اتاق تعدیل حسی و درمان کم حسی

حس لامسه چیست؟

انسان‌ها اولین داده‌های مربوط به محیط پیرامون خود را از طریق سیستم لامسه دریافت می‌کنند. زمانی که زبان، مهارت های حرکتی و پردازش های ادراکی تکامل نیافته اند تا حدود بسیار زیادی به حس لامسه وابسته ایم. دریافت و پردازش چنین داده‌هایی انسان را قادر می‌سازد تا به طور کارآمدی احساس امنیت و آرامش کرده و از نظر عاطفی و اجتماعی تکامل یابد. حس لامسه هم حفاظتی و هم تشخیصی است. بدین معنی که باعث می‌شود بدن در برابر خطرات بالقوه هوشیار باشد و از طرفی این  امکان را به انسان می‌دهد که تشخیص دهد کجا و چه چیز را لمس کرده است.

هنگامی که عملکرد حفاظتی کودک فعال باشد سطح برانگیختگی بالا می‌رود و در عوض عملکرد تشخیصی فعالیت کمتری دارد.

عملکرد پوست در انتقال حس لامسه

پوست گیرنده های گوناگون زیادی برای دریافت حس‌های لمس سطحی، فشار، بافت، گرمی، سردی درد و حرکت موها دارد. گرچه ممکن است از اهمیت نقش لامسه در زندگی اطلاعات چندانی نداشته باشیم اما باید گفت که سیستم لامسه بزرگترین سیستم حسی بوده و نقش حیاتی در واکنش‌های انسان هم از نظر فیزیکی و هم از نظر ذهنی ایفا می‌کند. به همین علت یکی از مدالیته های درمانی موثر در کاردرمانی حسی ،حس لامسه است.

ماساژدرمانی و کاردرمانی حسی به طور مستقیم با سیستم لامسه و سیستم عصبی انسان سر و کار دارد.

تأثیر کاردرمانی حسی در تحریک حس لامسه

کاردرمانی حسی توسط ماساژ می تواند سیستم عصبی را تحریک کند و این به ویژه برای کودکانی مهم است که بی حرکت و یا فاقد تجربیات حسی نرمال هستند. کاردرمانی حسی با نوازش ها و حرکات پسیو در ماساژ کمک می‌کند مغز کودک از ویژگی‌های متفاوت پوست مانند دما، انعطاف پذیری و ضخامت آگاه شود.

در کاردرمانی حسی درطول ماساژ کودک اطلاعاتی پیرامون پوزیشن بدن در فضا، عضلات، حرکات بدن و رابطه اش با اشخاص و اشیا در محیط دریافت می کند. تجارب حسی اولیه تاثیر عمیقی بر روی رشد مغز دارند. تحقیقات افزایش رشد مغز در کودکانی که تحریکات حسی کافی را دریافت می‌کنند در مقایسه با سایر کودکان نشان می‌دهد.

تحقیقات در زمینه کاردرمانی حسی نشان داده است،مغز کودکانی که ماساژ دریافت کرده‌اند سنگین تر و ضخیم تر بوده و دارای ارتباطات عصبی بیشتر است. در کاردرمانی حسی تلاش می شود تجربیات لامسه ، اتفاق بیفتد تا نورون هایی که به تحریک حسی حساس اند به طور نرمال رشد یابند.

ماساژ درمانی و کاردرمانی حسی در اختلال بیش فعالی و نقص توجه، درمان کودکان اوتیسم، درمان کودکان فلج مغزی، (کانترکچرها)سفتی عضلات، تأخیر رشدی، درمان تدافع لمسی و غیره کاربرد دارد.

کاردرمانی حسی در بیش فعالی و نقص توجه

در اختلال بیش فعالی و نقص توجه کاردرمانی حسی موجب کاهش تنش و افزایش آرام سازی می شود. همچنین کاردرمانی حسی در جهت افزایش تحمل کاری و دستور پذیری کودکان بیش فعال نقش موثری دارد. لازم به توضیح است کاردرمانی حسی باعث افزایش توجه و تمرکز نیز می گردد. کاهش حرکات اضافه در کودکان بیش فعال یکی دیگر از اثرات کاردرمانی حسی می باشد.

کاردرمانی حسی در کودکان فلج مغزی

در فلج مغزی کاردرمانی حسی عموماً با هدف تعدیل تون عضلانی، افزایش آگاهی بدنی و تعدیل حسی انجام می‌شود. در کاردرمانی حسی ماساژ صورت به ویژه برای کودکانی که مشکل غذا خوردن دارند بسیار ارزشمند است.

در کودکان دارای تون عضلانی پایین حرکات ارادی اکتیو و آگاهی بدنی به دنبال کاردرمانی حسی افزایش می‌یابد و در کودکان دارای تون عضلانی بالا ماساژ و کاردرمانی حسی به کاهش تون عضلانی کمک می کند. در سفتی های عضلات انجام ماساژ قبل از استرچ باعث می‌شود منطقه هدف نرم و برای استرچ آماده شود و حرکت بیشتری رخ دهد.

