کاردرمانی دست کودکان چیست| کاردرمانی دست نوزادان| کاردرمانی دست در منزل| دکتر صابر

مهمترین مهارتهای دستی شامل مهارتهای دستیابی، گرفتن، حمل کردن شی و توانایی دستکاری در دست و استفاده دو طرفه از دست‌هاست که ترکیب آنها با هم جهت انجام فعالیت‌های روزمره لازم و ضروری است. همچنین این مهارت‌ ها زیربنای مهارت های اساسی در دوران کودکی است که پایه مهارت‌هایی چون نوشتن را تشکیل می‌دهد. بنابراین لزوم آگاهی از این مهارت ها و رفع مشکلات موجود در کودکان مسئله مهم خواهد بود. کاردرمانی دست کودکان و نوزادان به تقویت مهارت های دست در کودکان می پردازد. کاردرمانی دست نوزاد در زمینه بهبود قدرت عضلات و دامنه حرکتی دست نوزاد با مشکلات حرکتی همچنین افزایش رشد مهارت های حرکتی دست نوزاد فعالیت می کند. از دیگر موارد کاردرمانی دست در منزل می باشد که در مرکز کاردرمانی دکتر صابر ارائه میشود.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

کاردرمانی دست چیست

کاردرمانی دست به اصلاح، تقویت و بهبود مهارتهای دستی کودکان و بزرگسالان با آسیب های ارتوپدیک و نورولوژیک می پردازد. کاردرمانی دست کودکان با استفاده از رویکرد های مختلف کاردرمانی به تقویت مهارت های دستی می پردازد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات مختلف نظیر سنسوری روم ، ماساژ درمانی، بخش کاردرمانی دست و مهارت های دستی، کاردرمانی جسمی و… به تقویت و بهبود مهارت های دستی کودکان می پردازد.

معرفی مداخلات درمانی کاردرمانی دست کودکان

NDTدرمان رشد عصبی

Developmental رشدی

Motor learning یادگیری حرکتی

Biomechanical بیومکانیکال

که به شرح مختصری از هر مدل می پردازیم :

مدل NDT روی تون پوسچرال، کنترل آن و ثبات و تحرک کودک توجه دارد. این مداخلات سبب افزایش هماهنگی و مجزا کردن الگوهای حرکتی می‌شود. مدل رشدی نیز ترتیب مهارت هایی را که کودک در طول رشد به دست می آورد، ارائه می دهد، مثلاً ترتیب پیشرفت بعد از الگوی گرفتن کف دستی، الگوی گرفتن ظریف می باشد که بر اساس این مدل، مداخلات صورت گرفته نیز باید بدین ترتیب صورت گیرد، در واقع این تئوری بیان می کند که مهارت ها باید به ترتیبی صورت گیرند تا کودک بتواند مهارت های سخت تر را در یک ترتیب رشدی مخصوص به دست آورد.

زمانی که کاردرمان دست از مدل یادگیری حرکتی استفاده می‌کند به چگونگی یادگیری مهارتهای حرکتی کودک توجه می‌کند. کاردرمانگر دست کودکان با ارائه ساختارها و فیدبک‌های مخصوص و شیوه‌های تمرینی مطابق با سطح عملکرد و پاسخ کودک به او کمک می کند تا مهارت های حرکتی جدیدی را کسب کند. مدل بیومکانیکال نیز فعالیتهایی را تعیین و فراهم می‌کند تا ROM طبیعی مفاصل، قدرت و تحمل عضلات مناسب گردند. در رویکرد بیومکانیکال بر راستای پسچرال، ثبات مفاصل و مشکلات عضلانی اسکلتی توجه خاصی می‌شود. کاردرمانگر دست با این مدل به چگونگی الگوهای tenodisis grasp و کنترل عضلات داخلی و خارجی دست برای گرفتن و الگوهای دستکاری آگاهی می‌یابد.

