماهنگی عضلانی دستها و پا های آنها پایین می باشد و همچنین این افراد به علت ضعف شدید هماهنگی حرکتی توانایی انجام حرکات تمرینی دست و پا را به صورت همزمان ندارند. در این بخش تمرینات هماهنگی حرکتی درشت ویژه اندام فوقانی (دستها) و اندام تحتانی (پاها) ارائه شده است ،بهتر است کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی ابتدا تمرینات این بخش را انجام دهند تا هماهنگی حرکتی عضلانی آنها افزایش یابد.
مهارت های حسی و حرکتی
تمرینات مهارت های حسی حرکتی برای کسانی که از ضعف شدید هماهنگی عضلانی رنج می برند و نمی توانند تمرینات هماهنگی دست و پا را همزمان انجام دهند بسیار سودمند است. این افراد ابتدا باید تمرین های بخش های ۱ و ۲ را به صورت مجزا انجام دهند تا هماهنگی حرکتی آنها افزایش یابد و با کسب مهارت بیشتر به انجام تمرینات سایر بخش ها اقدام نماید.
در این بخش فقط تعداد محدودی تمرین جهت مهارت های حسی و حرکتی ارائه می شود و مابقی ارائه نشده‌اند و فرد تمرین دهنده باید تمرینات پشرفته را به دو قسمت دست و پا تقسیم کند و سپس آنها را جداگانه انجام دهد به عنوان مثال در تمرین ابتدا فقط تمرین دستها را به تنهایی انجام دهد.
بهترین مرکز درمان اختلال رشد
انجام تمرینات و برنامه‌های مداخله ای در درمان اختلال هماهنگی رشدی بسیار ارزشمند بوده و باعث بهبود عملکرد می گردد. تقریباً مداخله تمام مطالعات منجر به بهبود نسبی کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی حرکتی شده‌اند.
درمان های بسیاری در رابطه با بهبودی و تاثیر گذاشتن روی اختلال هماهنگی رشدی وجود دارد به طوری که بیش از ۳۰ نوع مداخله گوناگون در این زمینه ذکر شده است. تقریباً تمام محققان و متخصصان معتقدند مداخلات درمانی اختلال تاخیر رشدی باید انجام شود و اجرای آن از عدم اجرای آن به مراتب سودمند تر است. اکثر درمان ها در اختلال حرکتی کودکان در چند گروه عمده قرار می گیرند که از بین گروه های موجود اکثر مداخلاتی که استفاده می شوند در دو گروه عمده قرار می گیرند که عبارتند از: رویکرد کار محور و رویکرد فرایند محور قرار می گیرند.
در این گروه از تمرینات با توجه به اینکه فرد دارای اختلال تاخیر تکاملی در کدام زمینه بیشتر دچار مشکل است، یکی از مداخلات استفاده می شود و در این گروه مداخلات بیشتر روی زمینه های آسیب و زمینه های جسمی که فرد اختلال هماهنگی رشدی مشکل دارد تکیه می گردد و اکثر درمان ها در اختلال رشد فقط مشکل جسمی فرد را مورد توجه قرار می دهند. البته ناگفته نماند با بهبود وضعیت هماهنگی حرکتی فرد بسیاری از مشکلات و عوارض جانبی اختلال هماهنگی رشدی به صورت غیر مستقیم بهبود می یابند.
روش یکپارچگی حسی در درمان اختلالات درکی حرکتی
روش یکپارچگی حسی در درمان اختلالات جسمی حرکتی توسط کاردرمان خانم جین آیرس در سال ۱۹۷۰ در آمریکا معرفی شد. در کاردرمانی در اختلال هماهنگی رشدی هدف این است که تمرینات ای به کودک داده شود که چند حس پیکری کودک را همزمان درگیر کنند. عمده ترین حواسی که در این روش تحریک، ویرایش و یکپارچه می گردند عبارتند از: وستیبولار، حس عمقی،حس حرکت، بینایی، شنیداری و حس لمس شامل حواس استرگنوزیس،حس تشخیص مکان لمس، حس سرما_گرما و غیره. مهمترین حس در کاردرمانی در یکپارچگی حسی،حس وستیبولار می باشد زیرا تحریک این حس باعث تحریک بیشتر قسمت های مغز می گردد.
در روش یکپارچگی حسی در کاردرمانی هماهنگی حرکتی،تمرینات و فعالیت ها به گونه‌ای است که اکثر حواس فوق را درگیر کند. مهمترین اصل در این روش حضور فعال کودک در فعالیت می باشد. لذا جهت حضور فعال کودک اصل خوشایند بودن تمرین برای کودک باید رعایت گردد، کودک باید فعالیت ها را آگاهانه انجام دهد. به عنوان مثال از کودک خواسته می شود، زمانی که بر روی تاب سوار شده است، توپ پرتاب شده توسط کاردرمانگر را بگیرد و داخل یک سبد بیاندازد یا برای کاردرمانگر پرتاب کند. در این تمرین اکثر حواس تحریک می گردند. در این روش درمان اختلال هماهنگی رشد از وسایلی مانند توپهای بزرگ در سایزهای متفاوت، تاب، تیوپ ماشین سنگین، تخته تعادل، تخته های چوبی باریکه و پله، استخر توپ زیاد استفاده می شود.
میزان اثرگذاری یکپارچگی حسی در کاردرمانی در اختلال هماهنگی رشدی
این مداخله کاردرمانی در بهبود وضعیت حرکتی کودک اختلال هماهنگی رشدی مفید است و اکثر مطالعات تحقیقی از تاثیر این درمان در تاخیر تکاملی در کودکان نام برده‌اند.
برخی از منابع هم از تاثیر ضعیف این روش نام برده اند و معتقدند این روش در مقایسه با سایر درمان های آموزش مهارت های حرکتی و کار محور نظیر کاردرمانی درکی-حرکتی به جز روش کاینستزیا از تاثیر کمتری برخوردار است. و در واقع این روش کاردرمانی در اختلال هماهنگی رشدی در مقایسه با عدم انجام مداخله از تاثیر بسیار خوبی برخوردار می باشد ولی در مقایسه با سایر روش ها تاثیر کمتری دارد.در کل تاثیر کاردرمانی تعادلی و حسی در درمان اختلال هماهنگی رشدی در مطالعات گذشته نسبت به مطالعات اخیر بیشتر بوده است.در مطالعات گذشته از تاثیر قابل توجه این مداخله در بهبود اختلالات رشدی نظیر اختلالات توجه،اوتیسم و به خصوص اختلال یادگیری نام برده اند اما مطالعات اخیر از تاثیر جزئی آن در درمان اختلالات یادگیری هماهنگی رشدی نام میبرند. این روش در بهبود اختلالات رفتاری به خصوص افرادی که هر دو اختلال یادگیری و هماهنگی رشدی را با هم دارند،مناسب می باشد. این روش ضمن اینکه در بهبود مهارت های حرکتی موثر است همزمان در بهبود مهارتهای تحصیلی نیز تاثیرگذار میباشد. کاردرمانی یکپارچگی حسی در کودکان اوتیسم کاربرد فراوانی دارد.
کاردرمانی در تاخیر حرکتی کودکان
یکی از مداخلاتی است که در کاردرمانی جسمی هماهنگی حرکتی استفاده می شود و در این روش برخی از مهارت های کاری یا یک فعالیت خاص به عنوان مثال فعالیت های تعادلی انجام فعالیت های تعادلی باعث افزایش عملکرد حس پیکری می‌گردد تا اندازه‌ای عملکرد تعادلی را بهبود می بخشد، آموزش و تمرین داده می شود به عنوان نمونه: آموزش لباس پوشیدن در این مداخله به عنوان کار یا فعالیت مورد نظر با استفاده از انواع راه حل هایی که قابل درک و فهم و اجرا برای مراجعه کننده باشد آموزش داده می شود و سپس این فعالیت آن قدر تکرار می گردد تا مراجعه کننده آن را بیاموزد. به عنوان مثال چنانچه مراجعه کننده سکته مغزی کرده و نیمی از بدنش فلج شده باشد با استفاده از این روش به وی روشهایی آموزش داده می شود تا بتواند با استفاده از یک دست لباس بپوشد.
از کاردرمانی حرکتی کودکان بیشتر جهت آموزش مهارت های روزمره زندگی استفاده می گردد و با روش گرایش و شناخت نسبت به اجرای کارهای روزمره و آموزش عصبی حرکتی کار که در آینده با آنها آشنا می شوید متفاوت است. روش گرایش و شناخت نسبت به اجرای کارهای روزمره بیشتر یک استراتژی میباشد که به مراجعه کننده آموزش می دهد چگونه با استفاده از این روش انجام فعالیت های روزمره را بیاموزد. استفاده از روش آموزش مهارتهای حرکتی خاصی در کودکان با اختلال هماهنگی رشدی موثر است.
ولی این تاثیر در مقابل روش های کار محور کمتر است. با این حال کاردرمانگر گاهی صلاح می داند از این روش استفاده کنند.
درمان اختلالات حرکتی با رویکرد کار محور
روش های این رویکرد جز روشهای معاصر در درمان اختلالات هماهنگی حرکتی است و تقریباً نقطه مقابل سایر مداخلات می باشد. در این رویکرد،نحوه یا اجرای کودک در یک فعالیت خاص را از لحاظ هر چیزی که روی اجرای کودک از قبیل رفتار،محیط،شناخت و غیره تاثیر می گذارد،در مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند. پس از تجزیه و تحلیل فاکتورهای موثر در مورد فعالیت مورد اجرا،روش ها و برنامه هایی در نظر گرفته میشود تا عامل های موثر تحت مداخله قرار گیرند.
فرق این روش در کاردرمانی حرکتی کودکان با سایر فعالیت ها در این است که در این روش فقط بر فعالیت های عملکردی ضروری کودک در فعالیت های روزمره زندگی تاکید می کنند و مهارت هایی که کودک در انجام فعالیتهای روزمره زندگی و سایر فعالیت های عملکردی ضروری در مدرسه و اجتماع که کودک در انجام آنها ناتوان است را به او آموزش می دهند و انگیزه ی کودک را بالا میبرند تا از طریق کار کردن آن و شرکت کردن در فعالیت های خانه مثلا کمک به آشپزی از قبیل پوست کندن پیاز ،سیب زمینی و غیره مدرسه،تفریحات و ورزشی،آن مهارت را بیاموزد.
در واقع این روشها از سایر رویکردها از قبیل: رویکردهای اختلال یا فعالیت محور، از رویکرد های شناختی استفاده کرده و آنها را وارد فعالیت های عملکردی روزمره کودک می کند و مهارت های عملکردی را مستقیماً به کودک آموزش می دهد. در واقع مداخلات دیگر،به طور خاص کاری با انجام فعالیت هایی که کودک نمی تواند انجام دهد به عنوان مثال دکمه بستن،دوچرخه سواری ندارند بلکه سعی می کنند هماهنگی حرکتی کودک را بهبود بخشند تا هماهنگی کودک در انجام سایر فعالیت ها بهبود یابد و خود کودک به مرور آنها را یاد بگیرد،بدون اینکه کاردرمانگر آنها را مستقیماً آموزش دهد اما در روش کار محور کاردرمانگر مستقیماً سراغ فعالیتی می رود که کودک از انجام آن ناتوان است به عنوان مثال دوچرخه سواری یا دکمه بستن را تجزیه و تحلیل کرده و با استفاده از روش های رویکرد کار محور آن فعالیت مورد نظر را آموزش می دهد.
در این روش ها کودک حضور فعال داشته و از رویکرد شناختی استفاده شده و کودک مورد آموزش قرار میگیرد حتی کودک در تنظیم اهداف برای خودش مشارکت میکند و در تقسیم فعالیت عملکردی به اجزاء کوچک فعالانه شرکت می کند لذا کودک باید از یک حداقل هوش مناسب و سن مناسب برخوردار باشد و همچنین با توجه به تعامل بیانی کاردرمانگر با کودک،کودک باید از یک حداقل مهارتهای زبانی کافی برخوردار باشد که این محدودیت ها از معایب این روش ها هستند. این روش ها را می توان به صورت گروهی یا انفرادی اجرا کرد.
روش های کار محور در درمان اختلال هماهنگی حرکتی
روش گرایش و شناخت بر اجرای کارهای روزمره در کاردرمانی حرکتی
این روش توسط هلن پولاتاژکو و آنجلا ماندیچ در سال ۱۹۹۰ معرفی شد. این روش بر روی آموزش فعالیت های اساسی زندگی روزمره تاکید می کند و به دنبال آن کودک را تحریک به شرکت در فعالیتهای خانه، تفریح،مدرسه و ورزش می کند. این روش بر روی نحوه اجرای فعالیتهایی که کودک دوست دارد یا نیاز دارد که انجام دهد و کسب مهارت کند تمرکز می کند. در این روش کاردرمانی درکی حرکتی از روش های گوناگونی از قبیل افزایش دانش کودک نسبت به کار یا فعالیت مورد نظر،روش های شناختی مانند روش حل مسئله،آموزش اصول یادگیری، آموزش مهارتهای خود آموزی،تطابق یا سازگاری محیط و استفاده از چهارچوب هدف_برنامه_انجام_ارزیابی استفاده می شود, در این چارچوب کودک ابتدا هدف را مشخص و سپس برنامه چیده و پس از اجرا آن را ارزیابی می کند. کاردرمانی حرکتی در کودکان در این روش به شدت وابسته به مداخلات شناختی می باشد.
در این تکنیک کاردرمانی حرکتی از کودک خواسته می شود در طول حل یک مسئله یا مسئله کاری،با صدای بلند خودش را راهنمایی کند و مراحل کار را برای خودش توضیح دهد. در این روش عقیده بر این است که وی می تواند یاد بگیرد،چطور هدف را تشخیص داده،برنامه بریزد و موفقیت اش را در برنامه اش ارزیابی کند و نیز از یک طریق یاد بگیرد چطور به رفتار و فعالیت اش نظم دهد. عمده هدف روش شناختی در کاردرمانی درکی حرکتی این است که کودک پس از آموزش،خودش بتواند مشکل را تشخیص داده سپس هدف را مشخص کند برنامه‌ای جهت پیشرفت در آن مشکل مشخص کرده و بعد از اجرا،آن را ارزیابی و مدیریت کند و به مرور توانایی حل مسئله و مهارت های کسب شده را به زندگی روزانه انتقال دهد. کودکانی که با این روش درمان می شوند،ابداع کنند و مهارت های حرکتی درشت و ظریف خود را توسعه دهند. کودکانی که مهارتهای زبانی خوبی دارند به علت اینکه این روش را بهتر درک می کنند به موفقیت بیشتری در مهارتهای حرکتی دست می یابند این روش نیازمند آموزش والدین،اطرافیان و حتی آموزگار کودک می باشد.
تاثیر گذاری روش گرایش و شناخت نسبت به اجرای کارهای روزمره
این روش یکی از موثرترین روشهای موجود است و بسیار مورد توجه متخصصین اختلالات حرکتی میباشد و گرایش به این روش هر روز گسترده‌تر میشود و از آنجا که مستقیم به سراغ فعالیتهای روزمره کودک میرود و باعث بهبودی آن ها می گردد، تمام جنبه های زندگی کودک را تحت تاثیر قرار می دهد. میلر معتقد است تاثیر این روش در کاردرمانی درکی حرکتی بسیار بهتر از روش هایی است مانند اکثر روش های فرایند محور که از رویکرد شناختی استفاده نمی کنند. آدامز کارایی مثبت این روش و تصویرسازی ذهنی را در درمان کودکان اختلال هماهنگی رشدی تایید میکند.
روش آموزش عصبی حرکتی در کاردرمانی تاخیر تکاملی
این روش در کاردرمانی حرکتی برای اولین بار در هلند استفاده شد. در این روش اساس کار بر این است که کار یا فعالیت مورد نظر به اجزاء کوچکتر که توسط کودک قابل اجرا باشد،تجزیه می شود. نحوه تجزیه طوری است که در نهایت منجر به یادگیری مشکل حرکتی اصلی شود. در واقع در کاردرمانی تاخیر تکاملی اجزای فعالیت آنقدر تمرین می شوند تا اجزای عصبی_ حرکتی درگیر در آن فعالیت،آن را با آموزش فرا گرفته و به انجام آن عادت کنند.
تجزیه کار یا فعالیت شامل موارد زیر می شود: ۱- برنامه،یعنی کودک چه چیزی را نیازمند است است در مورد کار یاد بگیرد. ۲- اجرا،یعنی کودک قادر به انجام چه چیزهایی جهت اجرای فعالیت می باشد.۳- ارزیابی که می توان مجموعه‌ایی از بازخوردها را استفاده کرد. تطابق کار،جهت این که کودک بتواند آن را انجام دهد. در این روش کاردرمانی حرکتی کودک اجزاء فعالیت را یکی یکی انجام میدهد و با افزایش مهارتش به صورت پیشرونده به مراحل بالاتر می رود تا بتواند مهارت را کامل کند.با استفاده از شرایط محیطی می توان انجام یادگیری یک فعالیت را آسان تر یا سخت تر کرد. در مواردی که کودک هنوز نیاز دارد تا یاد بگیرد که چطور باید یک مشکل فعالیتی را حل کند،می توان از استراتژی های شناختی استفاده کرد.
از این روش میتوان برای بچه های کوچک تر و آنهایی که مهارتها و توانایی های زبانی کمی دارند در مقایسه با روش گرایش و شناخت نسبت به اجرای کارهای روزمره استفاده کرد و انواع فعالیت های حرکتی را آموزش داد. تاثیر گذاری روش آموزش عصبی حرکتی کار
این روش کاردرمانی جسمی حرکتی نیز از روشهای تاثیر گذار و نوین می باشد و بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این روش تاثیرات جانبی جسمی دیگری از قبیل بهبود قدرت عملکردی و ظرفیت قلبی-ریوی دارد. استفاده از این روش در آموزش و بهبود دست خط بسیار مفید است. نی می جر معتقد است اگرچه این روش باعث بهبود فعالیت مورد آموزش و فعالیت های مشابه می‌گردد ولی همزمان باعث بهبود عملکرد حرکتی نمیگردد و کودکان با سن بالاتر و ضعف حرکتی بیشتر،از این روش بیشتر استفاده می کنند.
