گفتاردرمانی کودکان چیست؟ گفتاردرمانی علم تشخیص و درمان مشکلات گفتاری می باشد. بسیاری از اختلالات زبانی بدون منشا مشخص هستند. از این گروه می توان به آسیبهای ویژه زبانی شاره کرد که کودکان مبتلا به آن، بدون این که دارای علائم آسیب شناختی خاصی از نظر عصبی، حسی، حرکت یا محیطی باشند و بدون دارا بودن نقص مشخص ذهنی، در عملکردهای زبانی در حیطه‌های واج شناسی، دستور زبان، معناشناسی و کاربرد شناسی زبان، دچار مشکل هستند. در بررسی این موضوع که گفتار درمانی کودکان چیست؟ باید توضیح داد گفتاردرمانی کودک تلاش دارد با درمان اختلالات گفتاری کودک روند رشد طبیعی گفتار را تسریع بخشید و از تاخیر گفتاری و گفتار نامناسب و نامفهم کودک جلوگیری کند. مرکز گفتاردرمانی کودکان دکتر صابر در زمینه تشخیص و درمان اختلالات گفتاردرمانی کودکان نظیر مشکلات تلفظی حروف، لکنت زبان، اختلالات بلع، تاخیر گفتار، مشکلات درک گفتاری و … فعالیت می نماید همچنین به ارائه خدمات گفتاردرمانی کودکان در منزل مشغول می باشد.
اختلالات گفتار و زبان(دیر حرف زدن کودک)
قبل ازبحث درباره دیر حرف زدن کودک بی مناسب نخواهد بود درباره سن حرف زدن کودکان که توسط روانشناسان ارائه شده است نکاتی را متذکر شویم.
اکثر روانشناسان برای رشد گفتار و سن حرف زدن کودک پنج مرحله قائل هستند.
مرحله اول در حرف زدن کودک ، مرحله فریاد کودک از بدو تولد که این فریادها در ماههای اول شکل گرفته و به صورت گریه ،آهنگدار و برای هدفهای مختلف بکار می رود.
مرحله دوم در سن حرف زدن کودک یا مرحله هجائی و سیلابی که از سه یا چهار ماهگی شروع شده و تا نه ماهگی ادامه دارد و به صورت آهنگهای هجایی ساده و زیر و بم صدا که حتی در کودکان ناشنوا نیز دیده می شود جلب توجه می کند. این مرحله از سن حرف زدن کودک را زبان خود به خودی نیز می گویند و در همه افراد دیده می شود و آهنگ هجا به وسیله حرکات لبها و تارهای صوتی انجام می شود.
مرحله سوم یا مرحله تقلید که در آن کودک هرچه می شنود بدون اینکه به معنی و مفهوم آن پی ببرد آن را تکرار می کند. این مرحله ازسن حرف زدن کودک از نه ماهگی تا یک سالگی یا بیشتر ادامه داشته و تقلید و تکرار کلمات و جملات شنیده شده مانند بازتابهای شرطی روی کودک اثر می گذارد و کودک یاد می گیرد که کلمات را چه موقعی به کار ببرد تا مورد تشویق قرار گیرد. شنوایی کودک و فراوانی استفاده از واژه ها و گفتگو با والدین در پیشرفت گفتار کودک بسیار موثر است. مرحله تقلید در رشد حرف زدن کودک که اولین زبان کودک است زبان لیمبیک است چون در کودکان قشر مغز رشدی ندارد و سیستم لیمبیک فعال تر از کورتکس مغزی است.
مرحله چهارم در سن حرف زدن کودک یا مرحله درک معنی و مفهوم که از یک تا یک سال و نیم طول می کشد و کودک به درک معنای کلمات می پردازد. در این دوره از سن حرف زدن کودک ،کودک با جملات قابل فهم و درک صحبت می کند که ممکن است از لحاظ دستوری نواقصی داشته باشد دراین مرحله کودک ابتدا جملات کوچک و سپس جملات کامل تری بیان می کند.
مرحله پنجم یا مرحله گفتار که این دوره بعد از یک سال و نیم شروع می شود ، سن حرف زدن کودک ضمن رعایت نکات دستوری دربه کار بردن ضمایر دقیق تر می شود و از اشیاء تصاویر ذهنی صحیحی برقرار می کند و کم کم زبان کامل شده و ادامه می یابد.
بعضی از محققان مرحله ششمی نیز به مرحله پنجگانه فوق اضافه می کنند و به آن مرحله زبان اجتماعی می گویند که از پنج سالگی به بعد شروع می شود یعنی از مواقعی که کودک به مدرسه می رود و با دیگران صحبت می کند و به سوالات دیگران پاسخ می دهد.