کاردرمان دست کودک هنگام آموزش مهارت های هماهنگی چشم و دست به کودک، باید فعالیتی متناسب با شرایط کودک انتخاب کند تا کودک بتواند این فعالیت‌ها را تمرین و تکرار کند. چرا که در فرایند یادگیری، تمرین و تکرار اهمیت بسیاری دارد‌. ولی این فعالیت ها و تمرینات در طی آموزش باید تغییر یابد تا کودک همچنان هیجان لازم برای ادامه و تکرار فعالیت را داشته باشد.

نقش کاردرمانی دست در ارزیابی و مداخله در کودکان با مشکلات نوشتاری

کاردرمان دست حین مداخله روی مهارت های مربوط با فعالیت‌های روزمره زندگی، کار، بازی، مهارت های اجتماعی و مسائل آموزشی کودکان تمام جوانب را در نظر می‌گیرند. مثلاً در حیطه آموزشی، کاردرمان دست فعالیت هایی که کودک در مدرسه (مثل خواندن و نوشتن، محاسبه کردن و حل مسئله) به آن نیاز دارند، مدنظر قرار می دهد. همچنین به همه جوانب مربوط به کلاس مثل محیط کلاس، کیفیت میز و نیمکت و تخته، کاغذ، نحوه قرار دادن دفتر روی نیمکت، طرز نوشتن کلمات روی کاغذ، مچاله کردن کاغذ، استفاده از قیچی برای بریدن و… توجه می‌کنند. همه این مهارت ها و عملکردها در طول سال‌های مدرسه تکامل می‌یابد و انتظار می‌رود، کودک بتواند به تدریج با چنین شرایطی سازگار گردد طی تحقیقات صورت گرفته، دانش آموزان بین ۶۰ – ۳۱ درصد ساعت روز را به انجام فعالیت های حرکتی ظریف می گذرانند که ۸۵ درصد این فعالیت ها با استفاده از کاغذ و مداد است. در واقع دانش آموزان بین یک سوم تا یک چهارم وقتی کلاس را با مداد و کاغذ سر و کار دارند. بنابراین دست خط و نحوه نوشتار، یک مهارت لازم برای تمام سنین به ویژه دانش آموزان در سنین مدرسه است که برای برقراری ارتباط،  بیان افکار، احساسات و نظرات ضروری است. نوشتن یک مهارت پیچیده‌ای است که به یکپارچگی حافظه، سازماندهی و قدرت حل مسئله، زبان، توانایی خواندن، فکر کردن و عملکرد های نگارشی وابسته است.

دست خط نیز فراتر از یک مهارت حرکتی ظریف بوده و به ارتباط بینایی، حافظه و الگوهای حرکتی نیازمند است که در نهایت شکل حروف را ایجاد می کند. دانش آموزان با نقایص نورولوژیکی، مشکلات یادگیری، نقص توجه و معلولیت های جسمی، از جمله افرادی هستند که با مشکلات مربوط به Handwritting روبرو هستند، که از نتایج مربوط به آن در مدرسه می توان به این موارد اشاره کرد :

• معلمان به نوشته هایی که از لحاظ محتوایی یکسان اند ولی از لحاظ دست خط بد خط ترند نمره کمتری می دهند.
• دانش آموزانی که با سرعت کمتری می نویسند ، از لحاظ ترکیب، روانی و کیفیت خط دچار محدودیت هستند.
• برای انجام دقیق تکالیف به زمان بیشتری نیاز دارند.
• در نت برداری در کلاس و خواندن دوباره آنها با مشکل مواجه می شوند.
• در یادگیری مطالب پیشرفته تر نوشتاری مثل دستور زبان ناتوان می مانند.
• از نوشتن خودداری می‌کنند که خود مانع پیشرفت در زمینه نوشتن می شود.