کاردرمانی جسمی حرکتی
در این روش کاردرمانی جسمی حرکتی کودک فعالیت یا کاری را که می‌خواهد انجام دهد با تمام اجزایش تصور میکند و آن را به صورت ذهنی انجام می دهد بعد از اینکه چند بار این تصویر سازی را انجام داد درک و تصویر بهتری نسبت به اجرا و حرکت اندام، قبل از اجرا به دست می آورد. سپس کودک همزمان با تمرین،تصویر و درکی مناسب از وضعیت اندام ها در انجام فعالیت مورد نظر به دست می آورد و در حین انجام فعالیت نیز با استفاده از دو حس بینایی و حس حرکت،بازخوردهای لازم را گرفته و حرکت مناسب را انجام می دهد.
بر اساس این روش کاردرمانی جسمی حرکتی بر روی تقویت خاصیت مدل سازی داخلی حرکات توسط مخچه است که با تقویت آن مخچه می‌تواند نتایج دستورات حرکتی که از قشر مخ صادر شده را بهتر پیش بینی نماید و در صورت لزوم آن دستورات را اصلاح کند و در اختیار قشر مخ قرار دهد. همین امر در کاردرمانی حرکتی باعث ایجاد دستور حرکتی دقیق و بهتری می شود که نهایتاً منجر به انجام حرکت با مهارت بیشتر می گردد. این روش جهت یادگیری انواع مهارت های حرکتی و تمام افراد و سنین مفید است.
تاثیر گذاری روش تصویرسازی ذهنی حرکت
این روش کاردرمانی حرکتی کودکان در یادگیری های حرکتی و هماهنگی حرکتی بسیار مفید است و باعث می شود مهارت های حرکتی زودتر فراگرفته شوند و فرد زودتر کسب مهارت کنند. استفاده از این روش به اندازه استفاده از روش درکی حرکتی و کوپ در درمان کودکان اختلال هماهنگی موثر است و استفاده از این مداخله بسیار بهتر از آن است که هیچ مداخله ای صورت نگیرد.
تاثیر مداخلات کاردرمانی در هماهنگی حرکتی
این مداخلات از جمله مداخلات تاثیرگذار در بهبود مهارت های حرکتی می باشند و منابع زیادی از آنها حمایت میکند. این مداخلات را به صورت گروهی و انفرادی میتوان انجام داد. مداخلات کار محور بر تمام جنبه‌های اختلالات هماهنگی رشدی تمرکز کرده و برای تمام اختلالات همراه و عوامل جانبی و محیط کودک برنامه دارد و تمام اختلالات را در تمام سطوح تحت تأثیر قرار میدهد. این مداخلات باعث افزایش عزت نفس می گردند.به خصوص روش گرایش و شناخت نسبت به اجرای کارهای روزمره که بر شرکت کودک در تمام فعالیتهای زندگی تاکید می کند و باعث افزایش عزت نفس کودک گردد.
مطالعات اخیر نشان می دهد در آموزش کار های روزمره و فعالیتهای خاص حرکتی استفاده از این مداخلات کار محور در درمان تاخیر حرکتی در کودکان موثرتر از مداخلات اختلال یا فعالیت محور هستند،البته فقط در همین زمینه. به عنوان مثال چنانچه هدف شما فقط آموزش دوچرخه سواری یا آموزش پوشیدن پوشاک باشد،استفاده از روش های ذکر شده مناسب است. مادرش در کل باید ذکر شود اگرچه این درمان برای آموزش کارهای روزمره توصیه می گردند ولی هیچ مداخله ی دیگری رد نمی شود نمی‌توان آن را جایگزین سایر مداخلات نمود. در ضمن مدارک کافی در دسترس نیست تا نشان دهد مداخله ای برتر از مداخله ی دیگر است.
مداخله شناختی در کاردرمانی درکی حرکتی
اکثر کودکان اختلال هماهنگی رشدی مشکل مهارتهای شناختی دارند و مشکلات آنها در ۶ زیر گروه تقسیم بندی می گردد و در صورتیکه میانگین فرایند شناختی در این کودکان کمتر از حد نرمال باشد احتمالا مشکل درکی-حرکتی نیز وجود دارد و ارزیابی دقیق با تست های استاندارد و انجام کاردرمانی درکی حرکتی با توجه به نتایج تست ها توصیه می گردد.
در این مداخله از انواع روش های شناختی استفاده میشود تا شناخت و دانش فرد نسبت به مشکل و راه حل آن بالا برود. از کاردرمانی درکی حرکتی میتوان به همراه تمام مداخلات جهت بالا بردن دانش مراجعه کننده،کاهش ترس،افزایش انگیزه و آموزش چگونگی مواجهه یا مواجه شدن با مشکلات حرکتی استفاده کرد تا میزان یادگیری فرد را در تمرینات و فعالیت ها بالا برد. استفاده از این مداخله به تنهایی در بهبود و آموزش مهارتهای حرکتی نقش بسیار ناچیزی داشته و در مقایسه با سایر روشها از تاثیر کمتری برخوردار است. از کاردرمانی درکی حرکتی عمدتا در رابطه و همراه با سایر مداخلات استفاده میشود چنانچه آموزش مهارتهای حرکتی و مداخلات درمانی همراه با مداخلات شناختی شود میزان یادگیری مهارت های حرکتی افزایش می یابد.
استفاده از این مداخله حتی به اندازه یک خود راهنمایی شفاهی فرد خودش را به صورت بیانی راهنمایی کند در مهارتهای حرکتی درشت باعث افزایش بهبودی و یادگیری نسبت به یک تمرین صرف می گردد. این رویکرد اغلب در مداخلات کار محور و عمدتاً در روش گرایش و شناخت نسبت به اجرای کارهای روزمره استفاده می شود در این روش کودک باید تعیین هدف،برنامه،اجرا و ارزیابی را خودش انجام دهد. مداخله ال بی دی
این مداخله انجام حرکات هماهنگ و موزون شبیه رقص رقص و ایروبیک به همراه موسیقی می باشد. این مداخله در کاردرمانی هماهنگی حرکت از تاثیر مثبتی برخوردار است و باعث بهبودی در جنبه های مختلف اختلال می گردد. لیمریجسه در مقایسه این روش با یکپارچگی حسی بیان کرد این روش به مراتب موثر تر از روش یکپارچگی حسی در بهبودی اختلال هماهنگی رشدی می باشد.
سایر مداخلات کاردرمانی در هماهنگی حرکتی
مداخلات گوناگون بسیاری در رابطه با این اختلال وجود دارد این مداخلات بسیار زیاد هستند و به دلیل اینکه بعضاً یا کم تاثیر یا بی تاثیر هستند،احتیاج به امکانات خاص دارند و نیز کلی نیستند،یعنی این که فقط باعث بهبودی تا حد خاصی می شوند انجام آنها برای همه کودکان مناسب نیست.انجام این مداخلات به جای سایر مداخلات اصولی پیشنهاد نمی شود. بلکه به صورت کلی در کنار سایر مداخلات یا پس از بهبود و افزایش هماهنگی توصیه می شود.
مداخله دارویی توسط دکتر اختلالات حرکتی
مداخلات دارویی در درمان اختلال هماهنگی رشدی عمدتاً جهت درمان اختلالات همراه این اختلال مانند بیش فعالی،اضطراب و غیره استفاده می شود و داروی خاص جهت بهبود هماهنگی حرکتی وجود ندارد در گذشته از داروی فاتی اسید جهت بهبود هماهنگی حرکتی استفاده می شد. اما ریچاردسون و مانت گومری از فوق تخصصین اختلالات حرکتی نشان دادند که فاتی اسید در بهبود هماهنگی حرکتی تاثیری ندارد اما این دارو بهبود مهارت های خواندن،صداکشی و اختلالات رفتاری مانند بیش فعالی و توجه کمک می کند.
استفاده از فاتی اسید به همراه ویتامین ای در بهبود اختلال همااهنگی رشدی بی‌تاثیر است. در گذشته از داروی متیل فنیدیت جهت بهبودی اختلالات هماهنگی حرکتی استفاده می‌شد. انگلسمن پس از بررسی چند مقاله در مورد این دارو جهت بهبودی اختلال هماهنگی رشدی پی برد نمی‌توان استفاده از این دارو را جهت بهبود اختلال هماهنگی رشدی توصیه کرد.
رایس در مطالعه‌ایی که در سال ۲۰۱۲ روی کودکان بیش فعال با و بدون اختلال هماهنگی رشدی انجام داد بیان نمود استفاده از این دارو جهت بهبودی اختلالات هماهنگی حرکتی بی تأثیر است و بهتر است این کودکان را جهت بهبودی به خدمات توانبخشی ارجاع داد. در مطالعه های جالب در استفاده از این دارو متیل فنیدیت روی کودکان اختلال هماهنگی رشدی با مشکل بیش فعالی،با وجودی که این دارو تا حدودی ۲۵ درصد علائم بیش فعالی را کاهش داده ولی تاثیر معناداری بر بهبود مهارت های حرکتی نکرده و مقدار بهبودی با دارو حدود ۲۶ درصد تفاوت معناداری با تاثیر دارونما نداشته است.
استفاده از وسایل کمکی ارتز در اختلالات حرکتی کودکان
از وسایل کمکی ارتزها جهت بهبود ساختار مفاصل و پوسچر بدن در درمان اختلال حرکتی استفاده می شود این وسایل عمدتاً در پا مورد استفاده قرار میگیرند. برخی از این وسایل عبارتند از: کفی طبی جهت صافی کف پا و اصلاح وضعیت زانو، استفاده از زانوبند های مخصوص و انواع بریس ها جهت اصلاح زانو ضربدری و پرانتزی و غیره،استفاده از این وسایل باعث بهبود زوایای مفاصل شده در نتیجه به بهبود تعادل،یا عملکرد فرد کمک می کند.
این مداخله صرفاً به افرادی کمک می کند که اختلال ساختاری داشته باشند و این اختلال روی عملکرد فرد تاثیر گذاشته باشد. همچنین استفاده از این وسایل کمکی ارتز فقط باعث بهبود عملکرد در مفاصلی میشود که وسیله کمکی باعث بهبود ساختار آن ها شده است،و به هیچ وجه باعث درمان اختلال هماهنگی حرکتی نمیگردد.
مداخلات ورزشی در کاردرمانی حرکتی کودکان
انجام هرگونه مداخله ورزشی منظم باعث بهبود هماهنگی عضلانی می شود و میتوان بسیاری از ورزشها را انجام داد به عنوان مثال فوتبال و تکواندو از طریق بهبود سیستم حسی،تعادل و زمان عکس العمل باعث بهبودی هماهنگی رشدی می گردند. همچنین برخی ورزشها مانند طناب زدن یا تن آورز در بهبود تعادل ایستا و داینامیک کودکان موثر است. ولی مشکلی که در در این بین وجود دارد این است که اکثر این کودکان توانایی انجام این ورزش ها به خصوص ورزش های گروهی را ندارند و هماهنگی حرکتی این کودکان به قدری پایین است که در جلسات اولیه کلاس های ورزشی اخراج یا طرد میشوند که این مسئله باعث آسیب و کاهش عزت نفس فرد می شود،در حالی که عزت نفس این کودکان پایین است. این امر و شرکت و طرد شدن در کلاسهای ورزشی باعث آسیب شدید تر به عزت نفس و کاهش اعتماد به نفس و بروز اختلالات رفتاری می‌گردد. لذا بهتر است ابتدا هماهنگی حرکتی کودک مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی را ابتدا با سایر مداخلات و تمریناتی که می خوانید بر اساس مداخلات درمانی تنظیم شده بهبود بخشید سپس کودک را در کلاسهای ورزشی ثبت نام نمود.
آب درمانی در کاردرمانی تاخیر تکاملی
در روش آب درمانی از انواع روش ها،تمرینات و وسایل آبی استفاده می شود تا عملکرد حرکتی فرد را بالا ببرند،استفاده از این روش در کاردرمانی هماهنگی حرکتی شبیه استفاده از پارک های آبی و استفاده از وسایل و امکانات آنها می باشد البته از اصول تمرین درمانی کاردرمانی و فیزیوتراپی در این روش استفاده می شود،این روش نیز در بهبود وضعیت هماهنگی حرکتی کودکان اختلال هماهنگی رشدی موثر است. مداخله اسب سواری
با توجه به اینکه سرعت عمل و زمان عکس العمل به تحریکات در این کودکان پایین است،با این مداخله ضمن تقویت عضلات بدن بخصوص از عضلات کمربند لگنی میتوان سرعت تحریک پذیری عضلات را افزایش داد سرعت تحریک پذیری و واکنش به تحریکات عضلات بدین معنی است که فرد پس از شنیدن یا دیدن یک دستور حرکتی،تا انجام دادن آن دستور حرکتی چه مقدار زمان صرف می کند و سرعت انجام حرکات چه مقدار است باعت پایین تحریک‌پذیری عضلات و زمان واکنش به دستورات باعث محدودیت در انجام فعالیت های روزمره و فعالیت های تفریحی می‌گردد. با استفاده ازاسب سواری می توان میزان تحریک‌پذیری و زمان واکنش به دستورات را افزایش داد و به نظر می رسد تقویت عضلات لگن و تنه و تحریک و تقویت حس عمقی به همراه سایر حواس باعث این بهبودی می گردد.این مداخله نیز مانند مداخله ورزشی برای اکثر کودکان با اختلال هماهنگی رشدی بخصوص کودکان با اختلال شدید به هیچ وجه مناسب نمی باشد زیرا اکثر این کودکان اصلا نمی‌توانند روی اسب بشینند و آن را کنترل کنند و نمی توانند دست ها و تن را همزمان جهت کنترل خود و اسب هماهنگ کنند لذا باید با استفاده از سایر مداخلات دیگر ابتدا هماهنگی این کودکان را بالاتر برد تا اعصاب مرکزی آنها بتواند همزمان دست ها،تنه و سایر حواس آنها را همزمان کنترل کند.
بازی‌های رایانه‌ای همراه حرکت در درمان تاخیر حرکتی کودکان
این بازی ها به خصوص آنهایی که مانند ناینتندو وای فیت دارای حرکات بدنی هستنددر بهبود هماهنگی حرکتی در کودکان با اختلال هماهنگی رشدی می تواند تاثیرگذار باشد. از معایب این مداخله گران‌قیمت بودن و عدم در دسترس بودن آن می باشد،برخی از محققین معتقد به تأثیرگذاری این بازی ها و برخی دیگر معتقد به بی تاثیری این بازیها هستند،استراکر معتقد است بازی های رایانه ای ویدیویی فعال نمی توانند مهارت های حرکتی کودکان هماهنگی رشدی را تقویت کنند و تفاوتی بین انجام این مداخله و بازی ها و فعالیت های روزمره این کودکان در بهبود مهارت حرکتی یا دوره ایی که مداخله دریافت نمی کنند وجود ندارد،بررسی های وی نشان داد انجام بازی‌های رایانه‌ای فعال باعث میشود کودکان با اختلال هماهنگی رشدی تصور کنند مهارت های حرکتیشان به صورت معناداری بهبود یافته است. اگرچه کودکانی که این مداخله بر روی آنها انجام شده بود به صورت معناداری تصور می کردند مهارت های حرکتی آنها بهبود یافته است ولی در واقعیت مهارت های حرکتی آنها چندان تغییر معناداری نکرده بود. هووی ضمن اعتقاد به بی تأثیری این بازیها عقیده دارد این بی تاثیری ام بازی‌های رایانه‌ای فعال مربوط به نوع بازی یا کیفیت انجام آن ها می باشد و با انتخاب بازی مناسب شاید بتوان روی این بی تاثیری اثر گذاشت،احتمالا این اختلاف نظر محققین ناشی از اختلاف بازی های انتخاب شده است و احتمالا هر بازی می تواند تاثیر متفاوتی از بی تاثیری تا تاثیر در بهبودی داشته باشد،نحوه انجام این بازیها در کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی از لحاظ دامنه حرکتی مفاصل نسبت به کودکان رشد طبیعی متفاوت می باشد به عنوان مثال این کودکان حین بازی مچ خود را بیش از کودکان رشد طبیعی خم و راست می کنند.
در کاردرمانی تاخیر حرکتی از اتاق سنسوری روم مرکز درمان اختلال رشد که بر پایه بازی های کامپیوتری و به صورت تخصصی توسط دکتر اختلالات حرکت طراحی شده است استفاده می شود. این اتاق شامل تجهیزات ویژه الکترونیکی و کامپیوتری است که کودک را وادار به انجام فعالیت های حرکتی بر مبنای بازی های کامپیوتری طبقه بندی شده می کند. با توجه به ساختار تخصصی این بازی های کامپیوتری و سطح علمی بالای آن تاثیر بسزایی بر رند درمان تاخیر تکاملی در کودکان دارد.
استفاده از بازخورد در کاردرمانی درکی حرکتی
بازخورد،عمل،گفتار یا نتیجه ای است که فرد پس از انجام یک رفتار یا فعالیت دریافت می کند و باعث تقویت و بهبود رفتار و عمل فرد می گردد. دو نوع بازخورد داریم:
۱- بازخورد درونی که فرد نتیجه عمل و رفتار مثبت خود را میبیند و به صورت باطنی از رفتارش لذت می برد و باعث تقویت رفتار و عمل فرد می گردد.
۲-بازخورد خارجی:بدین معنی است که دیگران او را تشویق می کنند در واقع فرد نتیجه رفتار شرا در عمل و گفتار دیگران می بیند و می سنجد.
مسلماً بازخورد درونی بهتر است ولی با توجه به اینکه رسیدن به این بازخورد زمان بر است فرد تا نتیجه عملش را در تمرینات ببیند زمان نسبتاً زیادی طول می کشد چنانچه هدف ما استفاده از این بازخورد است،حتماً باید از بازخورد های خارجی با برنامه منظم و دقیق تا رسیدن به هدف استفاده کرد.
