مراحل رشد مهارت های دستی و نوشتن در کودکان

برای بسیاری از پدرها و مادرها، تولد یک کودک و طی کردن مراحل رشدی امری عادی و بدیهی است. به طور طبیعی یک کودک مراحل رشد جسمی حرکتی و ذهنی را به تدریج طی می‌کند، ولی همیشه این سیر رشدی به طور کامل و طبیعی شکل نمی‌گیرد. مغز انسان به عنوان عالی ترین و کامل ترین مخلوق خداوند، سر منشا تمام حرکات و رفتارهای آدمی است. مغز فرمانروای کل بدن است و اعضای بدن، ابزارها و فرماندار های او هستند. از همان بدو تولد و حتی پیش از آن، مغز توسط حواس مختلف و گیرنده های حسی شروع به شناخت و ارزیابی جهان پیرامون می کند. تا تولد نوزاد، مغز دست را که دارای قوی ترین گیرنده های حسی بخصوص در انگشتان است انتخاب می کند اشیا را با آن لمس می کند و به آن نگاه می کند و آن را به دهان می برد، پس ابتدای شناخت مغز از طریق دست و دهان است. به مرور و با تکامل رشدی شناخت دهانی کنار می رود و یادگیری کودک از طریق گرفتن اشیا و نگاه کردن به آن صورت می‌گیرد یعنی چشم و دست یا لامسه و بینایی، در مراحل نهایی رشدی، شناخت کمی متحول تر می شود و ابتدا با چشم‌ شی را می‌بیند و سپس با دست آن را می‌گیرد و بررسی می‌کند پس از ابزارهای مهم ذهن و شناخت و یادگیری دست می باشد. در این مطلب به توضیح دقیق تری از روند رشد مراحل رشد مهارت های دستی و نوشتن کودکان پرداخته می شود.

مراحل رشد مهارت های دستی

در پروسه ی نوشتن مهمترین عامل تکامل ذهن است. چه بسا افرادی با ناتوانی ذهنی که علیرغم داشتن چشم و دست سالم قادر به مهارتهای دست و  نوشتن و یاد گرفتن آن نیز نباشند و چه بسا افرادی سالم بدون داشتن دست یا چشم می نویسند بهترین مثال معلولینی هستند که با ذهن خارق العاده عزم راسخ با گذاشتن قلم بین دندانها و یا انگشتان پا، تابلوهای هنری می‌کشند که انسان را به حیرت وا می دارد یا نابینایان که تنها با استفاده از دست خود کتاب ها می نویسند و می خوانند.

رشد نوشتن مهارتی است که اجرای آن آسان است در صورتی که ذهن کودک سالم باشد. به کرات به کودکانی برخورد می کنیم که علیرغم سلامت ظاهری توانایی کاربرد صحیح درست را در مهارت های نوشتاری نداشتند یا کودکانی که به دلیل ضایعات مغزی یا کروموزومی های جسمی، ناتوانی یا کم توانی در این مهارت را نشان می دادند.

رشد نوشتن از جمله مهارت‌های ظریف و تخصصی است که در اثر رسش مغز و رشد حواس و اندام های  مربوطه صورت می گیرد حرکات دست از بدو تولد به صورت حرکات بزرگ و ناهماهنگ است. این حرکات از مفاصل شروع می‌شود و به مرور دقیق‌تر و ظریف تر می‌شود و تا مفاصل آرنج و انگشتان ادامه می‌یابد.  وجود ثبات مفصلی مناسب، دامنه حرکتی نرمال، تون عضلانی خوب، حس عمقی و لامسه سالم، نوید بخش یک عضو سالم و کارآمد برای کودک است.

عدم وجود هر یک از این عوامل می‌تواند توانایی دست را کاهش ‌دهد. ثبات شانه بستری مناسب برای کاربرد مفاصل دیگر یعنی آرنج فراهم می‌کند. ثبات آرنج زمینه ای برای کاربرد صحیح حرکات مچ دست و ثبات مچ دست لازمه عملکرد خوب انگشتان می گردد. همچنین ثبات و تحرک صحیح مفاصل انگشتان حرکات ریز و ظریف را امکان پذیر می سازد.

