لکنت زبان از اختلالات شایع در کودکان 3تا 7 سال می باشد. در مطالعات متعددی عوامل ایجاد و تشدید لکنت مورد بررسی قرار گرفته است. مرکز گفتاردرمانی لکنت در زمینه تشخیص لکنت و روش های اصلاح آن همچنین گفتاردرمانی لکنت زبان توسط دکتر لکنت زبان فعالیت می نماید. استفاده از تکنیک ها و تجهیزات پیشرفته مرکز دکتر صابر موجب تسریع در روند درمان کودکان با لکنت زبان می گردد. در مقاله زیر به بررسی رابطه هفت عامل زبانی در بروز لکنت زبان پرداخته می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
عوامل ایجاد لکنت زبان
اسپنسر براون، یکی از محققان آیووا، بررسیهایی را در زمینه قابل پیش بینی بودن لکنت در حیطه زبانی انجام داد. در هفت مطالعه انجام شده طی یک دوره 10 ساله، براون روابطی را بین لکنت و هفت عامل دستوری در خواندن با صدای بلند یافت. این یافته ها که در یک مجموعه بی نظیر از اوراق گزارش شدند از سال 1935 تا 1945 توسط براون انتشار یافتند. براون نشان داد. اکثر بزرگسالانی که لکنت می کنند معمولا بر روی این موارد بیشتر لکنت میکنند:
- بر روی همخوانها
- بر روی صداهای قرار گرفته در موقعیت آغازین کلمه
- در گفتار بافتی (در مقابل کلمات منفرد)
- بر روی اسامی، افعال، صفتها و قیدها (در مقابل حروف تعریف، حروف اضافه، ضمایر و حروف ربط)
- بر روی کلمات طولانی تر
- بر روی کلماتی که در شروع جملات هستند
- بر روی هجاهای دارای تکیه
این یافته ها قویا اظهار میکنند که لکنت به مقدار بسیار زیادی تحت تاثیر این عوامل زبانی قرار میگیرد.
محققان بعدی فرضیات براون را برای گفتار کودکانی که لکنت میکردند به کار بردند. مزیت مطالعه عوامل زبانی در لکنت کودکان این است که موقعیتها (مکانهایی که لکنت در گفتار اتفاق میافتد) و بسامد لکنت ممکن است کم تر تحت تاثیر پاسخ های یاد گرفته شده از سالهای لکنت قرار گیرند و بیشتر تحت تاثیر مشکلات ذاتی پردازش زبانی باشند. در واقع، محققان کشف کردند که هر چند لکنت در کودکان مدرسه ابتدایی از همان الگوهای زبانی لکنت بزرگسالان پیروی میکند، موقعیت ها و بسامد لکنت در کودکان پیش دبستانی متفاوت هستند. لکنت در این کودکان بسیار خردسال اغلب بر روی ضمایر و حروف ربط اتفاق میافتد و نه بر روی اسامی، افعال، صفات و قیدها. لکنت به صورت تکرارها، کشیده گویی ها یا قفلهای صداهای قرار گرفته در موقعیت آغازین کلمه اتفاق نمیافتد اما به صورت تکرارهای بخشی از کلمات و کلمات تک هجایی در موقعیت آغازین جمله اتفاق میافتد. این موضوع محققان را به سمت فرضیهای سوق داد که در سطح اولیه آن، لکنت در آغاز واحدهای نحوی قرار گرفته است (جملات، بندها و عبارات) همان طور که تکلیف آماده سازی و طرح ریزی زبانی یک عنصر کلیدی در دستورالعمل ناروانی میباشد.
کانچر و سایرین توجه خاصی را بر بخش انتخاب واج یا صدای طرح ریزی زبانی در افرادی که لکنت میکنند متمرکز کردند. یافته ها در مورد اینکه ممکن است بهبود یافتن از لکنت با خوب بودن مهارتهای واج شناختی، سرعت کم تر در تولید گفتار، و سیستم حرکتی گفتاری با ثبات در ارتباط باشد، پیشنهاد میدهند که ممکن است برخی از افرادی که لکنت میکنند با اتکا به قدرتهای موجود در مناطق زبانی مرتبط یا با کم کردن سرعت تولید گفتارشان به منظور جبران نقصهای این چنینی، بر تاخیر در طرح ریزی زبانی غلبه کنند.
به طور خلاصه ارتباطات محکمی بین زبان و لکنت وجود دارد. همان طور که در بخش توضیح در مورد آغاز لکنت گفته شد، معمولا لکنت ابتدا زمانی ظاهر میشود که کودکان وارد حساس ترین دوره اکتساب زبان میشوند. همچنین واضح است که نقصها در زبان (شامل واج شناسی) اغلب همراه با لکنت هستند و ممکن است با ثبات شدنش را پیش بینی کنند همچنین ممکن است مطالعات آینده آنچه که چند تن از محققان پیشنهاد داده بودند را تایید کنند، مبنی بر اینکه حتی لکنتیهایی که اختلالات زبانی بالینی مهمی را نشان نمیدهند ممکن است نقصهای زبانی یا واج شناختی محسوسی داشته باشند که بر لکنت آنها تاثیر میگذارند.
