تشخیص چپ و راست در اوتیسم

مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در زمینه تشخیص اوتیسم و درمان تخصصی آن فعالیت می نماید. گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم و رفتاردرمانی اوتیسم از خدمات ویژه این مرکز می باشد. یکی از مفاهیم مهم در حیطه کاردرمانی کودکان اوتیسم تشخیص چپ و راست است که در تمرینات کاردرمانی به صورت ویژه مورد آموزش قرار می گیرد. بررسی دقیق علائم اوتیسم و درمان صحیح آن موجب پیشرفت کودکان و بهبود شرایط زندگی او می گردد. مرکز اوتیسم دکتر صابر با استفاده از تجهیزاتی نظیر سنسوری روم، اتاق تاریک و… در پیشرفت توانایی های کودکان اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید.

اوتیسم و مشکل تشخیص چپ و راست

تشخیص چپ و راست در فهم جهان و اینکه مودک بداند کجا قرار گرفته و جهان اطراف او چگونه سازماندهی شده است، بسیار مهم می‌باشد. تشخیص راست و چپ می‌تواند به سه قسمت تقسیم شود.

راست و چپ بدن خود فرد، بدن سایر افراد و اشیا در محیط، محیطی که ما در آن زندگی می‌کنیم در بیشتر مواقع برای افراد راست دست ساخته شده است. اغلب کودکان با اختلالات طیف اوتیسم در تشخیص اینکه راست یا چپ دست هستند، تأخیر دارند و زمانی که دست غالب این افراد مشخص می‌شود، مشاهده می‌شود که بیش از نیمی از آنها چپ دست هستند. این امر زندگی را برای کودکان پیچیده‌تر می‌سازد. اینجا تعدادی از فعالیت‌های روزانه وجود دارند که می‌توانید به واسطة آنها ابزارهای یادگیری را برای کودک فراهم نمایید تا او بتواند راست و چپ بودن را در دنیای خود، بهتر درک نماید. وقتی کودک راست و چپ را دقیق متوجه شود، دیگری نیازی به فکر کردن به آن نخواهد داشت و زمانی که جهتی به او گفته می‌شود به صورت خودکار به آن پاسخ می‌دهد. زمانی که کودک دچار استرس است یا از چپ و راست بودن حرکتی مطمئن نباشد، نیاز دارد تا بیش از زمان معمول تمرکز نماید. بسیاری از شعرهای کودکی از حرکات بدن به ویژه چپ و راست استفاده می‌کند و ابزارهای یادگیری بسیار مناسبی هستند. ممکن است متوجه شده باشید که کودکان با اختلالات طیف اوتیسم از موسیقی لذت می‌برند و می‌توان از این علاقه برا ی آموزش مهارت‌ها استفاده کرد. حتی اگر از شعر و آهنگ خاصی استفاده نکنید، کودک اغلب زمانی که شما اطلاعات را به صورت ریتمیک به او ارائه می‌کنید، توجه بیشتری به شما خواهد کرد که می‌تواند موجب شگفتی شما گردد.
جز در اشکال گرد مانند توپ می‌توانید سمت راست و چپ هر شی را در محیط تشخیص دهید. هر روز که کودک خودش این کار را انجام دهد در واقع فرصت یادگیری خواهد داشت و شما می‌توانید با استفاده از اشیای مورد علاقه کود دانش او را نیز افزایش دهید. ویژگی‌های شی اعم از سمت راست و چپ، شکل، بافت و رنگش را به کودک یادآوری نمایید. برای نمونه اگر شما در حال نگاه کردن به یک کتاب همراه با کودک هستید، به شخصیت مورد علاقه کودک در سمت راست یا چپ صفحه اشاره نمایید. این کار را چند بار در روز و د رموقعیت‌ها و شرایط مختلف انجام دهید تا آگاهی کودک از اینکه اشیا دارای سمت راست و چپ هستند، افزایش یابد.

اشتباه گرفتن چپ و راست برای کودکان، به خصوص در سنین پایین و در کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم، طبیعی است. تشخیص کامل این که کدام سمت کدام است، ممکن است تا سن 12 سالگی طول بکشد، زمانی که کودکان مهارت ‌های خاص پردازش کلامی و پردازش بصری را توسعه می‌ دهند. اما برخی افراد حتی پس از آن، تا بزرگسالی، در تشخیص چپ از راست مشکل دارند. اشتباه گرفتن چپ و راست یک مشکل رایج برای کودکان و بزرگسالان است. اما مطالعات نشان می‌ دهد که 15 درصد از بزرگسالان هنوز با سردرگمی چپ و راست دست و پنجه نرم می‌ کنند. سردرگمی چپ و راست در بزرگسالان نسبتاً رایج است. یک مطالعه در این حیطه نشان داد که زنان تقریباً دو برابر مردان احتمال دارد که این مشکل را داشته باشند. تشخیص نادرست چپ و راست می ‌تواند بر نحوه عملکرد افراد در مدرسه، محل کار و زندگی روزمره تأثیر بگذارد. این می‌ تواند کارها و فعالیت ‌های عادی را دشوارتر کند. این ها شامل مسیریابی و رانندگی، خواندن و املا، و انجام ورزش و فعالیت‌ های بدنی است. با وجود رایج بودن  تشخیص چپ و راست، اطلاعات کمی در مورد علت آن وجود دارد – یا حتی این که فرآیند تشخیص چپ و راست از ابتدا چیست و در حالی که تشخیص چپ از راست ممکن است برای کسانی که به راحتی می ‌توانند این دو را از هم تشخیص دهند، ساده به نظر برسد، این یک مهارت پیچیده است که شامل عملکرد های سطح بالا می ‌شود. این ها شامل:

