اوتیسم و روانشناسی شناختی

افراد دارای اوتیسم اغلب با چالشهایی در زمینه توجه، حافظه، و پردازش اطلاعات به دلیل اختلال در مهارت های کارکرد اجرایی مواجه می شوند. نواقص کارکرد اجرایی متداول در این افراد شامل مشکلاتی در برنامه ریزی، مشکل در تفکر آینده گرا، چالشهایی در سازماندهی اطلاعات، و مشکل در مدیریت وظایف متعدد و حل مسأله انتزاعی می باشد. مرکز توانبخشی اوتیسم تهران زیر نظر دکتر صابر در حیطه روانشناسی شناختی کودکان اوتیسم، کاردرمانی اوتیسم ، گفتاردرمانی اوتیسم و توسط تکنولوژی های نوین دنیا فعالیت می نماید. پس از ارزیابی دقیق علائم اوتیسم توسط دکتر اوتیسم، تیم تخصصی مرکز با ارائه خدمات پیشرفته درمانی نظیر نظریه شناختی اوتیسم موجب پیشرفت کودک اوتیسم در همه حیطه های ذهنی، کلامی، اجتماعی و جسمی می گردد. از جمله این خدمات روانشناسی شناختی می باشد که در زیر توضیح داده می شود.

اهمیت روانشناسی شناختی در اوتیسم

تکالیف آموزشی در محیط کلاس درس نیازمند کارکرد اجرایی متناسب با سن جهت موفقیت تحصیلی است. اگر کارکرد اجرایی تاخیر یا نقصی داشته باشد مانند موارد دارای اوتیسم، پشتیبان کمکی روانشناسی شناختی برای موفقیت کودکان اوتیسم لازم است. این نواقص در حوزه سنتی کارکرد اجرایی قرار می گیرد: برنامه ریزی، سازماندهی، مدیریت زمان، حافظه فعال و فرا شناخت ‏. دیده شده است که افراد دارای اوتیسم، دارای عملکرد پایین تر در انجام تکالیفی هستند که نیاز به شناخت روان، برنامه ریزی، تنظیم. هدف و انتقال توجه دارند. از استراتژیهای تکنولوژی پیشرفته بینایی می توان برای پشتیبانی دانش آموزان دارای اوتیسم در محیط کلاس درس استفاده کرد. این استراتژیهای بینایی نیاز مند این هستند که دانش آموزان به درستی برنامه ریزی کنند مدیریت زمانی داشته باشند و اهداف خرد و کلان را برای خود نظارتی و انتقال توجه و شناخت بین چندین تکلیف داشته باشند. هر زمان که معلم استراتژیهایی حمایتی یا بهبود نواقص کارکرد اجرایی را توسط نظریه شناختی اوتیسم به کار می برد، دانش آموزان دارای اوتیسم دسترسی بهتری به برنامه درسی داشته اند. تکنیکهای استفاده از راهبردهای فناوری پیشرفته بینایی جهت پشتیبانی از موفقیت تحصیلی و کارکرد اجرایی در این بخش مورد بحث قرار خواهند گرفت.

