کاردرمانی برای غلت زدن نوزاد

کودکانی که دچار تاخیر در حرکت هستند در رشد مراحل حرکتی نظیر غلت زدن، خزیدن، نشستن و چها دست و پا رفتن دچار مشکل می شوند. اولین حرکت مستقل نوزاد غلت زدن است که باید مورد توجه والدین قرار گیرد. غلت زدن به نوزاد کمک می کند در وضعیت به شکم خوابیده قرار گرفته و محیط اطراف را به صورت متفاوتی بنگرد. تلاش برای برداشتن اشیا و دست ورزی آنها در وضعیت به شکم خوابیده موجب پیشرفت توانایی های حرکتی کودک در دست ها می شود. هرگونه تاخیر حرکتی در کودکان باید توسط توانبخشی کودکان مورد بررسی و درمان قرار گیرد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه کاردرمانی و گفتاردرمانی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. متخصصین کاردرمانی مرکز با تجربه بالا در حیطه توانبخشی به این کودکان کمک بسزایی می نماید. کاردرمانی در منزل نیز از خدمات تخصصی این مرکز است که موجب بهبود کودک می گردد.

غلت زدن نوزاد

بسیاری از کودکان به دلیل چالش‌ های رشدی مختلف، توانایی غلتیدن را ندارند. وقتی یک کودک غلت می ‌زند، از تمام بدن خود استفاده می‌ کند. این بدان معناست که برای حرکت از حالت دمر (روی شکم) به حالت طاق ‌باز (روی پشت) یا از حالت طاق ‌باز به حالت دمر، تلاش هماهنگی از پاها، دست ‌ها، تنه و سر لازم است. اطمینان حاصل کنید که فرصت ‌های زیادی برای بازی کودک روی شکم و پشت، چه روی تخته رزونانس و چه روی نیمکت حمایتی، فراهم کنید. اشیاء جالبی را در دو طرف قرار دهید که کودک را تشویق کند سر خود را بچرخاند، پاها و دست ‌های خود را حرکت دهد و از این پهلو به آن پهلو بغلتد. 3 گام برای تشویق نوزاد به غلتیدن:

-آن را تجزیه کنید. با نوزاد خود در حالی که روی شکم است بازی کنید، با او در حالی که روی پشت است بازی کنید، و با او در حالی که به پهلو دراز کشیده است بازی کنید تا مطمئن شوید که در هر وضعیت راحت است. چگونه می ‌توانم فرزندم را در حالت دراز کشیدن به پهلو راحت کنم؟ می ‌توانید نوزاد خود را به پهلو قرار دهید، هر دو دستش جلوی او باشد و سپس او را از ناحیه لگن ثابت کنید. از یک اسباب ‌بازی استفاده کنید که بتواند آن را نگه دارد، بجود و تکان دهد. با حمایت از ناحیه لگن، ثبات را از طریق هسته بدنش تقویت می ‌کنید.

-انتقالات را تمرین کنید. بیایید غلتیدن از دراز کشیدن به پشت به دراز کشیدن به شکم را از سمت راست او به عنوان مثال خود در نظر بگیریم. با استفاده از اسباب ‌بازی که می ‌تواند به آن دسترسی پیدا کند و علاقه ‌مند به دسترسی به آن است. اسباب ‌بازی را به دست چپ او بزنید تا او را تشویق کنید با آن دست به سمت اسباب ‌بازی برود و اسباب ‌بازی را حرکت دهید تا او شروع به رسیدن به سمت راست، در عرض بدنش کند.  دست خود روی لگن چپ او، به آرامی لگن او را تا 90 درجه خم کنید و به آرامی و با ملایمت او را به سمت راستش بچرخانید. بسیار آهسته حرکت کنید و اجازه دهید کودک حرکت را هدایت کند.

-تکرار کلید است. تکرار کلید است. تکرار کلید است. فکر نمی ‌کنم نیازی به توضیح بیشتر در مورد این نکته باشد. مهم است که کودک شما هر روز زمان زیادی را روی زمین در موقعیت ‌های مختلف بازی کند. قرار دادن اسباب ‌بازی‌ ها کمی دور از دسترس کودک در اطراف او روی زمین، او را تشویق می ‌کند تا سعی کند غلت بزند.