برای تاثیر بهتر بازخورد باید شرایطی را رعایت کرد،وینستین پیشنهاد می کند بهتر است بازخورد متداول،پشت سر هم و با فاصله زمانی بسیار کم نباشد و تصادفی صورت گیرد. زمانی باشد که فرد اشتباهی نداشته یا از زمان اشتباه فرد گذشته باشد و بهتر است همراهان اطلاعاتی نیز به فرد داده شود.
با استفاده از بازخوردهای مثبت و هدف مندی که هدفشان تقویت درک فرد از جسم و توانایی هایش است به همراه تمرینات حرکتی می توان تصویر ذهنی،خودپنداره و مهارت های حرکتی کودکان با اختلال هماهنگی رشدی و کودکان رشد طبیعی را بهبود بخشید و با توجه به ضعف کودکان با اختلال در زمینه ی موارد ذکر شده اهمیت استفاده از بازخورد پر رنگ تر به نظر می رسد البته ناگفته نماند استفاده از مداخلات حرکتی به تنهایی نیز به بهبود موارد فوق در کودکان با اختلال کمک می کند.
تمرینات هماهنگی دست و پا
در این بخش تمرین ها به جهت ایجاد هماهنگی بین اندام های مختلف بدن (دستها،پاها و چشم ها) باید به صورت همزمان انجام شود و نیاز به توجه و تمرکز بیشتری دارد و باعث می شود سطح هماهنگی حرکتی به توجه و تمرکز افزایش یابند. در تمرینات هماهنگی دست و پا حتماً دستها و پاها باید به صورت همزمان حرکت کنند هرگونه عدم همزمانی یا وقفه (یعنی دست ها حرکت کند ولی پاها حرکت نکند یا برعکس) نشان دهنده ضعف هماهنگی می باشد.
ریتم تمرینات مهارت های حسی حرکتی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است،یعنی سرعت حرکت دستها و پاها باید از یک نظم و سرعت خاص پیروی کنند و به گونه ای نباشد که پاها با سرعت کم و با تأخیر حرکت کنند و دست ها سریع و یا برعکس حرکت کنند. گاهی اوقات ، عدم یکنواختی و ریتم تمرینات فقط در یک عضو اتفاق می‌افتد و سایر اندام ها به صورت مناسب حرکت می کنند به عنوان مثال پاها به همراه دست راست به خوبی و با ریتم حرکت می کنند ولی دست چپ یا پای چپ حرکت نمی کند و یا سرعت حرکت او یکنواخت با سایر اندام ها نمی باشد و یا این که دامنه حرکتی مفاصل یک اندام مثلاً دست چپ (آرنج،شانه) متناسب با سایر اندام ها نمی باشد تمامی این ضعف ها نشان دهنده اختلال هماهنگی حرکتی رشدی می باشد که باید مراجعه کننده را به صورت مرتب و مداوم از وضعیت اندامی که به خوبی حرکت نمی‌کند آگاه کرد تا هماهنگی حرکتی ایجاد شود.
چنانچه کودکی اصلاً نتواند در این سطح تمرینات هماهنگی دست و پا ها را به صورت هماهنگ انجام دهد باید به سطوح تمرینی پایین تر برگشت و شروع به آموزش آنها کرد و در نهایت به سطح بالاتر آمد،راه حل دیگر این است که در کل تمرین را به دو بخش پاها و دستها تقسیم کرد و از مراجعه کننده بخواهید آنها را به صورت جداگانه انجام دهد. همچنین چنانچه مراجعه کننده فقط در یک اندام به عنوان نمونه فقط در دست چپ مشکل دارد از او بخواهید فقط دست چپ را با پاها حرکت دهد و کم کم بعد از یک مدت تمرین از مراجعه کننده بخواهید اکنون دست راست خود را نیز همراه دست چپ حرکت دهد لازم به ذکر است بهتر است حین تمرین به حرکت دست چپ،حرکات دست راست نیز بدون وقفه و از حرکت ایستادن اضافه گردد.
در اینجا تمرینات هماهنگی حرکتی از آسان به سخت طراحی شده است و ممکن است در موارد نادر کودک دلبند شما در تمرینات آسان،مشکل داشته باشد ولی تمرینات سخت تر را راحت‌تر انجام دهد بنابراین همه تمرینات حسی و حرکتی را انجام دهید و در صورت عدم موفقیت مراجعه کننده به سطح های تمرینی پایین تر برگردید.
مراجعه کننده درجا میزند (یعنی پاها را یکی در میان به زمین می کوبد) در حین کوبیدن پاها و دستها را به صورت کشیده و صاف از جلو (در سطح ساژتیال) بالا می آورد. دست ها می توانند یکی درمیان یا همزمان بالا و پایین بروند. این تمرین باید به صورت ریتمیک و مداوم باشد و دستها و پاها باید با یکدیگر هماهنگی و نظم داشته باشند،هرگونه خم بودن دست ها از آرنج یا شانه حین تمرین یا بی حرکت ماندن پاها یا دست ها به صورت جداگانه نشان دهنده ضعف هماهنگی حرکتی می باشد.
مراجعه کننده در حالی که درجا می زند، دستها را از پهلو (در سطح فرونتال) صاف و کشیده بالا می آورد. در تمرینات هماهنگی حرکتی باید مواظبت کرد دست ها به جلوی بدن (یعنی به سطح ساژینال) برنگردد. دست ها می توانند یکی درمیان یا همزمان بالا و پایین بروند.
از مراجعه کننده بخواهید در حین اینکه درجا میزند،در جلوی بدن (شکم) و پشت (کمر) به صورت ریتمیک دست بزند، شایان ذکر است حتما باید صدای دست زدن ها به خصوص در پشت کمر شنیده شود در غیر این صورت یا دامنه حرکتی نشانه‌ای کمتر از نرمال میباشد و یا اینکه به احتمال بیشتر مراجعه کننده به علت عدم هماهنگی حرکتی نمی تواند این کار را انجام دهد،کاهش دامنه حرکتی صرفاً بیشتر در افراد بسیار چاق یا با مشکلات ضایعات ارتوپدیک (شکستگی) اتفاق می‌افتد.
مراجعه کننده در حالی که درجا می زند باید به صورت همزمان با خم کردن آرنج کف دست ها را یکی را زیر گلو روی قفسه سینه و دیگری را روی شکم به کبد و یکی در میان جای دست ها را عوض کند. به عنوان نمونه دست راست را زیر گلو روی قفسه سینه و دست چپ را روی شکم بکوبد و بعد به صورت ریتمیک راست را روی شکم و چپ را روی قفسه سینه بکوبد.
در حین انجام تمام مراحل فوق باید پا به صورت درجا کوبیده شود و دست ها باید به صورت همزمان روی قفسه سینه و شکم فرود آیند و هیچ گونه تاخیر نداشته باشند،یعنی ابتدا راست کوبیده شود و در همان لحظه دست چپ کوبیده شود، وجود هر کدام از نقص های بالا نشان دهنده ضعف هماهنگی حرکتی می باشد.
کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی در حالی که درجا می زند و دست ها از شانه کنار تنه است آرنج هر دو دست را به صورت متناوب و یکی در میان از مفصل آرنج خم کند. هنگام خم کردن آرنج،شانه ها هیچگونه حرکتی نباید داشته باشند (یعنی شانه ها بالا و پایین نرود).
کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند و پاها را یکی در میان جمع کرده و به یکدیگر می زند همزمان دست ها را از پهلو باز کرده و موازی با زمین نگه میدارد، سپس در حالی که شانه ۹۰ درجه باز شده و ثابت است، کودک با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی، دستها را از آرنج خم کرده و به گوش هایش میزند. حرکت پاها و دستها باید بسیار منظم و ریتمیک باشد و شانه ها باید ثابت باشند و با حرکت آرنج هیچ حرکتی نداشته باشند هرگونه بالا و پایین رفتن شانه یا خم و صاف نکردن کامل آرنج نشان دهنده عدم هماهنگی می باشد که باید به مرور اصلاح گردد.
مانند تمرین بالا در حالی که پاها به اندازه عرض شانه باز میباشد و از بغل به صورت ریتمیک به یکدیگر می خورند مراجعه کننده باید دست ها را به صورت متناوب و به صورت نیم دایره یکی را روی سر (یا پشت سر) و دیگری را پشت کمر قرار دهد.
کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی پاها را یکی یکی از ران خم می کند و بالا می آورد (حدود ۹۰ درجه) و هر پایی را که خم می کند همزمان با دست همان طرف روی زانوی پا می کوبد.
مانند تمرین قبل ولی با این تفاوت که دستها را به صورت متناوب روی پای مخالف می کوبد،این تمرین باعث بهبود عبور از خط وسط بدن شده فردی را که مشکل هماهنگی دارد به راحتی به مخاطره می‌اندازد.
مراجعه کننده می ایستد و پاها را به اندازه عرض شانه باز کرده و پاها را از زانو به سمت عقب (باسن) خم کرده و همزمان با دست همان طرف به پاشنه پایش می زند، کودک باید خم کردن زانو و حرکت دست را به صورتی زمان‌بندی کند که دست به پاشنه بخورد نه اینکه پاشنه برگردد و بعد دست را خم کند.
کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی پاها را به طور متناوب از ران خم می کند و کمی نیز حین خم کردن رو به بیرون می چرخاند و سپس دست را به قوزک داخلی مچ پای مخالف (یعنی راست را به چپ) میزند و برعکس.
در وضعیت تمرین بالا حین خم کردن ران،آن را به سمت داخل می چرخد و همزمان دست هر طرف به قوزک خارجی مچ پای همان طرف می خورد.
کودک پاها را عقب و جلو می گذارد سپس با خم کردن پای عقبی از ران و زانو و وزن خود را روی پای جلویی می اندازد سپس پای عقبی را به سر جایش گذاشته و پای جلویی را خم کرده و وزن پای جلویی را روی پای عقبی می اندازد این حرکت را به صورت متناوب انجام می دهد همزمان با حرکات پاها باید دست ها را در حالی که آرنج خم شده (90 درجه) و به اندازه عرض شانه باز هستند،جلو بیایند و از ساعد به یکدیگر نزدیک شوند. این تمرین نیز جزء تمرینات بسیار سخت است.
در تمرین قبل دستها به جای آنکه از آرنج خم شوند،دستها تا جلوی سینه با آرنج باز با حرکت پاها بالا و پایین می روند.
مراجعه کننده می ایستد یک پا را عقب و پای دیگر را جلو می گذارد دستها را نیز به اندازه عرض شانه باز می کند سپس پاشنه پای عقبی را کمی بلند کرده رو به جلو حرکت میکند و دستها را نیز به جلوی سینه می آورد در برگشت همزمان پنجه پای جلویی بالا می آید و پاشنه پای عقبی به زمین میخورد و دست ها به صورت اولیه باز می گردند.
مراجعه کننده می ایستد آرنج را در حالی که کف دستها موازی زمین میباشد خم میکند سپس لگن را به یک طرف می چرخاند و تنه را به سمت دیگر می چرخاند.
مراجعه کننده پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند آنها را یکی یکی به یکدیگر میزند و در حین این کار دست سمت پای ثابت را تا عرض آن بالا می آورد،دست دیگر باید بی‌حرکت باشد و برعکس.
در ابتدا پاها جفت و دستها را روی سینه قرار دارند،پاها شبیه حرکت ( V ) یکی یکی جلو آمده و باز می شوند همزمان دست ها نیز در همان جهت با آرنج صاف بعد از حرکت حرکت پا جلو می‌آیند و با عقب آمدن پاها دستها داخل سینه خم می شوند. این تمرین جز تمرینات سخت میباشد.
در حالی که دستها روی سینه هستند حرکت ( V ) را از عقب انجام میدهد و هنگام جلو آمدن پاها،دستها روی سینه روی یکدیگر قرار می گیرند. این مهارت حسی حرکتی جز تمرینات سخت می باشد.
ترکیب هر دو حرکت ( V ) عقب و جلو می باشد.
جهت تقویت مهارت های حسی حرکتی، کودکان در حالی که پاها به اندازه طبیعی باز هستند و ایستاده پاها را یکی یکی با زانوی صاف از ران خم کرده و به جلو می آورد (شبیه رقص کردی)سپس با جلو آمدن پاها و دستها نیز در راستای صورت جلو می‌آیند و به یکدیگر می خورند هنگامیکه پاها به جای قبلی بازمی‌گردند دست ها در راستای شانه در پهلو قرار میگیرند.
کودک با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی در حالی که مانند تمرین قبل ایستاده است یک پا حرکت می دهد و سپس سر جای قبلی می گذارد و پایی دیگر را از زانو خم کرده و پشت زانوی پای دیگر می برد و همزمان با حرکت هرپا دست ها که جلوی بدن هستند از پهلو باز شده و در راستای شانه قرار می گیرند.
مراجعه کننده درجا میزند و همزمان هر دو دست را در حالت باز می چرخاند.
نکته: دامنه حرکتی مفصل شانه در چرخش رو به عقب کمتر از رو به جلو می باشد.
کودک با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی در حالی که به حالت طبیعی ایستاده پاها را یکی یکی داخل شکم (به اندازه ۹۰ درجه) خم می کند و در حالی که کف دستها جلوی صورت و موازی سطح زمین است آنها را با خم شدن هر زانو با هم به نزدیک زانوی خم شده آورده و یا به آن زانو ضربه می زند.
مراجعه کننده پاها را کمی بیشتر از ارزش آن باز میکند دستها را کنار بدن قرار می دهد سپس ران پای راست و آرنج دست راست را به داخل شکم (یا خط وسط بدن) ۹۰ درجه خم می کند و در مرحله بعد این تمرین را برای طرف دیگر تکرار میکند.
همانند تمرینات حسی حرکتی قبل میباشد به این صورت که ابتدا دست می چرخد و در حین چرخیدن به سمت چپ حرکت می کند و به دنبال آن دست راست به هنگام صورت میچرخد حرکت دست ها حالت متناوب دارند تا همزمان.
سوالات متداول:
1.اختلال هماهنگی حرکتی رشدی چیست؟
اختلال هماهنگی حرکتی رشدی از اختلالات هماهنگی رشدی می باشد که در حیطه حرکتی کودک را دچار مشکلات فراوانی می کند.
2.سندروم بچه های دست و پا چلفتی چیست؟
این اختلال شامل کودکانی بود که دارای بهره هوشی نرمال و بدون هیچگونه آسیب پزشکی و نورولوژیک بودند، این کودکان در انجام کارهای روزمره ناتوان بودند و در فعالیت های حرکتی، هماهنگی حرکتی لازم را نداشتند. این نام که در گذشته بسیار پرکاربرد بود، امروزه چندان رایج نیست ولی با این حال بعد از نام اختلال هماهنگی رشدی بیشترین کاربرد دارد.
مشکلات یکپارچگی حسی در کودکان بیش فعال از عوارض اختلال بیش فعالی است که در بسیاری از کودکان با اختلال بیش فعالی مشاهده می شود. مشکلات حسی در کودکان بیش فعال و نقص توجه شامل اختلال پردازش حسی در ادراک بینایی، اختلالات در حس عمقی، حس وستیبولار و مشکلات تمییز شنیداری می باشد. یکی از بهترین روش های درمان مشکل حسی در کودکان استفاده از تکنیک های یکپارچگی حسی و مدالیته های تعدیل حسی می باشد. سنسوری روم، ماساژ درمانی، کاردرمانی اتاق تاریک و کاردرمانی شنیداری از امکانات پیشرفته مرکز توانبخشی دکتر صابر می باشد که در درمان اختلال پردازش حسی و مشکلات حسی کودکان بیش فعال موثر می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
بیش فعالی کودکان و مشکلات حس بینایی در کودکان
مهارت های بینایی،در عملکرد فضایی (مسیر و فاصله حرکات را تشخیص میدهد)،در بازخورد،کنترل حرکت (حرکاتی که احتیاج به تعقیب بینایی دارند)،یادگیری و تقلید حرکات بسیار نقش دارد. بیش فعالی کودکان باعث کاهش مهارتهای بینایی می گردد،بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه در مهارتهای بینایی شامل تشخیص موقعیت فضایی شکل،ثبات شکل،تشخیص شکل در زمینه،تکمیل شکل،محل شناسی،تعقیب بینایی و غیره مشکل دارند.مشکلات حسی کودکان بیش فعال حتی در مهارت تعقیب بینایی نیز ضعیف تر از سایر کودکان عمل می کنند تعقیب بینایی افقی این کودکان تفاوت معناداری با سایر کودکان ندارد ولی تعقیب بینایی در مسیر عمودی آنها بسیار ضعیف تر از سایر کودکان می باشد. مشکلات این کودکان در مهارتهای بینایی سبب می‌شوداین اختلال بر میزان و کیفیت تحصیل کودکان تاثیر گذار باشد و باعث افت تحصیلی کودکان ۷ الی ۸ ساله در زمینه های خواندن،نوشتن،صدا کشی و ریاضی می شود.
اختلال پردازش حسی در حس حرکت (حس کاینستزیا)
با استفاده از این حس می توان موقعیت اندام و مفاصل را به صورت لحظه ای مشخص کرد و بدون آنکه به اندام فکر کنیم می توان دامنه مفاصل را برای انجام فعالیت ها تنظیم کنیم.این حس در کودکان بیش فعال نسبت به کودکان عادی ضعف‌هایی دارد و این کودکان مهارت لازم را در این زمینه نشان نمی‌دهند،در حالی که این حس یکی از فاکتورهای لازم برای مهارت حرکتی می باشد. همین علت موجب خطا های حرکتی در کودک می شود.
اختلال توجه شنیداری و مشکلات حسی کودکان بیش فعال
یکی از مشکلات شایع در کودکان بیش فعال نقص در توجه شنیداری و مشکلات تمییز شنیداری می باشد. اغلب والدین بیان می کنند که کودک به صورت مناسب به درخواست های کلامی والدین عکس العمل نشان نمی دهد به صورتی که انگار صدای والدین را نمی شنود. باید توجه نمود این کودکان مشکل شنوایی ندارند اما به علت اختلال در توجه شنیداری به درستی به محرک های شنیداری پاسخ نمی دهند. دکتر بیش فعالی کودک باید این مورد را برای خانواده توضیح دهد.
