بنا به تحقیقات انجام شده دوران کودکی و نوجوانی تاثیر مهمی در شکل گیری شخصیت کودکان دارد و نحوه برخورد والدین با کودکان و محیطی که کودکان در آن پرورش می یابند ار مسائل اساسی در شکل گیری شخیصت کودک می باشد. مرکز روانشناسی کودک تهران در حیطه بررسی عوامل مهم در شکل گیری شخصیت کودک و درمان اختلالات رفتاردرمانی کودکان در این زمان با استفاده از تکنیک ها و نظریه های روز دنیا نظیر نظریه اریکسون و فروید فعالیت می نماید. روانشناسان مجرب مرکز دکتر صابر با استفاده از بازی درمانی کودکان تلاش در کشف ریشه اختلالات شخصیتی در کودک و درمان موثر آنان دارند.
اریک اریکسون (۱۹۰۲-۱۹۹۳) روانشناس آلمانی و یکی از شاگردان فروید بود که مراحل رشد شخصیت فروید را گسترش داد. از نظر فروید شخصیت در ۵ سال اول زندگی شکل می‌گیرد اما اریکسون معتقد بود که شخصیت در طول عمر و طی هشت مرحله شکل خواهد گرفت. او همچنین بر خود بیشتر از نهاد تاکید میکند. از نظر اریکسون، من بخش مستقل شخصیت است و وابسته به نهاد با خدمتگزار آن نیست.
شکل گیری شخصیت کودک
مراحل رشد از نظر اریکسون عبارتند از:
اعتماد در برابر بی اعتمادی:
در اولین سال زندگی نوزاد آدمی موجودی است ناتوان و درمانده و به فرد دیگری که معمولاً مادر است وابسته است. هر چند که در این مرحله، رفع نیازهای فیزیولوژیکی از اهمیت خاصی برخوردار است کودک به روابط مطلوب روانی و اجتماعی نیز نیازمند است. اگر مادر و مراقبان دیگر نسبت به نیازهای فیزیکی نوزاد بی اعتنا باشند، به تدریج در کودک حس بی اعتمادی نسبت به اعضای خانواده و دیگران به وجود می‌آید.
استقلال در برابر شک و تردید:
کودکان در سال‌های دوم و سوم زندگی به سرعت رشد می‌کنند و بر اثر کسب مهارتهای جدید به انجام فعالیت های حرکتی گوناگون مبادرت می‌ورزند. کودکان از این که می‌توانند برخی از کارها را به تنهایی و مستقل انجام دهند احساس موفقیت و شادکامی می‌کنند. اگر والدین به کودکان اجازه ندهند که به تنهایی به انجام برخی فعالیت‌های حرکتی بپردازند و از خود مختاری و تجربه‌ی شخصی لذت ببرند، ممکن است نسبت به توان و ظرفیت خود احساس شک و تردید کنند.
ابتکار در برابر احساس گناه:
در این مرحله از رشد که در حدود ۳ تا ۵ سالگی روی می‌دهد، توانایی‌های حرکتی و ذهنی تکامل و گسترش بیشتری پیدا می‌کنند و کودکان می‌توانند دست به انجام فعالیت‌های تازه و ابتکاری بزنند. اگر والدین مانع بروز و
رشد ابتکار و خیال پردازی شوند، کودکان احساس می‌کنند که چنین فعالیت‌هایی ناخوشایند و غیر مجاز است. چنین امری ممکن است منجر به احساس گناه شود و باعث بازداری فعالیت‌های خود انگیخته و اکتشافی کودک گردد.
سخت کوشی در برابر احساس حقارت:
مرحله‌ی چهارم رشد تقریباً تمام سال‌های دبستان را در بر می‌گیرد. کودکان دبستانی به سرعت تجربه و مهارت
کسب می‌کنند و از طریق رشد توانایی‌های شناختی و موفقیت در خواندن و نوشتن و فعالیت‌های گروهی به احساس شایستگی و کوشایی دست می‌یابند. اگر والدین و مربیان نسبت به مهارت‌ها و توانمندی‌های کودکان بی‌توجه و بازدارنده باشند، زمینه برای بروز احساس حقارت و کهتری به وجود می‌آید.
احراز هویت در برابر سردرگمی:
نوجوانی دوره‌ی بسیار مهم و سرنوشت سازی است، زیرا در این مقطع سنی است که فرد با مسئله‌ی هویت یابی مواجه می‌شود. نوجوانان در این دوره تلاش می‌کنند تا جایگاه خود را از لحاظ شغلی، اجتماعی، اعتقادی و روابط بین فردی تعیین کنند. به همین دلیل، احراز هویت تکلیفی دشوار و اضطراب زا است. اگر نوجوانان به دلیل شرایط نامناسب و الگوهای نامطلوب تربیتی نتوانند به کسب هویت موفق نائل آیند، با بحران هویت که نشانه‌ی بارز آن سردرگمی و در نهایت شکست و سرخوردگی است رو به رو می‌گردند.
صمیمیت در برابر انزوا:
مرحله‌ی ششم رشد به دوره‌ی جوانی اختصاص دارد و از پایان نوجوانی آغاز می‌شود و تا ابتدای میانسالی ادامه می‌باید. در این زمان که فرد بزرگسال تقریباً از زحمات خانواده رها می‌گردد، به عنوان یک شخص بالغ احساس مسئولیت و استقلال میکند و به برقراری و تحکیم روابط عاطفی، همسرگزینی و زناشویی میپردازد. اگر فرد بزرگسال در این مرحله‌ی مهم و حساس توفیق حاصل نکند، از لحاظ روانی به وضعیتی گرفتار می‌آید که اریکسون از آن با عنوان انزوا نام میبرد.
زایندگی در برابر بی حاصلی:
هفتمین مرحله‌ی رشد مربوط به دوره‌ی میانسالی است که از ۳۵ سالگی آغاز می‌شود و تقریباً تا ۶۵ سالگی ادامه می‌یابد. این دوره از لحاظ تولید و زایندگی درخشان ترین مقطع سنی انسان به شمار می‌رود. زایندگی یا بارآوری یک مفهوم کلی و گسترده است و تنها به بچه دار شدن و فرزند پروری محدود نمی‌شود. این مفهوم به ایجاد و خلق ایده ها و اندیشه‌ها و به طور کلی به تولید از رهگذر خلاقیت اطلاق می‌گردد. در مقابل زایندگی، مفهوم بی‌حاصلی یا راکد ماندگی قرار دارد. ویژگی بی‌حاصلی به افرادی نسبت داده می‌شود که در زندگی نتوانسته اند برای خانواده یا جامعه سودمند باشند و انگل وار به حیات خود ادامه می‌دهند.
کمال در برابر نومیدی:
از دیدگاه اریکسون مرحله ی پایانی فرایند رشد به دوره ی سالمندی اختصاص دارد. فرد سالمند در این مقطع سنی، که تقریباً از ۶۵ سالگی آغاز شده و تا آخر عمر ادامه می‌یابد، به مرور و ارزیابی مراحل پیشین زندگی میپردازد. هر اندازه فرد در گذشته به نحو بهتر و کارآمدتری با مشکلات کنار آمده باشد، در این دوره بیشتر احساس خشنودی و رشد یافتگی میکند. فرد سالمندی که از مرور رویدادهای زندگی خود ناخشنود است و غم فرصت‌های از دست رفته را خورد، احساس نومیدی و واماندگی به او دست می‌دهد و از هدف های تحقق نیافته رنج میبرد.
اختلال ارتباطی به دسته ای از اختلالات گفته می شود که شخص را در بیان خواسته ها، دریافت اطلاعات کلامی از محیط اطراف و درک و استدلال مفاهیم و سخنان دیگران با مشکل رو به رو می کند. این اختلال می تواند بر روی قدرت گفتار فرد تاثیر بگذارد و حتی توانایی های شنیداری او را مختل سازد. اختلال ارتباطی با اختلالات گفتار و زبان و ارتباط کلامی و غیر کلامی در کودکان ارتباط داشته و می تواند ارتباط اجتماعی کودک را تحت تاثیر قرار دهد. مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان اختلال ارتباطی کودکان و بهبود اختلال ارتباطی اجتماعی در کودکان با استفاده از تکنیک های گفتاردرمانی کودک و تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر سویچ سوند و اتاق شنیداری به آموزش ارتباط موثر به کودکان می پردازد. رفتاردرمانی و بازی درمانی مرکز دکتر صابر در کنار خدمات گفتاردرمانی، موجب بهبود مهارت های ارتباط غیر کلامی و کلامی کودکان می شود. کلینیک دکتر صابر با دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران در زمینه درمان کودکان با اختلالات گفتاری به صورت تخصصی مشغول به فعالیت می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
نقش سن عقلی غیر کلامی در درمان اختلال ارتباطی
بخش دیگری از اطلاعات ضروری به ویژه برای آن هایی که سن عقلی غیرکلامی را به عنوان مرجعی برای عملکرد زبانی قبول می کنند، یک اندازه گیری از شناخت غیر زبانی است. مدلی شبیه آنچه برای ارزیابی شنوایی استفاده می شود، برای ارزیابی شناخت نیز می تواند دنبال شود. اگر چه آسیب شناس گفتار و زبان برای انجام آزمون IQ شرایط لازم را ندارد ولی از مقیاس هایی غیر رسمی در مورد عملکرد شناختی براساس ارزیابی بازی، تکالیف پیاژه و عملکرد نقاشی می توان برای این کار استفاده کرد. در صورت عدم دسترسی به آزمون رسمی شناخت، استفاده از مقیاس های غیر رسمی غربال شناختی توجیه‌پذیر است. درمانگر به راحتی می تواند ارزیابی کند که آیا کودک در این تکالیف شناختی غیر کلامی در سطح سن خودش یا نزدیک به آن عمل می کند یا نه. اگر کودکی در این مقیاس ها نزدیک به سطح سنی عمل کند، احتمالاً اطلاعات بیشتری نیاز نیست. اگر عمل نکند به هر حال درمانگر برای انجام ارزیابی رسمیِ رشد، مسئول ارجاع او به یک متخصص مناسب است.
عملکرد اجتماعی و اختلال ارتباطی اجتماعی
از آنجا که برقراری ارتباط یک اقدام تعاملی مهم است، لازم است تا اندازه ای در مورد شرایط اجتماعی که در آن شرایط، کودکان برای فهماندن نیاز های زبانی‌شان تعامل دارند، باید قویاً تأکید کنم، که این بدان معنا نیست که ما بدنبال مقصر اختلال زبانی کودک هستیم. اگر در خانواده ای، الگو های تعاملی والد- کودک و ارتباط اجتماعی نسبت به الگو های مشابه در یک خانواده‌ی شاخص طبقه متوسط تا حدی متفاوت باشد، درمانگران اغلب عجولانه نتیجه می گیرند که آن الگو ها مسبب مشکلات کودک هستند. مطالعات بی شماری در مورد کودکان مبتلا به اختلالات ارتباطی گوناگون نشان می دهند که در این خانواده ها تغییرات دیده شده در شیوه های تعاملی والدین، نتیجه سازگاری های عملی والدین با نیاز های کودک است. به جز مواردی از بدرفتاری یا غفلت مفرط، والدین تقریباً هرگز منبع اصلی مشکل برقراری ارتباط کودک شان نیستند.
اهداف واقعی ارزیابی ارتباط اجتماعی در کودکان
جمع آوری اطلاعاتی در مورد این که کودک چگونه هر آنچه از مهارت های ارتباطی را که داراست به کار می برد و کشف این که مشکلات برقراری ارتباط چگونه در رشد مهارت های زندگی روزانه کودک تأثیر می گذارند.