کاردرمانی حسی در تأخیر رشدی

در تاخیر رشدی هدف از کاردرمانی حسی تعدیل حسی و افزایش آگاهی بدنی است. همچنین کاردرمانی حسی باعث بالا رفتن حس عمقی و تعدیل حس وستیبولار می گردد. در نتیجه کاردرمانی حسی باعث افزایش قدرت عضلات و تسهیل مهارت های تعادلی می شود.

کاردرمانی حسی در اوتیسم

در اختلالات طیف اوتیسم نیز کاردرمانی حسی بیشتر با هدف تعدیل حسی انجام میشود. کاردرمانی حسی باعث کاهش فتار های کلیشه ای و تکراری در کودکان اوتیسم می گردد. از فواید دیگر کاردرمانی حسی در کودکان اوتیسم کاهش میزان بیقراری و حرکات تکانشگری می باشد. افزایش سطح هوشیاری با کاردرمانی حسی در اوتیسم مشاهده شده است.جهت اطلاعات بیشتر بر روی مشکلات حسی در کودکان اوتیسم کلیک کنید.

در این مقاله به فواید کاردرمانی حسی در حیطه پردازش حسی می پردازیم.

فواید کاردرمانی حسی در حیطه پردازش حسی

پردازش حسی چیست؟

پردازش حسی شامل ثبت و تنظیم و سازماندهی درونی داده های حسی است به طوری که انسان را قادر می‌سازد تا به درستی به درخواست‌های محیط اطراف واکنش انطباقی نشان داده و بنابراین به طور معنادار در امور روزمره مشارکت کند.

همچنین رفتارهای تطابقی هدفمند شخص را قادر می سازد تا بر مشکلات غلبه کند و مهارتهای جدیدی بیاموزد مثلا هنگامی که شی داغی را لمس می کنید دست خود را عقب می کشید یا هنگامی که کودک شی جذابی ببیند دستش را به سمت آن دراز می‌کند و یا ممکن است به صورت سینه‌خیز به سمت آن برود و مهارت ها و الگوهای حرکتی پیچیده‌تری را به کار بگیرد.

پردازش حسی به عنوان یک فرایند درونی مرتبط با سیستم عصبی در نظر گرفته می‌شود که به انسان کمک می کند تا داده های حسی را هم از محیط و هم از درون بدن خود دریافت، سازماندهی و ادراک کند و بنابراین شخص را قادر می‌سازد تا بداند که چگونه به درخواست‌های محیط واکنش نشان دهد.

گذشته از این وجود یک پردازش حسی کارآمد ضروری است تا بتوان به طور کامل آن طور که باید در فعالیت‌های روزمره مشارکت داشت.

کاردرمانی حسی در درمان بیش حسی

هر فرد بسته به آستانه سیستم عصبی واکنش های متفاوتی نسبت به دروندادهای حسی نشان می‌دهد. اگر فرد دارای آستانه پایین باشد ممکن است بلافاصله به دروندادهای حسی واکنش نشان دهد که آن را بیش حسی می نامیم.

کاردرمانی حسی در درمان کم حسی

اگر کودک دارای آستانه بالا باشد به واکنش به تحریکات حسی زمان زیادی طول بکشد که در این صورت آن را کم حسی می نامیم.

کودکانی که در دسته بیش حسی جای می‌گیرند از حضور در موقعیت هایی که درون داد های حسی را افزایش دهد اجتناب می‌کنند و کودکانی که در دسته کم حسی هستند تمایل دارند تا در معرض دروندادهای حسی قرار گیرند. الگوهای اصلی واکنش‌های آستانه بالا و پایین نسبت به دروندادهای حسی عبارت است از:

1. جستجوی حسی: ممکن است کودک هر چیزی را لمس کند.
2. اجتناب حسی:  گوشه‌گیری، اجتناب از لمس کردن یا لمس شدن
3. حساسیت حسی: حساسیت بیش از حد نسبت به لمس و به آسانی برانگیخته شدن

کودکانی که به تماس بیش از حد حساس هستند عملکرد حفاظتی بیش از حدی دارند و به نظر می‌رسد برای حفظ آرامش گرایش کمتری به استفاده از حس لامسه دارند. این فرآیند تدافع لمسی نامیده می شود.

