اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم ADHD شامل بی‌توجهی (ناتوانی در حفظ تمرکز)، بیش‌فعالی (حرکت بیش از حد که متناسب با محیط نیست) و تکانشگری (اعمال عجولانه که در لحظه و بدون فکر اتفاق می‌افتند) است. ADHD یک اختلال مزمن و ناتوان‌کننده محسوب می‌شود و شناخته شده است که فرد را در بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله دستاوردهای تحصیلی و حرفه‌ای، روابط بین فردی و عملکرد روزانه تحت تأثیر قرار می‌دهد (Harpin, 2005). ADHD در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند منجر به عزت نفس پایین و عملکرد اجتماعی ضعیف در کودکان شود (Harpin et al., 2016). بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است عزت نفس پایین، حساسیت نسبت به انتقاد و افزایش خودانتقادی را تجربه کنند که احتمالاً ناشی از سطوح بالاتر انتقاد در طول زندگی است (Beaton, et al., 2022). لازم به ذکر است که ارائه و ارزیابی ADHD در بزرگسالان متفاوت است؛ این صفحه بر کودکان تمرکز دارد. زمانی که کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی دارای فعالیت زیاد و تمرکز کمی باشد، نمی تواند در آموزش، یادگیری و به دست آوردن مهارت های گوناگون موفق شود. درمان بیش فعالی کودکان از کودکی به کودک دیگر تفاوت دارد به همین علت برای درمان بیش فعالی کودکان باید قبل از هرچیزی کودک توسط متخصصین ارزیابی شود. درمان بیش فعالی کودکان بدون دارو یکی از روش های درمانی است که اثرگذاری طولانی تری نسبت به دیگر روش های درمانی مخصوصا دارویی هستند. از جمله این روش ها می توان به بازی درمانی، رفتاردرمانی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و… اشاره کرد. مرکز تست بیش فعالی دکتر صابر در غرب و شرق تهران با بهترین دکتر بیش فعالی برای کودک به تشخیص و درمان بیش فعالی کودکان می پردازد.
تخمین زده می‌شود که 8.4% از کودکان و 2.5% از بزرگسالان مبتلا به ADHD هستند (Danielson, 2018; Simon, et al., 2009). ADHD اغلب برای اولین بار در کودکان سنین مدرسه شناسایی می‌شود، زمانی که منجر به اختلال در کلاس درس یا مشکلات در تکالیف مدرسه می‌شود. این اختلال در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می‌شود، با توجه به تفاوت در نحوه بروز علائم. با این حال، این به معنای آن نیست که پسران بیشتر احتمال دارد به ADHD مبتلا شوند. پسران تمایل به بروز بیش‌فعالی و سایر علائم بیرونی دارند، در حالی که دختران تمایل به بی‌تحرکی دارند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
برنامه اکتیویت در درمان بیش فعالی کودکان
در برنامه درمان بیش فعالی کودکان که توسط دکتر بیش فعالی ارائه می شود، از راهبرد جبرانی برای توانبخشی استفاده شده است. بدین منظور ابتدا از کودکان پرسیده می شود که توجه کردن چیست و بعد از آن ها خواسته می شود که بگویند برای این که بتوانند توجه کنند، چه کاری انجام می دهند. بعد سرگرم فعالیت هایی می شوند که جنبه های مختلف کارکردهای اجرایی آن ها را درگیر می کند مثل توجه، حافظه، بازداری، تعادل، هماهنگی چشم و دست، آگاهی حسی، مهارت های شنیداری و تمرکز دیداری. سطح دشواری این فعالیت ها به تدریج افزایش پیدا می کند. این فعالیت ها نه تنها تجربه لذت بخشی هستند، بلکه در همه آن ها افزایش مهارت های فراشناخت هدف قرار گرفته است. اصول تعدیل رفتار (مثل پیشگیری از بروز رفتار، چیدن محیط متناسب با نیازهای کودک، ارائه تقویت و …)، نیز باید رعایت شود. علاوه بر تکالیف گروهی کودکان، درمانگر نحوه انجام فعالیت ها را در خانه به مادران آموزش می دهد. تأکید این فعالیت ها روی بازداری و توجه به مهارت های حافظه است.
عنوان: مداخلات فراشناختی کارکردهای اجرایی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی: یک مطالعه تایید مفاهیم
گروه هدف: 24 نفر کودک 7ـ3 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مداخله 13 نفری و کنترل 11 نفری
مدت دورة توانبخشی: 8 جلسة 6 دقیقه ای، در 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های توجه دیداری تپسی، اسنپ و بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد در کودکانی که آموزش گرفته بودند سطح توانایی تغییر توجه و تنظیم هیجانی و به علاوه نشانه های بی توجهی تغییر معناداری پیدا کرده بود. به گزارش والدین مهارت های حافظه ای، برنامه ریزی و سطح تکانشگری و بیش فعالی هم بهبود پیدا کرده بود.
برنامه اکتیویت که برای درمان بیش فعالی کودکان توسط دکتر بیش فعالی توصیه می شود، همزمان چند کاربرد شناختی شامل توجه پایدار، حافظه فعال، سرعت پردازش اطلاعات، بازداری پاسخ انعطاف پذیری شناختی، بازشناسی الگو و … را شامل می شود. این برنامه 3 دسته بازی متفاوت دارد که شامل توپ را بگیر، پروانه ها و چه چیزی بعد از این می آید، است.
عنوان: مداخلات شناختی کامپیوتری در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در مقابل عدم مداخله: کارآزمایی بالینی تصادفی
گروه هدف: 162 کودک دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دورة توانبخشی: 40 دقیقه در هر روز، 6 روز در هفته برای 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بریف و کنتب برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد تقویت شناختی بر روی کاهش بدعملکردی های شناختی و نشانه های اختلال موثر بوده که در نهایت منجر به عملکرد بهتر آن ها در خانه و مدرسه شده است.
برنامه سیپات در درمان بیش فعالی کودکان
برنامه سیپات ترکیبی از تکالیف توجه پایدار، جستوجوی دیداری، توجه انتخابی، جهت گیری توجه و تغییر توجه است که دکتر بیش فعالی معمولا برای درمان بیش فعالی کودکان تجویز می کند.
عنوان: برنامه کامپیوتری پیش رونده تقویت توجهی: مداخله مستقیم اثربخشی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 36 کودک 13-6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه 20 نفری مداخله و 16 نفری کنترل
مدت دورة توانبخشی: هر جلسه 1 ساعت، 2 بار در هفته، 8 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های خواندن و رتبه بندی والدین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد گروه مداخله تغییر قابل ملاحظه ای را در حیطه های آموزش داده نشده ادراک خواندن، کپی کردن متن و کاهش نشانه های بی توجهی نشان داد.
برنامه اتن فوکوس جهت درمان بیش فعالی کودکان
برنامه اتن فوکوس به منظور درمان بیش فعالی کودکان ارائه می شود که برای ارائه تکالیف از محرک های خنثی مثل دایره و مربع استفاده می کند. سختی مراحل طبقه بندی شده است و فرد هنگام انجام آن بازخورد فوری می گیرد. مهارت های شناختی هدف در این برنامه حافظه فعال، بازداری تغییر توجه تقسیم شده هستند که توسط دکتر بیش فعالی بررسی می شود.
عنوان: اثربخشی مداخلات شناختی رایانه ای در بزرگسالان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: افراد 60-18 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 26 نفر و گروه کنترل 13 نفر
مدت دورة توانبخشی: 20 دقیقه، 5 بار در هفته برای 12 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد نشانه های اختلال و کارکردهای اجرایی بهبود پیدا می کند اما در اندازه گیری های شناختی تغییری مشاهده نشده.
عنوان: اثر مداخله و داروی حافظه فعالی در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 50 کودک 11ـ8 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله مدت دوره توانبخشی برنامه: 25-20 جلسه، 10/6 هفته، هر جلسه 35 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های یادآوری اعداد، ماتریس نقاط و ماتریس یادآوری فضایی برای ارزیابی استفاده شده نتایج نشان داد تقویت حافظه فعال روی جنبه هایی از عملکرد که آموزش داده نشده بودند، تاثیرگذار است.
برنامه کاگنی فیت و درمان بیش فعالی
برنامه کاگنی فیت برای تقویت کارکردهای اجرایی در درمان بیش فعالی کودکان طراحی شده است. هر جلسه تمرینی این برنامه ترکیبی از بازی و تکلیف است که با هدف افزایش کارکردهای اجرایی و توسط دکتر بیش فعالی طراحی شده اند. همه بازی ها و تکالیف دشواری سه مرحله ای دارند که بر اساس عملکرد فرد شرکت کننده تعیین می شوند.
عنوان: اثر متفاوت مداخلات شناختی روی کارکردهای اجرایی و توانایی خواندن در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی با و بدون مشکلات خواندن
گروه هدف: 28 نفر کودکان 14ـ12 ساله در دو گروه 14 نفری با اختلال بیش فعالی با و بدون مشکلات خواندن
مدت دوره توانبخشی: مدت: 24 جلسه، 3 بار در هفته، 20ـ15 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون مرتب کردن کارت های مادرید برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش شناختی نه تنها بر توانایی های شناختی، بلکه بر توانایی خواندن هم تأثیرگذار بود.
تقویت کارکردهای اجرایی در بیش فعالی
این برنامه کارکردهای اجرایی مختلف مثل بازداری، حافظه فعال، برنامه ریزی، سازماندهی، تغییر توجه و تنظیم هیجانی را هدف قرار می دهد و به درمان بیش فعالی کودکان کمک می کند. این مداخله هم روی کودک و هم در محیط او انجام می شود و در کودک انگیزه ایجاد می کند که مهارت ها را یاد بگیرد و در زندگی روزمره به کار گیرد. این برنامه که توسط دکتر بیش فعالی ارائه می شود، محیط کودک را هم با استفاده از تغییر در ماهیت تکلیف، ارائه حمایت ها و نشانه ها و یادآوری ها تغییر می دهد.
عنوان: مداخلات کارکردهای اجرایی برای کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: کودکان سن مدرسه دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 44 نفر و گروه کنترل 88 نفر
مدت دوره توانبخشی: هفته ای 1 جلسه، 90 دقیقه ای، 60 دقیقه کودک و 30 دقیقه والدین
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های بریف، استروپ، ردیابی، برج هانوی، و باور نادرست برای ارزیابی استفاده شد.
نتایج نشان داد آموزش کارکردهای اجرایی برای کودکان موثر بوده است.
برنامه شناخت مکاس برای درمان بیش فعالی کودکان
این برنامه که برای درمان بیش فعالی کودکان استفاده می شود، شامل مجموعه ای از تمرینات حافظه فعالی دیداری فضایی می شود که در آن فرد شرکت کننده باید توالی از 4 شبکه ارائه شده را مجدد ایجاد کند. به تدریج اجزایی مثل انیمیشن، داستان، هدف، پاداش یا جریمه، رقابت و شناسایی شخصیت های بازی اضافه می شوند. برنامه این است که کودک باید جهان را از شر شیطان که “مکاس” نام دارد نجات دهد و کودک باید با مکاس مبارزه کند. براساس عملکرد کودک در تکالیف حافظه فعالی (که بتواند توالی شبکه ها را به یاد بیاورد) شیطان می تواند به روستایی حمله کند یا نکند. این برنامه نیز توسط دکتر بیش فعالی پیشنهاد می شود.
عنوان: آیا تقویت حافظه کاری با بازی موجب افزایش انگیزش و اثربخشی مداخله در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود؟
گروه هدف: 51 کودک 12ـ7 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه کنترل 24 نفری و مداخله 27 نفری
ـ مدت دوره توانبخشی: 1 بار در هفته برای 3 هفته، هر جلسه 30 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های ضربه زدن و کرسی بلاک برای ارزیابی استفاده شد نتایج نشان داد که تقویت حافظه فعالی همراه با اجزای بازی انگیزش کودک را افزایش می دهد و عملکرد کودک را در حافظه فعال بهبود می دهد.
