برای بیشتر کودکان کاردرمانی یکپارچگی حسی، برنامه ای خلاقانه و جذاب می باشد. در مرکز کاردرمانی دکتر صابر پس از ارزیابی دقیق مشکلات کودک، برنامه درمانی مناسب بر پایه یکپارچگی حسی طراحی می شود. تمرینات یکپارچگی حسی موجب بهبود هماهنگی حرکتی در کودکان، تسهیل رشد مهارت های دوستی و تقویت عضلات می شود. از ابزار های مورد استفاده در کاردرمانی یکپارچگی حسی می توان به توپ، ترامپولینگ، تخته تعادل و… اشاره نمود. کاردرمانی دکتر صابر با استفاده از ابزارهای مختلف درمانی و طراحی برنامه یکپارچگی حسی محیطی را برای کودک فراهم می نماید که در قالب بازی مهارت های مورد نیاز را تمرین کرده و تجربیات موفقیت آمیز کسب نماید.
رشد مهارت های دست در کودکان
-ابتدا نوزاد از تولد تا سه ماهگی حرکات دستش به صورت غیر قرینه است.
– در ۳ الی ۱۰ ماهگی:
- زمانی که grasp و رهاسازی و به دهن زدن دستان جزو حرکات اصلی کودک میشوند، حرکات قرینه غالب میشوند. کنترل این حرکات از پروگزیمال به دیستال و از شانه آغاز میشود و باعث میشود کودک در خط وسط فعالیت کند.
– در ۹ الی ۱۰ ماهگی:
- نگه داشتن اشیا در هر دست و کوبیدن آنها به هم برای رشد مهارتهای دو دستی آینده ضروری است.
- در ۱۰ ماهنگی : با یک دست اشیا را میگیرد و با دست دیگر آن را دستکاری میکند.
– در 17-18 ماهگی:
- کودک غالباً از استراتژی role – differentiated استفاده میکند: یعنی با یک دست نگه میدارد و با دست دیگر دستکاری میکند. برای این استراتژی کودک باید بتواند دو سمت بدن را افتراق دهد و از هر دو دست به طور همزمان برای فعالیتهای مختلف استفاده کند. برای نگه داشتن و ثبات بخشیدن به اشیا نیاز به ثبات شانه، آرنج و مچ است.
– طی ۱۸ الی ۲۴ ماهگی:
- دستکاری همزمان و دودستی رشد میکند.
– استفاده از دو دست در جهت متضاد مانند استفاده از قیچی، در 2.5 سالگی ایجاد میشود. که در سن مدرسه بالغ میشود.
کاردرمانی یکپارچگی حسی و مهارت پرتاپ توپ
– مهارت پرتاب توپ نشانه ی قدرت و کنترل شانه است. کاردرمانی با استفاده از توپ به تقویت این عضلات می پردازد.
– در ۲ سالگی :
- کودک میتواند توپ را به سمت جلو پرتاب کند بدون اینکه بدنش به سمت جلو حرکت کند.
- در این سن کودک arm ext را دارد اما flex پایدار شانه ندارد. کودک حرکت مجزا تنه و بازو را دارد اما حرکت بازو و ساعد مجزا نیستند.
– در 2.5 سالگی:
- کودک توپ را ۳ فوت به سمت هدف پرتاب میکند.
- آرنج در لحظه رهاسازی توپ روبروی شانه قرار میگیرد.
- شانه ثبات بیشتری دارد و میتواند امکان حرکت کنترل شده آرنج و انگشت را بدهد.
– در 3.5 سالگی:
- کودک توپ را 5-7 فوت به سمت هدف با مقداری انحراف از خط صاف پرتاب میکند.
- کودک پیش از رهاسازی توپ، آرنج خود را روبروی شانه قرار میدهد.
– در ۵ سالگی:
- کودک از پرتاب توپ از بالای شانه برای هدف ۵ فوتی استفاده میکند.
- کنترل scapulohumeral افزایش مییابد (نیازمند حفظ هومروس بالاتر از شانه است).
– در ۶-۷ سالگی:
- پرتاب توپ از بالای دست به سمت هدف ۱۲ فوتی
– کودک از ۵ سالگی به بعد پرتاب از پایین برای زدن به هدف را بدست میآورد. این پرتاب نیازمند flex حین حفظ ext rot کامل است.
– معمولا در سن ۲ سالگی به منظور بازی کردن و غذا خوردن استفاده از ابزار ظاهر میشود، زیرا در دو سالگی کودک در grasp، رهاسازی، reach و دستکاری ماهر میشود.
– دانستن نحوه استفاده از ابزار و هدف استفاده از آن به سطح شناختی کودک بستگی دارد.
