با توجه به اینکه یکپارچگی حسی به معنی دریافت و پردازش اطلاعات از هفت حس (حس وستیبولار، لمس، عمق، بینایی، شنوایی، چشایی و بویایی) می‌باشد، در کودکان با اختلال پردازش حسی ممکن است اطلاعات حسی بادقت و به طور کافی پردازش نشود. این به نوبه خود بر کارایی عملکرد مغز تاثیر می‌گذارد چراکه عملکرد مناسب مغز به یکپارچگی خوب حواس بستگی دارد بنابراین با هماهنگ کردن چشم و دست و کنترل حرکتی و ادراک فضایی و بصری و مسائل تعادلی لمسی و توانایی بصری-حرکتی، و توانایی جهت‌گیری می‌توان گروهی از توانایی‌های نوشتن خواندن و هجی کردن و اختلالات ریاضی را درمان کرد. مرکز درمان اختلال یکپارچگی حسی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی اختلال پردازش حسی، کاردرمانی حسی و… فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
درمان اختلال یکپارچگی حسی در کودکان
هماهنگی حرکتی ظریف، مستقیماً به رشد و تکامل عضلات ظریف دست مربوط می‌شود که در انجام تکالیفی نظیر نوشتن، نخ کردن، سوار کردن مهره‌ها و پیچ‌ها و قیچی کردن، به کار برده می‌شود. انجام موفقیت‌آمیز همه ی این تکالیف در درمان اختلال یکپارچگی حسی موجب موفقیت در تحصیل و درمان اختلالات یادگیری می‌شود. به نظر می‌رسد هرچه کودکان در زمینه دریافت و پرداخت محرک‌های ورودی، کارآمدتر شوند، در فهم و درک محیط و درنتیجه در بیان و توصیف خود تواناتر خواهند بود.
محیط درمان برای اختلال یکپارچگی حسی
به همه جای محیطی که در آن، جلسه کاردرمانی کودک برگزار می‌شود نگاه کنید، تعداد زیادی از تجهیزات و وسایل بازی را مشاهده می‌کنید. درمانگر از وسایل اتاق به منظور بهبود پردازش حسی کودک استفاده می‌کند. او ممکن است روی حس لامسه، حس عمقی وستیبولار تمرکز کند اما سایر حواس را نیز در جلسه درمانی خود مورد توجه قرار می‌دهد. والدین باید محدودیت‌ها و نقاط قوت کودکشان را با درمانگر در میان بگذارند تا درمانگر آن‌ها را در جلسه‌ی درمانی خود لحاظ کند.
وسایل تاب خوردن
با استفاده از طنابی که به وسیلهی قلاب سقف آویزان است، می‌توان فعالیت‌های زیادی را برای کودک ایجاد نمود قلابی که به سر دیگر طناب وصل می‌شود، می‌تواند به وسایل نوسانی قابل جایگزینی متصل گردد و تجارب مختلفی برای کودک فراهم آورد (تصویر 43-3) . وسایلی که می‌توان از طناب اتاق و یا از پایه فلزی آویزان کرد شامل موارد زیر می‌باشد:
– سکوی مسطح
– لاستیک ماشین
– قلاب پارچه‌ای
– تور
– بالش
– نردبان
– میله بارفیکس
– کیسه پارچه‌ای
– صفحه دایره‌ای به اندازه‌ای که جای نشستن داشته باشد.
کودک می‌تواند روی هر کدام از این وسایل، درحالی‌که نشسته، ایستاده، یا روی شکم خوابیده است، تاب بخورد. او همچنین می‌تواند درحالی‌که بازی می‌کند، یک توپ را می‌گیرد یا به سؤالات جواب می‌دهد نیز این کار را انجام دهد.
تاب دادن کودک می‌تواند شدید یا آرام باشد. درمانگر این فعالیت را بر اساس نیاز حسی و شرایط کودک تنظیم می‌کند. براساس اهداف درمانی مختلف، درمانگر می‌تواند در طول جلسه یک وسیله را از قلاب درآورده و دیگری را جایگزین کند.