اهمیت غلت زدن در رشد حرکتی نوزادان

غلت زدن یکی از ابتدایی‌ترین و مهم‌ترین مراحل رشد حرکتی در نوزادان است که پایه‌گذار توانایی‌های حرکتی پیچیده‌تر مانند نشستن، خزیدن و در نهایت راه رفتن محسوب می‌شود. این مهارت ساده به ظاهر، در حقیقت فرآیندی پیچیده از تعامل بین سیستم‌های عصبی، عضلانی و حسی کودک است. وقتی نوزادی قادر به غلت زدن می‌شود، یعنی مغز او توانسته سیگنال‌های لازم را برای حرکت هماهنگ اندام‌ها و عضلات بدن ارسال کند. همچنین غلت زدن باعث تقویت عضلات شکم، کمر، گردن و شانه‌ها می‌شود که در تثبیت تعادل کودک در مراحل بعدی بسیار نقش دارد. اگر نوزاد به موقع غلت نزند، این احتمال وجود دارد که در مراحل بعدی رشدی نیز با تأخیر مواجه شود، به همین دلیل بررسی دقیق عملکرد حرکتی نوزادان توسط کاردرمانگران الزامی است.

 

سن طبیعی شروع غلت زدن نوزاد

زمان غلت زدن نوزاد دارای یک بازه طبیعی است که البته می‌تواند کمی متفاوت باشد. اغلب نوزادان بین ۳ تا ۶ ماهگی اولین تلاش‌های خود برای غلت زدن را آغاز می‌کنند. ابتدا ممکن است از پهلو به پشت یا از شکم به پهلو بچرخند، و با تقویت بیشتر عضلات خود، در حدود ۵ تا ۶ ماهگی به صورت کامل از پشت به شکم یا بالعکس غلت بزنند. باید توجه داشت که بعضی از نوزادان ممکن است زودتر یا دیرتر از این بازه، این مهارت را به‌دست آورند. آنچه مهم است، پیوستگی روند رشدی کودک و هماهنگی بین حرکات بدن اوست. زمان غلت زدن نوزاد می‌تواند به والدین کمک کند تا مراحل رشد حرکتی فرزند خود را بهتر پیگیری کنند و در صورت مشاهده تأخیر یا مشکل، به موقع با متخصص رشد کودک یا کاردرمانگر مشورت نمایند.

نکات مهم درباره زمان غلت زدن:

• ۳ تا 4 ماهگی: بسیاری از نوزادان شروع می‌کنند به بلند کردن سر و چرخش‌های جزئی روی شکم یا پهلو.

• ۴ تا ۶ ماهگی: اکثر نوزادان می‌توانند به راحتی از شکم به پشت یا از پشت به پهلو غلت بزنند.

• ۶ ماهگی: بیشتر نوزادان قادرند با تسلط بیشتری از شکم به پشت و برعکس غلت بزنند و این مهارت پایه‌ای برای نشستن و چهار دست و پا رفتن است.

 

 

چه زمانی باید نگران عدم غلت زدن نوزاد باشیم؟

اگر نوزاد تا ۶ ماهگی هیچ تلاشی برای چرخیدن و غلت زدن انجام ندهد یا اگر در مقایسه با همسالان خود حرکات بسیار محدودی داشته باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از تاخیر رشد حرکتی باشد. همچنین اگر کودک توانایی کنترل سر را هنوز به‌دست نیاورده یا علائمی مانند بی‌حالی مفرط، عدم واکنش به محرک‌ها یا سفتی یا شلی زیاد عضلات دارد، حتماً باید به متخصص کاردرمانی یا پزشک اطفال مراجعه شود. تشخیص زودهنگام اختلالات حرکتی، به‌ویژه در سال اول زندگی، تأثیر بسیار زیادی در روند درمان و بهبود مهارت‌های حرکتی دارد.

علت‌های تاخیر در غلت زدن نوزاد

 

غلت زدن یکی از نخستین مهارت‌های حرکتی بزرگ نوزاد است که تقویت عضلات گردن، شانه، پشت و شکم و هماهنگی بین چشم و دست را نشان می‌دهد. با این حال، برخی نوزادان ممکن است در رسیدن به این مهارت با تأخیر مواجه شوند. شناخت علت‌های احتمالی تاخیر در غلت زدن نوزاد به والدین و متخصصین کمک می‌کند تا به موقع اقدامات لازم را انجام دهند.

1. ضعف عضلانی یا تون عضلانی پایین

 

نوزادانی که عضلات شکم، گردن و پشت آن‌ها ضعیف است، نمی‌توانند وزن بدن خود را به خوبی تحمل کرده و بچرخند. این موضوع یکی از شایع‌ترین دلایل تاخیر در غلت زدن نوزاد است.