عامل مهم دیگر در روند رشد مهارت های حرکتی ظریف، هماهنگی است.  بسیاری اوقات کودک می‌تواند یک حرکت را به طور کامل انجام دهد ولی حرکت از ظرافت، نظم، هماهنگی و زیبایی کافی برخوردار نیست. بسیاری از نوشتارهای مشاهده شده در کودکان فاقد این ظرافت و نظم است که می‌تواند به دلیل عدم هماهنگی در حرکات باشد.

مراکز زیر کورتکس و سیستم های مربوط به آن مسئول این هماهنگی و نظم دهی می باشد. به طور حتم این کودکان عدم هماهنگی را در مهارت های حرکتی بزرگ نیز نشان می دهند.

بسیاری از کودکان در ظاهر سالم هستند و والدین متوجه ضعف عملکرد آنها نمی شوند، این کودکان گاه خوب سخن می‌گویند و مهارت های حرکتی را تا حدی انجام می دهند و تا حدودی نیز از عهده مهارت‌های ریز برمی آیند بعد از مراجعه به مدرسه با مشکلات نوشتاری ، کندی ، بد خطی و خستگی زودهنگام و عدم توانایی در نوشتن برخی حروف یا اشکال مواجه می شوند تمام این موارد می‌تواند به دلیل ضعف ، عدم یکپارچگی و هماهنگ باشد.

هرچه بهتر این مهارت و رشد صحیح آن کمک می‌کند و به یادگیری آن اساس و مبنای علمی می‌بخشد و سرعت آن را همراه با کیفیتی بهتر بالا می برد.

کاردرمانی در نوشتن

نوشتن از جمله مهارت‌های ظریف و تخصصی است که در اثر رسش مغز و رشد حواس و اندام های مربوطه صورت می گیرد. برای بهبود مهارت نوشتن در کودکان نیازمند یک پروسه هماهنگ از مهارت های ذهنی و حرکتی می باشد تا کودک را در مسیر آموزش نوشتن توانمند سازد.

خدمات کاردرمانی دست، شامل تقویت مهارتهای درشت و ظریف کودکان ، هماهنگی حرکات ظریف، هماهنگی چشم و دست، تقویت حس لامسه و حس عمقی، بهبود مهارت های ذهنی و… است که باید به صورت تخصصی مورد بررسی و درمان قرار گیرد.

مشکلات نوشتن، دست خط، انجام کارهای شخصی و مراقبت از خود همگی از مسائلیست که با تقویت مهارتهای دستی قابل حل می باشند. کاردرمانی دست یکی از درمان های موثر در حیطه بهبود دست ورزی و تقویت مهارت های خود یاری مانند لباس پوشیدن و نظافت شخصی می باشد.

نمونه ای از تمریناتی که می توان در بهبود مهارت های نوشتن از آن ها استفاده نمود شامل تمرینات تقویتی با خمیر پاتی، تمرینات نخ و مهره، جا به جا کردن اشیاء ریز کف دست، تمرینات مجزا سازی انگشتان ، تمرینات هماهنگی چشم و دست مانند ماز های کاغذ و قلمی، صفحات سوزنی، تکمیل لگو های ریز و….

سوالات متداول:

1.کودک از چه سنی مهارت های دستی را می آموزد؟

کودکان تقزیبا از سن 3 سالگی توانایی جا به جا کردن و چرخاندن اشیاء در دست را بدست می آورند.

2. برای نوشتن به چه مهارت هایی نیاز است؟

تقویت مهارتهای درشت و ظریف کودکان ، هماهنگی حرکات ظریف، هماهنگی چشم و دست، تقویت حس لامسه و حس عمقی، بهبود مهارت های ذهنی.