اختلال یکپارچگی حسی در کودکان بیش فعال
یکی از مهارتهای حسی که نشان دهنده تکامل حس لمس است و با افزایش سن کودک رشد میکند تشخیص مکان دقیق نقطه لمس شده است که در انجام فعالیتهای روزمره و کاری بسیار سودمند است و باعث افزایش مهارت حرکتی و بهبود انجام فعالیت می گردد،متاسفانه کودکان بیش فعال در این زمینه نیز ضعف دارند و مهارت آنها در سطح پایین تری نسبت به گروه همسالان طبیعی است در واقع این مهارت مطابق با سن آنها رشد نکرده و توانایی آنها در سطح کودکان کم سن تری که مهارت های حرکتی یکسانی دارند،می باشد. این ضعف را این کودکان هم و بدون استفاده از بینایی نسبت به کودکان هم سن طبیعی نشان می دهند که نشان دهنده مشکلات یکپارچگی حسی در کودک بیش فعال می باشد.
جهت یابی مکانی لمس معمولاً از یک چارچوب خارجی روابط فضایی بینایی استفاده می شود به عنوان مثال زمانی که دست ها با یکدیگر تقاطع داده یا انگشتان در یکدیگر گره شده اند در برخی موارد تشخیص مکان لمس در دست چپ و راست جابجا میشود،کودکان با اختلال بیش فعالی و نقص توجه در زمینه ی این چهارچوب ضعف آشکار ای نشان می دهند.
اختلال بیش فعالی و مهارت های حرکتی همراه تعادل
مهارت های تعادلی در کودکان مبتلا به بیش فعالی به صورت معناداری پایین تر از کودکان عادی است همچنین سرعت و میزان یادگیری مهارت های حرکتی همراه تعادل در کودکان بیش فعال و در کودکانی که احتمال دارد مبتلا باشند نسبت به کودکان عادی پایین تر است و این کودکان علیرغم سرعت پایین یادگیری مهارت های ذکر شده،همانند کودکان عادی توانایی حفظ و نگهداری مهارت حرکتی-تعادلی آموخته شده را دارند.فرهنگ در کاهش یادگیری مهارت های حرکتی همراه تعادل در کودکان بیش فعال در شرایط یکسان بی‌تأثیر است. مهارتهای تعادلی بسیار بر روی میزان شرکت در فعالیت های جسمی تفریحی تاثیر مثبت دارد.این کودکان در حفظ وضعیت ایستاده نسبت به کودکان عادی به خصوص در تحریکات رو به عقب ضعف دارند و توانایی ثابت ماندن در یک موقعیت را ندارند. این عدم ثبات باعث ضعف در حفظ وضعیت اقامتی به عنوان یک فاکتور اساسی می گردد،لذا در مداخلات درمانی تقویت حفظ حالت ایستاده باید مد نظر گرفته شود.
این کودکان در انجام فعالیت های روزمره زندگی از قبیل: پوشیدن لباس،تغذیه،رعایت مسائل بهداشتی،و غیره بسیار ضعیف عمل می کنند و با مشکلات بسیاری همراه هستند.
فعالیتهای خانگی برای تنظیم حس در کودکان بیش‌فعال
والدین عزیز، خانه می‌تواند به فضایی امن و تأثیرگذار برای کمک به تنظیم سیستم حسی کودک بیش‌فعال شما تبدیل شود. این فعالیت‌ها نه‌تنها ساده و کم‌هزینه هستند، بلکه با تداوم اجرا می‌توانند تمرکز، خواب و تعادل هیجانی فرزندتان را بهبود بخشند. دکتر مهدی صابر، متخصص یکپارچگی حسی، معتقد است:
«کلید موفقیت، تبدیل این تمرین‌ها به بخشی از بازی روزانه است، نه یک وظیفه اجباری.»
۴ فعالیت ساده و مؤثر در خانه:
-پیچیدن در پتو را امتحان کنید: پتوی نسبتاً سنگین را دور شانه‌های کودک بپیچید یا هنگام تماشای کارتون، بالشتکی روی پاهایش قرار دهید. این فشار ملایم مانند آغوش گرم عمل میکند و سیستم عصبی را آرام می‌سازد. بسیاری از والدین گزارش داده‌اند که پس از ۱۰ دقیقه از این فعالیت، بی‌قراری کودک کاهش چشمگیری یافته است.
-راه رفتن با پای برهنه بر سطوح مختلف، یکی از بهترین تمرین‌هاست. مسیری ساده با تکه‌های فرش، سینی شن نرم، برگ‌های مصنوعی یا سطوح سرد کاشی ایجاد کنید. هر قدم، پیام‌های حسی جدیدی به مغز می‌فرستد و به تدریج حساسیت لمسی کودک را تنظیم میکند. دکتر صابر توصیه میکند: «این مسیر را کنار دیوار اتاق خواب ایجاد کنید تا هر صبح پیش از مدرسه، چند گام روی آن راه برود.»
-بازی غافل‌گیری لمسی را فراموش نکنید: جعبه‌ای از مواد بی‌خطر مانند برنج خام، دکمه‌های درشت، پنبه یا حبوبات پخته آماده کنید و داخل آن اشیایی مثل مهره‌های رنگی پنهان نمایید. از کودک بخواهید با چشمان بسته آنها را پیدا کند. این کار نه‌تنها مهارتهای لامسه را تقویت میکند، بلکه یاد میگیرد بدون دیدن روی محرک‌ها تمرکز کند.
-فعالیتهای کششی و مقاومتی ساده‌ترین راه تخلیه انرژی است: از فرزندتان بخواهید سبد لباسهای شسته شده را به اتاق خواب بکشد، با طناب پارچه‌ای طناب‌کشی بازی کند، یا با فشار دادن دیوار با کف دستها «مجسمه» شود. این حرکات سنگین به عضلات و مفاصل فشار وارد میکنند و پیام‌های آرام‌بخشی به سیستم عصبی می‌فرستند.
سوالات متداول:
1-چگونه تفاوت بین “بی‌توجهی ناشی از ADHD” و “اجتناب حسی” را تشخیص دهیم؟
اگر کودک فقط در محیط‌های شلوغ (مثل مهمانی یا بازار) تمرکز خود را از دست میدهد و به صداها/بوهای خاص واکنش شدید نشان میدهد، احتمالاً اجتناب حسی مطرح است. در حالی که بی‌توجهی ADHD در همه محیط‌ها دیده میشود. ارزیابی متخصص می‌تواند الگوی واکنش‌ها را تحلیل کند.
2-آیا تحریک‌پذیری حسی می‌تواند باعث تشدید بیش‌فعالی شود؟
قطعاً. وقتی سیستم عصبی کودک از محرک‌های محیطی (مثل چراغ‌های روشن، صداهای پس‌زمینه) سردرگم میشود، مغز برای محافظت خود وارد وضعیت “جنگ یا گریز” میشود. این حالت باعث افزایش بی‌قراری، پرخاشگری یا رفتارهای تکانشی می‌گردد که علائم ADHD را تشدید میکند.
برای توضیح این موضوع که کاردرمانی حسی چیست؟ باید به توضیح اختلال پردازش حسی پرداخت. بیشتر متخصصان روانپزشکی از تاثیر اختلال پردازش حس بر مراجع و خانواده‌هایشان آگاه هستند. با وجود این،تعدادی از آنها با کاردرمانی اختلال حسی آشنا نیستند. همه خانواده هایی که مشکلات یکپارچگی حسی را پیدا کرده اند،وقتی مشکلات و نگرانی هایشان را بیان می کنند به سادگی با گفته هایشان نگرانی‌ها را در خانواده های جدیدی که آنجا هستند،تشدید می کنند. چنانچه کلید مراحل رشدی یک نوزاد طبیعی نباشد،(اغلب سینه خیز رفتن و قدم زدن را ندارد،خوردن غذاهای جامد یا صحبت کردن به موقع را ندارد) آنها سرانجام به مداخلات زودهنگام ارجاع داده میشوند و متخصص کودکان با امیدواری و اختلال حسی آنها را رفع میکنند. افراد باتجربه مانند معلم مدرسه به خوبی از مشکلات حسی کودک آگاهی دارد. کاردرمانگران و روانپزشکان کودک،برای تشخیص مشکلات پردازش حسی روزبه‌روز آگاهی خود را افزایش داده و تواناتر میشوند به گونه‌ای که تشخیص اختلال پردازش حس نیز مانند تشخیص بیش فعالی تسهیل گردد. کاردرمانی اختلال پردازش حسی در درمان این اختلال بسیار موثر است.
مرکز کاردرمانی حسی دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا نظیر کاردرمانی حسی، سنسوری روم، اتاق تعدیل حس شنیداری، ماساژ درمانی، اتاق تقویت حس بینایی و… به درمان تخصصی مشکلات یکپارچگی حسی در کودکان می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
صفر تا سه دسته تشخیص سلامت ذهن و اختلالات تکاملی در نوزادان و کودکان نوپا وجود دارد که شامل اختلالات پردازش حسی است. مشاوره و تست ژنتیکی برای اختلالات یادگیری و تکاملی وجود دارد که به وسیله دکتر استنلی گرین اسپن و دکتر سرنا ویدر ارائه شده که شامل اختلال پردازش حسی منظم است که یک روش دستی برای تشخیص اختلالات نوزادی و دوران اولیه کودکی است. اختلال پردازش حسی به عنوان یک دسته مستقل اختلالات تشخیصی در انجمن روانپزشکی آمریکا برای چاپ پنجم با عنوان دی اس ام فایو آمده است. بحث های بسیاری راجع به تجدید نظر دی اس ام فایو وجود دارد که شامل اختلالات دو قطبی دوران اولیه کودکی و شاید در ترکیب بیشتر طیف اختلالات اوتیسم است.
در سال ۲۰۱۲،آکادمی روانپزشکی در آمریکا گزارشی در مورد اس آی تی در روانپزشکی مطرح کرد که این درمان یک راه حل مناسب برای مداخلات حسی برای برخی از کودکان است. این آکادمی به این نکته اشاره کرد که چون چهارچوب جهانی برای تشخیص وجود ندارد،اختلال پردازش حسی نباید به طور عمومی یک تشخیص باشد،اگرچه هنوز اختلال پردازش حسی به تنهایی به عنوان یک اختلال مطرح میشود و بیشتر یک مشخصه برای اختلالات رفتاری و تکاملی است.این آکادمی همچنین به این نکته تاکید کرد که سرویس ها و خدمات کاردرمانی حسی با استفاده از درمان هایی با پایه حسی ممکن است به عنوان یکی از اجزای برنامه درمانی وسیع مورد قبول باشد. یکی از نتایج مثبت این گزارش این است که اکنون همه حرف‌هایی که برای کودک و بزرگسال کار میکنند،که شامل روانپزشکان و افراد خبره در سلامت روان هستند،می دانند که به چالش‌های پردازش های حسی،بایستی نگاه عمیق‌تری داشته باشند.
یادگیری درباره کاردرمانی حسی کودکان
اغلب کودکان با مشکلات حسی،در برخورد با شخص یا موقعیتی که منجر به ناراحتی های حسی در آنها می گردد قادر به شناسایی نیستند و نمی دانند چگونه به آنها بپردازند و آزرده، ناامید و عصبانی می شوند.مشکلات حسی در کودک اوتیسمی که هر بعد از ظهر سرش را محکم می کوبد ممکن است واکنشی به غذایی که در ناهار خورده باشد، بوی که پس از خوردن غذا و یا مسواک زدن تنفس می کند،تحریک بیش از حد به دلیل تنفس،فعالیت های ریاضی چالش برانگیز بعد از ظهر،وقوع قبل از موعد یک فعالیت بعد از مدرسه،یا ترکیبی از همه اینها می تواند دلیلی برای انجام این حرکت باشد.
شما ممکن است به مراجعینتان درباره مفهوم تدافع حسی آموزش دهید.اختلال پرازش حسی می تواند کاملاً فرد دارای مشکلات تحصیلی را تحلیل برد. ممکن است در موقعیتی کاملا معمولی باشد،اما همه چیز برای فرد دارای مشکلات پردازش حسی پر از آشوب است. بعضی از مراجعین ممکن است با جزئیات و دقیق اشاره کنند که چه تجربیات حسی ای برای شان اشکال ایجاد میکنند. بقیه آنها نیاز به اکتشاف دارند و شاید والدین،معلمان و سایر مراقبین کودک،دروندادهای حسی را که فرد را آسیب پذیر می سازد را تحلیل کنند. همانطور که فرد اختلال حسی بالغ می شود و یاد می گیرد چه چیزی او را محدود می کند،او می‌تواند به طرز فزاینده‌ایی چیزی که او را می رنجاند را بیان کند و در مقابل آنها از خود دفاع کند.
پرسشنامه اختلال پردازش حسی
پرسشنامه چالش حسی می تواند به وسیله یک کودک بزرگتر با عملکرد بالا،نوجوان یا بزرگسال در شناسایی اختلال حسی یا به عنوان راهنما مصاحبه برای کمک به اکتشاف اینکه چه اتفاقی در دنیای حسی مراجع در حال رخ دادن است،کامل شود.
لطفاً فعالیتهایی مثل پوشیدن لباس ها و کفش ها،مسواک زدن دندانها،شستن صورت و مو،استفاده از کرم،لمس شدن به وسیله دیگران،کثیف شدن دستها،بافت های غذایی،تجربیات دما و درد و… را در نظر بگیرید.
از چه تجارب لامسه ای لذت می برید؟
مشکلات حس شنوایی
لطفاً فعالیتهایی مثل گوش کردن به صحبت مردم در دو موقعیت ساکت و شلوغ،هر صدای آزار دهنده،واکنش به صداهای بلند و غیر منتظره،سبک های موسیقی یا آلات موسیقی،توانایی دنبال کردن دستورهای کلامی و… را در نظر بگیرید.
از چه تجربیات صوتی لذت می برید؟
دیداری
چه تجارب دیداری برای شما چالش برانگیز است؟
لطفاً فعالیتهایی مثل خواندن،پیدا کردن اشیا با تحریکات بینایی زیاد،حضور در محیط‌های شلوغ مثل مراکز خرید،انواع روشنایی ( فلوئورسنت ،نور لامپ رشته‌ایی،نور خورشید،تاریکی و …) الگوها،رنگها،تضاد ها،اشیا در دید محیطی،تماشای اشیا متحرک و… در نظر گرفته شود.
لطفاً فاکتورهایی مثل عطرها،لوسیون های بدن،محصولات پاک کننده،بوی غذا ها،بوی زباله،بوهای طبیعی،اشیای بی جانی که بوی خاصی دارند و… را در نظر بگیرید.
شما از چه تجارب بویایی لذت می برید؟
ذائقه (چشایی) و غذا
چه تجارب حس چشایی برای شما چالش برانگیز است؟
لطفاً مزه‌ها (شیرین،شور،ترش،تلخ و ملس) و غذاهایی که شما بسیار از آنها متنفر هستید بر اساس مزه و بو،دما یا بافت شان (جویدنی،ترد،خشک،لیز،مخلوط و…) را در نظر بگیرید.
از چه طعم هایی لذت می برید؟
اختلال تعادلی (حرکتی) در یکپارچگی حسی
چه تجارب حرکتی برای شما چالش برانگیزند؟
لطفاً فعالیتهایی مثل راه رفتن، دویدن،بالا رفتن از پله ها،بالا و پایین بردن سر،چرخیدن،شنا کردن،آرام نشستن،سفر در ماشین،هواپیما یا دیگر روش های حمل و نقل،فعالیت های ورزشی و… را در نظر بگیرید.
چه تجارب حرکتی برای شما لذت بخش است؟
حس عمقی (آگاهی بدنی)
چه تجربیات حس عمقی برای شما چالش برانگیز است؟
لطفاً زمان‌هایی که شما احساس ناهماهنگی،حرکات غیر ماهرانه،یا هنگامی که برای یاد گرفتن فعالیت های جدید مثل گره زدن بند کفش ها،راندن موتورسیکلت یا اسکیت برای شما مشکل است را در نظر بگیرید.
شما از کدام تجارب حسی عمقی لذت می برید؟
برنامه های آموزشی در کاردرمانی اختلال حسی در تهران
برای اضافه کردن تمرینات کلینیکی برای هر کدام از حس ها،برنامه‌های ساختارمند متنوعی وجود دارد که شما می توانید از آنها برای مراجعین جهت کمک به ساخت بینش درباره نوسانات حسی و آسیب پذیری هایی که در تنظیم خود وجود دارد،استفاده کنید. این تمرینات کاردرمانی در اختلال پردازش حسی شامل:
مناطق تنظیم: یک آموزش رفتاری- شناختی طراحی شده به وسیله یک کاردرمانگر حسی برای آموزش تطبیق خود و کنترل احساس،طبقه بندی حالت هایی که فرد بایستی گوش به زنگ باشد و احساسات استفاده شده در رنگ ها قابل مقایسه با رنگ های بکار برده در علائم رانندگی است. برای مثال،منطقه سبز برای وضعیت های منظم،آرام و کنترل شده که برای کار مدرسه و اجتماع نیاز است،مورد استفاده قرار می گیرد،درحالیکه منطقه قرمز برای خشم یا ترس استفاده شده است. برنامه آموزشی برای کاردرمانی حسی کودکان طراحی شده تا بتوانند مناطقی را که در هر زمان در آن حضور دارند را بازشناسی کنند و بدانند در هر منطقه چه اقداماتی را باید انجام دهند.