بازی های حافظه جهت درمان بیش فعالی
بازی های حافظه سنیور براساس اصول تقویت حافظه فعالی طراحی شده است. این مجموعه 9 تکلیف دارد و از فرد خواسته می شود که ترتیب هر یک از اعداد ارائه شده را به خاطر بسپارد و دوباره ایجاد کند. تکالیف از این لحاظ که دیداری یا شنیداری و همچنین این که در طول کار قابل مشاهده اند یا نه با هم تفاوت دارند.
عنوان: تقویت حافظه کاری موجب بهبود مهارت های محاسباتی و ظرفیت حافظه کاری کلامی در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود.
گروه هدف: 32 نفر کودک 11ـ6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله 15 نفر و گروه کنترل 17 نفر
مدت دوره توانبخشی: 8-5 هفته، 5 روز در هفته، 44 دقیقه
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های رتبه بندی والدین، خوانده زنجیره کلمات و یادگیری کلامی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش حافظه فعالی بر حافظه فعال کلامی و مهارت های محاسباتی تاثیر دارد.
بازی های برایان جهت درمان بیش فعالی کودکان
برایان یک شخصیت اصلی در بازی است که از طریق وسایلی که اختراع می کند به ساکنان جهان کمک می کند. اگر شرکت کننده بتواند 2 تکلیف از 3 تکلیف را درست انجام دهد، می تواند چیزی را اختراع کند. اولین قسمت از هر تکلیف حافظه فعال است. دومین و سومین قسمت مرتبط با انعطاف پذیری شناختی و بازداری است.
عنوان: بهبود کارکردهای اجرایی در کودکان اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 89 نفر کودک 12ـ8 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، گروه مداخله فعال 31 نفر، گروه مداخله نیمه فعالی 28 نفر، گروه کنترل 30 نفر
مدت دوره توانبخشی برنامه: 50-35 دقیقه، 25 جلسه، 5 هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های محرک توقف، استروپ، ضربه، فراخنای اعداد، ردیابی و بریف برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد این برنامه بر بهبود بازداری، حافظه کوتاه مدت و حافظه فعال موثر بود. اثرات انتقال به سایر تکالیف مشاهده نشد. اثرات درمانی مشاهده شده مرتبط با تکلیف است.
برنامه باران در درمان بیش فعالی کودک
برنامه توانبخشی شناختی باران، بر مبنای تئوری خودکار شدن و بر پایه تکلیف دوگانه شناختی تعادلی طراحی شده است. انتخاب تعادل به عنوان یک تکلیف حرکتی که کل بدن در آن درگیر می شود به دلیل تعدد ساز و کارهای حسی، حرکتی و شناختی درگیر در حفظ آن و فراهم آوردن شرایط مناسب برای ارائه تمرینات پیش رونده است. منطق زیر بنایی این برنامه بر این اساس استوار است که با افزایش نیاز نظام تعادلی به منابع پردازشگر، تکالیف شناختی در حال اجرا به عنوان تکلیف دوم، باید با درگیری منابع پردازشگر کمتری اجرا شوند و این موضوع سبب افزایش کارایی منابع پردازشگر می گردد. اصول سطح توانایی اولیه، تنوع، اضافه بار، پاداش و پیشرفت در طراحی برنامه نظر گرفته شده است.
عنوان: تاثیر برنامه توانبخشی شناختی باران، بر کارکردهای اجرایی کودکان دارای اختلال نقص توجه بیش فعالی
گروه هدف: 4 کودک 8ـ6 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: دو بار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های برو/ نرو، استروپ تبت توجه، چند محرک پیشین و ردیابی برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد که توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکات تعادلی می تواند باعث بهبود کنترل مهاری، حافظه فعال، توجه پایدار و انعطاف پذیری شناختی کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی گردد.
برنامه آرام در درمان بیش فعالی
برنامه توانبخشی شناختی حافظه و توجه آرام، مجموعه ای از ابزار های توانبخشی شناختی رایانه ای است که برای تقویت ابعاد مختلف توجه و حافظه طراحی شده است. در طراحی این بسته مدل توجه سولبرگ و متیر و مدل حافظه فعال بدنی مبنا قرار گرفته است و مبتنی بر این مدل ها تمرینات پیش رونده هوشمند طراحی شده است.
عنوان: اثر توانبخشی شناختی حافظه کاری بر بهبود نشانگان رفتاری (کم توجهی و تکانشگری) کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 30 کودک 13ـ7 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مداخله 14 نفری و گروه کنترل 16 نفری
مدت دوره توانبخشی: دو بار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثربخشی: پرسشنامه پروفایل اختلال کمبود توجه بیش فعالی سوانسون و نولان پلهام برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که درمان توانبخشی حافظه کاری موجب بهبود علائم رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی می شود .
عنوان: بررسی اثر توانبخشی شناختی بر عملکردهای اجرایی (توجه و حافظه کاری) در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی
گروه هدف: 30 کودک 13ـ7 ساله دارای اختلاف نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: دوبار در هفته برای 10 جلسه هر جلسه 1 ساعت
ارزیابی و اثر بخشی: آزمون های چند محرک پیشین و واژه ـ رنگ استروپ برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که این برنامه در بهبود حافظه کاری کودکان اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی موثر است اما بر روی توجه تاثیر معنا داری نداشته است.
عنوان: بررسی اثر بخشی تمرینات توجهی بر تقویت کارکردهای توجهی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی
گروه هدف: 3 کوک 14ـ9 ساله دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی در دو گروه مساوی کنترل و مداخله
مدت دوره توانبخشی: 10 جلسه 1 ساعت دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: آزمون های عملکرد مداوم، برو/ نرو و پرسشنامه رفتاری کانرز فرم والدین برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که عملکرد توجه پایدار در کودکان دارای اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی به کمک تقویت رایانه ای توجه تعبیه شده برای آنان، بهبود خواهد یافت.
احتمال دارد کودکان در هر سن و سالی به افسردگی مبتلا شوند و از این لحاظ تفاوتی با افراد بزرگسال ندارند. هنگامی که کودک به اختلالات خلقی، درماندگی همراه با احساس غم یا پوچی دائم دچار می شود و یا این که علایق خود را نسبت به انجام فعالیت های جالب و مورد علاقه اش از دست می دهد، باید کمی مشکوک شد که کودک به افسردگی مبتلا شده است یا خیر. این نشانه ها برخی اوقات علائم ابتلای کودک به افسردگی می باشند. علائم افسردگی در کودکان می تواند با افسردگی بزرگسالان شباهت ها و تفاوت هایی داشته باشد. کلینیک تخصصی دکتر صابر، بهترین مرکز روانشناسی کودکان در تهران، با انجام تست های افسردگی در کودکان و بررسی بالینی علائم افسردگی در کودک با تشخیص دقیق اختلال به درمان افسردگی آن ها می پردازد. متخصصین بازی درمانی و رفتاردرمانی مرکز بر پایه علم روانشناسی مشکلات و علل افسردگی کودک را ریشه یابی کرده و به درمان تخصصی آن می پردازند.
باور هایی درباره افسردگی کودکان
مفهوم سازی از نمونه بالینی افسردگی در کودکان، طراحی و اجرای طرح درمان را هدایت می کند و اثر بخشی درمان افسردگی کودک را افزایش می دهد. باور های مرکزی کودک (دوست داشتنی نبودن و درماندگی) در ایجاد و دوام علائم افسردگی در او نقش دارند. این باور ها با فیلتر ادراک رویداد ها، به همان رویداد هایی اجازه ورود می دهند که کودک در انتظار آن هاست و خاطرات مرتبط با این رویداد ها را فعال می کنند. باور های مرکزی کودک ممکن است از طریق تعامل او با والدین افسرده اش ایجاد شده باشد و به مرور زمان به وسیله محیط او تقویت گردد. مشخص شده است که رفتار های فرزند پروری منفی از جمله تحریک پذیری و خصومت نسبت به کودک، همچنین بی تفاوتی نسبت به او، با افسردگی از طرف مادر در ارتباط اند. در طول دوره حساس رشد، عیب جویی، تنبیه افراطی و دسترسی ناپذیری هیجانی موجب می گردد تا کودک احساس کند دوست داشتنی نیست. نقل مکان های متعدد خانواده و محل زندگی کودک، ایجاد و حفظ دوستی را برای کودک دشوار می سازد. این شرایط به اضافه کشمکش های با همسالان، تجربه ای دیگر در تاکید افکار کودک مبنی بر دوست داشتنی نبودن پدید می آورد
علائم افسردگی و درماندگی در کودک
تعامل کودک با والدین افسرده اش و نقل مکان هایی که او را از مدرسه اش جدا کرده و دوستی هایش را بر هم میزند، در بروز درماندگی او نقش دارند. به علاوه، کودک می تواند به خاطر اضطراب اجتماعی اش باور کند که در موقعیت های اجتماعی، فرودست است و دیگران دوستش ندارند، باوری که میزان بیشتری از درماندگی را به دنبال دارد؛ بنابراین باور های مرکزی ناشی از افسردگی کودک بر احساس منفی او در موقعیت های اجتماعی تاثیر می گذارد و نیز از این احساسات تاثیر می پذیرد، بدین ترتیب علائم افسردگی در او بیشتر می شود. روی هم رفته، افسردگی در کودکان موجب می گردد کودک از دوستی ها، تکالیف و دیگر تلاش هایش دست بشوید. نظام باور های کودک در ایجاد مشکلات اجتماعی او تاثیر دارد. او نسبت به علائم طرد شدگی حساسیتی بیش از حد نشان می دهد و تفکرش دچار خطا می گردد، وضعیتی که به ایجاد تفسیر هایی در حمایت از باور های مرکزی او منتهی می شود. همچنین باور به این که او دوست داشتنی نیست ممکن است به دلخوری کودک منتهی شود و بدین ترتیب موجب شود تا او به نشانه های ناخواسته طرد از سوی دیگران، با تحریک پذیری واکنش نشان دهد. ارزیابی اولیه کودک با افسردکی نشان می دهد که به احتمال زیاد از طرف دوستانش طرد می شود و در این مورد کاری از دستش ساخته نیست. او نمی داند چگونه افسردگی را متوقف کند یا از پس ناراحتی هیجانی بعد از آن برآید.
در بسیاری از موارد به خاطر اینکه والدین هرگز الگویی برای تفریح نبوده اند یا این که مهارت های مقابله ای و تنظیم هیجان را در کودک آموزش نداده و تقویت نکرده اند،کودک هیچ کار لذت بخشی ندارد که برای رهایی از افکار خود را بدان ها سرگرم سازد. به علاوه این کودکان اغلب در فعالیت های تسکین دهنده و آرامش بخش یا فعالیت هایی که مستلزم صرف انرژی باشند، نظیر ورزش شرکت نمی کنند. همچینین در جست و جوی حمایت اجتماعی بر نمی آیند. بعضی کودکان می کوشید تا با خوردن غذا های مختلف و بیش از اندازه که موجب اضافه وزن و به دنبال آن ایجاد ناراحتی در آنان می شود و در افزایش خلق یا کاهش اضطراب آنان تاثیری ندارند، درصدد مقابله با وضعیت دشوار خود برآیند. این کودکان از مهارت های حل مسئله استفاده نمی کنند؛ مشخص نیست که آیا کودک با افسردگی از چنین مهارت های برخوردار است ولی به سبب باور های درماندگی آن ها را به کار نمی بندد (نقص عملکرد) یا این که از اساس فاقد چنین مهارت هایی است. این ها بخشی از علائم افسردگی در کودکان است که به آن اشاره کردیم.
