تک فرزندی و ارتباط محدود خانواده موجب اختلالات رفتاری مختلف در کودکان می گردد. شکایت بسیاری از والدین مربوط به تحمل پایین کودک و بی قراری های بدون علت در کودکان می باشد. مرکز روانشناسی کودک دکتر صابر در زمینه رفتاردرمانی و بازی درمانی کودکان و آموزش رفتار صحیح والدین فعالیت می نماید. در این مطلب به ارائه راهکارهایی برای معلمان و والدین در آموزش صبر و تحمل به کودکان می پردازیم.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
راهکارهایی در آموزش صبر و تحمل به کودکان
عروسک‌های دستی آرام‌بخش و آرام‌کننده‌های دهانی اغلب به کودکان کمک می‌کنند در زمان نشستن، چه روی زمین و یا روی صندلی، در هر سنی، حواسشان را جمع کنند. معلم‌ها می‌توانند سبد یا سطلی پر از لوازم آرام‌بخش را برای کل کلاس فراهم کنند. تقریباً هر شی در کلاس برای این کار مناسب است- توپ‌های فشاری، مکعب‌های جفت‌شدنی یا خمیر اسباب‌بازی و چیزهای دیگر. می‌توان به کودکان اجازه داد لوازم آرام‌بخش خود را از خانه بیاورند. توجه داشته باشید که این‌ها لوازم هستند، نه اسباب‌بازی و باید به همین شکل از آنها استفاده کرد. نباید آنها را پرتاب کرد یا مسخره‌بازی درآورد. اگر یک دانش‌آموز نتواند در برابر پرتاب کردن آن مقاومت کند و آن را مرتب بر زمین بیاندازد، چه تصادفی چه از روی عمد، می‌توان آن را با ریسمانی به کمر کودک وصل کرد.
همه‌ی ما از طریق دهان به خود آرامش می‌بخشیم، از بدو تولد. آرامش‌بخش‌های دهانی می‌توانند شامل خوردن آب از یک فنجان باز یا برای ورودی حسی بیشتر از یک قمقمه باشد. دانشآموزان می‌توانند از خانه بطریهای پلاستیکی بهداشتی (ارگانیک) و یا فلزی خود را به همراه بیاورند. خوراکی‌های ترد و جویدنی مانند برش‌های هویج، نان‌های ترد، لوبیا سبز خشک‌شده و آدامس جویدنی ورودی حسی دهانی رضایت‌بخش زیادی را فراهم می‌کنند.
جویدن آدامس
مطالعات نشان می‌دهند که جویدن آدامس هوشیاری را زیاد می‌کند و استرس‌های مزمن (نه حاد) را کاهش می‌دهد و درک را افزایش می‌دهد. وقتی آدامس را می‌جویم، ورودی حس عمقی زیادی را وارد مفاصل فک و دندان‌ها می‌کنیم. این حرکات عضلات حرکتی دهانی و همینطور عضلات و بافت همبند پوست سر و گردن را نیز تحریک می‌کنند. این تحریک حسی می‌تواند برای کمک به تمرکز دانشآموزان بسیار مفید باشد.
درحالی که افراد طعم‌های متفاوتی را دوست دارند، بیشتر کودکان به طعم‌های میوه‌ای علاقه دارند. کودکانی که از لحاظ حسی کم تحریک می‌شوند و همینطور کودکانی که به دنبال محرک حسی هستند اغلب از طعم آدامس‌های قوی مانند دارچین تند لذت می‌برند. بهتر است از آدامس‌های دارای شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند آسپارتام پرهیز کنند. آدامس‌هایglee (با مارک گل) رنگ یا طعم‌های مصنوعی ندارد و برای کودکان دچار بیماری سلیاک (بیماری مربوط به سوء جذب گلوتن) یا آنهایی که به این پروتئین حساسند، خالی از گلوتن و کازئین می‌باشد. آدامس‌های اسپری و پور هر دو بسیار جویدنی هستند و رنگ‌های مصنوعی یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی ندارند و هر دو دارای اکسیلیتول می‌باشند که یک شیرین‌کننده‌ی الکل شکری است که به هضم غذا و جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها کمک می‌کند.
بعضی مدرسه‌ها آدامس را ممنوع اعلام می‌کنند زیرا دانشآموزان از آن به طور غیرمعمول استفاده می‌کنند مانند تف کردن آن روی زمین یا چسباندن آن زیر میزها. بعضی مواقع سرایدارهای مدرسه هستند که این قانون را اعمال می‌کنند، که این غیرعاقلانه است و باید تجدیدنظر کرد زیرا مدارس و کلاس‌هایی که جویدن آدامس را آزاد کرده‌اند اغلب نتایج خوبی گرفته‌اند.