نقش توپ درمانی در تحریک حس عمقی و تعادل
استفاده از توپ درمانی (توپ سوئیسی یا تعادلی) یک روش بسیار مؤثر در کاردرمانی تخصصی است که حس عمقی و تعادل کودک را تقویت میکند. تمرین‌هایی نظیر نشستن، غلتیدن یا حتی فشار دادن توپ باعث تحریک سیستم حس عمقی و تسهیل پاسخ‌های تطبیقی عضلانی در بدن کودک میشود.
یکی از تمرین‌های رایج، گذاشتن کودک در وضعیت نیمه‌نشسته روی توپ و حرکت ملایم توپ به جهات مختلف است. این حرکت، عضلات تنه، شانه و لگن را فعال کرده و به کودک کمک میکند تا پایداری حرکتی را بیاموزد. همچنین بازی‌هایی مانند پرتاب و گرفتن توپ با دو دست، علاوه بر تقویت عضلات، مهارت دو دستی را هم ارتقا میدهد.
در مرکز دکتر صابر، این تمرینات به صورت پیوسته و همراه با بازی طراحی میشوند تا کودک نه تنها قدرت عضلانی بلکه درک فضایی و هماهنگی حسی را تجربه کند. نتایج نشان میدهد کودکان مبتلا به اختلالات حرکتی یا حسی پس از چند هفته تمرین منظم روی توپ، بهبود قابل توجهی در تعادل، کنترل شانه و هماهنگی دوستی بدن پیدا می‌کنند.
استفاده از ابزار و مهارت های دو دستی
۱- استفاده از قاشق در ۱۸ ماهگی، چنگال در 2.5 سالگی و چاقو در ۶ سالگی صورت میگیرد.
۲ – در 17-23 ماهگی کودک الگوی grasp مناسبی در خوردن نشان میدهد و با دست بشقاب را فیکس میکند.
3- در 11-23 ماهگی از الگوی متفاوت استفاده میکند که شایعترین آنها transverse palmar grasp است، در این الگو همراه با flex چهار انگشت دور دستهی قاشق را میگیرد.
4- در ۱۷ ماهگی کودک با flex انگشتان به قاشق جهت میدهد. این الگو در سال دوم اصلاح میشود.
بازی‌های توپ دو دستی برای تقویت مهارتهای حرکتی درشت
بازی‌هایی مثل پرتاب و گرفتن توپ با هر دو دست، یکی از بهترین روش‌ها برای تقویت مهارتهای حرکتی درشت و دو دستی هستند. در جلسات کاردرمانی، کودک با توپ‌های نرم و سبک تشویق میشود توپ را با هر دو دست گرفته و به صورت هدفمند به داخل سبد یا یک نفر دیگر بیندازد. این نوع فعالیت‌ها تعادل تنه و هماهنگی دست را تقویت میکند.
این تمرینات علاوه بر اینکه جذاب و سرگرم‌کننده‌اند، عملکرد شناختی کودک را نیز فعال می‌کنند زیرا باید تصمیم بگیرد چه زمانی و چگونه توپ را بگیرد. برای کودکان اوتیستیک یا با تأخیر حرکتی، پرتاب و گرفتن توپ یک روش غیرتهدیدآمیز و بازی‌محور برای بهبود هماهنگی دیداری- حرکتی است. همچنین بازی‌هایی مانند رساندن توپ به هدف‌های مشخص یا پاس‌کاری ساده با والدین، حس همکاری را در کودک تقویت میکند.
سوالات متداول:
1- چرا استفاده از توپ در کاردرمانی کودکان اهمیت دارد؟
توپ یکی از ابزارهای اصلی در کاردرمانی حرکتی است، زیرا با کمک آن می‌توان تعادل، کنترل تنه، قدرت عضلات، هماهنگی حرکتی و حس عمقی کودک را تقویت کرد. هنگام نشستن یا دراز کشیدن روی توپ، عضلات مرکزی بدن برای حفظ تعادل فعال میشوند. همچنین، حرکات توپ به جلو، عقب و طرفین، کودک را وادار به تطابق با موقعیت‌های مختلف میکند که برای رشد حرکتی ضروری است.
2- گرفتن دو دستی اشیاء چه تأثیری در رشد مغزی کودک دارد؟
گرفتن اشیاء با دو دست باعث تحریک همزمان دو نیمکره مغز میشود که در تقویت هماهنگی دو طرف بدن (bilateral coordination)، پردازش حسی، رشد زبان و مهارتهای شناختی مؤثر است. همچنین مهارتهای دیداری-حرکتی و هماهنگی چشم و دست در این فرایند تقویت میشود.