برنامه تعدیل سازی حسی، به تربیت کارکنانی که تیمی کار میکنند (متخصصان از چند رشته که بر روی یک موضوع کار می کنند.) برای استفاده از روشهای تعدیل سازی حسی کمک میکند.این رویکرد ابتدا برای افراد بزرگسال که از تسهیلات سلامتی روان استفاده میکنند ساخته شد،اما بعد برای استفاده در جمعیت ها و محیط های متنوعی (آموزشی،مسکونی و محیط های رسمی و قانونی) تعریف شد. اجزا آن شامل استفاده درمانی از خود فرد،ارزیابی های حس محور،فعالیتهای حسی حرکتی،تعدیل سازی های حس محور، برنامه ریزی و اصلاح محیط است.
مدل اسمارت در کاردرمانی اختلال حسی
درمان تنظیم انگیختگی حسی حرکتی که به وسیله روان درمانگران و یک کاردرمانگر حسی برای حمایت از تنظیم خودانگیختگی در کودکان و نوجوانان دارای آسیب های روانی در تشخیص های کلینیکی،مدارس و اماکن مسکونی ساخته شده است.مدل اسمارت یک چارچوب برای رویکرد یکپارچگی حسی با استفاده از رویکرد های روان درمانی مثل آسیب های روانی و وابستگی را بر اساس منابع موجود قالب درمان‌های آگاهی از بدن مثل روان درمانی حسی-حرکتی فراهم آورده است.
برنامه جامع حمایت از خود آی اس ای بدین جهت طراحی شده که به حمایت از خود در افرادی با ناتوانی های اوتیسم کمک کند. یک بخش کلیدی این برنامه بررسی حسی آی اس ای است،که یک اتاق یا محیط خاص را برای استفاده کنندگان از این مدل برای بررسی چالش‌های حسی،ارزیابی سطح چالش ها و پس از آن یک برنامه حمایت کننده حسی برای اداره کردن نیازهای افراد یا آماده سازی نیازها برای تطبیق فرد،بریزند.
برنامه هوشیاری با کتاب همراهش به نام «چگونه موتورت روشن می شود» به والدین،معلمین و درمانگران در آموزش آگاهی از خود تنظیمی و روشهای بهبود یا ابقاء حالتهای هوشیاری کمک میکند. این برنامه در ابتدا برای کودکان ۸ تا ۱۲ سال با مشکلات یادگیری و مشکلات در توجه ساخته شد و بدن را دقیقاً به موتور یک ماشین که گاهی بهترین عملکرد و گاهی کمترین عملکرد و گاهی انگار همه چیز درست است،مقایسه میکند. برنامه هوشیاری برای سنین پیش‌دبستانی تا بزرگسال با تنوع زیادی از ناتوانی ها هماهنگ شده است.
در کلینیک کاردرمانی اختلال حسی میتوانید با برخی ابزار ها و فعالیتهای تعدیل سازی حسی که به احساس بهتر مراجعین در بستر های گوناگون کمک می کنید و سبب می شود بهتر در حالت خودتنظیمی بمانند،یا کمک میکند که به صورت بهتری احساسات خود را کنترل کنند،به جستجوی مشکلات حسی در مراجعین خود بپردازید. در حالی که شما ابزارهای تعدیل حسی را بررسی می کنید،مطمئن شوید که به شناسایی درون داد هایی که سبب آرام شدن مراجع یا سبب احساس خطر کردن مراجع می شود نیز می پردازید.اینکه چه چیزی سبب آرامش یا پرخاشگری مراجع می‌گردد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. شما ممکن است در هنگام گوش دادن به موسیقی هیپ هاپ آزرده شوید در حالی که برای مراجع شما به گونه‌ای باشد که به تمرکزش کمک کند. شما ممکن است شیفته ی عطر ها باشید در حالی که مراجع شما آنرا تهوع آور بداند.در ضمن، مناسبات سنی را در نظر بگیرید.برای مثال، هنگامی که نوجوانی خمیر بازی می کند،ممکن است به وسیله خود مراجع، همسن های او و یا مراقبت کنندگان از وی، آن را به عنوان فعالیتی کودکانه در نظر بگیرند. شما ممکن است از او بخواهید به جای آن خاک رس یا هنر خمیر سازی به این مراجع آموزش داده شود،یا شما می توانید خمیرهای بازی را در ظرفی بدون برچسب قرار دهید تا کودکان دیگر نتوانند با مراجع همراه شوند. همه این آیتم ها می توانند به عنوان «ابزار» به جای واژه «اسباب بازی» مورد استفاده قرار گیرند و بیشتر و بیشتر به ترویج مفهوم آن برای کودکان بزرگتر بپردازیم تا این که برای استفاده از این آیتم بیش از پیش در کارهای روتین،مدرسه اهتمام ورزند. کودکان ممکن است برای بردن اسباب بازی به داخل مدرسه مجوز نداشته باشند،اما ابزارهای حسی به راحتی قابل پذیرش اند.
اکتشاف حسی می تواند بسیار مهیج و مفرح باشد،به صورت یک سفر با کودک اختلال پردازش حسی می‌تواند به صورت گروهی یا تک به تک اتفاق بیفتد. بیشتر تدارکات و تجهیزات ذکر شده با قیمت مناسب به راحتی در دسترس هستند.
اصول یکپارچگی حسی چیست
برخی از نکات عمومی و اصول منتخبی که شما می توانید به عنوان یک راهنما استفاده کنید،براساس عوامل زیر است:
ریتم: آیا درون داده حسی یک الگوی ثابت را دنبال میکند یا قابل پیش بینی است؟برای هر مراجع کدام و در چه موقعیت هایی بهتر است؟برای مثال،اگر کودک بیش از حد تحریک شده است،ممکن است نشاندن کودک بر روی تاب و حرکت به صورت ریتمیک او را آرام کند در حالت برانگیختگی کم،مراجع شما ممکن است از تاب دادن به جلو و عقب به صورت غیر قابل پیش‌بینی تری سود ببرد،برای مثال،ده دفعه پس از توقف،دو دفعه پس از توقف، 5 دفعه پس از توقف،از این ورودی‌های وستیبولار نامنظم برای فعال کردن سیستم عصبی برای آرام کردن کودک استفاده کنید.
منعطف بودن در برابر تغییر: مراجع به آشنایی و تکرار چه مقدار اشتیاق دارد؟و آیا این منجر به یک حالت آرام می شود؟چه مقدار تازگی نیاز است تا برای کودک جالب بماند و کودک بیش از حد تحریک نشود؟
شدت: ورودی حسی چه مقدار شدید است؟آیا این شدت با نیازهای شخص همخوانی دارد یا او را دست پاچه می کند؟
بسامد و تکرار: هر چند وقت یکبار ورودی حسی را برای اثر گذار بودن نیاز دارد. هر ساعت یکبار؟روزی یکبار؟ ماهی یکبار؟
طول مدت: چه مدت یک ورودی بایستی ادامه داشته باشد و از آن استفاده شود؟
مجدداً با تاکید،به شدت مشورت با یک کاردرمانگر حسی را برای اکتشاف های حسی در مورد یک مراجع و همچنین در هنگام استفاده از ابزارهای آن توصیه می‌کنیم.
همزمان که در حال کاوش بر روی کودکان در مورد تجربیات حسی چالش‌برانگیز هستید،میتوانید ابزارها و تکنیک هایی که ممکن است کمک کننده باشد،شامل استراتژی هایی برای اصلاح محیط ها فعالیت هایی که شما در بخش‌های بعد به آن دست پیدا خواهید کرد،همراه با ابزارهایی که شخص ممکن است با استفاده از آن ها قادر باشد احساس و عملکرد بهتری داشته باشد را معرفی می کنید.
یکی از مشکلات کودکان طیف اوتیسم و کودکان با اختلالات یکپارچگی حسی همچنین کودکان با تشخیص بیش فعالی و نقص توجه و عقب ماندگی ذهنی مشکلات آگاهی بدنی و تصویر بدنی است. از علائم مشکلات آگاهی بدنی در کودکان می توان به عدم توانایی کودک در استفاده از اندام ها به صورت گروهی در غالب فعالیت هایی نظیر پوشیدن لباس، شنا کردن، دوچرخه سواری و فعالیت هایست که نیاز به هماهنگی حرکتی دارند می باشد. ممکن است کودکی را دیده‌باشید که در پارک مدام در حال دویدن به اطراف و لمس کردن اشیاء یا افراد دیگر است. در این حالت کودک به علت عدم آگاهی بدنی( body awareness) به صورت مداوم تلاش می کند با حرکت دادن اندام هایش به وضعیتی برسد که احساس آرامش کند. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه اختلالات یکپارچگی حسی مجهز به تکنولوژی های پیشرفته ای می باشد و در بخش سنسوری روم به اصلاح طرح واره بدنی در کودکان می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
آگاهی بدنی چیست
در کودکان ASD آگاهی بدنی و تصویر بدنی که ابزار مورد نیاز برای درک محیط می باشد به وسیله اطلاعات حاصل از حواس و حرکات بدن به درستی شکل نمی گیرد و همین امر باعث می شود کودک اوتیسم یا کودکان با اختلال یکپارچگی حسی دنیا را همانند یک کودک عادی درک نکند. کاردرمانی ذهنی و کاردرمانی حسی در ایجاد آگاهی بدنی و اصلاح تصویر بدنی در کودکان موثر می باشد در ادامه به ارائه تمرینات کاردرمانی جسمی در زمینه آگاهی بدنی پرداخته می شود. کاردرمانی یکپارچگی حسی نقش مهمی را در درمان مشکلات آگاهی بدنی و تصویر بدنی در کودکان ایفا می کند.
علائم ضعف آگاهی بدنی در اوتیسم
آگاهی بدنی (Body Awareness) به درک فرد از موقعیت و حرکات بدن خود در فضا اشاره دارد. در کودکان اوتیسم، این مهارت اغلب دچار اختلال است که می‌تواند بر تعادل، هماهنگی حرکتی و حتی تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد.
علائم رایج ضعف آگاهی بدنی در کودکان اوتیسم:
-برخوردهای مکرر با اشیا یا افراد:
کودک ممکن است به دلیل درک نادرست از فضای اطراف، مدام با دیوار، مبلمان یا دیگران برخورد کند.
-ناتوانی در تقلید حرکات:
مشکل در کپی کردن حرکات ساده مانند دست زدن یا پریدن، که نشان‌دهنده ضعف در ارتباط بین مغز و بدن است.
-وضعیت بدنی نامناسب:
نشستن یا ایستادن به شکل غیرعادی (مثلاً خمیده یا با فشار زیاد روی یک پا).
-مشکلات تعادلی:
زمین خوردن مکرر، ترس از ارتفاع یا مشکل در راه رفتن روی سطوح ناهموار.
-واکنش‌های نامتناسب به لمس:
حساسیت بیش‌ازحد یا بی‌تفاوتی به تماس فیزیکی (مثلاً متوجه نشدن خراش روی پوست).
-دشواری در انجام حرکات ظریف:
مشکل در بستن دکمه، استفاده از قیچی یا نگه داشتن مداد به شکل صحیح.
چرا این علائم مهم هستند؟
ضعف آگاهی بدنی می‌تواند منجر به اضطراب، اجتناب از فعالیتهای حرکتی و حتی تأخیر در گفتار شود. کاردرمانی و تمرینات یکپارچگی حسی می‌توانند به بهبود این مهارت کمک کنند.
کاردرمانی در آگاهی بدنی و تصویر بدنی در کودکان اوتیسم
منظور از این فعالیت ها کمک به ایجاد تصاویر صحیح از مکان و عملکرد اعضای بدن است.
اشاره کردن به اعضای بدن: کودک با مشکلات تصویر بدنی با نام بردن از اعضای گوناگون مثل بینی،بازوی راست،قوزک چپ و غیره به آن عضو اشاره میکنند. این کار با چشم بسته دشوارتر است.افزون بر این می توان پس از دراز کشیدن کودک روی زمین از او خواست که اعضای گوناگون بدن خود را لمس کند. این فعالیت چنانچه طی الگوی آهنگین-به طور مثال،با استفاده از میزانه شمار ( مترونوم) – انجام شود، دشوارتر است.
آدم مصنوعی: با مقوا آدمی مصنوعی ساخته میشود که اعضای بدنش با چسب و بست طوری به هم وصل شده است که در جهت های مختلف میتوان با حرکتشان در آورد. کودک با اختلال آگاهی بدنی طبق درخواستی که از آنها می شود اعضای گوناگون آدم مصنوعی را حرکت می دهند و جهت حرکات بدن خود را با آن هماهنگ میکنند.
بازی «سیمون می گه»: این بازی با چشم‌های باز یا بسته صورت میگیرد ( سیمون می گه پای راست بالا و …) .
پازل: پازل هایی از مردم،حیوانات،اشیا و جز آن را میتوان برای نشان دادن حالتهای کنشی بدن برید.
چی جا افتاده؟ از تصاویری استفاده میشود که اعضای از بدن آن در جای خود نیست. کودک یا می‌گویند چی جا افتاده یا عضو جا افتاده را نقاشی میکنند.
نقاشی به اندازه واقعی و طبیعی: دانش آموزان روی ورقه های بزرگ کاغذ دراز میکشند و معلم دور آنها را خط می کشد. دانش‌آموزان با اضافه کردن جزئیات صورت و بدن و رنگ کردن لباس ها آنها را تکمیل می کنند.
تمرینات آگاهی بدنی در کاردرمانی جسمی
آگاهی از اجزای بدن از طریق لمس کردن: چشم‌های کودک اوتیسم بسته است. به اعضای گوناگون بدن او دست زده می شود و از او سوال می شود که کدام قسمت از بدن لمس شد.
بازی ها: بازیهایی نظیر « ورق بازی» ، «تقلید ادا و اطوار» و « آیا تاکنون یک زن جوان دیده ای؟» به رشد مفاهیم چپ ، راست و تصویر بدن کمک می کند.
نمایش صامت: کودک با اجرای نمایش صامت در نقش فردی با حرف های خاص مثلا راننده‌ای را که اتوبوس می راند،پلیسی را که عبور و مرور وسایل نقلیه را کنترل میکند،پستچی یا آشپزی را نشان میدهند.
اجرای دستور ها: به کودک با مشکلات آگاهی بدنی گفته میشود که دست چپ را روی گوش راست و دست راست را روی شانه چپ بگذارد. درخواست بعدی ممکن است گذاشتن دست راست جلو دست چپ یا چرخیدن به راست،راه رفتن با جفت پا و چرخیدن به چپ باشد.
چرخنده: ردیف هایی از دایره های رنگی روی زمین،پارچه ای مشمعی یا ورقه ای پلاستیکی آماده کنید.با ساختن کارت های دستورالعمل و دادن آن به کودک از او بخواهید پای چپ را روی دایره سبز و پای راست را روی دایره قرمز قرار دهد و…
تخمین: کودک تعداد قدم هایی را که باید بردارند تا به هدفی برسند،تخمین میزنند.
آب درمانی در کودکان اوتیسم: انجام دادن حرکت هایی در استخر یا دریاچه امکان رها شدن از نیروی جاذبه زمین را فراهم میکند. یادگیری برخی از فعالیت‌ها در آب آسانتر است،زیرا آب امکان کنترل بیشتری را فراهم می‌آورد و فعالیت‌ها را میتوان با سرعت کمتری انجام داد. افزون بر این شنا فعالیت عالی برای تقویت عملکرد حرکتی عمومی است.
سنسوری روم:با انجام تمرینات مختلف حرکتی و دریافت فیدبک های حسی بینایی، شنیداری، حس عمقی و لامسه به کودک کمک می شود درک درستی از بدن و اعضای آن بدست آورد.
بیوفیدبک: توسط این دستگاه حرکات کودک شبیه سازی می شود و با توجه به مانیتور کودک می تواند حرکاتش را مشاهده و اصلاح کند تا به هدف نهایی بازی دست یابد
ارتباط آگاهی بدنی با رفتارهای کلیشه‌ای در اوتیسم
رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای مانند تکان دادن دستها یا چرخیدن، از نشانه‌های شایع در کودکان اوتیسم است که اغلب با اختلال در آگاهی بدنی مرتبط هستند. این رفتارها ممکن است راهکاری برای جبران مشکلات پردازش حسی یا تنظیم اضطراب باشد.
نقش آگاهی بدنی در شکل‌گیری رفتارهای کلیشه‌ای
پاسخ به اختلالات حسی:
کودکانی که درک ضعیفی از موقعیت بدن خود دارند، ممکن است از حرکات تکراری مانند اکولالیا اوتیسم (تکرار کلمات یا صداها) برای ایجاد ورودی حسی قابل پیش‌بینی استفاده کنند.
تنظیم هیجانی:
حرکات یکنواخت (مثل تاب خوردن) به برخی کودکان کمک میکند تا با محیط بیش‌ازحد تحریک‌کننده کنار بیایند.
مشکل در برنامه‌ریزی حرکتی:
ضعف در آگاهی بدنی می‌تواند منجر به “گیرکردن” کودک در الگوهای حرکتی تکراری شود.
راهکارهای کاهش رفتارهای کلیشه‌ای با بهبود آگاهی بدنی
-فعالیتهای مقاومتی: استفاده از توپهای درمانی یا کش‌های ورزشی
-تمرینات تعادلی: راه رفتن روی تخته‌های تعادل
-بازی‌های تقلیدی: تقلید حرکات حیوانات یا شخصیت‌ها
سوالات متداول:
1-چگونه بفهمم کودک من مشکل آگاهی بدنی دارد؟
علائم شامل برخورد مکرر با اشیا، وضعیت بدنی نامناسب، مشکلات تعادلی، مشکل در تقلید حرکات و واکنش‌های غیرعادی به لمس است. همچنین ممکن است در انجام حرکات ظریف مثل بستن دکمه مشکل داشته باشد.
2-چه بازیهایی برای بهبود آگاهی بدنی مفید هستند؟
بازیهایی مثل “لیلی”، “مسیرهای تعادلی”، “پانتومیم” (تقلید حرکات)، بازی با توپهای بزرگ و استفاده از تاب‌های درمانی بسیار مؤثرند. بازی‌های لمسی مثل شن‌بازی نیز کمک‌کننده است.