دست خط بد، یکی از دلایلی است که معلمان، دانش‌آموزان را به کار درمانی دست ارجاع می‌دهند. به طور میانگین از تعداد دانش‌آموزان ارجاع شده به کاردرمانی مدارس، حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد آنها در حرکات ظریف دست و Handwritting مشکل دارند. که روی عملکرد آموزشی آنها تاثیر می گذارد. کاردرمانگران معمولاً برای ارزیابی دست خط دانش آموزان از نمونه‌های دست خط آنها که هنگام انجام تکالیف نوشته اند، استفاده می‌کنند و با مشاهده عملکرد دانش آموز حین نوشتن با در نظر گرفتن شرایط محیطی کلاس و تکالیف خواسته شده از او، برنامه درمانی خاصی را برای دانش آموز تدارک می بیند در زیر مواردی که کاردرمان دست در طول ارزیابی و مداخلات درمانی به آنها توجه می کند با جزئیات بیشتر آورده شده است :

• نمونه ای از نوشتار دانش آموز، محدوده مشکلات نوشتاری او را مشخص می کند که در چه زمینه ای مشکل دارد. (مثلا نوشتن دیکته نویسی یا کپی کردن از روی نوشته، فاصله گذاری و…)
• شرایط مدرسه و کلاس (مثلا شرایط فیزیکی مدرسه، طرز چیدمان صندلی ها و تخته) که عملکرد دانش آموزان را تحت تاثیر قرار می دهد.
• ویژگی های فردی دانش آموز (مثلا سلامت جسمی و روحی و شرایط فرهنگی)
• توجه به مشکلات همراه دانش آموز که در نوشتار او تاثیر می‌گذارد. (مثلاً عدم تعادل در نشستن، کمبود توجه و…)

 فرایند نوشتار در کاردرمانی دست

نوشتن به عنوان یک مهارت پیچیده درتمام طول عمر شناخته می شود. بسیاری از کودکان وقتی مدادی در دست می‌گیرند و شروع به خط خطی کردن و نقاشی کردن روی کاغذ می کنند، به تدریج از طریق تصاویر و سپس شکل هایی شبیه به حروف شروع به نوشتن خواهند کرد پیشرفت فرآیند نوشتاری کودکان در سال‌های اولیه دبستان تنها به یادگیری پروسه مکانیکال و ادراکی آن ختم نمی شود بلکه همزمان با آن فراگیری زبان و هجا کردن و صداسازی نیز مستلزم آموزش در همان سال‌های اولیه است.

طبق مقالات ارائه شده، امروزه تاکید بیشتر روی افزایش مهارت های پیش نوشتار می‌شود. خط خطی کردن و تصویرسازی کودک متناسب با فرهنگ و نوع سنبل های زبانی است که در پیشرفت دست خط کودک کمک خواهد کرد. علاوه بر این مهارت های خواندن و نوشتن کودکان به موازات هم توسعه می یابد. در نتیجه اگر دانش‌آموزی در شناسایی شکل حروف الفبا ناتوان باشد و یا نتواند از حروف الفبا برای نوشتن استفاده کند کاردرمان دستی و مربی از کودک انتظار نوشتن نیز نخواهد داشت.

جدول زیر مراحل پیشرفت پروسه پیش نوشتاری و نوشتار را در کودکان آمریکایی نشان می‌دهد

Handwritting به طور موثر با هماهنگی چشم و دست و زبردستی در ارتباط است. طبق تحقیقات به عمل آمده یکپارچگی بینایی حرکتی در خوانایی Handwrittin   تاثیر فراوانی دارد و در ترکیب کلمات هنگام نوشتن لازم خواهد بود. همچنین هنگام کپی کردن از روی یک مدل به فرایند درکی حرکتی و درک بینایی و در نوشتن املا به فرآیند شنوایی نیاز خواهد بود. علاوه بر این موارد فرایند شناختی نیز که شامل برنامه ریزی و استفاده از حافظه عملکردی است، در نوشتن ضروری است.