ارزیابی سازگاری عاطفی و رفتاری کودک.
کشف آگاهی های خانواده از نیاز های کودک و یافتن اولویت هایی برای رسیدگی به آن ها.
فهمیدن توانایی ها و نیاز های خانواده از نظر حمایت از زوجین و متخصصین در وظیفه دشوار پرورش کودکی با نیاز های ویژه.
فهمیدن تفاوت های فرهنگی و زبانی موجود در خانه که ممکن است مهارت های برقراری ارتباط در کودک یا آگاهی های والدین از آن ها را تحت تأثیر قرار دهد.
چندین ابزار استاندارد برای جمع آوری اطلاعات در مورد مهارت های اجتماعی و زندگی روزانه کودک در دسترس است. مقیاس های رفتار سازشی و اینلند ابزار خوش ساخت ویژه ای است که یک قالب مصاحبه ای ساخت مند را به کار می برد و هنجار هایی را برای گروه های سنی از دوره کودکی تا جوانیِ افراد معلول و همچنین عادی فراهم می کند. آسیب شناس زبان می تواند با آموزش های ارائه شده در راهنمای آزمون، این ارزیابی را انجام دهد. در یک ارزیابی چند رشته ای، یک مددکار اجتماعی، مربی استثنایی یا متخصص بهداشت روان هم می توانند آن را انجام دهند.
ارزیابی وضعیت عاطفی و ارتباط اجتماعی کودک
ارزیابی وضعیت عاطفی و ارتباط اجتماعی ممکن است به شرکت یک مددکار اجتماعی، روانشناس یا روانپزشک نیاز داشته باشد. گفتاردرمان کودکان موقعی می تواند مراجع را به متخصصین روان شناس و ارتباط موثر ارجاع دهد که مشاهده کند رفتار و سازگاری عاطفی کودک در حین انجام تکالیف ارزیابی، مشکلاتی را ایجاد می کنند یا مانعی در مسیر مداخله موفق برقراری ارتباط هستند. در انجام این مشاهدات، همیشه عاقلانه است به خاطر داشته باشیم که عدم توانایی برقراری ارتباط یک وضعیت بسیار محروم کننده است. همان طور که درباره آن دانش‌آموز مبتلا به اوتیسم دیدیم، ایجاد و توسعه رفتار های سازشی اغلب نتیجه عدم توانایی در بیان خواسته ها و نیازهاست. هرچند ارزیابی جنبه های عاطفی و رفتاری اختلال زبان، در طراحی برنامه درمانی و تکمیل یک برنامه خدماتی برای خانواده مهم است ولی ما هم لازم است نسبت به نتیجه گیری سریع و اغتشاش علت و معلول، دقیق باشیم. اختلال زبان یک کودک ممکن است نتیجه ای از یک آشفتگی عاطفی باشد. این، به ویژه در مواردی از موتیسم انتخابی درست است، یعنی هنگامی که کودکان در وضعیت های معینی حاضر به حرف زدن نیستند در حالی که در وضعیت های دیگر صحبت می کنند. اما حداقل این احتمال وجود دارد که مشکلات برقراری ارتباط، باعث آشفتگی رفتاری یا عاطفی مشاهده شده در یک کودک مبتلا به آسیب زبان باشد.
دیگر جنبه های ارزیابی ارتباط موثر کودکان
جنبه های دیگر ارزیابی محیط اجتماعی را می توان در یک ارزیابی چند رشته ای توسط یک مددکار اجتماعی یا بوسیله استفاده از مقیاس های منتشر شده ای مانند مقیاس منابع خانوادگی، نیم رخ قابلیت های خانواده و فهرست حمایت اجتماعی یا بوسیله مصاحبه انجام داد. اگر خدمات مددکاری اجتماعی در دسترس نباشد، آسیب شناس زبان می تواند با اعضای خانواده فقط در مورد آگاهی ها، نگرانی ها، نیاز ها و امید های آن ها در مورد کودک شان صحبت کند. هدف اصلی جمع آوری این اطلاعات آن است که برای خانواده روشن شود که آن ها اعضای اصلی تیم در کمک به کودک خود برای کسب بالاترین سطح از عملکرد ممکن هستند. تصمیم گیری در این مورد که کودک نیاز به یادگیری چه چیزی دارد و چگونه آن را یاد می گیرد، کار متخصصین به تنهایی نیست؛ خانواده، اطلاعاتی حیاتی در مورد این موضوعات دارد که لازم است قسمتی از برنامه مدیریتی باشد. خانواده نیز حق دارد در تعیین اهداف و روش های مداخله ای که نزدیک ترین هماهنگی را با نیاز های خود خانواده و نیز کودک شان دارند، کمک کند زیرا برای این که کودک خوب عمل کند خانواده نیز باید عملکرد خوبی داشته باشد. اختیارات جدید فدرال مانند اختیاراتی که در قانون‌گذاری سال ۱۹۷۷ برای افراد مبتلا به ناتوانی های آموزشی (IDEA) آمده اند به لزوم مداخله خانواده- محور در مداخله کودکان خردسال، تأکید می کند. اما همه خانواده ها بدون توجه به سن کودک شان، استحقاق این رسیدگی را دارند. آسیب شناس زبان مسئول است جوی را ایجاد کند که در آن خانواده احساس کند در پیشرفت کودک شریک است. ارزیابی نقش تفاوت های فرهنگی و زبانی نیز شامل مصاحبه با والدین در مورد انتظارات آن ها از برقراری ارتباط و سبک های ارتباطی شان است.
سوالات متداول:
1- اولین نشانه های اختلال ارتباطی در کودکان چیست؟
تأخیر در شروع گفتار (کمتر از ۵۰ کلمه در ۲ سالگی)، مشکل در ترکیب کلمات، عدم درک دستورات ساده، لکنت شدید پس از ۵ سالگی و اجتناب از تعاملات اجتماعی از نشانه های هشداردهنده هستند که نیاز به ارزیابی تخصصی دارند.
2- تفاوت گفتاردرمانی و کاردرمانی در این اختلال چیست؟
گفتاردرمانی مستقیماً بر بهبود زبان، تلفظ و مهارت های اجتماعی تمرکز دارد. کاردرمانی به مسائل حسی-حرکتی مؤثر بر ارتباط (مانند تماس چشمی، درک نشانه های غیرکلامی) میپردازد. اغلب این دو به صورت تلفیقی استفاده میشوند.
یکی از اساسی ترین مسائل کودکان که از بدو تولد با آن مواجه می شوید، مراحل تکامل روانی جنسی است چرا که بعضی کودکان به اختلال تکاملی دچار می شوند. سیری آرام و مرحله ای که جز نگرانی های بزرگ پدر و مادر هاست، چرا که آن ها هم باید مراقب کودکشان باشند که این مراحل را با سلامت و به درستی طی کنند و هم درباره دخالت و نوع برخورد با این مسئله با سوالات و اما و اگر های بسیاری رو به رو می شوند. در مورد رشد روانی جنسی کودکان از نظریه فروید کمک می خواهیم و او می گوید: نوزاد زمانی که چشم به دنیا می گشاید، با خود شور و شعف آورده و برای اینکه این نشاط تداوم پیدا کند، پدر و مادر ها باید به یک سری نکات دقت کنند، مواردی که جزیی از مراحل رشدی کودک بوده و اگر به آن ها توجه دقیق نشود، بخشی از بحران های زندگی کودک می شود و ممکن است مسائلی نظیر خود ارضایی در کودکان را به دنبال داشته باشد. یک روانشناس کودک با تجربه می تواند در حیطه علت خود ارضایی در کودکان و درمان های آن به والدین کمک کند. همچنین در بعضی موارد به علت اختلالات همراه نظیر اختلات پردازش حسی کودکان علائمی از خود ارضایی مانند مالیدن کودک به زمین و… را نشان می دهند که با بررسی دقیق کودک می توان علت آن را شناسایی و درمان های مناسب را ارائه نمود.
دکتر مهدی صابر با در نظر گرفتن کلاس هایی برای آموزش والدین در ارتباط با مراحل روانی جنسی کودکان و درمان های کاردرمانی کودکان در منزل و گفتاردرمانی کودکان در منزل و همچنین رفتاردرمانی به والدین کمک می نماید این مشکلات را در کودک برطرف نمایند..
مراحل تکامل روانی جنسی نظریه فروید
1.مرحله‌ی دهانی (تولد تا ۱٫۵ سالگی): نخستین مرحله‌ی رشد روانی جنسی که دو سال اول را در بر می گیرد، مرحله ی دهانی است. در طول این دوره دهان منبع اصلی لذت کودک است. این لذت ناشی از مکیدن، گاز گرفتن و بلعیدن همراه با احساس لب ها، دهان و گونه هاست. برای کودک که در این مرحله وابستگی کاملی به مادر دارد، مادر نخستین هدف غریزه‌ی جنسی است. به عبارت دیگر کودک به شیوه ای بسیار ابتدایی عشق ورزیدن به مادر خود را فرا می گیرد و چگونگی پاسخ مادر به خواسته های کودک (خواست‌هه های نهاد) ماهیت دنیای کودک را رقم می زند. از طریق کیفیت ارتباط بین کودک و مادر است که کودک یاد می گیرد دنیا را خوب یا بد، ارضا کننده یا ناکام کننده، و ایمن یا خطرناک ادراک کند. مرحله‌ی دهانی به هنگام از شیر گرفتن پایان می پذیرد و اگر تثبیتی روی داده باشد، مقداری از انرژی روانی در این مرحله باقی می ماند. این تثبیت می تواند به دو صورت منفعل دهانی و پرخاشگر دهانی در رفتار فرد ظاهر گردد.
2. مرحله‌ی مقعدی (۱,۵ تا ۳ سالگی): جامعه در قالب والدین در نخستین سال های زندگی کودک بطور عمده تسلیم نیاز های کودک که در واقع نیاز های نهاد (Id) است، می شود و خود (Ego) را با خواسته های او سازگار می کند و در مقابل سازگاری نسبتا اندکی را از کودک انتظار دارد. این جریان در حدود دو سالگی دگرگون می شود و این زمانی است که درخواستی جدی از کودک یعنی یاد گرفتن آداب توالت و نظافت شکل می گیرد. فروید تجربه‌ی این آموزش را برای رشد شخصیت کودک امری اساسی می پنداشت. اهمیت این مرحله از آن جهت است که یا شروع آموزش آداب دفع، کودک باید یاد بگیرد که لذت ناشی از دفع را به تاخیر اندازد و این اولین بار در طول زندگی کودک است که با تلاش والدین برای به نظم کشیدن زمان و مکان عمل دفع، با خواست نهاد تداخل ایجاد می شود. در این مرحله کودک با اولین واقعیت زندگی خود یعنی عدم امکان دفع در هر زمان و مکانی روبرو می شود و سنگ بنای ساختار دوم شخصیت یعنی “خود” گذاشته می شود که وظیفه اش ارضای درخواست های نهاد مطابق با واقعیات بیرونی است. مرحله ی مقعدی در حدود چهار سالگی پایان می یابد و اگر این تعارض و تداخل بن خواست های نهاد و والدین به خوبی حل شده باشد (کودک را با شیوه ی صحیح و مناسبی آموزش داده باشند) کودک با موفقیت قدم در مرحله ی بعدی می گذارد ولی اگر تثبیتی در اثر تعارض حل نشده باقی مانده باشد، قسمتی از انرژی روانی در این مرحله باقی می ماند که در رفتار بزرگسالی ظاهر می شود. این تثبیت می تواند به صورت پرخاشگر مقعدی و نگه دارنده‌ی مقعدی در رفتار فرد ظاهر گردد.