-پردازش بصری – فضایی

-حافظه

-زبان

-ادغام اطلاعات حسی

هیچ دلیل واحدی برای اشتباه گرفتن چپ و راست توسط افراد وجود ندارد. برای بسیاری از افراد، این اتفاق بیشتر زمانی می‌ افتد که حواس شان پرت است یا سعی در پردازش اطلاعات دیگر دارند. اما برای برخی، اشتباه گرفتن این دو سمت، یک مشکل دائمی است. در این موارد، این مشکل ممکن است با سایر شرایط مرتبط باشد. آسیب به لوب آهیانه ‌ای مغز به دلیل جراحت یا بیماری می ‌تواند منجر به تشخیص این دو سمت شود. این ناحیه از مغز نقش کلیدی در پردازش اطلاعات فضایی ایفا می ‌کند. هیچ درمان واحدی برای تشخیص این دو سمت وجود ندارد. اما متخصصانی هستند که برای کمک به این افراد آموزش دیده ‌اند. این متخصصان شامل کاردرمانگران هستند که می ‌توانند با بزرگسالان و کودکان کار کنند و متخصصان آموزشی هستند. والدین همچنین می ‌توانند با بازی ‌ها و فعالیت ‌ها به فرزند خود در بهبود مهارت ‌های فضایی و تشخیص درست چپ و راست کمک کنند.

تمرینات تشخیص چپ و راست در کودکان اوتیسم

دست راست من
گام اول در فمیدن مفهوم راست و چپ در دنیای اطراف این است که کودک بداند بدن او نیز دارای دو سمت راست و چپ است.
1- در زمان حمام کردن سمت راست و چپ بدن را همراه با شستشو مشخص کنید و مثلاً به کودک بگویید «اینها انگشتان پاس راست تو هستند و الی آخر.»
2- در زمان لباس پوشیدن از کودک بخواهید پای راستش را بیاورد و شما جوراب را به پای او بپوشانید. اگر کودک در تشخیص اشتباه کرد یا مطمئن نبود، منتظر پاسخ او بمانید. بعد از 10 الی 15 ثانیه پای راست او را بگیرد و در حالی که جوراب را می‌پوشانید بگویید این پای راست تو است. این کار را با لباس‌های دیگر نیز انجام دهید. اگر برای منتظر ماندن به پاسخ کودک بعد از هر لباس، زمان کافی ندارید، حداقل یک بار این کار را انجام دهید. هر بار با بخش‌های مختلف بدن و نیز با تکه لباس‌های گوناگون این کار را انجام دهید. این کار را هر روز انجام دهید تا کودک متوجه شود که در واقع بدن او دارای دو سمت راست و چپ است.
3- در زمان راه رفتن دست کودک را بگیرید و به او بگویید که کدام دستش را نگه داشته‌اید. این کار سبب می شود تا کودک متوجه شود دو سمت مختلف بدنش در تمام طول روز ثابت باقی می‌ماند. تکان خوردن دست کودک در زمان پیاده‌روی، آگاهی او از دستش را افزایش خواهد داد.
4- وقتی کودک در حال خوردن و آشامیدن چیزی است به او بگویید که در حال انجام چه کاری است و توجه او را با گفتن اینکه «تو فنجان را با دست چپ‌ات نگه داشتی» جلب نمایید.
5- برخی از کودکان یک دستبند یا ساعت که دوست دارند هر روز آنها را به دستشان ببندید. آنها معمولاً دستبند خود را همیشه به مچ یکی از دستانشان می‌بندند. همین کار یک فرصت بسیار خوب برای آموزش سمت راست و چپ بدن است که می‌تواند به عنوان یک راهنما در مدرسه هم مورد استفاده قرار گیرد.
6- بسیاری از آهنگ‌ها و اشعار دوران کودکی به تشخیص سمت راست و چپ یدن می‌پردازد و در واقع انجام حرکات و آواز خواندن یک راه بسیار خوب برای یادگیری است. ذهن کودک اوتیسم نسبت به اطلاعات در زمانی که به صورت ریتمیک و دارای ملودی ارائه می شوند، بیدارتر و هوشیارتر عمل می‌کند.