نقش خانواده در درمان افسردگی
نقش خانواده در از بین بردن علائم افسردگی و اضطراب بسیار مهم و اساسی است . اما در بسیاری از موارد به علت نا بسامانی روابط والدین و یا بیماری خود آنان کمک به کودک نتیجه بخش نیست. والدین می توانند با پشتیبانی از دارو درمانی و روان درمانی حمایتی در درمان کودک موثر باشند. والدین می توانند در جهت تسلط بر تکالیف مدرسه از کودک حمایت کنند. در بسیاری موارد والدین نیز نیازمند درمان های روانشناسی هستند تا بتوانند در روند درمان کودک موثر باشند. مرکز توانبخشی دکتر صابر در حیطه بازی درمانی و رفتاردرمانی با بهرهگیری از تخصص و تکنیک های درمانی به بهبود افسردگی کودکان و ابراز خود و آموزش تکنیک های آرام سازی می پردازد.
سندروم رت یکی از اختلالات نادر عصبی پسرفت رشد نوزادان است که از مشکلات رشد مغزی نشات می گیرد. نوزادان مبتلا به سندروم رت تا سن 5 ماهگی رشد طبیعی دارند. بین 6 تا 48 ماهگی، کودک به مشکلات تنفسی پیشرونده مبتلا شده و کلمات و آموزه های پیشین از بین می رود. سندروم رت فقط در دختران بروز پیدا می کند. این سندروم عموما در دو سال ابتدایی زندگی کودک، تشخیص داده می شود. دکتر صابر در ابتدا با تشخیص علائم سندروم رت به طور دقیق به بررسی کودک می پردازد و کاردرمانی کودکان یا گفتاردرمانی کودکان را با توجه به شدت بیماری و علائم برای مبتلایان در نظر می گیرد.
سندروم رت چیست؟
سندروم رت در حال حاضر در DSM-5 به عنوان نوعی اختلال طیف در خودماندگی تشخیص گذاری می شود و تصور می شود بر اثر یک ژن غالب وابسته به X ایجاد می شود. سندروم رت اضمحلالی بوده و فقط زنان را مبتلا می کند. در سال 1966 آندره آس رت 22 دختر مبتلا به ناتوانی عصبی پیشرونده شدید را گزارش کرد. تخریب در مهارت های ارتباطی، رفتار حرکتی و عملکرد اجتماعی در حدود سن یک سالگی شروع می شود. علائم عبارت اند از آتاکسی، شکلک های چهره ای، سائیدن دندان ها و از دست رفتن تکلم. از وجوه مشخصه سندرم رت هیپرونتیلاسیون متناوب الگوی تنفسی نامنظم هنگام بیداری کودک است. حرکات قالبی دست و از جمله به هم فشردن دست ها به هم به طور مشخص وجود دارد. اختلال پیشرونده در راه رفتن، اسکولیوز و تشنج نیز روی می دهد. اسپاستیسیته شدید معمولاً تا اواسط کودکی وجود دارد. آتروفی مغزی با کاهش پیگمانتاسیون جسم سیاه روی می دهد که حاکی از ناهنجاری های دستگاه دوپامینرژیک نیگرواستریاتال است.
علت شناسی سندرم رت
بیشتر کودکانی که مبتلا به سندرم رت هستند، جهشی روی کروموزوم X دارند، معمولاً در ژنی به نام MECP2. MECP2 در بیش از 95% موارد سندرم رت وجود دارد.
اینکه این ژن دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد یا جهش (تغییر) آن چگونه به این وضعیت منجر می‌شود، مشخص نیست. محققان بر این باورند که این ژن واحد ممکن است بر بسیاری از دیگر ژن‌های درگیر در توسعه تأثیر بگذارد. به همین دلیل، دو دختر با همان ژن جهش‌یافته ممکن است علائم بسیار متفاوتی داشته باشند.
ویژگی های همراه سندرم رت
ویژگی های همراه سندروم رت شامل تشنج در حداکثر 75 درصد از کودکان مبتلا و نیز یافته های الکتروانسفالوگرافی با دیس شارژهای اپیلپتیفورم در تقریباً همه بچه های کوچک با سندروم رت، حتی در مواردی که تشنج بالینی وجود ندارد، می شود. ویژگی همراه دیگر تنفس غیرعادی است که توأم با تنفس سریع، توقف تنفس، و ریسه رفتن است. تنفس نامنظم در اکثر بیماران در حالت بیداری اتفاق می افتد؛ طی خواب معمولاً تنفس عادی می شود. بسیاری از بیماران با سندرم رت اسکولیوز نیز دارند. به مرور که اختلال پیشرفت می کند، به نظر می رسد تون عضلانی از شکل هیپوتون اولیه تغییر کرده و تبدیل به اسپاستی سیتی و سرانجام تبدیل به ریجیدیتی می شود. گرچه امکان دارد کودکان با سندروم رت در طول یک دهه پس از شرع اختلال خوب زندگی کنند، اما پس از 10 سال، بسیاری از بیماران بر روی صندلی چرخدار نشسته، با عضلاتی که تحلیل رفته و کم کم به کاردرمانی سندروم رت نیاز پیدا می کنند. کودکانی که در مرحله ریجیدیتی هستند ،توانایی زبان تقریباً وجود ندارد. در درازمدت توانایی برقراری ارتباط دریافتی و بیانی و نیز توانایی های اجتماعی در سطح تحولیِ کمتر از 1 سال باقی می ماند و نیاز به گفتاردرمانی دارند.
درمان های سندروم رت و توانبخشی
بیشتر افرادی که به سندرم رِت مبتلا هستند بدون توجه به سن آنها می توانند از مداخلات توانبخشی طراحی‌شده بهره‌مند شوند، اما هرچه درمان زودتر آغاز شود، بهتر است. با درمان و کمک، افراد مبتلا به سندرم رِت می‌توانند در فعالیت‌های مدرسه و جامعه شرکت کنند. این درمان‌ها، اشکال مختلف کمک و گزینه‌های دارویی معمولاً هدفشان کاهش سرعت از دست دادن توانایی‌ها، بهبود یا حفظ حرکت و تشویق به ارتباط و تماس اجتماعی است. فهرستی از گزینه‌های درمانی در زیر ارائه شده است؛ نیاز به این درمان‌ها به شدت علائم مختلف بستگی دارد. مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی دکتر صابر با دو شعبه فعال در غرب و شرق تهران به توانبخشی تخصصی کودکان می پردازد. خدمات مختلفی که در این حیطه می توانند به کودکان رت کمک کنند بسته به روند پیشرفت بیماری ، سن بیمار و شدت علائم متفاوت می باشد و پس از ارزیابی دقیق کودک توسط دکتر صابر مشخص می گردد.
کاردرمانی کودکان رت
استفاده از دست‌ها را بهبود یا حفظ می‌کند
حرکت‌های استریوتایپ دست مانند فشار دادن، شستن (حرکتی که شبیه شستن دست‌ها است)، دست زدن، مالیدن یا ضربه زدن را کاهش می‌دهد
فعالیت‌های خودمدار مانند لباس پوشیدن و تغذیه را آموزش می‌دهد
گفتاردرمانی سندرم رت
ارتباط غیرکلامی را آموزش می‌دهد
تعامل اجتماعی را بهبود می‌بخشد
کمک به تغذیه و بلع کودک
رژیم غذایی
کلسیم و مواد معدنی را برای تقویت استخوان‌ها و کند کردن انحنای ستون فقرات تأمین می‌کند
رژیم غذایی با کالری و چربی بالا برای افزایش قد و وزن
درج لوله تغذیه در صورت بلع accidental غذا به ریه‌ها (آسپیریشن)
کمک‌های جسمی
آتل یا جراحی برای اصلاح انحنای ستون فقرات
آتل‌هایی برای تنظیم حرکت‌های دست
دارودرمانی
برای کاهش مشکلات تنفسی
برای از بین بردن مشکلات مربوط به ریتم غیرطبیعی قلب
برای تسکین سوء هاضمه و یبوست
برای کنترل تشنج
نمونه بیمار سندروم رت
دانا پس از یک دوران بارداری بدون مشکل، سالم و فولترم به دنیا آمد. به دلیل سن بالای مادر، 40 سال، آزمایش آمنیوسنتز انجام شد، و نتایج طبیعی بودند. دانا در هنگام تولد نمره أپکار خوب دریافت کرد و وزن، قد و دور سر او همگی نزدیک صدک پنجاهم بود. رشد او طی ماه اول نکته قابل ذکری نداشت، اما تقریباً در حدود 8 ماهگی، به نظر می رسید که رشد او کم شده و علاقه اش به محیط، از جمله محیط اجتماعی، کاهش یافته است. نقاط عطف رشد دانا پیشرفت نداشتند، او به صورت مشخص تأخیر پیدا کرد؛ او در تولد دو سالگی اش تازه شروع به راه رفتن کرد و هیچ تکلمی نداشت. ارزیابی که در آن زمان انجام شد نشان داد که رشد سر کند شده است. رفتارهای خود انگیزی ظاهر شدند و علاوه بر آن در آزمون های رسمی او ذکر شد که تأخیر قابل توجه شناختی و ارتباطی وجود دارد. دانا شروع به از دست دادن حرکات هدفمند دست کرد و یک رفتار رقابتی غیر عادی که شبیه شستن دست بود پیدا کرد. در 6 سالگی، الکترو انسفالوگرافی او نابهنجار بود و حرکات نابهنجار دست آشکار بودند. سرانجام مشخص شد دانا آتاکی مبتلا به سندروم رت است و نیازمند خدمات به کاردرمانی گفتاردرمانی سندرم رت است. اگر درمان ها در زمان زودتری آغاز می شد روند بیماری کند تر می شد و دانا توانایی های بیشتری داشت.
زمان، نقش بسیار مهمی در درمان ضربه به سر کودک دارد. در ضربات شدید به سر کودک، هر چقدر فرایند درمان زودتر آغاز شود، نتیجه مطلوب تر خواهد بود. در ضربات متوسط به سر که مشخص نیست مغز چقدر آسیب دیده، نکته حائز اهمیت این است که بیمار را به طور دقیق تحت نظر بگیریم و تا 24 ساعت ابدایی از او مواظبت کنیم. این مواظبت در ضربات خفیف به سر کودک، در خانه هم امکان پذیر بوده اما مراجعه به پرشک خیلی بهتر است. اگر ضربه به سر کودک طی چند ساعت ابتدایی، باعث افت هوشیاری او نشود، به طور معمول بیشتر نگرانی ها برطرف می شود. البته باید با نشانه ها و عوارض ضربه به سر کودک آشنا باشیم و آن ها را به طور صحیح پیگیری کنیم. دکتر مهدی صابر با تشخیص دقیق این که ضربه به سر کودک چه موقع خطرناک است، به تشخیص بهترین انتخاب برای درمان یعنی گفتاردرمانی کودکان و کاردرمانی کودکان می پردازد.