3.مرحله‌ی آلتی (۳ تا ۶ سالگی): در حدود چهار یا پنج سالگی کودک وارد مرحله‌ی سوم رشد شخصیت می شود. در این مرحله کانون لذت از ناحیه‌ی مقعد به اندام های تناسلی منتقل می شود. کودکان در این سنین رغبت زیادی به دستکاری و اکتشاف اندام های تناسلی خود و دیگران نشان می دهند و این امر به صورت رفتار هایی مانند استمنا و خیال پردازی ها صورت می گیرد. کودک همچنین در مورد چگونگی به دنیا آمدن و این که چرا خواهر یا برادرش در ناحیه‌ی تناسلی با او تفاوت دارند کنجکاو شده و سؤالاتی را مطرح می سازد. در نظریه فروید این مرحله از شخصیت مهم ترین مرحله از شکل گیری شخصیت است. این اهمیت به دلیل تعارض پیچیده ای است که حول دو عقده ی ادیپ (Oedipus Complex) در پسران و عقده ی الکترا (Electra (Complex در دختران شکل می گیرد و حل این تعارض ها باعث بوجود آمدن سومین ساختار شخصیت یعنی فراخود (Superego) می شود ولی اگر تثبیتی به علت این تعارض ها رخ داده باشد، قسمتی از انرژی روانی در این مرحله باقی می ماند. این تثبیت می تواند به دو صورت شخصیت آلتی سلطه گر و شخصیت آلتی سلطه پذیر در رفتار فرد ظاهر گردد.
4.مرحله ی نهفتگی یا کمون (۶ تا ۱۱ سالگی): نظریه فروید این طور مطرح کرد که پس از سه مرحله ای که کودک سپری کرد، در حدود شش سالگی وارد مرحله ای آرام از زندگی خود می شود. در طول این مرحله عزیزه‌ی جنسی به طور کامل خفته است و در ظاهر به صورت فعالیت های درسی، سرگرمی ها، ورزش و گسترش دوستی ها با افراد همجنس متجلی می شود.
5.مرحله‌ی تناسلی یا جنسی (از سن بلوغ): در نظریه فروید آخرین مرحله از رشد روانی – جنسی شخصیت، هنگام بلوغ آغاز می شود. بدن از نظر فیزیولوژیکی در حال پختگی است و اگر فرد در هیچ یک از مرحله های پیشین تثبت عمده ای نداشته باشد، می تواند یک زندگی غیر روان رنجور و رابطه های بهنجار دگرجنس خواهانه داشته باشد. تعارض های این دوره به کمترین حد خود می رسد، اما این تعارض ها به دلیل به کارگیری مکانیسم دفاعی والایش (تصعید) تأثیر چندانی بر فرد ندارد. فرد دارای شخصیت جنسی قادر خواهد بود در عشق و کار به خشنودی دست یابد که فعالیت دوم (کار) یک فعالیت مورد پذیرش اجتماعی برای والایش نیاز های (تکانه های) نهاد است.
ارزیابی علت خود ارضایی کودکان با نظریه فروید
بنا به نظریه فروید هر گونه اختلال در طی مراحل رشد کودک از 2تا 6 سالگی می تواند باعث بروز مشکلات جنسی مانند خود ارضایی در کودکان شود، اما این نظریه مشکلاتی نیز به همراه دارد و انتقاداتی به آن شده است.
× نظریه فروید تقریباً به طور کامل بر روی رشد مردان متمرکز است و توجه کمی به رشد روانی – جنسی زنان دارد.
× آزمایش علمی نظریه فروید دشوار است. مفاهیمی چون “زیست مایه” یا انرژی لیبیدو قابل سنجش و اندازه گیری نیستند و در نتیجه نمی توان آن ها را آزمود. تحقیقات به عمل آمده، تا حد زیادی بی اعتباری نظریه فروید را نشان داده اند.
× پیش بینی های آینده خیلی مبهم هستند. چگونه می توان دانست که یک رفتار فعلی مشخصاً به دلیل یک تجربه در دوران کودکی می باشد؟ فاصله‌ی زمانی بین علت و اثر آنقدر زیاد است که به سختی می توان رابطه ای را بین دو متغیر در نظر گرفت.
× نظریه فروید بر پایه ی مطالعات موردی و نه پژوهش های تجربی است. همچنین، فروید نظریه خود را بر پایه‌ی جمعی از بیماران بالغ خود بنا نهاده است، نه بر روی مشاهده‌ی واقعی و مطالعه کودکان.
متخصصین انتقادات فراوانی به نظریه فروید وارد دانسته اند. یکی از این منتقدین اریکسون بود که در مکتب روان کاوی آموزش دیده بود اما بعدها با بازنگری در نظریه فروید، رشد روانی – اجتماعی خود را بنیان نهاد. به طور کلی علل مختلفی موجب بروز خود ارضایی در کودکان می گردد که می توان به :
1.مشکلات خانوادگی
2.اضطراب یا یک رفتار جبرانی در مقابل احساسات ناراحت کننده
2.اختلالات پردازش حسی
4.ایجاد آگاهی نسبت به اندام جنسی به علت مشاهده تصاویر نا مناسب با سنش
باید توجه داشت که خود ارضایی در کودکان علائمی متفوت با بزرگسالان دارد و نباید آن را با خود ارضایی بزرگسالان مقایسه نمود. کودک ممکن است به صورت تکراری اندام جنسی خود را لمس کند، از برهنه بود لذت ببرد، در هنگام بازی خود را روی زمین بمالد یا در هنگام خواب خود را روی زمین بکشد. کودک این علائم را در زمان حضور دیگران انجام می دهد و خجالتی از انجام آنها ندارد. چون آگاهی از اشتباه بودن آن ندارد.
سوالات متداول:
1.چرا کودک خود ارضایی می کند؟
برای پاسخ به این سوال در ابتدا باید کودک توسط یک متخصص کودکان مورد ارزیابی قرار گیرد و با بررسی های رفتاری، روانشناسی و حسی علت خود ارضایی کودک شناسایی گردد.
2.برای درمان خود ارضایی در کودکان چه کار کنیم؟
پس از تشخیص علت خود ارضایی درمان هایی نظیر کاردرمانی حسی، ماساژ درمانی، رفتاردرمانی و بازی درمانی که توسط کاردرمانان و روانشناسان کودک انجام می پذیرد، می تواند این مشکل را برطرف نماید.
مشکلات رفتاری با عملکرد های کمتر از حد طبیعی مغز همراه هستند. دکتر اختلال رفتاری کودکان باید بداند که آیا مشکلات اختلال رفتاری کودکان انتخابی آگاهانه است یا مشکل در عملکرد نادرست و ناآگاه مغز است؟ به عبارت دیگر، آیا کودک نمی خواهد تکلیف مربوطه را انجام دهد یا نمی تواند؟ توانایی های شناختی به شدت با یادگیری و رفتار هایی مانند پیروی از درخواست دیگران و اجرای مؤثر کار های روزانه مرتبط است. طبیعت این ناتوانی می تواند برای والدین، معلمان و همسالان کودک آزار دهنده باشد. اولین گام در برخورد با اختلالات رفتاری کودکان، درک این مفهوم است که مشکلات رفتاری ناشی از نقص در کارکرد های شناختی مغز است. هر چند این باور برای رفتار درمانگران بدیهی است، ولی گاهی نزد خود درمانگران نیز مغفول می ماند. دکتر اختلال رفتاری کودکان باید این باور را به خانواده و معلم نیز انتقال دهد. یک مسأله دیگر این که مغزی دانستن ریشة اختلال رفتاری کودکان، در خانواده و حتى متأسفانه گاهی در رفتار درمانی این تصور را ایجاد می نماید که نمی توان برای این آسیب کاری انجام داد. خاستگاه این تفکر نیز اصول عدم زایش و ترمیم سلول های مغزی پس از تولد است. هر چند که این اصول تا حدی غیر قابل انکار هستند اما موضوع دیگری در این بین باید در نظر گرفته شود و آن این که نرون های مغزی خاصیت هم توانی دارند و می توانند عملکرد سلول های آسیب دیده مجاور را بر عهده گیرند. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر تحت نظر بهترین دکتر اختلال رفتاری کودکان به انجام خدمات متنوع رفتار درمانی و بازی درمانی و گفتاردرمانی جهت درمان مشکلات رفتاری کودک همچون بهترین رفتار درمانی کودکان و کاردرمانی کودکان می پردازد.
والدین، معلمان، دکتر اختلال رفتاری کودکان و دیگر کسانی که با کودکان با اختلال رفتاری سر و کار دارند باید دقت کنند که موجب تشدید اختلال رفتاری و یا واکنش های آگاهانه مثل تنبلی، بی انگیزگی، بی حوصلگی، بی مسئولیتی یا لجبازی نشوند. در مقابل، این موضوع باید درک شود که رفتار هایی که آن ها مشاهده می کنند، ناشی از مشکلاتی است که ریشه در عملکرد مغز دارد و حالت مغزی ای که در کودک وجود دارد، به احتمال خیلی زیاد یک انتخاب آگاهانه نیست و تغییر سریع حالت مغزی کودک به احتمالی قوی تر در گرو مهارت های آگاهانه کنترل شده کودک نیست. درک این موضوع خصوصاً زمانی بسیار سخت است که دستور درونی و بیرونی رفتار متفاوت است. در این موقعیت ها، خیلی طبیعی به نظر می آید که عدم اجرای یک رفتار در لحظه درخواست به سمت بی مسئولیتی، بی حوصلگی، خشونت منفعلانه یا سرکشی واضح هدایت شود. اولین کلید اصلی که در درک صحيح اختلال رفتاری کودکان ضروری است، اجتناب از چنین واکنش های منفی است. با درکی بهتر از طبیعت اختلال رفتاری این اختلالات می توانند به وضوح در چارچوب مشکلات عصب شناختی تبیین شوند و سپس، این الگو می تواند برای مداخله نیز در نظر گرفته شود. در اینجا هدفی دوگانه وجود دارد: اول، کمک کردن به والدین و متخصصین تا طبیعت این کمبود را درک کنند و دوم این که از طریق مداخله صحیح، بتوان به کودک یا نوجوان در تغییر رفتار از منفی به مثبت کمک کرد.
عملکرد مغز و بررسی دکتر اختلالات رفتاری کودکان
عملکرد مغز می تواند از طریق مداخله تغییر کند. سؤال این است آیا عملکرد مغز که ضعیف تر از حالت بهینه و همراه با اختلال رفتاری است، یک شرایط غیر قابل تغییر است؟ آیا این موضوع نتیجه تخریب همیشگی شبکه های نرونی است یا شرایط قابل تغییری است که به دلیل استفاده نکردن یا تحول نیافتن شبکه های نرونی به وجود آمده است؟ در صورت نبود سند کافی برای این که کودک با تخریب مغزی شدید یا صدمة جدی به مغز متولد شده است، بهتر است دکتر اختلال رفتاری کودکان این طور در نظر بگیرد که کودک ظرفیت نرونی برای تغییر عملکرد نرونی موجود مغز را دارد. نکته مهم این است که تغییرات درونی ممکن است کودک را قادر به ایجاد ظرفیت درونی خود خواسته برای تغییر کند. درک این موضوع که “تغییر امکان پذیر است” کلید دوم و مهم درک صحیح اختلال رفتاری کودکان است. این باور دکتر اختلالات رفتاری کودکان را قادر می کند تا یک برنامه مداخله ای طراحی کنند که هدف آن تغییرات مثبت باشد و جایگزین هدف ساده ای که فقط سازگاری عملکرد را دنبال می کند گردد. اگرچه در طی زمان، ممکن است به علت عدم پیشرفت به سمت اهداف مثبت، لازم باشد راهبرد های سازگاری رفتاری به کار گرفته شوند.