آموزش تحمل در زمان نشستن بر روی نیمکت
نشستن روی یک میز یا نیمکت به مدت طولانی، برای کودکان، نوجوانان یا بزرگسالان با مشکلات حسی می‌تواند مشکل باشد. مشکلات تون عضلانی و قدرت و آگاهی بدنی ضعیف با مشکلات در مهارت‌های حرکتی بصری، دقت بینایی، حساسیت زیاد به نورها، نقایص تمیز شنیداری، حساسیت لمسی به مواد استفاده شده و دیگر عوامل همراه می‌شوند که می‌توانند روی نشستن تأثیر بگذارند و حتی برای افرادی غیرممکن باشد. به دلیل مشکلات حسی یک کودک، ممکن است در توجه و یادگیری وی اختلال ایجاد شود. برای دیگران نشستن روی یک میز، کار کردن به طور مستقل و گوش کردن ممکن است یک فرصت خوشایند در طی روز در مدرسه باشد.
ملاحظات محل نشستن (صندلی)
برای بهبود تجربه نشستن برای دانشآموزان با مشکلات حسی، این روش‌ها را در نظر بگیرید:
*قبل از اینکه دانشآموزان بنشینند، کلاس را در فعالیت‌های حرکتی و وستیبولار شرکت دهید.
*مطمئن شوید که میز و صندلی‌ها مناسب اندازه دانشآموزان باشند. هنگام نشستن، دست‌ها و ساعد دانشآموزان باید به طور راحت روی میز قرار بگیرند آنقدر که او مجبور نباشد شانه‌هایش را برای انجام فعالیت روی سطح میز بالا ببرد. مفصل ران، زانوها و مچ پاها باید در بیشترین یا کمترین گوشه‌های راست قرار گیرند که پاها بتوانند روی سطح زمان صاف قرار بگیرند.
*عمق صندلی باید با فاصله از پشت دانش‌آموز چند سانتی‌متر از پشت زانوها هماهنگ باشد. لبه جلویی پشت صندلی به ناحیه نرم پشت زانو بخورد. در همین زمان، کودک باید بتواند حمایت‌های وضعیتی را از پشت صندلی کسب کند. اگر صندلی خیلی عمیق است (فاصله زیاد بین پشت کودک و پشت صندلی)، یک صندلی که حمایت‌های کمری مناسب را فراهم می‌کند، باید تهیه شود یا حداقل یک پشتی (بالش) باید در پشت کودک قرار داد.
*اگر پاهای کودک به زمین نمی‌رسند، از یک زیرپایی استفاده کنید که می‌تواند یک زیرپایی ارزان با یک پایه پلاستیکی باشد و یا بلوک‌های فومی یا حتی یک بلوک یوگا. استفاده از یک زیرپایی متورم، یک گزینه خوب برای دانشآموزان است که پایه‌های جلوی میزشان را هل می‌دهند. زیرا او می‌تواند حالا به جای آن به این بالش فشار وارد کند. این در بسیاری از کاتالوگ‌های درمانی موجود است. یک راه‌حل دیگر برای کودکانی که پایه‌های جلویی میز را هل می‌دهند یا ضربه می‌زنند، این است که یک نوار را به پایه‌های جلویی میز وصل کرد.
*هنگامی که روی کف زمین می‌نشینند، لگن، مفصل ران و دیگر قسمت‌های بدن دانشآموزان باید در یک وضعیت مناسب باشد که وضعیت عمودی را ارتقا بخشد. چندین گزینه برای کمک وجود دارد شامل:
*یک بالش نرم متورم، که یک سطح نشستن متحرک را فراهم می‌کند که به پرستاران اجازه می‌دهد که به طور ماهرانه عضلات وضعیتی نگه‌دارنده را هنگامی که ثابت باقی‌مانده‌اند حرکت دهند.
*یک بالش به شکل مثلث که قابلیت جابجایی دارد.اگر این بالش بادی و نرم باشد باعث می‌شود که یک سطح نشستن فعال (غیرثابت) فراهم کند، این بالش به لگن خاصره کمک می‌کند که از وضعیت کج‌شده به یک وضعیت طبیعی‌تر انتقال یابد.
بالش memory foam، بالش‌های عمیق و بالش‌های قالب‌دار که یک وضعیت خوب را ارتقا می‌بخشند و باعث می‌شوند که نشستن روی صندلی سخت، راحت باشد.