اوتیسم یک سندرم است که عمدتا بر اساس اصطلاحات رفتاری تعریف می‌ شود، اما به طور جهانی با نقص ‌های شناختی با درجات مختلف مرتبط است. در کودکان با رشد طبیعی، رشد شناختی همگام با رشد عاطفی، در بستر روابط اجتماعی پیش می ‌رود. مطالعه شناخت در اوتیسم ممکن است نه تنها به درک کودکان مبتلا به این سندرم کمک کند، بلکه به درک چگونگی تفکیک رشد شناختی، اجتماعی و عاطفی در رشد غیر طبیعی نیز یاری رساند. روانشناسی شناختی به مطالعه فرآیند های ذهنی در اختلال طیف اوتیسم می ‌پردازد و الگو های مشخصی مانند اختلال عملکرد اجرایی (مشکل در برنامه ‌ریزی، توجه و تفکر انعطاف‌ پذیر)، نقص در شناخت اجتماعی (چالش ‌ها در درک افکار و احساسات دیگران) و تفاوت ‌های بالقوه در پردازش اطلاعات، مانند ترجیح تفکر بصری بر کلامی را آشکار می ‌کند. اگر چه این تفاوت‌ های شناختی در بین افراد بسیار متفاوت است، اما برای درک توسعه سندرم و ایجاد مداخلات مؤثر ضروری هستند. اختلال طیف اوتیسم با اختلالات شناختی از جمله اختلال عملکرد اجرایی و نقص ‌های شناخت اجتماعی مرتبط است. توانبخشی شناختی یک مداخله مبتنی بر آموزش رفتاری است که با هدف بهبود فرآیند های شناختی انجام می ‌شود. اولین استفاده از آن در روانپزشکی مورد توجه بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی قرار گرفت، که در آن ها نتایج امیدوار کننده ‌ای نشان داده شده است. برنامه ‌های یکپارچه که هم شناخت اجتماعی و هم غیر اجتماعی را هدف قرار می ‌دهند، در بهبود هر دو حوزه شناختی و نتایج عملکردی مؤثر بوده ‌اند. مطالعات در کودکان و نوجوانان مبتلا به اوتیسم هنوز جدید هستند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌ دهد افراد اوتیستیک ممکن است پردازش شناختی بصری بیشتری را در مقایسه با جمعیت عمومی تجربه کنند. عملکرد اجرایی به مجموعه ‌ای از فرآیند های شناختی مرتبه بالاتر اشاره دارد که برای رفتار هدفمند، مانند برنامه ‌ریزی، توجه و حافظه کاری، مرکزی هستند. در رشد معمولی، وظایف عملکرد اجرایی از سن 7 سالگی به صورت کلامی میانجی ‌گری شده ‌اند. در افراد اوتیستیک، شواهدی وجود دارد که بسیاری از این وظایف به صورت بصری و نه کلامی، میانجی ‌گری می‌ شوند. شواهد حاصل از یک مطالعه مقدماتی در مورد درون‌ نگری در افراد اوتیستیک نشان داد که این گروه بیشتر تمایل به تفکر با تصاویر دارند تا افراد غیر اوتیستیک، که عمدتا افکار کلامی را گزارش می ‌کنند. این مطالعات به تجربه متفاوتی از شناخت برای افراد اوتیستیک اشاره می‌ کنند، از نظر کاهش استفاده از افکار کلامی برای میانجی ‌گری وظایف شناختی و یک تجربه پدیدار شناختی که بیشتر بصری است تا کلامی.

استفاده از نقطه قوت بینایی در روانشناسی شناختی کودکان اوتیسم

پژوهش ها نشان داده است بسیاری از افراد دارای اوتیسم دارای نقاط قوت در درک اطلاعات بینایی هستند. بنابراین جمعیت دارای اوتیسم، اطلاعات را زمانی که همراه پشتیبانی بینایی باشد حفظ کرده و یاد می گیرند. بریان و گست ( ۲۰۰۰ ) این فرضیه را مطرح کردند که جوانان دارای اتیسم بهتر به یادگیری دیداری پاسخ می دهند زیرا آن ها گاهی مشکلاتی در درک و توجه به محرکهای شنیداری دارند. هنگامی که دانش آموز دارای اوتیسم در حال تقلا با تکالیف آموزشی است، اضافه کردن پشتیبانی های بینایی به آموزش سنتی به دانش آموز کمک می کند تا بهتر به اطلاعات دسترسی پیدا کند.
کلوث و دارموندی لاثام ( ۲۰۰۳ ) دریافتند که آموزش مبتنی بر بینایی (مانند دیاگرام ها، برنامه های گرافیکی، و فلوچارتها) هنگام همراهی با آموزشهای کلامی از استراتژیهای مؤثر آموزشی می باشد. برخی از افراد دارای اوتیسم مشکلاتی در دیدن کل تصویر ( دید گشتالتی ) دارند و در عوض بر جزئیات، گاهی در سطح عالی تری تمرکز می کنند. این خصوصیات را می توان همراه با پشتیبان های بینایی برای کمک به یادگیرنده دارای اوتیسم برای موفقیت در انجام تکالیف دشوار مانند درک مفاهیم انتزاعی و تفکر انتقادی استفاده کرد.