شدت ضربه در موقع آسیب سر کودک
یکی از عامل هایی که پاسخ می دهد که شدت ضربه به سر کودک چه موقع خطرناک است، مدت زمان بیهوشی است و شامل تعداد روزهایی است که از زمان ضربه تا زمان پیروی از دستور ها توسط کودک طول می کشد. صدمات شدید معمولاً هنگامی رخ می دهد که هوشیاری بیش از ۲۴ ساعت مختل باشد. مقیاس های دیگر، زمان لازم برای بازیابی توانایی درک زمان و موقعیت فضایی توسط کودک و بازگشت حافظه وقایع گذشته، فراموشی پس از سانحه، است. در مورد سطوح آسیب مغزی، آسیب های مغزی ملایم ۵۰ تا ۷۵ درصد ضربه های سر را شامل می شود و بسیاری از آن ها مورد ارزیابی پزشکی قرار نمی گیرند یا به عنوان موراد غیر قابل اعتنا مرخص می شوند. آسیب های مغزی ملایم آن هایی هستند که باعث از دست رفتن هوشیاری یا فراموشی پس از آسیب به مدت کمتر از یک ساعت می شوند و نمره اغمای گلاسکو بین ۱۳ تا ۱۵ کسب می کنند. بسیاری از کودکانی که در طول رشد ضربه های جزئی به سرشان وارد می شود، توسط کادر پزشکی، جدی تشخیص داده نمی شود و اغلب ارزیابی نمی شوند. آسیب مغزی ملایم می تواند با سردرد، خواب آلودگی، تحریک پذیری، انزوا و یا بیثباتی همراه باشد. آسیب های مغزی که با از دست دادن هوشیاری یا فراموشی پس از آسیب به مدت ۲۴-۱ ساعت و نمره ۱۰ اغمای گلاسکو همراه است، متوسط فرض می شوند. سردرد، اختلال حافظه و مشکلات رفتاری هنگامی که کودک در حال بهبود از آسیب مغزی است، بروز می کند. علاوه بر این، نشانه های ثانوی از قبیل هماتوم و تومور مغزی که نیازمند عمل جراحی هستند، اغلب در اثر آسیب مغزی ملایم به وجود می آیند. نشانه های اولیه شامل مشکلاتی در حل مسئله، حافظه، توجه / تمرکز است که با گذشت زمان و با گفتاردرمانی و کاردرمانی بهبود می یابند. آسیب مغزی شدید با از دست دادن هوشیاری یا فراموشی پس از آسیب به مدت بیش ۲۴ ساعت و نمره اغمای گلاسکو ۸-۳ همراه است. درمان پزشکی اغلب فوری و گسترده است و حدود نیمی از کودکانی که با آسیب مغزی شدید به اورژانس مراجعه می کنند، می میرند. برای آن هایی که نجات پیدا می کنند، نقایص شدیدی از لحاظ فیزیکی و عصبی – روانی وجود دارد. کودکانی که آسیب مغزی شدید دارند در بیمارستان می مانند و اغلب صدمه های دیگری نیز دارند.
خطر آسیب مغزی شدید در کودکان
کودکان با شدت ضربه به سر، نقایص هوشی و اختلالات روانپزشکی دارند. به همین دلیل مشکلاتی در پیشرفت تحصیلی دارند. همچنین در نامیدن اشیاء و یا تصاویر، روانی کلامی و مهارت های نوشتن نارسایی دارند. نقص های دیگری در حافظه، ریاضیات، توجه و سازماندهی به طور مکرر در این کودکان مشاهده می شود. طول زمان اغما نقش مهمی در اختلال شناختی و توانایی بازگشتن به مدرسه دارد. یک اغغمای طولانی با پیامد بدتر همراه است. بزرگسالان عموماً ظرف مدت ۱۸۰ روز از سانحه، توانایی هایی را مجدداً کسب خواهند کرد و مدت زمان احتمالی بهبود بین ۶ تا ۹ ماه از روز سانحه است. برای کودکان بهبودی آسیب ضربه ای مغز شدید می تواند ۵ تا ۶ سال پس از آسیب طول بکشد، با این وجود بیشترین پیشرفت ها ۲ تا ۳ سال پس از صدمه است و با گفتاردرمانی و کاردرمانی بهبود بیشتری پیدا می کند.
آسیب یک طرفه در ضربه به سر کودک
موضوع بسیار مهم دیگر در ضربه به سر کودک، آسیب یک طرفه است. اثرات آسیب یک طرفه به مغز در سنین پایین توسط نیمکره سالم جبران می شود. به عنوان مثال نیمکره راست می تواند پس از آسیب نیمکره چپ، عملکرد های زبانی را بر عهده گیرد. این کار به ازای کاهش عملکرد های نیمکره راست، مثلاً از نظر دیداری – فضایی، انجام می شود. انتقال زبان هنگام آسیب دیدن نواحی مربوط به گفتار در نیمکره چپ صورت می گیرد. هنگامی که ناحیه بروکا سالم می ماند، به جای انتقال عملکرد های زبانی به نیمکره راست، نیمکره چپ دوباره سازماندهی می شود. اگرچه در بدو تولد هر دو نیمکره از لحاظ عملکرد تخصص یافته هستند، ولیکن ظرفیت آن ها برای قبول وظایف نیمکره دیگر نسبتاً انعطاف پذیر است. با وجود این، شانس جبران در سطوح بالاتر توانایی، کمتر به نظر می رسد. برای مثال، عملکرد های ساده زبانی در صورت برداشتن نیمکره چپ سالم باقی می ماند، اما مهارت های زبانی پیچیده، مثل دستور زبان پیچیده، مخدوش می شود. به همین ترتیب برداشتن نیمکره راست، در مهارت های زبانی معمولی اختلال ایجاد می کند و مهارت های پیچیده فضایی – دیداری، مثل سازماندهی دیداری و درک فضایی، مختل می شوند. بر این اساس، در حالی که هر دو نیمکره می توانند عملکرد های نیمکره مخالف را بر عهده گیرند، اگر یکی از آن ها خیلی زود حذف شود نیمکره دیگر نمی تواند تمام وظایف آن را به عهده گیرد. در حالی که این یافته ها از عقیده انعطاف پذیری مغز حمایت می کند، مطالعاتی وجود دارد که نشان می دهند برداشتن یک نیمکره با عمل جراحی پس از آسیب مغزی، مشکلات کمتری را نسبت به زمانی که برداشتن از طریق جراحی امکان پذیر نیست، ایجاد می کند. این موضوع شاید به این علت باشد که نیمکره آسیب دیده اثرات غیر طبیعی بر نیمکره سالم دارد. همه این اثرات توسط مداخلات گفتاردرمانی و کاردرمانی قابل بهبود است.
سوالات متداول:
1.آیا ضربه به سر در کودکان قابل درمان است؟
آسیب مغزی ملایم می تواند با سردرد، خواب آلودگی، تحریک پذیری خود را نشان دهد در مقابل آسیب های شدیدتر به صورت بی هوشی از دست دادن حافظه و… مشخص می گردد. هرگونه ضربه به سر در نوزادان و کودکان باید مورد بررسی قرار گیرد،چون کودک و نوزاد توانایی بیان حالات و وضعیت خود را ندارد. در صورت بروز آسیب به مغز هر چه درمان سریعتر آغاز شود امکان بهبودی بیشتر است.
2.چه درمان هایی در صورت آسیب به مغز می تواند کمک کننده باشد؟
در کودکان به علت نوروپلاستیسیتی بالا در مغز امکان جبران آسیب هایمغزی توسط دیگر نقاط مغز وجود دارد به همین علت در صورت آغاز درمان در سنین پایین با کمک های توانبخشی شامل کاردرمانی و گفتاردرمانی می توان توانایی های کودک را تا حد زیادی بهبود بخشید و مشکلات به وجود آمده نظیر اختلالات حرکتی و گفتاری را در کودکان بهبود و استقلال فردی کودک را افزایش داد. مرکز گفتاردرمانی وکاردرمانی دکتر صابر در این راه همراه شماست.
فنیل کتونوری یا pku یک بیماری مرتبط با آمینو اسید ها می باشد و با علامت اختصاری pku بیان می شود. افراد مبتلا به این بیماری جهت هضم برخی آمینو اسید های موجود در غذای روزمزه خود، با مشکل رو به رو می شوند. افراد مبتلا به فنیل کتونوری توانایی هضم آمینو اسید فنیل آلانین را ندارند. کودکان مبتلا به فنیل کتونوری اغلب با مشکلات ذهنی مواجه هستند و نیازمند خدمات توانبخشی از جمله گفتاردرمانی و کاردرمانی ذهنی دارند. دکتر مهدی صابر، برای کودکان فنیل کتونوری (pku) با بررسی علائم و تشخیص مشکلات آنان به درمان توانبخشی مناسب بسته به وضعیت ذهنی و مشکلات حرکتی و اختلالات کلامی این کودکان می پردازد. گفتاردرمانی و کاردرمانی از خدماتی است که در مرکز توانبخشی دکتر صابر برای تقویت مهارت های این کودکان ارائه می گردد.
فنیل کتونوری چیست؟
فنیل کتونوری را نخستین بار ایوار فولینگ در سال 1934 به مثابۀ نمونۀ برجسته ای از خط های متابولیسم مادرزادی توصیف کرد. pku به صورت یک صفت مندلی مغلوب اتوزومی منتقل می شود. شیوع آن تقریباً یک در هر 10,000 تا 15,000 تولد زنده است. برای والدینی که دارای یک بچه با فنیل کتونوری هستند، احتمال داشتن یک بچه دیگر با pku در حاملگی های بعدی یک در 20 تا 25 درصد است. هرچند این اختلال بیشتر در مردم دارای تبار اروپای شمالی گزارش می شود، مواردی از آن نیز در سیاهان، یهودیان یمنی و آسیایی ها مشاهده شده است. نقص متابولیک اصلی در فنیل کتونوری، ناتوانی تبدیل فنیل آلانین (یک اسید آمینه ضروری) به پاراتیروزین است که به دلیل فقدان یا غیرفعال بودن آنزیم کبدی فنیل آلانین هیدروکسیلار بروز می کند (این انزیم کاتالیزور این تبدیل است). بنابراین با انجام آزمون غربالگری و (در صورت مثبت بودن آن)، رعایت رژیم دارای فنیل آلانین کم، تا حدود زیادی می توان از بروز pku جلوگیری کرد. انواع دیگری از هیپرفنیل آلانیمی وجود دارند که هرچند نادرند ولی اغلب با مرگ و میر بالایی همراهند. اکثر بیماران دچار فنیل کتونوری شدیداً کم توانی ذهنی دارند ولی برخی از موارد هوش مرزی یا طبیعی نیز در بین آنان گزارش شده است. تقریبا در یک سوم موارد اگزما، استفراغ و تشنج دیده می شود. هرچند تابلوی بالینی متفاوت است اما کودکان با فنیل کتونوری بیش فعال و تحریک پذیرند. این کودکان اغلب حملات قشقرق دارند و اغلب حرکات غیر عادی به تنه و اندام های فوقانی خود می دهند و دست های خود را می پیچانند. ارتباط کلامی و غیر کلامی معمولاً شدیداً مختل بوده یا اصلاً وجود ندارد. هماهنگی حرکات بیماران ضعیف است و اشکالات ادراکی فراوانی دارند. گفتاردرمانی و کاردرمانی ذهنی و جسمی برای اغلب بیماران با علائم pku مورد نیاز است. خدمات رفتاردرمانی نیز به این کودکان در کنترل قشقرق و رفتارهای تحریک پذیری کودکان کمک می نماید.