2. سفتی یا اسپاستیسیتی عضلات

 

برخی نوزادان به دلیل مشکلات عصبی یا اختلالات مادرزادی، عضلاتی سفت یا اسپاستیک دارند که حرکت آزادانه را محدود می‌کند و غلت زدن را دشوار می‌سازد.

3. اختلالات عصبی و رشد حرکتی

 

مشکلات عصبی مانند فلج مغزی، آسیب مغزی در زمان تولد یا اختلالات سیستم عصبی مرکزی می‌تواند توانایی نوزاد در یادگیری حرکات هماهنگ مانند غلت زدن را کاهش دهد.

4. کمبود فرصت برای تمرین حرکت

 

نوزادانی که زمان کافی برای Tummy Time یا تمرینات روی شکم ندارند، عضلات لازم برای غلت زدن را به اندازه کافی تقویت نمی‌کنند و ممکن است دیرتر این مهارت را یاد بگیرند.

5. عوامل جسمانی یا ساختاری

 

مواردی مانند مشکلات اسکلتال، وزن بالای نوزاد یا کوتاهی برخی عضلات می‌تواند غلت زدن را سخت‌تر کند.

6. تأخیر رشد عمومی

 

برخی نوزادان به طور کلی در رسیدن به مهارت‌های حرکتی مثل نشستن، چهار دست و پا رفتن و غلت زدن تأخیر دارند که ممکن است نیازمند بررسی تخصصی باشند.

تکنیک های کاردرمانی برای غلت زدن نوزاد

کاردرمانی به‌عنوان یکی از مؤثرترین روش‌های توانبخشی حرکتی برای نوزادان با تاخیر رشدی شناخته می‌شود. در فرآیند کاردرمانی، ابتدا یک ارزیابی جامع از وضعیت حرکتی، تون عضلانی، تعادل و هماهنگی نوزاد انجام می‌گیرد. سپس کاردرمانگر برنامه‌ای اختصاصی و هدفمند طراحی می‌کند که شامل تمریناتی برای تقویت عضلات گردن، شکم، پشت و اندام‌ها است. همچنین تمریناتی برای بهبود کنترل سر و هماهنگی بین اندام‌ها در نظر گرفته می‌شود تا نوزاد بتواند به‌صورت ایمن و مستقل غلت بزند. در برخی موارد، تحریک حس عمقی و حس وستیبولار (تعادلی) نیز در کنار تمرینات حرکتی استفاده می‌شود تا مغز کودک بهتر بتواند پیام‌های حرکتی را دریافت و اجرا کند. جلسات کاردرمانی می‌تواند شامل آموزش والدین نیز باشد تا آن‌ها بتوانند تمرینات ساده اما مؤثر را در خانه اجرا کنند.

تمرینات کاردرمانی طراحی شده برای کمک به غلت زدن نوزاد معمولاً به‌گونه‌ای هستند که سیستم عصبی-عضلانی کودک را فعال و تقویت می‌کنند. از جمله این تمرینات می‌توان به خواباندن نوزاد روی شکم (Tummy Time) برای افزایش قدرت عضلات گردن و تنه اشاره کرد. قرار دادن اسباب‌بازی‌های جذاب در سمت مقابل نیز باعث تشویق کودک به چرخیدن و حرکت به سمت آن می‌شود. همچنین تمریناتی برای تحریک حس تعادل مانند حرکات ملایم روی توپ درمانی (therapy ball) می‌تواند کمک‌کننده باشد. تمرینات کششی و فشاری ملایم هم برای تحریک حس عمقی به کار می‌روند. همه این تمرینات باید تحت نظر کاردرمانگر یا با راهنمایی او انجام شود تا از بروز آسیب احتمالی جلوگیری شود و تأثیر درمان بیشتر گردد.

 رویکردهای بیومکانیک و NDT

– رویکرد bottom-up هستند که بر روی سیستم اسکلتی – عضلانی متمرکز می باشند.

– تمرکز ارزیابی و مداخله: بر افزایش ROM، قدرت و تعادل است.

مدل بالینی بیومکانیک

کودکانی که از این رویکرد بهره می برند

۱- کودکان مبتلا به اختلالات عصبی-حرکتی و اسکلتی-عضلانی مربوط به آسیب CNS مادرزادی

۲- کودکان اسپاستیک کوادرپلژی دارای رفلکس اولیه مانند ATNR + کودکانی که الگوهای پرونیشن و فلکشن انگشتان و مچ و آرنج حین آوردن دست به سمت دهان را دارند.