استفاده از فناوری در روانشناسی شناختی اوتیسم

پیشرفت در فناوری و قیمت دستگاه ها برای تولید مداخلات مبتنی بر بینایی، مثل مدل سازی ویدیویی و برنامه های فعالیت، تهیه پشتیبان های بینایی را در کلاس درس راحت تر کرده است. به عنوان مثال ، هم اکنون امکان بارگیری چندین ویدیوی مداخله و سایر و اپلیکیشن ها، بدون در نظر گرفتن تنظیمات، روی یک دستگاه کوچک قابل حمل که سرتاسر روز مورد استفاده است وجود دارد. دانش آموزان روزانه با دستگاه های اجتماعی قابل قبول و پیچیده ارتباط برقرار می کنند که می توانند آموزش مبتنی بر بینایی و یادآورها را در حالی ارائه دهند که با برخی مختصات تعاملی منحصر به فرد ادغام می شود. دانش آموزان در تمام سنین، شامل دانش آموزان پیش دبستانی ، معمولا از دستگاه های الکترونیکی دستی مانند آی پاد، آی پد، تبلت ها، تلفن همراه و کامپیوتر برای سرگرمی استفاده می کنند. بیشتر دانش آموزان باید قادر به استفاده از یکی از این دستگاه ها باشند تا به راحتی تماشای یک مداخله مدل سازی ویدیویی، مراجعه به چک لیست، یا مشاوره با یک نقشه بینایی، را ثبت کنند، و بتوانند این کار را در محیط¬های مختلف انجام دهند. تکنولوژی و دستگاه های الکترونیکی برای افراد دارای اوتیسم قطعاً جذاب خواهد بود و پژوهش ها نشان داده است این دستگاه ها موجب افزایش سطوح مهارتی می شوند . دستگاه های الکترونیکی می توانند اطلاعات زیادی را ذخیره کنند، قابل حمل و قابل اشتراک گذاری هستند و به راحتی بروز رسانی می شوند. این دستگاه ها انعطاف پذیرند وافراد می توانند به مداخلات در خانه، مدرسه و در جامعه دسترسی داشته باشند. الحاق مداخلات مبتنی بر شواهد با استراتژیهای تکنولوژیک (که نشان دادند جذاب می باشند)، از متدهای مؤثر افزایش مهارت ها در افراد دارای اوتیسم است.

روانشناسی شناختی به زبان ساده: چگونه به کودک اوتیستیک کمک کنیم؟

کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب با چالش‌های شناختی مانند مشکل در توجه، حافظه، برنامه‌ریزی و درک احساسات دیگران روبه‌رو هستند. اما خبر خوب این است که با درک این مشکلات و استفاده از راهکارهای ساده روانشناسی شناختی، می‌توانید به رشد مهارت‌های فرزندتان کمک کنید.

مهم‌ترین مشکلات شناختی در اوتیسم:

تئوری ذهن ضعیف (درک نکردن دیدگاه دیگران)

اختلال در عملکردهای اجرایی (برنامه‌ریزی، سازماندهی)

مشکلات حافظه کاری (به‌خاطر سپردن دستورالعمل‌ها)

تمرکز بیش‌ازحد روی جزئیات (عدم درک کلیات)

راهکارهای عملی برای والدین اوتیسم

 ۱. تقویت تئوری ذهن با بازی‌های ساده:

از کودک بپرسید: «فکر می‌کنی الان دوستت چه احساسی دارد؟» بعد از مشاهده یک فیلم کوتاه.

با عروسک‌ها موقعیت‌های اجتماعی مختلف را نمایش دهید.

۲. بهبود عملکردهای اجرایی با برنامه‌ریزی تصویری:

از تصاویر یا نمودارهای بصری برای برنامه‌ریزی روزانه استفاده کنید (مثلاً مراحل مسواک زدن).

بازی‌های ساختنی مثل لگو به تقویت برنامه‌ریزی کمک می‌کنند.

۳. تقویت حافظه کاری با تمرین‌های روزمره:

دستورالعمل‌های کوتاه و پله‌پله بدهید: «اول توپ را بردار، بعد آن را به من بده».

از بازی‌های تطابقی (مثل کارت‌های حافظه) استفاده کنید.

۴. افزایش انعطاف‌پذیری شناختی:

اگر کودک به یک روال خاص وابسته است، تغییرات کوچک ایجاد کنید (مثلاً مسیر متفاوتی برای برگشت از مدرسه انتخاب کنید).

نقش محیط در بهبود شناخت کودک:

یک محیط درمان اوتیسم مناسب باید ساختارمند، قابل پیش‌بینی و غنی از محرک‌های حسی-حرکتی باشد. در خانه هم می‌توان با رعایت این اصول، فضایی امن برای رشد شناختی کودک ایجاد کرد.

منابع:

pmc.ncbi.nlm.nih.gov

journals.sagepub.com

link.springer.com

سوالات متداول:

1-آیا بازی‌های کامپیوتری برای بهبود عملکرد اجرایی اوتیسم مفیدند؟
فقط بازی‌های خاصی که هدفشان تقویت برنامه‌ریزی و حل مسئله است (مثل پازل‌های دیجیتال) با محدودیت 20 دقیقه در روز مفیدند. بازی‌های اکشن نتیجه عکس دارند.

2-چگونه بفهمم کودک اوتیستیکم مشکل تئوری ذهن دارد؟
اگر کودک در درک احساسات دیگران (مثلاً وقتی شما ناراحت هستید) مشکل دارد، نمی‌تواند خود را جای دیگران بگذارد یا در بازی‌های تخیلی مشارکت نمی‌کند، ممکن است ضعف در تئوری ذهن داشته باشد.