آزمون بندر- گشتالت، توسط لورتا بندر در سال 1938 برای ارزیابی سطح بالیدگی ادراکی- حرکتی کودکان طرح ریزی شد. تست هوش دیداری حرکتی، مرکب است از 9 طرح جداگانه که هر یک در یک زمینه سفید روی کارتی جداگانه چاپ شده است. این طرح ها از طرح های مورد استفاده در روان شناسی گشتالت اقتباس شده است. آزمون هوش دیداری حرکتی برای سن 5 تا 11 سال کاربرد دارد. مرکز تست هوش دکتر صابر در زمینه انجام انواع تست هوش و تفسیر دقیق آن برای کودکان فعالیت می نماید. تشخیص اختلالات کودکان و نقاط ضعف آنان موجب بهبود روند درمان در کودکان می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کاربرد آزمون بندر گشتالت
تست هوش بندر، علاوه بر کاربرد اصلی خود یعنی تشخیص آسیب مغزی، کاربردهای مهم دیگری هم دارد. در مورد جامعه کودکان، برای سنجش آمادگی کودکان برای ورود به دبستان، پیش بینی پیشرفت تحصیلی، تشخیص کودکان دچار اختلال خواندن و ناتوانی یادگیری، ارزشیابی مشکلات هیجانی، مطالعه نارساییهای رشدی و همچنین به عنوان یک آزمون هوشی غیرکلامی به کار بسته شده است. در مورد نوجوانان و بزرگسالان، آزمون بندر برای تشخیص آسیب مغزی و به عنوان یک آزمون فرافکن برای سنجش ویژگیهای شخصیتی مفید شناخته شده است.
روش اجرای آزمون هوش دیداری حرکتی
آزمایش کننده، یک برگ کاغذ A4 بی خط، یک مداد و یک مداد پاک کن در اختیار آزمودنی میگذارد. سپس کارت ها را یکی پس از دیگری روی میز مقابل آزمودنی قرار میدهد و از او روی آنها بکشد. برای این کار آزمون گر میگوید: « میخواهم که شما از روی این شکلها به هر خوبی که میتوانید بکشید. آن را هر طور که برایتان بهتر است انجام دهید. این یک امتحان نقاشی نیست، اما سعی کن شکلها را طوری بکشی که کاملا شبیه تصویر روی کارت شود»
آزمون گر، در جریان اجرای آزمون هیچ گونه راهنمایی یا اظهار نظر نمیکند و در برابر سوالهای آزمودنی نباید به او پاسخ مشخص و راهنمایی کنندهای بدهد. پرسش زیاد آزمودنی احتمالا ممکن است نشانگر گرایش وی به کمال گرایی، نیاز به جلب توجه و یا وسواس باشد. آزمودنی مجاز به چرخاندن کارتها نیست و در صورت انجام این کار، آزمایش کننده باید آن را به حالت مستقیم برگرداند و به او تذکر دهد. گرچه در ابتدا یک برگ کاغذ به ازمودنی داده میشود، اما او میتواند از هر چند برگی که لازم دارد استفاده کند. در این آزمون محدودیت زمانی وجود ندارد، اما زمان صرف شده برای تمام کردن کارتها را باید یادداشت کرد؛ زیرا ارزش تشخیصی مهمی دارد و هنگام اجرای آزمون، رفتارهایی مانند خستگی، بی توجهی، شتاب زدگی، نکته سنجی زیاد، اظهار نارضایتی ،ضعف یا هماهنگی حرکتی، چرخش تصاویر، اشکال در دیدن تصاویر و سایر رفتارهای مهم باید ثبت شوند و هنگام تغییر مورد توجه قرار گیرند.
بعضی از متخصصین بالینی، یک مرحله یادآوری نیز در این آزمون گنجانیده اند. پس از مرحله اول که فرد طرح ها را از روی کارتها میکشد، از آزمودنی میخواهند که در فاصله 45 تا 60 ثانیه هر تعداد از طرح ها را که می تواند، از حفظ بکشد. این مرحله، حافظه دیداری آزمودنی را ارزیابی میکند.