تقویت‌کننده‌های تعادل در اختلال پردازش حسی
تاب تنها وسیله در اتاق بازی نیست که تعادل را بهبود می‌بخشد. سایر وسایلی که داده‌های حسی مناسب را بر سیستم وستیبولار اعمال می‌کنند، باعث تقویت تعادل شده که در زیر تعدادی از آن‌ها عنوان می‌شوند:
-تخته موازنه (بالانس بیم) : می‌تواند باریک یا پهن باشد، از زمین فاصله زیاد یا کم داشته باشد و یا این که از چوب یا فوم ساخته شود (تصویر 44-3).
الاکلنگ: درحالی‌که درمانگر یا کودک دیگری در یک طرف الاکلنگ نشسته، می‌توان کودک با اختلال یکپارچگی حسی را در طرف دیگر آن نشاند، و یا اینکه کودک مورد نظر روی آن راه برود تا حفظ تعادل روی صفحه‌ای انتقالی را تمرین کند (تصویر 45-3) .
– تخته تعادل: یک تخته مسطح می‌باشد که بر روی پایه منحنی قرار گرفته است و کودک روی آن به سمت جلو و عقب نوسان می‌کند (تصویر 46-3) . براساس سطح هماهنگی و ترس کودک، تخت می‌تواند کوچک باشد به طوری‌که فقط بتوان روی آن ایستاد، و یا اینکه بزرگ باشد به طوری که کودک بتواند روی آن بنشیند، در حالت چهاردست و پا قرار بگیرد و یا این که روی آن راه برود.
تخته تعادل
– صندلی T شکل: همانطور که از نام آن پیداست این نوع صندلی شامل یک جایی نشستم و یک پایه می‌باشد (تصویر 3-43) . کودک با نشستن بر روی این صندلی مجبور می‌شود تا به طور مداوم وضعیت بدن خود را برای حفظ تعادل تنظیم کند.
– تخته چرخان : کودک می‌تواند درحالی‌که روی این صفحه گرد نشسته یا ایستاده است، با چرخش بدن خود آن را بچرخاند. مدل‌های نشسته آن می‌توانند دست داشته باشند، همچنین مدل ایستاده آن می‌تواند به صورت یک بازی که در آن کودک توپی را به اطراف حرکت می‌دهد، به کودک ارائه شود.
– توپ تناسب : این توپ‌ها در انواع اندازه‌ها و رنگ‌ها موجودند و بزرگ و قابل باد شدن می‌باشند. کودک می‌تواند روی آن‌ها بنشینند و یا دراز بکشد. این توپ‌ها می‌توانند به عنوان یک صندلی برای میز کار استفاده شوند و یا اینکه کودک می‌تواند بر روی شکم روی آن‌ها دراز کشیده و درمانگر توپ را به عقب و جلو حرکت دهد.
کار درمانگر همچنین می‌تواند کودک را در فعالیت‌های تعادلی مثل لی‌لی کردن، بالا و پایین پریدن، طناب زدن یا ایستادن روی یک پا درگیر کند. گاهی اوقات، این فعالیت‌ها می‌تواند با استفاده از جا پاها یا مسیرهای خاصی که روی زمین قرار داده می‌شوند، تسهیل شوند. برای انجام این تمرینات می‌تواند مسیری باریک روی زمین طراحی نمود تا کودک از روی آن طی مسیر کند. همچنین می‌توان از جای پاها و کفی‌های کفش استفاده کرد تا کودک از روی آن‌ها راه برود.
این فعالیت‌ها همچنین می‌توانند در قالب بازی‌هایی مثل بازی “سیمون می‌گوید” اجرا شوند (تصویر 3-۴۸) . راه‌های زیادی وجود دارد تا کودک به سمت فعالیت‌های جذب شود که اگر در موقعیت‌های دیگر از او خواسته می‌شد آن فعالیت‌ها را انجام نمی‌داد. به این صورت، تعادل کودک بدون آنکه استرس یا ناراحتی در او پدید آید بهبود می‌یابد.