نقش توانبخشی شناختی در اختلال رفتاری
به گفته متخصصین اختلالات رفتاری کودکان توانبخشی شناختی بر موضوع ماهیت شکل پذیر مغز استوار است. به خوبی آگاهیم که مغز در پاسخ به تجربه یا تحریک محیطی تغییر می کند. مطالعات گوناگون اثر محیط خانوادگی / تحصیلی را بر بسیاری از مهارت های شناختی از قبیل توجه، کارکرد اجرایی، حافظه کاری، هوش و هم چنین کارکرد و ساختار شبکه های مغزی مربوط به آن ها نشان داده اند. تمامی این مهارت ها در یادگیری مدرسه حیاتی تلقی می شوند و آسیب پذیری آن ها، در فقر محیطی، احتمالاً تبیین کننده ارتباط قدرتمند بین وضعیت اقتصادی – اجتماعی ضعیف و بازده تحصیلی پایین کودکان است. شواهد حاکی از آن است که عوامل متعددی در سبک زندگی، همانند ورزش، خواب، قرار گرفتن در طبیعت، مداخله و آموزش، منجر به تغییرات ساختاری و کارکردی در مغز می شوند که تحول را تسریع و فرایند های شناختی را بهبود می دهند.
مغز تقویت پذیر و اختلال رفتاری کودکان
مداخله ها توسط دکتر اختلالات رفتاری می توانند عملکرد های مغزی سالم را فعال کنند. حال سؤال مهمی که باید پرسیده شود این است: آیا مشکلات عملکردی مشاهده شده، نتیجه بد استفاده کردن از ظرفیت های نرونی تحول یافته است یا نتیجه تأخیر در تحول طبیعی شبکة نرونی؟ اگر این مشکلات نتیجه بد استفاده کردن از ظرفیت های نرونی باشد، مداخله باید متمرکز بر تغییر رفتاری مثبت، به کودک بیاموزد، آگاهانه یا ناآگاهانه، چگونه شبکه های نرونی را برای دستیابی به اهداف مثبت فعال کند. در این موقعیت، مقدار و درجة پیشرفت به سوی اهداف مثبت به عوامل زمینه‌ای دیگر، مثل سطح عملکرد های شناختی دیگر، محدود خواهد شد. سومین کلید مهم برای درک صحیح مسأله این موضوع است که کودک می تواند آموزش داده شود که چطور به ساز و کار های درونی، برای قاعده بخشیدن به رفتار خود برای دستیابی به اهداف رفتاری مثبت دست پیدا کند. اگر مشکل مربوط به تأخیر در تحول طبیعی شبکة نرونی درگیر در عملکرد باشد، پیشرفت به سوی اهداف مثبت، نسبت به آنچه که انتظار می رود، کندتر و با دوام کمتری است. البته این سؤال مهم نمی تواند در شروع مداخله به وضوح پاسخ داده شود، بلکه پاسخ به این سؤال در یک بازه زمانی بر اساس طبیعت پاسخی دهد، مشخص می شود. اگر مداخله ها در طی زمان نتیجه ای پایین تر از حد دلخواه بگیرد که کودک به مداخله می دهد، تأخیر در پیشرفت محتمل تر است البته کند بودن احتمالی روند پیشرفت نیازمند صبوری و امید است. گرچه همین طور که زمان می گذرد عدم پیشرفت ممکن است ما را به این نتیجه برساند که کودک قادر به توسعة ظرفیت های خود قاعده مندی نیست اما در صورت نبودن مستندات فیزیکی مشخص در مورد اختلال رفتاری کودکان بهترین کار این است که یک دیدگاه مثبت داشته باشیم و به راه خود ادامه دهیم و به تشویق کردن کودک و کمک کردن به او برای کار کردن در جهت اهداف تغییر مثبت ادامه دهیم.
نخستین باری که گریه نوزاد و کودک خود را می شنوید، می تواند تجربه ای هیجان انگیز و شادی بخش برای شما باشد، چرا که این گریه نشانه سالم بودن فرزند شما خواهد بود. اما با گذشت زمان، گریه کردن نوزاد و ناآرامی او می تواند پدر و مادر را نگران کند. آرام کردن نوزاد عموما کار سختی است. اگر شما برای اولین بار است که پدر شدن یا مادر شدن را تجربه می کنید و نوزادتان بیقرار است، در ابتدا روش های آرام کردن نوزاد برای شما سخت خواهد بود. اما نباید نگران باشید به این دلیل که راه های بسیار زیادی برای آرام کردن نوزاد وجود دارد.برای آرام کردن ناله و گریه نوزاد و ساکت کردن او در ابتدا باید به دنبال دلیل گریه های نوزاد و کودک باشید. تعیین علت گریه نوزاد، مهم ترین معیار برای آرام کردن نوزاد می باشد. هنگامی که شما به عنوان پدر و مادر علت گریه ها و بیقراری های نوزاد و کودک خود را بدانید، سریع تر می توانید مشکل تان را حل کنید؛ اما متوجه شدن دلیل گریه نوزاد یا کودک، می تواند کمی سخت باشد. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر تحت نظر بهترین دکتر کودک بیقرار با استفاده از روش های ماساژ درمانی کودکان به درمان نوزاد و کودک بیقرار پرداخته و به والدین تازه کار روش های آرام کردن نوزاد و کودک بیقرار را آموزش می دهد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
روش های آرام کردن کودک بیقرار
هنگام کار کردن ماشین لباسشویی شما با یک تیر دو نشان می زنید؛ چنانچه صدای شرشر آب لباسشویی کودک بیقرار شما را آرام نکند، نشاندن او روی صندلی مخصوصش و قرار دادن آن روی دستگاه در حال خشک کردن لباس ها این کار را خواهد کرد و البته یکی از کار های روزانه شما نیز انجام خواهد شد. مراجعه به متخصص ماساژ درمانی و معاینه و ماساژ، بعضی از کودکان به ویژه آن هایی که تولد دشواری داشته اند را آرام تر می کند و موجب اشک ریختن کمتر آن ها می شود. از این که کودک بیقرار خود را به دست فرد دیگری بسپارید، نترسید. کودک تان خستگی و استیصال شما را درک خواهد کرد؛ یک فرد تازه نفس ممکن است مشکل را حل کند. در صورتی که به شخص دیگری دسترسی ندارید و به آخر خط رسیده اید، کودک بیقرار خود را در جای امنی قرار دهید و به مدت کوتاهی استراحت کنید. هوای تازه ای تنفس کنید، از منزل بیرون بروید و کمی ورزش کنید. قدری قدم بزنید یا در حالی که کودک را در سبد مخصوص جلوی دوچرخه قرار داده اید، دوچرخه سواری کنید. حرکت ممکن است موجب آرامش نوزاد و کودک بیقرار و ورزش موجب آرامش خود شما شود. در صورت مساعد نبودن هوا در خانه بمانید و در حالی که کودک را در آغوش دارید با او جست و خیز کنید. (می تواند با نوای موسیقی باشد)
روش های دیگر آرام کردن کودک بیقرار
بهترین دکتر کودک ناآرام می گوید: کودک بیقرار تان را از جایش برداشته اید به او غذا داده اید، آروغش را زده است، پوشکش را تعویض کرده اید، او را در پتوی مناسبی پیچیده اید، دوباره پتو را از دور او باز کرده اید ولی هنوز هم گریه می کند. دلیلش برای شما نیست و حتی خود کودک نیز ممکن است دلیلش را فراموش کرده باشد، تنها چیزی که در این حالت می خواهید، ساکت شدن اوست. حالا وقت آن است که این آرام بخش های چند منظوره را آزمایش کنید. آمادگی شاید بد نباشد؛ آرام کننده های زیر را به وسایل کودک بیقرار خود اضافه کنید:
اسلینگ: دارای اندازه های مختلف بر اساس قد شماست. انتخاب اندازه مناسب، موجب حمل راحت تر کودک بیقرار خواهد بود. بد نیست دو عدد داشته باشید؛ یکی به اندازۀ مامان و یکی به اندازه بابا
کوله جلویی: کودک بیقرار تان را در آغوش شما نگه می دارد و گرما و نیز ضربان قلب شما ممکن است موجب آرامش او شود.
آکواریوم: صدای فیلتر آکواریوم، نوزاد و کودک بیقرار را آرام می سازد و ماهی ها توجه او را جلب می کنند.
تاب: حرکت یک تاب کودک می تواند آرامش بخش باشد. این نوع تاب را مدت زیادی مورد استفاده قرار نمی دهید بنابراین شاید امانت گرفتن آن از یک دوست، فکر بدی نباشد.
صندلی تاشو کودک: صندلی پایه بلند با پوشش پارچه ای که می توانید با پا آن را بالا و پایین ببرید.
موسیقی: انواع مختلف آن را امتحان کنید از کلاسیک تا پاپ، بالاخره یکی از آن ها مؤثر خواهد بود.
هشدار: کودک بیقرار تان را به شدت تکان ندهید؛ زیرا گریه او را متوقف می کند و ممکن است موجب فلج دائمی، حملة صرع، نابینایی سایر صدمات مغزی یا حتی مرگ شود. به علت بزرگی سر و ضعف ماهیچه های گردن، تکان تکان دادن کودک ممکن است موجب حرکت مغز در جمجمه و در نتیجه پارگی رگ های خونی شود. اگر خیلی هیجان زده و عصبانی هستید، کودک را در محل امنی قرار دهید و از او دور شوید.
قنداق، یکی از روش های آرام سازی کودک بیقرار
در چند هفته اول تولد، بعضی نوزاد ها اگر جمع و جور در پارچه ای پیچیده شوند، احساس امنیت بیشتری دارند و کمتر بدقلقی می کنند. قنداق کردن دست ها و پا های نوزاد بیقرار را که ممکن است حرکات آن ها او را از جا یا از خواب بپراند، مهار می کند و گرمای پتو او را آرام می سازد. (بعضی کودکان این کار را دوست ندارند و به سرعت عقیده شان را ابراز می کنند).
1.یک پتوی تقریباً مربع نوزاد را پهن کنید و گوشه بالای آن را به طرف پایین تا بزنید.
2.نوزاد را به پشت روی پتو قرار دهید به طوری که گردن کمی بالاتر از محل تاخوردگی پتو قرار گیرد. یک دست او را کنارش قرار دهید و پتو را روی بدن و زیر پشتش تا بزنید.
3.گوشۀ پایینی پتو را به طرف بالا تا بزنید و لبه اضافی آن را که ممکن است روی صورت نوزاد را بپوشاند به طرف پایین تا بزنید.
4. دست دیگر را پایین بیاورید و گوشه ی دیگر پتو را روی بدن نوزاد قرار دهید و اضافی آن را زیر بدنش بگذارید.
سوالات متداول:
1- آیا بغل کردن زیاد نوزاد باعث لوس شدن او می‌شود؟
تحقیقات نشان داده که بغل کردن و تماس بدنی مکرر در ماه‌های اول زندگی نه تنها باعث لوس شدن نمی‌شود، بلکه امنیت روانی و رشد سالم عاطفی را تقویت میکند. تماس پوست با پوست به ویژه در نوزادان تازه‌متولدشده باعث آرامش فوری و کاهش ضربان قلب و تنفس نامنظم می‌شود.