آزمایش تشخیصی pku
در حال حاضر به طور گسترده یک آزمون غربالگری به نام آزمایش مهار گوتری (Guthrie inhibition assay) به کار می رود که طی آن برای کشف فنیل الانین خون از یک روش باکتریولوژیک استفاده می شود. امروزه در ایالات متحده نوزادان به طور معمول از نظر فنیل کتونوری غربالگری می شوند. تشخیص زودرس مهم است زیرا رژیم غلایی با فنیل آلانین کم که از سال 1955 مورد استفاده بوده است، به طور قابل ملاحظه رشد و رفتار کودک را بهبود می بخشد، هم چنین کاردرمانی فنیل کتونوری به آن ها کمک می کند. به نظر می رسد بهترین نتایج با تشخیص و شروع درمان رژیمی زودرس، قبل از سن 6 ماهگی، بدست می آید. ولی درمان با رژیم نیز بدون خطر نیست. فنیل آلانین یک اسید آمینه ضروری است و حذف آن از رژیم غذایی ممکن است منجر به عوارض جدی مثل کم خونی، هیپوگلیسمی و ادم شود. درمان فنیل کتونوری با رژیم غذایی باید بدون وقفه رعایت شود. کودکانی که بیماری pku آن ها پیش از سن 3 ماهگی تشخیص داده می شود و تحت درمان با رژیم غذایی مطلوب قرار می گیرند ممکن است هوش طبیعی داشته باشند. در کودکان بزرگتر و نوجوانانی که به موقع درمان نشده اند، رژیم غذایی حاوی فنیل آلانین کم، تأثیری در میزان کم توانی ذهنی آنان نخواهد داشت، ولی رژیم غذایی مطلوب تحریک پذیری و تغییرات غیرطبیعی الکتروآنسفالوگرافی را کاهش داده و پاسخ دهی اجتماعی و فراخنای توجه آن ها را افزایش می دهد. والدین کودکان مبتلا به فنیل کتونوری و برخی خواهران و برادران غیرمبتلای آن ها حاملین هتروزیگوت هستند.
شدت فنیل کتونوری در کودکان
PKU کلاسیک: شدت اختلال در این مورد زیاد است. در این بیماری؛ کودک دچار فقدان آنزیم تجزیه کننده فنیل آنالین است یا میزان این آنزیم بسیار پایین است. ای امر منجر به بالا رفتن سطح فنیل آلانین در خون شده و موجب آسیب مغزی شدید می گردد.
شکل خفیف تر PKU: در این بیماران آنزیم تجزه کننده فنیل آنالین هنوز عملکرد اندکی دارد. به همین علت میزان آسیب کمتری به مغز وارد می گردد. به هر حال در هر دو نوع فنیل کتونوری کودک نیازمند رعایت یک رژیم غذایی ویژه برای کنترل علائم و جلوگیری از آسیب های مغزی می باشد.
علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به دلیل نادر بودن PKU، بسیاری از علائم شناسایی نشده یا نادیده گرفته می‌شوند. علاوه بر این، در دسته‌بندی‌های افراد مبتلا به PKU تنوع وجود دارد. شامل درمان نشده، درمان زودرس، درمان دیرهنگام، کسانی که به رژیم غذایی اولیه برگشته‌اند، هایپرphe، PKU کلاسیک، کنترل نشده و کنترل شده بسیار. برای نوزاد، پزشک با یک آزمایش خون سریع PKU را تشخیص خواهد داد. علامت آنها سطح بالای PHE خواهد بود. اگر آن نوزاد به مدت هفته‌ها یا ماه‌ها شناسایی نشود، او ممکن است شروع به بروز برخی یا همه علائم زیر برای PKU کنترل نشده کند. علائم شامل:
مشکل در تمرکز
تشنج
کاهش هوش
لرزش
مشکل در حافظه
مشکل در راه رفتن
اضطراب
مشکلات پوستی
افسردگی
بوی موش
پرخاشگری
تحریک‌پذیری
هراس‌ها
مه مغزی
تفکر و پاسخ کندتر
هیپرکتیوی
کسلی
اضطراب اجتماعی
کاهش عملکرد حرکتی و هماهنگی دست و چشم
خستگی
علائم روان‌پریشی
فلج خفیف
رفتارهای اوتیسمی
کناره‌گیری اجتماعی
کمبود خودمختاری
نقص‌های بلوغ اجتماعی
کاهش احساسات مثبت
احساس حقارت
درمان فنیل کتونوری
در کنار رژیم غذایی خدمات توانبخشی نظیر کاردرمانی ذهنی در بهبود مهارت های ادراکی کودک نظیر حافظه، توجه بیمانیی و توجه شنیداری کودکان با اختلال فنیل کتونوری کاربرد دارد. کاردرمانی جسمی به کودک در جهت تقویت هماهنگی حرکتیو بهبود مهارت های دستی کمک می نماید. گفتاردرمانی در این کودکان به تقویت مهارت های کلامی و غیر کلامی جهت برقراری ارتباط می پردازد، جلسات رفتاردرمانی به این کودکان آموزش های مناسب در جهت کنترل قشقرق و آموزش مهارت های روزمره مانند توالتینگ و غذا خوردن و …. را می دهد.
سوالات متداول:
1.آیا فنیل کتونوری در جنین قابل تشخیص هست؟
با انجام تست های غربالگری و تستژنتیک می توان فنیل کتونوری را پیش از تولد تشخیص داد.
2. آیا فنیل کتونوری درمان می شود؟
کودک مبتلا به فنیل کتونوری تا پایان عمر این بیماری را با خود دارد. اما با کنترل رژیم غذایی و درمان های توانبخشی می توان توانایی های فرد را بهبود بخشید.
عقب ماندگی ذهنی با توجه به محدودیت در دو حوزه عملکرد های هوشی و رفتار های انطباقی ارزیابی می شود. یعنی اگر کودکی در این دو حوزه، محدودیت ها و اختلالات بارزی داشت، به عقب ماندگی ذهنی مبتلا است. انواع عقب ماندگی ذهنی و کم توانی ذهنی پس از تشخیص، با توجه به دو عامل بهره هوشی ( iQ ) و نمره رفتار های انطباقی تعیین می شود. با توجه به این دو عامل، 4 طبقه عقب ماندگی ذهنی وجود دارد: خفیف، متوسط، شدید و عمیق. دکتر صابر، بهترین دکتر تشخیص عقب ماندگی ذهنی، با انجام تست های هوش استاندارد و تشخیص علائم کم توانی ذهنی و مشخص نمودن انواع عقب ماندگی ذهنی، به درمان مشکلات ذهنی و رفتاری این کودکان در مرکز توانبخشی کودکان در غرب و شرق تهران می پردازد. خدمات گفتاردرمانی، کاردرمانی ذهنی، بازی درمانی و رفتاردرمانی کودکان به بهبود مهارت های کودکان عقب مانده ذهنی کمک می نماید.
انواع عقب ماندگی ذهنی چیست؟
طبق تعریف 5-DSM انواع عقب ماندگی ذهنی حالتی است که در آن کارکرد هوشی عمومی فرد به میزان چشمگیری زیر حد متوسط است به طوری که با تخریب همزمان رفتار انطباقی همراه بوده و در حین دوره رشد، پیش از ۱۸ سالگی تظاهر می کند. تشخیص کم توانی ذهنی مستقل از ابتلا به اختلال جسمی همزمان یا سایز اختلالات روانی گذاشته می شود. در صورتی که بالینگر تصمیم بگیرد از آزمون استاندارد هوش استفاده کند (که هنوز روشی رایج است) اصطلاح به میزان چشمگیری زیر حد متوسط طبق تعریف عبارت است از بهره هوشی تقریبا ۷۰ یا کمتر و یا دو انحراف معیار کمتر از متوسط یک آزمون خاص. کارکرد انطباقی را می توان با استفاده از یک مقیاس استاندارد شده نظیر مقیاس رفتار انطباقی واینلند (Vineland) سنجید. در این مقیاس نمراتی برای برقراری ارتباط، مهارت های زندگی روزمره، اجتماع پذیری و مهارت های حرکتی (حداکثر تا ۲ سال و ۱۱ ماه) لحاظ می شود و ترکیبی از رفتار انطباقی ایجاد می شود که با مهارت های مورد انتظار هر رده سنی همبستگی دارد. تقریباً ۸۵ درصد افراد با کم توانی ذهنی براساس 5- DSM جزء طبقه کم توان ذهنی خفیف قرار می گیرند. این حالت معمولا به صورت IQ بین ۵۰ تا ۷۰ و شدت کارکرد انطباقی در محدوده خفیف تعریف می شود. کارکرد های انطباقی شامل مهارت هایی نظیر برقراری ارتباط، مراقبت از خود، مهارت های اجتماعی اوقات فراغت و درک ایمنی است. عوامل ژنتیکی، محیطی و روشی اجتماعی همگی بر روی انواع عقب ماندگی ذهنی تأثیر می گذارند. شمار زیادی از عوامل محیطی و رشدی جزئی از جمله، مسمومیت تحت بالینی با سرب و مواجهه پیش از تولد با داروها، الکل و سایر سموم به عنوان عامل کم توانی ذهنی مطرح شده اند. برخی سندرم های ژنتیکی همراه با کم توانی ذهنی نظیر سندرم X شکننده، سندرم داون و سندرم پرادر – ویلی دارای الگو های مشخصی از رشد اجتماعی، زبانی و شناختی هستند و تظاهرات رفتاری خاصی دارند.
درجه شدت کم توانی ذهنی
سطوح شدت انواع عقب ماندگی ذهنی در 5-DSM به صورت: خفیف، متوسط، شدید و عمیق بیان شده است. «کارکرد هوشی مرزی» اصطلاحی است که قبلاً برای توصیف افرادی با IQ در محدوده ۷۰ تا ۸۰ به کار می رفت اما دیگر در 5-DSM به صورت یک طبقه تشخیصی وجود ندارد. در 5-DSM از این اصطلاح به عنوان حالتی استفاده می شود که ممکن است کانون توجه بالینی باشد اما ملاک های خاصی برای آن ارائه نشده است.
عقب ماندگی ذهنی خفیف تقریبا ۸۵ درصد موارد کم توانی ذهنی را تشکیل می دهد. به طور کلی کم توانی ذهنی خفیف تا بعد از کلاس اول یا دوم که نیازهای تحصیلی افزایش می یابد، شناسایی نمی شود. این افراد تا اواخر نوجوانی اغلب مهارت های آموزشی تقریبا در سطح کلاس ششم را به دست می آورند. علل اختصاصی کم توانی ذهنی در این گروه اغلب شناسایی نمی شود. بسیاری از بزرگسالان با تشخیص علائم و تشخیص کم توانی ذهنی با حمایت مناسب می توانند زندگی مستقلی داشته باشند و خانواده خود را اداره کنند. IQ برای این سطح کارکرد انطباقی معمولا در محدوده 50 تا ۷۰ است.
عقب ماندگی ذهنی متوسط حدود ۱۰ درصد موارد کم توانی ذهنی را تشکیل می دهد. اکثر کودکان با کم توانی ذهنی متوسط زبان را می آموزند و می توانند در اوایل کودکی به میزان کافی ارتباط برقرار کنند. این افراد از لحاظ تحصیلی دچار مشکل می شوند و اغلب نمی توانند بیش از کلاس دوم یا سوم پیش روند. در دوران نوجوانی مشکلات اجتماع پذیری اغلب سبب انزوای این افراد می شود و حمایت فراوان اجتماعی و حرفه ای مفید خواهد بود. این افراد در دوران بزرگسالی ممکن است بتوانند تحت نظارت مناسب به کارهای نیمه ماهر بپردازند. IQ برای این سطح از کار کرد انطباقی معمولا بین ۳۵ تا ۵۰ است.
عقب ماندگی ذهنی شدید حدود چهار درصد افراد با کم توانی ذهنی را شامل می شود. این افراد ممکن است در کودکی مهارت های ارتباطی را فرا گیرند و اغلب می توانند بشمارند و کلماتی را که برای عملکرد آن ها اهمیت حیاتی دارد، شناسایی کنند. در این گروه احتمال شناسایی علت کم توانی ذهنی بیش از انواع خفیف تر کم توانی ذهنی است. این افراد در دوران بزرگسالی ممکن است با شرایط زندگی تحت نظارت نظیر خانه های گروهی به خوبی سازگار شوند و بتوانند تکالیف مرتبط با کار را تحت نظارت انجام دهند. IQ در افراد با این سطح از کارکرد انطباقی معمولاً بین ۲۰ تا ۳۵ است.