بسیاری از کودکان،نوجوانان و بزرگسالان به سبب حساسیت لمسی و بعضی مواقع دیداری،بویایی و یا سایر حساسیت ها،در مورد لباس پوشیدن علایق و تنفر های شدیدی دارند. والدین ممکن است در ابتدا پی ببرند که هر زمان که پوشک او را عوض میکنند،بچه دچار بحران می شود.این ممکن است به سبب تغییرات ناگهانی در وضعیت سر و بدن در حین قرار دادن او روی میز تعویض پوشک،به سبب طریقه بغل کردن و جابجا کردنش،یا به سبب حس پودر،کرم یا خود پوشک باشد.بعدها ممکن است بافت های خاص،درز دوخت،جنس های خاص،رنگ ها و طراحی های خاصی باشد که کودک نمی تواند تحملشان کند. این کودکان دارای حساسیت لمسی یا اختلال پردازش حسی می باشند. کاردرمانی حسی در این زمینه می تواند کمک کننده باشد. تمرینات کاردرمانی حسی در مرکز کاردرمانی دکتر صابر با ایجاد تجربیات حسی متفاوت در اتاق تعدیل حسی و اتاق سنسوری روم کمک می کند این حساسیت های حسی کاهش یافته و تعدیل شود. همچنین از طریق بازی درمانی حسی به درمان وسواس لباس پوشیدن در کودکان و روبه رو شدن کودک با وسواسش کمک می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علائم وسواس لباس پوشیدن و حساسیت لباس پوشیدن در کودکان
در برخی موارد ممکن است مدتی طولانی به طول بیانجامد تا کودک چیزی پیدا کند که موقع پوشیدن حس مناسبی به او بدهد. یک کودک ممکن است بر پوشیدن تنها یکی دو مدل تیشرت اصرار بورزد. دیگری ممکن است فقط بخواهد رنگ آبی بپوشد. لباس پوشاندن به کودکان با وسواس لباس پوشیدن در صبح می تواند برای والدین و کودکان تبدیل به یک کابوس شود و خلق همه را قبل از کار و مدرسه خراب کند.
کودک با وسواس لباس پوشیدن که تمام روز فکرش روی فشاری است که دوخت جوراب روی انگشتان پایش،وسر آستین هایش روی مچ دستانش وارد می آورد،ممکن است در تمرکز این کار کلاسی دچار مشکل شود. در وسط یک طوفان برفی،کودکی با وسواس لباس پوشیدن ممکن است نتواند پوشیدن کلاه،دستکش و چکمه زمستانی را تحمل کند. در تابستان،کودکی ممکن است اصرار کند که بلوز آستین بلند و شلوار بپوشد. یک نوجوان با حساسیت به لباس پوشیدن ممکن است از پوشیدن شلوار گرمکن گشاد «احمقانه» اش خجالت بکشد و نتواند شلوار جین آبی را که هر بچه باحالی درمدرسه می پوشد،بپوشد چراکه شلوار جین باعث میشود احساس فشرده شدن،ساییده شدن و کلاستروفوبیا (ترس فشرده شدن در جای تنگ) کند.دختری که نمی تواند مثل دوستانش لباسهای کوتاه تزیین دار بپوشد چرا که آنقدر قلقلکش می دهد که بقیه فکر میکنند عجیب غریب است از نمونه های اختلال پردازش حسی است.
درمان وسواس لباس پوشیدن در کودکان
قابل درک است که بسیاری از والدین از اینکه مطابق خواسته فرزندشان لباس خریداری کنند ناامید می شوند. خصوصاً ممکن است فامیلهای شوهر (یا زن) در اینجا بی محبتی کنند و پدر یا مادر را به خاطر اینکه آنقدر «احمقانه» لی لی به لالای کودک می‌گذارد سرزنش کنند . با وجود اینکه مشکل پسندی در انتخاب لباس ممکن است جنبه رفتاری داشته باشد،این می تواند کمک برای والدین باشد که یادآوری کنیم کودکان دارای مشکلات حسی اغلب به سبب تفاوت های عصبی شناختی شان در این زمینه مشکل دارند. و مشابه بسیاری از اختلالات پردازش حسی دیگر،این مسئله با گذشت زمان و با کمک یک کاردرمانگر که می تواند در عین تطبیق با نیازهای کودک،حساسیت لمسی او را کاهش دهد،بهتر می شود.
قابل پیش بینی بودن،کمک کننده است. بگذارید کودک با وسواس لباس پوشیدن چیزی را که می‌خواهد بپوشد،شب قبلش انتخاب کند. اگر کودک با برنامه های دیدنی،مثل تقویم و منوی غذا،بهتر می فهمد،یک برنامه لباس بسازید. اگر والد یک تیشرت قابل قبول پیدا کرد،چند تا بخرد. اگر کودک با حساسیت لباس پوشیدن به رنگ خاصی علاقه دارد،بگذارید لباسهایش را از آن رنگ انتخاب کند. سعی کنید با اضافه کردن راه راه،طرح خال خال،یا طرح های دیگری که رنگ های اضافه هم دارند،کمی تنوع ایجاد کنید. از مشاوره کاردرمانی حسی برای انتخاب لباس ها و برنامه روزانه لباس پوشیدن استفاده کنید.
کاردرمانی حسی و درمان حساسیت لباس پوشیدن در کودکان
در ادامه تعداد راهکارهای بیشتری برای لباس پوشیدن و آورده شده است:
لباس های نو را چندین بار بشویید تا آهار آن که سبب به خشک و ناراحت کننده بودن لباس می شود از بین برود. این کار همچنین باعث می شود آفت کش های باقی مانده در لباس هایی که از خارج وارد کشور شده اند از بین بروند. می توانید خرید لباس هایی که قبلاً چندین بار شسته شده اند هم در نظر داشته باشید. آنها را می توانید در فروشگاه های دسته دوم لباس تهیه کنید.
اگر کودک به مواد شیمیایی و رنگ ها حساس است،تنها از لباس هایی که با الیاف طبیعی تهیه شده اند استفاده کنید،که به طور کلی نرم تر و راحت ترند.
از خرید لباسهای که با مواد ضد حریق تلفیق شده اند اجتناب کنید که مطالعات کم کم در حال اثبات این هستند که این مواد سمی هستند و در هورمون ها مداخله ایجاد می کنند.
از نرم کننده ها اجتناب کنید چرا که مقادیر اندکی مواد شیمیایی بالقوه خطرناک دارد که می تواند سبب مشکلات تنفسی و خارش پوست شود. موارد امنیتی را رعایت کنید تا جایی که میتوانید از مواد طبیعی شخصی و خانگی استفاده کنید.
والدین می‌توانند در ساعات فراغت کودک را هم با خود به خرید ببرند یا این که همراه هم به صورت آنلاین خرید کنند.این سبب می شود که کودک با اختلال پردازش حسی روی اتفاقی که قرار است روی بدنش بیفتد احساس کنترل بیشتری داشته باشد.
محرک های لباس ها را از بین ببرید یا از خرید آن ها اجتناب کنید،مثلاً برچسب،مارک،نخ های خارش زا،پارچه‌ی کشی،ساق کشی،کش کمر،یقه تنگ و یقه اسکی،و گلدوزی.به والدین بیاموزید که انگشتانش آن را در امتداد خطوط دوخت حرکت دهند تا مناطق خارش زا،و حساسیت زا را پیدا کنند. اگر امکان اجتناب از حساسیت‌زا ها وجود ندارد (کودک مجبور است نوع یونیفورم خاص بپوشد یا از نوعی پیراهن که آزارش میدهد خوشش می آید.) والدین می توانند قسمت آزاردهنده را با چسب های مخصوص بپوشانند. این یک راه حل دائمی نیست اما تا چند دوره شست‌وشو باقی می‌ماند.
با یک کاردرمانگر حسی مشورت کنید تا تکنیک های حساسیت زدایی را فراگیرید،مثلاً فشار عمقی و فشار مفصلی قبل از پوشاندن لباس.
پوست خشک و پوست پوسته را بتراشید و قبل از پوشاندن لباس از مرطوب کننده های با کیفیت به بدن کودک بمالید،خصوصا در زمستان و آب و هوای خشک.
برخی والدین و کاردرمانگران از اضافه کردن اسید های چرب ضروری مثل روغن ماهی به رژیم کودک نتایج خوبی دریافت کرده‌اند،از جمله بهبود خلق و کاهش حساسیت به لباس.
انتخاب های مختلف را مورد بررسی قرار دهید مثلاً جورابهای بدون خط دوخت،یا پوشیدن جوراب به صورت پشت و رو،جوراب شلواری نرم،ساق،و تاب‌های زیر لباس،انواع دیگر لباس مثلاً به جای جین،شلوار گرمکن نرم یاساق چسب از جنس دنیم.
لباسهای مناسب در کودکان اختلال پردازش حسی
در حال حاضر چندین شرکت وجود دارند که در زمینه لباسهای حسی فعالیت می کنند،از جمله:
( com ) ( EZ Socks ) : این جوراب ها برای کودکان و بزرگسالان،حلقه ای برای گرفتن و کشیدن راحت دارند که یادگیری نحوه ی پوشیدن جوراب را برای کودکان آسان می کند. همچنین برای نوجوانان و بزرگسالانی که دارای محدودیت عملکرد ظریف در دست،دامنه تحرک کم،ضعف در هماهنگی و غیره هستند نیز مفید است.
( Com ) ( Fun and Function ) : دسته‌ای از بلوزهای آستین بلند و آستین کوتاه آرامش و فشار ملایم فراهم می آورند می توان آنها را به تنهایی یا زیر لباس های دیگر پوشید.
( Com ) ( Hanna Andersson ) : لباس و زیرپوش های نرم با کیفیت بالا برای نوزادان،کودکان و زنان. چندین نوع زیرپوش حسی برای دختران و پسران که کش آزاردهنده هم ندارند.
( Com ) ( smartknit kids ): جورابهای کشی بدون خط دوخت برای کودکان،نوجوانان و بزرگسالان که رطوبت را جذب میکند. همچنین زیرپوش های کشی بدون خط دوخت برای دختران و پسران،و به علاوه،سینه بندها و تاپ های فشاری بدون خط دوخت. این شرکت همچنین برای کودکانی که ارتزهای ( AFO ) و ( KAFO ) می پوشند،جوراب های بدون خط دوخت تولید می کند.
( Net ) ( Soft Clothing ) : تاپ،شلوار (از جمله شلوار های دنیم مصنوعی) ،بلوز-دامن،کت و کاپشن های نرم و بدون مارک،برای دختران و پسران. جوراب های پلی استر بسیار نرم و بدون خط دوخت. زیر پوش های بافت طبیعی بدون خط دوخت برای پسران و دختران.
( Com ) ( Teres Kids ) : لباس های پارچه ای صد در صد طبیعی آمریکایی،بدون مارک،باخت دوخطی از بیرون لباس که هوشمندانه به صورت مسطح درآمده است،شامل بلوزهای آستین بلند و آستین کوتاه،بلوز-دامن،ساق،و شلوار برای دختران و پسران.
والدین می توانند به راحتی لباسهای حس – پسند در فروشگاهها بیابند،از جمله زیرپوش های نرم بدون دوخت،بدون مارک لباسهای دخترانه نرم مانند جوراب شلواری های نخی. برخی کودکان و نوجوانان فشار جذبی لباس های ورزشی ( Under Armour ) ،لباس های دوچرخه سواری ( Lycra ) ،و جوراب شلواری ،تاپ ها را دوست دارند. با انجام تکنیک های ماساژ عمقی و تحریکات لمسی طبقه بندی شده در کاردرمانی حسی می توان به مرور وضعیت حسی کودک را تعدیل نمود.
یک کودکان اوتیسم در طول روز با مشکلات فراوانی در زمینه حسی مواجه می شود. این مشکلات موجب به هم ریختگی و کج خلقی در کودک می گردد. والدین کودکان اوتیسم از اوتیسم خفیف تا شدید با اختلالات حسی درگیر هستند. دکتر اوتیسم به تشخیص این مشکلات حسی میپردازد. کاردرمانی حسی با انجام تمرینات یکپارچگی حسی اوتیسم موجب بهبود مشکلات حسی و اختلال پردازش حسی در درمان کودکان اوتیسم می گردد. مرکز یکپارچگی حسی دکتر صابر در دو شعبه غرب و شرق تهران به درمان مشکلات حسی کودکان اوتیسم با تجهیزات ویژه مرکز نظیر اتاق سنسوری روم، ماساژ درمانی و اتاق تعدیل شنیداری می پردازد. مشکلات حسی در اوتیسم بسته به شدت اختلال اوتیسم و مشکلات همراه در هر کودک متفاوت است، اما نقاط مشترکی در همه موارد وجود دارد. در بعضی کودکان مشکلات حسی در حس بینایی، شنوایی و لامسه و حس عمقی پررنگتر است. اما در مواردی اختلال حس بویایی و چشایی بیشتر مشاهده می شود. در این مقاله به توضیحاتی در زمینه مرکز توانبخشی اوتیسمپرداخته می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علائم مشکلات حسی اوتیسم
اختلالات پردازش حسی در کودکان اوتیسم بیشتر با نمود مشکلات شنیداری ظاهر می شود. بسیاری از والدین کودکان اوتیسم به منظور حذف صداهای مزاحم از گوش گیر استفاده می کنند در صورتی که هرگز نباید به طور مداوم از این وسیله استفاده کرد چون در این صورت مغز نقش جبرانی را ایفا می کند و حساسیت به مرور شدیدتر می شود حداقل نیمی از روز را باید بدون استفاده از گوش گیر ها سپری کرد .اگرچه کودک اوتیسم به انواع صداهای خاص بسیار حساس است اما این احتمال بسیار زیاد است که ممکن است فقط توانایی شنیدن حروف صدادار را داشته باشند گفتار درمان متخصص با کشدار کردن و بیان واضح حروف بی صدا به درک شنیداری کودک کمک فراوانی می کند. وقتی بزرگسالان کودک اوتیسم را مستقیم خطاب قرار میدهند با او صحبت میکنند مفهوم کلام آنها را درک می کند اما در صورت مکالمه سریع دو نفر گفتار آنها برای کودک اوتیسم به مثابه یک زبان کاملاً بیگانه است. آزمایش های زیادی را بر روی نحوه پردازش سیستم شنوایی مرکزی انجام شده است این مطالعات به تفصیل در مبحث تفکر تصویری شرح داده شده است. عملکرد کودکان اوتیسم حیرت آور است زیرا طیف وسیعی از این کودکان در تفکیک کلمات مرکب مانند ( life boat ) و ( light buld ) دچار سردرگمی می شدند.
مشکلات حسی کودکان اوتیسم در بینایی
تعدادی از کودکان اوتیسم با پردازش بصری مشکلی ندارند اما بسیاری از مبتلایان به اختلال طیف اوتیسم دچار این معضل اند. به علت اختلال حسی بعضی ها از گوشه چشم خود نگاه می کنند چون فقط در آن صورت همه چیز را واضح و کامل می بینند. این کودکان باید به چشم پزشکی متخصص در نحوه پردازش اطلاعات به وسیله های مغز مراجعه کنند. نوسان های لامپ های فلورسنت در این کودکان باعث بروز مشکلاتی می شود. استفاده از یک کلاه لبه دار نیز از ورود این نور های آزار دهنده ممانعت می کند. کاردرمانی حسی در این زمینه با طراحی اتاق تاریک به کاهش مشکلات حسی کودکان اوتیسم کمک می کند. برای بسیاری از افراد نوسان‌های نور در صفحه کامپیوتر مشکل زا است. مناسب ترین نمایشگر کامپیوتری موجود برای کودکان و بزرگسالان در طیف اوتیسم،لپ تاپ یا صفحه مسطح فاقد لامپ فلورسنت است. افراد بسیاری را می بینیم که دارای مشکلات زیادی در روخوانی اند و دلیل اصلی عدم توانایی های آن ها در خواندن لرزش لغات یا چاپ سیاه در متن سفید است. چاپ متون بر زمینه آبی کم رنگ خاکستری و قهوه ای باعث کاهش این تضاد و بهبود روخوانی این افراد می شود. روش دیگر استفاده از پوشش ها و یا عینک های رنگی است که با مراجعه به عینک فروشی ها و امتحان عینک هایی با شیشه های دارای رنگ های روشن و مات می توان اثربخشی آنها را آزمود. در بیشتر موارد شیشه‌هایی با رنگ های صورتی، مات، بنفش، قهوه ای مایل به بنفش یا قهوه ای ملایم موثرتر است.
کاردرمانی شنیداری یکی از قسمت های مهم در روند درمان کودکان اختلال یادگیری است که در مرکز درمان اختلال یادگیری دکتر صابر انجام می شود. کاردرمانی و گفتار درمانی در حیطه اختلال یادگیری در سالهای اخیر پیشرفت داشته است. مشکلات توجه شنیداری و حافظه شنیداری از مشکلات شایع کودکان اختلال یادگیریمی باشد که موجب اختلال در روند یادگیری و ادراک کودکان در حیطه آگاهی واجی و تمیز شنیداری می گردد.تمرینات توجه شنیداری در کودکان و حافظه شنیداری در کاردرمانی شنیداری در کنار گفتار درمانی کودکان اختلال یادگیری می تواند در روند درمان این کودکان موثر باشد.
جهت تماس با مرکز درمان اختلال یادگیری، کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کاردرمانی شنیداری در کودکان اختلال یادگیری
در بخش کاردرمانی شنیداری راهبردهایی برای فراهم آوردن امکاناتی جهت تجربه های یادگیری پیش دبستانی توصیه می شود. این فعالیت ها شامل
۱ – فعالیت های آگاهی از نظام صوتی و ادراک شنیداری
2- فعالیت های ادراک دیداری
۳- فعالیتهای ادراک بساوایی به حرکتی
۴- فعالیت هایی به منظور انسجام یافتگی دستگاه های ادراکی است.
فعالیت های آگاهی واجی و ادراک شنیداری
بسیاری از کودکان دچار اختلالات یادگیری برای کسب مهارت های شنیداری نیاز به آموزش های خاص دارند. در این قسمت به بحث درباره آگاهی واجی،توجه شنیداری،تمایز شنیداری و حافظه شنیداری می پردازیم.