2- چگونه نور و محیط خواب بر آرامش کودک تاثیر می‌گذارد؟
نور ملایم و محیط آرام باعث کاهش تحریکات حسی و آمادگی برای خواب می‌شود. استفاده از پرده‌های تاریک‌کننده و صدای محیطی ملایم میتواند نوزاد را سریعتر آرام کند. نور آبی و تحریک‌کننده (مثل تلویزیون یا موبایل) نباید در محیط خواب وجود داشته باشد.
ارتباط بین دو فرد علاوه بر صحبت کردن شامل نگاه کردن به دیگری و برقراری ارتباط چشمی می باشد. ایجاد و حفظ ارتباط چشمی خوب باعث بهبود مهارت های اجتماعی می شود. نگاه کردن به شخص گوینده باعث بهبود دریافت اطلاعات زبانی از طريق حالات چهره ای ژست ها و حالات و علایم لب ها می شود. بسیاری از کودکان دچار مشکلات ارتباطی ممکن است ارتباط چشمی محدودی داشته باشند و این باعث ایجاد شکست ارتباطی می شود چون ممکن است والدین پیامی را منتقل کنند که کودک به آن توجهی نداشته باشند. نگاه کردن به اشیاء محیط پیرامون یکی دیگر از اجزاء مهم ارتباط می باشد. کودک به شیء نگاه می کند، والدین نگاهش را دنبال می کنند و یک دیدگاه مشترک ایجاد می شود و این آغاز یک مکالمه می گردد. اوتیسم و ارتباط چشمی با همدیگر رابطه دارند اما نمی توان گفت عدم برقراری ارتباط چشمی به تنهایی نشان دهنده وجود اوتیسم در کودک است. دکتر مهدی صابر، بهترین دکتر اوتیسم در تهران، با انجام خدمات متنوع درمانی برای کودکان اوتیسم از جمله کاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی حسی برای برقراری ارتباط چشمی کودکان اوتیسم، رضایت همیشگی مراجعان را به خود جلب می کند.
جهت ایجاد علاقه در کودک برای این که به ما نگاه کند، به تمریناتی با حالات چهره ای احتیاج داریم به عبارتی باید هیجانات خود را به شکلی اغراق آمیز در چهره نشان دهیم. وقتی به کودک نگاه می کنیم باید حالت صورت جذابی به خود گرفته و یا شیء جذابی را نزدیک صورت خود نگه داریم و سپس چهره مان را پشت آن پنهان کنیم. این کار کودک مبتلا به اوتیسم را تشویق می کند به ما نگته کند. راه های بسیار مناسبی برای بهبود ارتباط چشمی وجود دارد.
روش های بهبود ارتباط چشمی
– قبل از آب دادن به کودک می توان او را تشویق کرد که به ما نگاه کند یعنی ارتباط چشمی برقرار کند ولی دقت کنید که نباید با کودک به جدال پرداخت.
– ردگیری بینایی، کودک باید یاد بگیرد که اشیاء را با چشمانش دنبال کند، بادکنک، حباب و عروسک موارد جذابی برای کودک هستند. زمانی که در حال دمیدن در بادکنک یا حباب هستید کودک ممکن است به شما نگاه کند پس این کار را به آرامی انجام دهید تا کودک مدت زمان بیشتری نگاه کند. می توانید پشت عروسک یا ماسک پنهان شوید و منتظر بمانید تا کودک ارتباط چشمی برقرار کند.
-بازی با وسایل صدا ساز، وسیله ای را به صدا درآورید، این کودک را تشویق می کند که به شما نگاه کند. هرگاه تماس چشمی اش را با شما قطع کرد، ایجاد صدا را متوقف کنید و دوباره با نگاه کودک شیء را به صدا در آورید.
-بازی با پر های رنگی، پر ها را فوت کنید، با آن ها کودک را قلقلک دهید.
– در زیر یک پارچه رنگی جذاب پنهان شوید و کمی تکان بخورید تا توجه کودک را جلب کنید سپس آن را بر روی سر کودک رها کنید و کودک را تشویق کنید تا آن را به سمت خودش بکشد.
– دالی بازی کنید، پشت اشیاء یا دستان تان پنهان شوید. والدین می توانند این کار را هنگام لباس پوشاندن به کودک انجام دهند. ماسک های کاغذی نیز با سوراخ هایی برای چشم ها، کودک را به تماس چشمی تشویق می کند.
– از عینک آفتابی استفاده کنید، آن را روی چشمان تان بگذارید و بردارید و کودک را به نگاه کردن تشویق کنید.
– دوربین درست کنید، یک لوله مقوایی درست کنید و از داخل آن، هم دیگر را ببینید. سعی کنید آن را با کاغذ های رنگی تزیین کنید تا جذاب تر باشد.
– بازی با انگشتان، انگشت های دست تان را تکان دهید، پشت آن پنهان شوید، روی آن نقاشی بکشید.
– روی سرتان کلاه گیس بگذارید و یا پشت آن پنهان شوید .
– آواز بخوانید، دست بزنید، قلقلک بازی کنید و گاهی این کارها را متوقف کنید و به محض برقراری ارتباط چشمی ادامه بازی را انجام دهید.
– توپ بازی کنید، بازی تبادل توپ را انجام دهید و پس از عادت کردن کودک به روند بازی توپ را پیش خود نگه دارید و به محض برقراری ارتباط چشمی بازی را ادامه دهید.
– با چهره های جالب، بازی چشمک زدن را با کودک انجام دهید.
– نقاشی روی صورت، روی صورت خودتان و کودک تصاویر جذاب یا خنده دار حیوانات را بکشید.
بسیاری از والدین با مشکل غذا خوردن کودکان مواجه هستند. کودک بد غذا یا کودکانی که تنوع غذایی محدودی دارند والدین را کلافه و عصبی می کنند. باید توجه داشت که بعضی از این کودکان با مشکلات حسی دست و پنجه نرم می کنند. عدم تحمل بافت های غذای مختلف در دهان یا حساسیت به گرما یا سرمای غذا ها این کودکان را آزار می دهد. کاردرمانی حسی با استفاده از ماساژ های دهانی و ماساژهای آرام سازی در کنار حساسیت زدایی بویایی و طعم ها کمک می کند به تدریج دایره غذاهای کودک بیشتر شده و تنوع غذایی مناسب را بدست آورد. مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی حسی دکتر صابر در زمینه درمان مشکلات حسی کودکان فعالیت می نماید. در این مطلب به ارائه روش های غذا دادن به کودک بد غذا پرداخته می شود که می تواند شما والدین را در جهت بهبود تغذیه کودک کمک نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کودکان بد غذا
کودکان بدغذا یکی از دغدغه‌های رایج والدین هستند و این موضوع میتواند هم از نظر تغذیه‌ای و هم از لحاظ روانی خانواده را تحت فشار قرار دهد. کودک بدغذا معمولاً علاقه‌ای به امتحان کردن غذاهای جدید ندارد، وعده‌های اصلی را به سختی می‌خورد و بیشتر به خوردن خوراکی‌های ناسالم تمایل نشان می‌دهد. این رفتار اگر ادامه‌دار شود، ممکن است منجر به کمبود ویتامین‌ها، مواد معدنی، ضعف رشد و حتی مشکلات رفتاری در کودک گردد. دلایل بدغذایی می‌توانند متفاوت باشند؛ از مشکلات جسمی مانند رفلاکس و آلرژی گرفته تا مسائل روانی نظیر اضطراب، فشار والدین یا تجربه‌های منفی در غذا خوردن. برای مدیریت این مشکل، والدین باید با صبر و برنامه‌ریزی پیش بروند. استفاده از غذاهای رنگارنگ و جذاب، ایجاد فضای شاد در هنگام غذا خوردن، مشارکت دادن کودک در آماده‌سازی غذا و پرهیز از اجبار میتواند تأثیر مثبتی داشته باشد. همچنین، مشاوره گرفتن از متخصصان حوزه تغذیه و روانشناسی کودک اهمیت زیادی دارد. در این مسیر، کمک گرفتن از دکتر بدغذایی کودکان میتواند راهکارهای عملی و تخصصی در اختیار والدین قرار دهد و به تدریج عادت‌های غذایی سالم را در کودک تقویت کند. والدین باید بدانند که تغییر عادت غذایی یک فرآیند زمان‌بر است و نباید انتظار نتیجه فوری داشته باشند. با ترکیب آموزش صحیح، برنامه غذایی متنوع و حمایت متخصص، می‌توان بدغذایی کودکان را کنترل و حتی برطرف کرد.
روش غذا دادن به کودک بدغذا
دلیلی برای خسته کننده و ملال آور بودن رژیم غذایی کودکتان وجودندارد. برای تکمیل مواد مغذی مورد نیاز و آشنا کردن او با طعمها وبافتهای مختلف غذا، غذاهای متنوعی در اختیار او قرار دهید.
مثال: جسیکا متوجه شد دخترش تنوع را دوست دارد. «در هفت و نیم ماهگیِ دخترم، راشلف ضمن شام خوردن خودم، چند عدد برشتوک حلقهای روی سینی صندلی پایه بلندش قرار دادم. این کار را چند روز تکرار کردم تا سرانجام در روز هشتم او یک دانه برشتوک در دهان گذاشت و به تدریج این نوع تغذیه را آموخت. در طول مدت شش هفته بعد از آن او را با کراکر برنج، هویج آبپز، سیب زمینی شیرین آب پز، شاخه های پنیر چدار، ماست ساده و پوره سیب بخارپز بدون شکر تغذیه کردم، اما حتی در نه ماه و یک هفتگی هنوز هم غذاهای جامد زیادی، به استثنای پنیر، نمیخورد. (او حتى کته برنج نمیخورد، زیرا اجازه نمیداد با قاشق به او غذا بدهم و م بدهم و من هم دلیلی برای جنگیدن با او نمیدیدم). بعدها دریافتم که از طعم آن خوشش نمیآمده است. روزی هنگام صرف ناهار در یک رستوران مکزیکی، راشل ابتدا یک دانه لوبیا سیاه و سپس برنج و تورتیلا را به دهان برد و چشید که آن را بسیار پسندید و در همان یک وعده بیش از تمام شش هفته گذشتهاش غذای جامدمصرف کرد».
غذاهای انگشتی باید نرم باشند و به آسانی به تکههای کوچک تبدیل شوند و بلعیدن آنها آسان باشد. میوه هایی مانند طالبی ،گرمک، هلو، گلابی، آلوچه، کیوی، آووکادو و حتی سیب، چنانچه بخارپز یا آبپز شوند این چنین هستند.(برشهایی از آنها را با یک قاشق آب در مایکروفر بپزید). فقط پوست و هسته آنها را جدا و به تکههای کوچکی که کودک بتواند در دهانش بگذارد، تقسیم کنید. سبزیجاتی مانند کلم بروکلی، کدو و هویج را آب پز یا بخارپز کنید تا نسبتاً نرم شوند.
ماکارونی و پاستا یک غذای اولیه عالی برای کودک است. نوع نسبتاًکوچک آنها را انتخاب کنید و نرم بپزید. آنها را ساده، یا با کمی سس گوجه فرنگی به کودک بدهید. پستوی سیر یکی از غذاهای اولیه مورد علاقه فرزندانم بود. شاید چندان عجیب نباشد زیرا تحقیقات نشان داده است کودکان مزه شیر مادر را هنگامی که او غذای سیرداری خورده استدوست دارند.