شرایط ایجاد کننده روانی
اولیور بلاداستین در مطالعه گفتار لکنتیها در 115 حالت، بلاداستین دریافت که لکنت به طور چشم گیری در بسیاری از این شرایط کاهش مییابد. برخی از این شرایط صحبت کردن در هنگام تنهایی، در زمان آرامش، در هم آوایی با یک گوینده دیگر، با یک حیوان یا یک نوزاد، در هنگام ارائه یک محرک ریتم دار یا هنگام آواز خواندن، با یک لهجه دیگر، هم زمان با نوشتن، و هنگام قسم خوردن، هستند. در مطالعات بعدی، بازبینی شده در مطالعات آندروز، هووی، دوسزا و گیتار (1982)، شرایط دیگری برای کاهش لکنت یافت شد. این شرایط شامل صحبت کردن به شیوه آرام و کشیده، صحبت کردن در حالی که پارازیت بلندی در گوش پخش شود، صحبت کردن در حالی که به بازخورد شنیداری با تاخیر گوش می دهد، سایه گوینده دیگری بودن (تکرار کردن آنچه آنها میگویند به سرعت پس از آن)، و صحبت کردن زمانی که برای گفتار روان تقویت شود، هستند. توضیحات گوناگونی برای بررسی تاثیر این شرایط پیشنهاد شده اند. اغلب آنها با این دیدگاه که لکنت یک جزء یادگیری عظیم دارد و با محرک خارجی مانند فشار ارتباطی تحت تاثیر قرار میگیرد، سازگار هستند. مطالعات جدید تصویر برداری مغز نشان می دهند که ساختارها و عملکردهای گفتار و زبان نیمکره چپ در افرادی که لکنت میکنند، آسیب دیده اند. ممکن است این موضوع، تنظیم تولید هماهنگ شده و سریع آیتم های واج شناسی و واژگانی، نحو، آهنگ، و سایر زیر مجموعه های زبان بیانی را برای یک گوینده دشوار سازد. بنابراین، حالتهای زیادی ممکن است با ارائه سر نخ های زمان بندی شده، کاهش سرعت، پایین آوردن استرس بر روی مسیرهای حساس (آسیب پذیر)، یا هدایت کردن منابع مراقبت کننده جهت غلبه بر محدودیت‌های یک سیستم عصب شناختی آسیب دیده روانی را ایجاد کنند.
تأثیر محیط خانواده بر شکلگیری لکنت زبان در کودکان
محیط خانواده به‌عنوان اولین و مهمترین فضای اجتماعی که کودک در آن رشد میکند، نقشی کلیدی در شکلگیری یا تشدید لکنت زبان دارد. تحقیقات نشان میدهد سبک ارتباطی والدین، سطح استرس خانه، و حتی واکنشهای آنها به تلاشهای گفتاری کودک، میتواند به‌طور مستقیم بر الگوهای گفتاری تأثیر بگذارد. برای مثال، در خانوادههای پراسترس یا پرتنش، کودک ممکن است به دلیل ترس از قضاوت یا تمسخر، گفتار خود را محدود کند یا با اضطراب بیشتری صحبت کند که این حالت، تکرار کلمات و گیرهای کلامی را افزایش میدهد. از سوی دیگر، خانوادههایی که با صبر و حوصله به صحبت‌های کودک گوش میدهند، فضایی امن برای تمرین گفتار ایجاد میکنند و احتمال تشدید لکنت را کاهش میدهند.
یکی از عوامل کمتر شناخته‌شده، «شتابزدگی در تعاملات خانوادگی» است. والدینی که مدام صحبت کودک را قطع میکنند، جملات او را کامل میکنند، یا انتظار دارند کودک سریعتر و بدون خطا صحبت کند، ناخواسته فشار روانی مضاعفی بر او وارد میکنند. این فشار باعث میشود کودک بهجای تمرکز بر محتوای گفتار، مدام نگران «اشتباه نکردن» باشد و همین اضطراب، هماهنگی بین مغز و اندامهای گفتاری (زبان، حنجره، لبها) را مختل میکند. جالب است بدانید مطالعههای در دانشگاه تهران نشان داد حدود ۴۰٪ کودکان مبتلا به لکنت، در خانوادههایی رشد کردهاند که حداقل یکی از اعضا (والدین یا خواهر و برادر) عادت به اصلاح یا انتقاد از گفتار کودک داشته‌اند. اما محیط خانواده تنها به رفتارهای کلامی محدود نمیشود. حتی عوامل غیرمستقیمی مانند مشاجرههای مکرر والدین، تغییرات ناگهانی در زندگی (مهاجرت، تولد فرزند جدید)، یا کمبود توجه عاطفی نیز میتواند سیستم عصبی کودک را تحت تأثیر قرار دهد و به‌عنوان محرکی برای لکنت عمل کند. خوشبختانه، بسیاری از این عوامل قابل مدیریت هستند. ایجاد روالهای روزانه آرامشبخش (مانند قصهگویی قبل از خواب)، کاهش تماشای صفحهنمایشها (که تمرکز کودک را مختل میکند)، و مشارکت در بازیهای کلامی غیررقابتی (مثل شعرخوانی گروهی) از راهکارهای ساده اما مؤثری است که خانوادهها میتوانند برای بهبود فضای ارتباطی خود اجرا کنند. در نهایت، آگاهی والدین از تأثیر محیط بر لکنت، اولین قدم برای تبدیل خانه به مکانی امن و حمایتگر است.
سوالات متداول:
1-آیا تفاوت های ساختاری مغز در افراد مبتلا به لکنت زبان وجود دارد؟
بله. مطالعات تصویربرداری مغزی (مانند fMRI) نشان دادهاند که در افراد مبتلا به لکنت، فعالیت مناطق مرتبط با گفتار (مثل ناحیه بروکا) کاهش یافته و ارتباط عصبی بین نیمکره چپ و راست مغز ضعیفتر است. این ناهماهنگی میتواند برنامهریزی حرکتی گفتار را مختل کند.
2-۲. چرا لکنت زبان گاهی در دوران بلوغ تشدید میشود؟
تغییرات هورمونی، افزایش انتظارات اجتماعی، و فشارهای روانی دوران بلوغ، سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار میدهند. این عوامل باعث افزایش اضطراب و کاهش کنترل بر عضلات گفتاری میشوند که لکنت را آشکارتر میکند.