۳- الگوهای غالب Add و int.rot در اندام تحتانی

استراتژی ها و اصول مدل بیومکانیک

– پازیشن های مطلوب برای مهارت های حرکتی ظریف:

1- side lying

2- prone

3- sitting/standing

– وضعیت side lying:

• در نوزاد که دجار ضعف یا اسپاسیتی است تنها وضعیتی است که کودک می تواند reach را داشته باشد یا دستش را به خط وسط نزدیک کند.
• باعث کاهش اثر جاذبه بر وضعیت کل بدن و آسانتر باز شدن دست ها می شود.
• باعث محدود شدن اکثر عملکردهای دست می شود.

– وضعیت supine:

• برای کودکان زیر ۱۲ ماه موثر است و موجب کنترل مقدماتی حرکات شانه و نگاه کردن دست ها و تقویت حرکات خط وسط و ضد جاذبه می شود.

– وضعیت prone:

• اگر همراه با WB روی ساعد باشد:
• باعث تقویت ثبات شانه
• افزایش co-contraction
• تفکیک دو سمت بدن با WB روی یک دست و دستکاری با دست دیگر
• دستکاری دو طرفه اشیا
• با قرار دادن porne روی wedge:
• کاهش اثر جاذبه + افزایش ext تنه
• باعث افزایش دید به دست می شود اما دیدن محیط را می کاهد
• وضعیت prone باعث خسته شدن می شود به همین دلیل باید کودک را به مدت محدود در وضعیت prone گذاشت

 

تمرین برای غلت زدن نوزاد

 

غلت زدن یکی از نخستین مهارت‌های حرکتی نوزاد است که تقویت عضلات گردن، شانه، شکم و پشت و همچنین هماهنگی بین چشم و دست را نشان می‌دهد. آموزش غلت زدن نوزاد با تمرین‌های ساده و ایمن در منزل می‌تواند رشد حرکتی کودک را تسریع کند.

• تمرین روی شکم (Tummy Time):

  • نوزاد را روی شکم قرار دهید و مراقب باشید که سرش راحت و آزاد باشد.

  • با اسباب‌بازی‌ها یا صدای خود، او را تشویق کنید سرش را بلند کند و به اطراف بچرخد.

  • این تمرین عضلات گردن و پشت را تقویت می‌کند و آمادگی غلت زدن را افزایش می‌دهد.

• حرکت پاها و بازوها:

  • در حالی که نوزاد به پشت خوابیده، به آرامی پاها و بازوهای او را حرکت دهید و تقلید غلت زدن را انجام دهید.

  • این کار به آشنایی او با حرکات چرخشی و هماهنگی بدن کمک می‌کند.

• استفاده از اسباب‌بازی:

  • یک اسباب‌بازی مورد علاقه نوزاد را کمی دورتر از دسترس او قرار دهید تا برای گرفتن آن به پهلو بچرخد.

  • این روش او را ترغیب می‌کند که خود به خود غلت بزند و عضلاتش را فعال کند.

• تشویق از دو طرف:

  • نوزاد را با ملایمت از سمت چپ و راست بدنش به پهلو بچرخانید و اجازه دهید خودش ادامه دهد.

  • این تمرین باعث تقویت عضلات شکم و پشت و هماهنگی حرکتی می‌شود.

 

نکات مهم تمرین غلت زدن نوزاد:

 

• تمرین‌ها را همیشه در محیطی ایمن و نرم انجام دهید.

• هر جلسه را کوتاه و چند بار در روز تقسیم کنید تا نوزاد خسته نشود.

• هرگز نوزاد را با فشار و زور مجبور به حرکت نکنید؛ هدف ایجاد تجربه‌ای مثبت و جذاب است.

 

منابع:

nspt4kids.com

cypf.berkshirehealthcare.nhs.uk

activelearningspace.org

سوالات متداول:

1- غلت زدن یک‌طرفه نوزاد طبیعی است؟
در ابتدا ممکن است طبیعی باشد، ولی در صورت ادامه‌یافتن باید بررسی تخصصی شود.

2- آیا نوزادان نارس دیرتر غلت می‌زنند؟
بله، معمولاً نوزادان نارس دیرتر به مهارت‌های حرکتی می‌رسند و باید بر اساس سن اصلاح‌شده‌شان ارزیابی شوند.