چگونه بدانم کودک آمادگی غذاهای انگشتی را دارد؟
· زمانی که میتواند مستقیم در صندلی پایه بلند بنشیند. هنگامی که انواع پوره ها از جمله پوره های کمی غلیظتر را خورده باشد.
· شروع به برداشتن اشیاء باشست وانگشت اشاره اش کرده که نشانه ای از پیشرفت مهارتهای حرکتی کودک است.
غذاهای انگشتی و راه های غذا دادن به کودک
غذاهای صبحانه – در هر موقع از روز – غذاهای انگشتی خوبی هستند. مثل ویفرهای گندم کامل، کیکهای یزدی،(تعدادی تهیه و در فریزر قرار دهید و هنگام مصرف به سادگی در مایکروفر گرم کنید)، نان تست (برای کودکان زیر دوازده ماهه). برای تغذیه بهتر کودک روی هر یک از مواد فوق میتوانید کمی پوره میوه یا سبزیجات بمالید.
غذای تهیه شده هر آنچه باشد، آن را کم کم به کودک بدهید و به محض اینکه پرتاب کردن آن روی کف اتاق برای کودک جالبتر از گذاشتن در دهانش باشد، غذا خوردن او را خاتمه یافته تلقی کنید.
غذا خوردن انگشتی ممکن است در حدود شش ماهگی شروع شود یا تا ماهها بعد به تأخیر بیفتد. یکی از دلایل این امر شخصیت فرزندتان است. رسیدن به این مرحله به محیط زندگی کودک نیز بستگی دارد. اگر ازریخت و پاش ناراحت نشوید، کودک راحتتر دست به کاسه غذایش میبرد و سریعتر در خوردن غذای انگشتی تجربه پیدا میکند. اگر به نظافت اهمیت زیادی بدهید و با دستمال فوراً غذاهای ریخت و پاش شده را تمیز کنید، فرزندتان احتمالاً به نگرانی و حساسیت شما پی میبرد و هنگام غذا خوردن دستهایش را کنار میکشد.
در هر حالت، در دوازده ماهگی به احتمال زیاد فرزندتان بیشتر غذایش را خودش خواهد خورد. این غذا خوردن بیشتر با انگشتهایش خواهد بود – گرچهممکن است استفاده از قاشق را نیز امتحان کند، ولی احتمالاً در این سن زیاد موفق نخواهد بود.
انواع غذاهای انگشتی
ده غذای مهم انگشتی: شش تا هشت ماهگی
۱. نان قندی
پوره سیب زمینی
هویج پوست کنده (برای تقویت لثهها پیش از بیرون آمدن دندان)
بیسکویتهایی با آرد مارانتا
استخوان ران مرغ یا استخوان دنده
۶. نان بگل (نوعی نان فانتزی حلقهای شکل)
سبزیجات پخته نرم
۸. موز
نان سوخاری
برشتوک حلقهای
سوالات متداول:
1- اگر کودک فقط غذاهای خاصی را دوست داشته باشد، چه کنیم؟
این حالت طبیعی است. والدین باید تنوع غذایی را با روش‌های جذاب مثل تغییر شکل یا رنگ غذا افزایش دهند. معرفی تدریجی طعم‌های جدید نیز مفید است.
2- چگونه می‌توان کودک را به خوردن سبزیجات تشویق کرد؟
سبزیجات را می‌توان به شکل سوپ، پوره یا همراه غذاهای مورد علاقه کودک سرو کرد. مشارکت دادن کودک در شست‌وشو و آماده‌سازی سبزیجات نیز مؤثر است.
برای والدینی که به تازگی پدر و مادر شده اند تشخیص علت گریه و بد قلقی کودکان همیشه یک سوال بزرگ بوده است. مخصوصا زمانی که تجربه اول شما باشد. شناخت علت نا آرامی کودک و درمان آن کمک بزرگی به خانواده می کند. رفتار نا آرام کودک موجب عصبانیت والدین و عدم رسیدگی مناسب به نیازهای کودک مخصوصا تغذیه و خواب او می گردد. و این امر موجب اختلال در رشد صحیح کودک می شود. عللی نظیر گرسنگی، کمبود خواب، درد، اضطراب ، هراس شبانه و… می تواند موجب نا آرامی کودک گردد. مرکز توانبخشی کودکان دکتر صابر در زمینه رفتاردرمانی و روانشناسی کودکان در کنار خدمات دیگر توانبخشی نظیر ماساژ درمانی کودکان گفتاردرمانی و کاردرمانی و… به والدین مشاوره می دهدو شما را در جهت بهبود ارتباط با فرزندتان یاری می رساند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علل شایع ناآرامی در کودکان و نوزادان
ناآرامی در کودکان و نوزادان یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که والدین با آن مواجه میشوند. این ناآرامی میتواند دلایل متعددی داشته باشد که شناخت دقیق آنها برای درمان موفق ضروری است. یکی از شایع‌ترین علل ناآرامی نوزادان، گرسنگی است؛ وقتی کودک احساس گرسنگی کند، معمولاً بیقرار شده و گریه میکند تا نیاز خود را اعلام کند. علاوه بر این، خستگی و اختلال در الگوی خواب نیز از عوامل مهم بیقراری به شمار می‌رود. نوزادانی که به اندازه کافی نمی‌خوابند یا کیفیت خوابشان پایین است، اغلب تحریک‌پذیر و بیقرار هستند. درد یکی دیگر از علل رایج ناآرامی است؛ این درد میتواند ناشی از کولیک، دندان درآوردن یا حتی عفونت‌های مختلف باشد. همچنین برخی کودکان به دلیل حساسیت‌های حسی مانند نور زیاد، صداهای بلند یا تغییرات ناگهانی محیطی، دچار ناآرامی میشوند. به همین دلیل بررسی دقیق علائم و شرایط کودک بسیار اهمیت دارد تا علت اصلی شناسایی و برطرف شود. والدین می‌توانند با دقت به رفتار و علائم کودک، به موقع به این مسائل پی ببرند و در صورت نیاز از مشاوره تخصصی استفاده کنند. به طور خلاصه، ناآرامی کودکان معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل فیزیولوژیکی و روانی است که باید هر کدام به دقت ارزیابی و درمان شوند تا کودک آرامش و سلامت بیشتری داشته باشد.
نقش کاردرمانی حسی در مدیریت ناآرامی کودکان
کاردرمانی حسی یکی از روش‌های تخصصی و بسیار موثر در مدیریت ناآرامی کودکان است که به ویژه برای کودکانی که حساسیت‌های حسی یا اختلالات پردازش حسی دارند، کاربرد فراوانی دارد. بسیاری از کودکان ناآرام به دلیل اینکه نمی‌توانند محرک‌های محیطی مانند صدا، نور، لمس یا حرکات مختلف را به درستی پردازش کنند، دچار بیقراری و اضطراب میشوند. کاردرمانگر حسی با استفاده از تمرینات و فعالیت‌های هدفمند به کودکان کمک میکند تا واکنش‌های خود را نسبت به محرک‌های مختلف تنظیم کرده و به تدریج با محیط اطراف سازگار شوند. این نوع درمان ممکن است شامل بازی‌های حسی، ماساژهای خاص، و فعالیت‌های حرکتی متنوع باشد که به بهبود عملکرد سیستم عصبی و هماهنگی حسی کمک میکند. در واقع کاردرمانی حسی به کودک می‌آموزد که چگونه بهتر با محیط خود ارتباط برقرار کرده و کمتر دچار اضطراب و ناآرامی شود. نتایج مطالعات نشان داده‌اند کودکانی که کاردرمانی حسی دریافت می‌کنند، بهبود قابل توجهی در توجه، خواب، و کنترل هیجان خود خواهند داشت. بنابراین، این روش درمانی نه تنها به کاهش ناآرامی کمک میکند، بلکه باعث افزایش کیفیت زندگی کودک و خانواده نیز می‌شود. والدین و مربیان می‌توانند با همکاری کاردرمانگر، فعالیت‌های حسی مناسب را در خانه و مدرسه نیز ادامه دهند تا تاثیر درمان به حداکثر برسد.
مشکلات و ناراحتی‌های دندان درآوردن
یکی از دلایل عمدة کودکان بزرگ‌تر برای گریه، دندان درآوردن است که معمولاً در شش یا هفت ماهگی شروع می‌شود. در این هنگام، درست پیش از بیرون آمدن دندان‌ها، ورم لثهها ممکن است روزهای متمادی موجب ناراحتی کودک شود. شما میتوانید با در اختیار گذاشتن اشیای قابل جویدن- اسباب‌بازی‌های مخصوص دورة دندان درآوردن، یک نوار چرمی، یک حوله سردشده، یک تکه نان قندی فریزشده (به محض شروع به نرم شدن، آن را از کودک بگیرید) به آرامش کودک کمک کنید. میتوانید برای مکیدن یک بطری آب یخ در اختیار او قرار دهید (اگرچه گاهی مکیدن موجب شدیدتر شدن درد می‌شود). یا سعی کنید لثهها را ماساژ دهید. بی‌حس‌کننده‌های جدید مانند انواع ژل‌ها، واقعاً ارزش ندارند که برای استعمال آنها محتمل زحمت شوید. این داروها طعم بسیار بدی دارند و فقط چند ثانیه موثرند.
کودکانی که درحال درآوردن دندان هستند، بیشتر بدقلقی و گریه می‌کنند و از خواب بیدار میشوند و این شرایط در بعضی کودکان سخت‌تر از بقیه است. موریا می‌گوید: «برای مدتی، کودکم، هارلی، هرشب حدود ساعت ۲ از خواب بیدار می‌شد و مثل جن‌زده‌ها جیغ می‌زد. بدن او سفت و منقبض می‌شد و گویی از شدت درد درحال مرگ بود. هنگامی که این مسئله را با پزشک متخصص کودکان در میان گذاشتم، آن را به‌صورت یک تشنج شرح دادم. پزشک آن را با اختلال مغزی مثلاً صرع مرتبط دانست و بنابراین دستور الکتروانسفالوگرام (نوار مغزی) داد. اما آزمایش، فعالیت مغزی غیرعادی را نشان نداد. معلوم شد دلیل واقعی «تشنج» هارلی دندان درآوردن بوده است».
تأثیر رژیم غذایی بر رفتار کودکان
رژیم غذایی کودکان نه تنها بر رشد جسمی بلکه بر سلامت روانی و رفتار آنها نیز تاثیرگذار است. مطالعات علمی نشان داده‌اند که مصرف مواد غذایی ناسالم مانند غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین، و افزودنی‌های مصنوعی میتواند باعث تحریک‌پذیری، ناآرامی و کاهش تمرکز در کودکان شود. همچنین کمبود مواد مغذی مهم مانند آهن، ویتامین D، و امگا-۳ میتواند مشکلات رفتاری را تشدید کند. به طور مثال، کمبود آهن در کودکان ممکن است باعث خستگی، کاهش توجه و بیقراری شود. برای داشتن کودکی آرام و متمرکز، رژیم غذایی باید متعادل، شامل میوه‌ها، سبزیجات تازه، غلات کامل و منابع پروتئینی سالم باشد. حذف یا کاهش مصرف غذاهای شیرین و فست‌فودها نیز نقش مهمی در بهبود رفتار کودکان دارد. علاوه بر این، آب کافی و تنظیم وعده‌های غذایی به موقع نیز به حفظ سطح انرژی و خلق‌وخو کمک میکند. والدین باید آگاه باشند که رفتار و خلق کودک تحت تاثیر مستقیم کیفیت تغذیه او قرار دارد و در صورت مشاهده ناآرامی‌های مکرر، بررسی رژیم غذایی یک گام مهم در مسیر اصلاح رفتار است. همکاری با متخصص تغذیه کودک میتواند به تدوین برنامه غذایی مناسب کمک کند.