روشهای دیگری نیز وجود دارد که بر امکان فرافکنی آزمون بندر تاکید دارد و میتواند اطلاعاتی درباره سازگاری هیجانی شخص فراهم کند. این روشها عبارتند از:
- از شخص خواسته میشود طرح ها را به هر شکلی که دوست دارد بکشد؛ تغییر دادن آنها، ترکیب آنها یا بسط و توسعه طرحها به دلخواه.
- ارائه کارتها به شخص و پرسیدن اینکه این شکلها او را به یاد چه چیزی می اندازد.
روش نمره گذاری برای سنجش رشدی
در اینجا برای سنجش رشدی کودک از نظر تواناییهای دیداری- حرکتی به روش دکتر کوپیتز اشاره میکنیم: در این روش بر حسب اشتباه های آزمودنی در ترمیم طرحها در برابر هر اشتباه، یک نمره داده میشود. تعداد اشتباه هایی که به آنها نمره داده میشود، 30 مورد است. بنابراین دامنه تغییر نمره آزمودنیها بین 0 تا 30 خواهد بود. باید دانست فقط به اشتباههای کاملا مشخص و قطعی نمره داده میشود. در مواردی که نسبت به وجود اشتباه تردید وجود داشته باشد نمره داده نیم شود.
روش تفسیر آزمون بندر گشتالت
پس از آن که هر یک از تصاویر بر اساس ملاکهای مذکور نمره گذاری شد، مجموع نمره های وی به عنوان نمره خام بهره هوش محاسبه می شود. سپس با استفاده از ” جدول هنجار آزمون رشدی بندر” در ستون میانگین نمرهها نزدیک ترین نمره به نمره خام آزمودنی مشخص میشود. آن گاه از روی همان جدول سن مربوط به این میانگین تعیین میشود. این سن معادل سن رشدی کودک است. سپس سن رشدی و سن تقویمی آزمودنی مقایسه میشود. چنانچه این دو سن با یکدیگر مساوی بوده یا اختلاف کم تر از یک سال داشته باشند، آزمودنی از نظر رشد دیداری- حرکتی بهنجار یا نزدیک بهنجار است. چنانچه سن رشدی نزدیک به دو سال و یا بیش تر از دو سال از سن تقویمی کم تر باشد، احتمالا از نظر رشد دیداری- حرکتی تاخیر دارد. چنین کودکی ممکن است از نظر یادگیری مطالب درسی با اشکال مواجه باشد. اگر سن رشدی آزمودنی به طور قابل ملاحظه مثلا 2 سال و یا بیش تر، از سن تقویمی وی بالاتر باشد، از نظر رشدی پیشرفته است. چنین کودکی ممکن است در یادگیری مطالب درسی پیشرفت قابل توجهی از خود نشان دهد.
شاخصهای هیجانی آزمون بندر گشتالت
کوپیتز در سال 1975 برای تشخیص اختلالهای هیجانی، 12 شاخص را تدوین کرده است. پژوهش نشان داده است که 50 درصد کودکانی که در ترسیم آنان سه شاخص هیجانی وجود داشته، دارای نوعی اختلال عاطفی بوده اند و 80 درصد کودکانی که چهار شاخص و یا بیشتر داشتهاند دارای اختلال هیجانی جدی بوده اند. با وجود این، در تفسیر و نتیجه گیری شاخصهای هیجانی در مورد کودکان باید جانب احتیاط رعایت شود.
1) اغتشاش در نظم: کودک، تصاویر را به صورت نامنظم و پراکنده در جاهای مختلف کاغذ رسم میکند، بی آنکه ترتیب و نظم منطقی را رعایت کند. این شاخص نشانگر ضعف برنامه ریزی، اشکال در سازماندهی اطلاعات، اغتشاش ذهنی احتمالی و برون ریزی است. این شاخص در مورد کودکان 7-5 ساله امری عادی است، اما در مورد کودکان 8 سال به بالا نشانه احتمالی ناتوانایی یادگیری و اغتشاش ذهنی است.