همچنین Handwrittin  به فرایند زبانی خاصی نیاز دارد تا کودک کلمات و حروف تشکیل دهنده آن زبان را بشناسد. مثلاً تغییر زبانی که با آن صحبت می کند به زبانی که می نویسد. کودکی که برای اولین بار یاد می‌گیرد تا حروف را بنویسد از بینایی برای هدایت حرکات دست استفاده می‌کند. در حالی که بزرگسالان بیشتر از اطلاعات آگاهی بدنی برای این منظور استفاده می‌کنند. در ابتدا کودکان مهارت‌های نوشتاری را به وسیله تجزیه و تحلیل بینایی اشکال می آموزند. سپس شکل حروف را با برنامه حرکتی ارتباط می دهند تا هر آنچه را که دیده اند، بنویسند با تمرین در هدایت بینایی و حرکت دست و با افزایش آگاهی از بدن و تثبیت شکل حروف، نوشتن به یک مهارت خودکار تبدیل می شود.

در سنین پایین، زمانی که کودکان  Handwritting را به وسیله کپی کردن از روی شکل حروف یاد می‌گیرند، وجود هماهنگ بینایی حرکتی و زبردستی جز مهارت های ضروری خواهد بود. اما در کودکان بزرگتر که به نوشتن نیاز بیشتری دارند، فرایندهای شناختی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود (مثلاً مهارت‌های برنامه ‌ریزی و زبان‌شناسی) ارتباط بین مهارت های سطح پایین از Handwritting (مثلاً درکی حرکتی) و مهارت های سطح بالا (مثلاً شناخت و حافظه) به وسیله گراهام طبقه بندی شده است. او دریافت برای مشکلات Handwrittingمی‌توان با اجرای فرآیندهای ترکیبی، مداخله کرد. دانش آموزی که به راحتی می نویسد، می‌تواند روی دیگر جنبه های نوشتاری مثل هجی کردن، قواعد، برنامه ریزی، سازماندهی اطلاعات برای نوشتن متن توجه کند، بنابراین کیفیت ساختاری نوشتار نیز افزایش می‌یابد. دانش آموزان با دست خط ناخوانا ممکن است در فرایند درکی حرکتی یا فرایند شناختی یا هر دوی این موارد دچار نقص باشند.

 آمادگی برای نوشتن

زمانی که صحبت از آمادگی برای نوشتن در کودکان پیش می آید باید به فاکتورهایی مثل میزان بلوغ تجربه ‌های محیطی و علاقه کودک نیز توجه کرد. چرا که در موفقیت کودک در نوشتن تاثیر بسزایی دارد. به عنوان مثال ممکن است برخی از کودکان در چهار سالگی آماده نوشتن باشند و برخی دیگر نیز حتی در ده سالگی چنین آمادگی را کسب نکنند که این امر به فاکتورهای ذکر شده مربوط می‌شود. برخی محققان تاکید دارند، آمادگی برای نوشتن باید قبل از شروع آموزش نوشتار کسب شود، چرا که در برخی از کودکان که بدون آمادگی برای نوشتن آموزش‌های Handwritting را یافت کرده‌اند سبب بی علاقگی در آنها شده و عادت‌های نوشتاری نادرست در آنها دیده می‌شود و بعدها برای آنها مشکلات فراوانی در این زمینه ایجاد می کند. محققان به شش مورد مهم برای آمادگی در نوشتن اشاره می کند :

• قدرت عضلات کوچک دست
• هماهنگی چشم و دست
• توانایی نگه داشتن مداد یا هر ابزار نوشتاری دیگر
• توانایی کشیدن خطوط پایه مثل خط صاف یا دایره
• توانایی در شناخت اشکال، توجه به مشابهات و تفاوت ها، و حرکات های لازم برای کشیدن اشکال و ارائه توضیحات کلامی زمانی که آنها را میبیند.
• جهت یابی شامل تمایز چپ و راست و آنالیز بینایی برای تخمین فاصله بین حروف و کلمات حین نوشتن یک جمله به طور منظم است.