عقب ماندگی ذهنی عمیق حدود ۱ تا ۲ درصد موارد کم توانی ذهنی را تشکیل می دهد. در اکثر افراد با کم توانی ذهنی عمیق علت کم توانی قابل شناسایی است. به کودکان دچار این نوع کم توانی می توان برخی مهارت های مراقبت از خود را آموزش داد و این کودکان تحت آموزش های مناسب ممکن است بیاموزند که نیازهای خود را بیان کنند. IQ در افراد با این سطح کار کرد انطباقی معمولا کمتر از ۲۰ است.
5-DSM «عقب ماندگی ذهنی نامعین» (اختلال رشدی هوش) را برای افراد بالای ۵ سال به کار برده است که قویاً مشکوک به کم توانی ذهنی هستند اما ارزیابی آن ها دشوار است. افراد با این تشخیص ممکن است تخریب جسمانی یا حسی نظیر نابینایی یا ناشنوایی داشته باشند یا دچار اختلال روانی همزمان باشند و همین امر اجرای ابزار های ارزیابی استاندارد را دشوار می سازد.
خصوصيات بالینی افراد با انواع عقب ماندگی ذهنی
انواع عقب ماندگی ذهنی ممکن است تا ورود کودک به مدرسه شناسایی یا تشخیص داده نشود چرا که تشخیص کم توانی ذهنی در سنین ابتدایی کمی دشوار است. مهارت های اجتماعی و توانایی برقراری روابط این کودکان در سال های قبل از مدرسه ممکن است کافی باشد. ولی وقتی بزرگ تر می شوند نقائص شناختی نظیر توانایی کمتر برای انتزاع و تفکر خود محور (egocentric) باعث تمایز آنان از کودکان همسن شان می شود. هر چند افراد با تشخیص کم توانی ذهنی خفیف قادر به عملکرد تحصیلی در سطوح بالای ابتدایی بوده و مهارت های حرفه ای آنان در مواردی برای تأمین زندگی شان کافی است، ولی جذب اجتماع شدن ممکن است برایشان دشوار باشد. نقائص برقراری ارتباط، عزت نفس پایین و وابستگی ممکن است در فقدان نسبی خود انگیزی اجتماعی آن ها نقش داشته باشد. عقب ماندگی ذهنی متوسط احتمالا زودتر از کم توانی ذهنی خفیف و در سنین پایین تری تشخیص داده می شود، زیرا مهارت های برقراری ارتباط در این افراد کندتر از حد معمول رشد می کند و انزوای اجتماعی آن ها ممکن است در سال های اولیه مدرسه شروع شود. هر چند پیشرفت تحصیلی معمولا به سال های میانی دوره ابتدایی محدود می شود، ولی این کودکان از توجه فردی متمرکز بر رشد مهارت های مراقبت از خود سود می برند. کودکان مبتلا به کم توانی ذهنی متوسط از نقائص خود آگاه هستند و اغلب احساس بیگانگی از همسالان به دلیل محدودیت ها به آنان دست می دهد و نا امید می شوند. این افراد هر چند همچنان به سرپستی نسبتا شدید نیازمند هستند، ولی در یک محیط حمایت کننده می توانند در انجام تکالیف شغلی کارآیی پیدا کنند. کم توانی ذهنی شدید عموما در سال های قبل از مدرسه آشکار است؛ تکلم کودکان مبتلا در سطح حداقل است و رشد حرکتی آنان ضعیف است. در سنین مدرسه ممکن است تا حدودی رشد زبانی پیدا کنند. اگر تا نوجوانی زبان همچنان ضعیف بماند، روش های ارتباطی غیر کلامی ممکن است پدید آید. رویکرد های رفتاری تا حدودی می توانند توانایی مراقبت از خود را بهبود بخشند، هر چند افراد با کم توانی ذهنی شدید عموما نیازمند سرپرستی گسترده هستند. کودکان با عقب ماندگی ذهنی عمیق نیازمند سرپرستی مداوم هستند و توانایی برقراری ارتباط و مهارت های حرکتی آنان به شدت محدود است. تا سن بزرگ سالی ممکن است مختصری تکلم را یاد بگیرند و مهارت های ساده مراقبت از خود را فرا گیرند. چندین خصوصیت بالینی شناسایی شده اند که در افراد مبتلا به کم توانی ذهنی بیش از جمعیت کلی مشاهده می شوند. این خصوصیات که ممکن است به طور منفرد یا به عنوان بخشی از اختلال روانی بروز کنند عبارت اند از: بیش فعالی، تحمل کم برای ناکامی، پرخاشگری، بی ثباتی عاطفی، رفتار های حرکتی قالبی و تکراری و انواع رفتار های جرح خویشتن. به نظر می رسد هرچه شدت کم توانی ذهنی بیشتر باشد شیوع و شدت رفتار های جرح خویشتن بیشتر است.
سوالات متداول:
1.آیا کودک با عقب ماندگی ذهنی می تواند به مدرسه عادی برود؟
بسته به میزان عقب ماندگی کودک و توانایی های او امکان قبولی در سنجش ورود به مدرسه وجود دارد. کودکان با عقب ماندگی خفیف اغلب می توانند با توانبخشی مناسب قبل از مدرسه،به مدرسه عادی راه پیدا کند.
2.با چه تستی می توان هوش کودکم را بفهمم؟
تست های استاندارد متفاوتی جهت ارزیابی هوش کودکان وجود دارد اما از میان این تست ها تست هوش استنفورد بینه و تست هوش وکسلر متداول تر هستند. در مرکز تست هوش دکتر صابر تست های تخصصی هوش، تست های توجه و تمرکز و تست های اداکی توسط متخصص سنجش انجام می شود.
اختلال پردازش حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم شایع است و حتی در ملاک های تشخیص اختلال اوتیسم هم گنجانده شده است. این اختلال به عنوان یک اختلال همراه در تشخیص های دیگر نظیر بیش فعالی و نقص توجه، اختلال یادگیری، اختلالات زبانی، سندروم ایکس شکننده و مشکلات روانپزشکی مانند استرس پس از حادثه دیده می شود. هر کودک مبتلا به طیف اوتیسم منحصر به فرد بوده و این منحصر به فردی، حساسیت های حسی خاص آن ها را نیز شامل می شود. کودکان مبتلا به اوتیسم می توانند به طیف گسترده ای از محرک ها، حساسیت بیش از اندازه (واکنش بیش از اندازه) و حساسیت کمتر از اندازه (واکنش کم) داشته باشند. بیشتر کودکان مبتلا ترکیبی از هر دو اختلال حسی را دارند. مرکز اوتیسم دکتر صابر با تشخیص اوتیسم و اختلال پردازش حسی در کودکان، و درمان این اختلالات با روش های کاردرمانی حسی، رفتار درمانی و… به درمان مشکلات حسی در کودکان اوتیسم می پردازد.
اختلال پردازش حسی یک اختلال شایع در جهان می باشد. میزان این اختلال در آمریکا یک کودک از هر 20 کودک می باشد. علت اختلال پردازش حسی هنوز شناخته شده نیست اما ریشه های ژنتیکی در آن دیده می شود.
علائم اختلال پردازش حسی در کودکان عبارتند از:
مشکلات رفتاری مثل زدن و گاز گرفتن
مشکلات تغذیه و بد غذایی
مشکل در پوشیدن لباس خاصی
واکنش بیش از حد به بو های خاص
واکنش بیش از حد به صداهای مختلف مثلا علاقه به صدا سشوار
واکنش شدید به نور برای مثال بی قراری و تکانشگری به نورهای رنگی
ترس از قرار گرفتن در جاهایی که تعادلش را درگیر می کند برای مثال ایستادن روی صندلی یا تاب خوردن
اضطراب و بی قراری در مواجهه با موقعیت هایی که کثیف می شود .برای مثال اجتناب از گل بازی
مشکل در حمام رفتن و شستشو
تحمل زیاد به درد یا تحمل پایین به درد
مشکل در لمس شدن و بغل شدن توسط دیگران
پرخاشگری و گوشه گیری
حرکات تکراری و تکان دادن خود و بالا و پایین پریدن
اختلالات پردازش حسی در کودکان اوتیسم
اوتیسم و اختلال پردازش حسی همچون هشیاری و توجه بین دو وضعیت متغیر است: جستجوی حسی و مشکلات حسی. به نظر می رسد این که فردی در وضعیت جستجوی حسی باشد یا اجتناب حسی، به آستانه ادراکی او مربوط است. فرض کنید فردی آستانه های حسی اش افزایش یافته باشد. مثلا فردی که کم شنوا شده است، برای درک نیازمند دریافت محرک های قوی تری است چرا که در درک محرک های معمولی با مشکل مواجه است. این محرک ها برای وی مبهم است. کودکان نابینا گاهی برای تحریک چشم شان، آن را فشار می دهند تا نوری که از طریق بینایی دریافت نمی کنند، با فشار دریافت کنند. کودکان دارای اوتیسم ادراک حسی کند و مبهم و مشکلات حسی دارند، ممکن است درگیر رفتار های جستجوی حسی چون خیره شدن به نور، بوئیدن و لیسیدن اشیا، بال بال زدن و چرخیدن یا در موارد شدید رفتار های آسیب زن به خود بشوند. رفتار های کلیشه ای مثل بال بال زدن و چرخیدن و… علاوه بر ارضای حسی کودک ممکن است باعث کاهش استرس وی نیز بشود. ما نیز هنگام خوشحالی بالا و پایین می پریم یا هنگام شکست، سرخوردگی و ناامیدی سرمان را به دیوار می کوبیم یا با مشت روی سرمان می کوبیم. مطالعات نشان می دهد این گونه رفتار ها ضربان قلب را کاهش می دهد. بعضی از بچه های دارای اوتیسم که به شدت درگیر جستوگری حسی هستند، رفتار های خودزنی نشان می دهند. بر اساس یک فرضیه چنین رفتار های افراطی باعث آزادی اندروفین ها (مخدر های خود بدن) و در نتیجه ایجاد احساس خوشایندی مثل راه رفتن روی ابرها و سرخوشی می شود.
مشکلات حسی در اوتیسم
در مقابل کودک مبتلا به اوتیسم و اختلال پردازش حسی که آستانه های حسی اش پایین آمده است، دچار بیش حسی و مشکلات حسی می شود و تحمل محرک های حسی معمولی برای کودک غیر ممکن می شود، مثلا یک لباس پشمی احساسی مثل روپوشی از سوزن به کودک می دهد. کودکان دارای تند حسی شنیداری ممکن است با شنیدن صدای جارو برقی و مخلوط کن دچار ترس بشوند یا از حضور در مجامع عمومی مثل عروسی یا جشن تولد خودداری کنند یا به خاطر صدای بلند سیفون دستشویی نروند. همان طور که دیدید یک علامت رفتاری ممکن است به دلیل نقایص مختلف یا ترکیبی از آن ها ایجاد شود. برای همین بهتر است برای کمک به کودک در مرکز دایره ایستاده در جایی که بدترین علائم یعنی رفتار خود زنی و تخریب قرار دارد. حالا می توان یک تصویر کلی از مسئله داشت. نقایص زیر پایه های مختلف یا ترکیب نقایص منجر به بروز رفتار هایی می شود که تحت عنوان علامت دیده می شوند. برای کمک به کودک باید علت بروز رفتار را پیدا کرد یعنی ببینیم کدام یک از نقایص عامل بروز این رفتار است.