مرا ترک نکن!
اضطراب جدایی دلیل دیگری برای اشک‌های کودکان بزرگ‌تر است. در حدود هشت ماهگی کودک هشیاری کافی برای درک زمانِ از خانه خارج شدنِ شما دارد، اما درکی از بازگشت شما ندارد و بنابراین گریه میکند- حتی زمانی که برای لحظه‌ای از نظرش دور می‌شوید. این واکنش وقتی که فقط برای نوشیدن لیوانی آب به آشپزخانه مي‌روید، واقعاً چالش‌برانگیز است. (ناامید نشوید؛ زمانی که او خزیدن را یاد بگیرد و بتواند شما را از اتاق به اتاق تعقیب کند، اوضاع بهتر می‌شود).
سوالات متداول:
1- چگونه می‌توان محیط خانوادگی را برای کودک آرام‌تر کرد؟
ایجاد روتین‌های منظم، کاهش تنش‌ها، و افزایش تعامل مثبت بین اعضای خانواده میتواند به ایجاد محیطی آرام برای کودک کمک کند.
2- چه عواملی می‌توانند باعث ناآرامی در نوزادان شوند؟
عوامل مانند گرسنگی، خستگی، درد، یا نیاز به تماس فیزیکی می‌توانند باعث ناآرامی در نوزادان شوند. شناخت این نیازها و پاسخ‌دهی مناسب میتواند به آرامش نوزاد کمک کند.
هر یک از شما در دوستان و آشنایان با کودکانی روبه رو شده اید که به شدت لجباز بوده، بی قرار هستند و رفتارهای بی ادبانه دارند. بسیاری از والدین در طول رشد کودک خود با رفتارهای بی ادبانه، لجبازی و بداخلاقی کودک موجه می شوند. رفتاردرمانی یکی از روش های موثر در رفتار با بی ادبی کودک می باشد. تکنیک های رفتاردرمانی به شما کمک می کند با استرس و فشار کمتری این مراحل را پشت سر بگذارید. یک رفتاردرمان با تجربه با ایجاد ارتباط صحیح با کودک و استفاده از تکنیک های رفتاری می تواند رفتارهای مناسب را در موقعیت های مختلف جایگزین بی ادبی کودک نماید. مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر با استفاده از تخصص رفتاردرمانان خود در بهبود رفتار کودک و اصلاح رفتار بی ادبی کودک به شما کمک می نماید. چند نکته رفتاردرمانی برای رو به رو شدن با کودک بی ادب در زیر اشاره می شود: با کودک بی ادب نجنگید اما با او قاطع باشید. به کودک بی ادب رفتار مناسب را آموزش دهید. در مورد علت رفتار بی ادبانه کودک و عواقب ان با کودک بی ادب صحبت کنید. از او بخواهید در پاسخ به رفتار شما رفتار های جایگزینی که آموزش داده اید را با تمرین و تکرار انجام دهد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
رفتاردرمانی در بی ادبی کودک
با بررسی روند رشد تفکر کودکان توسط رفتاردرمانی بهتر می توان نتیجه گرفت که در چه زمانی می توان قوانین را به کودک آموزش داد و چه شیوه هایی در آموزش قوانین و تصحیح رفتارهای بی ادبانه کودکان مفید تر است و روش رفتار با بی ادبی کودک چیست؟
پیاژه به نحوه‌ی تفکر کودکان درباره‌ی موضوعات اخلاقی علاقه‌مند بود. او با مشاهده و مصاحبه با کودکان ۴-۱۲ ساله هنگام تیله‌بازی تفکرات آنها را درمورد قوانین بازی بررسی کرد. به علاوه از کودکان درمورد قوانین اخلاقی سؤال می‌کرد. پیاژه برای تبیین رشد اخلاقی از طریق مصاحبه‌ی بالینی سؤالاتی را برای کودکان مطرح می‌کرد. وی بر این اساس برای رشد اخلاقی مراحلی را پیشنهاد کرد. تا پیش از شروع دبستان (۶سال اول زندگی) کودکان آگاهی چندانی از اصول اخلاقی ندارند و موجوداتی اخلاقی به شمار نمی‌آیند. وی این مرحله را دوره‌ی غیراخلاقی نامید.
۱.اخلاق دیگر پیرو (۶ تا ۱۰ سالگی): در این مرحله عدالت و قوانین به‌عنوان اجزای غیرقابل‌تغییر و خارج از کنترل افراد درک میشوند. در این مرحله که واقع‌گرایی اخلاقی نیز نامیده می‌شود بزرگ‌ترها به کودک می‌گویند که چه کاری انجام دهد و چه کاری انجام ندهد. رفتار براساس پیامدهایش مورد قضاوت قرار می‌گیرد نه نیت‌ها، و کودک به دلیل اجتناب از پیامدهای منفی ناشی از عدم اطاعت، از قوانین (که توسط دیگران وضع شده) پیروی میکند.
۲.اخلاق خودپیرو (از ۱۰ تا ۱۱ سالگی): دومین مرحله‌ی رشد اخلاق درحدود ۱۰ سالگی کسب می‌شود. کودک در این مرحله راجع به اینکه قوانین ساخته‌ی بشد و قابل تغییرند آگاهی پیدا میکند و به قصد و نیت اعمال بیشتر توجه میکند.
پیاژه بر این باور بود که ابتدا ساخت و توانایی‌های شناختی و پس از آن توانایی استدلال اخلاقی رشد میکند. وی عقیده داشت که رشد اخلاقی از طریق تعامل با همسالان بهبود مي‌یابد. برای یافتن روش رفتار با بی ادبی کودک در گروه همسالان، وقتی همه افراد قدرت یکسانی دارند قوانین به وسیله‌ی مذاکره وضع میشوند. به نظر پیاژه والدین در تکامل اخلاقی نقش کمتری دارند زیرا به‌دلیل قدرت بیشتر وضع قوانین را به عهده می‌گیرند. به عبارت دیگر، پیشرفت در قضاوت اخلاقی براساس پیشرفت در درک دیدگاه دیگران استوار است که از رشد شناختی و فرصت تعامل با همسالان حاصل می‌شود. پیاژه عقیده داشت که عبور کودکان از دوره‌های رشد اخلاقی مستلزم تکامل شناختی و تجارب اجتماعی است، به ویژه تجاربی که کودکان درحین بازی با همسالان حل‌وفصل می‌کنند.
تکامل اخلاقی از دیدگاه کلبرگ
با بررسی تکامل اخلاقی کودک بهتر می توان روش رفتار با بی ادبی کودک را یافت. تأثیرگذارترین روانشناسی که درمورد رشد اخلاقی مطالعه و تحقیق کرده لارنس کلبرگ (۱۹۲۷-۱۹۸۷) است. کُلبرگ، با اصلاح و توسعه‌ی کار پیاژه، نظریه‌ی جدیدی را ارائه کرد که به توصیف رشد استدلال اخلاقی میپردازد. پیاژه یک فرایند دو مرحله‌ای را برای رشد اخلاقی تشریح کرد درحالی‌که نظریه‌ی رشد اخلاقی کلبرگ، شش مرحله در داخل سه سطح مختلف را درنظر مي‌گیرد. وی نظریه‌ی پیاژه را توسعه داد و عنوان کرد که رشد اخلاقی یک فرایند مداوم است که در سراسر دوره‌ی عمر اتفاق مي‌افتد. او معتقد بود که هر فرد به‌طور کامل در یک مرحله قرار ندارد بلکه تا اندازه‌ای در مرحله‌ی اصلی خود قرار گرفته ولی برخی داوری‌های اخلاقی او به مرحله‌ی قبلی و بعدی نیز مربوط است. کُلبرگ نظریه‌ی خود را بر پایه‌ی تحقیقات و مصاحبه‌هایی که با گروه‌هایی از نوجوانان و جوانان انجام داده بنا کرده است. تعدادی محظورات اخلاقی به بچه‌ها عرضه شده و سپس با آنها مصاحبه به عمل آمده تا استدلال‌هایی که در پس قضاوت‌های آنان درمورد هر سناریو قرار دارد، تعیین گردد. کُلبرگ پاسخ‌های دریافت شده را در قالب مراحل مختلف استدلال، رده‌بندی کرد.
تکنیک های رفتاردرمانی در کنترل بی ادبی کودک با توجه به روند رشد اخلاقی
سطح اول: اخلاق پیش عرفی یا پیش قراردادی (تا ۱۰ سالگی):
مرحله‌ی اول: جهت‌گیری براساس تنبیه و فرمان‌برداری (اخلاقی رفتار می‌کنم مبادا تنبیه بشوم)
مرحله‌ی دوم: جهت‌گیری براساس نفع شخصی (اخلاقی رفتار می‌کنم تا پاداش بگیرم)
-در این سطح نگاه شخص به اخلاق، بازاری و بده-بستان کارانه است.
سطح دوم: اخلاق عرفی یا قراردادی (تا ۱۳ سالگی)
مرحله‌ی اول: ارتباطات میان‌فردی خوب؛ همراهی و همنوایی نشان می‌دهد تا مورد تأیید دیگران باشد (گرایش به پسر خوب/دختر خوب بودن برای اجتناب از پذیرفته نشدن)
مرحله‌ی دوم: حفظ نظم اجتماعی؛ وابستگی به مراجع قوانین (قواعد اجتماعی را رعایت میکند تا از توبیخ مراجع قدرت و احساس گناه درمورد انجام ندادن وظایف در امان باشد)
-در این سطح اخلاقی رفتار کردن شخص از روی تعارف و رعایت رسوم است و در شرایطی که قید و بند اجتماعی نباشد رفتار اخلاقی فرد به سطح یک باز می‌گردد.
سطح سوم: اخلاق پساعرفی یا فوق قراردادی (پس از بلوغ فکری)
مرحله‌ی اول: قرارداد اجتماعی؛ از اصول پیروی میکند تا از احترام همگان برخوردار باشد و از این طریق احترام به نفس خود را حفظ میکند.
مرحله‌ی دوم: اصول جهانی؛ اعمال خود را طبق اصولی که شخصاً انتخاب کرده هدایت میکند. در این اصول عدالت، سرافرازی و برابری ارزش شناخته می‌شود (از اصول پیروی میکند تا از سرزنش خویشتن در امان باشد). رسیدن به این مرحله مستلزم دستیابی به تدوین اصول اخلاقی انتزاعی است. کلبرگ می‌گوید که کمتر از ۱۰ درصد از افراد به این مرحله می‌رسند.
انتقادهایی بر نظریه رشد اخلاقی کلبرگ
آیا استدلال اخلاقی لزوماً به رفتار اخلاقی منجر می‌شود؟ آیا می توان با استدلال اخلاقی رفتار بی ادبی کودک را درمان کرد. نظریه‌ی کُلبرگ به تفکر اخلاقی میپردازد درحالی‌که بین دانستن اینکه چه کار باید بکنیم و اعمال واقعی ما اختلاف زیادی وجود دارد.
آیا عدالت، تنها جنبه‌ی استدلال اخلاقی است که باید درنظر گرفت؟ نظریه‌ی کُلبرگ بر مفهوم «عدالت» به هنگام تصمیم‌گیری‌های اخلاقی، تأکید بیش از اندازه‌ای دارد. درحالی‌که عوامل دیگری نظیر دلسوزی، ترحم، مواظبت و سایر احساسات میان‌فردی می‌توانند سهم مهمی در استدلال اخلاقی داشته باشند.