این فاکتورها نیز به یکپارچگی سیستم های حسی حرکتی و بستگی دارد. مثلا برای نوشتن شکل حروف به یکپارچگی بینایی، حرکتی، حسی و سیستمهای درکی نیاز داریم. به بیان دیگر اجزای مرتبط با Handwritting را می توان بدین طریق عنوان نمود.

• آگاهی بدنی
• برنامه ریزی حرکتی
• هماهنگی چشم و دست
• یکپارچگی بینایی حرکتی
• توانایی دستکاری در داخل دست

آگاهی از بدن اطلاعات زیادی برای فعالیت های تکراری و جهت یابی در طول نوشتن‌ حروف فراهم می‌کند. در طول نوشتن اطلاعات حاصل از آن، سرعت را افزایش داده و نیاز به آگاهی بینایی را کاهش می‌دهد و روی مقدار فشار وارده بر وسیله نوشتاری (مثل مداد) تاثیر می‌گذارد. علاوه بر این هماهنگی حرکات ظریف نیز برای نوشتن حروف لازم است. مشکلات مربوط به آمادگی کودک برای نوشتن، روی توانایی کودک در کپی کردن اشکال نیز تأثیر می‌گذارد. در چنین شرایطی باید آموزش ساختاری Handwritting برای مدتی به تعویق بیافتد تا کودک بتواند در ۹ مورد مربوط به تست یکپارچگی بینایی حرکتی    VMI تسلط یابد این ۹ مورد عبارتند از :

• ترسیم خطوط عمودی
• ترسیم خطوط افقی
• ترسیم دایره
• ترسیم خطوط متقاطع (مثلاً بعلاوه)
• ترسیم خط مایل به راست
• ترسیم مربع
• ترسیم خط مایل به چپ
• ترسیم خطوط متقاطع مورب (مثلاً ضربدر)
• ترسیم مثلث

مطابق با تحقیقات صورت گرفته روی ۵۹ کودک کودکستانی در سنین ۵-۴ سالگی و بررسی این ۹ مورد روی آنها مشخص شد کودکانی که در ترسیم این ۹ مورد موفق بوده اند، نسبت به آنهایی که قادر به ترسیم این موارد نبودند، در مهارت نوشتن حروف و علائم توانایی بیشتری داشتند.  همچنین کودکان مهد قادر به کپی کردن صحیح ۷۸% حروف هستند، هرچند آموزش‌های لازم جهت نوشتن را ندیده‌اند. جهت ارتقاء مهارت های لازم برای آمادگی کودک در نوشتن، کاردرمانگر و مربی در طی جلسات درمانی یا کلاسی باید فعالیت‌هایی را به کودک ارائه دهد تا سبب پیشرفت حرکات ظریف دست و حرکات مجزای انگشتان، مهارت های پیش نوشتاری، افزایش تمایز چپ و راست و پیشرفت در جهت یابی کودک شود. برخی کودکان با مشکلات شناختی یا جسمی حرکتی ممکن است نتوانند شرایط و مقدمات لازم جهت نوشتن با دست را کسب کنند، بنابراین لازم است نوشتن با کامپیوتر و نرم افزارهای نوشتاری را به آنها آموزش داد. دیگر کودکانی که هرگز آمادگی لازم برای نوشتن را کسب کرده‌اند، ممکن است قادر باشند تا با تمرین و تکرار فقط نوشتن نام خود و برخی کلمات ضروری را یاد بگیرند. کاردرمان دست باید تخمین بزند که چه مدت زمانی برای آموزش مهارت های مقدماتی نوشتن و مهارت های نوشتاری، لازم است و همچنین انتخاب نوع فعالیت ها و حرکات جهت تمرین مهارت های نوشتاری باید برای کودک هدفمند و جالب باشد.