علائم مشکلات حسی کودکان اوتیسم
گاز گرفتن خود و دیگران یا نیشگون گرفتن
اجتناب از لمس شدن توسط دیگران
عدم علاقه به استفاده از لباس ها با بافت متفاوت یا اسباب بازی ها و عروسک های پولیشی
به هم ریختگی و بیقراری در مکان های شلوغ یا مکان های جدید
حرکات اضافه،بال بال زدن و جیغ زدن در مواجهه با محرک های بینایی، صوتی یا بویایی
علاقهمند به مصرف غذاهای خاص
بو کردن اشیاء یا افراد
لیس زدن یا گاز گرفتن اشیاء یا بافت های خاص
اجتناب از حمام کردن و خیس شدن سر
گرفتن گوشها و کشیدن آن ها با شنیدن صداهایزمینه ای که دیگران را اذیت نمی کند.
سوالات متداول:
1. آیا هر کودکی که علائم اختلال پردازش حسی دارد، اوتیسم است؟
خیر اختلال پردازش حسی می تواند همراه با اختلال اوتیسم و یا به تنهایی و یا همراه با اختلال بیش فعالی و نقص توجه، اختلالات یادگیری و… دیده شود.
2.آیا اختلال پردازش حسی درمان دارد؟
بله، با تکنیک های گفتاردرمانی حسی، کاردرمانی یکپارچگی حسی، ماساژ درمانی و سنسوری روم می توان اختلالات پردازش حسی را درمان نمود.
3. آیا بدغذایی در کودکان ممکن است با بیش حسی مرتبط باشد؟
بله، اختلال پردازش حسی یک اختلال در پردازش محرک های حسی در کودکان است که ممکن است به صورت اختلال در جویدن بعضی خوراکی ها و بلعیدن بافت هایی مانند پوره میوه ها دیده شود که موجب مشکلات تغذیه و بد غذایی کودک می شود.
دانش آموزان ابتدایی مبتلا به اختلال یادگیری می توانند در مدرسه آن قدر دوران سختی را تحمل کنند که عزت نفس و انگیزه آن ها برای موفقیت کاهش پیدا کند. اگر کودک شما مبتلا به اختلال یادگیری است، لازم است به نیاز های درسی او توجه کنید و محیطی مناسب برای درس خواندن را برایش فراهم کنید تا با محرک های دیداری، شنیداری و … ارتباط گرفته و به طور صحیح آن ها را پردازش کند. اما اگر فرزند تان را به حال خود رها کنید و انتظار داشته باشید این اختلال با گذشت زمان از بین برود، کاملا در اشتباهید. در فرایند درمان اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی در گام اول، بهترین دکتر دکتر اختلال یادگیری کودکان، باید سطح اختلال را بررسی کند. سپس روند درمان آغاز می شود. احتمال دارد کودک شما احتیاج به گفتاردرمانی، کاردرمانی و… نیز داشته باشد. دکتر صابر، بهترین دکتر اختلال یادگیری کودکان در تهران، با تشخیص دقیق نوع اختلال یادگیری در کودکان و انتخاب بهترین گزینه درمانی، رضایت همیشگی مراجعان را جلب می کند.
برنامه روبو ممو برای درمان دانش آموزان اختلالات یادگیری
برنامه روبو ممو یک برنامه رایانه ای برای درمان اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی است که شامل تکالیف حافظه شنیداری – کلامی و دیداری – فضایی است. این تکالیف با توجه به سطح عملکرد فرد ارائه می شود. این برنامه شامل ۱۲ تمرین مختلف است. در هر مرحله بازخورد کلامی به وسیله برنامه ارائه می شود.
مطالعه اثربخشی
عنوان: اثر برنامه تقویت حافظه کاری کامپیوتری بر حافظه کاری، توجه و عملکرد تحصیلی در نوجوانان با اختلال یادگیری شدید همراه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی و اختلال یادگیری، یک کارآزمایی بالینی کنترل شده.
گروه هدف: کودکان دارای اختلال یادگیزی همراه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی ۱۷-۱۲ سال، گروه مداخله ۳۰ نفر و گروه کنترل ۳۰ نفر
مدت دوره توانبخشی: ۸ جلسه ۴۵ دقیقه ای، ۲ بار در هفته برای ۴ هفته
ارزیابی و اثربخشی: از زیر آزمون های فراخنای عدد مستقیم و معکوس مقیاس هوش وکسلر و آزمون فراخنای فضایی از آزمون عصب روانشناختی کمبریج برای ارزیابی استفاده شد. نتایج نشان داد این برنامه موجب بهبود عملکرد حافظه فعال می شود و اثر انتقال به سایر متغیر های مورد بررسی مشاهده نشد.
برنامه تقویت حافظه فعال در درمان اختلال یادگیری
برنامه جنگل برای درمان اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی بر پایه سه نوع تکلیف با محرک های شنیداری، دیداری و ترکیبی است که به تقویت حافظه فعال و درمان اختلال یادگیری می پردازد.
گروه هدف: ۴۰ نفر کودک دارای اختلال یادگیری در محدودهی سنی ۱۴-۱۱ سال در دو گروه مساوی مداخله و کنترل
مدت دوره توانبخشی: ۲۵ جلسه
ارزیابی و اثربخشی: از آزمون های محاسبه و هجی کردن برای ارزیابی اختلال یادگیری استفاده شد. نتایج نشان دهنده بهبود در عملکرد ریاضی کودک بود اما بهبودی در هجی کردن گزارش نشده است.
برنامه توانبخشی هوشمند توجه و حافظه در دانش آموزان ابتدایی
برنامه توانبخشی شناختی حافظه و توجه آرام، مجموعه ای از ابزار های توانبخشی شناختی رایانه ای برای درمان اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی است که برای تقویت ابعاد مختلف توجه و حافظه طراحی شده است. در طراحی این بسته مدل توجه سولبرگ و متیر و مدل حافظه فعال کاری بدلی مبنا قرار گرفته است و مبتنی بر این مدل ها تمرینات پیشرونده هوشمند طراحی شده است.
مطالعه اثربخشی
عنوان: تأثیر تمرینات تقویت توجه بر عملکرد حافظه کاری و مؤلفه های خواندن دانش آموزان نارساخوان، یک مطالعه تک موردی
گروه هدف: دانش آموزان ۱۲-۸ ساله با تشخیص نارساخوانی
مدت دوره توانبخشی: ۱۵ جلسه، دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: ارزیابی شامل آزمون توانایی خواندن فارسی و آزمون چند محرک پیشین بود. نتایج این مطالعه نشان داد که تقویت توجه در بهبود دانش آموزان نارساخوان تأثیر دارد.
مطالعه اثربخشی دوم
عنوان: تأثیر توانبخشی شناختی بر حافظه کاری و روانی کلامی دانش آموزان نارساخوان، یک مطالعه تک موردی برای اختلال یادگیری
گروه هدف: دانش آموزان ۸ تا ۱۲ ساله با تشخیص نارساخوانی
مدت دوره توانبخشی: ۱۵ جلسه یک ساعته، دو روز در هفته
ارزیابی و اثربخشی: ارزیابی شامل آزمون روانی کلامی و آزمون چند محرک پیشین بود. نتایج این مطالعه نشان داد که مداخلات شناختی مبتنی بر برنامه های توجهی بر میزان کارایی حافظه کاری و روانی کلامی دانش آموزان نارساخوان مؤثر است.
برنامه توانبخشی هوشمند غفلت بینایی در درمان اختلالات یادگیری
تکالیف برنامه پروین برای درمان اختلال یاگیری شامل آگاهی از ویژگی های اشکال یا تصاویر مانند اندازه، شکل، رنگ و جهت آن ها، آگاهی از ویژگی های خاص یک شکل و در عین حال ارتباط دادن آن با سایر اطلاعات زمینه ای، یادآوری دیداری مواد و اشیاء ارائه شده در محیط و آگاهی از کلیدها و نشانه های موجود در میدان بینایی است. این برنامه تکالیف متعدد رایانه ای را به صورت دیداری برای عملکرد های ردیابی، تثبیت، بستگی بینایی و درک هدف از زمینه دارد.
سوالات متداول:
1-نشانه‌های اولیه اختلال یادگیری در کودکان چیست؟
مشکلات در یادگیری حروف، کندی در نوشتن، اشتباهات تکراری در دیکته، ضعف در ریاضی و بی‌توجهی در کلاس از نشانه‌های رایج هستند.
2-چه کسانی در درمان اختلالات یادگیری نقش دارند؟
متخصص کاردرمانی، روانشناس کودک، گفتاردرمانگر، معلمان آموزش ویژه و والدین، همگی در این فرآیند نقش دارند.
تشخیص اوتیسم در سن دو سالگی برای پدر و مادر ها قابل‌تشخیص نمی باشد، اما اگر علائم اوتیسم در کودک دو ساله توسط دکتر تشخیص اوتیسم تعیین شود، می شود آن را تشخیص داد و اقدامات لازم را توسط متخصصان انجام داد. به عنوان مثال کودکان دو ساله که مبتلا به اختلال اوتیسم هستند، با دیگر کودکان هم سن و سال خودشان با روش های عادی که ما انتظار داریم، بازی نمی کنند. دکتر صابر، بهترین دکتر تشخیص اتیسم در کودکان، با ارزیابی دقیق علائم اوتیسم در کودک دو ساله به تشخیص اوتیسم 2 ساله می پردازد.
علائم اوتیسم در صدرا، کودک دو ساله
مادر صدرا (کودکی با تشخیص اوتیسم) می گوید : « نگرانی من در مورد صدرا این است که کم حرف میزند. 6 – 7 کلمه دارد که هر وقت دلش می خواهد استفاده می کند. « تأخیر در گفتار اولین دغدغه یا علامتی است که والدین را نگران می کند، اما برای من همان قدر که تولید گفتار مهم است، درک گفتار نیز اهمیت دارد. لذا از مادرش می پرسم که آیا صدرا به نام خودش پاسخ می دهد ؟ ( بچه ها معمولاً در ۹ ماهگی وقتی صدایشان می کنیم، به طور ارادی پاسخ می دهند ). مادرش می گوید؛ گاهی اوقات فکر می کنم اصلاً نمی شنود. می پرسم آیا دستور های ساده ای که به او می دهید را اجرا می کند ؟ مثلا بیا اینجا! یا …. رو به من بده! ( بچه ها معمولاً در حدود 12 ماهگی شروع به اجرای دستورات می کنند ). مادر صدرا می گوید کودکش در چند ماه أخیر ( حدود ۲۰ ماهگی ) شروع به اجرای دستور های ساده کرده است. لذا به ذهنم می رسد که ممکن است زبان ادراکی صدرا نیز در کنار زبان بیانی اش با تأخیر مواجه باشد. از مادرش می پرسم آیا بازی های ژستی مثل دالی موشه را بلد است؟ می گوید : بعضی وقت ها از ما تقلید می کند ولی خودش هیچ وقت شروع نمی کند. ( بچه ها در شرایط عادی حدود 7 تا 9 ماهگی از این بازی ها لذت می برند در ابتدا به تقلید از اطرافیان این بازی را انجام می دهند، سپس در حدود 10 تا 12 ماهگی خودشان این کار را انجام می دهند. می پرسم آیا به چیزی اشاره می کند یا به چیز هایی که شما اشاره می کنید نگاه می کند؟ ( اشاره کردن یک فعالیت ارتباطی مهم است که پا به پای گفتار رشد می‌کند و هم زمان با شروع گفتار در حدود 12 ماهگی ظاهر می شود. ) والدینش می گویند وقتی چیزی می خواهد به آن اشاره می کند و به جایی که ما اشاره می کنیم اگر نزدیک باشد نگاه می کند. می پرسم خواسته هایش را چگونه نشان می دهد؟ والدینش می گویند گاهی از کلماتی که دارد استفاده می کند، وقتی هم که اسمش را نمی داند به آن اشاره می کند. اکنون دیگر نگران می شوند که صدرا نه تنها دچار تأخیر در گفتار است بلکه در ادراک نیز تأخیر دارد و علاوه بر آن مشکل فراتر از گفتار است. این ها برخی از علائم اوتیسم در کودک دو ساله است که به تشخیص اوتیسم هم کمک می کند.