بلوم عقیده دارد که محیط زندگی کودک و ارتباط کلامی با والدین در سال های اولیه زندگی مسئله اساسی و لازم برای یادگیری وتسهیل سن حرف زدن در کودک است. صحبت با کودک،خواندن کتاب برای او نشستن و گوش دادن به رادیو و تماشای برنامه های تلویزیونی و هم صحبت شدن با او نقش مهمی در تقویت و گسترش مهارتهای گویائی بازی می کند.
گفتار طبیعی باید آشکار،قابل فهم،خوشایند و مطابق قواعد دستوری باشد در غیر این صورت با اختلالات گفتاری(دیر حرف زدن کودک) مواجه هستیم. برای اینکه گفتار و بیان به طور طبیعی رشد کند باید سه مرحله فیزیولوژیک به وجود آید:
کودک صداها را ازراه گوش بشنود و به وسیله مغز احساس کند. این مرحله را مرحله دریافت صدا گویند.
صداهای شنیده شده توسط گوش به وسیله مغز شکل گرفته، تعبیر و تفسیر شده و معنی و مفهوم آن درک بشود. این مرحله را مرحله شکل پذیری یا مرحله درکی گویند. در انسان وجود قشرمغز مرکز این حالت است و چون در حیوانات قشرمغز وجود ندارد لذا این مرحله صورت نمی گیرد و حیوانات نمی توانند مانند انسان صحبت کنند.
آنچه به وسیله گوش شنیده و توسط مغز درک شده به وسیله دستگاه گویائی مانند حنجره و تارهای صوتی،لب،زبان ودهان و غیره بیان شود. این مرحله را مرحله بیانی گویند.
اشکالات و اختلالات شنوایی مادرزادی از اوایل کودکی تقریبا همیشه باعث دیر حرف زدن کودک، کر و لالی توأم با هم می شود. یکی از موارد دیر حرف زدن کودک،کری و لالی مادرزادی است که در پسران 15درصد بیشتر از دختران گزارش شده و علت آن را اختلالات مادرزادی در اعصاب گوش یا حنجره شنوایی می دانند.
کری و لالی ممکن است اکتسابی و در ماههای اول تولد اتفاق افتد که موجب دیر حرف زدن کودک می شود. در این موارد منژیت،انسفالیت،حصبه،مخملک و ضربه های زایمانی را دخیل می دانند. دراین افراد یادگیری و آموزش به طرق مختلفی انجام می گیرد.
کودکان مبتلا به مشکلات گفتاری و عقب ماندگی ذهنی حتما باید توسط متخصصان بیماری های گوش و حلق و بینی مورد معاینه قرار گیرند.
انواع اختلال گفتاری در کودکان
نوک زبانی حرف زدن : این اختلال را غالبا جزء اختلالات بیانی می دانند ولی چون جمله بندی و فرهنگ لغات نقصی ندارد لذا این اختلال نباید جدی و مهم تلقی شود.
کوکانه حرف زدن : با آنکه کودک از نظر رشد جسمانی عادی و طبیعی است مغذالک حرف زدن او مانند کودکان 2 یا 3 ساله است. نحوه ی بیان و صحبت والدین نقش مهمی در این نوع اختلال گفتاری بازی می کند. دودسته فوق جزء اختلالات تولید گفتار ذکر می شود.
تاخیر در زبان یا دیر به حرف آمدن : از لحاظ تعریف هر کودکی که در 2 سالگی کمتر از 15 لغت بداند و در 3 سالگی نتواند جمله و عبارت ساده ای را بیان کند مبتلا به تاخیر در گفتار است.
عدم قدرت بیان یا لالی : قبلا در مورد این اختلال مطالبی آورده شد. این اختلال ممکن است به علت اختلالات شنوایی، ضربه مغزی، عدم رشد مغز، عقب ماندگی، فقدان موقعیت مساعد و محرک (مانند مادرناشنوا یا لال) علل روانی، عاطفی، اظطراب، هیستری و لالی انتخابی و اوتیسم کودکانو نظایر آن باشد.
روند رشد گفتار در کودکان
- گفتار کودکان زیر یک سال 3 کلمه می باشد.
- گفتار کودکان یکسال 20 کلمه می باشد.
- گفتار کودکان دوسال 100 کلمه می باشد.
- گفتار کودکان ۳ ساله 500 کلمه می باشد
- گفتار کودکان ۴ ساله 1500 کلمه می باشد.