2) اندازه بزرگ تصاویر: این شاخص در مورد تصاویری صدق میکند که اندازه آنها دست کم دو برابر اندازه طرح اصلی باشد. اندازه بزرگ، نشانگر برون ریزی است…..
3) قاب کردن طرحها: منظور این است که کودک پس از ترسیم طرح، دور آن یک قاب یا کادر میکشد. این شاخص نشانگر گرایشهای تکانش گری همراه با ضعف کنترل درونی است. چنین کودکی تحریک پذیر بوده و برای کنترل رفتار خود به محدودیتهای بیرونی نیاز دارد.
4) بسط و توسعه : منظور آن است که کودک برای رسم تصاویر از دو برگ کاغذ و یا بیش تر استفاده میکند. این شاخص نشانگر رفتارهای تکانشی و برون ریزی است. این کودکان احتمالا از نظر هیجانی تحریک پذیرند. این امر در کودکان کند ذهن دارای اختلال هیجانی، بیش تر دیده میشود.
5) ترسیم مجدد (بدون اصلاح تصویر قبلی): کودک تصویر را بدون کامل کردن و یا حتی پس از کامل کردن آن ها رها کرده و دوباره آن را میکشد. این شاخص در صورتی صادق است که ترسیم مجدد، لااقل درباره دو تصویر مشاهده شود. این شاخص بیانگر تکانش گری، اضطراب و تحریک پذیری هیجانی است. همچنین نشانگر آگاهی آزمودنی از نادرست بودن طرح اولیه است، اما به دلیل فقدان کنترل درونی کافی، طرح اولیه را نیمه کاره و بدون اصلاح رها کرده، به کشیدن مجدد آن می پردازد.
6) خطوط نازک: آزمودنی، خطوط طرحها را به اندازهای کم رنگ و نازک میکشد که به سختی قابل تشخیص است. این شاخص احتمالا نشان دهنده ترس، کم رویی و گوشه گیری است.
7) کارهای اضافی بدون دقت: در بعضی از تصاویر یا در بخشی از آنها خطوط ضخیم، تکراری، دوباره کاری شده و با شتاب کشیده میشود. این شاخص نشان دهنده تکانش گری، پرخاشگری، خصومت و برون ریزی است. با وجود این، دوباره کاری دقیق و پاک کردن ها همچنین ممکن است بیانگر هوش و پیشرفت سطح بالا باشد.
8) اندازه کوچک: منظور آن است که اندازه برخی از تصاویر، نصف تصاویری باشد که به وی ارائه شده است. این شاخص نشانگر اضطراب، گوشه گیری، ترسو بودن و کاهش خود انگیختگی است.
9) خطوط موج دار: این خطوط ناشی از لرزش دست یا ناهماهنگی حرکتی است. این شاخص نشانگر احتمالی اضطراب، ضعف هماهنگی حرکتی و بی ثباتی هیجانی است.
10) خط تیره به جای دایره: این شاخص در صورتی صدق میکند که حداقل نیمی از دایرههای تصویر شماره 2 به صورت خطوط تیره که طول هر یک 5/1 میلی متر یا بیش تر است رسم شده باشد. این شاخص نشانگر تکانش گری، شتاب زدگی و پرخاشگری بوده و نشان میدهد که اشتغال ذهنی آزمودنی به اندازه ای درباره مشکلات شخصی خود زیاد است که ممکن است از انجام تکالیف خود سرباز زند.
11) افزایش تدریجی اندازهها: آزمودنی تصاویر 1، 2، 3 را به تدریج افزایش میدهد به طوری که اندازه شکل شماره 3 دست کم سه برابر شکل شماره 1 کشیده می شود. این شاخص نشانگر ناتوانی در برابر تحمل ناکامی، انفجار (از کوره در رفتن) احتمالی و گرایش به رفتارهای برون ریزی است.
12) طرح های اضافی و خود ساخته: کودک علاوه بر تصاویر آزمون، تصاویر دیگری میکشد و یا تصاویر اصلی را تغییر داده و ترکیبهای تازهای به آنها می افزاید. این شاخص نشانگر ترسهای شدید، اضطراب و اشتغال ذهنی با افکار درونی است.