علائم اوتیسم و مهارت های حرکتی
حال بر مهارت های حرکتی ظریف و مهارت های خود مراقبتی متمرکز می شوم. این مهارت ها سرنخ های مهمی از رشد ذهنی کلی کودک به دست می دهد. برای مثال توانایی به دست گرفتن و استفاده از قاشق یک مهارت حرکتی ظریف است. که نشان از رشد شناختی کودک نیز دارد چرا که کودک باید از کارکرد قاشق به عنوان یک ابزار را درک کند. والدین صدرا می گویند که حدود 14 ماهگی استفاده از قاشق را یاد گرفته است که به موقع است، و در پوشیدن و درآوردن لباس با بردن دست به داخل آستین یا در آوردن آن کمک می کند. صدرا این مهارت ها را به موقع کسب کرده است یعنی رشد مهارت های تطابقی حرکتی ظریف غیر زبانی صدرا مطابق جدول مراحل رشد می باشد. این امر مبین آن است که هوش عمومی صدرا طبیعی است. در رابطه با مهارت های حرکتی درشت هم صدرا در ۱۵ ماهگی راه فتاده است و در ۱۸ ماهگی شروع به دویدن کرده است. یعنی در آخرین فرصت رشد طبیعی آن ها را کسب کرده است. سپس در مورد بازی می پرسم. بازی یک فعالیت رشدی است که به طور هم زمان توانمندی های زبانی، شناختی و حرکتی کودک را منعکس می کند. والدین صدرا می گویند، دوست دارد به داستان گوش کند. عاشق لامپ و پنکه ( چیز های چرخان ) است. اشیا را از گوشه چشمش نگاه می کند، به شکل وسواس گونه ای در را باز و بسته می کند و فیلم های ویدئویی را به خاطر می سپارد. هنگامی که هیجان زده می شود، بال بال می زند یا دست هایش را مشت می کند. این ها برخی دیگر از علائم اوتیسم در کودک دو ساله است که به دکتر اوتیسم کمک می کند تا تشخیص اوتیسم راحت تر انجام شود.
تشخیص اوتیسم سطح 2
هنگام ارزیابی صدرا، او را کودکی هوشیار می بینم که تمایل به ارتباط و همکاری ندارد، تماس چشمی او کوتاه و ناپایدار است و گاهی وقتی چیزی می خواهد کلمه ای نامفهوم می گوید. از او می پرسم « توپ کو ؟ » در پاسخ به من لبخند می زند، می چرخد و توپ را پیدا می کند. این نشانگر آن است که وی قادر به اجرای دستور های ساده بدون سرنخ اشاره ای می باشد. در سایر موارد موفق به تعامل با او نشدم. وی درگیر علامت خروج روی در اتاقم بود و در حال بال بال زدن. برای بررسی توانایی حل مسئله صدرا از پازل اشکال و پیدا کردن اشیاء پنهان شده ( قایم شده ) استفاده کردم. این مهارت ها در حدود 16 تا 18 ماهگی در کودک عادی ظاهر می شود. صدرا غالبا آرام است و گه گاهی پریشان و آشفته می شود. بر اساس سابقه رشدی صدرا، مشاهده وی و انجام آزمون های استاندارد می توان برای صدرا تشخیص اختلال رشدی فراگیر غیر اختصاصی گذاشته شد. اگر امروز صدرا مجددا با همین ویژگی ها مراجعه نماید، بر اساس نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، برای او تشخیص اوتیسم سطح ۲ خواهیم گذاشت.
سندروم داون نوعی بیماری ژنتیکی است که کودک با یک کپی اضافی از کروموزوم 21 خود به دنیا می آید. این سندرم موجب تاخیر در رشد جسمانی و روانی کودک می شود. در مبتلایان به سندورم داون، يكي از كروموزوم ها به طور درست از هم جدا نشده، در نتیجه کودک به جای دو نسخه، یا یک نسخه اضافی از کروموزوم 21 به دنبا می آید. خوشبختانه مبتلایان به سندرم داون می توانند زندگی سالم و کاملی داشته باشند. هیچ درمان قطعی ای برای سندروم داون پیدا نشده، اما برنامه های پشتیبانی و آموزشی متنوعی همچون کاردرمانی، گفتاردرمانی، رفتار درمانی، بازی درمانی و… وجود دارد که می تواند به کودکان مبتلا به این سندرم و خانواده آن ها کمک کنند. کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر با پاسخ صحیح به این سوال که سندرم داون چیست و تشخیص صحیح علائم و تشخیص سندروم داون در کودکان و ارائه بهترین روش های درمانی برای آن، به درمان مطلوب تر این کودکان کمک می کند.
تعریف سندرم داون
سندروم داون بر اثر تکثیر اضافی کل کروموزوم 21 ایجاد می شود و این سبب شناسی آن را به یکی از پیچیده ترین اختلالات تبدیل کرده است. سندروم داون را نخستین بار پزشکی انگلیسی به نام لنگدن داون در سال 1866 بر اساس خصوصیات جسمانی همراه با عملکرد روانی زیر هنجار توصیف کرد. از آن زمان به بعد در مورد سندرم داون بیش از سندرم های دیگر در زمینه کم توانی ذهنی تحقیق و بحث شده است. یافته های اخیر نشان می دهند که سندرم داون ممکن است نسبت به مداخلات پس از تولدی که به نواقص شناختی می پردازند، بیش از آنچه قبلاً تصور می شد پاسخ دهد. هر چند داده های این مطالعات هنوز در مراحل اولیه مطالعات حیوانی هستند، اما یافته های آن ها در یک مدل موش نشان می دهد مداخلات دارویی ممکن است بر نواقص یادگیری و حافظه موجود در سندرم داون تأثیر بگذارند. از لحاظ ریخت شناسی کودکان مبتلا به سندرم داون خصوصیات جسمانی مشخص شامل چشمان مورب با چین های گوشه ای و چشم و بینی پهن دارند که تشخیص سندروم داون را راحت تر می کند.
انواع ناهنجاری های کروموزومی در تشخیص سندروم داون
سه نوع ناهنجاری کروموزومی در سندرم داون چیست؟ سه نوع اختلال کروموزمی شناسایی شده است که مسأله علت و تشخیص سندروم داون را پیچیده کرده است. این سه نوع ناهنجاری عبارتند از:
1.بیماران مبتلا به تریزومی 21 (3 کروموزوم 21 بجای 2 کروموزوم معمولی) اکثریت عمده را تشکیل می دهند؛ این بیماران 47 کروموزوم دارند، با یک کروموزوم 21 اضافی. کاریوتایپ های مادر طبیعی هستند. جدا نشدن زوج های کروموزومی ضمن میوز (به دلیلی که هنوز معلوم نیست) مسئول این اختلال شمرده می شود.
2.جدا نشدن زوج های کروموزومی پس از لقاح در هر تقسیم سلولی منجر به موزائیسم می شود، حالتی که در آن در نسوج مختلف هم سلول های طبیعی و هم تریزومیک یافت می شود.
3.در حالت جابه جایی دو کروموزوم (اکثراً 21 و15) به هم چسبیده و علی رغم وجود یک کروموزوم 21 اضافی تعداد کل کروموزوم ها 46 است. این اختلال بر خلاف تریزومی 21 معمولاً ارثی است و کروموزوم چسبیده ممکن است در والدین یا خواهر و برادر های غیر مبتلا نیز مشاهده شود. این ناقلین بدون علامت فقط 45 کروموزوم دارند.
میزان شیوع سندروم داون
سالانه حدود 6000 کودک مبتلا به سندرم داون در ایالات متحده متولد می شوند و میزان بروز سندرم داون در ایالات متحده 1 در هر 700 تولد زنده یا 15 در هر ده هزار تولد زنده است. برای یک مادر بالاتر از 32 سال خطر به دنیا آوردن بچه ای با تریزومی 21 تقریباً 1 درصد است، ولی در صورت وجود جابجایی (ترانس لوکاسیون) خطر آن یک به سه است. اکثر افراد با تایید تشخیص سندروم داون، کم توانی ذهنی خفیف تا متوسط دارند و فقط معدودی از آن ها بهره هوشی بالاتر از 50 دارند، به نظر می رسد رشد شناختی از بدو تولد تا 6 ماهگی سیر طبیعی دارد؛ نمره IQ از حدود طبیعی در یک سالگی تقریباً به 30 تا50 در سنین بالاتر نزول می کند. این نزول هوشی ممکن است مشهود نباشد. آزمون های شیرخواران ممکن است وسعت کامل نقص را نشان ندهند و بعدها با آزمون های پیچیده تر در اوایل کودکی میزان واقعی این نقص مشخص شود. طبق بسیاری از منابع، کودکان با سندرم داون کودکانی بشاش، آرام و سر به زیر هستند و به راحتی در خانه تطابق حاصل می کنند اما به نظر می رسد این نمای بالینی در دوران نوجوانی تغییر می کند: نوجوانان با سندرم داون ممکن است دچار مشکلات هیجانی و اجتماعی گوناگون، اختلالات رفتاری و شوند و خطر اختلالات روان پریشی افزایش می یابد.
علائم و تشخیص نشانه های سندروم داون
در سندروم داون کارکرد زبان جزو نقاط ضعف نسبی و اجتماع پذیری و مهارت های اجتماعی نظیر همکاری بین فردی و سازگاری با قواعد اجتماعی جزو نقاط قوت نسبی هستند. کودکان با این سندرم همچنین نقائص مشهودی در پایش محیط دارند؛ آن ها بیشتر بر یک محرک واحد تمرکز می کنند و در نتیجه متوجه تغییرات محیط نمی شوند. در افراد با سندرم داون انواعی از اختلالات روانی بروز می کنند، اما به نظر می رسد میزان بروز آن در افراد با سندرم داون کمتر از بروز آن در افرادی است که کم توانی ذهنی و اختلال طیف اوتیسم را به صورت همراه دارند. تشخیص سندروم داون در کودکان بزرگتر نسبتاً آسان، ولی در نوزادان اغلت مشکل است. مهم ترین علائم تشخیص سندروم داون در نوزاد عبارتند از: هیپوتونی عمومی، شکاف های پلکی مورب، پوست گردن چین دار و زیاد بودن سطح آن، جمجمه کوچک مسطح، استخوان های برآمده گونه و زبان از دهان بیرون آمده. دست ها پهن و کلفت بوده و یک چین عرضی بیشتر ندارند و انگشت کوچک کوتاه و به طرف درون خمیده است. رفلکس مورو ضعیف است یا وجود ندارد. بیش از 100 نشانه در سندرم داون توصیف شده است، ولی به ندرت همه آن ها در یک فرد مشاهده می شود. مشکلات جسمانی شایعی که در سندرم داون دیده می شوند عبارتند از نواقص قلبی، ناهنجاری های تیروئید و مشکلات گوارشی، امید به زندگی این بیماران قبلاً حدود 40 سال بود ولی در حال حاضر به میزان زیادی افزایش یافته است، هر چند هنوز به اندازه افراد فاقد کم توانی ذهنی نیست. افراد با سندرم داون در دهه سوم عمر در زبان، حافظه، مهارت های مراقبت از خود و حل مسئله پسرفت پیدا می کنند. کالبد شکافی افراد با سندرم داون در سنین بالای 40 نشان داده است که در این افراد میزان بروز پلاک های پیری و کلافه های نوروفیبریلز (که در بیماری آلزایمر دیده می شود) بالا است. معلوم شده است که کلافه های نوروفیبریلر در انواعی از بیماری های اضمحلالی (دژنراتیو) دیده می شود، در حالی که پلاک های پیری ظاهراً بیشتر در بیماری آلزایمر و سندرم داون مشاهده می شوند.