- گفتار کودکان ۵ ساله 2500 کلمه می باشد.
گزارش موردی از آسیب زبانی ویژه
«ع» پسری ۶ ساله است که در بدو تولد زردی داشته و رشد مهارتهای حرکتی اش نظیر گردن گرفتن، نشستن و راه رفتن با تاخیر روبرو بوده است، کودک دیرتر از زمان مناسب به حرف افتاده و تعداد واژگان بیانیه اش بسیار محدود می باشد ( حدود ۸۰ تا ۱۰۰ واژه) تعداد واژگان بیانی این کودک متناسب با یک کودک دو ساله طبیعی است. سن اکتساب حروف و تعداد واژگان بیانیه کودکان تا ۵ سالگی آمده است.«ع» کودکی خجالتی است و به سختی با کودکان همسن خود و بزرگسالان ارتباط برقرار می‌کند. توانایی های ارتباطی او مثل سلام و خداحافظی، درخواست کردن اجازه گرفتن، شروع کنندگی محاوره و… نسبت به کودکان هم سن و سالش و عقب تر است و این ناتوانی در بیان خواسته هایش باعث شده کودک از خود رفتارهای پرخاشگرانه به صورت کتک زدن اطرافیان نشان دهد. طبق گفته مادرش، کودک در انجام حرکات و فعالیت‌ها دقت کافی را ندارد (و یا به بیان عامیانه کودک دست و پا چلفتی است). با برقراری ارتباط با کودک می توان به ضعف توجه و تمرکز وی پی برد. مکث های زیادی در گفتار کودک شنیده می شود؛ همچنین کودک نمی‌تواند متناسب با سوالات درمانگر پاسخ بدهد. طبق ارزیابی هایی که از کودک به عمل آمد، هوش کلامی کودک طبیعی و زبان درکی وی متناسب با توانمندی‌های درکی کودکان همسن (کودکان ۶ ساله) است ولی توانمندی‌های بیانی وی نسبت به توانمندی‌های درکی اش فاصله دارد و عقب تر از کودکان هم سن خود می باشد. این کودک مشکلات واجی هم دارد. خطا های تولیدی و تلفظی زیادی دارد.
نمونه گفتار واج نگاری شده این کودک به همراه متن اصلی در زیر آمده است.(مکث ها با خطوط تیره نشان داده شده اند.)
متن هدف: دختره دستش رو بسته_ دختره که دستش رو بسته چون افتاده گریه میکنه_ مورچه ها قارچ رو میبرن_این پسره دنبال دوستش میگرده_ماشین پنچر شد_بابا داره چرخ ماشین را عوض میکنه.
ویژگیهای نمونه صوتی
- جملات کوتاه،دو کلمه ای و ساده.
- خزانه (تعداد) واژگان محدود.
- نداشتن واژگان دستوری متنوع مانند،ضمایر،حروف ربط،حروف اضافه.
- استفاده نکردن از افعال زمان گذشته و آینده.
- وجود خطا های تولیدی فراوان.
مشکلات گفتاری کودکان
جملات این کودک به طور معمول دو کلمه‌ای هستند .
کودک در کل گفتار خود تنها از یک ضمیر و یک نشانه جمع استفاده کرده است.
حروف ربط «و،که،چون،ولی» حروف اضافه « را، به …» ضمایر متصل « مثل -ِ ش در دوستش» و قید « حالا، بعد، اینجا» را در گفتار خود به کار نمی برد و باعث می‌شود جملات کودک کوتاه و ساده و منقطع باشند. و گویی در صحبت کردن کورمال کورمال می‌کند و به دنبال کلمات مناسب می‌گردد.
افعالی که کودک به کار می برد محدود به زمان حال ساده می باشند.
کودک خطاهای تولیدی دارد.
وظیفه والدین کودک در گفتار درمانی چیست؟
والدین یا مراجعین برای همکاری با درمانگران بهتر است که:
همه سوالات مربوط به سلامت را کامل و دقیق پاسخ دهند.
برای فهم بهتر مشکلتان و روش درمان آن سوال بپرسند.
هر دستورالعملی که ممکن است آسیب شناس گفتار و زبانتان به آنها بدهد را پیگیری کنند
والدین گرامی توجه داشته باشند که سال‌های ۲ تا ۵ سالگی سنین حساس رشد زبانی و گفتاری هستند، در صورت مشاهده اختلالات گفتاری در کودک به متخصص گفتاردرمانی کودکان مراجعه نمایید.