سمت راست مامان

گام دوم در درک اینکه دو سمت راست و چپ در بدن وجود دارد، کسب آگاهی از این واقعیت است که سایر مردم نیز دارای دو سمت راست و چپ در بدن خود هستند. کودکان با اختلالات طیف اوتیسم در دیدن اشیا از نگاه دیگران (به شکلی که بقیه می‌بینند)، دچار مشکل ستند. این راه یک راه مناسب برای جلب توجه آنها به این مسئله است که بدن افراد دیگر نیز دارای دو سمت چپ و راست می باشد و اینکه چپ و راست آنها می‌تواند با چپ و راست بدن شما فرق داشته باشد. بهتر است به کودک نشان دهید که وقتی مقابل او هستید دست راست او روبروی دست چپ شما قرار دارد. اغلب بزرگترها به دست چپ خود ساعت می‌بندند. این قضیه را به کودک توضیح دهید که سبب می‌شود با تکرار وگذر زمان او یاد بگیرد که بابا و مامان به مچ دست چپ خود ساعت می‌بندند. رو‌ش‌های دیگری نیز برای نشان دادن چپ و راست در بدن دیگران وجود دارد. برای نمونه اگر شخصی برای ملاقات به سمت کودک می‌آید، می‌توانید بگویید «به مادربزرگ صوفی سلام کن. مامان بزرگ انگشتر آبیش رو به دست راستش کرده.» تکان دادن دست‌ها یا بازی‌های صدادار که تکان دادن دست را هم در خود داشته باشند، راه مناسب دیگری برای نشان دادن این است که دیگران نیز دارای سمت راست و چپ در بدن خود هستند.

سمت راست و چپ تختخواب
دانستن اینکه اشیا در محیط نیر دو سمت دارند، پیچیده‌ترین سطح آگاهی از چپ و راست است. ما معمولاً‌ بدون فکر کردن می‌دانیم که دکمه‌های روشن یا خاموش اشیا در سمت راست آنها قرار دارند. کتاب را از سمت چپ (در زبان فارسی) باز می‌کنیم و از سمت راست به چپ می‌خوانیم. هر روز همراه با کودک دقایقی را صرف تماشای اشیای محیط نمایید. درباره ویژگی های بارز و نیز سمت راست و چپ اشیایی که می‌بیند با صدای بلند و هیجان صحبت کنید. در زیر چند راه برای تقویت مفهون راست و چپ بدون نیاز به گفتن شفاهی آنها ارائه شده است:
1- زمانی که برای کودک کتاب می‌خوانید، او را روی پای خود و یا در نزدیک خود بنشانید تا بتواند کلمات و تصاویر کتاب را ببیند.
2- انگشت اشاره او را بگیرید. (اگر دست غالب کود را می‌شناسید، آن را بگیرید و در غیر این صورت از دست راستش استفاده کنید.)
3- انگشت او را در زیر کلماتی که می‌خوانید، حرکت دهید. اگر کودک خسته می‌شود و یا احساس ناراحتی می‌کند، لازم نیست این کار را در تمام داستان انجام دهید. با این حال هر بار که شروع به خوندن داستانی می کنید این کار را انجام دهید. کودک به مروز از این کار لذت خواهد برد و حتی ممکن است خودش انگشتش را بلند نماید و نشان دهد که می‌خواهد داستان را بخواند.
4- از کودک بخواهید بخش‌هایی از تصویر را با دست راست یا چپش نشان دهد. برای مثال ممکن است از او اینطور بپرسید: کلاه خرسی که در سمت راست قرار دارد، چه رنگی است؟
5- وقتی کودک چپ و راست را یاد گرفت، می توانید با افزودن مفاهیمی مثل بالا، پایین و وسط به بازی‌های روزانه، چالش را بیشتر نمایید.
6- از کودک بخواهید در چیدن میز به روشی که شما می‌خواهید، کمک کند. یک مدل به او نشان دهید و اجازه دهید هر بار فقط یک جزء را اضافه نماید. برای مثال چنگال را در سمت چپ بگذارید.

منابع:

understood.org

سوالات متداول:

1-آیا مشکل در تشخیص چپ و راست بر یادگیری نوشتن تاثیر دارد؟
بله، این مشکل می‌تواند در جهت‌یابی حروف و شروع نوشتن اختلال ایجاد کند. بهتر است همزمان با آموزش نوشتن، جهت‌ها را هم تقویت کنید.

2-از چه سنی باید آموزش چپ و راست را شروع کنیم؟
معمولاً از 4-5 سالگی می‌توان آموزش را آغاز کرد، اما در کودکان اوتیسم ممکن است نیاز به زمان بیشتری داشته باشد. بهتر است با مفاهیم ساده‌تر شروع کنید.