*برخی از دانشآموزان در حقیقت با پشتیبانی کمتر خوب عمل می‌کنند، در واقع آنها وادار می‌شوند که عضلات وضعیتی خود را فعال کنند. یک صندلی به شکل توپ یک گزینه محبوب برای کودکانی است که می‌توانند در حالت تنظیم‌شده و ثابت کرده باقی بمانند. در صورتی که قادر به حرکت باشند، یک صندلی توپی پایه‌ای شبیه به فنجان دارد که یک توپ درمانی بزرگ را در خود نگه می‌دارد. برخی از انواع آن دسته صندلی نیز دارند. یک توپ با اندازه‌های متناسب نیز می‌تواند روی زمین به طور مستقیم برای نشستن استفاده شود. صندلی‌های یک‌پایه که پیش‌تر ذکر شد، برای این استفاده (روی زمین) یک انتخاب خوب است. یک گزینه دیگر صندلی تی استول می‌باشد که از یک جای نشستن به صورت عمودی تشکیل شده است که می‌توان آن را از کاتالوگ‌های درمانی خریداری کرد.
*یک کودک که به دریافت‌های حسی بیشتری برای آرام شدن و متمرکز شدن نیاز دارد، از داشتن یک ابزار اسباب‌بازی قابل تغییر دستی hand fidget در میزش استفاده کند؛ همانطور که قبلاً درمورد آن بحث شد.
اسباب‌بازی‌های دستی: یک ابزار یا اسباب‌بازی که کودکان ناآرام که مشکل حسی دارند می‌توانند برای آرام شدن از آن استفاده کنند. اگر کودک روی صندلی بنشیند که تمام سال تحصیلی از آن استفاده می‌کرده است، مواد چسباننده می‌تواند به زیر میز چسبانده شده باشد، مثل یک نوار چسب.
اسباب‌بازی‌های دستی می‌توانند به پایه‌های میز متصل شوند طوری که همیشه در دسترس باشند و بدون اینکه حواس بقیه را پرت کنند، استفاده شوند. آدامس به شدت توصیه می‌شود اگر مجاز باشد که می‌تواند به منظم نشستن دانش‌آموز کمک کند.
*برخی از دانشآموزان خیلی بهتر سرپا می‌ایستند که این کار به آنها اجازه می‌دهد که دریافت‌های وستیبولار را بدست آورند و انرژی و کالری اضافی را بسوزانند. در پرتو این، برخی از مدارس اکنون برای دانشآموزان میزهای ایستاده را پیشنهاد می‌کنند مقل alpha better stand up که به کودکان اجازه می‌دهد که بایستند یا بنشینند و پاهایشان را به آرامی روی زمین تکان دهند. از بهترین قضاوتتان درمورد انتخاب هر دانش‌آموز استفاده کنید.
ابزارهای حسی از قبیل بالش‌های متورم، اسباب‌بازی‌های دستی و بطریهای آب برای همه دانشآموزان می‌توانند مفید باشند و باید برای استفاده دیگران نیز در دسترس باشند.
محل ترجیحی صندلی
در روانشناسی کودک، جایی که یک دانش‌آموز حساس می‌نشیند، به شدت روی یادگیری و توجه او تأثیر می‌گذارد. برای یک کودک حساس ممکن است سخت باشد که وقتی وارد کلاس می‌شود به دنبال یک صندلی باشد چونکه حرف زدن دیگر بچه‌ها، راه رفتن و تنه زدن به یکدیگر باعث می‌شود که به سختی بتواند از طریق دیدن یک صندلی در دسترس را پیدا کند یا یک جای مناسب را انتخاب کند. یک کودک با مشکلات حسی ممکن است به شدت از داشتن یک صندلی اختصاصی، قدردانی کند حتی اگر در طول روز به اتاق مختلفی برود. جای صندلی ترجیح داده شده اغلب در جلوی کلاس است یعنی جایی که با دیدن مشکلی ندارند و کمتر حواسشان پرت می‌شود.
بهتر است که اغلب پشت یک دیوار به دور از تابش نور خورشید توسط پنجره‌ها، قرار بگیرند. همچنین باید دور از تصفیه‌کننده‌های هوا و رادیاتورهای صدادار بنشینند. برای پیدا کردن بهترین صندلی برای یک دانش‌آموز در هر کلاس، ممکن است چندبار آزمون و خطا اتفاق افتد. برای دانشآموزان قدیمی‌تر که از یک اتاق به اتاق دیگر می‌روند، معلم‌ها برای انتقال دادن آسان‌تر به هر کلاس می‌توانند یک صندلی که ترجیح دارد را داشته باشند. معلم علوم، برای مثال، می‌تواند کتاب‌های کار یا کاغذهای نمره‌دار را روی میز دانش‌آموز انباشته کند (روی هم قرار دهد) و آن را برای آن دانش‌آموز رزرو نماید.