آگاهی واجی
برای موفق شدن در مراحل آغازین خواندن،کودک باید توانایی شنیدن صدای هر یک از واژه های زبان را داشته باشد و نیز باید بفهمد که واژه های شنیده شده ترکیب این صداهای منفرد در قالب واژه هاست.
شعرهای کودکستانی: شعرهای کودکستان ای را برای کودک بخوانید. ضمن آنکه او به تصاویر نگاه میکند بر قافیه های شعر تاکید کنید. کودکان از تکرار چندین بار شعرهای کودکستانی لذت میبرند. گاهی کلمه هم قافیه را نگویید و از کودک بخواهید آن کلمه را بگوید. به طور مثال (پاییزه، پاییزه، برگ درخت….)
واژه های قافیه دار: قافیه پردازی برای کودکان پیش دبستانی بازی لذت بخشی محسوب می شود. ترانه های موزون و شعرهای کودکستانی منابع موجود برای فعالیت های قافیه دار است. رافی خواننده مجموعه ای از نوار های شاد دارد که در میان کودکان خردسال خواهان زیادی پیدا کرده است. از کودکان سوال می شود کدام یک از این آواز ها خیلی خنده دار است. (آیا شما تا حالا مگسی را دیده‌اید که کراواتی را ببوسد؟) دنبال کردن این بازی می تواند کودک را به فکر واژه های هم قافیه دیگری بیاندازد که میتوان جایگزین واژه های شعر کرد. برای واداشتن گروهی از کودکان پیش دبستانی به فکر کردن می توان پرسید: (آیا تا حالا دیده اید که یک قلاب کتابی را ببوسد؟) یا ( آیا تا به حال مادر بزرگی را دیده‌اید که لباس خواب را ببوسد؟) اینها همه روش هایی لذت بخش برای آگاهی از نظام صوتی است.
توجه شنوایی و تفکیک صداها در واژه ها: برای کمک به کودکان در تشخیص صدا های موجود در کلمه های گفته شده،کارتی را که تصویری بر آن است که اسمش کلمه ای کوتاه محسوب می شود جلو کودک بگذارید.یک مستطیل هم زیر تصویر بکشید و آن را به تعداد واج های موجود در کلمه تقسیم کنید. از کودک اختلال یادگیری بخواهید اسم تصویر را آرام بگوید. هر صدایی که تلفظ می شود روی یکی از مستطیل ها یک ضربه بزنید.
شمارش صداها: چیزهایی مثل چوب های بستنی یا چوب های معاینه حلق تهیه کنید. روی کارت کلمه ای کوتاه را همراه با تصویر مصداق آن بنویسید. کلمه های دیگری را با همان تعداد حروف از نظر صداها (به طور مثال،کار/شاد/لامپ) به کار ببرید. برای شمارش صداها،کلمه را آرام بگویید و از کودک بخواهید با ضربه زدن برای هر صدا تعداد صداهای آن را بشمارد. تعدادی از کارت ها را می توان هم با تصویر و هم با کلمه درست کرد. و تعداد دیگری را فقط با تصویر.
معما های قافیه دار: کاردرمان مجموعه‌ای از کلمات را انتخاب میکند که یکی هم قافیه با سر و بقیه هم قافیه با چانه باشد. معما به گونه ای مطرح میشود که جواب آن یا هم قافیه با سر باشد یا با چانه. کودکان به عضوی از بدن خود که هم قافیه با جواب معما ست اشاره میکنند. به طور مثال، ( وقتی پرندگان گرسنه هستند،می خورند) کودکان به چانه هایشان اشاره می کنند زیرا هم قافیه با دانه است. این تمرین را با بخش‌های دیگر بدن،کلمه هایی که هم قافیه با دست یا زانو یا بازو و یا ساق پاست تکرار کنید.
جایگزین کردن صدا: این فعالیت دشوارتر از فعالیت قافیه سازی است. یکی از ترانه‌های رافی که روی نوار ضبط شده است،(سیب ها و موز ها) نام دارد،که کودکان خردسال خیلی آن را دوست دارند و برای جایگزینی باجه ها از آن استفاده میشود.
حذف صدا ها: ضمن این فعالیت کودکان یاد میگیرند کلمه‌ای را پس از حذف یکی از صداهای آن بگویند و آن کلمه را بدون آن صدا تلفظ کنند. به طور مثال برای حذف یک هجا به کودک اختلال یادگیری می گوییم: بگو زمین بازی. حالا آن را بدون بازی بگو. این تکلیف وقتی یک واج حذف شود مشکل تر می شود. مثلاً به کودک می گوییم: بگو توپ. حالا آن را بدون ت بگو. بگو انبوه . حالا آن را بدون ن بگو.
تشخیص صداهای اول کلمه. سه کلمه- مثلاً فضانورد،کوه و دوچرخه- به کودک گفته میشود،سپس او باید بگوید کدام کلمه اولش مثل اول کلمه کاج است. از کودک اختلال یادگیری بخواهید فکر کند چه کلماتی اولش مثل اول کلمه تاب است. تصاویر کلماتی را که اولش مثل اول کلمه تاب است،یا تصاویر کلماتی را که با صدای ت شروع میشود،پیدا کند. به او تصویر ۳ شی مختلف (مثلاً گلابی،توپ و ماشین) را نشان دهید و از او بخواهید تصویری را که اولش مثل کلمه تاب است پیدا کند.
ترکیب کردن حروف بی صدا،دو حرف هم صدا،حروف آخر کلمه ها و حروف صدادار: فعالیت های مشابهی را میتوان برای کمک به یادگیری کودکان اختلال یادگیری تدوین کرد تا درک شنیداری آنها تقویت شود و بتوانند بین آوا های مختلف تمایز قائل شوند.
ترکیب صداها: صداهای واژه ای را به طور جداگانه تلفظ کنید و از کودک بخواهید با ترکیب صداها آن کلمه را بگوید. به طور مثال با م ، َ ، ن ، کلمه مَن را بسازد و بگوید.
توجه شنیداری در کودکان اختلال یادگیری
تمرینات توجه شنوایی از موارد مهم در درمان اختلال یادگیری است، تمرینات توجه شنیداری شامل موارد زیر است
گوش دادن به صداها: کودکان اختلال یادگیری چشم هایشان را می بندند و به صداهای اطراف گوش میدهند. به طور مثال،به صدای ماشین ها،هواپیما،حیوان ها و سایر صداهای بیرونی و صداهای اتاق مجاور.
صداهای ضبط شده: صدای هواپیما،قطار،حیوان ها و زنگ را میتوان ضبط کرد،سپس برای کودک اختلال یادگیری در کلاس های کاردرمانی شنیداری پخش کرد و از آنها خواست که صداها را تشخیص دهند.
تشخیص صدا هایی که معلم تولید می کند: کودکان چشم هایشان را می‌بندند و صداهایی را که کاردرمان شنیداری ایجاد میکند نام میبرند. مثالهایی از این صداها شامل انداختن مداد روی زمین،پاره کردن ورق کاغذ،استفاده از منگنه،بالا و پایین زدن توپ،امام صادق تراشیدن مداد،ضربه زدن به لیوان،باز کردن پنجره،خاموش کردن چراغ،ورق زدن کتاب،بریدن چیزی با قیچی،باز کردن کشو،صدای جرینگ جرینگ پول سکه ای و نوشتن با گچ روی تخته سیاه.
تشخیص صدای خوراکی ها: از کودک اختلال یادگیری بخواهید به صدای انواع خوراکی ها مثل کرفس،سیب یا هویج هنگام خوردن، بریدن یا خرد کردن گوش کنند.
تشخیص شی از طریق صدای به هم خوردن آن: برای تقویت توجه شنوایی کودکان مواد کوچک و سفتی نظیر سنگریزه ها،دانه های نخود و لوبیا،گچ،نمک،ماسه یا برنج را داخل ظرف هایی بریزید و در آنها را ببندید. کودکان اختلال یادگیری باید با تکان دادن ظرف و گوش کردن به صدای آن،شی داخل ظرف را تشخیص دهند.
گوش کردن به نمونه‌های صدا: کودکان اختلال یادگیری چشم‌هایشان را می‌بندند یا طوری قرار میگیرند که به طرف کاردرمان نباشد. کاردرمان شنیداری، دست هایش را به هم میزند،ضربه هایی به طبل میزند،یا توپی را چند بار به زمین میزند. می توان صدا را با آهنگ خاصی ایجاد کرد- مثلاً آهسته،سریع،سریع. از کودک اختلال یادگیری خواسته می شود تعداد ضربه های نواخته شده را بگویند یا نمونه های اجرا شده را تکرار کنند.
تمیز شنیداری در کودکان اختلال یادگیری
توجه شنیداری نزدیک یا دور: کودک با اختلال یادگیری با چشمان بسته باید تشخیص دهند صدا از کدام قسمت اتاق می آید و آیا نزدیک است یا دور.
توجه شنیداری در تشخیص صدای بلند یا آهسته: به کودک اختلال یادگیری کمک کنید که بین صداهای بلند و آهسته ای که معلم ایجاد میکند تمایز قائل شوند.
توجه شنوایی در تشخیص زیر و بمی صدا: کودک اختلال یادگیری باید یاد بگیرند تفاوت بین صداهای زیر و بمی را که معلم ایجاد می کند تشخیص دهند.
کشف صدا: یکی از کودکان اختلال یادگیری جعبه موسیقی یا ساعتی را که تیک تاک میکند مخفی میکند و بقیه سعی میکنند از روی صدا محل آن را پیدا کنند.
توجه شنیداری و دنبال کردن صدا: کاردرمان یا یکی از کودکان اختلال یادگیری در خارج اتاق راه میرود و سوت میزند.بقیه کودکان باید سعی کنند از روی صدا محل منبع صدا را تعقیب کنند.
حدس زدن با چشم بسته: یکی از کودکان اختلال یادگیری گروه بازی چیزی می‌گوید یا صدای حیوانی را در می آورد.دانش‌آموزی که چشمش بسته است باید حدس بزند صدا متعلق به چه کسی است.
حافظه شنیداری در اختلال یادگیری
تمرینات حافظه شنوایی:پنج یا شش شی را جلو دانش آموز بگذارید و از او بخواهید که خواسته های شما را به همان ترتیب اجرا کند: مکعب سبز را روی دامن جین،گل زرد را زیر صندلی جان و توپ نارنجی را داخل جامیزی جو بگذار. همزمان با فعال‌تر شدن حافظه شنیداری دانش آموز می توان تعداد خواسته‌ها را بیشتر کرد.
اجرای دستور ها: به کودک اختلال یادگیری چند تکلیف ساده بدهید که انجام دهد. به طور مثال،یک مربع قرمز بزرگ روی کاغذ بکشد، یک دایره کوچک سبز زیر مربع رسم کند و سپس با یک خط سیاه دایره را به گوشه راست بالایی مربع وصل کند. این دستورها را میتوان ضبط کرد و در مرکز اختلال یادگیری به کمک گوشی به کارشان گرفت.
حافظه شنوایی و به خاطر سپردن فهرست اعداد یا واژه ها: به کودکان اختلال یادگیری کمک کنید تا به درستی از اعداد یا واژه های ساده را به خاطر بسپارد. فعالیت را با دو عدد یا دو واژه شروع کنید و از او بخواهید تکرار کند. وقتی کودک اختلال یادگیری موفق شد که این تکالیف را انجام دهد به تدریج در فهرست مذکور بیفزایید. در ابتدا با استفاده از یادآوری کمک کننده ای دیداری به شکل تصویر ممکن است مفید باشد.
شعرهای کودکستانی: از کودکان بخواهید ترانه ها و شعرهای کودکستانی را به خاطر بسپارند و با ضرب گرفتن با انگشتان آنها را بخوانند.
مجموعه اعداد: مجموعه ای از اعداد به کودک اختلال یادگیری بدهید و از او سوال هایی درباره این مجموعه بکنید. مثلا( چهارمین عدد این مجموعه را بنویس: ۴، ۹، ۱، ۸، ۳، ) دستورالعمل های دیگر می تواند به صورت نوشتن بزرگترین عدد،کوچکترین عدد،نزدیکترین عدد به عدد ۵ ،آخرین عدد،نزدیکترین عدد حسن خود و جزء آن باشد.
برنامه های تلویزیونی: از کودک اختلال یادگیری بخواهید به یک برنامه تلویزیونی نگاه کنند و چیزهای معینی را به خاطر بسپارند. به طور مثال: (امشب برنامه جادوگر اوز را تماشا کنید و فردا تعریف کنید که دوروتی چه سرزمین هایی را دیده است).
رفتن به کره ماه: بازی «صندوقچه مادربزرگ» یا «رفتن به نیویورک» را میتوان به بازی‌های روز تبدیل کرد. به طور مثال می توان گفت: در سفری به کره ماه لباس فضانوردی ام را پوشیدم. کودک اختلال یادگیری جمله را تکرار می کند و یک کلمه یا عبارت مثلا«کلاه ایمنی» را به آن اضافه می کند. برای کمک به حافظه شنیداری می توان از تصاویر نیز استفاده کرد.
تکرار جمله ها در تقویت حافظه شنیداری: جمله ای را با صدای بلند بگویید و از کودک اختلال یادگیری بخواهید که آن را تکرار کند. در آغاز از جمله های ساده و کوتاه استفاده کنید،سپس جمله های مرکب و جمله های پیچیده به کار ببرید.
تنظیم توالی حروف و اعداد: چند حرف از حروف الفبا را به ترتیب بخوانید ولی یکی از حروف را از بین آنها حذف کنید.از کودک اختلال یادگیری بخواهید حرف یا عدد حذف شده را بگوید. مثلا ت ، ث ، ج ، ( مکث کنید یا ضربه بزنید)، ح ، ۳، ۴ (مکث کنید یا ضربه بزنید) ، ۶، ۷ ،
تنظیم رویدادها و حافظه شنیداری: داستان کوتاهی از مجموعه رویدادهای مربوط به هم را انتخاب کنید و برای کودک اختلال یادگیری بخوانید. سپس از آنها بخواهید رویدادها را به همان ترتیبی که شنیدند بازگو کنند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
ماساژ درمانی کودکان بی قرار شامل ماساژ درمانی برای آرامش یا ماساژ ریلکشیسن کودکان می باشد. ماساژ درمانی نوزاد استفاده های متعددی دارد ماساژ نوزاد در برطرف کردن درد های شکمی و یبوست کودک ، و ماساژ ریلکسی برای کودکان در درمان مشکلات خواب بسیار مفید است. مرکز ماساژ درمانی کودک دکتر صابر به صورت تخصصی بر روی ماساژ برای بدخلقی کودکان و نوزادان و ماساژ درمانی برای گریه نوزاد و انواع ماساژ های درمانی در حیطه کودکان در دوشعبه غرب و شرق تهران فعالیت می نماید.
نوزادان به طور میانگین 2 ساعت در طول 24 ساعت گریه می کنند. اغلب علت دیسترس به صورت آشکارا مشاهده می شود و به آسانی درمان پذیر است. به هر علت اگر نوزاد شما گریه میکند او را بغل بگیرید. نتایج حاصل از تحقیقات نشان داده که والدینی که سریعتر به گریه نوزاد شان پاسخ میدهند گریه نوزاد شان زودتر قطع می شود و ریلکسی نوزاد بیشتر است. در بعضی موارد نوزادان بی نهایت گریه می کنند که می تواند برای والدین خسته کننده باشد. ماساژ درمانی برای کودکان بیقرار ممکن است گریه نوزاد را آرام کند. حتی اگر آن انجام نشد شما می توانید راه دیگری را پیدا کنید. شما و کودکتان حتما از ماساژ درمانی برای آرامش لذت می برید.
مقابله با گریه های کج خلقی و ماساژ درمانی برای بدخلقی نوزادان
بسیاری از والدین ممکن است احساس کنند که پاسخ به گریه کودک کار اشتباهی است. و این ممکن است او را از بین ببرد و انتظارات غیر واقعی از زندگی به او بدهد. نتایج یکی از مطالعات نشان میدهد که نوزادانی که در حال گریه کردن هستند زمانی که شانه مراقب برداشته می شود آرام می شوند و همچنین آنها از نظر بینایی هوشیار میشوند. این امر نشان می دهد که این توجه طبیعی است. بررسی روانشناسی کودک تخمین زده است که به وسیله پاسخ به نیازهای بچه، والدین واقعاً به ساختن اعتماد به نفس او کمک می کنند. طبیعت همچنین از این تئوری ها حمایت می کند. مطالعه نشان داده است که مادران می توانند یک گریه را زمانی که جدی نیست تشخیص دهند. اگر شما سفت باشید بچه ممکن است بیشتر گریه کند. او ممکن است به وسیله فرد دیگری آرام شود. همچنین یک فرصت برای استراحت به شما می دهد.
قنداق و ریلکسی نوزاد
شرایطی را که نوزاد می تواند احساس امنیت کند را آماده کنید. آن مهم است که بازوهایش خم باشد. بالای سر او قرار بگیرید تا بتواند انگشتانش را بمکد.
ماساژ برای کودک نا آرام
اگر بچه شما برای مدت طولانی گریه می کند و شما علت آن را نمی‌دانید ممکن است اعتماد به نفس شما پایین بیاید و ممکن است شما احساس ناراحتی، و ناامیدی و خستگی کنید. اگر شما به دلیل گریه کردن کودکتان، احساس عصبانیت دارید او را در یک مکان امن قرار دهید مثلاً تختخوابش و چند دقیقه دور باشید تا آرام شود. با دکترتان یا ماسلژ درمان برای مشاوره تماس بگیرید. ماساژ درمانی برای کودک نا آرام بسیار مفید می باشد.
دلایل بی قرار تیبیکال کودک:
گرسنگی
احتیاج به تغییر پوشک
میل به در آغوش گرفتن
نیاز به خواب
عوض کردن پوزیشن کودک بی قرار
کودک نا آرام خیلی تحریک می شوند
احساس درد دارند یا ناراحتند
نزدیکی جسمی
بچه ها ممکن است با در آغوش گرفتن آرام شوند. شما ممکن است احساس کنید آن اشتباه است.