ویژگی کودکان دارای تدافع حسی

• کودکان تدافع لمسی بیزار بودن از فعالیت‌هایی که در آن دست و صورت با چسب، رنگ، غذا و غیره در ارتباط است
• بیزار بودن و نگرانی و ترس از تماس‌های غیرمنتظره و سطحی و تمایل به داشتن تماس های ثابت در کودکان تدافع لمسی دیده می شود.
• کودکان با تدافع لمسی هنگامی که نزدیک دوستان خود در یک صف قرار داشته باشند احساس ناراحتی کرده و ممکن است آنها را هل داده و یا خود را کنار بکشند.
• کودکان با تدافع لمسی واکنش شدید هنگام تماس با سطوح نشان می دهند
• گرایش متفاوت نسبت به بافت فعالیتها و اشیا و در نتیجه داشتن ظرفیت محدود در کودکان تدافع لمسی
• داشتن یک رژیم سخت و علاقه به تعداد محدودی از غذاها در کودکان تدافع لمسی دیده می شود مثلاً فقط به غذاهای سفید یا ماست علاقه دارند
• جستجوی اشیا با نوک انگشتان وقتی که با تمام دست چیزی را جستجو می کنند ممکن است واکنش دفاعی نسبت به لمس اشیا نشان دهند.
• بیزاری از باد و باران در کودکان تدافع لمسی
• بیزاری از دوش گرفتن و لیف زدن در کودکان تدافع لمسی
• بیزاری از مسواک زدن در کودکان تدافع لمسی
• بیزاری کودک با تدافع لمسی از لباس‌های تنگ و بعضی از جنس های ضخیم (ممکن است در تابستان از لباس‌هایی با آستین‌ها و پاچه های بلند استفاده کنند و در زمستان لباس های کمی بپوشند)

در مقابل کودکانی که حساسیت کمی به حس لامسه دارند آگاهی کمتری نسبت به تماس با اشیا و دیگران دارند و در نتیجه واکنش های حفاظتی آنها کاهش می یابد. آنها همچنین ممکن است به خاطر بهتر تشخیص دادن و در نتیجه بیشتر یاد گرفتن به دنبال برقراری تماس با اشیا و دیگران باشند. خصوصیت های رفتاری آنها به شرح زیر است:

• گرایش به بازی ها و فعالیت های شلوغ
• حساس نبودن نسبت به غذا یا رنگی که روی دست یا صورتشان ریخته است
• به ندرت پیش می‌آید که تمیز و مرتب باشند
• معمولاً ظاهری شلخته و نامرتب دارند و به وضع ظاهری لباس‌هایشان اهمیتی نمی‌دهند
• به پوشیدن لباس های تنگ و جمع و جور گرایش دارند
• به حریم خصوصی خود و دیگران اهمیت چندانی نمی دهند. به تماس با اشیا و دیگران علاقه‌مندند، به دیگران تنه می‌زنند، دوست دارند نزدیک دیگر هم بازی‌هایشان بنشینند و یا با موها و لباس‌های آنها بازی کنند
• به جراحات حساس نیستند و ممکن است متوجه ضربه‌ها یا بریدگی های سطحی نشوند
• متوجه تماس با دیگران و اشیا نمی شوند مگر اینکه شدید باشد
• اغلب هنگام بازی به دیگران صدمه می زنند مثلاً ممکن است پایشان را روی پای دیگری بگذارند بدون اینکه متوجه شوند
• هنگام انجام فعالیت ها شلخته و بی‌دقت هستند
• به غذاهای با طعم و بافت تند گرایش دارند مثل غذاهای ادویه ای، شیرین، شور یا ترش
• اجسام را در دهانشان می گذارند، ممکن است آستین یا مداد شان را بجوند یا دست شان را گاز بگیرند

برای درمان تدافع لمسی کاردرمانی حسی به تعدیل حسی کودک با تدافع لمسی کمک شایانی می کند.کاردرمانی حسی موجب می شود کودک با مشکلات تدافع لمسی بهتر و راحت تر با محیط اطراف ارتباط برقرار کرده و درنتیجه درمان کودکان تدافع لمسی باعث می شود عملکرد بهتری داشته باشند و در نهایت کاردرمانی حسی باعث افزایش مشارکت کودک شده و کیفیت زندگی پس از درمان تدافع لمسی را افزایش خواهد داد.

سوالات متداول:

1.تدافع لمسی در کودکان چیست؟

تدافع لمسی به حالتی گفته می شود که کودک به علت اختلال در پردازش حس لامسه از هر گونه لمس شدن و یا لمس کردن اشیاء پیرامون اجتناب می کند. کودک گوشه گیر به نظر می رسد و احساس نگرانی و ترس از قرار گرفتن در محیط های شلوغ دارد که ممکن است به صورت غیر منتظره لمس شود دارد.

2. اتاق تعدیل حسی چه کاربردی دارد؟

اتاق تعدیل حسی در جهت بهبود حساسیت حسی مانند تدافع لمسی، بیش حسی بویایی و شنیداری، تعدیل حس تعادل و حس عمقی و بهبود حساست های دیداری در کودکان با اختلالات پردازش حسی به کار می روند همچنین در مواردی که کودک دچار جستجو گری حسی است این اتاق می تواند محرک های حسی مناسبی را برای کودکان ایجاد نماید.