بازی “سیمون می‌گوید“
بازی (simon says) بازی کودکانه‌ای است که در آن ۳ یا تعداد بیشتر کودک شرکت می‌کنند. در این بازی، یکی از کودکان نقش سیمون را برعهده می‌گیرد و به کودکان دیگر دستوراتی که اکثراً شامل فعالیت‌های فیزیکی می‌باشند ارائه می‌دهد (مثلاً دور خودت بچرخ، زبونتو بیرون بیار و…) در صورتی که در ابتدای دستورات عبارت “سیمون می‌گوید” آورده شود کودکان شرکت‌کننده در بازی باید از آن اطاعت کرده و آن را انجام دهند، اما درصورتی‌که ابتدای دستورات این عبارت به کار برده نشود، اگر کودکان دستورات را اجرا کنند از بازی اخراج خواهند شد.
اعمال مقاومت به بدن
چهاردست و پا رفتن فشردن چیزهایی که به کودک مقاومت وارد می‌کنند، می‌توانند باعث تقویت حس وضعیت بدن و توان عضلانی او شوند. تجهیزاتی که در راستای این اهداف می‌توانند برای کودک مناسب باشند در زیر آورده شده‌اند:
– کیسه بدن : کودک می‌تواند وارد این کیسه پارچه‌ای ارتجاعی شده و آن را ببندد، سپس راه برود، بپرد، به اطراف بغلتد، چیزها را فشار دهد یا بکشد، یا فعالیت‌هایی که درمانگر می‌گوید را انجام دهد.
این کش‌ها، با اعمال مقاومت به بدن کودکان می‌توانند درون دادهای حسی لازم را به بدن او وارد نموده و به این صورت کودک می‌تواند نیازهای حسی خود را پاسخ بگوید. زمانی‌که تصویر بدنی مناسبی در ذهن کودک ایجاد گردد، کودک می‌تواند با چالش‌های مربوط به یادگیری بهتر مقابله کند و عملکردهای یادگیری و تحصیلی و بهبود می‌یابد.
– باندهای کششی: این نوارهای رنگی کشی می‌توانند توسط کودک کشیده و یا فشرده شوند و یا در اطراف بدن او قرار گیرند (تصویر 3-۴۹) و انبوهی از درون‌داد های حس وضعیت بدن و همچنین فعالیت عضلهای مناسب را برای او فراهم بیاورند
سایر فعالیت‌هایی که فشار عمیق، تحمل وزن و مقاومت را برای کودک فراهم می‌کنند شامل:
- حمله توپ‌ها، بلوک‌ها، و بالش‌های سنگین در عرض اتاق
- پیچاندن کودک در پتو و غلتاندن او
- قرار دادن توپ یا بالش بر روی کودک و اعمال فشار عمیق، به صورتی که کودک لذت ببرد و او نیز به سمت آن فشار وارد کند.
- فشار دادن دست‌ها یا پاهای کودک در مقابل دست و پاهای درمانگر.
حفظ لمس
عمده فعالیت‌های برنامه درمانی یکپارچگی حسی، حس لامسه را درگیر می‌کند. بسیاری از فعالیت‌هایی که قبلاً ذکر شدند مثل استخر توپ یا تونل مقاومت، شامل این حس نیز می‌شوند. در زیر فعالیت‌های دیگری در خصوص مؤلفه مهم یکپارچگی حسی عنوان می‌شود:
– نقاشی با انگشت: اگر کودک حساسیت زیادی به لمس دارد، ممکن است نقاشی با انگشت احساس خوبی به او ندهد، اما درمانگر این فعالیت را با او انجام می‌دهد تا تحمل او را افزایش داده و توانایی او برای لذت بردن از کار با مواد لزج و لیز را بهبود ببخشد (تصویر-50-30) .
– حباب‌های پلاستیکی: ترکاندن این حباب‌ها، درون دادهای لمسی مناسب در اختیار کودک قرار داده و علاوه‌براین، مقداری تحریکات شنیداری نیز به همراه دارند (تاثیر 51-3) . همچنین راه رفتن روی این حباب‌ها، تحریکات حسی را به کف پای کودک وارد می‌کند.