حرکت
در حالی که او را بغل کرده اید به بیرون خانه حرکت کنید. او را در کالسکه بچه قرار دهید. یا او را با یک وسیله به بیرون ببرید.
حواس پرتی
سعی کنید حواس بچه را پرت کنید. با یک موبایل یا اسباب بازی.
حمام کردن
آب می تواند آرام بخش باشد. سعی کنید بچه خود را به حمام ببرید.
ماساژ برای کودکان بی قرار و ماساژ ریلکسیشن
ماساژ برای بی قراری روش مناسبی است، اما اگر بچه شما به گریه کردن ادامه داد ماساژ را متوقف کنید، او را در یک حوله گرم نگه دارید و بالا بیاورید، شما ممکن است که بتوانید بین زمانی که گریه میکند او را ماساژ دهید. ماساژ برای بدخلقی نوزادان مفید است، اما سعی نکنید زمانی که او مضطرب است آن را انجام دهید.
سعی کنید از ماساژی استفاده کنید که کودک بی قرار شما از آن بیشترین لذت را می‌برد. ماساژ افلوراژ تسکین دهنده و آرام بخش است. که به صورت آرام، محکم و ریتمیک هستند. بیشترین تمرکز شما برای ماساژ درمانی نوزاد باید روی جلو و پشت پای کودک باشد.
اگر نوزاد شما با ماساژ درمانی انس گرفته است شما می توانید از ماساژ درمانی برای آرامش کودک زمانی که او گریه میکند استفاده نمایید. اگر قبلاً کودک ماساژ داده نشده است کودک را چندین بار در وضعیت گریه کردن او،ماساژ دهید.
برای ماساژ افلوراژ پشت، یک دست را از پشت عبور دهید و فقط از زیر گردن ماساژ دهید تا زمانیکه به آخر رسیدید. دست دیگرتان را در موقعیتی که قبل از اینکه دست اولتان تمام شود، قرار دهید. با هر دو دستتان ماساژ دهید. چندین بار تکرار کنید.
برای ماساژ افلوراژ کودک بی قرار ، یک دست را زیر شکم و یک دست را زیر سینه قرار دهید. پایین شکم را ماساژ دهید. دست دیگرتان را در موقعیتی که شما میخواهید شروع کنید قرار دهید. درست قبل از اینکه دسته اولتان تمام شود با دست دوم ماساژ را شروع کنید. چند بار تکرار کنید. با یک دست همیشه در ارتباط با بدن کودک خود باشید.
گزارش یک مادر: من لورا را در مدت 4 هفته به درمانگاه گریه بردم. او دائماً زمانی که 2 روزه بود گریه می کرد. در این زمان من خسته شده بودم (او زیاد نمی خوابید). ماساژ درمان کودک برای دیدن او به خانه ما آمد. زمانی که او گریه نمی کرد به من نشان داد که چگونه یک ماساژ بدنی را برای او انجام دهم. من توانستم ببینم که در ابتدا او ماساژ را دوست دارد. الان من او را چندین بار در هفته ماساژ می‌دهم و زمانیکه او او گریه می کند ماساژ برای آرامش ،معمولاً او را آرام می کند. او خیلی بهتر شده است و راحت می خوابد. من فکر می کنم که ماساژ واقعاً به او او کمک کرد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اختلال پردازش حسی در کودکان شامل اختلال در حس چشایی و اختلال حس بویایی به صورت بیش حسی و کم حسی و حساسیت بویایی و یا مشکل حس چشایی می باشد. حس چشایی و حس بویایی در اختلالاتی نظیر اوتیسم و اختلال پردازش حسی دچار مشکل می شود. اختلالات حس چشایی در اوتیسمموجب مشکلات در تغذیه کودک و اختلالات تکلم می شود. اختلال حس بویایی در اوتیسم نیز شامل حساسیت بویایی بالا و حساسیت چشایی می باشد. مشکل پردازش حسی با روش های درمانی نظیر اتاق تعدیل حسی در درمان اختلال حس بویایی و چشایی،ماساژ درمانی داخل دهان برای اختلال حس چشایی و سنسوری روم برای اختلال پردازش حسی در مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی دکتر صابر قابل درمان می باشد. متخصصین اختلال یکپارچگی حسی کودکان در مرکز دکتر صابر به درمان تخصصی رژیم حسی در کودکان اوتیسم و کودکان با مشکلات حسی می پردازند. کاردرمانی در منزل از دیگر امکانات مرکز می باشد.
حس چشایی و حس بویایی
هیچ چیز مشابه بوی خوش رز در شکوفه ها،رایحه پخت و پز غذا در فر،چشیدن طعم های عالی نیست. همه ما عاشق شراب قرمز،یا ماکارونی و پنیر و غذاهایی که به آنها علاقه داریم هستیم.
حس بویایی و چشایی به طور نزدیکی با هم ارتباط دارند و لذت فوق‌العاده‌ای را هنگامیکه در سلامتی و امنیت هستیم برای ما به ارمغان می آورند. حس بویایی تیز ما می تواند بیش از 10000نوع بو را تشخیص دهد،بو هایی مثل بوی بد شیر فاسد شده،بوی بد ماهی،و بسیاری (نه همه آنها را) از بوهای مربوط به گازهای مضر. در حقیقت،از لحاظ شیمیایی حس چشایی ما قادر به مزه کردن ۵ نوع مزه است: ترش،تلخ،شور، شیرین، و ملس . ملس طعمی خوشایند است که از گلهای حاوی اسید گلو ماتیک به دست می‌آید،که در غذاهایی مثل پنیر و سس سویا وجود دارد و گاهی در غذاها برای بالا بردن میزان نمک آنها استفاده می شود.
فرض کنید به دست شما یک برش خیار شور داده شده در حالی که چشم‌های شما بسته است. جوانه های حس چشایی در زبان شما مزه ترشی را میفهمد،گیرنده‌های لمس موجود بر روی زبان شما نرمی و گرد بودن شکل آن را حس می کنند،و حس بویایی شما شوری و چاشنی خیارشور را تشخیص می دهد. اگر شما سرما خورده باشید و دچار گرفتگی بینی شده باشید،نمی توانید طعم غذاها را به درستی درک کنید و اشتهای شما ممکن است کاهش پیدا کند.
هنگامی که افراد در مورد چشیدن طعم فکر می کنند،در واقع آن ها دارند به زبان خود فکر می کنند. اگرچه، طعم های غذا از ترکیب مزه ها بر روی زبان،بوی غذا در سوراخ‌های بینی،بافت آن بر روی سطوح پوششی و دیگر مشخصه هایی مثل دما حاصل میشود. هنگامی که تمامی جوانه های حس چشایی شما همه طعم ها را دریافت کند،شما در واقع بهترین شیرینی را روی نوک زبان،شوری را در کناره های زبان و نوک آن،ترشی را در قسمتهای میانی و کناره ها و تلخی را در قسمت های انتهایی زبان دریافت می کنید. در همین حال حس بویایی شما نکات بسیار ظریف تر از تشخیص و تمایز طعم ها را در اختیار شما قرار میدهد. اگر شما از طعم غذایی که می خواهید بخورید مطمئن باشید و ندانید این غذا چیزی است که شما دوست دارید یا نه،ابتدا آن را قبل از چشیدن بو می کشید. به بیان دیگر برای فهمیدن طعم واقعی غذا،شما ابتدا بایستی آن را در بزاق موجود در آب دهان خود هنگامی که شروع به خوردن آن یا بو کشیدن آن می کنید،حل کنید. بنابراین غذا در طول سطح زبان شما حرکت می کند،و پس از آن است که شما اطلاعاتی در مورد خشکی،ترد بودن،میزان لغزندگی،خمیر مانند بودن آن،سردی،گرمی و امثال اینها را به دست می آورید. شما هنگام جویدن آن را به توده گردی تبدیل می کنید که برای بلع مورد نیاز است و با فرض اینکه شما آن توده گردد را تشکیل دادید و حسابی آن را مرطوب نمودید،بلع و آمادگی آن لقمه بهتر و بهتر می شود.
اختلال حسی در کودکان- مشکل حس چشایی و بویایی
تکامل حس بویایی و چشایی در رحم آغاز میشود. بوی داخل مایع آمینیوتیک رحم به تکامل حس بویایی و چشایی جنین قبل از تولد او کمک می کند. و کودک در بوهای تند و زننده ایی مثل بوی تخم مرغ فاسد شده و رایحه های دلپذیری مثل بوی موز دائماً در حال حرکت است. فقط پس از چند روز از تولد نوزاد،او می تواند بوی مادرش و بوهای مختص به قسمت نوک پستان مادر را از دیگر رایحه ها تشخیص دهد. با توجه به اینکه مایع آمونیتیک زاتا شیرین مزه است اما غذاهای بلعیده شده در طول دوران بارداری سبب تغییر طعم آن مایع می گردد. هیچ تعجبی ندارد وقتی سر و صدا و نق نق کودک به وسیله آب شیرین ساکت می شود. کودک از چشیدن طعم های ترش و شور تا سن چهار ماهگی به شدت اجتناب می کند. برخی کودکان به طور معجزه آسایی لب خوردن همه نوع غذا باز می کنند. اما اغلب،بزرگترها در این مورد انتخاب می کنند آنها چه چیزهایی را بخورند و چه چیزهایی را نخورند. بنابراین جوانه های حس چشایی و گیرنده های حس بویایی تکامل پیدا می کنند و کودک رایحه ها و طعم های جدیدی را تجربه می کند و او می بیند که خانواده و دوستانش غذاهای عجیب و غریبی را مصرف میکنند و او نیز تلاش می کند تجربه های جدید را به دست آورد. اختلال در پردازش حسی در کودکان موجب اختلال حس بویایی و اختلال حس چشایی می گردد.
البته،حس بویایی بسیار بیشتر از وجود غذا آگاه می شود و این حس بویایی است که اولین هشدارهای وجود خطر را میدهد،برای مثال،ما می توانیم بوی سیگار را قبل از دیدن آن بفهمیم. در واقع،همه چیز و همه کس بوهای خاص خود را دارند. کودک با در دهان بردن اجسام در مورد هرچیز معناداری در جهان جدیدش کاوش می کند،چیزهایی مثل دستها،اسباب بازی ها،لوازم آشپزی،مبلمان خانه و دیگر اشیاء موجود در اطرافش. در حین انجام این کار،آنها همزمان اطلاعات حس بویایی که در هوا در جریان است را می فهمند. سلول های گیرنده حس بویایی به طور تخصصی اولفکتوری نامیده می شوند که حساسیت بویایی را به طور مستقیم به سیستم لیمبیک مغز ارسال می کنند،سیستمی که مرکز احساسات،حافظه بلند مدت،لذت و اراده است. کودک خیلی زود بو های ویژه را (و مزه های همراه با آنها را) به صورت مثبت یا منفی در مغز خود علامت دار می کند. کودک در سن مدرسه،نسبت به بوها و مزه ها و خوب یا بد بودنشان می تواند کاملاً آگاه باشد،اگرچه ممکن است این آگاهی در اواخر بزرگسالی به وجود بیاید.
حساسیت بویایی و چشایی در کودکان
بنابراین اگر شما در مورد مهارت پردازش حسی مراجعین خود فکر می کنید،بایستی نسبت به عوامل زیر آگاهی داشته باشید:
آیا مراجع مجموعه بزرگی از انواع غذاها را شامل طعم ها و بافت های متفاوت را تجربه میکند و یا طعم هایی که بسیاری آنها علاقه دارند را نیز دوست دارد ؟
آیا غذای ویژه ای هست که مراجع شما نتواند آن را بنوشد و یا بخورد و یا حتی به طرف آن نرود یعنی حساسیت چشایی دارند؟
آیا مراجعه شما غذای ویژه‌ای را طلب می کند؟
آیا مراجعه شما ، اشیا را از طریق غیر معمولی بو می کشد یعنی حساسیت بویایی دارد؟
با چه بوهایی هر روز مراجعه شما آرام می شود و یا نسبت به آن ها هشدار می دهد؟
آیا رایحه ویژه‌ای است که مراجعه شما نتواند آن را حس کند و کم حسی داشته باشند؟
بنابراین اینگونه است که ما از حس های آشنایی که مراجعه از دنیای بیرون دریافت می کند و آنها را به مغز خود وارد میکند آگاهی می یابیم. چندین حس درونی نقش بینهایت مهمی را در احساساتی که دریافت می کنیم و عملکرد ما در هر لحظه از زندگی ایفا میکنند،حس هایی مثل حس عمقی،تعادلی و حس درون. همه اینها هنگامی که با مراجعین خود کار می کنید بسیار مهم است.
مشکلات پردازش حس بویایی و اختلال حس چشایی
با توجه به نوشته های اخیر،سیستم بویایی ابتدایی ترین حسی است که خطر را در اطراف محیط برای ما تشخیص میدهد مثل غذاهای فاسد، دود و بسیاری از مواد سمی دیگر. در طول روز مولکولهای بویایی که در فضا در جریان هستند،به دماغ ما وارد می شوند. هنگامی که میخواهیم چیزی را بیشتر بو کنیم،حجم بیشتری از آن مولکولها را وارد حفره بینی خود می کنیم که گیرنده های شیمیایی تکانه هایی به قسمت بویایی ارسال میکنند. متفاوت با سایر اطلاعات حسی،فقط حس بویایی پیام ها را مستقیم به سیستم لیمبیک مغز ارسال میکند و بلافاصله احساسات و خاطرات راه اندازی می شوند.
هنگامی که در مورد حس بویایی فکر می کنید،احتمالاً به بوی گل رز،پای سیب یا سگ بد بوی خود فکر می کنید. قطعاً هر چیزی و هر کسی یک بو مخصوص به خود را دارد،که بیشتر ما می آموزیم که چگونه از بخاطر آوردن بوها جلوگیری کنیم مگر اینکه بوی عطر خوشبو یا زننده خاصی را داشته باشند.
بیش حسی بویایی و بیش حسی چشایی
کودکی با بیش حسی در سیستم پردازش بویایی ممکن است به صورت رگباری بوها و پاسخ های قوی از بوهایی که دیگران از آن لذت می برند را تجربه کند،همچنین کودک با بیش حسی متوجه است اما آن را تحمل می کند،یا ممکن است به صورت آگاهانه از آن اطلاع نداشته باشد. بوی بدن و نفس سایر افراد یا بوی ادکلن ها و لوسیون هایی که به کار می برند ممکن است برای کودکی با بیش حسی منزجر کننده باشد. بوی یک سری از غذاهای ویژه ممکن است سبب ایجاد حالت تهوع در چنین کودکی گردد. این کودک ممکن است به بوی تجهیزات پاک کننده،محافظت کننده های بدن و گازهای تولید شده از فرش و مبل تازه بسیار حساس باشد. سوپر مارکت ها،رستوران ها، و تجمع های روزهای تعطیل که بوی غذاها و بوهای مختلف افراد مختلفی در آن وجود دارد بسیار برای کودک با بیش حسی آسیب زننده است. در بین تنوع مواد شوینده لباس هم کلاسی ها،بوی اتاق رختکن و بوی جوراب در باشگاه،غذاهای متنوع و درب باز سطل آشغالی که در کافه تریا قرار دارند و سینی ها را در آن خالی میکنند علاوه بر بوی مواد پاک کننده،بوی فضاهای مدرسه می تواند بسیار ناخوشایند باشد. داخل استخر،باغ و و پمپ بنزین می تواند به جهنمی برای کود با حساسیت بویایی تبدیل شود. حس بویایی حساس در هنگامی که فرد دچار سردردهای میگرنی است،فزونی می یابد.
حساسیت بویایی پایین- کم حسی بویایی و مشکل حس چشایی
برخی افراد دارای کم حسی بویایی هستند.فرد با حساسیت بویایی پایین نمی‌توانند به راحتی بوی عطرها را حس کنند و ممکن است اشتهای آنها کاهش یابد. چرا که آنها بوهایی مثل بوی دود را حس نمی کنند، ممکن است امنیت شان دچار مشکل شود. در موارد نادر از کاهش حساسیت بویایی و عدم داشتن بویایی به طور کامل درک از بین میرود یا کاهش می یابد،که ممکن است در آسیب های عصب کرانیال،عفونت های تنفسی،ضربه مغزی،داروهای ویژه و دیگر شرایط به وقوع بپیوندد.
چون حساسیت بویایی آنها بسیار ضعیف شده است،کودکان دارای حساسیت بویایی پایین بویایی اشیا را برای کشف بویایی و تحریک بیشتر بو می کنند.کودک با کم حسی بویایی ممکن است مداد را قبل از اینکه از آن استفاده کند،کتابی را قبل از خواندن،یا حیوانی را که از آن نگهداری میکند را بو بکشد. علاوه بر این،عده ای ممکن است سایر افراد را برای به دست آوردن حس قوی تر بو بکشد. این اتفاق بیشتر در کودکانی با مشکلات شناختی یا طیف اختلالات اوتیسم دیده می شود آنها شیوع بیشتری از کم حسی بویایی دارند.
اختلال حس چشایی و اختلال حس بویایی در اوتیسم
برخی از کودکان اوتیسم به صورت فعال به دنبال عطر های بسیار قوی از طریق روش های نادرستی می پردازند. برای مثال،یک نوجوان با ناتوانی هوشی که در خانه های حمایتی زندگی می کند،می دود تا قوطی های آشغال را در هر زمانی که بتواند و بشود،بو بکشد،اگر از این حرکات آنها جلوگیری نکنیم،دور چمن میچرخد تا خود را اشباع کند. یک کودک اوتیسم آموخته است که گاهی ویکس واپوراب را قبل از ورود به گروه پیاده روی بو بکشد. مواد روغنی ضروری با شدت حساسیت بویایی کمتر ممکن است باعث شود که از طریقی در آن پیش قدم شود و خود را تحریک کند تا نیازهای بویایی غیر قابل قبول خود را ارضا کند.