آیا نظریه‌ی کُلبرگ تأکید بیش از اندازه‌ای بر فلسفه‌ی غربی دارد؟ فرهنگ‌های فردگرا بر حقوق فردی تأکید دارند درحالی‌که فرهنگ‌های جمع‌گرا بر اهمیت جامعه تأکید می‌ورزند. فرهنگ‌های شرقی ممکن است دیدگاه‌های اخلاقی متفاوتی داشته باشند که نظریه‌ی کُلبرگ آنها را به حساب نیاورده است.
سوالات متداول:
چگونه می‌توانم رفتار بی‌ادبانه کودک را اصلاح کنم؟
استفاده از روش‌های رفتاردرمانی مانند تقویت مثبت، تعیین مرزهای واضح و آموزش مهارتهای اجتماعی میتواند به اصلاح رفتارهای بی‌ادبانه کمک کند.
چه زمانی باید به رفتارهای بی‌ادبانه کودک توجه کنم؟
اگر رفتارهای بی‌ادبانه کودک مکرر و شدید است یا با مشکلات عاطفی همراه است، باید به آن توجه کرده و در صورت لزوم از مشاوره تخصصی استفاده کنید.
شوخی نمی کنیم! اولین حمام کردن کودک فرصت خوبی برای عکس گرفتن از نوزاد است. برای حمام کردن نوزاد و کودک روش های متعددی وجود دارد و با تمرین، شما بهترین و مناسب ترین روش برای خود و نوزادتان را در خواهید یافت. به عنوان مثال هرگز کودک را به طور ناگهانی وارد آب نکنید چرا که موجب ترس و حس عدم امنیت در نوزاد می شود. بعضی کودکان وقتی وارد حمام می شوند شروع به بی قراری و گریه می کنند. ممکن است نوزاد از صدای حمام و دوش بترسد، یا از اینکه آب روی سرش بریزد بدش بیایید یا حتی از مالیدن شامپو روی پوستش احساس بدی بکند. این علائم نشان دهنده مشکلات حسی در کودک است. با انجام تکنیک های ماساژ و آموزش روش های حمام کردن می توان مشکلات حسی کودک و ترس نوزاد از حمام را کاهش داد. اگر کودک شما خیلی بی قرار است و به سختی پوشک او را تعویض میکنید یا لباس او را با گریه عوض می کنید و یا در طول روز کمتر می خوابد و زیاد نق می زند ممکن است به علت اختلالات حسی در نوزادتان باشد. با اطلاع از علائم اختلال پردازش حسی و مراجعه به متخصص توانبخشی کودکان می توانید این مشکل را برطرف کنید. مرکز توانبخشی دکتر صابر با ارائه خدمات ماساژ درمانی و کاردرمانی حسی و سنسوری روم در بهبود اختلالات پردازش حسی پیشرو می باشد. در این مطلب به توضیح نکاتی در زمینه ترس از حمام کردن در نوزادان و کودکان پرداخته می شود تا به والدین در انجام آن کمک نماید.
چگونه ترس نوزاد از حمام را از بین ببریم
یک روش شستن نوزاد این است که ابتدا با دست کمی آب روی پاهای نوزاد و سپس سینه و بدن او بریزید و وقتی نوزاد به درجه دمای اب عادت کرد، او را به طور کامل بشویید. حساسیت زدایی به تدریج باعث می شود نوزاد به درجه حرارت آب عادت کند و ترس از حمام کردن در کودک و نوزاد کم شود. یک روش شستن نوزاد که بسیار خوب است این است که بنشینید و یک حوله روی پاها یتان بیندازید تا نوزاد از دست تان لیز نخورد؛ بعد در حالی که نوزاد را محکم در دست رفته اید، به حمام کردن نوزاد و کودک خود بپردازید. اولین حمام نوزاد شاید در ابتدا سخت و پر دردسر به نظر بیاید اما با رعایت یک سری نکاتساده و داشتن آرامش، این کار به یکی از بهترین کار های زندگی تان تبدیل می شود.
آماده شدن برای اولین حمام نوزاد
استحمام های اولیه به نسبت ساده اند -تنها نگرانی شما گرم نگه داشتن نوزاد، ایجاد احساس امنیت در ضمن حمام کردن در نوزاد و تمیز کردن اوست. البته با رشد کودک، قایق ها، اردک ها و سایر اسباب بازی ها، فضایی بیش از خود نوزاد در وان یا لگن حمام را اشغال می کند؛ بنابراین فراهم آوردن چند وسیله ساده کمکی حمام توصیه می شود:
گلوله های پنبه (برای تمیز کردن چشم و گوش)
فنجان پلاستیکی یا بطری اسپری
برس نرم
حوله کوچک و لیف نوزاد (به تعداد زیاد، برای گرم نگه داشتن و بازی کودک)
چند عدد حوله بزرگ تر
یک قطعه اسفنج بزرگ (برای قرار دادن نوزاد روی آن در ضمن حمام، یا یک حوله اضافی)
صابون بچه یا شامپوی بدون اشک بچه (این دو به خوبی می توانند جایگزین یکدیگر شوند)، یا صابون ملایم گلیسرین
یک تشکچه برای قرار دادن زیر زانوها یتان هنگام حمام کردن نوزاد در وان بزرگ حمام
زیرپایی ضد لغزش (برای استفاده در وان بزرگسالان)
مقداری ابر (اسفنج) برای پوشاندن لوله و شیر آب (برای وان حمام)
روش شستن نوزاد با اسفنج
چنانچه تصمیم گرفته اید اولین حمام نوزاد را با اسفنج انجام دهید، درباره محل انجام این عمل کاملاً فکر کنید؛ زیرا مسلماً میل ندارید کودک برهنه را برای انتخاب محل استحمامش در منزل به این طرف و آن طرف ببرید. بهترین محل برای این کار، در صورتی که فضای کافی وجود داشته باشد کابینت کنار ظرفشویی آشپزخانه است، استفاده از این محل چند مزیت دارد: به علت ضد آب بودن این سطح، نظافت آن آسان است؛ ارتفاع آن تا حدی است که مجبور نشوید خم شوید و اب گرم کافی برای آسان تر شستن و آب کشیدن مو های نوزاد در دسترس قرار دارد.
اصول ضروری حمام کردن نوزاد و کودک
بدن خیس نوزادان بسیار لغزنده است! وقتی در دستان بزرگی نگه داشته شوند، احتمال لغزيدن أن ها كمتر است. اگر فردی با دستان بزرگ تر از دستان خود شما در منزل حضور دارد، زمان به کار گرفتن آن دست هاست! در ابتدا سطح نرمی نیاز دارید تا نوزاد را روی آن قرار دهید. یک حوله ضخیم تا شده برای این کار مناسب است. چنان چه وان یا لگن کودکی که در را اختیار دارید دارای کف پوش اسفنجی ضخیم است، لگن را کنار بگذارید و ابر آن را روی سطح کابینت پهن کنید. دقت کنید که هر آنچه را لازم دارید در دسترس قرار دهید. چندین حوله لازم دارید؛ علاوه بر حوله ای که نوزاد برروی آن قرار داده می شود. یک حوله نیز برای پوشاندن بخش هایی از بدن نوزاد که شسته نمی شوند و حوله دیگری برای خشک کردن او لازم است لوازم زیر را نیز لازم دارید:
حداقل دو حوله یا دستمال روشویی (شما که نمی خواهید لکه شیر روی صورت نوزاد را با همان حوله یا دستمالی که برای تمیز کردن باسن نوزاد به کار برده اید تمیز کنید).
گلوله های پنبه یا یک حوله تمیز روشویی دیگر برای چشم های نوزاد
صابون بچه یا صابون ملایم دیگر
یک دست لباس تمیز
در صورت نیاز پماد ضد سوختگی ادراری نوزاد
یک فنجان پلاستیکی
مراحل حمام کردن نوزاد
برای کم کردن ترس از حمام کردن در نوزاد، لباس های نوزاد را بیرون بیاورید، ولی پوشکش را باز نکنید. او را روی حوله ای بگذارید با حوله دیگر روی او را بپوشانید؛ در هر مرحله از حمام، تنها قسمت هایی از بدن که شسته می شوند از زیر حوله خارج می گردند. گوشه های داخلی چشم های نوزاد را از طرف داخل به خارج، با استفاده از یک گلوله پنبه تمیز پاک کنید یا هر چشم را با یک گوشه حوله روشویی تمیز کنید. لابه لای گوش ها را نیز می توانید با گلوله پنبه تمیز کنید، اما مجرای گوش را تمیز نکنید؛ حتی اگر جرم در آن وجود دارد. این جرم محافظ گوش داخلی است. تمام نواحی گردن نوزاد را با توجه مخصوص به چینهای آن تمیز کنید؛ زیرا ممکن است مملو از جرم باشد. در مورد نوزادان تازه متولد شده این جرم به احتمال زیاد سلول های مرده پوست و در کودکان بزرگ تر، به احتمال زیاد ذرات خشک شدۀ غذاست. مرحله بعد شستن دست و پا و سپس جلوی نیم تنه است. به منظور شستن مو های نوزاد، آن ها را با حوله کوچک دستی خیس کنید، کمی مایع صابون روی موها بریزید و به آرامی تمام پوست سر از جمله نقاط نرم آن را ماساژ دهید. به شامپوی بچه نیازی نیست؛ صابون حمام مایع بچه در این مرحله یک تمیز کننده چند منظوره است. سپس نوزاد را در حالی که سرش کمی متمایل به عقب و توی سینک است، با یک دست نگه دارید. با استفاده از فنجان یا لیوان پلاستیکی، آب گرم را به صورتی که وارد چشم هایش نشود، روی سر او بریزید. در صورت وارد شدن صابون به چشم ها، آن ها را با آب گرم بشویید. نوزاد به محض خارج شدن صابون از چشم ها، آن ها را خواهد گشود. در مرحله بعد، پوشک نوزاد را خارج و باسن و اندام های تناسلی او را بشویید (هنگام شستن نوزاد دختر، به خاطر داشته باشید که شستشو را همیشه از سمت جلو به عقب انجام دهید) در خاتمه، او را بنشانید و به حالت آروغ زدن به سمت جلو به دستتان تکیه دهید و پشتش را بشویید. دقت کنید که صابون روی بدن کاملا شسته و سپس بدن با حوله تمیز خشک شود. توجه مجدد شما را به نظافت دقیق لابه لای چین های کردن نوزاد جلب می کنیم.
سوالات متداول:
1.برای کم کردن ترس از حمام کردن در نوزاد چکار می توان کرد؟
در صورتی که نوزاد در حمام بسیار بی قرار است، لباس های نوزاد را بیرون بیاورید، ولی پوشکش را باز نکنید. او را روی حوله ای بگذارید با حوله دیگر روی او را بپوشانید؛ در هر مرحله از حمام، تنها قسمت هایی از بدن که شسته می شوند از زیر حوله خارج می گردند. این کار می تواند بی قراری کودک را کاهش دهد. اما برای حل مشکلات حسی نیاز به کاردرمانی حسی می باشد.
2.چه تمریناتی می تواند احساس ترس و بی قراری کودک را در حمام کم کند؟
برای بهبود مشکلات حسی کودک در زمان حمام و تعویض لباس می توان از ماساژ درمانی و تحریکات حس عمقی در کودکان استفاده نمود و اختلالات پردازش حسی در کودک را تعدیل نمود.
